Phong tuc vn

Preview:

Citation preview

 100_dieuby Unknown100_dieu

en97393147DC

T�¢n Vi�t

M�t tr�m �i�u n�ªn biết v� phong tục Vi�t Nam

Th�´ng tin s�¡chTh�´ng tin v� tựa s�¡ch : M�t tr�m �i�u n�ªn biết v� phong tục Vi�t Nam

T�¡c giả : T�¢n Vi�t

Nh� xuất bản : V�n h�³a d�¢n t�c

N�m xuất bản : 2001

Thực hi�n ebook : Nguy�n Xu�¢n B�¬nh

1. Nam nữ thụ thụ bất thÃ�¢n nghÄ©a lÃ� gÃ�¬ ?Ä�Ã�¢y lÃ� cÃ�¢u nÃ�³i cá»a miá»�ng, quen dÃ�¹ng chá»� má»�i quan há»� nam nữ theo quan niá»�m của nhÃ� nho.

NgÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng vÃ� ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� ngÃ� y xÆ°a trao cho nhau cÃ�¡i gÃ�¬, nháºn của nhau cÃ�¡i gÃ�¬, Ä�á»�u khÃ�´ng trá»±c tiếp táºn tay, sợ bấm nhÃ�¡y, ra hiá»�u gÃ�¬ vá»�i nhau chÄ�ng ? (Hai chữ â��thụ thụâ�� trÃ�¡i ngược nghÄ©a: má»�t chữ â��thụâ�� lÃ� trao cho, má»�t chữ â��thụâ�� lÃ� nháºn).

Hai ngÆ°á»�i muá»�n má»�i nhau Ä�n trầu, thÃ�¬ ngÆ°á»�i chủ tÃ�ªm trầu, xếp vÃ� o cÆ¡i trầu, Ä�ặt giữa bÃ� n, khÃ�¡ch tá»± nhặt lấy mÃ� Ä�n. Lá»� giÃ�¡o phong kiến tháºt khắt khe, viá»�c tá»� tÃ�¬nh yÃ�ªu trá»±c tiếp khÃ�³ mÃ� thá»±c hiá»�n Ä�ược, há»�a chÄ�ng chá»� cÃ�²n Ä�Ã�´i mắt thầm lÃ�©n nhÃ�¬n nhau!

Ngư�i ch�¢u ��u từ nh� �ến gi� , theo ph�©p l�ch sự bắt tay nhau, nhảy v�i nhau l� chuy�n thư�ng. Nhưng, ngư�i Vi�t Nam v� ngư�i �¡ ��´ng n�³i chung, nam nữ v�´ �½ chạm v� o da của ngư�i kh�¡c gi�i th�¬ coi như c�³ cỠch� kh�´ng �ứng �ắn.

NgÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng cÃ�³ thÃ�¡i Ä�á»� suá»�ng sÃ�£ sẽ bá»� Ä�Ã� n bÃ� xa lÃ�¡nh, nhÆ°ng khÃ�´ng Ä�Ã�¡ng lo bằng ngÆ°á»�i con gÃ�¡i lẳng lÆ¡, bá»� xÃ�£ há»�i dÃ�¨m pha thÃ�¬ khÃ�³ mÃ� lấy Ä�ược tấm chá»�ng cho Ä�Ã�¡ng tấm chá»�ng. VÃ�¬ váºy cÃ�¡c nhÃ� quyá»�n quÃ�½ thÆ°á»�ng â��cấm cungâ�� con gÃ�¡i. Ngay từ tuá»�i thÆ¡ Ä�Ã�£ sá»�m hÃ�¬nh thÃ� nh sá»± ngÄ�n cÃ�¡ch giá»�i tÃ�Ânh. Thá»�i phong kiến xÆ°a, chá»� những ngÆ°á»�i cÃ�³ tÆ° tÆ°á»�ng tÃ�¢n tiến má»�i cho con gÃ�¡i Ä�i há»�c, vÃ� cÃ�³ Ä�i há»�c thÃ�¬ con trai ngá»�i riÃ�ªng con gÃ�¡i ngá»�i riÃ�ªng. Trai gÃ�¡i Ä�i cÃ�¹ng nhau, vui chÆ¡i cÃ�¹ng nhau bá»� bạn bÃ�¨ cÃ�¹ng lứa chế nhạo. CÃ�³ há»�i hÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m cÅ©ng phải phÃ�¢n biá»�t Ä�Ã� n Ã�´ng Ä�ứng bÃ�ªn trÃ�¡i, Ä�Ã� n bÃ� Ä�ứng bÃ�ªn phải.

� th� nh th�, vợ ch�ng nằm ngủ v�i nhau m�t giư�ng l� chuy�n b�¬nh thư�ng, nhưng xin c�¡c bạn lưu �½, � n�´ng th�´n �� n b� nằm nh� trong, �� n �´ng nh� ngo� i ��£ tr� th� nh nếp r�i. Ng� y xưa, ph� biến m�i nơi ��u thế, ng� y nay l� ��³ vẫn c�²n � nhi�u v�¹ng, nhi�u nh� . Nếu c�¡c bạn c�³ d�p v� th�m b� con h� h� ng � qu�ª th�¬ t�t nhất hai vợ ch�ng n�ªn tr�¡nh nằm chung giư�ng kẻo c�¡c cụ c�²n

cảm thấy chÆ°á»�ng mÃ� pháºt Ã�½.

2. M�i l�¡i l� g�¬ ?Trong x�£ h�i phong kiến xưa �Nam nữ thụ thụ bất th�¢n� n�ªn h�´n nh�¢n cần phải ngư�i m�´i gi�i. nếu y�ªu nhau, cư�i h�i kh�´ng cần m�i l�¡i sẽ b� ch�ª tr�¡ch l� �Phải l�²ng nhau� �Mắc phải b�¹a y�ªu�. Nguy�n Du ��£ vạch �ư�ng cho Kim Tr�ng. Thu�½ Ki�u cứ y�ªu nhau r�i sẽ �Li�u b� i m�i manh� n�ªn c�¡c cụ nh� nho m�i k�ch li�t phản ��i khuy�ªn con ch�¡u rằng:

"�� n �´ng th�¬ ch� Phan Trần,

�� n b� th�¬ ch� Thu�½ V�¢n, Thu�½ Ki�u"

Chu Mạnh Trinh vá»�nh Kiá»�u cÃ�²n nÃ�³i: â��Chá»� vÃ�¬ má»�t tá»�i má»�i manh chÆ°a cÃ�³, thá»� thá»�t Ä�Ã�£ nhiá»�u; trÄ�ng giÃ�³ mắc vÃ� o, phá»�n hoa dÃ�Ânh mÃ�£iâ��...Nếu khÃ�´ng cÃ�³ â��NhÃ� bÄ�ng Ä�Æ°a má»�iâ�� thÃ�¬ nhÃ� trai lÃ� m sao biết Ä�ược ngÆ°á»�i thục nữ trong cá»a cÃ�¡c phÃ�²ng khuÃ�ª.

Trong xÃ�£ há»�i cÅ©, cÃ�³ những ngÆ°á»�i chuyÃ�ªn lÃ� m nghá»� má»�i lÃ�¡i, nếu Ä�ẹp Ä�Ã�´i vừa lứa thÃ�¬ bÃ� má»�i sẽ trá»� thÃ� nh Ã�¢n nhÃ�¢n suá»�t Ä�á»�i. lá»� tÆ¡ há»�ng xong, tạ bÃ� má»�i má»�t ná»a mÃ�¢m xÃ�´i, ná»a con gÃ� kÃ�¨m theo chiếc Ã�¡o lụa. Chẵn thÃ�¡ng con Ä�ầu lÃ�²ng thế nÃ� o cÅ©ng cá»� má»�i bÃ� má»�i Ä�ến dá»±, Ä�á»� tá»� nghÄ©a tri Ã�¢n. NhÆ°ng cÅ©ng cÃ�³ nhiá»�u tai hoạ do những bÃ� má»�i cÃ�³ Ä�á»�ng cÆ¡ bất chÃ�Ânh gÃ�¢y nÃ�ªn, Ä�á»� Ä�Ã�´i trẻ suá»�t Ä�á»�i mang má»�i háºn vÃ�¬ pháºn hẩm duyÃ�ªn hiu:

...â��Hoặc lÃ� bá»�i â��Mẹ thầy lá»�n quÃ�½tâ��, quÃ�ªn những thÃ�³i mÆ¡ tÃ�´m mảng cÃ�¡, qua lại Ã�Ât nhiá»�u ngá»�t miá»�ng, Ã�©p uá»�ng duyÃ�ªn cÃ�´ nÃ�´ng ná»�i thế, nặng tiá»�n tÃ� i mÃ� nhẹ gÃ�¡nh tÃ�¬nh chung. Hay vÃ�¬ chÆ°ng â��Má»�i lÃ�¡i Ä�Ã�¨o bÃ�²ngâ��, chẳng nhằm khi vÃ� o lá»�ng ra khÆ¡i, nÃ�³i phÃ�´ máºt ngá»�t rÃ�³t vÃ� o tai, dá»� dÃ� nh pháºn gÃ�¡i ngẩn ngÆ¡ tÃ�¬nh, giÃ� nhÃ�¢n sá»± Ä�á»� non quyá»�n tạo hoÃ�¡â��...

(TrÃ�Âch â��VÄ�n tế sá»�ng ngÆ°á»�i con gÃ�¡iâ�� - Má»�t bÃ� i vÄ�n tế khuyết danh Ä�ược truyá»�n tụng á»� HÃ� TÄ©nh vÃ� o Ä�ầu TKXX).

á»� xÃ�£ há»�i má»�i cÅ©ng cần cÃ�³ bÃ� má»�i, bÃ� má»�i thá»�i nay lÃ� ngÆ°á»�i cá»� vấn, ngÆ°á»�i Ä�ỡ Ä�ầu cho Ä�Ã�´i trẻ xÃ�¢y dá»±ng hạnh phÃ�ºc lÃ�¢u dÃ� i. trong tÆ°Æ¡ng lai, cÃ�³ lẽ vai trÃ�² của bÃ� má»�i lÃ� những phÆ°Æ¡ng tiá»�n thÃ�´ng tin Ä�ại chÃ�ºng (nhÆ° quảng cÃ�¡o trÃ�ªn Ä�Ã� i truyá»�n thanh truyá»�n hÃ�¬nh, bÃ�¡o chÃ�Â, chụp ảnh) vÃ� những cÃ�´ng ty du lá»�ch, cÃ�¢u lạc bá»� những ngÆ°á»�i Ä�á»�c thÃ�¢n...

�i�u 3 : L� vấn danh c�³ nghĩa g�¬ ?�L� vấn danh� l� l� nh� trai �ến nh� g�¡i �� h�i t�ªn tu�i c�´ g�¡i, ng� y nay g�i l� l� �Chạm ng�µ� hay l� l� �Dạm� (c�³ nơi ki�ªm cả l� dạm v� h�i c�¹ng m�t l�ºc g�i l� l� dạm h�i). Truy�n Ki�u c�³ c�¢u �Ti�n �ưa canh thiếp trư�c cầm l� m ghi�. �Canh thiếp� l� giấy ghi h� t�ªn, tu�i, qu�ª qu�¡n, con ai.

Trư�c C�¡ch mạng Th�¡ng T�¡m 1945, � nhi�u v�¹ng n�´ng th�´n, con g�¡i từ khi sinh �ến khi lấy ch�ng vẫn chưa �ặt t�ªn, nếu như gia ��¬nh kh�´ng cho con g�¡i �i h�c. Con g�¡i kh�´ng cần v� o s� h�, s� l� ng, kh�´ng �i h�c n�ªn cũng kh�´ng cần dặt t�ªn v�i. � trong nh� con g�¡i m�i sinh ra �ược g�i l� con Hĩm, con Mực, con Chắt em...Trong nh� g�i t�ªn g�¬ th�¬ x�³m gi�ng g�i theo t�ªn ��³. �ến l� m l� vấn danh,

Ã�´ng bÃ�¡c hoặc bá»� má»�i Ä�ặt cho cÃ�¡i tÃ�ªn Ä�á»� ghi trong giấy hÃ�´n thÃ�º, cÃ�³ khi chÃ�Ânh ngÆ°á»�i mang tÃ�ªn cÅ©ng khÃ�´ng biết mÃ�¬nh mang tÃ�ªn gÃ�¬ trong giấy hÃ�´n thÃ�º, vÃ�¬ khi vá»� nhÃ� chá»�ng lại gá»�i theo tÃ�ªn chá»�ng, khi cÃ�³ con gá»�i theo tÃ�ªn con, cÃ�³ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n gá»�i theo tÃ�ªn chÃ�¡u. Lá»� vấn danh khÃ�´ng phải Ä�á»� há»�i tÃ�ªn mÃ� chủ yếu lÃ� há»�i tuá»�i, Ä�á»� hai há»� quyết Ä�á»�nh Ä�Ã�´i nam nữ hợp tuá»�i nhau thÃ�¬ lấy Ä�ược nhau, tuá»�i xung khắc thÃ�¬ thÃ�´i.

Trong hÃ�´n nhÃ�¢n xÆ°a chá»� chÃ�º trá»�ng cÃ�³ mÃ�´n Ä�Ä�ng há»� Ä�á»�i hay khÃ�´ng, cÃ�³ hợp tuá»�i hay khÃ�´ng, gia Ä�Ã�¬nh nÃ� o tháºn trá»�ng má»�i tÃ�¬m hiá»�u kỹ â��CÃ�´ng, dung, ngÃ�´n, hạnhâ�� (thÆ°á»�ng lÃ� cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh gia giÃ�¡o). Chẳng những cÃ�¡c chÃ� ng trai, trÆ°á»�c khi cÆ°á»�i chÆ°a biết mặt vợ, mÃ� cÃ�³ những Ã�´ng bá»� chá»�ng lÃ� ngÆ°á»�i chủ Ä�á»�ng Ä�i há»�i dÃ�¢u cÅ©ng khÃ�´ng biết mặt con dÃ�¢u, do Ä�Ã�³ trong gia Ä�Ã�¬nh sau nÃ� y má»�i xảy ra nhiá»�u chuyá»�n oÃ�¡i oÄ�m:

-�Cảm ơn �´ng b� thương �ến, t�´i xin ��ng �½ gả, nhưng xin thưa chuy�n trư�c: con t�´i m�m m�©p chẳng bằng ai!�

TÆ°á»�ng nhÆ° váºy lÃ� mÃ�¬nh tÃ�¬m Ä�ược con dÃ�¢u hiá»�n háºu, khÃ�´ng Ä�anh Ä�Ã�¡ chua ngoa, ai ngá»� cÆ°á»�i vá»� má»�i biết con dÃ�¢u sứt mÃ�´i!. NhÆ°ng Ä�Ã�£ nhỡ viá»�c, biết tÃ�Ânh sao ?

Lại cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã�¡nh trÃ�¡o: Khi Ä�i há»�i thÃ�¬ cho thằng em nhanh nhẹn vÃ� â��sạch mặtâ�� hÆ¡n Ä�Ã�³ng vai chÃ� ng rá»�, Ä�ến khi cÆ°á»�i thÃ�¬ lại cÆ°á»�i cho thằng anh Ä�ần Ä�á»�n, xấu xÃ�Â. â��Miếng trầu Ä�á»� dÃ�¢u nhÃ� ngÆ°á»�iâ��, biết tÃ�Ânh sao Ä�Ã�¢y ? Dầu sao cÅ©ng mang tiếng má»�t Ä�á»�i chá»�ng.

Ä�iá»�u 4 : Lấy vợ kÃ�©n tÃ�´ng, lấy chá»�ng kÃ�©n giá»�ng cÃ�³ Ä�Ã�ºng...Ä�á»�i vá»�i cÃ�¡c cụ thÃ�¬ cÃ�¢u há»�i nÃ� y thừa, vÃ�¬ â��NÃ�²i nÃ� o giá»�ng ấyâ��,â��CÃ�¢y nÃ� o quả ấyâ��,â��Giá»� nhÃ� ai quai nhÃ� ấyâ��,â��Con nhÃ� cÃ�´ng chẳng giá»�ng lÃ�´ng cÅ©ng giá»�ng cÃ�¡nhâ��, â��TÃ�¬m nÆ¡i cÃ�³ Ä�ức gá»i thÃ�¢nâ��, ai chẳng muá»�n cÃ�³ trai hiá»�n gÃ�¡i Ä�ảm, rá»� thảo dÃ�¢u hiá»�n. Thá»�i nay, má»�t sá»� bạn trẻ coi thÆ°á»�ng cho lÃ� phong kiến lạc háºu. CÃ�³ những Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i má»�i chá»� gặp nhau trÃ�ªn má»�t Ä�oạn Ä�Æ°á»�ng, Ä�Ã�£ vá»�i Ä�Ã�Ânh Æ°á»�c, tÃ�Ânh chuyá»�n vuÃ�´ng trÃ�²n, tháºm chÃ� há»� Ä�Ã�£ biết rÃ�µ cả â��Ngá»�n nguá»�n lạch sÃ�´ngâ��!!!Ä�Ã� nh rằng cÅ©ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp â��Má»�t ngÃ� y nÃ�ªn nghÄ©a, chuyến Ä�Ã�² nÃ�ªn duyÃ�ªnâ��, song thÃ� nh cÃ�´ng lÃ� cÃ�¡ biá»�t, thất bại lÃ� phá»� biến.

�T�¬m t�´ng, t�¬m h�� kh�´ng c�³ nghĩa l� t�¬m ch�n sang gi� u, khinh ngư�i ngh�¨o kh�³, m� chủ yếu l� t�¬m nơi c�³ gia gi�¡o, c�³ �ức ��.

â��Cha mẹ hiá»�n lÃ� nh Ä�á»� Ä�ức cho conâ��,â��Ä�á»�i cha Ä�n mặn, Ä�á»�i con khÃ�¡t nÆ°á»�câ��. Con ngÆ°á»�i sinh ra lá»�n lÃ�ªn do nhiá»�u yếu tá»� xÃ�£ há»�i chi phá»�i, nhÆ°ng nam nữ thanh niÃ�ªn má»�i lá»�n lÃ�ªn, trÆ°á»�ng Ä�á»�i chÆ°a từng trải, giÃ�¡o dục gia Ä�Ã�¬nh lÃ� yếu tá»� quan trá»�ng vÃ� chủ Ä�ạo. HÃ�´n nhÃ�¢n lÃ� viá»�c há»� trá»�ng, tÃ�¡c Ä�á»�ng cả Ä�á»�i, mÃ� con ngÆ°á»�i rất dá»� mÃ�¹ quÃ�¡ng trong tÃ�¬nh yÃ�ªu. Qua tuần trÄ�ng máºt khÃ�´ng phải má»�i viá»�c trong quan há»� vợ chá»�ng Ä�á»�u suÃ�´n sẻ. khi cÃ�³ những viá»�c khÃ�³ khÄ�n, trục trặc trong cuá»�c sá»�ng, ai cÅ©ng muá»�n tÃ�¬m Ä�iá»�u hay lẽ phải Ä�á»� giải quyết cho thoả Ä�Ã�¡ng. LÃ�ºc Ä�Ã�³ cần dá»±a vÃ� o â��TÃ�´ngâ��, vÃ� o há»� hÃ� ng, tÃ�¬m những tÃ�¬nh cảm chÃ�¢n thÃ� nh vÃ� tri thức Ä�Ã�ºng Ä�ắn.

�M�´n ��ng h� ��i�, tức l� t�¬m nơi hai gia ��¬nh, hai b�ªn th�¢n thu�c, c�³ những mặt c�¢n ��i ph�¹ hợp v�i

nhau, chứ Ä�Ã�¢u phải bắc báºc leo thang, kẻ khinh ngÆ°á»�i trá»�ng.

NgoÃ� i ra cÃ�²n má»�t yếu tá»� nữa: TÃ�Ânh Ä�ến gien di truyá»�n.

NgÃ� y xÆ°a trong má»�t vÃ� i hoÃ� n cảnh Ä�ặc biá»�t cÃ�³ Ã�´ng chá»�ng thoả thuáºn ngầm vá»�i vợ Ä�i â��Xin nÃ�²iâ��. Xin lÆ°u Ã�½: những ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� Ä�Ã�³ khÃ�´ng thuá»�c loại lẳng lÆ¡ Ä�Ã�¢u - ta cÅ©ng chá»� cần biết nÃ�³i nhá»� vá»�i nhau thÃ�´i vÃ� nhấn mạnh â��HoÃ� n cảnh Ä�ặc biá»�tâ��!

Ä�iá»�u 5 : NgÆ°á»�i trong cÃ�¹ng há»� cÃ�³ lấy nhau Ä�ược khÃ�´ng ?á»� cÃ�¡c nÆ°á»�c Ã�â��u Mỹ, anh chá»� em con chÃ�º bÃ�¡c ruá»�t vẫn cÃ�³ quyá»�n lấy nhau, qua tÃ�¡c phẩm â��Æ giÃ�ªni GrÄ�ngÄ�Ã�ªâ�� ta thấy má»�i tÃ�¬nh giữa hai anh em con chÃ�º bÃ�¡c ruá»�t GrÄ�ngÄ�e vÃ� Æ giÃ�ªni sá»� dÄ© trắc trá»� lÃ� do thÃ�³i keo kiá»�t biá»�n lẩn của lÃ�£o GrÄ�ngÄ�Ã�ª, chứ tÃ�¡c giả khÃ�´ng Ä�ả Ä�á»�ng Ä�ến vấn Ä�á»� chung huyết thá»�ng.

Trung Quá»�c lÃ� má»�t nÆ°á»�c chá»�u ảnh hÆ°á»�ng của vÄ�n hoÃ�¡ phong kiến nặng hÆ¡n ta nhiá»�u, nhÆ°ng anh chá»� em con cÃ�´, cáºu ruá»�t, con dÃ�¬ ruá»�t vẫn Ä�ược lấy nhau. Xem Bảo Thoa, Bảo Ngá»�c... trong â��Há»�ng LÃ�¢u Má»�ngâ�� yÃ�ªu nhau, lấy nhau lÃ� chuyá»�n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng.

á»� nÆ°á»�c ta, dÆ°á»�i triá»�u Trần, con chÃ�¡u nhÃ� vua chá»� Ä�ược lấy ngÆ°á»�i trong HoÃ� ng tá»�c (lấy sang há»� khÃ�¡c sợ bá»� nạn ngoại thÃ�Âch cÆ°á»�p ngÃ�´i). HÆ°ng Ä�ạo vÆ°Æ¡ng Trần Quá»�c Tuấn lấy ThiÃ�ªn ThÃ� nh cÃ�´ng chÃ�ºa, tức lÃ� cÃ�´ ruá»�t của mÃ�¬nh. Vua Trần ThÃ�¡nh TÃ�´ng lấy ThiÃ�ªn Cảm HoÃ� ng háºu, tức chá»� con bÃ�¡c ruá»�t. Vua Trần Minh TÃ�´ng lấy Lá»� ThÃ�¡nh HoÃ� ng háºu, tức con chÃ�º ruá»�t, Ä�á»�u lÃ� chÃ�¡u ná»�i vua Trần NhÃ�¢n TÃ�´ng vv...

CÃ�²n trong dÃ�¢n giÂan từ triá»�u LÃ�ª vá»� sau, nếu trong há»� ná»�i thÃ�¢n cÃ�¹ng quÃ�ª mÃ� lấy nhau gá»�i lÃ� hÃ�´n thÃ�º, há»� hÃ� ng khÃ�´ng chấp nháºn. Nếu cÃ�¹ng há»� nhÆ°ng Ä�Ã�£ xa Ä�á»�i, thuá»�c chi khÃ�¡c nhau hay Ä�Ã�£ xa quÃ�ª (gá»�i lÃ� biá»�t tá»� ly tÃ�´ng) thÃ�¬ vẫn lấy nhau Ä�ược. Thá»�i xÆ°a, do trá»�ng nam khinh nữ, hoặc thiếu hiá»�u biết vá»� gien di truyá»�n, nÃ�ªn anh chá»� em con cÃ�´, cáºu ruá»�t coi nhÆ° khÃ�¡c há»� vẫn cÃ�³ quyá»�n lÃ� m thÃ�´ng gia vá»�i nhau. Ca dao tục ngữ trong dÃ�¢n giÂan cÃ�²n ca ngợi trÆ°á»�ng hợp chÃ�¡u cáºu mÃ� lấy chÃ�¡u cÃ�´, coi nhÆ° â��ThÃ�³c lÃ�ºa trong bá»�, giá»�ng mÃ�¡ nhÃ� taâ��.

