View
254
Download
7
Category
Preview:
Citation preview
3 TOM 3MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIAW HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ
NO
WO
CZESNE M
ETODY I RO
ZWIZAN
IAW
HYD
ROLO
GII I G
OSPO
DARCE W
OD
NEJ
KOMISJA HYDROLOGICZNA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO
POLSKIE TOWARZYSTWO GEOGRAFICZNEODDZIA KATOWICKI
ISBN 978-83-61695-26-4
1
Pamici naszego Mistrza
prof. zw. dr. hab. Andrzeja T. Jankowskiego
3
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA
W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ
NOVEL METHODS AND SOLUTIONS
IN HYDROLOGY AND WATER MANAGEMENT
pod redakcj
DAMIANA ABSALONA, MAGDALENY MATYSIK, MARKA RUMANA
KOMISJA HYDROLOGICZNA POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO
POLSKIE TOWARZYSTWO GEOGRAFICZNE, ODDZIA KATOWICKI
SOSNOWIEC 2015
T O M
3 MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG
4
Redaktorzy naukowi: Damian Absalon, Magdalena Matysik, Marek Ruman
Redaktor techniczny: Andrzej Soczwka
Recenzenci: Damian Absalon, Elbieta Bajkiewicz-Grabowska, Roman
Cieliski, Tadeusz Ciupa, Stanisaw W. Czaja, Jacek Jania, Pawe Jokiel,
Wodzimierz Marszelewski, Magdalena Matysik, Joanna Pociask-Karteczka,
Marek Ruman, Mariusz Rztaa, Beniamin Wizik
Projekt okadki: Marek Ruman, Stanisaw Heyda
Fotografia na okadce: Pawa (boja pomiarowa) na zbiorniku goczakowickim
(fot. Karol Mikoajewski)
ISBN 978-83-61695-26-4
Wsppraca wydawnicza:
Pracowania Komputerowa Jacka Skalmierskiego,
ul. Pszczyska 44, 44-100 Gliwice, tel. 506 132 960
www.pkjs.pl, e-mail: pekajotes@gmail.com
Publikacj dofinansowano ze rodkw Wojewdzkiego Funduszu Ochrony
rodowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.
Treci zawarte w publikacji nie stanowi oficjalnego stanowiska organw
Wojewdzkiego Funduszu Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej
w Katowicach.
5
SPIS TRECI
Gutry-Korycka Magorzata
Spotkania z Andrzejem Jankowskim przez 47 lat . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Jokiel Pawe
P wieku Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa
Geograficznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Absalon Damian, Kubiciel Piotr, Matysik Magdalena, Ruman Marek
Nowoczesne metody pomiaru przepywu w rzekach . . . . . . . . . . . . . . . .
27
Bajkiewicz-Grabowska Elbieta
Czy warto przywrci Jezioro Wielkie w Gardei? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45
Bartnik Adam, Moniewski Piotr
Zmiany jakoci wd dzkiego Jasienia w wyniku gbokiego
odwodnienia terenu w zwizku z budow dworca kolejowego d
Fabryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
59
Chabudziski ukasz, Michalczyk Zdzisaw, Siuch Marcin, Bartoszek
Krzysztof
Opad i odpyw z maej zlewni - analiza porwnawcza danych
pomiarowych oraz oglnodostpnych danych przestrzennych . . . . . . .
75
Cieliski Roman
Wielko i przyczyny zarastania jezior na terenie Gdaska . . . . . . . . . .
95
Cieliski Roman, Ruman Marek, Absalon Damian
Wpyw czynnikw naturalnych i antropogenicznych na stosunki
wodne wybranych jezior Sowiskiego Parku Narodowego . . . . . . . .
111
Ciupa Tadeusz, Suligowski Roman, Waek Grzegorz
Geograficzne uwarunkowania lokalizacji projektowanego zbiornika
wodnego na terenie Kielc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
127
6
Czaja Stanisaw W.
Typy katastrofalnych i wielkich wezbra powodziowych w dolinie
grnej Odry od koca maej epoki lodowej do poowy XX wieku . . . .
141
Fac-Beneda Joanna
Wielko odpywu szacowana z mapy redniego rocznego wskanika
odpywu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
161
Graf Renata
Zmiany termiki wd Warty w profilu czcym pradolinny
i przeomowy odcinek doliny (Nowa Wie Podgrna rem
Pozna) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
177
Hamerla Adam, abaj Pawe, Bondaruk Jan, Zawartka Pawe
Zintegrowany system informacji wspomagajcego zarzdzanie
zlewniami wielofunkcyjnych zbiornikw wodnych na przykadzie
Zbiornika Imieliskiego (Dziekowice) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
195
Hya Sylwia, Michalczyk Zdzisaw, Chabudziski ukasz
Dynamika wydajnoci rda w Biaej w 2013 roku (stopie
przykrawdziowy Roztocza Zachodniego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
209
Ignatiuk Dariusz, Baszczyk Magorzata, Grabiec Mariusz,
Majchrowska Elbieta, Ptlicki Micha, Piechota Agnieszka M.
Nowoczesne metody pomiarowe i analityczne w glacjologii . . . . . . . . . .
227
Krajewski Adam, Banasik Kazimierz
Ocena redukcji iloci rumowiska unoszonego w wezbraniu
przechodzcym przez may zbiornik wodny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
247
Kwidziska Monika, Markowski Maciej, Golus Wodzimierz
Wpyw uwarunkowa przyrodniczych na obieg wody i materii
biogenicznej w systemie rzeczno-jeziornym witej Strugi . . . . . . . . . .
259
Machowski Robert, Molenda Tadeusz
Charakterystyka morfometryczna wybranych antropogenicznych
zbiornikw wodnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
273
7
Markowski Maciej, Golus Wodzimierz, Kwidziska Monika
Aplikacyjno metod oceny wielkoci opadw zasilajcych oczka
Pomorza Gdaskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
287
Marszelewski Wodzimierz, Gorczko Marcin,
Kubiak-Wjcicka Katarzyna
Aktualne i przysze potrzeby monitorowania hydrologicznego Wisy
na odcinku kujawsko-pomorskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
299
Pawowski Bogusaw, o Helena, Osiska-Skotak Katarzyna
Prba klasyfikacji typw pokrywy lodowej na dolnej Wile na
podstawie satelitarnych zobrazowa radarowych pod ktem oceny
lodowego wypenienia koryta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
313
Piasecki Adam, Jurasz Jakub, Skowron Rajmund
Wykorzystanie sztucznych sieci neuronowych w modelowaniu
waha stanw wody Jeziorze Hacza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
325
Somorowska Urszula
Detekcja glebowych zasobw wodnych w Polsce w latach 2000-2014
na podstawie mezoskalowych danych gridowych GLDAS . . . . . . . . . .
337
Stachura-Wgierek Agnieszka
Bilansowanie zasobw wodnych z zastosowaniem narzdzi GIS . . . . .
351
Stanisawczyk Beata, Tomalski Przemysaw
Sezony hydrologiczne w szeciu wybranych rzekach Polski . . . . . . . . .
365
Tomaszewski Edmund
Metody oceny dynamiki rozwoju i zaniku niwek rzecznych . . . . . . .
387
Wizik Beniamin
Zastosowanie modelu Convex do transformacji fali w korycie
rzecznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
407
Autorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
419
9
Pamici prof. zw. dr. hab. Andrzeja T. Jankowskiego
GUTRY-KORYCKA MAGORZATA
Uniwersytet Warszawski
SPOTKANIA Z ANDRZEJEM JANKOWSKIM PRZEZ 47 LAT
ENCOUNTERS WITH ANDRZEJ JANKOWSKI DURING 47 YEARS
Nie odchodzi na zawsze Ten
Kto trwa w pamici ywych
Ta powszechnie znana sentencja staa si motywem przewodnim
pozwalajcym nakreli osobowo prof. Andrzeja Jankowskiego czowieka
duego formatu mojego serdecznego kolegi i przyjaciela.
ywym wspomnieniem uoonym w porzdku chronologicznym s
wybrane fakty z Jego i mojego ycia wiadczce o wsplnych dziaaniach,
problemach, ktre nas wwczas nurtoway, czyy, ale take dzieliy.
Pozwol sobie przytoczy niektre z nich.
Pierwszy raz spotkaam mgr Jankowskiego w Gdasku, gdy
uczestniczylimy w 1966 r w I Konferencji Hydrograficznej PTG. Sta przed
sal obrad trzymajc gruby rulon map, za moja bezporednia przeoona
dr Helena Werner-Wickowska z UW przedstawia mnie troch starszemu
koledze z UMK w Toruniu, za jeden z kolegw szepn, e poznaa
Pomidorka (taki mia pseudonim).
Kilka lat wczeniej, prof. R. Galon przeoony Andrzeja powierzy
Jemu ambitne zadanie, jakim byo sporzdzenie i przygotowanie do druku
Mapy Hydrograficznej Polski 1:50 000. By to Jego osobisty sukces,
a jednoczenie osignicie hydrografw z wielu orodkw akademickich
i PAN, ktrzy wspierali i wspuczestniczyli w realizacji wymienionego
dziea.
W nadchodzcych latach 70., take Andrzej, by mocno zwizany
z intensywnym procesem rozwoju kartowania hydrologicznego
T O M
3
MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE
WODNEJ
10
i integrowaniem rodowiska naukowego w zakresie bada wodnych w kraju,
nie tylko w UMK w Toruniu.
Wielkim wydarzeniem bya Midzynarodowa Konferencja
Hydrograficzna zorganizowana przez doc. Iren Dynowsk z UJ. Byo to dla
modych naukowcw, do ktrych si zaliczalimy duym wezwaniem;
przygotowalimy odrbne artykuy podsumowujce kilka lat bada.
11
Jak wida z tytuu tego artykuu ju wwczas gospodarka wodna staa
si dla Andrzeja centrum zainteresowa mocno osadzonych w badaniach
regionalnych i terenowych.
Od czerwca do sierpnia 1975 r dr J. Drwal z UG, dr Andrzej Jankowski
z MK i ja z UW zostalimy wydelegowani przez Polski Komitet Narodowy
IHP UNESCO do wzicia udziau wraz z 60 suchaczami z wielu krajw i ze
Zwizku Radzieckiego w Midzynarodowym Kursie Hydrologicznym
UNESCO w Moskwie.
Mielimy wwczas okazj poczu zapach wielkiej nauki,
prezentowanej przez wiatowej sawy hydrologw, gwnie radzieckich
takich jak: prof. prof. Lvovi, Kument, J. iklomanov, Kuprijanov, Sokoov,
Popov, Zekcer i zaproszeni znani hydrolodzy ze Szwecji, Norwegii i Francji:
Dumitrescu, Rodda, Lind oraz Gotschalk. Gwnym tematem VII kursu byy
Zasoby wodne i ochrona rodowiska ich otoczenia. Zapoznalimy si
z organizacj najwikszego wwczas w wiecie Laboratorium
Hydrologicznego na Wadaju zaoonego w 1933 r. Pokosiem powyszej
tematyki by wsplne opracowanie o zasobach wodnych wiata i ich
wykorzystaniu.
12
U schyku lat 80. dr A.T. Jankowski reprezentujcy ju wwczas U
zafascynowa si metodami teledetekcji, zwaszcza zastosowaniem zdj
satelitarnych coraz czciej wykorzystywanych w hydrologii wiatowej
i polskiej (1983).
13
W dziaajcej aktywnie Komisji Hydrograficznej PTG wysunito
w 1983 r. inicjatyw opracowania Przewodnika do hydrograficznych bada
terenowych (1989), ktrego A. Jankowski by jednym z waniejszych
wspautorw. Napisany ze znawstwem rozdzia 2. pod tytuem Przydatno
zdj lotniczych do kartowania zjawisk wodnych i ich interpretacji by jednym
z pierwszych takich opracowa w kraju.
We wrzeniu 1989 r. Instytut Geografii i Przestrzennego
Zagospodarowania PAN wytypowa nas, ju mocno dojrzaych hydrologw,
do wygoszenia referatw w ramach programu IGBP przedstawiajcych
wyniki i wkad polskich naukowcw w opracowanie zagadnie zmian
globalnych klimatu i regionalnych problemw centrw badawczych (1990).