NhÆ°ng di truyá»�n há»�c Ä�Ã�£ khẳng Ä�á»�nh rằng ngÆ°á»�i cÃ�³ chung huyết thá»�ng mÃ� cÃ�³ con vá»�i nhau thÃ�¬ qua nhiá»�u Ä�á»�i dÃ�²ng giá»�ng bá»� thoÃ�¡i hoÃ�¡, cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp bá»� quÃ�¡i thai, vÃ�¬ váºy anh em há»� lấy nhau, ká»� cả há»� ná»�i hay há»� ngoại Ä�á»�u khÃ�´ng cÃ�³ lợi.

Luáºt phÃ�¡p nÆ°á»�c ta qui Ä�á»�nh cÃ�¹ng chung huyết thá»�ng ba Ä�á»�i, ká»� cả bÃ�ªn bá»� hay bÃ�ªn mẹ, Ä�á»�u khÃ�´ng Ä�ược lấy nhau.

Ä�iá»�u 6 : Sá»± tÃ�Âch tÆ¡ há»�ngâ��TÆ¡ há»�ng Nguyá»�t lÃ�£o thiÃ�ªn tiÃ�ªnâ�� dá»±a theo tÃ�Âch Vi Cá»� gặp Ã�´ng lÃ�£o trong má»�t Ä�Ã�ªm trÄ�ng, ngá»�i kiá»�m sÃ�¡ch hÆ°á»�ng vá»� phÃ�Âa mặt trÄ�ng, sau lÆ°ng cÃ�³ cÃ�¡i tÃ�ºi Ä�á»±ng Ä�ầy dÃ�¢y Ä�á»�. Ã�â��ng lÃ�£o bảo cho biết Ä�Ã�¢y lÃ� những vÄ�n thÆ° kết hÃ�´n của toÃ� n thiÃ�ªn hạ. CÃ�²n những dÃ�¢y Ä�á»� Ä�á»� buá»�c chÃ�¢n những Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i sẽ thÃ� nh vợ thÃ� nh chá»�ng. Má»�t hÃ�´m, Vi Cá»� vÃ� o chợ gặp má»�t bÃ� giÃ� chá»�t mắt ẵm Ä�ứa bÃ�© Ä�i qua. Bá»�ng Ã�´ng giÃ� lại hiá»�n lÃ�ªn cho biết Ä�ứa bÃ�© kia sẽ lÃ� vợ anh. Vi Cá»� giáºn, bảo Ä�Ã� y tá»� tÃ�¬m giết Ä�ứa bÃ�© ấy Ä�i.

Ngư�i �ầy t� lẻn ��¢m �ứa b�© giữa ��¡m ��´ng r�i

bá»� trá»�n. MÆ°á»�i bá»�n nÄ�m sau, quan Thứ Sá» TrÆ°Æ¡ng ChÃ�¢u lÃ� VÆ°Æ¡ng ThÃ�¡i gả con gÃ�¡i cho Vi Cá»�. NgÆ°á»�i con gÃ�¡i dung nhan tÆ°Æ¡i Ä�ẹp, giữa lÃ�´ng mÃ� y cÃ�³ Ä�Ã�Ânh má»�t bÃ�´ng hoa vÃ� ng. Vi Cá»� gạn há»�i, vợ má»�i bảo: Thuá»� cÃ�²n bÃ�©, má»�t bÃ� vÃ�º há»� Trần bế vÃ� o chợ bá»� má»�t tÃ�ªn cuá»�ng tặc Ä�Ã�¢m phải. Vi Cá»� há»�i: CÃ�³ phải bÃ� vÃ�º Ä�Ã�³ chá»�t mắt khÃ�´ng ? ngÆ°á»�i vợ bảo: Ä�Ã�ºng thế! Vi Cá»� ká»� lại chuyá»�n trÆ°á»�c, hai vợ chá»�ng cÃ� ng quÃ�½ trá»�ng nhau cho lÃ� duyÃ�ªn trá»�i Ä�á»�nh sẵn.

Mẩu chuy�n vui: T�¬nh y�ªu l� m cho con ngư�i l�º lẫn.

...�T�¢u Thượng �ế, theo hạ thần th�¬ thượng �ế kh�´ng cần ��²i lại tr� kh�´n của con ngư�i. l� m như thế kh�´ng kh�i mang tiếng l� tr�i nh� nhen. �i�u m� thượng �ế n�ªn l� m l� hạn chế tr� kh�´n của con ngư�i.�

-�Bằng c�¡ch n� o�?

-�Ch� c�³ t�¬nh y�ªu-�Kh�´ng c�³ g�¬ l� m con ngư�i l�º lẫn �i như trong t�¬nh y�ªu. Tr�i ch� cần ph�¡i m�t v� thần mang v�²ng d�¢y xu�ng trần, cứ ��´i trai g�¡i n� o � gần nhau th�¬ qu�ng cho m�t v�²ng. Ngư�i n� o c� ng th�´ng minh th�¬ cần qu�ng th�ªm cho nhi�u v�²ng. Con ngư�i ch� luẩn quẩn trong những v�²ng ấy m� chẳng bao gi� nghĩ t�i chuy�n l�ªn quấy nhi�u nh� tr�i nữa�.

Trá»�i khen â��Tháºt lÃ� diá»�u kếâ��!, bÃ�¨n truyá»�n cho Ã�´ng tiÃ�ªn giÃ� mang những chiếc vÃ�²ng của trá»�i xuá»�ng trần giÂan.

Từ ng� y b� �´ng ti�ªn gi� kho�¡c v� o ngư�i m�¬nh những v�²ng d�¢y t�¬nh �¡i, con ngư�i ch� luẩn quẩn v�i nhau, kh�´ng c�²n nghĩ t�i chuy�n ��¡nh nhau v�i tr�i nữa. ��ng ti�ªn gi� ấy �ược g�i l� �´ng �Tơ� .

Ä�iá»�u 7 : Tục thÃ�¡ch cÆ°á»�i hay dá»� ra sao ?Ä�Ã�£ â��ThÃ�¡châ�� lÃ� dá»� hoặc dá»� nhiá»�u mÃ� hay Ã�Ât. Thá»�i nay tÃ�´n trá»�ng tá»± do luyến Ã�¡i hÃ�´n nhÃ�¢n, luáºt hÃ�´n nhÃ�¢n trong chế Ä�á»� má»�i Ä�Ã�£ giải phÃ�³ng cho nam nữ thanh niÃ�ªn, nhÆ°ng luáºt tục cÃ�²n gÃ�² bÃ�³, trÃ�³i buá»�c. thÃ�¡ch cÆ°á»�i cÅ©ng lÃ� má»�t lá»� tục lạc háºu rÆ¡i rá»�t lại, trÃ�³i buá»�c cả nhÃ� trai lẫn nhÃ� gÃ�¡i, cÃ�³ khi lÃ� m cho chÃ� ng rá»� phải bá»� cuá»�c mÃ� ná»�i thiá»�t thÃ�²i nhất lại rÆ¡i vÃ� o thÃ�¢n pháºn ngÆ°á»�i con gÃ�¡i, dẫu sao cÅ©ng mang tiếng má»�t Ä�á»�i chá»�ng, dẫu sao cÅ©ng lÃ� m cho những chÃ� ng trai khÃ�¡c phải ngại, xui nÃ�ªn pháºn hẩm duyÃ�ªn hiu. Ngay thá»�i trÆ°á»�c cÅ©ng Ä�Ã�£ cÃ�³ cÃ�¢u: â��GiÃ�¡ thÃ�º bất luáºn tÃ� iâ��. Ä�Ã�¡ng lẽ nÃ�ªn vợ nÃ�ªn chá»�ng, thÃ� nh gia thÃ� nh thất, lÃ� mừng cho cả hai gia Ä�Ã�¬nh, nhÆ°ng gặp phải má»�t vÃ� i bÃ� cÃ�´, Ã�´ng bÃ�¡c bÃ�ªn nhÃ� gÃ�¡i khÃ�³ tÃ�Ânh, thÃ�¡ch cÆ°á»�i nÃ� o quần Ã�¡o, nÃ�³n dÃ�©p, nÃ� o rượu bÃ�¡nh cau trầu, che thuá»�c, nÃ� o nếp tẻ, lợn gÃ� , nÃ� o nhẫn xuyến, hoa tai, tiá»�n mặt, lại cÃ�²n tÃ�Ânh Ä�ủ cá»� dÃ�¢u cá»� cÆ°á»�i bao nhiÃ�ªu mÃ�¢m, nÃ�ªn nhÃ� trai phải bá»� cuá»�c. CÅ©ng cÃ�³ Ä�Ã�¡m nhÃ� trai phải chạy ngược chay xuÃ�´i, lo xong viá»�c rá»�i kÃ�©o cÃ� y trả nợ; song, ngay từ buá»�i thÃ� nh hÃ�´n, nghÄ©a vợ chá»�ng, tÃ�¬nh thÃ�´ng gia Ä�Ã�£ bá»� sứt mẻ, Ä�Ã�³ lÃ� mầm má»�ng gÃ�¢y nhiá»�u bất trắc vá»� sau.

Cũng c�³ trư�ng hợp, nh� g�¡i t�ºng thiếu kh�´ng �ủ tự lực cung cấp cho �ủ c�¡i l� l� ng �Trả nợ mi�ng�, ��²i h�i nh� trai phải lo chu to� n. Cũng c�³ trư�ng hợp, b� mẹ c�´ d�¢u c�²n phải xuất ra gấp n�m gấp mư�i lần v� sau khi th� nh th�¢n c�²n cho con g�¡i, con r� nhi�u thứ, nhưng cũng th�¡ch cư�i cao �� tr�¡nh tiếng x�¬ x� o, �� m tiếu, cho rằng con m�¬nh d� duy�ªn r�i, n�ªn phải cho kh�´ng.

â��Hay Ã�Âtâ�� lÃ� Ä�á»� dÃ� nh cho những gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ há»�c thức, khÃ�´ng thÃ�¡ch tiá»�n, thÃ�¡ch của mÃ� thÃ�¡ch chữ nghÄ©a vÄ�n chÆ°Æ¡ng vá»�i Ã�½ Ä�á»� chá»�n rá»� con nhÃ� gia thế, vá»�i hy vá»�ng tÆ°Æ¡ng lai con mÃ�¬nh cÃ�²n Ä�ược â��Lá»�ng anh Ä�i trÆ°á»�c vÃ�µng nÃ� ng theo sauâ�� chứ khÃ�´ng Ä�ến ná»�i phải rÆ¡i vÃ� o những anh chÃ� ng â��Vai u thá»�t bắpâ�� nÆ¡i â��NÆ°á»�c mặn Ä�á»�ng chuaâ��.

Ä�iá»�u 8 : BÃ�¡nh su sÃ�ª hay bÃ�¡nh phu thÃ�ª ?Trong lá»� cÆ°á»�i cÃ�³ nhiá»�u lá»� váºt, nhÆ°ng khÃ�´ng thá»� thiếu bÃ�¡nh â��Su sÃ�ªâ��, nguyÃ�ªn xÆ°a lÃ� bÃ�¡nh â��Phu thÃ�ªâ��, má»�t sá»� Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng nÃ�³i chá»�ch thÃ� nh bÃ�¡nh â��Su sÃ�ªâ��.

BÃ�¡nh su sÃ�ª lÃ� m bằng bá»�t Ä�Æ°á»�ng trắng, dừa, Ä�áºu xanh vÃ� cÃ�¡c thứ hÆ°Æ¡ng ngÅ© vá»�, nặn hÃ�¬nh trÃ�²n, bá»�c bằng hai khuÃ�´n hÃ�¬nh vuÃ�´ng Ã�ºp lại vá»�i nhau vừa khÃ�Ât, khuÃ�´n lÃ� m bằng lÃ�¡ dừa, lÃ�¡ cau hoặc lÃ�¡ dứa, vá»� Ä�á»� nguyÃ�ªn khÃ�´ng luá»�c Ä�á»� giữ mÃ� u xanh thắm.

Sá»� dÄ© gá»�i lÃ� bÃ�¡nh phu thÃ�ª (chá»�ng vợ) vÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� biá»�u tượng của Ä�Ã�´i vợ chá»�ng pháºn Ä�ẹp duyÃ�ªn Æ°a: vuÃ�´ng trÃ�²n, trong trắng má»�m dẻo, ngá»�t ngÃ� o, thÆ¡m tho, xanh thắm, Ä�á»�ng thá»�i cÅ©ng lÃ� biá»�u tượng của Ä�ất trá»�i (trá»�i trÃ�²n, Ä�ất vuÃ�´ng) cÃ�³ Ã�¢m dÆ°Æ¡ng ngÅ© hÃ� nh: Ruá»�t trắng, nhÃ�¢n vÃ� ng, hai vá»� xanh Ã�ºp lại buá»�c bằng sợi dÃ�¢y há»�ng.

Ä�iá»�u 9 : Tiá»�n nạp theo (hay treo) lÃ� gÃ�¬ ?Tiá»�n â��cheoâ�� lÃ� khản tiá»�n nhÃ� trai nạp cho lÃ� ng xÃ�£ bÃ�ªn nhÃ� gÃ�¡i. Trai gÃ�¡i cÃ�¹ng lÃ� ng xÃ�£ lấy nhau cÅ©ng phải nạp cheo song cÃ�³ giảm bá»�t. Xuất xứ của lá»� â��Nạp cheoâ�� lÃ� tục â��Lan nhaiâ�� tức lÃ� tục chÄ�ng dÃ�¢y á»� dá»�c Ä�Æ°á»�ng hoặc á»� cá»�ng lÃ� ng. Ä�ầu tiÃ�ªn thÃ�¬ ngÆ°á»�i ta tá»� chức Ä�Ã�³n mừng hÃ�´n lá»�, ngÆ°á»�i ta chÃ�ºc tụng, cÃ�³ nÆ¡i cÃ�²n Ä�á»�t phÃ�¡o mừng. Ä�á»� Ä�Ã�¡p lá»�, Ä�oÃ� n Ä�Æ°a dÃ�¢u cÅ©ng Ä�Æ°a trầu cau ra má»�i, Ä�Æ°a quÃ� , Ä�Æ°a tiá»�n biếu tặng. Dần Ä�ần cÃ�³ những ngÆ°á»�i lÃ� m Ä�n bất chÃ�Ânh, lợi dụng cÆ¡ há»�i cÅ©ng chÄ�ng dÃ�¢y, vÃ�²i tiá»�n, sÃ�¡ch nhiá»�u, trá»� thÃ� nh tục lá»� xấu. VÃ�¬ thÃ�³i xấu lan dần, gÃ�¢y nhiá»�u cản trá»�, triá»�u Ä�Ã�¬nh phải ra lá»�nh bÃ�£i bá»�. Thay thế vÃ� o Ä�Ã�³, cho phÃ�©p lÃ� ng xÃ�£ Ä�ược thu tiá»�n cheo. Khi Ä�Ã�£ nạp cheo cho lÃ� ng, tức lÃ� Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i Ä�ược lÃ� ng cÃ�´ng nháºn cÃ�³ giấy biÃ�ªn nháºn hẳn hoi. NgÃ� y xÆ°a, chÆ°a cÃ�³ thủ tục Ä�Ä�ng kÃ�½ kết hÃ�´n, thÃ�¬ tá»� nạp cheo coi nhÆ° tá»� hÃ�´n thÃ�º. Nạp cheo so vá»�i chÄ�ng dÃ�¢y lÃ� tiến bá»�. Khoản tiá»�n cheo nÃ� y nhiá»�u Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng dÃ�¹ng vÃ� o viá»�c cÃ�´ng Ã�Âch nhÆ° Ä�Ã� o giếng, Ä�ắp Ä�Æ°á»�ng, lÃ�¡t gạch, xÃ�¢y cá»�ng lÃ� ng...NhÆ°ng nhiá»�u nÆ¡i chá»� cung Ä�á»�n cho lÃ�½ hÆ°Æ¡ng chÃ�¨ chÃ�©n. Ä�Ã�£ hÆ¡n ná»a thế ká»·, lá»� nÃ� y bá»� bÃ�£i bá»� rá»�i. Thanh niÃ�ªn ngÃ� y nay chá»� cÃ�²n thấy bÃ�³ng dÃ�¡ng của tiá»�n cheo qua ca dao- tục ngữ.

- Nu�´i lợn th�¬ phải v�t b�¨o

Lấy vợ th�¬ phải n�p cheo cho l� ng.

- Cư�i vợ kh�´ng cheo như ti�n gieo xu�ng su�i.

- ��ng x�£ ��¡nh tr�ng th�¬nh th�¬nh

Quan vi�ªn mũ �¡o ra ��¬nh �n cheo.

- Lấy ch�ng anh sẽ gi�ºp cho

Gi�ºp em...

Gi�ºp em quan t�¡m ti�n cheo

Quan n�m ti�n cư�i lại ��¨o bu�ng cau.

Tháºt quÃ�¡ cÆ°á»�ng Ä�iá»�u, Chứ tiá»�n cheo khÃ�´ng thá»� vượt quÃ�¡ tiá»�n cÆ°á»�i.

Ä�iá»�u 10 : Những cÃ�¡ch gỡ bÃ� cho bạn trẻ khi lo Ä�Ã�¡m cÆ°á»�iÄ�Ã�¡ng lẽ mừng Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i nhÆ° tục lá»� trÃ�³i buá»�c thÃ� nh ra lo Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i. Tục cÅ© Ä�Ã�£ truyá»�n nhiá»�m lÃ�¢u khÃ�´ng dá»� má»�t mai Ä�á»�i ngay Ä�ược. Váºy phải lÃ� m thế nÃ� o?

Ä�á»� giÃ�ºp cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cÆ°á»�i dÃ�¢u, má»�t sá»� gia vÃ�¹ng nÃ�´ng thÃ�´n cÃ�³ tục gÃ�³p lá»� cÆ°á»�i: Ä�ầu nÄ�m gia Ä�Ã�¬nh bÃ�¡o cho há»� hÃ� ng xÃ�³m giá»�ng biết dá»± Ä�á»�nh cÆ°á»�i dÃ�¢u vÃ� o thÃ�¡ng nÃ� o, thÃ�´ng thÆ°á»�ng vÃ� o sau vụ thu hoạch. Lần lượt cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�³ng gÃ�³p cÃ�¡c khoản gạo nếp, gạo tẻ, Ä�áºu xanh, rượu hoặc tiá»�n theo Ä�á»�nh lượng. CÃ�²n lợn gÃ� thÃ�¬ gia Ä�Ã�¬nh nÃ� o tá»± liá»�u cho gia Ä�Ã�¬nh ấy. Tục gÃ�³p cÆ°á»�i cÅ©ng giá»�ng nhÆ° há»�i tÆ°Æ¡ng tế tÆ°Æ¡ng trợ, há»�i cÃ� y cấy, há»�i lợp nhÃ� ... luÃ�¢n phiÃ�ªn cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh. Ä�Ã�¢y lÃ� má»�t tục hay, cÃ�¹ng nhau lo dần Ä�ến lượt mÃ�¬nh Ä�ỡ phải lo những khoản lá»�n. Tiá»�n, quÃ� cÆ°á»�i của khÃ�¡ch, bạn Ä�Æ°a tá»�i thá»±c chất cÅ©ng lÃ� hÃ�¬nh thức gÃ�³p lá»� cÆ°á»�i, nhÆ°ng khÃ�´ng chủ Ä�á»�ng Ä�ược kế hoạch, thứ cÃ�³ khÃ�´ng cần, thứ cần khÃ�´ng cÃ�³, thÃ� nh ra tá»�n kÃ�©m. Lá»� chÆ¡i há»� ngÃ� y nay, chung vá»�n Ä�á»� kinh doanh buÃ�´n bÃ�¡n cÅ©ng lÃ� xuất phÃ�¡t từ hÃ�¬nh thức gÃ�³p tiá»�n nhau Ä�á»� lÃ� m nhÃ� cÆ°á»�i vợ, táºu trÃ�¢u bÃ�² á»� nÃ�´ng thÃ�´n. VÃ�¬ xuất phÃ�¡t từ há»� hÃ� ng giÃ�ºp nhau nÃ�ªn má»�i gá»�i lÃ� chÆ¡i há»�. Nếu Ä�oÃ� n Thanh niÃ�ªn Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng nÃ� o vững mạnh, cÃ�¡n bá»� Ä�oÃ� n cÃ�´ng tÃ�¢m liÃ�ªm khiết thÃ�¡o vÃ�¡t, tá»� chức â��Há»�i chÆ¡i há»� cÆ°á»�i vợâ�� cÃ�³ kế hoạch quản lÃ�½ kinh doanh sá» dụng phÃ�¢n phá»�i chặt chẽ, ắt Ä�ược nhiá»�u bạn thanh niÃ�ªn hÆ°á»�ng ứng, tham gia...BÆ°á»�c Ä�ầu cÅ©ng Ä�Ã�£ cÃ�³ má»�t sá»� Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng tá»� chức â��Dá»�ch vụ Ä�Ã�¡m cÆ°á»�iâ�� nhÆ° mua sắm cho thuÃ�ª quần Ã�¡o cÆ°á»�i, bÃ�¡t Ä�Ä©a, ấm chÃ�©n bÃ� n ghế, phÃ�´ng mÃ� n, tá»� chức trang trÃ�Â, chụp ảnh, ca nhạc...vừa kinh doanh gÃ�¢y quỹ, vừa phục vụ thuáºn tiá»�n, cÃ�³ chế Ä�á»� Æ°u Ä�Ã�£i vá»�i ngÆ°á»�i gÃ�³p cá»� phần,vá»�i Ä�oÃ� n viÃ�ªn.

Ä�iá»�u 11 : CÃ�´ dÃ�¢u trÆ°á»�c khi vá»� nhÃ� chá»�ng phải cÃ�³ những...Khi nhÃ� trai bắt Ä�ầu Ä�ến Ä�Ã�³n dÃ�¢u thÃ�¬ cÃ�´ dÃ�¢u cÃ�¹ng vá»�i chÃ�º rá»� Ä�ến trÆ°á»�c bÃ� n thá»� gia tiÃ�ªn, khấu Ä�ầu lÃ� m lá»�, tá»± khấn niá»�m xin tá»� tiÃ�ªn chấp nháºn ká»� từ nay nÃ�ªn vợ nÃ�ªn chá»�ng, phÃ�¹ há»� cho trÄ�m nÄ�m duyÃ�ªn Æ°a pháºn Ä�ẹp, cầm sắt giÂao hoÃ� . CÅ©ng cÃ�³ thá»� nhá»� gia trÆ°á»�ng khấn há»� cho cÃ�³ bÃ� i bản hẳn hoi. Lá»� xong, hai ngÆ°á»�i Ä�Æ°a há»�p trầu, bao thuá»�c, Ä�i má»�i chÃ� o thÃ�¢n nhÃ�¢n, khÃ�¡ch, bạn khắp má»�t lượt, ngÆ°á»�i nhÃ� sau, những Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i cÃ�³ tá»� chức thÆ°á»�ng Ä�Ã�£ cÃ�³ sá»± sắp xếp vá»� trÃ� sẵn. Trong khi chÃ� o má»�i, cÃ�´ dÃ�¢u phải giá»�i thiá»�u cho chÃ� ng rá»� biết má»�i quan há»� Ä�á»� biết cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´.

Sau cÃ�¹ng, trÆ°á»�c khi bÆ°á»�c ra cá»a Ä�á»� vá»� nhÃ� chá»�ng lÃ� lá»� tạ cha mẹ: Cha mẹ ngá»�i sẵn má»�t phÃ�Âa á»� cá»a chÃ�Ânh, nếu Ã�´ng bÃ� ná»�i ngoại cÃ�²n thượng tại cÃ�³ Ä�ến dá»± thÃ�¬ Ã�´ng bÃ� cÅ©ng ngá»�i chung má»�t phÃ�Âa, nhÆ°ng á»� ghế cao hÆ¡n. Thá»�i xÆ°a cả Ä�Ã�´i tÃ�¢n hÃ�´n phải lạy hai lạy, ngÃ� y nay chÃ�¢m chÆ°á»�c, cÃ�ºi Ä�ầu cung kÃ�Ânh â��Xin phÃ�©p Ã�´ng bÃ� , cha mẹ con vá»� nhÃ� chá»�ngâ��, â��Xin phÃ�©p Ã�´ng bÃ� , cha mẹ con xin Ä�Ã�³n em X vá»�â��. LÃ�ºc Ä�Ã�³, cha mẹ ban phÃ�¡t cho con gÃ�¡i, con rá»� má»�t váºt gÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� m ká»� niá»�m, cÃ�³ thá»� lÃ� ná»�t cÃ�¡i bÃ�ºt, má»�t gÆ°Æ¡ng soi nho nhá»�, má»�t cuá»�n sÃ�¡ch hoặc má»�t chiếc khÄ�n, chiếc quạt....NhÃ� giầu cÃ�²n cho thÃ�ªm hoa tai, nhẫn cÆ°á»�i hoặc quan tiá»�n... (ChÃ�º Ã�½, những thứ nÃ� y nhÃ� trai Ä�Ã�£ Ä�Æ°a Ä�ến hÃ�Â

´m lá»� nạp tÃ� i. Trong gÃ�³i quÃ� của bÃ� mẹ cho con gÃ�¡i cÃ�³ cÃ�¡i chÃ�¢m cÃ� i tÃ�³c, hoặc bảy chiếc kim Ä�Ã�Ânh tÃ�³c hoặc kim khÃ�¢u gÃ�³i trong khÄ�n vuÃ�´ng).

��i v�i �´ng b� cũng c�³ những ��ng t�¡c tương tự.

�i�u 12 : L� xin d�¢u c�³ �½ nghĩa g�¬ ?L� n� y rất �ơn giản: Trư�c gi� ��³n d�¢u, nh� trai cỠm�t hai ngư�i, thư�ng l� b� b�¡c, b� c�´, b� ch� của ch�º r� �ưa m�t cơi trầu, m�t be rượu �ến xin d�¢u, b�¡o trư�c gi� �o� n ��³n d�¢u sẽ �ến, �� nh� g�¡i sẵn s� ng ��³n tiếp.

Phong tục n� y c�³ nhi�u �½ nghĩa hay:

Mặc d�¹ hai gia ��¬nh ��£ quy ư�c v�i nhau từ trư�c v� ng� y gi� v� th� nh phần �ưa ��³n r�i, nhưng �� �� ph�²ng m�i sự bất trắc, m�i tin thất thi�t, n�ªn m�i ��nh ra l� n� y, bi�u hi�n sự cẩn tr�ng trong h�´n l�.

Thá»�i giÂan nÃ� y chÃ�º rá»� vÃ� cha mẹ chÃ�º rá»� rất báºn rá»�n khÃ�´ng thá»� sang nhÃ� gÃ�¡i, nÃ�ªn nhá»� ngÆ°á»�i Ä�ại diá»�n sang bÃ�¡o trÆ°á»�c nhÆ° bá»� pháºn â��Tiá»�n trạmâ��.

Ä�á»� trong trÆ°á»�ng hợp vạn nhất hoặc do thá»�i tiết, hoặc do trá»� ngại giÂao thÃ�´ng, gần qua giá»� quy Æ°á»�c mÃ� Ä�oÃ� n Ä�Ã�³n dÃ�¢u chÆ°a Ä�ến, nhÃ� gÃ�¡i biết Ä�á»� chủ Ä�á»�ng lÃ� m lá»� gia tiÃ�ªn hoặc phÃ�¡i ngÆ°á»�i sang nhÃ� trai thÄ�m dÃ�².

TrÆ°á»�ng hợp hai gia Ä�Ã�¬nh cÃ�¡ch nhau quÃ�¡ xa hoặc quÃ�¡ gần, hai gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ thá»� thoả thuáºn vá»�i nhau miá»�n lÃ� bá»�t lá»� nÃ� y, hoặc nháºp lá»� xin dÃ�¢u vÃ� Ä�Ã�³n dÃ�¢u lÃ� m má»�t.

CÃ�¡ch nháºp lá»� xin dÃ�¢u vÃ� Ä�Ã�³n dÃ�¢u tiến hÃ� nh nhÆ° sau:

Khi Ä�oÃ� n Ä�Ã�³n dÃ�¢u Ä�ến ngÃ�µ nhÃ� gÃ�¡i, Ä�oÃ� n cÃ�²n chá»�nh Ä�á»�n tÆ° trang, sắp xếp lại ai Ä�i trÆ°á»�c, ai Ä�i sau, trong khi Ä�Ã�³ má»�t cụ giÃ� Ä�i Ä�ầu há»� cÃ�¹ng vá»�i má»�t ngÆ°á»�i Ä�á»�i lá»� (má»�t mÃ�¢m quả trong Ä�á»±ng trầu cau, rượu... ) vÃ� o trÆ°á»�c,Ä�ặt lÃ�ªn bÃ� n thá»�, thắp hÆ°Æ¡ng vÃ�¡i rá»�i trá»� ra dẫn toÃ� n Ä�oÃ� n vÃ� o lÃ� m lá»� chÃ�Ânh thức Ä�Ã�³n dÃ�¢u. Lá»� nÃ� y phải tiến hÃ� nh rất nhanh. ThÃ�´ng thÆ°á»�ng nhÃ� gÃ�¡i vÃ�¡i chÃ� o xong, chủ Ä�á»�ng xin miá»�n lá»� rá»�i má»�t vá»� huynh trÆ°á»�ng cÃ�¹ng ra luÃ�´n Ä�á»� Ä�Ã�³n Ä�oÃ� n nhÃ� trai vÃ� o.

�i�u 13 : Mẹ ch�ng l� m g�¬ khi con d�¢u v� �ến nh� ?Phong tục � m�i ��a phương m�t kh�¡c, tr�¡i ngược nhau nhưng ��u c�³ �½ nghĩa hay:

Ng� y xưa � nhi�u ��a phương Ngh� An, H� Tĩnh c�³ l� tục mẹ ch�ng ra cất n�³n cho con d�¢u:

NhÃ� trai Ä�ặt sẵn trÆ°á»�c ngÃ�µ má»�t cÃ�¡i ná»�i Ä�á»�ng, má»�t cÃ�¡i gÃ�¡o, trong ná»�i Ä�ặt sẵn má»�t quan tiá»�n Ä�á»�ng vÃ� Ä�á»±ng Ä�ầy nÆ°á»�c trong. CÃ�´ dÃ�¢u vÃ� o Ä�ến cá»�ng dÃ�¹ng gÃ�¡o mÃ�ºc nÆ°á»�c rá»a mặt mÅ©i, chÃ�¢n tay, mẹ chá»�ng bÆ°á»�c ra cất nÃ�³n cho con dÃ�¢u. Con dÃ�¢u, má»�t tay cầm lấy quan tiá»�n, má»�t tay vẫn cầm quạt che mặt.

Mẹ ch�ng dắt con d�¢u v� o nh� �ặt quan ti�n v� c�¡i quạt l�ªn b� n th�, c�ºi �ầu l� gia ti�ªn (b�n lạy ba v�¡i theo tư thế của nữ). Sau ��³ mẹ ch�ng dắt c�´ d�¢u cầm cả ti�n v� quạt v� o bu�ng. Trong bu�ng ��£ chuẩn b� sẵn trầu nư�c hoa quả, giư�ng chiếu m�i. ��´i chiếu trải �ºp v� o

nhau, do m�t ngư�i th�¢n trong h� c�³ tu�i t�¡c, vợ ch�ng song to� n, con ch�¡u ��´ng, l� m �n n�ªn n�i, �ược gia ��¬nh m�i �ến trải chiếu; nếu mẹ ch�ng c�³ �ủ ti�ªu chuẩn tr�ªn th�¬ mẹ ch�ng trực tiếp d�n giư�ng trải chiếu, nhưng b� ch�ng th�¬ kh�´ng �ược. Khi con d�¢u ngh� ngơi xong, kh�n yếm ch�nh t� m�i bưng h�p trầu ra ch� o h�. Trư�ng hợp mẹ ch�ng ��£ mất th�¬ m�t b� c�´ hay b� d�¬ thay thế.

Phong tục n� y c�³ nhi�u �½ nghĩa:

- Thá»�i xÆ°a, con dÃ�¢u trÆ°á»�c khi vá»� lÃ� m dÃ�¢u, cÃ�²n hoÃ� n toÃ� n xa lạ, bỡ ngỡ, chÆ°a biết Ä�Ã�¢u lÃ� buá»�ng Ä�Ã�¢u lÃ� bếp, ai lÃ� bá»� mẹ chá»�ng. Trừ trÆ°á»�ng hợp xÃ�³m giá»�ng quen biết nhau từ trÆ°á»�c khÃ�´ng tÃ�Ânh, lÃ� thÃ�¢n pháºn con gÃ�¡i chÆ°a cÆ°á»�i Ä�Ã�£ vá»� nhÃ� trai thÃ�¬ bá»� dÆ° luáºn giÃ�¨m pha lÃ� con nhÃ� hÆ° Ä�á»�n. CÃ�³ ngÆ°á»�i chá»�ng lại rụt rÃ�¨ e lá»�, cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp trÆ°á»�c lá»� cÆ°á»�i chÆ°a há»� tá»� mặt nhau, váºy nÃ�ªn mẹ chá»�ng niá»�m ná»� ra Ä�Ã�³n dÃ�¢u, dắt dÃ�¢u vÃ� o nhÃ� lÃ� hay, lÃ� phải lẽ. Má»�i bÆ°á»�c vá»� nhÃ� chá»�ng Ä�Ã�£ Ä�ược tá»� tiÃ�ªn, Ã�´ng bÃ� , cha mẹ chá»�ng ban phÆ°á»�c lá»�c, dá»�i dÃ� o nhÆ° nÆ°á»�c quan tiá»�n lÃ� biá»�u tượng vá»�n liếng của riÃ�ªng mÃ� mẹ chá»�ng trao cho.

Nhiá»�u Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng lại cÃ�³ tục khÃ�¡c: Khi con dÃ�¢u vừa vÃ� o Ä�ến nhÃ� thÃ�¬ mẹ chá»�ng cầm chiếc bÃ�¬nh vÃ�´i tạm lÃ�¡nh sang hÃ� ng xÃ�³m Ã�Ât phÃ�ºt.

Tục Ä�Ã�³ cÅ©ng cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a hay: Tức lÃ� mẹ chá»�ng Ä�Ã�£ xÃ�¡c Ä�á»�nh vai trÃ�², trÃ�¡ch nhiá»�m con dÃ�¢u sẽ vá»� lÃ� m chủ, mẹ chá»�ng sẵn sÃ� ng trao quyá»�n cÃ�´ng viá»�c trong nhÃ� trong cá»a cho con dÃ�¢u, nhÆ°ng khÃ�´ng phải trao toÃ� n quyá»�n Ä�ẩy hết trÃ�¡ch nhiá»�m mÃ� bÃ� vẫn lÃ� ngÆ°á»�i nắm quyá»�n Ä�iá»�u hÃ� nh, vÃ�¬ bÃ�¬nh vÃ�´i lÃ� váºt tượng trÆ°ng cho bÃ� ChÃ�ºa trong nhÃ� .

Ä�iá»�u 14 : Tại sao mẹ cÃ�´ dÃ�¢u kiÃ�ªng khÃ�´ng Ä�i Ä�Æ°a cÃ�´...Trong chế Ä�á»� phong kiến cÅ©, hÃ�´n nhÃ�¢n cưỡng Ã�©p, thÆ°á»�ng lÃ� cha mẹ Ä�ặt Ä�Ã�¢u, con ngá»�i Ä�ấy. Thá»±c ra, trong nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh, ngÆ°á»�i cha quyết Ä�á»�nh má»�i viá»�c, ngÆ°á»�i mẹ chá»� biết tuÃ�¢n theo. VÃ�¬ thế Ä�Ã�£ xảy ra má»�t sá»� trÆ°á»�ng hợp oÃ�¡i oÄ�m: NgÃ� y con gÃ�¡i vu quy Ä�Ã�¡ng lẽ lÃ� ngÃ� y vui nhất trong Ä�á»�i nhÆ°ng ngÆ°á»�i thÃ�¬ khÃ�³c lÃ�³c buá»�n tủi vÃ�¬ bá»� Ã�©p buá»�c, ngÆ°á»�i thÃ�¬ lo sợ cảnh lÃ� m dÃ�¢u, lÃ� m vợ, từ tấm bÃ�© chÆ°a rá»�i mẹ, nay tá»± nhiÃ�ªn mẹ con xa nhau; mẹ thÆ°Æ¡ng con cÃ�²n thÆ¡ dại, cÅ©ng mủi lÃ�²ng sụt sÃ�¹i khÃ�³c. Thế lÃ� , trong khi hai há»� Ä�ang vui mừng yến ẩm á»� nhÃ� ngoÃ� i thÃ�¬ hai mẹ con lủi thủi, cắp nÃ�³n ra vá»�. Tan tiá»�c, nhÃ� trai chẳng tÃ�¬m thấy cÃ�´ dÃ�¢u Ä�Ã�¢u nữa. Qua má»�t vÃ� i Ä�Ã�¡m Ä�ại loại nhÆ° váºy ngÆ°á»�i ta rÃ�ºt kinh nghiá»�m khÃ�´ng nÃ�ªn Ä�á»� mẹ cÃ�´ dÃ�¢u Ä�i Ä�Æ°a dÃ�¢u, dần dần bắt chÆ°á»�c nhau, trá»� thÃ� nh tục lá»�.

Má»�t vÃ� i Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng, cả bá»� cÃ�´ dÃ�¢u cÅ©ng khÃ�´ng Ä�i Ä�Æ°a dÃ�¢u vá»�i lÃ�½ do con mÃ�¬nh Ä�Ã�£ gả bÃ�¡n cho ngÆ°á»�i. Tuy rằng trong vÄ�n sÃ�¡ch cÃ�³ ghi â��GiÃ�¡ thÃ�º bất luáºn tÃ� iâ�� nghÄ©a lÃ� khÃ�´ng bÃ� n Ä�ến tiá»�n tÃ� i trong viá»�c cÆ°á»�i há»�i, nhÆ°ng khÃ�´ng hiá»�u vÃ�¬ sao trong ngÃ�´n ngữ Viá»�t Nam lại kết hợp â��Gả bÃ�¡nâ�� liá»�n nhau.

Thá»�i nay hÃ�´n nhÃ�¢n tá»± do, trai gÃ�¡i tÃ�¬m hiá»�u, yÃ�ªu nhau kết hÃ�´n trÃ�ªn cÆ¡ sá»� tÃ�¬nh yÃ�ªu Ä�Ã�´i lứa, cha mẹ chá»� tham gia gÃ�³p Ã�½, hÆ°á»�ng dẫn, váºy thÃ�¬ cha mẹ cÃ�³ nÃ�ªn Ä�ến dá»± lá»� vui của hai con khÃ�´ng? Ä�Ã�£ cÃ�³ nhiá»�u Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i ngÃ� y nay bá»� tục kiÃ�ªng nÃ� y.

�i�u 15 : Tại sao trong g�³i qu� mẹ cho con g�¡i trư�c gi�...Ch�ºng t�´i chưa �ược biết m�t t� i li�u th� nh v�n n� o

nÃ�³i vá»� tục nÃ� y, cÃ�³ lẽ vÃ�¬ cÃ�¡c cụ nhÃ� nho ngÃ� y xÆ°a Ä�Ã�£ cầm bÃ�ºt lÃ� phải viết những lá»�i thanh nhÃ�£. Tục nÃ� y chá»� lÃ� má»�t thứ bÃ� truyá»�n do ngÆ°á»�i mẹ thủ thá»� â��tÃ�¢m sá»±â�� ngầm vá»�i con gÃ�¡i vÃ� o buá»�i trÆ°á»�c khi vá»� nhÃ� chá»�ng. Thá»�i trÆ°á»�c, cÃ�´ dÃ�¢u quấn khÄ�n nhiá»�u trÃ�ªn Ä�ầu, cÃ�³ Ä�Ã�Ânh mấy chiếc kim trÃ�ªn khÄ�n lÃ� Ä�ủ hiá»�u rá»�i. VÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�³ tÃ� i liá»�u thÃ� nh vÄ�n, vÃ�¬ cÃ�³ những trÆ°á»�ng hợp mẹ mất sá»�m hoặc Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i xa quÃ�ª vắng mẹ, nÃ�ªn nhiá»�u bÃ� mẹ thá»�i nay (vá»�n lÃ� cÃ�´ dÃ�¢u ngÃ� y trÆ°á»�c) khÃ�´ng biết Ä�á»� truyá»�n tiếp cho con gÃ�¡i. Xuất sứ của tục nÃ� y lÃ� Ä�á»� phÃ�²ng tai biến â��Phạm phÃ�²ngâ��. â��Phạm phÃ�²ngâ��lÃ� gÃ�¬? NÃ�³i thÃ�´ tục lÃ� chết ngay trÃ�ªn bụng vợ ngay khi quan há»� vợ chá»�ng. Ca dao tục ngữ cÃ�³ cÃ�¢u â��nhất phạm phÃ�²ng, nhÃ�¬ lÃ�²ng lợnâ�� cÃ�³ nghÄ©a lÃ� : Ä�ược Ä�n lÃ�²ng lợn ngon miá»�ng, dẫu chết cÅ©ng sÆ°á»�ng.

ChÃ� ng rá»� qua mấy ngÃ� y Ä�Ã�ªm lo lắng, chạy ngược chạy xuÃ�´i, báºn rá»�n, vất vả, Ä�Ã�ªm tÃ�¢n hÃ�´n lÃ� Ä�Ã�ªm xao xuyến, rạo rá»±c nhất, lại thÃ�ªm mấy chÃ�©n rượu ngÃ� ngÃ� say, Ä�ến má»�t thá»�i Ä�iá»�m cảm xÃ�ºc quÃ�¡ Ä�Ã� , nếu ngÆ°á»�i cÃ�³ thá»� chất vÃ� tÃ�¢m thần suy tá»�n nhiá»�u thÃ�¬ lÃ�ºc xuất tinh, thần kinh từ trạng thÃ�¡i hÆ°ng phấn quÃ�¡ Ä�á»� chuyá»�n thÃ� nh ức chế quÃ�¡ Ä�á»�, dá»� bá»� phạm phÃ�²ng, nếu ngÆ°á»�i vợ khÃ�´ng biết xá» lÃ�½ ká»�p thá»�i cÃ�³ thá»� ngÆ°á»�i chá»�ng chết trÃ�ªn bụng vợ. Hầu nhÆ° khÃ�´ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i phụ nữ bá»� phạm phÃ�²ng.

Trong lÃ�ºc giÂao hợp, cá»a buá»�ng Ä�Ã�³ng kÃ�Ân, thÃ�¢n thá»� loÃ�£ lá»�, lại thÃ�ªm tÃ�¢m lÃ�½ e thẹn xấu há»�, sợ hÃ�£i, nếu ngÆ°á»�i vợ thả ngÆ°á»�i chá»�ng ra, Ä�á»� dÆ°Æ¡ng váºt thoÃ�¡t ra ngoÃ� i, mất sá»± Ä�iá»�u hoÃ� khÃ� Ã�¢m khÃ� dÆ°Æ¡ng thÃ�¬ khÃ�³ lÃ�²ng cứu chữa.

LÃ�ºc Ä�Ã�³, sẵn cÃ�³ cÃ�¡i trÃ�¢m cÃ� i trÃ�ªn Ä�ầu hoặc mấy chiếc kim Ä�Ã�Ânh á»� vÃ� nh khÄ�n, ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� má»�t tay vẫn Ã�´m riết lấy phÃ�Âa dÆ°á»�i lÆ°ng chá»�ng má»�t tay lấy chiếc trÃ�¢m hoặc kim chÃ�Âch vÃ� o phÃ�Âa dÆ°á»�i há»� xÆ°Æ¡ng cháºu, phÃ�Âa trÃ�ªn háºu mÃ�´n, kÃ�Âch thÃ�Âch Ä�ến lÃ�ºc nÃ� o ngÆ°á»�i chá»�ng tá»�nh lại. NgÆ°á»�i con trai nÃ� o cÃ�³ lÃ�´ng á»� Ä�Ã�Ât thÃ�¬ giáºt lÃ�´ng. Nếu chÆ°a tá»�nh thÃ�¬ tiếp tục chÃ�¢m kim, lấy mÃ�¹i xoa trắng hoặc lấy giấy bản chấm thá», há»� thấy cÃ�³ mÃ�¡u chảy lÃ� chữa Ä�ược. Trong phÃ�²ng Ä�Ã�´i tÃ�¢n hÃ�´n nÃ�ªn Ä�á»� ngá»�n Ä�Ã�¨n con nhằm tạo thÃ�ªm khoÃ�¡i cảm, mặt khÃ�¡c cÅ©ng vÃ�¬ mục Ä�Ã�Âch Ä�Ã�³ nữa, nhÆ°ng vẫn chÃ�º Ã�½ phải Ã�´m riết chá»�ng trÃ�ªn bụng. ChÃ�ºng tÃ�´i khÃ�´ng Ä�i sÃ�¢u vÃ� o lÄ©nh vá»±c y dược, song cÃ�³ phÆ°Æ¡ng thuá»�c Ä�ược lÆ°u truyá»�n trong dÃ�¢n giÂan: Cứt chuá»�t vÃ� lÃ�¡ hẹ giÃ�£ nhá»�, ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� ngáºm rá»�i trÃ�ºm vÃ� o miá»�ng chá»�ng, vÃ�¬ lÃ�ºc Ä�Ã�³ ngÆ°á»�i chá»�ng Ä�ang nằm sấp rất khÃ�³ Ä�á»� thuá»�c.

TrÆ°á»�ng hợp nhẹ, ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng vẫn cÃ�²n tá»�nh nhÆ°ng cÆ¡ thá»� liá»�t nhược sau khi giÂao hợp, gá»�i lÃ� phÃ�²ng thất, phải uá»�ng thuá»�c bá»� dÆ°Æ¡ng má»�t thá»�i giÂan sau má»�i há»�i phục sức khoẻ.

CÃ�²n tại sao lại 7 chiếc kim: Theo quan niá»�m cá»� truyá»�n â�� Nam thất nữ cá»uâ�� (Ä�Ã� n Ã�´ng 7 vÃ�Âa, Ä�Ã� n bÃ� 9 vÃ�Âa). VÃ�¬ Ä�á»� phÃ�²ng xa , dÃ�¹ng cho con rá»� nÃ�ªn bÃ� mẹ vợ chá»� Ä�Æ°a 7 chiếc kim - chứ khÃ�´ng phải dÃ�¹ng cho con gÃ�¡i vÃ�¬ con gÃ�¡i khÃ�´ng bá»� phạm phÃ�²ng.

Trong h� ng vạn trư�ng hợp m�i c�³ m�t trư�ng hợp l� phạm ph�²ng, nhưng c�¡c bạn trẻ cũng n�ªn biết trư�c �� khi ng� sự biết chủ ��ng xỠl�½. �i�u cần thiết l� phải c�¹ng

nhau hiá»�u biết, thÃ�´ng cảm mÃ� phÃ�²ng ngừa, nhất lÃ� trong tuần trÄ�ng máºt hoặc vợ chá»�ng cÃ�¡ch xa nhau lÃ�¢u ngÃ� y vá»� gặp nhau. CÃ�¡c bạn gÃ�¡i vÃ�¬ e thẹn xấu há»� nhất thá»�i mÃ� mang lại má»�i Ã�¢n háºn suá»�t Ä�á»�i.