14
Aktywno nasza bya stale bardzo dua, czego dowodem byy
referaty wygoszone podczas sesji jubileuszowej Zakadu Hydrologii
i Gospodarki Wodnej Obszarw Zurbanizowanych UW w Mdralinie
(IX 1996 r). Andrzej nadal pogbia zagadnienia antropogenicznych
uwarunkowa obiegu wody w Grnolskim Zagbiu Wglowym, a ja
wsplnie z kolegami z IMGW i UAM zajmowaam si ju powanie
modelowaniem wpywu zmian globalnych klimatu na obieg wody w zlewni.
Z okazji kolejnego jubileuszu, ju osobistego, koledzy z Zakadu
i Gospodarki Wodnej Obszarw Zurbanizowanych i Polskiego Towarzystwa
Geograficznego zorganizowali w 2003 r. specjaln sesj oraz przygotowali
publikacj do ktrej take wczyam artyku dedykowany Jubilatowi,
nawizujcy do moliwoci modelowania reakcji zlewni zurbanizowanej
i uprzemysowionej na opady atmosferyczne.
Wreszcie nadszed ju czas powanych, dojrzaych dyskusji nad
perspektyw rozwoju hydrologii geograficznej w Polsce (2008), co
zaowocowao syntetycznym ujciem oceny i kierunkw bada
reprezentowanych w hydrografii polskiej.
15
16
Liczne obowizki i prace dla spoecznoci akademickiej w U i w kraju
oraz coraz powaniejsze zadania stawiane przed prof. Jankowskim
spowodoway, e nasze spotkania stay si coraz rzadsze.
ywym wspomnieniem byo poegnanie w czerwcu 2012 r. na lotnisku
Rbiechowo w Gdasku, gdy wracalimy z prof. J. Pociask-Karteczk
z uroczystoci pogrzebowej prof. Janka Drwala z UG; nikt z nas wtedy nie
podejrzewa, e bdzie to nasze ostatnie spotkanie.
Krtka rozmowa telefoniczna w lipcu 2013 r. dotyczca zachty do
spdzenia z rodzinami wakacji na rodkowym Wybrzeu Batyku, okazao si
to jednak niemoliwe; los pokierowa inaczej i z powodw zdrowotnych nie
mona byo zrealizowa tych planw.
Dzikuj za dugoletni serdeczno i przyja. Wierz Andrzeju, e
jak kiedy si spotkamy, znajdziemy wicej czasu na nieporuszone dotd
tematy do wsplnej dyskusji.
Pami o Nim na zawsze pozostanie w naszych sercach.
17
JOKIEL PAWE
Uniwersytet dzki, Wydzia Nauk Geograficznych,
Katedra Hydrologii i Gospodarki Wodnej
P WIEKU KOMISJI HYDROLOGICZNEJ
POLSKIEGO TOWARZYSTWA GEOGRAFICZNEGO1
A HALF-CENTURY OF THE HYDROLOGICAL COMMISSION
OF THE POLISH GEOGRAPHICAL SOCIETY
W padzierniku 1965 r., w Gdasku, w czasie obrad oglnopolskiej
konferencji naukowej pt. Hydrografia Polski w ostatnim dwudziestoleciu,
Prof. Irena Dynowska z Uniwersytetu Jagielloskiego zwrcia si do
uczestnikw z propozycj powoania, w ramach Polskiego Towarzystwa
Geograficznego, komisji, ktrej celem byoby propagowanie wiedzy
hydrograficznej w rodowisku geografw polskich. Pomys ten zosta bardzo
dobrze przyjty przez uczestnikw konferencji i ju miesic pniej, bo
6 listopada, Zarzd Gwny PTG, na posiedzeniu we Wrocawiu podj
uchwa o powoaniu Komisji Hydrograficznej Polskiego Towarzystwa
Geograficznego. Pierwszym Przewodniczcym Komisji zosta wybrany
Prof. Tadeusz Wilgat z Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, a jej
Sekretarzem dr Helena Werner-Wickowska z Uniwersytetu Warszawskiego.
Zakres merytoryczny i formalny dziaa Komisji Hydrograficznej, od
pocztku a do dnia dzisiejszego, by zawsze zgodny z celami i zadaniami
statutowymi Polskiego Towarzystwa Geograficznego, chocia z uwagi na
specyfik reprezentowanej dyscypliny naukowej i jej szybki rozwj
1 Tekst poniszy przygotowano na podstawie opracowania Andrzeja T. Jankowskiego
pt.: Komisja Hydrologiczna Polskiego Towarzystwa Geograficznego (2008), strony internetowej
Komisji Hydrologicznej (www.komhydptg.geo.uni.lodz.pl) oraz wasnych notatek,
dowiadcze i wspomnie.
T O M
3
MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE
WODNEJ
18
w ostatnim pidziesicioleciu, zosta poszerzony o kilka aspektw
uwzgldniajcych jej cele praktyczne i rozwojowe. Wychodzc naprzeciw
tendencjom rozwojowym obserwowanym w szeroko pojtych naukach
o wodzie i jej obiegu, w pniejszym czasie, zmianie ulega rwnie nazwa
Komisji. We wrzeniu 1997 r., w czasie 46 Zjazdu PTG w Rynii, Walne
Zgromadzenie Delegatw dokonao zmiany nazwy Komisji z Hydrograficznej
na Hydrologiczn. Zmiana ta miaa podoe merytoryczne i wynikaa z faktu,
e geografowie-hydrolodzy coraz czciej posugiwali si w swych badaniach
warsztatem i metodami hydrologicznymi i inynierskimi, a prowadzony
przez nich opis zjawisk i procesw wodnych w coraz wikszym stopniu
bazowa na aparacie matematyczno-fizycznym i statystycznym.
Dziaania Komisji Hydrologicznej (wczeniej Hydrograficznej) byy i s
wielopaszczyznowe. W zakresie formalnym i merytorycznym skupiay si
one i skupiaj si nadal na:
stymulowaniu i koordynowaniu zespoowych prac badawczych,
w ktrych uczestniczy mog naukowcy i praktycy z rnych orodkw
i reprezentujcy rne dyscypliny naukowe (nie tylko czonkowie PTG),
a ktrych celem jest rozpoznanie i prawidowe gospodarowanie zasobami
wodnymi w skali lokalnej i krajowej,
pomocy merytorycznej w organizowaniu oglnopolskich konferencji
hydrologicznych w rnych orodkach akademickich Polski, a poprzez
nadzr merytoryczny, na podnoszeniu i wyrwnywaniu poziomu
prowadzonych w nich bada naukowych i dydaktyki hydrologii,
wymianie dowiadcze naukowych i praktycznych, w tym inspirowaniu
dziaa majcych na celu unowoczenienie hydrologicznego warsztatu
naukowego i dydaktycznego, a take promocj dokona naukowych
i praktycznych geografw-hydrologw w rodowisku geograficznym
i inynierskim,
wspieraniu dziaalnoci publikacyjnej i popularyzatorskiej poprzez
obejmowanie patronatem naukowym wanych opracowa i projektw
hydrologicznych, a take pomoc w propagowaniu szeroko pojtej wiedzy
hydrologicznej, nie tylko w rodowisku geograficznym.
19
Zgodnie z ide Czonkw Zaoycieli, w skad Komisji Hydrologicznej
PTG wchodz przedstawiciele poszczeglnych orodkw geograficznych,
w ktrych prowadzone s badania hydrologiczne, a Wadze Komisji
(Przewodniczcy i Sekretarz) wybierane s w drodze gosowania, w ktrym
uczestnicz Czonkowie Komisji. Przyjcie nowych Czonkw Komisji
odbywa si na posiedzeniach, take w drodze gosowania, przy czym
konieczna jest rekomendacja przygotowana przez dwuch Czonkw KH.
W okresie 50. lat istnienia, Przewodniczcymi Komisji Hydrologicznej
PTG byli:
prof. dr hab. Tadeusz Wilgat, lata 1965-1975, Uniwersytet Marii Curie-
Skodowskiej (3 kadencje),
prof. dr hab. Irena Dynowska, lata 1976-1990, Uniwersytet Jagielloski
(4 kadencje),
prof. dr hab. Andrzej T. Jankowski, lata 1990-2007, Uniwersytet lski
(5 kadencji),
prof. dr hab. Joanna Pociask-Karteczka, lata 2007-2014, Uniwersytet
Jagielloski (2 kadencje),
prof. dr hab. Pawe Jokiel, od 2014 r., Uniwersytet dzki.
Wsppracowali z nimi Sekretarze:
dr Helena Werner-Wickowska, lata 1965-1981, Uniwersytet Warszawski,
prof. dr hab. Magorzata Gutry-Korycka, lata 1981-1994, Uniwersytet
Warszawski,
dr hab. Stanisaw Czaja, prof. U, lata 1994-2007, Uniwersytet lski,
dr Tomasz Bryndal, lata 2007-2014, Uniwersytet Pedagogiczny,
dr hab. Edmund Tomaszewski, prof. U, od 2014, Uniwersytet dzki.
Skad osobowy wadz Komisji Hydrologicznej PTG zmienia si w cigu
50. lat istnienia, ale zmiany te miay charakter ewolucyjny, a Przewodniczcy
i Sekretarze penili swe funkcje przez co najmniej dwie kadencje. Sprzyjao to
podejmowaniu duych i dugotrwaych projektw badawczych
i dydaktycznych oraz zapewniao spokojne zmiany pokoleniowe.
W cigu 50. lat dziaalnoci Komisji, jej czonkowie podejmowali szereg
wanych, ciekawych i spajajcych rodowisko geografw-hydrologw
projektw badawczych. Ich owocem byy nowe koncepcje, rozwizania
metodyczne i formalne oraz programy dydaktyczne, a przede wszystkim
20
ogromna liczba publikacji naukowych w postaci artykuw, monografii,
notatek, skryptw i podrcznikw. Do najwaniejszych projektw podjtych
i zrealizowanych pod opiek Komisji nale:
Podjty tu po ukonstytuowaniu si Komisji temat, koordynowany przez
Prof. Jerzego Cyberskiego i Prof. Iren Dynowsk zatytuowany: Wpyw
zbiornikw retencyjnych na rodowisko geograficzne w Polsce. Efektem
docieka bya synteza wczesnego stanu wiedzy na temat wpywu
zbiornikw retencyjnych istniejcych w Polsce na reim wodny
i termiczny rzek, okoliczne wody podziemne, warunki klimatyczne,
procesy akumulacyjno-erozyjne w czaszy zbiornika oraz biologi
rodowiska wodnego i struktur spoeczno-gospodarcz otoczenia.
Projekt zrealizowany przez zesp badawczy, w skad ktrego wchodzili
gwnie naukowcy reprezentujcy pi orodkw geograficznych:
Krakw, Lublin, d, Pozna i Sosnowiec. Nosi on tytu: Antropogeniczne
uwarunkowania zmian odpywu i reimu rzek w rnych regionach Polski. Do
najwaniejszych osigni tego projektu zaliczy naley zidentyfikowanie
kierunkw, skali oraz charakteru zmian przepywu i odpywu rzecznego
i lokalnych stosunkw wodnych, zachodzcych w wyniku wczesnych
przemian uytkowania ziemi, regulacji rzek, melioracji rolnych,
przerzutw wody, poboru i zrzutu wd komunalnych, przemysowych
i wd doowych z kopal, a take oddziaywania wielkoskalowych lejw
depresyjnych.
Zespoowy temat badawczy kierowany przez Prof. Zygmunta Churskiego,
a zatytuowany: Antropogeniczne i naturalne tendencje rozwoju jezior
i mokrade w Polsce, ktry istotnie wzbogaci osignicia badawcze duego,
centralnie finansowanego, projektu (CBPB 03.13; IGPZPAN). Do
najwaniejszych osigni i wynikw projektu zaliczybym uchwycenie
proporcji midzy naturalnymi a antropogenicznymi zmianami
w rodowisku wodnym, a w szczeglnoci na terenach podmokych
i w obrbie zbiornikw wodnych i ich zlewni.
Projekt badawczy pod hasem: Dziejowe przemiany stosunkw wodnych na
obszarach zurbanizowanych, koordynowany przez Prof. Alfreda
Kanieckiego, w ktrym uczestniczyli nie tylko geografowie i hydrolodzy,
ale rwnie architekci, urbanici, historycy, a badacze reprezentowali kilka
21
polskich i zagranicznych orodkw naukowych. Warto podkreli, e
wielu geografw i hydrologw zawsze interesowao si wtkiem
historycznym w swoich dociekaniach, ale sposb w jaki Prof. A. Kaniecki
przedstawi historyczne stosunki wodne i gospodarowanie wod
w Poznaniu jest i chyba dugo jeszcze bdzie niedocignionym wzorem.