Giá»�i thiá»�u thÃ�ªm phÆ°Æ¡ng thuáºt chữa tai biến phạm phÃ�²ng:

Khi nam nữ giÂao hợp vá»�i nhau, khoÃ�¡i cảm lÃ�ªn Ä�ến cá»±c Ä�á»�, tinh khÃ� xuất quÃ�¡ nhiá»�u, cÃ�³ thá»� chết (chết trÃ�ªn bụng vợ). Khi xảy ra nhÆ° thế, nhất thiết khÃ�´ng Ä�ược Ä�ẩy rá»�i nhau ra (dÃ�¹ lÃ� xấu há»� cÅ©ng phải Ä�á»� nguyÃ�ªn nhÆ° tÆ° thế Ä�ang giÂao hợp). Nếu Ä�Ã� n Ã�´ng xuất tinh quÃ�¡ nhiá»�u bá»� thoÃ�¡t, thÃ�¬ ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� phải chÃ�ºm miá»�ng thá»�i hÆ¡i nÃ�³ng của mÃ�¬nh vÃ� o miá»�ng chá»�ng, nếu Ä�Ã� n bÃ� bá»� thoÃ�¡t hết khÃ�Â, thÃ�¬ Ä�Ã� n Ã�´ng cÅ©ng lÃ� m nhÆ° váºy, Ä�á»� tá»�ng hÆ¡i nÃ�³ng của mÃ�¬nh vÃ� o miá»�ng vợ. Tá»�ng hÆ¡i nÃ�³ng nhÆ° váºy mấy chục lần, dÆ°Æ¡ng khÃ� sẽ dần trá»� lại. Trong khoảnh khắc cấp bÃ�¡ch giÃ� nh giáºt giữa cÃ�¡i sá»�ng vÃ� cÃ�¡i chết nhÆ° váºy, Ä�á»� bảo vá»� Ä�iá»�u hoÃ� hai khÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, chẳng những khÃ�´ng Ä�ược hoảng há»�t rá»�i khá»�i giÆ°á»�ng, mÃ� khÃ�´ng Ä�á»� cho dÆ°Æ¡ng váºt thoÃ�¡t ra khá»�i Ã�¢m há»�, nÃ�ªn phải Ã�´m chặt lấy phần ná»a mÃ�¬nh phÃ�Âa dÆ°á»�i. NgÆ°á»�i Ä�Ã�£ ngất lá»�m rá»�i khÃ�´ng biết gÃ�¬ nữa, hoÃ� n toÃ� n phải do ngÆ°á»�i sá»�ng chủ Ä�á»�ng Ã�´m riết lấy, Ä�á»� cho khÃ� khÃ�´ng tuyá»�t hẳn, phải tá»�ng khÃ� liÃ�ªn tục cho Ä�ến khi sinh khÃ� của ngÆ°á»�i kia tá»�nh lại má»�i thÃ�´i. CÃ�¡ch tá»�ng khÃ�Â: Phải chÃ�ºm miá»�ng lại, Ä�Æ°a Ä�ược khÃ� từ hạ Ä�an Ä�iá»�n(1) lÃ�ªn, truyá»�n qua miá»�ng tá»�ng khÃ� vÃ� o Ä�ến yết hầu ngÆ°á»�i kia theo nhá»�p thá»�. CÃ�¡ch nÃ� y cả trai vÃ� gÃ�¡i Ä�á»�u nÃ�ªn biết. Sau khi dÆ°Æ¡ng khÃ� Ä�Ã�£ há»�i phục phải dÃ�¹ng bÃ� i â��NhÃ�¢n sÃ�¢m phụ tá» thangâ��(2). Nếu nhÃ� nghÃ�¨o khÃ�´ng cÃ�³ nhÃ�¢n sÃ�¢m, thÃ�¬ cấp tá»�c dÃ�¹ng 4 lạng hoÃ� ng kỳ, 2 lạng Ä�Æ°Æ¡ng quy, 5 Ä�á»�ng cÃ�¢n phụ tá», sắc uá»�ng cÅ©ng cÃ�³ thá»� cứu sá»�ng Ä�ược. TrÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng xuất tinh quÃ�¡ nhiá»�u khÃ� hết, mÃ� Ä�Ã�£ nhỡ Ä�ẩy ra rá»�i, thÃ�¬ phải cấp tá»�c vá»±c ngá»�i dáºy Ã�´m choÃ� ng lấy mÃ� tá»�ng khÃ� vÃ� o miá»�ng, nếu khÃ� qua miá»�ng khÃ�³ vÃ� o thÃ�¬ dÃ�¹ng á»�ng thÃ�´ng hÆ¡i hai Ä�ầu Ä�Ã�ºt vÃ� o miá»�ng mÃ� thá»�i, miá»�n sao hÆ¡i vÃ� o Ä�ược qua cuá»�ng há»�ng. CÃ�³ thá»� mượn ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� , con gÃ�¡i mạnh khoẻ khÃ�¡c hÃ� hÆ¡i, khÃ�´ng nhất thiết phải lÃ� ngÆ°á»�i vợ hoặc ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� vừa giÂao hợp. Ä�Ã�³ lÃ� cÃ�¡ch lấy ngÆ°á»�i Ä�á»� chữa ngÆ°á»�i, khả nÄ�ng sắp chết vẫn cứu sá»�ng Ä�ược.

(1) Hạ �an �i�n: v�¹ng bụng dư�i r�n.

(2) NhÃ�¢n sÃ�¢m phụ tá» nhang: Phụ tá»: 1 Ä�á»�ng cÃ�¢n. Phục linh: 7,5 phÃ�¢n. NhÃ�¢n sÃ�¢m: 1 Ä�á»�ng cÃ�¢n. Bạch truáºt: 1 Ä�á»�ng cÃ�¢n. Bạch thược: 1,5 Ä�á»�ng cÃ�¢n

Ä�iá»�u 16 : Tại sao phải cÃ�³ phÃ�¹ dÃ�¢u ?Tục lá»� xÆ°a cần cÃ�³ phÃ�¹ dÃ�¢u vÃ�¬ hÃ�´n ngÃ�¢n cưỡng Ã�©p, do cha mẹ Ä�á»�nh Ä�oạt, nhiá»�u nÆ¡i lại cÃ�³ nạn tảo hÃ�´n, thÃ�´ng thÆ°á»�ng thÃ�¬ â��Nữ tháºp tam nam tháºp lụcâ��, con giÃ�¡ mÆ°á»�i ba tuá»�i vá»� nhÃ� chá»�ng Ä�Ã�£ biết gÃ�¬ Ä�Ã�¢u! do Ä�Ã�³ cÃ�´ dÃ�¢u phải cÃ�³ ngÆ°á»�i dẫn dắt. NgÆ°á»�i dắt cÃ�´ dÃ�¢u gá»�i lÃ� phÃ�¹ dÃ�¢u.

NgÃ� y xÆ°a phÃ�¹ dÃ�¢u phải lÃ� ngÆ°á»�i cÃ�´, ngÆ°á»�i dÃ�¬ hay chá»� em thÃ�¢n thiết của cÃ�´ dÃ�¢u, cÃ�³ khả nÄ�ng thuyết phục, bÃ� y vẽ cho cÃ�´ dÃ�¢u, Ä�ược cÃ�´ dÃ�¢u kÃ�Ânh ná»�, mến phục, Ä�ược bá»� mẹ cÃ�´ dÃ�¢u ủy thÃ�¡c. NgÆ°á»�i phÃ�¹ dÃ�¢u phải lÃ� ngÆ°á»�i may mắn, tá»�t phÃ�ºc, duyÃ�ªn Æ°a, pháºn Ä�ẹp, con gÃ�¡i lÃ� nh mạnh ngoan ngoÃ�£n, gia Ä�Ã�¬nh Ã�ªm ấm, Ä�á»� huá»� cÃ�³ thá»� truyá»�n kinh nghiá»�m lÃ� m dÃ�¢u, lÃ� m mẹ, lÃ� m vợ cho em, cho chÃ�¡u mÃ�¬nh.

Ph�¹ d�¢u nhi�u khi c�²n phải � lại n�m bảy ng� y sau �� cho c�´ d�¢u �ỡ bu�n v� �� ch� bảo kinh nghi�m. Th�´ng thư�ng ph�¹ d�¢u cũng tr� lại v�i d�¢u r� trong l� lại mặt.

��¡m cư�i ng� y xưa phải c�³ ph�¹ ��¢u, kh�´ng ��nh l�, v� cũng kh�´ng c�³ danh từ �Ph�¹ r��. ��¡m cư�i ng� y nay, nhi�u nơi c�³ cả ph�¹ d�¢u, ph�¹ r�, c�³ ��¡m m�i �ến n�m s�¡u ��´i ph�¹ ��¢u ph�¹ r� to� n l� trai thanh, g�¡i l�ch, chưa vợ chưa ch�ng. C�³ lẽ chủ yếu �� c�´ d�¢u th�ªm bạn, ch�º r� th�ªm bầu.

Hay phải ch�ng ng� y nay ch� ng r� bẽn lẽn e thẹn hơn xưa, n�ªn phải c�³ ngư�i dẫn dắt. Hay ��¡m cư�i trư�c thư�ng sinh ra nhi�u ��¡m cư�i sau n�ªn phải ch�m lo �� o tạo những c�´ d�¢u, ch�º r� tương lai.

Ä�iá»�u 17 : Lá»� lại mặt cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a gÃ�¬ ?Lá»� thÃ� nh hÃ�´n, tÆ¡ há»�ng, hợp cẩn xong xuÃ�´i, hai vợ chá»�ng tÃ�¢n hÃ�´n trá»� vá»� nhÃ� gÃ�¡i mang theo lá»� váºt Ä�á»� tạ gia tiÃ�ªn Ã�´ng bÃ� cha mẹ, Ä�i chÃ� o há»� hÃ� ng thÃ�¢n nhÃ�¢n bÃ�ªn nhÃ� gÃ�¡i sau Ä�Ã�³ Ä�Ã�³n bá»� mẹ vÃ� vÃ� i thÃ�¢n nhÃ�¢n sang nhÃ� chÃ�º rá»�. Ká»� từ buá»�i Ä�Ã�³, mẹ cÃ�´ dÃ�¢u má»�i chÃ�Ânh thức tá»�i nhÃ� chÃ�º rá»� vÃ� nhÃ� thÃ�´ng gia, vÃ�¬ trong lá»� cÆ°á»�i, mẹ cÃ�´ dÃ�¢u (cÃ�³ nÆ¡i cả bá»�) khÃ�´ng Ä�i Ä�Æ°a dÃ�¢u. Lá»� lại mặt thÆ°á»�ng tiến hÃ� nh vÃ� o ngÃ� y thứ hai hoặc thứ tÆ° sau ngÃ� y cÆ°á»�i (gá»�i lÃ� nhá»� há»· hoặc tứ há»·) tuỳ theo khoảng cÃ�¡ch xa gần vÃ� hoÃ� n cảnh cụ thá»� mÃ� Ä�á»�nh ngÃ� y. ThÃ� nh phần chủ khÃ�¡ch rất hẹp, chá»� gÃ�³i gá»�n trong phạm vi gia Ä�Ã�¬nh.

Ph�ng theo tục c� Trung Qu�c: nếu trong l� lại mặt, c�³ c�¡i thủ lợn cắt l� tai tức l� ngầm b�¡o v�i nh� g�¡i rằng nh� trai trả lại, v�¬ con g�¡i �´ng b� ��£ mất trinh (��ªm t�¢n h�´n c�³ l�³t giấy bản, g�i l� giấy th�¡m trinh, �� xem ngư�i con g�¡i c�²n trinh tiết hay kh�´ng. Nếu c�²n trinh th�¬ tr�ªn giấy bản sẽ c�³ mấy gi�t m�¡u. M�£ Gi�¡m Sinh sau khi cưỡng �©p ph�¡ trinh n� ng Ki�u xong d�¹ng �Nư�c v� Lựu�, �M�¡u m� o g� � h�²ng lư�ng gạt l� ng chơi tư�ng nhầm l� Ki�u vẫn c�²n trinh).

TrÆ°á»�ng hợp hai nhÃ� xa xÃ�´i cÃ�¡ch trá»�, Ã�´ng giÃ� bÃ� lÃ�£o thÃ�¬ nÃ�ªn miá»�n cho nhau, cÃ�´ dÃ�¢u chÃ�º rá»� nếu báºn Ã�´ng tÃ�¡c cÅ©ng nÃ�ªn Ä�ược miá»�n thứ. Nếu Ä�iá»�u kiá»�n cho phÃ�©p thÃ�¬ nÃ�ªn duy trÃ�¬, vÃ�¬ lá»� nÃ� y mang nhiá»�u Ã�½ nghÄ©a tá»�t Ä�ẹp:

- Nhắc nhủ con �ạo hiếu, biết tạ ơn sinh th� nh, coi b� mẹ vợ cũng như b� mẹ m�¬nh.

-Thắt chặt v� m� r�ng m�i quan h� th�´ng gia, h� h� ng ngay từ bu�i �ầu, t�¬nh cảm �ược nh�¢n ��´i.

- Hai gia ��¬nh c�¹ng trao ��i r�ºt kinh nghi�m v� vi�c t� chức h�´n l� v� b� n bạc v� tr�¡ch nhi�m của hai b�ªn b� mẹ trong vi�c t�¡c th� nh cu�c s�ng cho ��´i trẻ trong tương lai.

Ä�iá»�u 18 : Trả lá»�i cÃ�¢u há»�i khÃ�´ng rÃ�µ cÃ�¢u há»�iTại sao kỳ quặc thế ? VÃ�¬ cÃ�¡c bạn trẻ muá»�n há»�i nhÆ°ng ngại khÃ�´ng Ä�ặt thÃ� nh cÃ�¢u há»�i, hoặc khÃ�´ng biết Ä�á»� mÃ� há»�i vÃ�¬ những vấn Ä�á»� nÃ� y thá»�i trÆ°á»�c chá»� do ngÆ°á»�i mẹ thầm vá»�i con gÃ�¡i, ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng chá»� thầm hiá»�u mÃ� khÃ�´ng bao giá»� nÃ�³i tá»�i. Ä�Ã�³ lÃ� những bÃ� máºt trong phÃ�²ng giữa Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i. ChÃ�ºng tÃ�´i cÅ©ng chá»� xin nÃ�³i thầm vá»�i cÃ�¡c bạn trẻ, xin chá»� hiá»�u lầm lÃ� chuyá»�n khiÃ�ªu dÃ�¢m, thiết nghÄ©

v�¬ hạnh ph�ºc ��´i lứa, v�¬ tương lai n�²i gi�ng, trư�c khi th� nh h�´n cần c�³ những kiến thức sơ �ẳng:

Tuá»�i dáºy thÃ�¬ từ lứa tuá»�i nÃ� o ? CÃ�³ những biá»�u hiá»�n gÃ�¬ vá»� tÃ�¢m sinh lÃ�½ ? â�� Nữ tháºp tam nam tháºp lụcâ��. Theo Ä�Ã�¡nh giÃ�¡ của cÃ�¡c cụ ngÃ� y xÆ°a, gÃ�¡i mÆ°á»�i ba trai mÆ°á»�i sÃ�¡u Ä�Ã�ºng tuá»�i dáºy thÃ�¬. Trong tuá»�i phÃ�¡t dục Ä�Ã�³, cÆ¡ thá»� lá»�n nhanh nhÆ° thá»�i, chá»� Ä�ầu nÄ�m Ä�ến cuá»�i nÄ�m Ä�Ã�£ biến Ä�á»�i rất nhiá»�u: mÃ�¡ há»�ng, ngá»±c ná»�, mÃ�´ng phÃ�¡t triá»�n, nhÃ�º Ã�¢m mao, nam má»�c ria mÃ�©p, má»�t sá»� thÃ�¬ mặt ná»�i trứng cÃ�¡, nữ Ä�Ã�£ hÃ� nh kinh, cÃ�³ tÃ�¢m lÃ�½ e thẹn khi tiếp xÃ�ºc vá»�i ngÆ°á»�i khÃ�¡c giá»�i, Ã�¡nh mắt tế nhá»� kÃ�Ân Ä�Ã�¡o, ká»� cả tiếp xÃ�ºc vá»�i ngÆ°á»�i thÃ�¢n trong gia Ä�Ã�¬nh nhÆ°ng khÃ�¡c giá»�i Ä�Ã�£ bắt Ä�ầu cÃ�³ sá»± ngÄ�n cÃ�¡ch. Cả nam vÃ� nữ á»� tuá»�i nÃ� y Ä�Ã�£ ham lÃ� m dÃ�¡ng. CÃ�³ trÆ°á»�ng hợp tuá»�i dáºy thÃ�¬ Ä�ến sá»�m hÆ¡n hoặc muá»�n hÆ¡n vÃ� i nÄ�m.

Thá»�i xÆ°a, tảo hÃ�´n, cÃ�³ cÃ�´ gÃ�¡i mÆ°á»�i ba tuá»�i Ä�Ã�£ bắt Ä�ầu sinh ná»�. NÃ�ªn chÃ�º Ã�½, mặc dÃ�¹ con gÃ�¡i Ä�Ã�£ cÃ�³ dục tÃ�Ânh nhÆ°ng giÂao hợp sá»�m cÆ¡ thá»� sẽ suy nhược nhanh chÃ�³ng dẫn tá»�i háºu quả lÃ� m cho nÃ�²i giá»�ng bá»� suy thoÃ�¡i.

Trai gÃ�¡i giÂao hợp lÃ� thuáºn theo quy luáºt Ä�iá»�u hoÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng nhÆ°ng chá»� nÃ�ªn khi nÃ� o cả hai bÃ�ªn Ä�á»�u cÃ�³ khoÃ�¡i cảm mạnh. NgÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� thÆ°á»�ng khoÃ�¡i cảm cháºm hÆ¡n Ä�Ã� n Ã�´ng, cÃ�¡c bạn trai nÃ�ªn chÃ�º Ã�½ kiÃ�ªn trÃ�¬ chá»� Ä�ợi, kÃ�Âch dục nhẹ nhÃ� ng, Ä�ừng Ä�á»� xảy ra tÃ�¢m lÃ�½ lo sợ. Má»�t Ä�ặc Ä�iá»�m nữa lÃ� khoÃ�¡i cảm Ä�Ã� n bÃ� Ä�ến cháºm hÆ¡n nhÆ°ng lÃ�¢u hÆ¡n váºy nÃ�ªn cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� chÃ�¡n nản vÃ�¬ ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng khÃ�´ng Ä�Ã�¡p ứng Ä�ược yÃ�ªu cầu sinh lÃ�½, cÃ�³ khi dẫn tá»�i ngoại tÃ�¬nh hoặc ly hÃ�´n.

VÃ�¬ hạnh phÃ�ºc lÃ�¢u dÃ� i, nhiá»�u khi ngÆ°á»�i Ä�Ã� n Ã�´ng biết tá»± kiá»�m chế. VÃ� dụ trÆ°á»�ng hợp vợ chá»�ng xa vắng lÃ�¢u ngÃ� y gặp nhau, gặp phải thá»�i kỳ hÃ� nh kinh của vợ, cÃ�³ khi ngÆ°á»�i vợ ná»� chá»�ng phải chiá»�u theo Ã�½ chá»�ng nhÆ°ng rất cÃ�³ hại Ä�ến vá»� sinh phụ nữ. Trong trÆ°á»�ng hợp má»�i sinh ná»� cÅ©ng váºy.

NgÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� cÃ�³ thai gần tá»�i kỳ sinh ná»� thÃ�¬ chẳng những Ä�Ã� n Ã�´ng mÃ� Ä�Ã� n bÃ� cÅ©ng váºy, phải tá»± kiá»�m chế dục cảm, tá»�t nhất lÃ� nÃ�ªn tạm thá»�i dừng lại Ä�á»� bảo vá»� cho sản phụ vÃ� thai nhi:

Nam nữ thanh niÃ�ªn chÆ°a lấy vợ lấy chá»�ng, hoặc tÃ�¬nh duyÃ�ªn khÃ�´ng mÃ�£n nguyá»�n thÆ°á»�ng cÃ�³ thÃ�³i thủ dÃ�¢m Ä�á»� Ä�ạt khoÃ�¡i cảm nhất thá»�i nhÆ°ng rất hại cho sức khoẻ lÃ�¢u dÃ� i vá»� sau. Nến biết trÆ°á»�c Ä�á»� trÃ�¡nh háºu quả khÃ�´ng hay, nhất lÃ� Ä�á»�i vá»�i nam giá»�i.

Trư�c l�ºc ��ng ph�²ng, cả nam v� nữ ��u phải sạch sẽ, t�¢m h�n thư th�¡i, ki�ªng kỵ l�ºc m�i lao ��ng nặng nh�c hoặc m�i �i xa v� chưa k�p ngh� ngơi.

Coi viá»�c hiá»�u biết vá»� những kiến thức vá»� sinh giÂao hợp lÃ� cần thiết, vợ, chá»�ng nÃ�ªn nhá»� nhẹ tÃ�¢m tÃ�¬nh, chá»� coi Ä�Ã�³ lÃ� chuyá»�n dÃ�¢m Ã�´.

Ä�iá»�u 19 : Khi ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� tÃ�¡i giÃ�¡ cÃ�³ những thủ tục...Ä�Ã� n Ã�´ng lấy vợ gá»�i lÃ� thÃ�º, Ä�Ã� n bÃ� lấy chá»�ng gá»�i lÃ� giÃ�¡. CÃ�³ nhiá»�u trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã� n bÃ� phÃ�¡i tÃ�¡i giÃ�¡: Má»�t lÃ� duyÃ�ªn khÃ�´ng Æ°a, pháºn khÃ�´ng Ä�ẹp phÃ�¡i ly hÃ�´n; hai lÃ� ná»a Ä�Æ°á»�ng Ä�ứt gÃ�¡nh, goÃ�¡ bụa khi tuá»�i cÃ�²n xoan...

á»� Ä�Ã�¢y chÃ�ºng tÃ�´i khÃ�´ng nÃ�³i Ä�ến sá»± khÃ�¡c biá»�t giữa luáºt hÃ�´n nhÃ�¢n thá»�i xÆ°a vÃ� thá»�i nay, vÃ� những quy Ä�á»�nh bất cÃ�´ng vá»� phụ nữ thá»�i phong kiến mÃ� chá»� nÃ�³i vá»� phong tục, trong Ä�Ã�³ má»�t sá»� phong tục cÃ�²n duy trÃ�¬ tá»�i nay:

-Cha mẹ ch� gả b�¡n m�t lần, lần sau kh�´ng tham gia cư�i h�i.

-Ä�Ã� n bÃ� goÃ�¡, tục gá»�i lÃ� â��Nạ dÃ�²ngâ�� Ã�Ât cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp lấy Ä�ược trai tÃ�¢n, phần lá»�n lÃ� m vợ kế hay vợ lẽ, nÃ�³i chung lÃ� chắp ná»�i tÆ¡ duyÃ�ªn, â��Rá»� rÃ�¡ cạp lạiâ��, nÃ�ªn lá»� cÆ°á»�i há»�i chá»� bÃ�³ hẹp trong phạm vi thÃ�¢n nhÃ�¢n gia Ä�Ã�¬nh vÃ� vÃ� i bÃ� con xÃ�³m giá»�ng.

Ä�iá»�u 20 : Tại sao gÃ�¡i Ã�« nạ dÃ�²ng Ã�» khÃ�´ng lấy Ä�ược...KhÃ�´ng phải tÃ�¡c giả Ä�ặt cÃ�¢u há»�i Ä�á»� giải Ä�Ã�¡p, mÃ� chÃ�Ânh tÃ�¡c giả thắc mắc mong Ä�ược giải Ä�Ã�¡p vÃ�¬ sao cÃ�³ sá»± bất cÃ�´ng Ä�Ã�³?

NgÃ� y xÆ°a những ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� goÃ�¡ chá»�ng hay bá»� chá»�ng bá»� thÃ�¬ chá»� cÃ�²n cÃ�¡ch lấy lẽ hay lấy kế, mặc dầu cÃ�²n trẻ, cÃ�²n xoan cÅ©ng Ã�Ât ai lấy Ä�ược trai tÃ�¢n (trai tÆ¡). Những ai lÃ� trai chÆ°a vợ mÃ� kết duyÃ�ªn vá»�i gÃ�¡i Ä�Ã�£ cÃ�³ má»�t Ä�á»�i chá»�ng, dÃ�¹ Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n mÃ�¬nh, cÅ©ng bá»� lÃ� ng trÃ�ªn xÃ�£ dÆ°á»�i cÆ°á»�i chÃ�ª. Ngược lại cÃ�³ những Ä�ức lang quÃ�¢n Ä�Ã�£ ngoại tứ tuần, Ä�Ã�£ hai ba Ä�á»�i vợ vẫn lấy Ä�ược con gÃ�¡i tÆ¡ chá»� bằng tuá»�i con mÃ�¬nh. NhÆ° váºy mÃ� thiÃ�ªn hạ vẫn khen lÃ� Ä�ẹp Ä�Ã�´i vừa lứa.

Những ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� duyÃ�ªn pháºn hẩm hiu, qÃ�ºa lứa lỡ thÃ�¬, ngÃ� y xÆ°a chá»� lÃ� m vợ lẽ nÃ� ng hầu, thá»�i nay rất khÃ�³ lấy chá»�ng. Luáºt hÃ�´n nhÃ�¢n phong kiến cÃ�³ nhiá»�u Ä�iá»�u bất cÃ�´ng Ä�á»�i vá»�i phụ nữ, luáºt hÃ�´n nhÃ�¢n sau CÃ�¡ch mạng Ä�Ã�£ thá»±c hiá»�n Ä�Ã�ºng nam nữ bÃ�¬nh quyá»�n, nhÆ°ng táºp tục dÆ° luáºn xÃ�£ há»�i vẫn cÃ�²n bất cÃ�´ng Ä�á»�i vá»�i nữ. Váºy muá»�n thá»±c sá»± giải phÃ�³ng phụ nữ, phụ nữ phải tá»± Ä�ấu tranh Ä�Ã�²i giải thoÃ�¡t khá»�i những mặc cảm vÃ�´ lÃ�½ nÃ�³i trÃ�ªn. Xin kiến nghá»� cÃ�¡c cấp lÃ�£nh Ä�ạo, trÆ°á»�c hết lÃ� cÃ�¡n bá»� Ä�oÃ� n thá»� phụ nữ hÆ°á»�ng dẫn dÆ° luáºn xoÃ�¡ bá»� dần những mặc cảm bất cÃ�´ng nÃ�³i trÃ�ªn.

Ä�iá»�u 21 : Quan há»� vợ cả, vợ lẽ ra sao ?Ngoại trừ chế Ä�á»� mẫu há»�, cÃ�²n nhÆ° trong chế Ä�á»� phụ há»� ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� chẳng mấy khi cÃ�³ chá»�ng cả, chá»�ng lẽ; ngược lại Ä�Ã� n Ã�´ng nÄ�m thÃ�ª bảy thiếp lÃ� chuyá»�n thÆ°á»�ng, cÃ� ng quyá»�n quÃ� cao sang cÃ� ng lắm vợ: Minh Mạng cÃ�³ 142 con, â��Nhất dạ ngÅ© giÂao, tam hữu dá»±ngâ�� (trong má»�t Ä�Ã�ªm ngủ vá»�i nÄ�m bÃ� thÃ�¬ ba bÃ� cÃ�³ thai) cÃ�²n bao nhiÃ�ªu vợ thÃ�¬ khÃ�´ng thá»� thá»�ng kÃ�ª Ä�ược. Nguyá»�n CÃ�´ng Trứ 73 tuá»�i, lấy vợ lẽ thứ 10, Ä�Ã�ªm tÃ�¢n hÃ�´n cảm tÃ�¡c:

â��TÃ�¢n nhÃ�¢n dục vấn: Lang niÃ�ªn ká»·? - NgÅ© tháºp niÃ�ªn tiá»�n nhá»� tháºp tamâ��

(D�ch nghĩa: N� ng mu�n h�i anh: ch� ng mấy tu�i - N�m mươi n�m trư�c m�i h�m ba)

�ạo Thi�ªn ch�ºa ch� cho ph�©p con chi�ªn m�t vợ m�t ch�ng.

ThÃ�´ng thÆ°á»�ng vợ cả lấy trÆ°á»�c, vợ lẽ lấy sau. NhÆ°ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i con trai lÃ� m Ä�n xa nhÃ� , tá»± Ã�½ lấy vợ, chÆ°a Ä�ược cha mẹ vÃ� há»� hÃ� ng chấp nháºn, á»� quÃ�ª nhÃ� cha mẹ Ä�Ã�£ dạm há»�i sẵn cho má»�t cÃ�´ vợ khÃ�¡c bắt vá»� cÆ°á»�i. NgÆ°á»�i vợ do cha mẹ cÆ°á»�i há»�i, dẫu rằng lấy sau vẫn lÃ� vợ

cả. NgÆ°á»�i vợ tá»± Ã�½ chá»�n, nếu sau nÃ� y Ä�ược cha mẹ chấp thuáºn, mặc dÃ�¹ con gÃ�¡i con trai Ä�á»�u Ä�Ã�£ lá»�n, vẫn phải chá»�u pháºn lÃ� m em. Con vợ bÃ�© dẫu nhiá»�u tuá»�i hÆ¡n vẫn phải chÃ� o Ä�ứa con bÃ� cả Ä�ang Ä�m ngá»a bằng anh bằng chá»�. TrÆ°á»�ng hợp vợ cả chết sá»�m, khÃ�´ng cÃ�³ con trai thÃ�¬ con trai vợ kế Ä�ẻ sau vẫn lÃ� trÆ°á»�ng nam, lÃ� Ä�Ã�Âch tÃ�´n thừa trá»�ng chứ con trai vợ lẽ vÃ�¬ pháºn thiếp khÃ�´ng mÃ�´n Ä�Ä�ng há»� Ä�á»�i , khÃ�´ng phải do Ã�´ng bÃ� trá»±c tiếp cÆ°á»�i há»�i nÃ�ªn khÃ�´ng Ä�ủ quyá»�n kế vá»�.

Mu�n cho gia ��¬nh �ªm thấm, ngư�i ch�ng phải kh�©o ��i xỠ�� vợ cả �i h�i vợ lẽ cho ch�ng, th�¬ ngư�i vợ lẽ v� b� mẹ c�´ ta m�i y�ªn t�¢m.

Ä�iá»�u 22 : NÃ�ªn nhÃ�¬n nháºn vấn Ä�á»� ly hÃ�´n nhÆ° thế nÃ� o ?Nhiá»�u cụ cao tuá»�i thÆ°á»�ng phÃ� n nÃ� n: Thá»�i nÃ� y bá»�n trẻ yÃ�ªu nhau quÃ�¡ dá»� dÃ� ng nÃ�ªn bá»� nhau cÅ©ng dá»�. Ngược lại lá»�p trẻ lại cho rằng: NgÃ� y xÆ°a cÃ�¡c cụ chẳng biết yÃ�ªu Ä�Æ°Æ¡ng lÃ� gÃ�¬, lấy vợ lấy chá»�ng thÃ�¬ sinh con Ä�ẻ chÃ�¡u, chứ mấy ai Ä�ược hÆ°á»�ng hạnh phÃ�ºc. Há»� khÃ�´ng bá»� nhau chẳng qua do lá»� giÃ�¡o vÃ� phong tục xÃ�£ há»�i trÃ�³i buá»�c. Trai lÃ� m nÃ�ªn nÄ�m thÃ�ª, bảy thiếp, gÃ�¡i chÃ�Ânh chuyÃ�ªn chức tiết má»�t chá»�ng. Chá»� cÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�Ã� n bÃ� phải cam chá»�u thiá»�t thÃ�²i bá»� giÂam lá»�ng chứ Ä�Ã� n Ã�´ng khÃ�´ng Æ°ng vợ nÃ� y thÃ�¬ lÃ�¢Ã�½ thÃ�ªm vợ khÃ�¡c, chẳng cần phải ly hÃ�´n vá»�i vợ cÅ©.

Tất nhiÃ�ªn trong chế Ä�á»� cÅ© cÅ©ng nhÆ° má»�i, khÃ�´ng ai khuyến khÃ�Âch viá»�c ly hÃ�´n. CÃ�³ những trÆ°á»�ng hợp quan há»� vợ chá»�ng gặp nhiá»�u trắc trá»�, nhÆ°ng vÃ�¬ nghÄ© Ä�ến tÆ°Æ¡ng lai của con chÃ�¡u hoặc vÃ�¬ nguyÃ�ªn cá»� nÃ� y, lÃ�½ do ná»�, há»� Ä�Ã� nh chấp nháºn ná»�i thiá»�t thÃ�²i chung sá»�ng vÃ�¬ pháºn sá»±, mÃ� thiếu tÃ�¬nh yÃ�ªu. KhÃ�´ng phải má»�i trÆ°á»�ng hợp ly hÃ�´n Ä�á»�u Ä�Ã�¡ng chÃ�ª trÃ�¡ch. Ngược lại cÃ�³ những vụ Ã�¡n sá» ly hÃ�´n Ä�ược coi nhÆ° tráºn thắng giải phÃ�³ng cho cả hai bÃ�ªn. Ly hÃ�´n lại trá»� thÃ� nh cÆ¡ sá»� tÃ�¡i tạo hạnh phÃ�ºc. Váºy ta khÃ�´ng nÃ�ªn cÃ�³ thÃ�¡i Ä�á»� nhÃ�¬n nháºn quÃ�¡ khắt khe Ä�á»�i vá»�i má»�i trÆ°á»�ng hợp ly hÃ�´n.

Tuy nhiÃ�ªn, ngÃ� y xÆ°a cÃ�¡c cụ thÆ°á»�ng cÃ�³ má»�t cÃ�¢u â��Má»�t ngÃ� y lÃ� nghÄ©aâ��, thá»�i nay quan há»� xÃ�£ há»�i má»�i cÃ� ng thÃ�ªm tÆ°Æ¡i Ä�ẹp, váºy nÃ�ªn Ä�Ã�´i vợ chá»�ng sau khi chia tay chá»� nÃ�ªn coi nhau nhÆ° thÃ�¹ Ä�á»�ch, cho dÃ�¹ duyÃ�ªn khÃ�´ng Æ°a, pháºn khÃ�´ng Ä�ẹp, vÃ� nÃ�ªn coi nhau nhÆ° bạn bÃ�¨. Bạn bÃ�¨ cÃ�³ thÃ�¢n mÃ� cÃ�³ sÆ¡, váºy nÃ�ªn nhắn những ai sau nÃ� y lÃ� Ä�á»�i tượng của ngÆ°á»�i vợ hay ngÆ°á»�i chá»�ng Ä�Ã�£ ly hÃ�´n chá»� cÃ�³ ghen bÃ�³ng ghen giÃ�³.

CÃ�²n con cÃ�¡i, do tÃ�¬nh trạng ly hÃ�´n, tÃ�¡i thÃ�º, tÃ�¡i giÃ�¡, nÃ�ªn trong má»�t gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ cả con anh, con tÃ�´i, con chÃ�ºng ta. ChÃ�ºng nÃ�³ Ä�á»�i xá» vá»�i nhau hoÃ� thuáºn lÃ� hiếm, mÃ�¢u thuẫn vá»�i nhau lÃ� phá»� biến. Ä�iá»�u Ä�Ã�³ Ä�Ã�²i há»�i ngÆ°á»�i lÃ� m cha lÃ� m mẹ, lÃ� m dÃ�¬ ghẻ, bá»� dượng phải thu xếp sao cho cÃ�´ng minh, Ã�ªm thấm má»�i bá»�.

Ä�iá»�u 23 : Dạy con từ thá»a bÃ� o thaiTục ngữ Viá»�t Nam cÃ�³ cÃ�¢u: â��Dạy con từ thủa cÃ�²n thÆ¡ - Dạy vợ từ thủa bÆ¡ vÆ¡ má»�i vá»�â��.

á»� Ä�Ã�¢y chÃ�ºng tÃ�´i muá»�n nÃ�ªu: KhÃ�´ng những dạy con từ thủa cÃ�²n thÆ¡ mÃ� phải dạy con ngay từ khi cÃ�²n nằm trong bụng mẹ. Bá»�i vÃ�¬ cuá»�c sá»�ng váºt chất lẫn tinh thần của ngÆ°á»�i phụ nữ mang thai ảnh hÆ°á»�ng trá»±c tiếp Ä�ến sức khoẻ vÃ� tinh thần của Ä�ứa trẻ sau nÃ� y.

Ngư�i xưa thư�ng n�³i: ��� n b� hi�n d�u, th�¬ d� c�³

con. Thai sản l� lẽ tự nhi�ªn của tr�i, �ất. Ngư�i kh�´ng b�nh th�¬ kh�´ng cần phải u�ng thu�c�.

Theo y há»�c cá»� truyá»�n â��...TÃ�¢m khÃ� kinh sợ thÃ�¬ con bá»� Ä�iÃ�ªn, tháºn khÃ� khÃ�´ng Ä�ủ thÃ�¬ con há»� thÃ�³p, tÃ�¬ khÃ� khÃ�´ng hoÃ� thÃ�¬ con gầy cÃ�²m, tÃ�¢m khÃ� hÆ° kÃ�©m thÃ�¬ con nhÃ�ºt nhÃ�¡t. Con lÃ� theo khÃ� mẹ, mẹ khÃ�´ng cẩn tháºn sao Ä�ược! Mẹ chá»� uá»�ng nhiá»�u thứ thuá»�c, uá»�ng nhiá»�u rượu, chá»� chÃ�¢m cứu xằng xiÃ�ªn, chá»� Ä�i Ä�ại, tiá»�u tiá»�n vÃ� o chá»� khÃ�´ng thÆ°á»�ng Ä�i, chá»� trÃ�¨o cao xÃ�´ng pha hiá»�m trá»�, chá»� gÃ�¡nh vÃ�¡c nặng nhá»�c, chá»� giÂao cấu phÃ�³ng tÃ�ºng, chá»� nằm ngủ nhiá»�u, chá»� mặc Ã�¡o quần quÃ�¡ ấm, chá»� Ä�n cÆ¡m quÃ�¡ no. Tinh thần phải chấn tÄ©nh, khÃ�´ng phạm Ä�ến thất tÃ�¬nh ( mừng quÃ�¡, giáºn quÃ�¡, Ä�au thÆ°Æ¡ng quÃ�¡, ghen ghÃ�©t quÃ�¡, yÃ�ªu quÃ�¡, ham muá»�n quÃ�¡ v.v...). Muá»�n con sau nÃ� y sinh ra thẳng thắn nghiÃ�ªm trang thÃ�¬ ngÆ°á»�i mẹ nÃ�ªn miá»�ng nÃ�³i lá»�i ngay thẳng, lÃ� m viá»�c ngay thẳng. Ä�Ã� n bÃ� rắp tÃ�¢m lÃ� m viá»�c Ã�¡c thÃ�¬ khÃ�´ng sinh Ä�ẻ Ä�ược, ngÆ°á»�i ta cứ tÆ°á»�ng lÃ� tại trá»�i ghÃ�©t bá»�, biết Ä�Ã�¢u rằng: Ä�Ã�³ chÃ�Ânh lÃ� do tá»± mÃ�¬nh gÃ�¢y ra. VÃ�¬ khÃ� á»� gan ruá»�t bá»� uất kết, ba bá»� mạch: tÃ�¢m, tÃ�¬, tháºn Ä�á»�u bá»� uất nÃ�ªn khÃ�³ sinh...â�� (Theo â��Phụ Ä�ạo sÃ�¡n nhiÃ�ªnâ�� của Hải Thượng lÃ�£n Ã�´ng).

VÃ�¬ lẽ Ä�Ã�³ dÃ�¢n giÂan cÃ�³ cÃ�¢u: â��CÃ�¢y khÃ�´ khÃ�´ng cÃ�³ lá»�c, ngÆ°á»�i Ä�á»�c khÃ�´ng cÃ�³ conâ��.

Cần phải giÃ�¡o dục con từ trong bụng mẹ mÃ� thuáºt ngữ khoa há»�c gá»�i lÃ� â��Thai giÃ�¡oâ��. NgÃ� y xÆ°a cÃ�¡c báºc tiá»�n bá»�i Ä�Ã�£ rÄ�n dạy ngÆ°á»�i mẹ tÆ°Æ¡ng lai (sản phụ) khÃ�´ng Ä�ược giáºn dữ, hoảng há»�t, khÃ�´ng Ä�ược nghÄ© Ä�iá»�u xấu, lÃ� m viá»�c xấu, nghe chuyá»�n dá»�, nhÃ�¬n cảnh tang thÆ°Æ¡ng, cần nÃ�³i nÄ�ng, Ä�i Ä�ứng khoan thai...

CÃ�³ má»�i liÃ�ªn há»� khÄ�ng khÃ�Ât giữa thai nhi vá»�i sức khoẻ vÃ� tÃ�¢m trạng ngÆ°á»�i mẹ, giữa thai nhi vá»�i thế giá»�i bÃ�ªn ngoÃ� i, cÃ�³ những phản ứng â��Tiếp nháºnâ�� hoặc â��Chá»�i bá»�â�� của thai nhi trÆ°á»�c cÃ�¡c tÃ�¡c Ä�á»�ng của ngoại cảnh.

Theo tÃ� i liá»�u nghiÃ�ªn cứu khoa há»�c: NhÃ�¢n cÃ�¡ch con ngÆ°á»�i Ä�ược hÃ�¬nh thÃ� nh rất sá»�m, ngay từ trÆ°á»�c khi ra Ä�á»�i. Ã�½ nghÄ©, cảm xÃ�ºc vÃ� những ná»�i buá»�n vui của ngÆ°á»�i mẹ truyá»�n vÃ� o Ä�ứa con. Nhiá»�u phụ nữ cÃ�³ thai Ä�Ã�£ biết giữ gÃ�¬n tÃ�¬nh cảm cÃ�¢n bằng do Ä�Ã�³ giữ Ä�ược sức khoẻ cho Ä�ứa con. Những ná»�i Ä�au của ngÆ°á»�i mẹ phải chá»�u Ä�á»±ng trong thá»�i giÂan thai nghÃ�©n ảnh hÆ°á»�ng mạnh tá»�i Ä�ứa trẻ sÆ¡ sinh. LÃ�²ng thiết tha Ä�á»�i vá»�i Ä�ứa trẻ chÆ°a ra Ä�á»�i lÃ� má»�t biá»�n phÃ�¡p giữ gÃ�¬n sức khoẻ cho Ä�ứa trẻ tá»�t nhất, vÃ� cÃ�³ ảnh hÆ°á»�ng quyết Ä�á»�nh tá»�i quan há»� mẹ con sau nÃ� y"...

Ä�iá»�u 24 : Tại sao cÃ�³ tục xin quần Ã�¡o cÅ© cho trẻ sÆ¡ sinh ?CÃ�¡ch trả lá»�i Ä�Æ¡n giản nhất lÃ� xin Ä�á»� lấy â��khÆ°á»�câ�� (lấy may). NgÆ°á»�i mẹ từ khi má»�i thụ thai Ä�Ã�£ chÃ�º Ã�½ xem trong bÃ� con, há»� hÃ� ng, lÃ� ng xÃ�³m nhÃ� ai cÃ�³ con cÃ�¡i bụ bẫm, hay Ä�n chÃ�³ng lá»�n, Ã�Ât khÃ�³c Ã�Ât quấy, ao Æ°á»�c sắp tá»�i con mÃ�¬nh Ä�ẻ ra cÅ©ng Ä�ược nhÆ° thế thÃ�¬ xin má»�t cÃ�¡i Ã�¡o, hay cÃ�¡i quần, cÃ�¡i tÃ�£ cÅ© của Ä�ứa bÃ�© vá»� sá»a sang lại Ä�á»� dÃ�¹ng cho con mÃ�¬nh.

Xuất xứ lÃ� do má»�t vÃ� i ngÆ°á»�i lÃ� m, rá»�i bắt trÆ°á»�c nhau, dần dần lÃ� truyá»�n ra thÃ� nh phong tục. NguyÃ�ªn ngÃ� y xÆ°a, ta chÆ°a cÃ�³ những thứ vải má»�ng má»�n bÃ�¡n rá»�ng rÃ�£i trong dÃ�¢n giÂan, thá»� trÆ°á»�ng toÃ� n những vải thÃ�´ bá»� lại nhuá»�m nÃ�¢u, thÃ�´ cứng, trẻ sÆ¡ sinh da cÃ�²n non mặc dá»� bá»� xÃ�¢y xÃ�¡t, hÃ� i nhi cÃ� ng mặc Ä�á»� má»�i cÃ� ng Ä�au yếu. NhÃ� nghÃ�¨o khÃ�´ng sẵn tiá»�n

mua Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh, nhÃ� giÃ� u cÅ©ng xin Ã�¡o cÅ© cho trẻ sÆ¡ sinh lÃ� vÃ�¬ lẽ ấy. Trẻ thÃ�¬ chÃ�³ng lá»�n, quần Ã�¡o thÃ�¬ lÃ�¢u má»�i rÃ�¡ch, chá»� vÃ� i thÃ�¡ng sau Ä�Ã�£ quÃ�¡ cỡ, ngÆ°á»�i ta khÃ�´ng nỡ phÃ�¡ Ä�i dÃ�¹ng vÃ� o viá»�c khÃ�¡c nÃ�ªn cất giữ lại, dÃ� nh cho em Ã�ºt. VÃ�¬ váºy, ngÆ°á»�i cho Ã�¡o cÅ©ng cảm thấy vinh dá»± Ä�ược ngÆ°á»�i khÃ�¡c quÃ�½ mến con mÃ�¬nh vÃ� coi Ä�ứa bÃ�© sắp ra Ä�á»�i cÅ©ng cÃ�³ phần hÆ¡i hÆ°á»�ng của mÃ�¬nh.

�i�u 25 : �« Con so v� nh� mạ , con dạ v� nh� ch�ngâ��...Con so l� con sinh �ầu l�²ng, con rạ l� những �ứa con sinh sau. Nếu nu�´i �ược cả th�¬ con so l� trư�ng, con rạ l� thứ. Phong tục n� y ph� biến � B�¬nh Tr� Thi�ªn v� m�t s� ��a phương ngo� i Bắc, c�²n � Ngh� An, H� Tĩnh th�¬ trừ trư�ng hợp � r�, n�³i chung con g�¡i kh�´ng �ược sinh �ẻ � nh� cha mẹ m�¬nh.

Con g�¡i m�i l�n l�ªn, m�i sinh lần �ầu ti�ªn, trẻ ngư�i non dạ, chưa biết �i �ứng, �n u�ng, tắm giặt, ki�ªng khem ra sao, hơn nữa trong ngư�i yếu khoẻ ra sao mu�n nh� vả mẹ ch�ng hoặc ch� em nh� ch�ng cũng ngần ngại, kh�³ n�³i hơn v�i mẹ �ẻ v� em �ºt m�¬nh. C�²n những lần sinh sau ��£ c�³ kinh nghi�m, c�³ th� tự m�¬nh giải quyết �ược nhi�u vi�c.

Phong tục, â��Con so vá»� nhÃ� mạâ�� lÃ� má»�t phong tục hay nhÆ°ng muá»�n giải quyết Ä�ược Ã�ªm Ä�ẹp cÅ©ng phải cÃ�³ thu xếp: Gần ngÃ� y á»� cữ, mẹ chá»�ng hoặc chÃ� ng rá»� sang quÃ�ª ngoại thÆ°a chuyá»�n trÆ°á»�c, nếu cÃ�³ khÃ�³ khÄ�n vá»� kinh tế hoặc Ä�Æ°á»�ng xÃ�¡ xa xÃ�´i cÃ�¡ch trá»� cÅ©ng cần thảo luáºn vá»�i nhau vá»� trÃ�¡ch nhiá»�m cho thoả Ä�Ã�¡ng, sau khi mẹ trÃ�²n con vuÃ�´ng, chÃ�¡u cứng cÃ�¡p, chÃ� ng rá»� cÅ©ng cần sắm má»�t sá»� lá»� váºt, nhằm ngÃ� y tá»�t sang tạ Æ¡n gia tiÃ�ªn bÃ�ªn ngoại vÃ� Ã�´ng bÃ� ngoại Ä�á»� xin Ä�Ã�³n vợ con vá»�. Ã�â��ng bÃ� ngoại cÃ�²n cẩn tháºn Ä�Ã�¡nh dấu vÃ�´i hoặc nhá»� ná»�i á»� trÃ�¡n cho chÃ�¡u vÃ� cÃ�¡c thứ bÃ�¹a phÃ�©p khÃ�¡c Ä�á»� cÃ�¡c thứ tÃ� ma Ã�¡c quá»· khÃ�´ng dÃ�¡m Ä�ến quấy rá»�i chÃ�¡u dá»�c Ä�Æ°á»�ng.

� Ngh� Tĩnh lại c�³ phong tục ngược lại: Cho l� sinh dữ tỠl� nh, ngo� i con d�¢u ra, kh�´ng ai �ược quy�n sinh trong nh� . Con g�¡i v� nh� mạ, nếu nhỡ �ến kỳ ��ng thai, tr� dạ, kh�´ng k�p tr� v� nh� ch�ng, sợ sinh n� d�c �ư�ng th�¬ b� mẹ phải dựng tạm chiếc l�u � g�³c vư�n, hoặc nếu kh�´ng k�p, th�¬ ra chu�ng tr�¢u m� �ẻ.

Thiết nghÄ© khÃ�´ng cần phÃ�¢n tÃ�Âch, bạn Ä�á»�c cÅ©ng thấy Ä�ược phong tục nÃ� o hợp tÃ�¬nh lÃ�½ hÆ¡n.

Trư�ng hợp ��£ m� c�´i mạ, v� nh� mạ thiếu ngư�i ch�m nom th�¬ con so cũng v� nh� ch�ng.