Temat zatytuowany: Antropogeniczne zmiany jakoci wd, koordynowany
przez Dr. Janusza Burcharda i Prof. Bronisawa Jaca, pozwoli na
aktywne wczenie si Komisji Hydrologicznej w zainicjowane w orodku
dzkim badania i objcie patronatem organizowanych w nim konferencji
pt.: Chemizm opadw atmosferycznych, wd powierzchniowych i podziemnych.
Trudno jest w jednym zdaniu podsumowa i okreli wag
zrealizowanych wwczas bada, gdy miay one waciwie charakter
pionierski i to nie tylko w aspekcie rozlegoci tematyki badawczej, jak
i rnorodnoci stosowanego w nich warsztatu. Wydaje si, e zarwno
wczesne konferencje, jak i dyskusje, ktre si wtedy toczyy
w rodowisku, stanowiy dobr szko dla modych badaczy, ktrzy
wanie wtedy dostrzegli, i w badaniach stosunkw i zasobw wodnych
wana jest nie tylko ich ilo i tempo krenia, ale rwnie jako.
Projekt pod tytuem: Wpyw antropopresji na naturalne i sztuczne zbiorniki
wodne, zrealizowany zosta przez, powoany z inicjatywy Komisji
Hydrologicznej, oglnopolski zesp badawczy. Kierowanie nim
powierzono Prof. Adamowi Choiskiemu i Prof. Wadysawowi Lange.
Chocia badania limnologiczne, od pocztku istnienia Komisji, stanowiy
wany skadnik jej zainteresowa, to podjcie tego tematu stao si
dodatkowym impulsem, ktry zaowocowa w przyszoci nie tylko
istotnymi osigniciami naukowymi, ale rwnie wieloma monografiami
jezior, sztucznych zbiornikw wodnych, a nawet caych regionw
pojeziernych.
Temat badawczy kolejnego projektu zrealizowanego przy poparciu
Komisji Hydrologicznej mona w skrcie opatrze tytuem jednej
z konferencji zorganizowanej w 1997 r. w odzi: rda, ich rola
w rodowisku i znaczenie gospodarcze. Mimo, e badania wypyww wd
podziemnych prowadzone byy ju od dawna w kilku orodkach
geograficznych m.in.: w Krakowie, Lublinie, Wrocawiu i odzi, to
22
z uwagi na niezadowalajcy stan krenologicznego rozpoznania caego
naszego kraju, Komisja Hydrologiczna obja patronatem program
wielopaszczyznowych bada tych obiektw wodnych i przyrodniczych.
Pod auspicjami Komisji zorganizowano kilka wanych konferencji
krenologicznych, m.in. dwie w odzi. W ostatniej dekadzie ukazao si te
szereg wanych, autorskich monografii krenologicznych i zbiorw prac
badawczych, w tym szczeglnie wartociowe opracowania o charakterze
interdyscyplinarnym, w ktrych rdo jest nie tylko cennym obiektem
hydrologicznym i hydrogeologicznym, ale te przyrodniczym,
historycznym i gospodarczym.
Idea kartowania hydrograficznego bya jednym z najwaniejszych spoiw,
ktre doprowadziy do konsolidacji rodowiska geografw-hydrologw
i powstania Komisji Hydrologicznej. Rejestrowanie i pomiary obiektw
oraz stosunkw wodnych bezporednio w terenie, ju w latach 50.
ubiegego wieku, byo tym elementem bada rodowiska na podstawie
ktrego powstaway rnego rodzaju i rnej skali mapy hydrograficzne
i tematyczne oraz liczne monografie hydrologiczne. Profesorowie:
Stanisaw Pietkiewicz, Tadeusz Wilgat, Zygmunt Churski, Irena
Dynowska, Micha urawski, Jan Drwal, Wojciech Chemicki, Andrzej
T. Jankowski, Zygmunt Maksymiuk, Zdzisaw Michalczyk i Ryszard
Glazik oraz wielu, wielu innych, w swoich analizach i syntezach
pen garci czerpali informacje i wiedz z wydawaoby si
prostych bada terenowych. W poowie lat 80. XX wieku, z inicjatywy
Prof. M. urawskiego i z duym udziaem Prof. A. Kanieckiego
i Prof. A. T. Jankowskiego oraz innych czonkw Komisji Hydrologicznej,
opracowano instrukcj wykonania nowoczesnej Mapy Hydrograficznej
Polski w skali 1:50 000. Jednoczenie przyjto, e nadzr merytoryczny
nad Map sprawowa bdzie Komisja Hydrologiczna, a nad
wykonywaniem poszczeglnych jej arkuszy przedstawiciele
poszczeglnych orodkw hydrologicznych. W ostatnich latach, kiedy
Map Hydrograficzn wczono do podstawowego zasobu informacji
o terenie, jej znaczenie bardzo wzroso, a wprowadzenie wersji
numerycznej pozycj t jeszcze ugruntowao. Dzi, opracowanie to
speniajc podstawowe funkcje GIS, jest istotnym rdem informacji
23
o tkance wodnej, jej dynamice i zasobach nie tylko w skali lokalnej, ale
i regionalnej. Szkoda tylko, e jak dotd, nie cae terytorium Polski zostao
pokryte arkuszami tej Mapy.
Prowadzona, waciwie od pocztku istnienia Komisji Hydrologicznej,
dziaalno publikacyjna i udzia w popularyzacji wiedzy hydrologicznej,
nie tylko w rodowisku geografw i przyrodnikw, ale take wrd
spoecznoci akademickiej. Dowodem na to jest kilkadziesit monografii
naukowych i popularnonaukowych, ogromna liczba artykuw i notatek
naukowych, liczne podrczniki i skrypty akademickie, ktre napisali lub
zredagowali, czsto z inspiracji Komisji, jej czonkowie i wsppracownicy.
Rwnie istotny i bogaty jest dorobek konferencyjny. Trzydzieci
konferencji naukowych o zasigu oglnopolskim, ktre zorganizowaa lub
obja swym patronatem dotd Komisja wiadczy o jej aktywizujcej roli
i duym znaczeniu dla wymiany myli i dowiadcze w rodowisku
geografw-hydrologw. Komisja i jej czonkowie zasiadaj te
w Komitetach Naukowych lub czynnie uczestnicz w innych branowych
konferencjach krajowych i zagranicznych. Do wymieni: Kongresy
Hydrologw Polskich, Zjazdy Polskiego Towarzystwa Geograficznego,
Szkoy Hydrologii i wiele, wiele innych.
Przygotowanie czterech tomw bibliografii hydrologicznej,
zatytuowanych: Hydrografia polska. Tomy te ukazay si w latach: 1966,
1977, 1990 i 1991, a ich redaktorami byli kolejno: Prof. T. Wilgat,
Prof. M. urawski, Prof. A. Kaniecki i Prof. A.T. Jankowski. W 1998 r. Prof.
A.T. Jankowski przygotowa i opublikowa kolejny piaty tom bibliografii
zatytuowany: Bibliografia hydrologiczna orodkw geograficznych.
W wczesnych latach bibliografie te stanowiy niezastpione rdo
informacji o zakresie, kierunkach i osigniciach bada hydrologicznych
prowadzonych w geograficznych orodkach akademickich. Take dzi,
mimo eksplozywnego rozwoju cyfrowych rde informacji naukowej,
czsto sigamy do tych bibliografii, by pniej ze zdziwieniem stwierdzi,
i kto, kiedy mia ju pomys podobny do naszego.
Na posiedzeniach Komisji Hydrologicznej, zwaszcza w pocztkowym
okresie jej dziaalnoci, duo uwagi powicano wymianie dowiadcze
z zakresu dydaktyki hydrologii. Dyskutowano, przygotowywano
24
i opiniowano programy dydaktyczne zaj z hydrologii i gospodarki wodnej
oraz zakresy i profile powstajcych wtedy na studiach geograficznych
specjalizacji hydrologicznych i hydroklimatycznych. Opiniowano skrypty
i przewodniki do zaj, przy czym wiele z nich napisali czonkowie Komisji,
a kilka powstao z ich inspiracji. Czonkowie Komisji podjli si take trudu
przygotowania wielu podrcznikw niezbdnych w dydaktyce hydrologii.
Do tu wymieni ksiki autorstwa: I. Dynowskiej i A. Tlaki (1982),
E. Bajkiewicz-Grabowskiej i Z. Mikulskiego (1993, 1996, 1999), E. Bajkiewicz-
Grabowskiej, A. Magnuszewskiego i Z. Mikulskiego (1993), W. Chemickiego
(1997, 1999, 2001), A. Choiskiego (1985, 1995), A. Bartnika i P. Jokiela (2012),
czy te prace zespoowe pod redakcj M. Gutry-Koryckiej i H. Werner-
Wickowskiej (1989, 1996), W. Lange (1993) i J. Pociask-Karteczki (2003).
W dniu dzisiejszym, Komisja Hydrologiczna Polskiego Towarzystwa
Geograficznego liczy 21 czonkw reprezentujcych ogromn wikszo
polskich orodkw akademickich realizujcych badania geograficzne
i hydrologiczne. Wrd nich jest 10 profesorw tytularnych oraz liczne grono
samodzielnych pracownikw naukowych prowadzcych badania w ramach
niemal wszystkich specjalnoci skadajcych si na nauki o wodzie. Komisja
wsporganizuje lub patronuje cyklicznym konferencjom hydrologicznym
odbywajcym si ostatnio niemal corocznie w rnych orodkach
akademickich, a w ostatnim okresie wspuczestniczy take w opracowaniu
i wydawaniu kolejnych tomw, ukazujcych si cyklicznie, Monografii Komisji
Hydrologicznej PTG dotd ukazay si dwa tomy (2012, 2014). Od kilku lat
Komisj Hydrologiczn moemy te odnale w sieci internetowej
(http://www.komhydptg.geo.uni.lodz.pl/), a ksiki i rnego rodzaju
opracowania przygotowywane przez jej czonkw i wsppracownikw
osigaj bardzo wysoki poziom naukowy i edytorski. Bardzo dobrze ukada
si te wsppraca Komisji z innymi, podobnymi stowarzyszeniami
naukowymi i organami administracji. Wrd nich trzeba wymieni: Polskie
Towarzystwo Geograficzne, Stowarzyszenie Hydrologw Polskich, Dyrekcje
Parkw Narodowych, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Gwnego
Geodet Kraju i wiele innych jednostek naukowych oraz agend administracji
rzdowej i samorzdowej. Komisja Hydrologiczna ma te nowo wybrane
wadze i kilka pomysw na dziaalno w najbliszych latach. Pamitamy
25
jednak, by nie zaniedbywa starych, dobrych koncepcji i idei, a najlepszym
tego dowodem jest kolejna, bo ju XXXI Konferencja Hydrologiczna, tym
razem pod hasem: Nowoczesne metody i rozwizania w Hydrologii i Gospodarce
Wodnej (Sosnowiec - Szczyrk; 25-27 maja 2015 r.). Jej wizytwk jest
prezentowany poniej trzeci ju tom Monografii Komisji Hydrologicznej PTG,
przygotowany przez Komitet Organizacyjny z Uniwersytetu lskiego, pod
patronatem Komisji Hydrologicznej PTG.
W imieniu wadz i czonkw Komisji Hydrologicznej Polskiego
Towarzystwa Geograficznego, ycz uczestnikom XXXI Konferencji
Hydrologicznej ciekawych i inspirujcych referatw, udanych wycieczek
i pokazw oraz nawizania wielu nowych kontaktw naukowych
i towarzyskich. Organizatorom skadam za gorce podzikowania za pomys,
ogromny wkad pracy i dbao o nasze dobre samopoczucie w trakcie
wszystkich spotka konferencyjnych.
* * *
Z okazji 50.-lecia istnienia Komisji Hydrologicznej Polskiego
Towarzystwa Geograficznego, w imieniu swoim i jej obecnych czonkw,
skadam serdeczne gratulacje i podzikowania wszystkim, ktrzy w czasie
tego pwiecza przyczynili si do jej powstania i dziaania oraz wnieli wkad
w jej rozwj i dobre imi. Myl, e idee, ktre przywiecay zaoycielom tego
gremium s nadal aktualne, dobrych pomysw nie zabraknie, a wsplna
praca przyczyni si do kontynuowania, przez nastpne lata, celw
postawionych w akcie zaoycielskim.