Ä�iá»�u 26 : Tại sao má»�i Ä�ẻ chÆ°a Ä�ặt tÃ�ªn chÃ�Ânh ?Theo phong tục, má»�t ngÆ°á»�i từ sinh ra Ä�ế khi chết mang rất nhiá»�u tÃ�ªn gá»�i: Má»�i lá»�t lÃ�²ng thÃ�¬ thằng Cu, thằng CÃ�², con HÄ©m, thằng Má»±c, con CÃ�ºn, thằng Chắt em, con Chắt ả... thÆ°á»�ng lÃ� Ä�ặt tÃ�ªn xấu cho dá»� nuÃ�´i, Ä�ến khi lá»�n lÃ�ªn thÃ�¬ anh Hai, anh Ba, chá»� Bảy... lấy vợ lấy chá»�ng thÃ�¬ anh NhiÃ�ªu, anh Ä�á»�, chá»� XÃ�£...CÃ�³ con gá»�i theo tÃ�ªn con, cÃ�³ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n gá»�i theo tÃ�ªn chÃ�¡u, Ä�ến khi chết thÃ�¬ Ä�ặt tÃ�ªn hÃ�¨m gá»�i lÃ� hiá»�u Ä�á»� cÃ�ºng, ngÆ°á»�i cÃ�³ há»�c thÃ�¬ tá»± Ä�ặt tÃ�ªn tá»±, ngÆ°á»�i cÃ�³ chức tÆ°á»�c thÃ�¬ Ä�ặt tÃ�ªn thuỵ, ngÆ°á»�i cÃ�³ chức tÆ°á»�c há»�c vá»� cao sang thÆ°á»�ng Ä�ược xÆ°ng tÃ�´n theo há»�, hay tÃ�ªn Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng: Cụ Ã�¡n Mai, Cụ Tam NguyÃ�ªn YÃ�ªn Ä�á»�, Ã�´ng Trạng TrÃ�¬nh, Ã�´ng TÃ�º VÄ© XuyÃ�ªn, Quan ThÃ�¡m Nam SÆ¡n... Ä�Ã�³ lÃ� theo phong tục xÆ°ng hÃ�´ của Trung Quá»�c. Trong nhiá»�u

tÃ�ªn gá»�i nhÆ°ng chá»� cÃ�³ tÃ�ªn huÃ�½ lÃ� chÃ�Ânh: TÃ�ªn huÃ�½ lÃ� tÃ�ªn Ä�ặt khi vÃ� o sá»� há»�, khi vÃ� o lÃ� ng ghi trong sá»� há»�, khi Ä�i há»�c Ä�ặt khi vÃ� o sá»� há»�, khi vÃ� o lÃ� ng ghi trong sá»� há»�, khi Ä�i há»�c.

Tại sao má»�i Ä�ẻ chÆ°a Ä�ặt tÃ�ªn chÃ�Ânh (tÃ�ªn huÃ�½) ?

NgÃ� y nay Ä�ẻ ra la khai sinh, cÃ�³ thủ tục quản lÃ�½ há»� tá»�ch chặt chẽ. NgÃ� y trÆ°á»�c má»�i lÃ� ng xÃ�£ cÃ�ºng cÃ�³ hÆ°Æ¡ng há»� lo sá»� sÃ�¡ch sinh tá», giÃ�¡ thÃ�º nhÆ°ng khÃ�´ng quản lÃ�½ chặt chẽ, NhÃ� nÆ°á»�c chá»� quan tÃ�¢m Ä�ến sá»� Ä�inh (từ 18 tuá»�i), sá»� Ä�iá»�n Ä�á»� thu thuế vÃ� bắt lÃ�Ânh, bắt phu, vÃ�¬ váºy vÃ� o sá»� lÃ� ng cÃ� ng muá»�n cÃ� ng hay, lá»�n lÃ�ªn Ä�ỡ Ä�ược vÃ� i nÄ�m thuế thÃ�¢n, phu phen tạp dá»�ch.

Trong xÃ�£ há»�i cÅ©, tÃ�¬nh trạng hữu sinh vÃ�´ dưỡng khÃ�¡ phá»� biến, Ã�Ât cÃ�³ gia Ä�Ã�¬nh sinh nÄ�m Ä�ẻ bảy Ä�ược vuÃ�´ng trÃ�²n, vÃ�¬ váºy qua cÃ�¡c tuần cữ má»�i tạm yÃ�ªn tÃ�¢m, khi Ä�Ã�³ má»�i Ä�ặt tÃ�ªn huÃ�½.

CÃ�¡c há»� má»�i nÄ�m tế tá»� má»�t lần. Trong dá»�p tế tá»�, cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ con chÃ�¡u má»�i sinh sắm sá»a cÆ¡i trầu, chai rượu, hÆ°Æ¡ng hoa, lá»� váºt Ä�ến nhÃ� thá»� há»� yết cÃ�¡o tiÃ�ªn tá»� vÃ� vÃ� o sá»� há»� cho cÃ�¡c con trai trÆ°á»�c lá»� yết cÃ�¡o, ngÃ� y Ä�Ã�³ má»�i cÃ�³ tÃ�ªn huÃ�½ chÃ�Ânh thức, Ä�ược há»� hÃ� ng cÃ�´ng nháºn. Trong khi vÃ� o sá»� há»� phải Ä�á»�i chiếu gia phả Ä�á»� xem cÃ�³ trÃ�¹ng tÃ�ªn cÃ�¡c vá»� tiÃ�ªn tá»� hoặc Ã�´ng bÃ� chÃ�º bÃ�¡c trong ná»�i thÃ�¢n hay khÃ�´ng. Nếu cÃ�³ tức lÃ� phạm huÃ�½ thÃ�¬ phải Ä�á»�i tÃ�ªn. KhÃ�´ng những phải trÃ�¡nh phạm huÃ�½ tá»� tiÃ�ªn bÃ�ªn ná»�i mÃ� cÃ�²n phải trÃ�¡nh phạm huÃ�½ can cụ Ã�´ng bÃ� ngoại mặc dầu khÃ�¡c há»�, trÃ�¡nh phạm huÃ�½ hiá»�u của thÃ� nh hoÃ� ng, thÃ�¡nh mẫu, linh thần từng Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng. á»� nÃ�´ng thÃ�´n, cÃ�¡c vá»� cÃ�³ uy vá»�ng trong lÃ� ng, trong há»� thÆ°á»�ng Ä�ược dÃ�¢n chÃ�ºng biếu trầu rượu vÃ� nhá»� Ä�ặt tÃ�ªn cho con. NgÆ°á»�i Ä�ặt tÃ�ªn Ä�ược gia Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�³ nhá»� Æ¡n suá»�t Ä�á»�i.

Ä�iá»�u 27 : Tại sao tuá»�i trong khai sinh khÃ�´ng Ä�Ã�ºng vá»�i...Ä�iá»�u nÃ� y cÅ©ng gÃ�¢y khÃ�¡ nhiá»�u rắc rá»�i, phức tạp cho cÃ�¡c nhÃ� khảo cứu sá» há»�c, biÃ�ªn soạn gia phả. Ä�Ã�£ cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp anh em cÃ�¹ng cha cÃ�¹ng mẹ sinh ra mÃ� em nhiá»�u tuá»�i hÆ¡n anh. Chá»� cÃ�³ lÃ�¡ sá»� tá» vi lÃ� chÃ�Ânh xÃ�¡c nhất, chÃ�Ânh xÃ�¡c Ä�ến từng giá»�, nhÆ°ng Ã�Ât ngÆ°á»�i cÃ�²n giữ Ä�ược lÃ�¡ sá»� tá» vi, phần lá»�n Ã�´ng bá»� bÃ� mẹ chá»� nhá»� Ä�ược con mÃ�¬nh cÃ�¢m tinh con gÃ�¬, qua Ä�Ã�³ mÃ� tÃ�Ânh ra tuá»�i thá»±c (tuá»�i mụ).

Như tr�ªn ��£ n�³i, c�³ ba l�½ do khai b�t tu�i:

- Ä�á»� cháºm Ä�ược vÃ� i nÄ�m khá»�i phải Ä�Ã�³ng thuế thÃ�¢n vÃ� Ä�i phu, Ä�i lÃ�Ânh.

- Dư�i th�i Ph�¡p thu�c, �� tr�¡nh hạn ��nh qu�¡ tu�i kh�´ng �ược �i h�c, kh�´ng �ược thi.

- Do viá»�c vÃ� o sá»� há»� cháºm gần má»�t nÄ�m cÃ�²n viá»�c vÃ� o sá»� lÃ� ng, hÃ� ng phe, hÃ� ng giÃ�¡p, cÃ�³ khi cháºm Ä�ến nÄ�m sÃ�¡u nÄ�m.

Trư�ng hợp n�¢ng tu�i l�ªn cũng c�³ ba l�½ do nhưng kh�´ng ph� biến lắm:

- Ä�á»� nhanh Ä�ến tuá»�i lấy vợ (theo lá»� â��nữ tháºp tam, nam tháºp lụcâ��). Nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh muá»�n cÆ°á»�i con dÃ�¢u vá»� sá»�m Ä�á»� cÃ�³ kẻ Ä�n ngÆ°á»�i lÃ� m vÃ� Ä�á»� sá»�m cÃ�³ chÃ�¡u ná»�i dÃ�µi tÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng.

- Dư�i th�i Ph�¡p thu�c, c�¡c c�´ng s� kh�´ng tuy�n ngư�i dư�i 18 tu�i n�ªn phải khai t�ng tu�i.

- M�t s� ��a phương, c�³ l� l� ng cho t�ng th�ªm tu�i �� ch�³ng �ến tu�i l�ªn l�£o mừng th�.

Mẩu chuyá»�n vui: SÃ�ªÂcuÂture vá»�i Há»� ChÃ� Minh:

SÃ�ªÂcuÂturÃ�ª, Tá»�ng thá»�ng Ghi NÃ�ª sang thÄ�m Viá»�t Nam theo lá»�i má»�i vá»�i tÆ° cÃ�¡ch lÃ� khÃ�¡ch của Há»� Chủ Tá»�ch. Trong buá»�i mÃ�Ât tinh tiá»�n Ä�Æ°a tại Quảng trÆ°á»�ng Ba Ä�Ã�¬nh HÃ� Ná»�i, SÃ�ªÂ-cuÂturÃ�ª hết lá»�i ca ngợi vÃ� khÃ�¢m phục Há»� Chủ Tá»�ch

��ng ph�¡t bi�u �ại �½: Vợ t�´i sắp sinh, nếu sinh con trai, t�´i sẽ �ặt t�ªn con l� H� Ch� Minh.

TÃ�´i Ä�ược dá»± buá»�i lá»� Ä�Ã�³, thầm nghÄ©: Ã�â��ng nÃ� y quả tháºt rất chÃ�¢n thÃ� nh vÃ� rất cảm phục Há»� ChÃ� Minh nhÆ°ng Ã�´ng ta chÆ°a hiá»�u cÃ�¢u â��nháºp gia vấn huÃ�½â�� của phong tục nÆ°á»�c ta, cÃ�¢u Ä�Ã�³ cÃ�³ gÃ�¬ khÃ�¡c chá»i ngÆ°á»�i ta.

Liá»�n Ä�Ã�³ Há»� Chủ Tá»�ch trả lá»�i lại rất khÃ�´n khÃ�©o, tÃ� i tÃ�¬nh â��BÃ�¡c khÃ�´ng cÃ�³ vợ nÃ�ªn khÃ�´ng cÃ�³ con, váºy BÃ�¡c Ä�á»� nghá»� cÃ�¡c chÃ�¡u thanh niÃ�ªn, nếu sắp tá»�i, chÃ�¡u nÃ� o cÃ�³ con trai thÃ�¬ Ä�ặt tÃ�ªn chÃ�¡u lÃ� SÃ�ªÂcuÂturÃ�ª!â��

M�i ngư�i dự l� ��u vui cư�i thoải m�¡i, phục t� i ��i ��¡p của B�¡c, vừa �ược l�²ng kh�¡ch nư�c ngo� i, vừa ph�¹ hợp v�i phong tục nư�c ta trong ho� n cảnh ��³.

�i�u 28 : L� m l� yết c�¡o t� ti�ªn, xin �ặt t�ªn cho con...Vấn �� n� y ��£ c�³ l� từ xưa, chẳng c�³ g�¬ m�i mẻ. �H� n� o ��£ c�³ n� nếp sẵn th�¬ cứ theo l� cũ tiến h� nh�.

��i v�i những h� m�i phục h�i lại vi�c h�, chưa v� o n�n nếp, ch�ºng t�´i xin m�¡ch m�t v� i kinh nghi�m:

Yết cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn: Theo lá»� cÅ© chá»� sau khi Ä�á»�i chiếu gia phả, kiÃ�ªng ká»� cÃ�¡c trÆ°á»�ng hợp phạm huÃ�½ (Ä�ặt tÃ�ªn trÃ�¹ng vá»�i tÃ�ªn huÃ�½ của tá»� tiÃ�ªn vÃ� thÃ�¢n nhÃ�¢n gần gÅ©i nhất, ká»� cả ná»�i ngoại) má»�i chÃ�Ânh thức Ä�ặt tÃ�ªn huÃ�½ cho trẻ sÆ¡ sinh, yết cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn vÃ� xin vÃ� o sá»� há»�. NgÃ� y nay phải lÃ� m thủ tục khai sinh ká»�p thá»�i, trÆ°á»�ng hợp á»� xa quÃ�ª, khÃ�´ng ká»�p vá»� Ä�á»�i chiếu gia phả, nhỡ trÃ�¹ng tÃ�ªn huÃ�½ tá»� tiÃ�ªn trá»±c há»�, thÃ�¬ tÃ�¬m cÃ�¡ch Ä�á»�i, hoặc trÃ�¡nh gá»�i thÆ°á»�ng xuyÃ�ªn trong nhÃ� . Lá»� yếu cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn rất Ä�Æ¡n giản, nÃ�©n hÆ°Æ¡ng, cÆ¡i trầu, chÃ�©n rượu cÅ©ng xong, thÆ°á»�ng kết hợp lá»� tế tá»� hÃ� ng nÄ�m mÃ� yết cÃ�¡o chung tất cả con chÃ�¡u trong há»� sinh trong nÄ�m cÃ�¹ng má»�t lượt. Lá»� vÃ� o sá»� há»� cÅ©ng Ä�Æ¡n giản, cá»�t sao cho gia Ä�Ã�¬nh nghÃ�¨o nhất trong há»� cÅ©ng khÃ�´ng gặp phải Ä�iá»�u gÃ�¬ phiá»�n phức.

VÃ� o sá»� há»�: Thứ tá»± sá»� há»� ghi theo nÄ�m sinh, ai sinh trÆ°á»�c ghi trÆ°á»�c, sinh sau ghi sau. TrÆ°á»�ng hợp nhiá»�u nÄ�m bá»� phế khoÃ�¡ng nay má»�i láºp lại sá»� há»�, thÃ�¬ phải thá»�ng kÃ�ª theo Ä�Æ¡n vá»� há»� gia Ä�Ã�¬nh hoÃ� n chá»�nh cả há»�, sau Ä�Ã�³ má»�i láºp sá»� tiếp Ä�á»�i vá»�i những trẻ sÆ¡ sinh.

Mẫu s�: H� T�ªn (T�ªn Hu�½. T�ªn thư�ng g�i) con �´ng b� , thu�c ��i thứ mấy, chi thứ mấy? Con trư�ng hay con thứ mấy? Ng� y th�¡ng, n�m, sinh, ng� y v� o s� h�.

Con g�¡i v� o s� h�: Bất cứ trai hay g�¡i, sau khi sinh ��u

cÃ�³ yết cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn, Ä�Ã�£ Ä�ược tá»� tiÃ�ªn phÃ�¹ trÃ�¬ phÃ�¹ há»�, nhÆ°ng nhiá»�u há»� ngÃ� y xÆ°a khÃ�´ng vÃ� o sá»� há»� Ä�á»�i vá»�i con gÃ�¡i, cho rằng â��Nữ nhÃ�¢n ngoại tá»�câ��, con gÃ�¡i lÃ� con ngÆ°á»�i ta, lá»�n lÃ�ªn Ä�i lÃ� m dÃ�¢u lo cÆ¡ nghiá»�p nhÃ� chá»�ng vÃ�¬ thế khÃ�´ng cÃ�´ng nháºn con gÃ�¡i vÃ� o há»�. Tuy váºy, ngay trÆ°á»�c CM T8-1945 má»�t sá»� há»� Ä�Ã�£ xoÃ�¡ bá»� Ä�iá»�u bất cÃ�´ng Ä�Ã�³, con gÃ�¡i cÅ©ng cÃ�³ má»�i quyá»�n lợi nghÄ©a vụ nhÆ° con trai.

NgÃ� y nay, trong phong trÃ� o khÃ�´i phục viá»�c há»�, xin kiến nghá»� cÃ�¡c há»� Ä�ặc biá»�t quan tÃ�¢m Ä�ến con gÃ�¡i vÃ� nÃ� ng dÃ�¢u của há»�, há»� nÃ� o coi trá»�ng vai trÃ�² phụ nữ, vÃ� coi trá»�ng vai trÃ�² ngÆ°á»�i mẹ, ngÆ°á»�i vợ, ngÆ°á»�i cÃ�´, ngÆ°á»�i chá»�, thÃ�¬ há»� Ä�Ã�³ má»�i vững mạnh. Cả nÆ°á»�c Ä�ang ra sức váºn Ä�á»�ng kế hoạch hoÃ�¡ gia Ä�Ã�¬nh, con gÃ�¡i cÅ©ng nhÆ° con trai, váºy nÃ�ªn váºn dụng phong tục cÅ©ng phải phÃ�¹ hợp vá»�i tÆ° duy thá»�i Ä�ại.

Ä�iá»�u 29 : CÃ�³ mấy loại con nuÃ�´i ?CÃ�³ ba loại con nuÃ�´i: Con nuÃ�´i chÃ�Ânh thức, con nuÃ�´i danh nghÄ©a vÃ� con nuÃ�´i giả vá»�.

Con nuÃ�´i chÃ�Ânh thức: CÃ�³ hai loại :

- Con láºp tá»± : Gia Ä�Ã�¬nh khÃ�´ng cÃ�³ con trai, nuÃ�´i con anh em ruá»�t hoặc con anh em chÃ�º bÃ�¡c ruá»�t. CÃ�³ thá»� nuÃ�´i từ bÃ�©, hoặc lá»�n rá»�i má»�i nuÃ�´i, tháºm chÃ� cÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ thÃ� nh gia thất, cÃ�³ con rá»�i má»�i nháºn lÃ� m con nuÃ�´i. NgÆ°á»�i con nuÃ�´i láºp tá»± Ä�Ã�³ chá»�u trÃ�¡ch nhiá»�m sÄ�n sÃ�³c, nuÃ�´i dưỡng cha mẹ nuÃ�´i lÃ�ºc tuá»�i giÃ� vÃ� hÆ°Æ¡ng khÃ�³i tang tế sau khi mất, nÃ�ªn khi Ä�ược hÆ°á»�ng quyá»�n thừa kế gia tÃ� i hÆ¡n cả những ngÆ°á»�i con gÃ�¡i do chÃ�Ânh cha mẹ sinh ra, vÃ�¬ con gÃ�¡i lÃ� â��con ngÆ°á»�i taâ��, sau khi gả chá»�ng lo cÆ¡ nghiá»�p nhÃ� chá»�ng. Con nuÃ�´i láºp tá»± Ä�ược hÆ°á»�ng ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả nếu cha nuÃ�´i lÃ� tá»�c trÆ°á»�ng, Ä�ược há»� hÃ� ng chấp nháºn lÃ� cÃ�¹ng huyết thá»�ng ná»�i thÃ�¢n. Nếu ngÆ°á»�i con nuÃ�´i láºp tá»± lÃ� con thứ của Ã�´ng em thÃ�¬ con ngÆ°á»�i con trÆ°á»�ng của Ã�´ng em vẫn phải gá»�i ngÆ°á»�i con nuÃ�´i láºp tá»± Ä�Ã�³ bằng bÃ�¡c (Ä�Ã�¡ng lẽ gá»�i lÃ� chÃ�º) . Khi cha mẹ nuÃ�´i chết, tang chế của vợ chá»�ng ngÆ°á»�i láºp tá»± cÅ©ng ba nÄ�m nhÆ° cha mẹ Ä�ẻ. TrÆ°á»�ng hợp cha mẹ chết trÆ°á»�c, phải xin phÃ�©p cha mẹ nuÃ�´i má»�i Ä�ược vá»� chá»�u tang, nhÆ°ng khÃ�´ng Ä�ược phÃ�©p mặc Ã�¡o khÃ�¢u gấu, khÄ�n ngang khÃ�´ng Ä�ược Ä�á»� hai giải bằng nhau. Khi cha mẹ nuÃ�´i Ä�Ã�£ sinh con trai thÃ�¬ thÃ�´i quyá»�n láºp tá»± nhÆ°ng vẫn lÃ� con nuÃ�´i Ä�ược hÆ°á»�ng quyá»�n thừa kế nhÆ° cÃ�¡c ngÆ°á»�i con khÃ�¡c.

- Con nuÃ�´i hạ phÃ�³ng tá»: CÃ�³ mấy trÆ°á»�ng hợp:

+ Con hoang thai nuÃ�´i từ lÃ�;ºc má»�i sinh. CÃ�³ nhÃ� hiếm hoi dặn từ trÆ°á»�c, khi sinh ná»� thÃ�¬ Ä�Ã�³n vá»�, sản phụ Ä�ược bá»�i dÆ°á»�ng má»�t Ã�Ât tiá»�n vÃ� sau Ä�Ã�³ khÃ�´ng Ä�ược quyá»�n nháºn hay thÄ�m con.

+ Con má»� cÃ�´i hay con nhÃ� nghÃ�¨o khÃ�³, Ä�em vá»� nuÃ�´i lÃ� phÃ�ºc, mặc dầu khÃ�´ng hiếm hoi. Nếu nuÃ�´i thá»±c sá»± từ lÃ�ºc cÃ�²n nhá»� cÅ©ng Ä�ược hÆ°á»�ng má»�i quyá»�n lợi trong gia Ä�Ã�¬nh. Cha mẹ nuÃ�´i cÅ©ng cÃ�³ trÃ�¡ch nhiá»�m dá»±ng vợ gả chá»�ng, sá»�ng nuÃ�´i chết chÃ�´n, cÅ©ng Ä�ược cha mẹ nuÃ�´i chia cho má»�t phần gia tÃ� i khi ra á»� riÃ�ªng. TrÆ°á»�ng hợp cha mẹ nuÃ�´i khÃ�´ng cÃ�³ con trai cÅ©ng cÃ�³ thá»� láºp ngÆ°á»�i con nÃ� y lÃ� m thừa tá»±, song khÃ�´ng Ä�ược can dá»± vÃ� o phần hÆ°Æ¡ng hoả, tá»± Ä�iá»�n cÅ©ng nhÆ° viá»�c há»�, bá»�i lẽ khÃ�¡c dÃ�²ng mÃ�¡u, khÃ�´ng Ä�ược há»� chấp nháºn. Tang chế Ä�á»�i vá»�i cha mẹ nuÃ�´i cÅ©ng ba nÄ�m nhÆ° cha mẹ Ä�ẻ, Ä�á»�i vá»�i anh em nuÃ�´i cÅ©ng má»�t nÄ�m nhÆ° anh em ruá»�t, nhÆ°ng Ä�á»�i vá»�i há»� hÃ� ng bÃ�ªn bá»� mẹ nuÃ�´i thÃ�¬ khÃ�´ng tang. Trừ má»�t trÆ°á»�ng hợp con nuÃ�´i Ä�Ã�£ mang há»� của bá»� nuÃ�´i, khÃ�´ng biết

bá»� Ä�ẻ (hoang thai) vÃ� Ä�Ã�£ Ä�ược há»� hÃ� ng chấp nháºn thÃ�¬ má»�i lá»� nghi hiếu há»·, tang chế Ä�á»�u nhÆ° ngÆ°á»�i trong há»�, song vẫn khÃ�´ng Ä�ược hÆ°á»�ng hÆ°Æ¡ng hoả, tá»± Ä�iá»�n. Nếu bá»� nuÃ�´i lÃ� tá»�c trÆ°á»�ng vẫn khÃ�´ng Ä�ược kế thế tá»�c trÆ°á»�ng mÃ� vai trÃ�² tá»�c trÆ°á»�ng thuá»�c con trai trÆ°á»�ng của chÃ�º em.

Theo phong tục má»�t sá»� Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng â��vÃ�´ nam dụng nữâ�� thÃ�¬ ngÆ°á»�i con rá»� cÅ©ng cÃ�³ quyá»�n lợi vÃ� nghÄ©a vụ nhÆ° con nuÃ�´i hạ phÃ�³ng tá» nÃ�³i trÃ�ªn, nhÆ°ng chá»� Ä�á»� tang bá»� mẹ vợ má»�t nÄ�m, anh em ruá»�t của vợ chÃ�Ân thÃ�¡ng, ngoÃ� i ra khÃ�´ng Ä�á»� tang cho ai bÃ�ªn nhÃ� vợ. Láºp tá»± chá»� láºp tá»± cho chÃ�¡u ngoại, khÃ�´ng láºp tá»± cho con rá»�. ChÃ�¡u ngoại cÅ©ng khÃ�´ng Ä�ược lÃ� m tá»�c trÆ°á»�ng (nhÆ° trÃ�ªn).