27
ABSALON DAMIAN (1), KUBICIEL PIOTR (2),
MATYSIK MAGDALENA (1), RUMAN MAREK (1)
(1) Uniwersytet lski, Wydzia Nauk o Ziemi, Sosnowiec,
(2) Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Pastwowy Instytut Badawczy,
Dzia Suby Pomiarowo-Obserwacyjnej, Katowice
NOWOCZESNE METODY POMIARU PRZEPYWU W RZEKACH
NOVEL METHODS OF MEASURING FLOW IN RIVERS
Streszczenie. Obserwacje i pomiary hydrologiczne realizowane na stacjach wodowskazowych s
podstawowym rdem informacji hydrologicznej. Poszczeglne metody pomiarw przepywu
stosuje si w zalenoci od warunkw terenowych, wielkoci przepywu oraz oczekiwanej
dokadnoci. Postp technologiczny w ostatnich latach spowodowa wykorzystanie do pomiarw
przepywu metod akustycznych. Celem opracowania jest przedstawianie wybranych nowoczesnych
urzdze pomiarowych i metod stosowanych do okrelenia wielkoci przepywu w ciekach oraz
skonfrontowanie ich z tradycyjnymi pomiarami wykonywanymi za pomoc mynka
hydrometrycznego. Aby osign zaoony cel przeprowadzono terenowe sesje pomiarowe
z wykorzystaniem rnych urzdze. Uzyskane dane wskazuj, e zbieno wynikw pomiarw
zaley od wielkoci przepywu - lepsze dopasowanie uzyskano przy wikszych wartociach
przepywu. Jednak znacznie wiksz rol odgrywa gboko koryta w przekroju pomiarowym oraz
charakter ruchu wody Najlepsz zbieno uzyskano na rzece Psinie przy najmniejszej (z badanych)
wartoci przepywu, jednak przy najwikszej spord badanych rzek gbokoci koryta i przy
laminarnym charakterze ruchu wody. Biorc pod uwag moliwoci kadego z urzdze mona
stwierdzi, i sprzt spisuje si generalnie prawidowo wyniki pomiarowe nie odbiegaj od siebie.
Rnice wynikaj z ogranicze technicznych urzdze. Pomiar mynkiem hydrometrycznym wymaga
wicej czasu, a jest to szczeglnie istotne przy pomiarach na duych rzekach oraz w okresach
wezbra. W przypadku nowoczesnych urzdze nie bez znaczenia jest rwnie fakt otrzymania
wyniku tu po pomiarze lub/i ledzenie jego wartoci w czasie rzeczywistym. Pozwala to na
bezporedni ocen jego jakoci w terenie i podjcie decyzji o zakoczeniu lub powtrzeniu pomiaru.
Abstract. Observations and hydrological measurements made at gauging stations are the basic source
of hydrological information. Certain flow measurement methods are applied depending on terrain
conditions, flow volume and the required accuracy. Technological progress in the previous years has
led to the use of acoustic methods for measuring flow. The aim of the study is to present selected
modern measurement devices and methods used for the determination of flow volume in
watercourses and confronting them with traditional measurements made with a current meter. In
T O M
3
MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE
WODNEJ
28
order to achieve the assumed goal field measurement sessions were held and different devices were
used. The obtained data revealed that similarity of measurement results depends on flow volume -
better matching was achieved with higher flow values. But the depth of channel and type of water
movement play a much more important role. The greatest matching was obtained on the Psina river
with the lowest flow value (of the studied rivers), but with the greatest depth of the channel and
laminar flow. Considering the possibilities of each of the devices we may conclude that they perform
generally well, with little differences in results, which are the effect of their technical limitations.
Measurements with a current meter require more time and they are particularly important on big
rivers and during floods. Modern devices immediately (or/and real time) provide measurement
results, which is very useful because it allows direct evaluation of the quality of measurement in the
field and taking the decision whether to finish or repeat measurements.
Sowa kluczowe: hydrologia, hydrometria, przepyw, metody pomiarowe, pomiary przepywu
Key words: hydrology, hydrometry, flow, measurement methods, flow measurements
Wstp
Obserwacje i pomiary hydrologiczne realizowane na stacjach
wodowskazowych s podstawowym i niezwykle wanym rdem informacji
hydrologicznej (Stewart, 2015). Gwnym elementem stacji wodowskazowej
jest ata wodowskazowa, wykonana jako stanowisko wolnostojce lub
mocowane do istniejcych konstrukcji hydrotechnicznych (filary mostw,
przyczki, ciany oporowe). Na kadej stacji wodowskazowej wykonywane
s obserwacje:
codzienny pomiar stanw wody,
obserwacje zjawisk hydrologicznych zarastanie lub zlodzenie wraz
z gruboci pokrywy lodowej w korytach rzecznych,
pomiar temperatury wody (na wybranych stacjach wodowskazowych).
Na obszarze kontrolowanym przez Dzia Suby Pomiarowo
Obserwacyjnej (DSPO) w Katowicach znajduje si 77 stacji wodowskazowych
wyposaonych w aty wodowskazowe oraz aparatur kontrolno-pomiarow
(stan na 1.01.2015). Na kadej z nich realizowany jest program pomiarowy
polegajcy na wykonaniu w cigu roku hydrologicznego okrelonej liczby
(ok. 6) pomiarw hydrometrycznych - natenia przepywu wody w penym
zakresie stanw wody. Cz stacji wodowskazowych (66) wyposaona
zostaa w telemetryczne urzdzenia pomiarowe. W skad takiej stacji wchodzi
dodatkowo: czujnik stanw wody, rejestrator danych, urzdzenie komunikacji
radiowej, modu zasilania oraz maszt antenowy.
29
Zoony charakter przepywu wody w korytach otwartych, jak rwnie
specyfika i zrnicowanie geometryczne samych koryt i dolin rzecznych,
wymaga stosowania rnorodnych urzdze pomiarowych. Wspczesna
hydrometria rzeczna oparta jest o techniki akustyczne, jednak dla pewnych
warunkw ekstremalnych (powodzie, susze, zarastanie i zlodzenie) pomiary
prdkoci i strumienia objtoci przepywu wody realizowane s nadal przy
uyciu mechanicznych mynkw hydrometrycznych (Wjcik, Wdowikowski,
2014). Poszczeglne metody pomiarw przepywu stosuje si w zalenoci od
warunkw terenowych, wielkoci przepywu oraz oczekiwanej dokadnoci.
Metody pomiarw dzielimy na:
bezporednie (wolumetryczne, fizyczne, chemiczne);
porednie (punktowe za pomoc mynka hydrometrycznego oraz
odcinkowe, za pomoc pywakw).
Najbardziej rozpowszechnian i popularn metod jest nadal pomiar
przepywu za pomoc mynka hydrometrycznego. Postp technologiczny
w ostatnich latach spowodowa wykorzystanie do pomiarw przepywu
metod akustycznych (opartych na wykorzystaniu efektu Dopplera).
Cel i metody
Celem opracowania jest przedstawianie wybranych nowoczesnych
urzdze pomiarowych i metod stosowanych do okrelenia wielkoci
przepywu w ciekach oraz skonfrontowanie ich z tradycyjnymi pomiarami
wykonywanymi za pomoc mynka hydrometrycznego. Aby osign
zaoony cel przeprowadzono terenowe sesje pomiarowe z wykorzystaniem
rnych urzdze. Metodyka pomiarw bya zgodna z zaleceniami
i wytycznymi obowizujcymi w IMGW PIB. Korzystano take z zalece
producentw urzdze.
Poniej zamieszczono krtkie charakterystyki przyrzdw
wykorzystanych do wykonywania pomiarw hydrometrycznych.
30
Mynek hydrometryczny na drku
Sondy drkowe s to sztywne drki drewniane lub metalowe
(wykonane ze stali, aluminium lub mosidzu), o przekroju owalnym lub
kolistym. Z reguy na drkach znajduje si podziaka 1-, 5- lub
10-centymetrowa. Uniwersalny mynek hydrometryczny C-31 firmy OTT jest
przyrzdem pomiarowym do ustalania przepywu wody w otwartych
korytach wodnych, strumieniach, rzekach, morzach oraz w przewodach
cinieniowych.
Wraz z opracowaniem mynka C-31 firma OTT stworzya standard
w zakresie pomiarw mynkami hydrometrycznymi. Urzdzenie to
sprawdzio si w cigu dziesitkw lat na caym wiecie. Zwarta i mocna
konstrukcja oraz zastosowanie materiaw wysokiej jakoci umoliwia uycie
mynka w praktycznie kadych warunkach i uzyskanie precyzyjnych
wynikw pomiarw. Uniwersalny mynek hydrometryczny C-31 firmy OTT
nadaje si do pomiarw prdkoci przepywu w zakresie prdkoci od
0,025 ms-1 do 10 ms-1. Mynek moe by mocowany w rny sposb: jako
mynek drkowy lub jako mynek pywakowy (fot. 1).
Fot. 1. Pomiar mynkiem hydrometrycznym zawieszonym na linie
Photo 1. A measurement with a manual current meter mounted on a line
31
Sondy ciarkowe z przyczepianym mynkiem hydrometrycznym
Przy gbokociach wikszych ni 4 m i prdkociach wikszych ni
1 m s-1 stosowane s sondy ciarkowe. Sondy te maj ksztat kul, soczewek
lub torped zawieszonych na lince stalowej i wykonane s zazwyczaj z elaza
lub oowiu. Sondy o masie do 3 kg opuszcza si rcznie. Cisze sondy
opuszcza si do wody ze specjalnych wycigw linowych zaopatrzonych
w liczniki. Przy wikszych gbokociach stosuje si czujnik, ktry sygnalizuje
oparcie sondy na dnie. W ciekach o duych prdkociach przepywu napr
hydrodynamiczny wody oddziauje na sond i lin, powodujc odchylenia.
W tych wypadkach naley pomiar zweryfikowa o poprawk zalen od
prdkoci przepywu, gbokoci wody oraz masy liny i ciarka (Bajkiewicz-
Grabowska i in., 1993).
Obliczenia przepywu przy pomiarach z wykorzystaniem mynka,
polegaj na wyznaczeniu pola powierzchni przekroju poprzecznego koryta
rzeki (cieku) i okreleniu redniej prdkoci przepywu wody w tym przekroju
(Bajkiewicz-Grabowska i in., 1993).
Akustyczne czujniki prdkoci przepywu wody
ADC (akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody) firmy OTT
przeznaczony jest do pomiarw punktowych prdkoci wody w strumieniach,
rzekach, potokach oraz kanaach otwartych (fot. 2). Wykorzystanie
nowoczesnych, akustycznych metod pomiaru w poczeniu z zastosowaniem
najwyszej jakoci procesora sygnaowego umoliwia uzyskanie bardzo
dokadnych oraz wiarygodnych wynikw pomiaru. Urzdzenie posiada
wbudowany czujnik cinienia, ktry zapewnia automatyczne odczyty
gbokoci i podpowiada uytkownikowi jak prawidowo ustawi przyrzd.
Przyrzd daje si atwo przymocowywa do rnego typu drkw i oferuje
automatyczne obliczenia wielkoci przepywu na podstawie uznawanych,
midzynarodowych norm ISO oraz USGS (OTT flow measurement, mobile
measurement systems, 2015).
Urzdzenie typu ADV - FlowTracker firmy SonTek - suy do pomiaru
natenia przepywu w kanaach otwartych oraz naturalnych korytach
rzecznych metod jedno- lub wielopunktowego pomiaru prdkoci (fot. 3).
32
Ze wzgldu na zastosowan puls-koherencyjn technik pomiaru,
FlowTracker zaliczany jest do grupy najdokadniejszych urzdze
pomiarowych. Posiada najwysz dostpn na rynku rozdzielczo
pomiarow 0,0001 m s-1 w zakresie pomiarowym 4,0 m s-1. FlowTracker
umoliwia pomiar prdkoci ju przy gbokoci 2 cm. Wszelkie wyniki s
dostpne w trakcie wykonywania pomiaru, co pozwala na biec ocen.
Fot. 2. OTT ADC - (akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody)
Photo 2. OTT ADC (an acoustic probe for water velocity measurement)
Fot. 3. SonTek FlowTracker (akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody).
Photo 3. SonTek FlowTracker (an acoustic probe for water velocity measurement).
33
Bd pomiarowy dla instrumentw akustycznych nie przekracza 1%, co
zacznie obnia cakowity bd pomiarowy (Wjcik, Wdowikowski, 2014).
Prdomierze akustyczne
Prdomierz akustyczny dziaa na zasadzie odbicia fali ultradwikowej
od dna rzeki lub zbiornika wodnego. Podczas pomiaru na powierzchni wody
(lub tu pod powierzchni) umieszcza si rdo i odbiornik dwiku.
Nadajnik sondy wysya fale akustyczne w postaci krtkich impulsw, ktre
dochodz do dna, odbijaj si od niego i powracaj do odbiornika. Na
postawie czasu przebiegu fal okrela si gboko wody oraz przepyw
w jednostce czasu. Pomiar przepywu odbywa si w sposb cigy.
Wykorzystanie kompasu i odbiornika GPS powoduje, e kady pion
pomiarowy jest zorientowany w przestrzeni, co daje pen informacj
o pooeniu i kierunku poszczeglnych wektorw prdkoci w caym
przekroju pomiarowym.
W zalenoci od rodzaju wykorzystywanego urzdzenia, w zakresie
czstotliwoci emisji fal dwikowych pomiar ADCP (Acoustic Doppler
Current Profiler) jest moliwy dla gbokoci od 0,2 m dla urzdze 2000 kHz,
od 0,7 m dla urzdze 1200 kHz i od 1,2 m dla urzdze 600 kHz.
Wykorzystanie nawigacji GPS umoliwia lokalizowanie czujnika
pomiarowego, co pozwala wyznaczy warto prdkoci w sytuacjach, kiedy
urzdzenie nie moe precyzyjnie domierzy si do profilowanego dna cieku
(przypadek "ruchomego dna" dla ciekw o dnie piaszczystym i wirowym
podczas wystpienia duych prdkoci przepywu) (Wjcik, Wdowikowski,
2014). Urzdzenia ADCP RiverSurveyor firmy SonTek posiadaj bardzo duy
zakres pomiarowy, tak aby moliwy by pomiar zarwno ciekw pytkich od
0,06 m (RiverSurveyor S5) jak i gbokich, nawet do 40 m (RiverSurveyor M9)
(fot. 4). Jest to moliwe dziki jednoczesnemu zastosowaniu emisji
wskopasmowej, szerokopasmowej i sondy pionowej (RiverSurveyor S5/M9
System Manual, 2013). Dodatkowo wykorzystanie technologii GPS RTK (Real
Time Kinematic) powoduje zwikszenie precyzji pozycjonowania urzdzenia,
uniezaleniajc proces lokalizacji od iloci dostpnych satelitw
(RiverSurveyor, discharge, bathymetry and current profiling, 2015).
34
Szczegowe informacje odnonie chwilowej lokalizacji wektorw prdkoci
umoliwiaj wizualizacj wynikw pomiarw na cyfrowych podkadach
mapowych (Wjcik, Wdowikowski, 2015).
Fot. 4. RiverSurveyor M9 firmy SonTek prdomierz akustyczny
Photo 4. RiverSurveyor M9 (SonTek) an acoustic current meter
OTT Q-liner to przenony system akustyczny do pomiaru przepywu
w kanaach i rzekach. Daje nam moliwo dokadnego i szczegowego
pomiaru w sposb szybki, wygodny i bezpieczny (fot. 5). Pomiar prowadzi si
w kilku punktach rozmieszczonych w przekroju poprzecznym. Mona to
zrobi opuszczajc urzdzenie z mostu, cignc je za odzi lub wykorzystujc
system lin rozpitych w poprzek rzeki. Oprogramowanie w trybie on-line
wyznacza warto przepywu, uywajc do oblicze prdkoci wody oraz
gbokoci. Rezultat jest dostpny natychmiast po zakoczeniu serii
pomiarowej. Przepywomierz ten rni sposb pomiarw od wczeniej
opisanych przepywomierzy firmy SonTek (a take ADCP StreamPro firmy
Teledyne RDI), w ktrych pomiar przepywu wykonywany jest w sposb
cigy. OTT Qliner musi by zatrzymywany w punkcie wykonywania
pomiaru (pionie hydrometrycznym) na czas jego wykonania, wymagane jest
take wprowadzenie gbokoci dna mierzonego cieku w przekroju
poprzecznym.
35
Fot. 5. Qliner firmy OTT prdomierz akustyczny
Photo 5. Qliner (OTT) an acoustic current meter
Wyniki bada
Pomiary wykonano podczas dwch sesji terenowych w miejscowoci
Grki Wielkie na rzece Brennicy oraz jednej sesji na rzece Psinie
w miejscowoci Bojanw. Obie stacje wodowskazowe s czci sieci
pomiarowej IMGW-PIB DSPO Katowice. Sesje te miay na celu porwnanie
rnych urzdze pomiarowych w celu okrelenia dokadnoci uzyskanych
wynikw oraz wad i zalet poszczeglnych urzdze. Pomiary w Grkach
Wielkich odbyy si w dwch seriach: 26.03.2010 r. przy stanie wody H=178
cm oraz 13.05.2010 r. przy stanie wody H=170 cm. Pomiary w tym profilu
wykonywane byy za pomoc: mynka hydrometrycznego OTT C-31,
akustycznego czujnika prdkoci przepywu wody OTT ADC, prdomierza
akustycznego ADCP Stream Pro - Teledyne RDI i prdomierza akustycznego
ADV FlowTracker SonTek (fot. 6).
36
Fot. 6. ADCP ADCP Stream Pro firmy Teledyne RD Instruments - prdomierz
akustyczny
Photo 6. ADCP ADCP Stream Pro (Teledyne RD Instruments) - an acoustic current
meter
26.03.2010 r. pomiary wykonano za pomoc nastpujcych urzdze (tab. 1):
1. Mynek hydrometryczny- OTT C-31,
2. Akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody- OTT ADC,
3. Prdomierz akustyczny ADCP Stream Pro - Teledyne RD Instruments.
13.05.2010r. pomiary wykonano za pomoc nastpujcych urzdze (tab. 2):
1. Mynek hydrometryczny- OTT C-31,
2. Prdomierz akustyczny FlowTracker - SonTek,
3. Prdomierz akustyczny ADCP StreamPro - Teledyne RD Instruments
Obliczenia przepywu uatwiaj dedykowane urzdzeniom specjalne
pakiety oprogramowania, ktre umoliwiaj take modyfikacje niektrych
parametrw w tzw. post-processingu (rys. 1, 2A i 3). Obliczenia do pomiarw
mynkiem wykonuje si wypeniajc rcznie lub komputerowo odpowiednie
tabele (rys. 2B).
37
Tab. 1. Wyniki pomiarw z 26.03.2010 r. przy stanie wody H = 178 cm
Table 1. Mesurement results from 26.03.2010, at the water stage of H = 178 cm
1. Mynek hydrometryczny OTT C-31 Q= 4,89 [m3s-1] Czas pomiaru: 1 h
2. Akustyczny czujnik prdkoci przepywu wody
OTT ADC Q= 4,60 [m3s-1] Czas pomiaru: 1 h
3. Prdomierz akustyczny ADCP Stream Pro-
Teledyne RD Instruments Q= 4,94 [m3s-1] Czas pomiaru: 10 min
rednia z uzyskanych pomiarw wynosi 4,81 m3s-1, za odchylenie
standardowe - 0,15. Zatem poszczeglne wyniki pomiarw rni si od
redniej w zakresie 1,7 do 4,4% (rednio 2,9%).
Tab. 2. Wyniki pomiarw z 13.05.2010 r. przy stanie wody H = 170 cm
Table 2. Mesurement results from 13.05.2010, at the water stage of H = 170 cm
1. Mynek hydrometryczny OTT C-31 Q= 2,65 [m3s-1] Czas pomiaru: 1 h
2. Prdomierz akustyczny - FlowTracker- SonTek Q= 2,67 [m3s-1] Czas pomiaru: 50 min
3. Prdomierz akustyczny ADCP Stream Pro-
Teledyne RD Instruments Q= 2,28 [m3s-1] Czas pomiaru: 10 min
rednia z uzyskanych pomiarw wynosi 2,53 m3s-1, za odchylenie
standardowe - 0,18. W tym przypadku rnice uzyskanych wynikw
w stosunku do redniej s wiksze od 4,6 do a 10% (rednio 6,7%).
A B
Rys. 1. Przykadowe okna programw do opracowywania danych
pomiarowych: A StreamPro (Teledyne RDI); B FlowTracker (SonTek)
Fig. 1. Examples of measurement data processing windows: A StreamPro (Teledyne
RDI); B FlowTracker (SonTek)
38
A B
Rys. 2. Przykadowe okna programw do opracowywania danych
pomiarowych: A - OTT ADC, B - pomiar mynkiem hydrometrycznym
Fig. 2. Examples of measurement data processing windows: A - OTT ADC,
B - manual current meter measurement
Pomiary na rzece Psinie w profilu Bojanw wykonano w dniu
07.04.2011 przy stanie wody H = 72 cm przy uyciu nastpujcych urzdze:
ADCP Rio Grande Teledyne RDI, ADCP Stream Pro Teledyne RDI, mynka
hydrometrycznego OTT C-31, Flow Tracker SonTek, Q-Liner OTT (fot. 7).
Tab. 3. Wyniki pomiarw z 7.04.2011 r. przy stanie wody H=72 cm
Tab. 3. Mesurement results from 7.04.2011, at the water stage of H=72 cm
1. ADCP Rio Grande Q = 1,73 [m3s-1] Czas pomiaru: 10 min
2. ADCP Stream Pro Q = 1,82 [m3s-1] Czas pomiaru: 10 min
3. Mynek hydrometryczny Q = 1,71 [m3s-1] Czas pomiaru: 50 min
4. Flow Tracker Q = 1,75 [m3s-1] Czas pomiaru: 50 min
5. Q-Liner Q = 1,66 [m3s-1] Czas pomiaru: 30 min
rednia z pomiarw ze wszystkich urzdze wynosi Q=1,73 m3s-1,
a odchylenie standardowe - 0,05. Pomimo znacznego zrnicowania urzdze
w tym przypadku rnice miedzy poszczeglnymi wynikami pomiarw byy
najmniejsze od 0 do 5% (rednio 2,4%).
39
Rys. 3. Przykadowe okno programu do opracowania danych urzdzenia
Qliner firmy OTT (Bojanw 07.04.2011 r.)
Fig. 3. An example of measurement data processing window of the Qliner device OTT
(Bojanw 07.04.2011)
Fot. 7. Sesja pomiarowa na rzece Psinie na obrazku po lewej stronie
urzdzenia: ADCP Rio Grande i Stream Pro firmy Teledyne RDI
Photo 7. A measurement session at the Psina river. On the left, the following devices
can be seen: ADCP Rio Grande and Stream Pro (Teledyne RDI)
40
Uzyskane wyniki wskazuj, e zbieno pomierzonych wartoci zaley
od wielkoci przepywu w profilu Grki Wielkie lepsze dopasowanie
wynikw pomiarw uzyskano przy wikszych wartociach przepywu.
Jednak znacznie wiksz rol odgrywa raczej gboko koryta w przekroju
pomiarowym oraz charakter ruchu wody te parametry wpywaj
szczeglnie na prdomierze akustyczne, ktre nie do koca radz sobie
z pytsz wod o ruchu turbulentnym. Wskazuje na to fakt, e najlepsz
zbieno uzyskano na rzece Psinie przy najmniejszej wartoci przepywu
(z badanych), jednak przy najwikszej spord badanych rzek gbokoci
koryta i przy laminarnym charakterze ruchu wody.
Inne uzyskiwane wyniki pomiarw s spjne, np. porwnanie dwch
urzdze ADCP firm Teledyne RDI i SonTek wykonane w Brzegu Dolnym na
Odrze (Wjcik, Wdowikowski, 2015), wskazuje na gwarancj powtarzalnoci
wynikw stosowanej technologii. Uzyskana rnica wynikw miecia si
w zakresie 1%. Porwnanie wynikw pomiarw przeprowadzono take
w warunkach ekstremalnych, w maju 2010 r. na Odrze w Krzyanowicach
(Wjcik, Wdowikowski, 2015), gdzie pomiar przepywu wykonano za pomoc
mynka hydrometrycznego OTT (zawieszonego na mocie) oraz ADCP Rio
Grande Teledyne RDI. Autorzy uzyskali nastpujce wartoci: 1684 m3s-1
(mynkiem hydrometrycznym) i 1690 m3s-1 (ADCP Rio Grande TRDI). Pomiar
ADCP zawiera 2344 wartoci prdkoci we wszystkich komrkach
pomiarowych zebranych w jednym przejedzie, tj. przepyniciu w jedn
stron od brzegu do brzegu. Jest to zatem 78 razy wiksza liczba danych do
analizy (Wjcik, Wdowikowski, 2015).