Con nu�´i danh nghĩa: C�³ mấy trư�ng hợp:

- NhÃ� hiếm con qua mÃ�¢Ã�½ lần tảo sa, tảo lạc, hữu sinh, vÃ�´ dưỡng, hoặc theo sá»� tá» vi lá»�i giá»� sinh, xung khắc vá»�i cha mẹ nÃ�ªn phải bÃ�¡n lÃ� m con nuÃ�´i cho dá»� nuÃ�´i. Khi sinh ná»� xong bá»� Ä�ẻ sẵn má»�t chai rượu, cÆ¡i trầu Ä�ến nhÃ� bá»� nuÃ�´i, lÃ� m lá»� gia tiÃ�ªn bÃ�ªn bá»� nuÃ�´i xin cho ghÃ�© cá»a nÆ°Æ¡ng nhá»�, sau Ä�Ã�³ má»�i bá»� mẹ nuÃ�´i Ä�ến nhÃ� xem mặt Ä�ứa trẻ vÃ� nhÆ°á»�ng quyá»�n cho bá»� nuÃ�´i Ä�ặt tÃ�ªn cho Ä�ứa bÃ�©. Sau nÃ� y khi lá»�n lÃ�ªn thÃ�¬ má»�ng 5 (Ä�oang ngá»�) ngÃ� y Tết dắt Ä�ứa bÃ�© Ä�ến tết nhÃ� bá»� mẹ nuÃ�´i. Ä�ứa bÃ�© cÅ©ng xếp theo vá»� trÃ� anh em ruá»�t má»�t nhÃ� theo quan há»� lứa tuá»�i. Sau nÃ� y lá»�n lÃ�ªn, trong huyết thá»�ng ba Ä�á»�i anh em chÃ�¡u chÃ�¡u khÃ�´ng Ä�ược quyá»�n lấy nhau. Nếu vi phạm cÅ©ng coi nhÆ° mắc tá»�i loại luÃ�¢n. Chá»�n Bá»� mẹ nuÃ�´i thÃ�¬ chá»�n gia Ä�Ã�¬nh phÃ�ºc háºu, lắm con nhiá»�u chÃ�¡u, lÃ� m Ä�n thá»�nh vượng.

- Do cảm Ã�¢n Ä�ức, nghÄ©a tÃ�¬nh nháºn lÃ� m con nuÃ�´i.

- Anh em kết nghÄ©a vá»�i nhau thÃ�¢n tÃ�¬nh, nháºn bá»� mẹ của anh em cÅ©ng nhÆ° bá»� mẹ của mÃ�¬nh vÃ� ngược lại bá»� mẹ cÅ©ng nháºn ngÆ°á»�i anh em kết nghÄ©a vá»�i con mÃ�¬nh nhÆ° con cÃ�¡i trong nhÃ� .

Trong những trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã�³, ngÆ°á»�i Viá»�t thÃ�¬ gá»�i chung lÃ� con nuÃ�´i, bá»� mẹ nuÃ�´i nhÆ°ng Ã�¢m HÃ�¡n gá»�i lÃ� â��nghÄ©a phụ nghia tá»â�� khÃ�¡c vá»�i â��nghÄ©a phụ tá»â��, tang chế khÃ�´ng quy Ä�á»�nh cho trÆ°á»�ng hợp â��dưỡng phụ dưỡng tá»â��, nếu cÃ�³ gả con cho nhau thÃ�¬ cÃ� ng tá»�t Ä�ẹp â��thÃ�¢n thượng gia thÃ�¢nâ��.

Con nuÃ�´i giả vá»�: VÃ�¬ con khÃ�³ nuÃ�´i, sợ ma ta quấy nhiá»�u ngÆ°á»�i mẹ Ä�em con bá»� Ä�Æ°á»�ng bá»� chợ, nhÆ°ng dặn trÆ°á»�c ngÆ°á»�i trá»±c sẵn Ä�Æ°a vá»� nuÃ�´i, sau vÃ� i giá»� hoặc vÃ� i ngÃ� y Ä�ến chuá»�c nháºn lÃ� m con nuÃ�´i. Ä�Ã�¢y lÃ� cÃ�¡ch Ä�Ã�¡nh trÃ�¡o con Ä�ẻ thÃ� nh con nuÃ�´i, con nuÃ�´i lÃ� con Ä�ẻ Ä�á»� lừa ma. TrÆ°á»�ng hợp nÃ� y Ä�Ã� nh rằng phải thÃ�´ng cảm y Æ°á»�c trÆ°á»�c, nhÆ°ng cÅ©ng phải chá»�n ngÆ°á»�i mắn Ä�ẻ, con khÃ�´ng sÃ� i Ä�ẹn, nuÃ�´i sÃ�ºc váºt mÃ�¡t tay...

NgoÃ� i ba loại con nuÃ�´i dÆ°Æ¡ng trần nÃ�³i trÃ�ªn, cÃ�²n cÃ�³ tục â��bÃ�¡n khoÃ�¡nâ�� con cho thần linh nhÆ° bÃ�¡n con cho Ä�ức ThÃ�¡nh Trần, Ä�ức thÃ�¡nh Mẫu... Ä�Ã�£ lÃ� con thần thÃ�¡nh, cÃ�³ tấu, cÃ�³ sá»�, cÃ�³ bÃ�¹a, cÃ�³ dấu ấn hẳn há»�i thÃ�¬ mÃ� quá»· khÃ�´ng dÃ�¡m bÃ�©n mảng Ä�ến Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh mÃ� bá»� mẹ nuÃ�´i con cÅ©ng phải Ä�ặc biá»�t chÃ�º Ã�½: KhÃ�´ng cho con Ä�n uá»�ng những thứ uế tạp, phải mặc Ä�á»� sạch sẽ, khÃ�´ng Ä�ược vÃ�¡ chằng vÃ�¡ Ä�ụp, khÃ�´ng Ä�á»� con bÃ�² lÃ�ª la, khÃ�´ng Ä�ược chá»i rủa xá»� vả con, sợ ngÃ� i gá»�i vá»� trá»�i. Con chá»� Ä�ược gá»�i cha Ä�ẻ bằng thầy, bằng cáºu... Gá»�i mẹ bằng mợ, bằng chá»�, bằng u, bằng Ä�ẻ. Hai từ â��Cha, mẹâ�� chá»� Ä�ược tÃ�´n xÆ°ng vá»�i thần thÃ�¡nh. BÃ�¡n cho Ä�ức ThÃ�¡nh Trần chá»� Ä�ược xÆ°ng há»� Trần khi

khấn vÃ�¡i, bÃ�¡n cho pháºt phải xÆ°ng Mầu, nhÆ°ng bÃ�¡n cho Ä�ức thÃ�¡nh mẫu lÃ� Liá»�u Hạnh khÃ�´ng phải Ä�á»�i há»�. Sá»� dÄ© gá»�i lÃ� â��bÃ�¡n khoÃ�¡nâ�� vÃ�¬ chá»� bÃ�¡n thá»�i giÂan cÃ�²n nhá»� Ä�á»� dá»� nuÃ�´i. Ä�ến tuá»�i 13 tuá»�i tức hết tuá»�i Ä�á»�ng ấu, Ä�ến tuá»�i vÃ� o sá»� lÃ� ng xÃ�£ thÃ�¬ lÃ� m lá»� xin chuá»�c vá»�.

ChÃ�Ânh thá»� má»�i hiá»�n nay cÃ�´ng nháºn con nuÃ�´i cÅ©ng cÃ�³ quyá»�n lợi vÃ� nghÄ©a vụ ngang con Ä�ẻ, Ä�Ã�³ lÃ� con nuÃ�´i thá»±c sá»± Ä�ược chÃ�Ânh quyá»�n Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng cÃ�´ng nháºn trÃ�ªn cÆ¡ sá»� thoả thuáºn giữa ngÆ°á»�i nuÃ�´i vÃ� ngÆ°á»�i Ä�ẻ hoặc giữa ngÆ°á»�i nuÃ�´i vÃ� thÃ�¢n nhÃ�¢n Ä�ỡ Ä�ầu trong trÆ°á»�ng hợp bá»� mẹ Ä�ẻ khÃ�´ng cÃ�²n.

Ä�ứa bÃ�© Ä�ếm tuá»�i thiếu niÃ�ªn cÅ©ng Ä�ược quyá»�n tá»± nguyá»�n xin lÃ� m con nuÃ�´i, chá»�n bá»� mẹ nuÃ�´i. Bá»� mẹ nuÃ�´i cÃ�³ thá»� nuÃ�´i nhiá»�u con tuỳ theo khả nÄ�ng, nhÆ°ng khÃ�´ng thá»� nháºn lÃ� m con nuÃ�´i của nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh. Tuá»�i bá»� mẹ nuÃ�´i phải cao hÆ¡n tuá»�i con nuÃ�´i Ã�Ât nhất 20 tuá»�i.

Ä�iá»�u 30 : XÆ°ng hÃ�´ thế nÃ� o cho Ä�Ã�ºng ?Vấn Ä�á»� nÃ� y thuá»�c lÄ©nh vá»±c ngÃ�´n ngữ há»�c, giÃ�¡o dục há»�c, nhÆ°ng dÃ�Ânh dÃ�¡ng nhiá»�u Ä�ến phong tục cá»� truyá»�n. Má»�i nghe tÆ°á»�ng Ä�Æ¡n giản quÃ�¡, Ä�ứa bÃ�© lÃ�ªn ba cÅ©ng biết. Quả váºy, trẻ con vừa há»�c nÃ�³i Ä�Ã�£ Ä�ược cha mẹ, anh chá»� bÃ� y cho cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´, thế nhÆ°ng Ä�ến lá»�n Ä�ến giÃ� vẫn cÃ�²n sai sÃ�³t. Nhiá»�u khi chá»� vÃ�¬ má»�t sai sÃ�³t nhá»� trong cÃ�¡c xÆ°ng hÃ�´ mÃ� gÃ�¢y nÃ�ªn thÃ� nh kiến nặng ná»�.

Ä�á»�i vá»�i cÃ�¡c nÆ°á»�c khÃ�¡c chÃ�¢u Ã�¡, Ä�ại từ nhÃ�¢n xÆ°ng cÃ�³ 3 ngÃ�´i: NgÆ°á»�i nÃ�³i, ngÆ°á»�i nghe vÃ� ngÆ°á»�i, váºt, sá»± viá»�c Ä�ược Ä�á»� cáºp Ä�ến trong cÃ�¢u nÃ�³i. Chá»� cÃ�³ sÃ�¡u từ cÆ¡ bản nếu dá»�ch má»�c mạc ra tiếng Viá»�t lÃ� : tao, mÃ� y, nÃ�³, chÃ�ºng nÃ�³, chÃ�ºng tao, chÃ�ºng mÃ� y.

V� dụ: �B� mẹ ch�¡u bảo ch�¡u �ưa ba ch�¡u sang th�m hai cụ�. C�¢u n� y nếu d�ch từ ��i ra tiếng nư�c ngo� i th�¬ như sau: �Ch�ºng n�³ bảo tao �ưa n�³ sang gặp ch�ºng m� y�.

á»� Viá»�t Nam ta Ä�Ã�£ quen từ nhá»�, Ä�Ã�¡ng tuá»�i Ã�´ng thÃ�¬ gá»�i lÃ� Ã�´ng, Ä�Ã�¡ng tuá»�i bÃ�¡c thÃ�¬ gá»�i lÃ� bÃ�¡c khÃ�´ng Ä�Æ°Æ¡c â��mÃ� y tao chÃ� tá»�â��, â��cÃ�¡ mÃ�¨ má»�t lứaâ��. ChÃ�ºng ta nÃ�ªn thÃ�´ng cảm vá»�i ngÆ°á»�i nÆ°á»�c ngoÃ� i há»�c tiếng Viá»�t. Ä�ại từ nhÃ�¢n xÆ°ng tiếng Viá»�t rất Ä�a dạng phong phÃ�º nhÆ°ng cÅ©ng rất phÃ�ºc tạp, Ä�iá»�u khÃ�³ khÄ�n phức tạp nhất lÃ� , ngay trong Ä�ại từ nhÃ�¢n xÆ°ng của ta Ä�Ã�£ mang sắc thÃ�¡i tÃ�¬nh cảm, thá»� hiá»�n sá»± yÃ�ªu thÆ°Æ¡ng tức giáºn, kÃ�Ânh trá»�ng, khinh ghÃ�©t, khÃ�¡ch sÃ�¡o, thÃ�¢n máºt...

Trong cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´ của ta cÃ�³ phÃ�¢n biá»�t tÃ�´n ti tráºt tá»± rÃ�µ rÃ� ng. ChÃ�¡u bÃ�© há»�i rằng: Tại sao Ã�´ng bảo chÃ�¡u thÆ°a bẩm, thế mÃ� chÃ�¡u gá»�i Ã�´ng Ã�´ng lại khÃ�´ng thÆ°a bẩm chÃ�¡u. ChÃ�¡u cÅ©ng khÃ�´ng hiá»�u sao cha mẹ gá»�i con thÃ�¬ gá»�i thằng GiÃ�¡p con ất Ä�ược cÃ�²n con gá»�i tÃ�ªn cha mẹ thÃ�¬ khÃ�´ng Ä�ược. Tại sao Ã�´ng chÃ�º giÃ� rá»�i lại cÃ�²n gá»�i lÃ� â��Ã�´ng trẻâ��.

C�¡ch d�¹ng từ �� xưng h�´ của ta c�²n tuỳ thu�c v� o mức �� th�¢n sơ giữa ngư�i n�³i v� ngư�i nghe.

VÃ� dụ, tháºt thÃ�¢n tÃ�¬nh bạn bÃ�¨ gá»�i nhau bằng mÃ� y tao, hắn thÃ�¬ quÃ�Â; gá»�i nhau bằng thÆ°a quÃ� anh hoặc bằng Ã�´ng thÃ�¬ coi nhÆ° giá»�u cợt kÃ�Âch bÃ�¡c nhau. Ngược lại, má»�i quen biết sÆ¡ sÆ¡ mÃ� mÃ� y tao thÃ�¬ coi nhÆ° bất lá»�ch sá»±, Ä�Ã�´i khi nghe bá»±c mÃ�¬nh bá»� Ä�i khÃ�´ng thÃ�¨m trả lá»�i. Cụ giÃ� vÃ� LÃ�£o giÃ�

Ä�á»�ng nghÄ©a nhÆ°ng khi nÃ�³i â��TÃ�´i há»�i cụ giÃ� â�� thÃ�¬ rất khÃ�¡c â��TÃ�´i há»�i lÃ�£o giÃ� â��. CÅ©ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp â��lÃ�£oâ�� chÆ°a hẳn Ä�Ã�£ giÃ� , mÃ� lÃ� cÃ�¡ch gá»�i thÃ�¢n máºt.

Nếu cÃ�³ quan há»� há»� ná»�i, há»� ngoại thÃ�¬ gá»�i theo quan há»� thÃ�¢n thuá»�c gắn bÃ�³ tÃ�¬nh thÃ�¢n thiết hÆ¡n; mặc dầu Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n mÃ�¬nh nhÆ°ng ngang hÃ� ng cha mẹ mÃ�¬nh thÃ�¬ gá»�i bằng chÃ�º, bÃ�¡c, cÃ�´, dÃ�¬ theo Ä�Ã�ºng vai vế trong há»�. Ngược lại, Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ lá»�n tuá»�i mặc dầu lÃ� báºc chÃ�¡u nhÆ°ng Ä�á»� cho khá»�i â��chÆ°á»�ngâ�� nÃ�ªn gá»�i bằng anh, Ã�´ng, bÃ�¡c Ã�´ng... Coi nhÆ° gá»�i thay con, chÃ�¡u mÃ�¬nh, nhÆ° váºy thanh nhÃ�£ vÃ� lá»�ch sá»± hÆ¡n.

Thuần tuÃ�½ quan há»� xÃ�£ há»�i, khÃ�´ng cÃ�³ quan há»� há»� hÃ� ng nhÆ°ng theo phÃ�©p xÃ�£ giÂao â��trÆ°á»�ng nhất tuế vi huynh, trÆ°á»�ng tháºp tuế vi phụâ�� (hÆ¡n má»�t tuá»�i lÃ� m anh, hÆ¡n mÆ°á»�i tuá»�i lÃ� m cha), tức lÃ� tÃ�´n lÃ�ªn ngang bằng vá»�i cha mÃ� gá»�i chÃ�º, bÃ�¡c. Ä�Ã�¢y lÃ� phÃ�©p tÃ�´n xÆ°ng.

Ä�iá»�u 31 : Vợ chá»�ng xÆ°ng hÃ�´ vá»�i nhau nhÆ° thế nÃ� o ?NgÆ°á»�i Viá»�t Nam ta từ nhá»� Ä�ến lá»�n, Ä�ến giÃ� nÃ�³i chuyá»�n vá»�i nhau Ä�Ã�£ quen tai nhÆ°ng nếu diá»�n giải cho ngÆ°á»�i nÆ°á»�c ngoÃ� i biá»�u Ä�ạt Ä�ược Ä�ầy Ä�ủ sắc thÃ�¡i ngÃ�´n ngữ ká»� tháºt lÃ�½ thÃ�º . VÃ� dụ: â��NhÃ� tÃ�´iâ�� dá»�ch ra tiếng PhÃ�¡p lÃ� â��Ma maiÂsonâ�� thÃ�¬ ngÆ°á»�i PhÃ�¡p lÃ� m sao hiá»�u ná»�i.

Thá»�i nay vợ chá»�ng trẻ xÆ°ng hÃ�´ vá»�i nhau â��anh anh em emâ�� Ã�¢u yếm thÃ�¢n thiết biết bao! Dẫu chá»�ng Ã�Ât hÆ¡n dÄ�m ba tuá»�i vẫn lÃ� anh. LÃ�¹i lại bá»�n mÆ°Æ¡i nÄ�m trÆ°á»�c, những gia Ä�Ã�¬nh Ã�Ât nhiá»�u Ä�ược Ã�â��u hoÃ�¡, vợ chá»�ng gá»�i nhau bằng â��mÃ�¬nhâ�� cÅ©ng thá»� hiá»�n Ä�ược tÃ�¬nh cảm Ä�áºm Ä�Ã� , gá»�i nhau bằng â��cáº-u, mợâ�� cÅ©ng thanh nhÃ�£, nhÆ°ng những từ Ä�Ã�³ cÃ�²n xa lạ vá»�i nÃ�´ng thÃ�´n, má»�t sá»� tÃ�¢n tiến muá»�n gá»�i nhÆ°ng vẫn cÃ�²n ngượng ngÃ�¹ng vá»�i hÃ� ng xÃ�³m, chá»� thầm kÃ�Ân tá»� tÃ�¬nh vá»�i nhau trong buá»�ng, thá»� thẻ chá»� Ä�ủ hai ngÆ°á»�i nghe vá»�i nhau. CÃ�¡ch gá»�i nhau bằng tÃ�ªn â��trá»�ng khÃ�´ngâ��cÅ©ng lÃ� má»�t bÆ°á»�c cải tiến lá»�n, chứ cÃ�¡c cụ ngÃ� y xÆ°a, thá»�i trẻ chá»� gá»�i nhau bằng â��bá»� thằng cuâ��, â��u nÃ�³â��, â��mẹ hÄ©mâ��... NgÆ°á»�i má»�i lấy nhau chÆ°a cÃ�³ con, chá»�ng chẳng cÃ�³ chức vá»� gÃ�¬ mÃ� gá»�i thÃ�¬ lÃ� m sao ? BÃ� quÃ�¡, cÃ�³ cÃ�´ má»�i vá»� lÃ� m dÃ�¢u, muá»�n gá»�i chá»�ng Ä�ang chÆ¡i bÃ�ªn nhÃ� hÃ� ng xÃ�³m vá»�, chẳng biết xÆ°ng hÃ�´ ra sao bÃ�¨n ra ngÃ�µ gá»�i tháºt to â��ai Æ¡i! Vá»� nhÃ� Ä�n cÆ¡mâ��. Từ â��aiâ�� á»� Ä�Ã�¢y khÃ�´ng phải lÃ� Ä�ại từ nghi vấn, hay Ä�ại từ phiếm chá»� mÃ� cÃ�³ nghÄ©a lÃ� â��chá»�ng tÃ�´i Æ¡iâ��.

CÃ�²n khi nÃ�³i chuyá»�n vá»�i ngÆ°á»�i khÃ�¡c thÃ�¬ giá»�i thiá»�u vợ mÃ�¬nh hay chá»�ng mÃ�¬nh lÃ� â��nhÃ� tÃ�´iâ��. Từ â��nhÃ� tÃ�´iâ�� tháºt lÃ� Ä�áºm Ä�Ã� gắn bÃ�³, â��mÃ�¬nh â�� vÃ� â��tÃ�´iâ�� tuy hai nhÆ°ng má»�t. â��NhÃ� tÃ�´iâ�� tức lÃ� â��chá»�ng tÃ�´iâ�� hay â��vợ tÃ�´iâ�� chứ khÃ�´ng thá»� nÃ�³i â��vợ anhâ��, â��chá»�ng nÃ�³â�� lÃ� â��nhÃ� anh nhÃ� nÃ�³â��.

Vợ ch�ng n�³i chuy�n v�i nhau thư�ng hay n�³i tr�ng kh�´ng �N� y! Ra t�´i bảo!� hoặc �n� o ai bảo m�¬nh�...

�i�u 32 : C�¡ch xưng h�´ trong h�C�³ xem sơ �� gia phả to� n h� m�i biết �ược: M�¬nh thu�c ��i thứ mấy, ��i tr�ªn m�¬nh l� những ai, m�¬nh thu�c chi n� o, nh�¡nh n� o, bằng vai v�i m�¬nh trong h� l� những ai? C�³ sơ �� gia phải m�i ph�¢n bi�t �ược thế thứ trong h� m�i ngư�i tự x�¡c ��nh �ược quan h� trong n�i t�c m� xưng h�´ cho ��ºng, ch�º ra ch�º, b�¡c ra b�¡c, anh ra anh, em ra em v.v.... Xưng h�´ trong n�i t�c kh�¡c v�i xưng h�´ ngo� i x�£ h�i, �� kh�i mang tiếng �C�¡ m�¨ m�t lứa�. Ngo� i x�£

há»�i dá»±a theo tuá»�i tÃ�¡c vÃ� chức vụ Ä�á»�a vá»�, trong gia tá»�c dá»±a theo thế thứ, nhÆ°ng khi giÂao thiá»�p vá»�i từng cÃ�¡ nhÃ�¢n cụ thá»� lại phải kết hợp theo cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´ ngoÃ� i xÃ�£ há»�i theo quan há»� tuá»�i tÃ�¡c. CÃ�³ thá»� Ä�Ã�ºng theo huyết thá»�ng thÃ�¬ anh A phải gá»�i tÃ�´i bằng Ã�´ng chÃ�º, nhÆ°ng tÃ�´i cÅ©ng gá»�i anh A bằng bÃ�¡c, vÃ�¬ anh A Ä�Ã�£ lÃ� ngÆ°á»�i tuá»�i cao, gá»�i bằng chÃ�¡u bất tiá»�n vÃ� bất lá»�ch sá»±. TÃ�´i gá»�i anh A bằng bÃ�¡c Ä�Ã�³ lÃ� gá»�i thay cho chÃ�¡u chắt tÃ�´i, mặc dầu tÃ�´i Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n anh nhÆ°ng vá»� thế thứ ngang vá»�i Ã�´ng ná»�i anh A. Tuy nhiÃ�ªn nếu Ã�Ât tuá»�i quÃ�¡ mÃ� gá»�i bằng Ã�´ng cÅ©ng bất tiá»�n, cÃ�³ khi phải hạ xuá»�ng má»�t báºc mÃ� gá»�i bằng chÃ�º má»�i thÃ�¢n máºt.

Trong khi chÃ�ºng tÃ�´i biÃ�ªn soạn gia phả cÃ�³ ngÆ°á»�i bÃ� con trong há»� thắc mắc: Gia phả cÃ�³ nhầm lẫn gÃ�¬ giữa cÃ�¡c chi trong há»� ta hay khÃ�´ng ? Tại sao anh X. CÃ�²n Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n chÃ�¡u ná»�i tÃ�´i, mÃ� tÃ�´i lại phải gá»�i anh X. bằng Ã�´ng.

Xin trả lá»�i: Ä�Ã�³ lÃ� hiá»�n tượng phá»� biến khÃ�´ng cÃ�³ gÃ�¬ Ä�ặc biá»�t. Ngay trong má»�t gia Ä�Ã�¬nh anh cả Ä�Ã�£ cÃ�³ con, mÃ� chÃ�º Ã�ºt chÆ°a ra Ä�á»�i: hiá»�n tượng â��Em bÃ�º chá»� dÃ�¢u, chÃ�¡u bÃ�º bÃ� â�� lÃ� chuyá»�n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng trong xÃ�£ há»�i cÅ©, chá»� má»�i qua hai Ä�á»�i Ä�Ã�£ cÃ�³ sá»± chÃ�ªnh lá»�ch 1 Ä�á»�i, váºy thÃ�¬ trong há»� hÃ� ng qua nhiá»�u Ä�á»�i, chÃ�ªnh lá»�ch dÄ�m ba Ä�á»�i khÃ�´ng cÃ�³ gÃ�¬ lÃ� lạ.