Moliwo wykonania duej liczby pomiarw w trakcie jednej sesji
terenowej, poprzez skrcenie czasu oraz uzyskiwanie wyniku w chwili
zakoczenia prac, sprawiy, e wzroso zainteresowanie szerokim
zastosowaniem przepywomierzy akustycznych w hydrometrii na wiecie
i w Polsce (Muste, Kim, Merwade, 2010; Wagner, Mueller, 2011; Wjcik,
Wdowikowski, 2014; Wjcik, Wdowikowski, 2015).
41
Podsumowanie i wnioski
Biorc pod uwag moliwoci kadego z urzdze naley stwierdzi,
i sprzt mimo rnych producentw (europejski OTT i amerykaskie:
SonTek, RD Instruments), spisuje si dobrze, a uzyskane wyniki
pomiarowymi s zblione do siebie. Rnice wynikaj z ogranicze
dotyczcych minimalnych i maksymalnych gbokoci wody, ktre musz by
pod gowic urzdzenia do prawidowego funkcjonowania. Prdomierze
SonTek oraz Teledyne RDI musz mie minimaln gboko wody pod
gowic pomiarow okoo 20 cm. Program obliczeniowy w przekrojach
poprzecznych koryta, przy gbokociach zblionych do 20 cm, wskazuje jako
obarczone najwikszym bdem.
Profil wodowskazowy Grki Wielkie na rzece Brennicy oraz Bojanw na
rzece Psinie, s profilami przeznaczonymi do wykonywania pomiarw przy
niskich stanach wody, gwnie mynkiem hydrometrycznym, aby unikn
bdw pomiarowych zwizanych z tak sytuacj. Analizujc wyniki moemy
rwnie zauway, e przy wyszym stanie wody rnica pomidzy
poszczeglnymi urzdzeniami ulega zmniejszeniu, co potwierdza tez
dotyczc moliwoci technicznych porwnywanego sprztu.
Pomiar mynkiem hydrometrycznym mimo popularnoci oraz
dostpnoci w porwnaniu do pomiarw wykonywanych przepywo-
mierzami SonTek oraz RD Instruments wymaga wicej czasu, zwaszcza przy
pomiarach metod 3-punktow (standard IMGW) lub 5-punktow. Pomiar
wykonywany na rzekach zblionych do opisanych metod w brd zajmuje
dowiadczonemu hydrologowi okoo 1 godziny, podczas gdy czas pomiaru
wykonywanego przepywomierzem profilujcym, kiedy nie jest wymagane
wykonanie przekroju poprzecznego koryta, skraca si do kilkunastu minut.
Rnice te s jeszcze wiksze przy pomiarach na duych rzekach oraz
w okresach wezbra. Pomiar mynkiem mona wtedy wykona jedynie
z mostu lub odzi, natomiast wykorzystujc przepywomierz profilujcy
pomiar taki mona wykona w dowolnym profilu w cigu kilkunastu minut.
Przykadem mog by pomiary wykonywane na rzece Odrze w profilu
Krzyanowice - pomiar mynkiem hydrologicznym zajmuje w tym miejscu
42
okoo 3 godzin, natomiast czas pomiaru przepywomierzem to zazwyczaj
tylko 30 minut.
W przypadku nowoczesnych urzdze, zarwno przepywomierzy, jak
i akustycznych czujnikw prdkoci przepywu wody nie bez znaczenia jest
rwnie fakt natychmiastowego otrzymania wyniku, lub wrcz ledzenia go
w czasie rzeczywistym. Pozwala to na bezporedni ocen jego jakoci
w terenie i podjcie decyzji o zakoczeniu lub powtrzeniu pomiaru.
W ostatnich latach obserwuje si zwikszenie natenia i czstotliwoci
wystpowania gronych zjawisk hydrologiczno-meteorologicznych. Rol
osony hydrologiczno-meteorologicznej prowadzonej przez IMGW - PIB jest
wykorzystywanie nowoczesnych technologii, aby odpowiednio wczeniej
mona byo przewidzie niebezpieczne zjawiska i ostrzega przed nimi, co
pozwala minimalizowa ich katastrofalne skutki. Konieczna jest rwnie
wsppraca instytucji rzdowych z jednostkami naukowymi w celu
wypracowania nowych modeli ksztacenia przyszych pracownikw, ktrzy
potrafi z tych nowych technologii waciwie korzysta.
Literatura
Bajkiewicz-Grabowska E., Magnuszewski A., Mikulski Z., Hydrometria, PWN,
Warszawa 1993.
Muste M., Kim D., Merwade V., 2010, Modern Digital Instruments and Techniques
for Hydrodynamic and Morphologic Characterization of River Channels [w:] Church
M., Biron P., Roy A.G. (red.) Gravel bed rivers, John Wiley & Sons Ltd.,
p. 315-342.
OTT flow measurement, mobile measurement systems
www.ott.com/download/brochure-ott-discharge-mobile-measurement-systems-1
(dostp w kwietniu 2015 r.).
RiverSurveyor, discharge, bathymetry and current profiling, 2015, Xylem, Inc.
RiverSurveyor S5/M9 System Manual, 2013, SonTek, a Xylem brand.
Stewart B., 2015, Measuring what we manage the importance of hydrological data to water
resources management [in:] Hydrological Sciences and Water Security: Past, Present
and Future (Proceedings of the 11th Kovacs Colloquium, Paris, France, June 2014),
IAHS Publ. 366.
43
Wagner C.R., Mueller D.S., 2011, Comparison of bottom-track to global positioning system
referenced discharges measured using an acoustic Doppler current profiler, Journal of
Hydrology, 401, p. 250-258.
Wjcik K., Wdowikowski M., 2014, Wspczesne metody instrumentalnego pomiaru
prdkoci przepywu wody w korytach otwartych [w:] Traczewska T.M.,
Kamierczak B. (red.), Interdyscyplinarne zagadnienia w inynierii i ochronie
rodowiska, t. 4, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw.
Wjcik K., Wdowikowski M., 2015, Wspczesne metody instrumentalnego pomiaru
prdkoci przepywu wody w korytach otwartych, Technologia Wody, z. 1 (39).
45
ELBIETA BAJKIEWICZ-GRABOWSKA
Uniwersytet Gdaski, Wydzia Oceanografii i Geografii, Katedra Limnologii
CZY WARTO PRZYWRCI JEZIORO WIELKIE W GARDEI?
WOULD IT MAKE SENSE TO RESTORE THE GREAT LAKE
IN THE TOWN OF GARDEJA?
Streszczenie. Gardeja ju w 1334 r. uzyskaa prawa miejskie. Miasto to byo otoczone kilkoma
jeziorami (Grosser See, Kraut See, Kamin See, Przebernal See (rys. 1, 2, fot. 1 i 2). W latach
trzydziestych XX wieku przeprowadzono w jego okolicy prace osuszajce i melioracyjne. W miecie
zaoono wodocigi i kanalizacj. W wyniku tych prac przestay istnie jeziora: Wielkie (Grosser See)
(fot. 3, rys. 3 i 4), Zielone (Kraut See), Przebernal See (rys. 3). W artykule przedstawiono trzy warianty
odtworzonego Jeziora Wielkiego. Na podstawie mapy topograficznej wykonano cyfrowy model
terenu z ciciem 1,25 m (rys. 5), na ktrym podtapiano obszar dawnego dna Grosser See do rzdnej
80 m n.p.m. (rys. 7-1) otrzymujc zbiornik o gbokoci 1 m, do rzdnej 81,25 m n.p.m. (rys. 7-2)
otrzymujc zbiornik o gbokoci 1,25 m i rzdnej 82, 5 m n.p.m. otrzymujc zbiornik o gbokoci
2,5 m (rys. 7-3 i 6). Wskazano przy tym, ktre tereny wasnociowe ulegyby zalaniu (rys. 6). Dla
kadego z wariantw odtworzonego Jeziora Wielkiego obliczono jego podstawowe parametry
morfometryczne: powierzchni (Ajez.) i pojemno (Vjez.) (rys. 7). Zaproponowano, by wod na
wypenienie jeziora mona byo uzyska zmieniajc zasady gospodarowania ni w zlewni, na terenie
ktrej ley Gardeja (rys. 3). W podsumowaniu wskazano co przemawia za odtworzeniem Jeziora
Wielkiego w Gardei a co przeciw.
Summary. Gardeja was granted municipal rights in 1334. The town was surrounded by several lakes
(Grosser See [The Great Lake], Kraut See [The Green Lake], Kamin See, and Przebernal See [The
Przebernal Lake]; Figs. 1 and 2, Phots. 1and 2). In the 1930s land drainage and melioration works were
carried out in this region. Water lines and sewerage systems were laid down in the town. As a result
the Great Lake (Phot. 3, Figs. 3 and 4), the Green Lake and the Przebernal Lake ceased to exist (Fig. 3).
This paper discusses three variants of a restored Great Lake. I used a topographic map to develop
a digital model of the terrain with contour intervals every 1.25 m (Fig. 5) on which I flooded the area
of the former bed of the Great Lake to three different water table elevations: to 80 m a.s.l. achieving
a water bed 1 m deep (Fig. 6), to 81.25 m a.s.l. achieving a water body 1.25 m deep (Fig. 7), and to
82.5 m a.s.l. achieving a water body 2.5 m deep (Figs. 8 and 9). For each variant I indicated the areas of
land use that would be flooded and calculated the two basic morphometric parameters, lake area and
lake volume, for each variant (Fig. 10). I also proposed that the water necessary for flooding the lake
bed could be sourced by changing the management plan for the basin of Gardeja (Fig. 3, Phot. 5).
I concluded the paper by discussing the pros and cons of restoring the Great Lake in the town of
Gardeja.
T O M
3
MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE
WODNEJ
46
Sowa kluczowe: Gardeja, odtworzenie jeziora, gospodarowanie wod
Key words: Gardeja, lake restoration, water management
Wstp
Gardeja jest pooona na poudniowo-wschodnim kracu wojewdztwa
pomorskiego, w powiecie kwidzyskim. Prawie 7 wiekw temu by to obszar
pogranicza Prus, tzw. Pomezanii. Grd ten powsta na przesmyku pomidzy
jeziorami otoczonymi rozlegymi moczarami i gst, podmok puszcz (ga
1930). Ju w 1334 r. otrzyma prawa miejskie (prawo chemiskie) od biskupa
Bertolda. Rozwj przestrzenny Gardei, a zwaszcza jej cisego centrum, by
od pocztku jej istnienia silnie uzaleniony od rzeby terenu i warunkw
wodnych. Na mapie F. Schroettera (Karte Ost-Preussen nebst Preussisch
Litthzuen West-Preussen nebst dem Netzdistrict, arkusz Marienwerder 1796-1802)
wida, e miasto to leao pomidzy jeziorami: Wielkim (Grosser See),
Zielonym (Kraut See), Kamie (Kamin See) i Przebernal (Przebernal See)
(rys. 1). Jeziora Wielkie i Zielone byy odwadniane do Osy, a Kamie
i Przebernal byy zbiornikami bezodpywowymi.
Rys. 1. Okolice Gardei w 1802 r.
Fig. 1. The region of Gardeja in 1802
rdo: Karte Ost-Preussen nebst Preussisch Litthzuen West-Preussen nebstdem Netzdistrict,
arkusz Marienwerer, F. Schroetter, 1796-1802, skala 1:150 000
Source: Karte Ost-Preussen nebst Preussisch Litthzuen West-Preussen nebstdem Netzdistrict, Sheet
Marienwerer, F. Schroetter, 17961802, 1:150,000 scale
47
Z zapiskw historycznych wynika, e w XIX wieku Jezioro Wielkie
(Grosser See), przylegajce od pnocnego zachodu do Gardei, byo atrakcj
turystyczn, czego dowodem jest to, e w 1889 r. na wyspie tego jeziora, tzw.
Wyspie abdziej, utworzono orodek rozrywkowo-wypoczynkowy wraz
z kpieliskami (fot. 1).
Fot. 1. Widok z wiey kocioa na Wysp abdzi na Jeziorze Wielkim
(Grosser See)
Photo 1. A church-tower view of the Swan Island (Wyspa abdzia) on the Great Lake
(Jezioro Wielkie [Grosser See])
rdo: www.gardeja.pl Source: www.gardeja.pl
Mieszkacy rozrastajcej si Gardei zaczli meliorowa okoliczne bagna
i osusza zbiorniki wodne pozyskujc w ten sposb grunty pod uprawy
i wypas. Na mapie z 1913 r. wida ju zmiany w sieci hydrograficznej wok
tego miasta (rys. 2). Zmniejszya si powierzchnia jezior otaczajcych jego
centrum, osuszone czci jezior zmeliorowano zamieniajc je na ki (rys. 2).
W czci osuszonego dna Jeziora Zielonego (Kraut See) poprowadzono
gwny rw zbiorczy, ktry odprowadza wody z jezior Wielkiego (Grosser
See) i Zielonego (Kraut See) Kanaem Gubiskim na poudnie do Osy.
W wyniku tych dziaa zmniejszya si powierzchnia Jeziora Wielkiego, ulego
ono wypyceniu i zaczo zarasta rolinnoci wodn (fot. 2).
48
Rys. 2. Okolice Gardei z 1906 r. Fig. 2. The region of Gardeja in 1906
rdo: topograficzna mapa niemiecka (Messtischbltter) w skali 1:25 000 arkusz 2379
Garnsee
Source: a German topographic map (Messtischbltter), 1:25,000 scale, Sheet 2379 Garnsee
Fot. 2. Widok z 1919 r. na koci i Grosser See (Jezioro Wielkie)
Photo 2. A view of the church and Grosser See (The Great Lake [Jezioro
Wielkie]) in 1919
rdo: www.gardeja.pl Source: www.gardeja.pl
49
Z atlasu Die stehenden Gewsser der Provinz Ostpreussen (1931) prof. dr
Alfreda Willera, Dyrektora Instytutu Rybackiego Uniwersytetu Albertyna
w Krlewcu, wynika, e zwierciado Jeziora Wielkiego (Grosser See) miao
rzdn 80 m NN, powierzchni 58 ha, gboko 2,0 m. Mona zatem
wnioskowa, e pojemno jego wynosia okoo 1160 tys. m3.
W latach trzydziestych XX w., wykorzystujc fundusz rozwoju Prus,
przeprowadzono w okolicach Gardei prace osuszajce i melioracyjne.
W 1931 r. w miecie zaoono wodocigi i kanalizacj, cakowicie osuszono
jeziora Przebernal See i Kraut See, a w 1934 r. take Grosser See (fot. 3), cz
jego dna obsadzono drzewami i zaoono park.
W czasie II Wojny wiatowej okoo 80% centrum miasta zostao
zniszczone, zniszczeniu ulega te infrastruktura techniczna. Obecnie niecka
dawnego Jeziora Wielkiego (Grosser See) jest uytkowana jako pastwiska
i ki kone.
Fot. 3. Widok z 1938 r. na koci i ki w dnie dawnego Grosser See (Jezioro
Wielkie)
Photo 3. A view of the church and meadows in the bed of the former Grosser
See (The Great Lake [Jezioro Wielkie]) in 1938
rdo: Stowarzyszenie Mionicy Ziemi Gardejskiej GARDANUM
Source: The Gardeja Region Appreciation Society GARDANUM
50
Istotnym zadaniem w planie przestrzennego zagospodarowania Gardei
jest waciwe gospodarowanie zasobami wodnymi. Ley ona w granicach
zagbienia bezodpywowego (rys. 3), ktrego zlewni od pnocy i zachodu
ogranicza dzia wodny I rzdu, oddzielajcy dorzecze Wisy od zlewiska
Zalewu Wilanego, od wschodu dzia wodny III rzdu, oddzielajcy dorzecza
Prczawy i Gardgi dopyww Osy. Wspczenie sie hydrograficzna
okolic Gardei jest uboga. Z naturalnych obiektw hydrograficznych pozostao
jedynie jezioro Kamie (rys. 3). Liniowe obiekty hydrograficzne s sztuczne.
S to rowy melioracyjne drenujce dna dawnych jezior.
Rys. 3. Fragment mapy hydrograficznej 1:50 000 okolic Gardei (arkusz
Grudzidz-Owczarki)
Fig. 3. A fragment of a 1:50,000-scale hydrographic map of the region of Gardeja
(Sheet Grudzidz-Owczarki)
Nadwyki wody s odprowadzane poza t zlewni do zlewni
Prczawy, bdcej dopywem Osy. Z drenau powierzchniowego jest
odpompowywane poza t zlewni okoo 200 dm3s-1 wody. Take poza t
zlewni s odprowadzane po oczyszczeniu biologicznym zuyte w niej wody
51
w iloci 408 m324h-1 (maksymalnie 480 m324h-1). W Gardei jest te
zlokalizowane ujcie wody podziemnej z II poziomu wodononego,
zalegajcego na gbokoci 10-30 m p.p.t. Woda ta jest uzdatniana w Stacji
Uzdatniania Wody w Gardei i rozprowadzana wodocigiem w iloci
297 m324h-1 take poza obszar zlewni zagbienia bezodpywowego (rys. 3).
Mieszkacy Gardei uwaaj, e wody te powinny pozostawa
w granicach zlewni bezodpywowej, w ktrej ona ley i wskazuj, e mogyby
by retencjonowane w odtworzonym Jeziorze Wielkim Gardejskim.
Cel i metody bada
Celem artykuu jest odpowied na pytania: jak duy mgby powsta
zbiornik na obszarze dawnego Grosser See, by nie kolidowa z prywatn
wasnoci gruntw, ile potrzeba byoby wody do jego wypenienia oraz czy
woda odprowadzana poza zlewni, w ktrej ley Gardeja wystarczyaby do
napenienia tego zbiornika i utrzymania w nim staego poziomu wody?
Rys. 4. Teren dawnego dna Jeziora Wielkiego
Fig. 4. The terrain of the bed of the former Great Lake (Jezioro Wielkie)
rdo (source): mapy.geoportal.gov.pl/ wss/service/ img/guest/ORTO/MapServer/WMSServer
52
W niniejszym artykule do symulacji uwzgldniajcej zmiany rzdnej
zwierciada wody na obszarze byego Jeziora Wielkiego (Grosser See) (rys. 4)
wykorzystano numeryczny model terenu o interwale siatki co najmniej 100 m,
dostpny z zasobw Centralnego Orodka Dokumentacji Geodezyjnej
i Kartograficznej. Aby zwikszy dokadno tego modelu, w granicach
bezporedniej zlewni nieistniejcego Jeziora Wielkiego dokonano rekalkulacji
danych wysokociowych na podstawie danych z rastrowej mapy
topograficznej w skali 1:10 000 (rys. 5). Do tego celu wykorzystano narzdzie
Topo To Raster dostpne w programie ArcGIS. W efekcie, przy zachowaniu
dokadnoci wertykalnej na poziomie 1,25 m, rozdzielczo robocza rastra
wzrosa do 1 m. Tak uszczegowiony numeryczny model terenu wraz
z danymi o charakterze katastralnym (www.geoportal.gov.pl) umoliwi
wskazanie miejsc (dziaek), ktre w procesie odtwarzania Jeziora Wielkiego
(przy rzdnej zwierciada 80,0 m n.p.m., 81,25 m n.p.m. i 82,5 m n.p.m.)
zostayby zalane, bd te podtopione (rys. 6).
Rys. 5. Model cyfrowy terenu okolic Gardei z zaznaczonymi dziaami wodnymi
Fig. 5. A digital model of the terrain of the region of Gardeja with watersheds depicted
rdo: opracowanie wasne Source: self-authored
53
Rys. 6. Fragment odtworzonego jeziora o rzdnej zwierciada 82,5 m n.p.m. i gbo-
koci redniej 2,5 m i zalane zagospodarowane obszary Gardei (powikszenie rys. 8)
Fig. 6. A fragment of a restored lake with a water table elevation of 82.5 m a.s.l. and a mean
depth of 2.5 m indicating flooded areas in the region of Gardeja developed by man
(a magnification of Fig. 8)
54
Dla kadego z wariantw odtworzonego Jeziora Wielkiego obliczono
jego podstawowe parametry morfometryczne: powierzchni (Ajez.)
i pojemno (Vjez.). Pojemno jeziora obliczono jako iloczyn jego powierzchni
i gbokoci.
W opracowaniu wykorzystano nastpujce materiay:
atlas jezior Alfreda Willera, Dyrektora Instytutu Rybackiego Uniwersytetu
Albertyna w Krlewcu z 1931 r. (Fischereistatistatische Verffentlichungen II.
Die stehenden Gewsser der Provinz Ostpreuen);
Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000 (PUWG-92), arkusz Grudzidz-
Owczarki;
Rastrowa Mapa Podziau Hydrograficznego Polski;
Serwis WMS Wektorowa mapa poziomu drugiego (VMAPL2). Adres:
mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/pub/guest/kompozycjaG2_VMAPL2_WMS/
MapServer/WMSServer;
Serwis WMS Ortofotomapa dla obszaru Polski. Adres:
mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/img/guest/ORTO/MapServer/WMSServer;
Serwis WMS Rastrowa mapa topograficzna (serie) dla obszaru Polski
w skali 1:10 000, 1:25 000. Adres:
mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/img/guest/TOPO_SERIA/MapServer/
WMSServer;
dane o charakterze katastralnym. Adres:
mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/pub/guest/G2_GO_WMS/MapServer/
WMSServer.
Wyniki
Odtworzony w niecce dawnego Grosser See zbiornik wodny bdzie
mia nastpujce parametry: rzdna zwierciada 80 m n.p.m., powierzchnia
28,6 ha, gboko 1,0 m i bdzie magazynowa 285,7 tys. m3 wody. Jego
utworzenie nie bdzie kolidowao z prywatnymi gruntami (rys. 7-1).
Jeli zostanie odtworzony zbiornik wodny o rzdnej zwierciada
81,25 m n.p.m. (rys. 7-2) to bdzie zajmowa powierzchni 43,1 ha, gboko
jego misy bdzie miaa rednio 1,25 m a pojemno wyniesie 539,4 tys. m3.
Na zbiorniku tym bdzie wyspa. Niewielka cz prywatnych gruntw
mieszkacw Gardei moe zosta przez ten zbiornik podtopiona.
55
Rys. 7. Podstawowe charakterystyki morfometryczne jeziora przy rnej
rzdnej jego zwierciada
Fig. 7. Basic morphometric characteristics of the lake for various water table elevations
rdo: opracowanie wasne Source: self-authored
1.
Jezioro o rzdnej zwierciada:
80,0 m n.p.m.
Powierzchnia jeziora: 28,570 ha
Gboko rednia: 1,0 m
Pojemno jeziora: 285 700 m3
2.
Jezioro o rzdnej zwierciada:
81,25 m n.p.m.
Powierzchnia jeziora: 43,150 ha
Gboko maksymalna: 1,25 m
Pojemno jeziora: 539 375 m3
3.
Jezioro o rzdnej zwierciada:
82,5 m n.p.m.
Powierzchnia jeziora:
55,185 ha
Gboko maksymalna: 2,5 m
Pojemno jeziora: 1 379 625 m3
56
Jeli zostanie odtworzony zbiornik wodny o rzdnej zwierciada
82,5 m n.p.m. (rys. 7-3) to bdzie mia gboko 2,5 m, powierzchni 55,2 ha
i pojemno misy okoo 1380 tys. m3. Na takim jeziorze bd dwie wyspy.
Cz zabudowa miasta zostanie zalana (rys. 6).
Wod na wypenienie odtworzonego jeziora mona by uzyska przez
przekierowanie jej z przepompowni i z oczyszczalni ciekw. Zamiast
odprowadza j poza zlewni mogaby by ona grawitacyjnie kierowana do
rowu zasilajcego odtwarzane jezioro. Jest to moliwe, bo taka sytuacja ju
zaistniaa okoo 1985 r. Przestaa wwczas pracowa przepompownia
w zwizku z awari drogi. W miejscu dawnego Jeziora Wielkiego odtworzyo
si wwczas samoistnie jezioro z wysp, po ktrym jak opowiadaj
mieszkacy Gardei mona byo pywa pontonem.
Najtaszy byby zapewne wariant z odtworzeniem jeziora o rzdnej
zwierciada 80,0 m n.p.m. Nie koliduje on bowiem z prywatnymi gruntami.
Korzystniejszy za byby wariant ze zbiornikiem wodnym o rzdnej 81,25 m
n.p.m. Byoby to jezioro wiksze, gbsze i retencjonujce prawie 2 razy wicej
wody ni to, ktre powstaoby w wariancie pierwszym. Byoby to jezioro
z wysp, a wic podobne do Grosser See.
Podsumowanie
Za odtworzeniem Jeziora Wielkiego w Gardei przemawiaj:
pozostawienie wody w zlewni bezodpywowej, na terenie ktrej ley
Gardeja, zwikszy to zasoby wodne tej zlewni, ktre s zbyt cenne aby je
wyprowadza poza jej granice;
zwikszenie atrakcyjnoci krajobrazowej Gardei;
moliwo naturalnej (ekstensywnej) hodowli ryb sodkowodnych, np.
karp;
w pocztkowym okresie eksploatacja trzciny;
zwikszenie retencji podziemnej przez podparcie wd podziemnych, co
moe skutkowa podwyszeniem zwierciada wody w studniach Stacji
Uzdatniania Wody w Gardei;
zwikszona retencja w zlewni moe wspomc procesy samooczyszczania
si wody w jeziorze Kamie.
57
Przeciw odtworzeniu Jeziora Wielkiego przemawiaj:
brak funduszy,
uzyskanie porozumienia z wacicielami zalanych gruntw.
Literatura
Gardeja. Wczoraj, dzi, jutro, 2009, Stowarzyszenie Mionicy Ziemi Gardejskiej
Gardanum, GOK, Gardeja.
Grabowski .P., 2011, Rozwj przestrzenny Gardei w latach 1900-2010 w wietle
uwarunkowa geograficzno-historycznych, Praca magisterska, Katedra Geografii
Fizycznej i Ksztatowania rodowiska, Instytut Geografii UG.
Karte Ost-Preussen nebst Preussisch Litthzuen West-Preussen nebstdem Netzdistrict,
arkusz Marienwerer, F. Schroetter, 1796-1802, skala 1:150 000.
ga W., 1930, Kultura Pomorza we wczesnym redniowieczu na podstawie wykopalisk,
Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu.
Mapa hydrograficzna Polski 1:50 000 (PUWG-92), arkusz Grudzidz-Owczarki.
Messtischbltter, 1913, arkusz 2379 Garnsee, skala 1:25 000.
Willer A. (red), 1931, Fischereistatistatische Verffentlichungen II. Die stehenden Gewsser
der Provinz Ostpreuen. Der Verlag von J, Neumann in Neudamm und Berlin.
mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/img/guest/ORTO/MapServer/WMSServer
mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/pub/guest/kompozycjaG2_VMAPL2_WMS
/MapServer/WMSServer.
mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/img/guest/TOPO_SERIA/MapServer/WMSServer
mapy.geoportal.gov.pl/wss/service/pub/guest/G2_GO_WMS/MapServer/WMSServer
www.gardeja.pl
59
BARTNIK ADAM, MONIEWSKI PIOTR
Uniwersytet dzki, Katedra Hydrologii i Gospodarki Wodnej
ZMIANY JAKOCI WD DZKIEGO JASIENIA W WYNIKU
GBOKIEGO ODWODNIENIA TERENU W ZWIZKU
Z BUDOW DWORCA KOLEJOWEGO D FABRYCZNA
WATER QUALITY CHANGES OF THE JASIE RIVER AS A RESULT OF DEEP DRAINAGE
OF THE D-FABRYCZNA RAILWAY STATION CONSTRUCTION SITE
Streszczenie. Opracowanie prezentuje wyniki analiz wybranych cech fizykochemicznych wd
Jasienia, rzeki odwadniajcej centrum odzi, i ich zmian pod wpywem wd
z odwodnienia terenu budowy dworca kolejowego d-Fabryczna. Lokalizacj posterunkw
pomiarowych i odpowiadajcych im zlewni badawczych, a take miejsce inwestycji i punkt zrzutu
wd, prezentuje rys. 1. W przekrojach: Park, Pikna, Laskowicka i Duboisa, prowadzono pomiary
wczeniej (w okresie od II 2012 do II 2013), jeszcze przed rozpoczciem odwodnienia. Ich wyniki,
odniesiono do pomiarw z okresw, gdy jeszcze prnie funkcjonoway w odzi zakady
przemysowe (1974-1988) i okresu po transformacji ustrojowej (1993-2011). Byy one wwczas
wykonywane przez dzki WiO (tab. 1). W trakcie trwania odwodnienia (I 2014 II 2015) pomiary
prowadzono w przekroju ulicy Przdzalnianej. Zainstalowano tam wieloparametrow sond YSI 6920
V2. Wyniki w ujciu sezonowym prezentuje rys. 2. Woda odpompowywana z terenu budowy dworca
i zrzucana do Jasienia w czasie trwania okresu badawczego (jej ilo na rys. 3), znaczco wpywa na
wasnoci fizykochemiczne wd rzecznych. Wskutek zwikszonego natenia przepywu, czas
wymiany wody w zbiornikach przepywowych i w caym ukadzie rzeczno-jeziornym uleg
skrceniu. Amplituda waha temperatury w cigu roku zmniejszya si, za rednia roczna
temperatura wd Jasienia wzrosa. Roczny rytm zmian przewodnoci i odczynu wody zosta
wyrwnany, a w przypadku przecitnego miesicznego pH zaobserwowano istnienie wyranego
trendu wzrostowego. Zmtnienie wody wzroso dwukrotnie, a podczas letnich powodzi jest nawet
kilkukrotnie wiksze ni przed odwodnieniem.
Abstract. The paper presents the results of the monitoring of selected physicochemical properties of
the Jasie river waters and their changes under the influence of drainage of the d Fabryczna
railway station construction site. The catchments ended by the measurement points in the course of
the river are showed on the fig. 1. Cross-sections: Park, Pikna street, Laskowicka street and Dubois
street were observed during period II.2012 II.2013, and the results were related to the two preceding
periods: 19741988 and 19932011 (table 1), when the monitoring in the Odrzaska street was
conducted paddles by the Regional Institute of Environmental Protection (WiOS). Water quality
T O M
3
MONOGRAFIE KOMISJI HYDROLOGICZNEJ PTG
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE WODNEJ
NOWOCZESNE METODY I ROZWIZANIA W HYDROLOGII I GOSPODARCE
WODNEJ
60
monitoring of the construction site was conducted during dewatering time (I 2014 II 2015) in the
Przdzalniana street cross-section. At this point in time of monitoring the multiparameter probe YSI
6920 V2 has been installed. The results of the selected water quality parameters have been presented
in the seasonal course on the fig. 2. The amount of water discharged from the drainage area to the
Jasie river changed over time (fig. 3) and significantly affected the physicochemical properties of the
river waters. As a result of the increased outflow, the time to replace water in flow-through reservoirs
and in the whole river-lacustrine system was shortened. The amplitude of temperature fluctuations
during the year have decreased, and the average annual water temperature has increased. The annual
rhythm of changes in conductivity and pH of the water has been aligned, and in the case of the
monthly average pH a clear trend was observed. The turbidity of the water has been doubled and
during the summer floods recorded increased even several times higher than before dehydration. The
observed changes are so interesting that the observations will continue until the end of engineering
work. The question is if the observed changes are permanent? Do hydrochemical regime of river water
will return after the end of the drainage?
sowa kluczowe: rzeka miejska, jako wody, inwestycje, antropopresja
key words: urban river, water quality, investments, anthropopressure
Wstp
Funkcje penione przez rzeki na terenie miast zmieniay si na
przestrzeni wiekw. Pocztkowo byy one wykorzystywane jako rdo wody
dla potrzeb mieszkacw, ktrzy osiedlali si w ssiedztwie dolin rzecznych.
Sia pyncej wody bya wykorzystywana do poruszania urzdze myskich.
Rozwj przemysu, w szczeglnoci wynalezienie maszyny parowej oraz
elektrycznoci, przyczyni si do powolnej degradacji rzek do funkcji
odbiornikw ciekw i wd opadowych. Obecnie, coraz wiksz uwag
przywizuje si do stanu jakociowego i ilociowego wd powierzchniowych
na obszarze miast. Rwnoczenie, nadal stanowi one integraln cz sieci
kanalizacyjnych, jeeli ju nie socjalno-bytowych, to na pewno burzowych.
Ponadto, czsto wykorzystywane s jako miejsca zrzutu wd pochodzcych
z odwodnienia odkrywek lub wykopw budowlanych. W tym ostatnim
przypadku, zdarza si, i zrzucane do rzek wody z odwodnie, s lepszej
jakoci ni te, ktre nimi pyn. Tym samym, przyczyniaj si do zmniejszenia
ste zanieczyszcze i zwikszenia tempa samooczyszczenia rzek,
w znacznym stopniu ju zdegradowanych.
W ostatnich latach d staa si miejscem lokowania duych inwestycji
zwizanych z komunikacj. Jedn z najwikszych jest przebudowa dworca
61
kolejowego d-Fabryczna na podziemny, wraz z doprowadzeniem do niego
pod ziemi tunelu. Podczas przygotowa do tej budowy natrafiono na
rozleg, soczewk wd podziemnych, ktrej nie dao si omin. Aby
umoliwi prowadzenie prac, konieczne stao si odwodnienie wykopu
i zrzut wd do jednego z licznych, na terenie miasta ciekw Jasienia.
Zgodnie z ustaleniami zawartymi w projekcie (Raport o oddziaywaniu
przedsiwzicia, 2013), wykonano cay szereg odwiertw, w tym 8 otworw
piezometrycznych i otwr studzienny, wchodzce w skad hydrowza.
Zebrana nim woda odprowadzana jest do kanau deszczowego biegncego
wzdu ul. Tunelowej, a nastpnie zrzucana do przykrytego odcinka rzeki
Jasie. W projekcie okrelono, e konieczny bdzie pobr wody w iloci
2000 m3h-1. Aby go ograniczy, ze wzgldu na odprowadzenie do istniejcej
sieci kanalizacyjnej i zmniejszenie zasigu leja depresji, przyjto rozwizanie
polegajce na wykonaniu tzw. przesony antyfiltracyjnej, ktra miaa
zmniejszy ilo koniecznej do odprowadzenia z wykopu wody do
maksymalnej iloci dopuszczonej przez ZWiK, tj. 540 m3h-1. Jak jednak
dowodz dane z biecego monitoringu, w czasie obniania zwierciada wd
podziemnych, do Jasienia zrzucano nawet czterokrotnie wicej wody, za
w okresie jego podtrzymania, ok. 1000 m3h-1 (ok. 0,25 m3s-1).
Stae odwadnianie odkrywki rozpoczto 15.01.2014. Ma by ono
kontynuowane do momentu zakoczenia prac budowlanych (obecnie
planowane na koniec 2015 r.). Zrzucana do Jasienia masa wody wielokrotnie
przekracza jego przepyw redni w przekroju ulicy Przdzalnianej (ok.
0,044 m3s-1). Odpompowywane wody pochodz z pitra czwartorzdowego
i zgodnie z badaniami monitoringowymi WiO charakteryzuj si dobr
jakoci. Na podstawie raportw WiO z lat 2010-2013 (Sprawozdanie
z monitoringu, 2011, 2012, 2013, 2014) mona stwierdzi, e wody podziemne
pitra czwartorzdowego na obszarze miasta odzi cechuj si II i III klas
jakoci (w 2013 r. woda ze studni przy ulicy wiowej zostaa nawet
sklasyfikowana jako klasy I-szej). Najczciej o jej jakoci decyduje zawarto
azotanw (19,4-35 mgdm-3) lub azotynw (0,31 mgdm-3). Czasem notuje si
rwnie podwyszon zawarto kationw wapnia (65,3104 mgdm-3) czy
selenu (0,01 mgdm-3). Z uwagi na fakt, e Jasie zgodnie z wieloletnimi
ustaleniami WiO (Raport o stanie rodowiska, 2008), prowadzi wody silnie
62
zanieczyszczone, V klasy
Recommended