á»� nÃ�´ng thÃ�´n cÃ�²n má»�i quan há»� giÃ�¢y mÆ¡ rá»� mÃ�¡ chằng chá»�t qua giữa thÃ�´ng gia, giữa bÃ� con ná»�i ngoại, nÃ�ªn cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´ lại cÃ� ng phức tạp, thÃ�´ng thÆ°á»�ng thÃ�¬ vợ chá»�ng thá»�ng nhất cÃ�¡ch xÆ°ng hÃ�´ vá»�i Ã�´ng chÃ�º bÃ� bÃ�¡c bÃ�ªn ná»�i bÃ�ªn ngoại nhÆ° nhau, nhÆ°ng cÅ©ng cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp do quan há»� huyết thá»�ng thÃ�¢n sÆ¡ khÃ�¡c nhau chá»�ng gá»�i bằng em, vợ gá»�i bằng bÃ�¡c hay ngược lại. NhÆ°ng dầu sao â��MÃ�¡u thoảng cÃ�²n hÆ¡n nÆ°á»�c lÃ�£â��, gá»�i nhau theo quan há»� gia tá»�c vẫn thÃ�¢n máºt hÆ¡n gá»�i theo quan há»� xÃ�£ há»�i.

�i�u 33 : Phải ch�ng l�i ch� o cao hơn m�¢m c� ?Trong tiếng Vi�t từ �ch� o� thư�ng �i ��´i v�i từ �h�i� v� từ �m�i�, c�¡ch ch� o h�i, ch� o m�i, ch� o thưa � m�i ��a phương c�³ m�t phong tục kh�¡c, lại c�²n l� thu�c v� o ��i tượng �ược ch� o v� phong c�¡ch ngư�i ch� o.

Ä�á»�i vá»�i cÃ�¡c cụ giÃ� , khÃ�ºm nÃ�ºm kÃ�Ânh cẩn Ä�ứng lại â��bẩm cụ ạâ�� thÃ�¬ cụ cÃ�³ cảm tÃ�¬nh ngay nhÆ°ng Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i lá»�p trung niÃ�ªn tÃ�¢n tiến mÃ� lÃ� m nhÆ° váºy thÃ�¬ ngÆ°á»�i ta tÆ°á»�ng chế giá»�u â��Ä�i qua nghiÃ�ªng nÃ�³n khÃ�´ng chÃ� oâ�� khÃ�´ng phải vÃ�¬ ghÃ�©t nhau há»� hững vá»�i nhau mÃ� vÃ�¬ quÃ�¡ yÃ�ªu nhau bằng lá»�i nÃ�³i mÃ� cÃ�²n bằng khoÃ�© mắt nụ cÆ°á»�i, cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp mắt nÃ�³i rÃ�µ hÆ¡n miá»�ng.

Ch� o h�i �i ��´i v�i nhau, h�i �� ch� o: ��´ng khoẻ kh�´ng ?� ��´ng �i ��¢u �ấy ?� Nhi�u khi h�i b�¢ng quơ, h�i kh�´ng cần trả l�i, nhưng nếu kh�´ng ch� o h�i th�¬ ra �i�u lạnh nhạt khinh ngư�i.

Ch� o m�i �i ��´i v�i nhau: Cần ph�¢n bi�t m�i thực sự hay m�i �� thay l�i ch� o. Nực cư�i! H� nh kh�¡ch tr�ªn hai chiếc thuy�n �i d�c s�´ng, ngược chi�u nhau cũng m�i nhau �n cơm l�i m�i thuần tu�½ thay l�i ch� o chứ c�³ ai nhảy sang thuy�n kia m� �n ��¢u! l�i ch� o c�³ thức sự cao hơn m�¢m c� kh�´ng. C�³ khi kh�´ng c�³ m�¢m c�, ch� ch� o xu�´ng, e kh�´ng �n, nhưng quả thực, m�¢m cao c� �ầy m� l�i ch� o nhạt nhẽo, khinh khi, ki�ªu kỳ th�¬ m�¢m c� cũng b� �i.

L�i ch� o bi�u hi�n phong c�¡ch con ngư�i, bi�u hi�n n� nếp của gia ��¬nh, thuần phong mỹ tục của �iạ phương v� của cả d�¢n t�c ta. Song, � m�i nơi m�t kh�¡c, m�i th�i m�t kh�¡c. Ng� y xưa ch� o bằng c�¡ch v�¡i lạy; ng� y nay ch� o bằng c�¡ch bắt tay. Ch�ºng t�´i sẽ tr� lại vấn �� n� y trong c�¢u h�i �Ai v�¡i lạy ai�.

Ä�iá»�u 34 : Ã�« Nháºp gia vấn hÃ�ºy Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?Theo phÃ�©p xÃ�£ giÂao, trÆ°á»�c khi Ä�ến thÄ�m má»�t gia Ä�Ã�¬nh cần tÃ�¬m hiá»�u tÃ�ªn HuÃ�½ của Ã�´ng bÃ� cha mẹ vÃ� bản thÃ�¢n tÃ�ªn ngÆ°á»�i mÃ�¬nh Ä�á»�nh Ä�ến thÄ�m, Ä�á»� trÃ�¡nh trong khi nÃ�³i chuyá»�n hoặc xÆ°á»�ng hoạ thÆ¡ từ Ä�á»�ng Ä�ến tÃ�ªn huÃ�½ gia tiÃ�ªn ngÆ°á»�i ta â��HuÃ�½â�� Ä�á»�ng nghÄ©a vá»�i â��kỵâ�� (tức lÃ� kiÃ�ªng kỵ). NgÃ� y giá»� tức lÃ� huÃ�½ nháºt hay kỵ nháºt. TÃ�ªn huÃ�½ lÃ� tÃ�ªn chÃ�Ânh nhÆ°ng lại lÃ� tÃ�ªn kiÃ�ªng nÃ�³i Ä�ến, khi giáºn nhau ngÆ°á»�i ta Ä�Ã�¨ tÃ�ªn huÃ�½ ra mÃ� chá»i. Ã�â��ng bÃ� , cha mẹ, chÃ�º bÃ�¡c cÃ�³ thá»� gá»�i con chÃ�¡u bằng thằng ná»� con kia theo tÃ�ªn huÃ�½, ká»� cả những ngÆ°á»�i cao tuá»�i trong lÃ� ng xÃ�³m. Trong ngÃ�´n ngữ thÃ�´ng thÆ°á»�ng cÃ�³ trÃ�¹ng Ã�¢m cÅ©ng phải nÃ�³i trÃ�¡nh Ä�i, nếu khÃ�´ng sẽ bá»� coi lÃ� há»�n.

Thá»�i nay, giÂao thiá»�p rá»�ng rÃ�£i, trong quan há»� bạn bá»� Ä�á»�ng chÃ� gá»�i tÃ�ªn nhau lÃ� chuyá»�n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng. Song vá»� cÃ�¡c vÃ�¹ng nÃ�´ng thÃ�´n phải tuỳ theo phong tục từng vÃ�¹ng mÃ� xÆ°ng hÃ�´, nếu cứ theo há»� tÃ�ªn ghi trong Ä�á»�a chá»� thÆ° tÃ�Ân vÃ� giấy tá»� hÃ� nh chÃ�Ânh mÃ� gá»�i thÃ�¬ chÆ°a chắc hẳn cÃ�¡c vá»� cao tuá»�i Ä�Ã�£ vui lÃ�²ng. Trừ những ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ thoÃ�¡t ly, cÃ�´ng tÃ�¡c, cÃ�²n thÃ�´ng thÆ°á»�ng ngÆ°á»�i ta vẫn hay gá»�i nhau bằng tÃ�ªn con trÆ°á»�ng hoặc tÃ�ªn chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n.

á»� miá»�n nam nÆ°á»�c ta hay gá»�i tÃ�ªn theo thứ tá»± sinh ra trong gia Ä�Ã�¬nh, nếu Ä�Ã�£ ra ngoÃ� i xÃ�£ há»�i thÃ�¬ thÆ°á»�ng gắn tÃ�ªn huÃ�½. VÃ� dá»� : Ã�â��ng Bảy Lá»a, chá»� Ba Tá»�ch ...

Ä�iá»�u 35 : Ai vÃ�¡y lạy ai ?VÃ�¡i lạy lÃ� phÃ�©p xÃ�£ giÂao thá»�i xÆ°a, khÃ�´ng chá»� dÃ�¹ng khi cÃ�ºng tế mÃ� ngÆ°á»�i sá»�ng cÅ©ng lạy nhau...â��Ä�á»�i xÆ°a vua Ä�á»�i vá»�i bÃ� y tÃ�´i, bá»� vợ Ä�á»�i vá»�i chÃ� ng rá»�, ngÆ°á»�i tÃ�´n trÆ°á»�ng vá»�i kẻ ti ấu Ä�á»�u phải lạy Ä�Ã�¡p lá»�... Ä�ến Ä�á»�i nhÃ� Tần má»�i Ä�ặt ra lá»� â��tÃ�´n quÃ�¢n ti thần", nÃ�ªn thiÃ�ªn tá» khÃ�´ng Ä�Ã�¡p lạy bÃ� y tÃ�´i nữa...

NgÃ� y xÆ°a từ quan khanh sÄ© trá»� xuá»�ng Ä�á»�u theo cá»� lá»� mÃ� Ä�Ã�¡p lá»� kẻ ti ấu, nếu kẻ ti ấu (bá»� dÆ°á»�i) chá»�i từ, má»�i dÃ�¹ng lá»� tÃ�ºc bÃ�¡i Ä�Ã�¡p lại. CÃ�²n vÃ�¡i lÃ� nghi thức lÃ�ºc Ä�Ã�£ lá»� xong....NÆ°á»�c ta xÆ°a kia cÃ�³ chá»�n cÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng cÃ�³ lá»� tÃ�´ng kiến, kẻ hạ quan cÅ©ng vÃ�¡i báºc trÆ°á»�ng quan... Gần Ä�Ã�¢y những kẻ hiếu sá»± khÃ�´ng biết xÃ�©t Ä�ến cá»� Ä�iÃ�ªnr lại cho lÃ� lá»� của tÃ�´n trÆ°á»�ng Ä�á»�i vá»�i kẻ ti ấu, cÃ�²n kẻ ti ấu Ä�á»�i vá»�i tÃ�´n trÆ°á»�ng khÃ�´ng Ä�ược vÃ�¡i, chá»� lạy xong lÃ� cứ Ä�ứng thẳng vÃ� lÃ�¹i ra..."(TrÃ�Âch VÅ© trung tuỳ bÃ�ºt của Phạm Ä�Ã�¬nh Há»� trang 174).

Xem Ä�oạn vÄ�n trÃ�Âch dẫn trÃ�ªn ta thấy vÃ�¡i lạy lÃ� má»�t phÃ�©p xÃ�£ giÂao, khÃ�´ng chá»� vÃ�¡i lạy ngÆ°á»�i trÃ�ªn mÃ� ngÆ°á»�i trÃ�ªn cÅ©ng vÃ�¡i lạy Ä�Ã�¡p lá»�. Từ lạy nhau chuyá»�n sang vÃ�¡i nhau trong buá»�i tÆ°Æ¡ng kiến, Ä�ến nay ta tiếp thu vÄ�n hoÃ�¡ Ã�â��u TÃ�¢y vẫn giữ Ä�ược phÃ�©p tÃ�´n ti (tÃ�´n trÆ°á»�ng ti ấu).

Theo phong tục l� gi�¡o của ta, b� dư�i phải chủ ��ng ch� o b� tr�ªn trư�c, trẻ ch� o gi� trư�c, tr�² ch� o thầy trư�c . Nếu b� tr�ªn kh�´ng ch� o lại ngư�i dư�i, thầy kh�´ng ch� o lại tr�², tức l� kh�´ng ��¡p l�, th�¬ cũng bất l�ch sự chẳng kh�¡c g�¬ từ ch�i ngư�i kh�¡c, l� m cho

ngÆ°á»�i Ä�Æ°a tay trÆ°á»�c ngượng ngÃ�¹ng vÃ� bất bÃ�¬nh. KhÃ�´ng biết vÃ�¡i, chÃ� o lại ngÆ°á»�i khÃ�¡c lÃ� Ä�Ã�£ tá»± lÃ� m mất Ä�i phong cÃ�¡ch lá»�ch duyá»�t của chÃ�Ânh mÃ�¬nh.

ChÃ�ºng tÃ�´i xin trÃ�Âch ká»� lại cÃ�¢u chuyá»�n â��Tam nguyÃ�ªn Tá»�ng Ä�á»�c lạy Ã�´ng NhiÃ�ªuâ��.

Ã�â��ng NhiÃ�ªu Chuá»�i ngÆ°á»�i cÃ�¹ng lÃ� m Ä�n mừng lÃ�ªn thá»� 80 Cụ Tam NguyÃ�ªn cÅ©ng tá»�i mừng. Khi lÃ� m lá»� chÃ�ºc thá»�, cụ Tam cÅ©ng nhÆ° má»�i ngÆ°á»�i lá»� Ã�´ng NhiÃ�ªu hai lá»� rất kÃ�Ânh cẩn. â��Ai Ä�á»�i cụ Tam NguyÃ�ªn Tá»�ng Ä�á»�c lại lạy má»�t ngÆ°á»�i dÃ�¢n thÆ°á»�ng. Ã�â��ng NhiÃ�ªu vá»�i vÃ� ng sụp xuá»�ng lạy tạ. Cụ Tam Ä�ỡ Ã�´ng NhiÃ�ªu dáºy, Ã�´n tá»�n nÃ�³i: Ta lá»� lÃ� lá»� cÃ�¡i thiÃ�ªn tÆ°á»�c của Ã�´ng NhiÃ�ªu Ä�ấy...â��

(TrÃ�Âch Nguyá»�n khuyến vÃ� giÂai thoại _ BÃ�¹i. V. CÆ°á»�ng biÃ�ªn soạn_Há»�i VHÂNT HÃ� Nam Ninh xuất bản- tr 123)

Ä�iá»�u 36 : Ä�ạo thầy trÃ�²Quan há»� thầy trÃ�² nÃ�³i riÃ�ªng vá»� mặt phong tục cÅ©ng cần cÃ�³ má»�t táºp sÃ�¡ch rÃ�ªng. Ä�á»� trả lá»�i cho những cÃ�¢u há»�i vá»� Ä�ạo thầy trÃ�², chÃ�ºng tÃ�´i thiết nghÄ© mấy dÃ�²ng sÆ¡ lược thÃ�¬ chÆ°a thá»� nÃ� o nÃ�³i cho hết Ä�ược.

DÃ�¢n tá»�c ta vá»�n tÃ�´n sÆ° trá»�ng Ä�ạo, dÆ°á»�i chÃ�Ânh thá»� nÃ� o cÅ©ng váºy. Vai trÃ�² thầy giÃ�¡o luÃ�´n luÃ�´n tiÃ�ªu biá»�u cho tầng lá»�p trÃ� thức, tiÃ�ªn tiến Ä�ược toÃ� n thá»� xÃ�£ há»�i cÃ�´ng nháºn. Nghá»� giÃ�¡o vá»�n lÃ� nghá»� cao quÃ� nhất. Ná»�n giÃ�¡o dục thá»�i phong kiến cÅ©ng nhÆ° thá»�i dÃ�¢n chủ Ä�á»�u thá»�ng nhất má»�t phÆ°Æ¡ng chÃ�¢m â��tiÃ�ªn há»�c lá»� háºu há»�c vÄ�nâ�� â��nhÃ� trÆ°á»�ng gắn liá»�n vá»�i gia Ä�Ã�¬nh vÃ� xÃ�£ há»�iâ��... NhÃ�¢n tÃ� i phục vụ xÃ�£ há»�i, Ä�iá»�u hÃ� nh bá»� mÃ�¡y NhÃ� nÆ°á»�c Ä�á»�u Ä�ược â��Ã�´ng thầyâ��, tức lÃ� khuÃ�´n mẫu, Ä�Ã� o tạo nÃ�ªn, â��khÃ�´ng thầy Ä�á»� mÃ� y lÃ� m nÃ�ªnâ��. TiÃ�ªu chuẩn Ä�Ã�¡nh giÃ�¡ kiến thức Ä�á»�u thá»�ng nhất dá»±a vÃ� o chế Ä�á»� thi cá», cÃ�³ há»�c vá»�, cấp báºc rÃ�µ rÃ� ng.

VÃ�¬ tất cả những lẽ trÃ�ªn, cÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�ặt vấn Ä�á»�: Váºy Ä�ặt thầy cao hÆ¡n cha cÃ�³ quÃ�¡ Ä�Ã�¡ng khÃ�´ng ?

Cha mẹ sinh ra, nuÃ�´i dưỡng mÃ�¬nh, thầy giÃ�¡o lÃ� ngÆ°á»�i truyá»�n thụ kiến thức cho mÃ�¬nh. Sá»� dÄ© hiá»�n Ä�ạt, thi thÃ�´ Ä�ược tÃ� i nÄ�ng vá»�i Ä�á»�i Ä�á»�u nhá»� thầy. NgÃ� y xÆ°a, từ nhá»� Ä�ến khi Ä�i thi Ä�áºu cá» nhÃ�¢n, tiÃ�ªn sÄ© thÆ°á»�ng cÅ©ng chá»� há»�c má»�t thầy cÃ�¹ng lắm lÃ� vÃ� i ba thầy, chứ khÃ�´ng nhÆ° ngÃ� y nay má»�i nÄ�m má»�t lá»�p rá»�i má»�i mÃ�´n má»�t thầy. NgÃ� y xÆ°a cÃ�³ nhiá»�u trÆ°á»�ng hợp thầy trÃ�² cÃ�¹ng lá»�u chÃ�³ng Ä�i thi nhÆ°ng há»�c tÃ� i thi pháºn , trÃ�² Ä�áºu thầy há»�ng. CÃ�³ những Ã�´ng thầy Ä�Ã� o tạo Ä�ược nhiá»�u Ã�´ng NghÃ�¨, Ã�´ng Cá»�ng nhÆ°ng bản thÃ�¢n Ã�´ng thầỳ lại chẳng Ä�áºu Ä�ạt gÃ�¬, chẳng nháºn quan tÆ°á»�c gÃ�¬, cÃ�³ ngÆ°á»�i thi Ä�áºu cÅ©ng khÃ�´ng ra lÃ� m quan mÃ� chá»� tiếp tục dạy há»�c. CÃ�³ những thầy giÃ�¡o Ä�ạo cao Ä�ức trá»�ng Ä�ược mÃ�´n sinh ná»� trá»�ng hÆ¡n cha. Thầy Chu VÄ�n An lÃ� ngÆ°á»�i thầy tiÃ�ªu biá»�u nhất Ä�ược liá»�t thá»� á»� VÄ�n Miếu.

NgÃ� y xÆ°a, thầy Ä�á»� dạy Ä�á»� Ä�ược má»�t sá»� há»�c sinh Ä�áºu Ä�ạt cá» nhÃ�¢n, tiến sÄ© thÃ�¬ tá»± nhiÃ�ªn vai vế trong xÃ�£ há»�i Ä�ược nÃ�¢ng lÃ�ªn rÃ�µ rá»�t, quan tá»�nh quan huyá»�n cÅ©ng phải kÃ�Â-nh ná»�, chẳng những Ä�á»�i vá»�i thầy giÃ�¡o mÃ� cả gia Ä�Ã�¬nh thầy. Quang Trung ba lần má»�i Nguyá»�n Thiếp (La SÆ¡n Phu Tá») ra lÃ� m quÃ�¢n sÆ°, chÃ�Ânh lÃ� Ä�á»� thu phục nhÃ�¢n sÄ© Bắc HÃ� , vÃ�¬ Nguyá»�n Thiếp lÃ� thầy giÃ�¡o của nhiá»�u triá»�u thần LÃ�ª Trá»�nh Ä�Æ°Æ¡ng thá»�i.

NgÃ� nh giÃ�¡o dục tuy cÃ�³ chế Ä�á»� thi hÆ°Æ¡ng, thi há»�i, thi Ä�Ã�¬nh rất nghiÃ�ªm rất chặt, song rất Ã�Ât giÃ�¡o chức rất Ã�Ât trÆ°á»�ng cÃ�´ng, á»� cấp huyá»�n , cấp phủ chá»� cÃ�³ má»�t vÃ� i huấn Ä�ạo giÃ�¡o thụ Ä�n lÆ°Æ¡ng nhÃ� nÆ°á»�c, hầu hết lÃ� cÃ�¡c lá»�p tÆ° thục. Má»�t nhÃ� khÃ�¡ giả trong vÃ�¹ng nuÃ�´i thầy cho con Ä�n há»�c , xÃ�³m lÃ� ng chung quanh gá»i Ã�´n Ä�ến thụ giÃ�¡o khÃ�´ng phải ná»�p há»�c phÃ�Â, chá»� Ä�ến ngÃ� y má»�ng 5 thÃ�¡ng 5 ngÃ� y Tết... cha mẹ há»�c trÃ�² má»�i Ä�Æ°a lá»� tết Ä�ến tết thầy tuỳ tÃ�¢m. GiÃ� u cÃ�³ thÃ�¬ thÃ�ºng gạo nếp, bá»� quần Ã�¡o...NghÃ�¨o thÃ�¬ má»�t cÆ¡i trầu má»�t be rượu cÅ©ng xong.

MÃ�´n sinh của má»�t thầy thÆ°á»�ng tá»� chức nhau lại gá»�i lÃ� Há»�i Ä�á»�ng mÃ�´n, cÃ�³ trÆ°á»�ng trÃ� ng, giÃ�¡m trÃ� ng vÃ� má»�t sá»� cÃ�¡n trÃ� ng giÃ�ºp viá»�c trÆ°á»�ng trÃ� ng. Con thầy mặc dầu Ã�Ât tuá»�i hÆ¡n cÅ©ng Ä�ược gá»�i lÃ� thế huynh. Thầy nÃ� o cÃ�³ tiếng dạy giá»�i, dạy nghiÃ�ªm thÃ�¬ Ä�ược nhiá»�u sÄ© tá» Ä�ến theo há»�c , Há»�i Ä�á»�ng mÃ�´n váºn Ä�á»�ng cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh mÃ�´n sinh Ä�Ã�³ng gÃ�³p tiá»�n của tạo ruá»�ng, tạo trÃ�¢u bÃ�² rá»�i phÃ�¢n cÃ�´ng cÃ� y cấy, Ä�ến mÃ�¹a mÃ� ng gặt tá»± gÃ�¡nh vá»� gia Ä�Ã�¬nh nhÃ� thầy Ä�á»� gia Ä�Ã�¬nh thầy chi dụng. Khi thầy mất lại dÃ�¹ng rụÃ�´ng Ä�Ã�³ lo tang ma cho thầy, cho vợ thầy vÃ� giá»� tết tế tá»± vá»� sau.

H�c tr�² �� tang thầy cũng ba n�m như tang cha mẹ, nhưng kh�´ng mặc tang phục, g�i l� t�¢m tang tức l� �� tang trong l�²ng.

Cụ Thượng Ni�ªn v� l� tang vợ thầy:

Nguyá»�n Khắc NiÃ�ªn (1889-1954) ngÆ°á»�i SÆ¡n HoÃ� , HÆ°Æ¡ng SÆ¡n, HÃ� TÄ©nh Ä�áºu Ä�á»� nhá»� giÃ�¡p Tiến sÄ© (tức HoÃ� ng GiÃ�¡p) khoa Ä�inh MÃ�¹i 1907 lÃ� m Thượng thÆ° bá»� Cải lÆ°Æ¡ng hÆ°Æ¡ng chÃ�Ânh triá»�u Bảo Ä�ại. Nguyá»�n Khắc NiÃ�ªn lÃ� há»�c trÃ�² cụ Nguyá»�n Duy DÆ° ngÆ°á»�i SÆ¡n Tiến, má»�t ngÆ°á»�i ná»�i tiếng hay chữ á»� huyá»�n HÆ°Æ¡ng SÆ¡n, Ä�Ã�£ Ä�ược há»�i TÆ° vÄ�n hÃ� ng huyá»�n tÃ�´n xÆ°ng lÃ� â��HÆ°Æ¡ng SÆ¡n tứ há»�â��.

Nguyá»�n KhÄ�c NiÃ�ªn thụ giÃ�¡o cụ DÆ° á»� cÃ�¡ch nhÃ� mÃ�¬nh trÃ�ªn 4 km. Ä�ến kỳ thi HÆ°Æ¡ng hai thầy trÃ�² cÃ�¹ng lá»�u chÃ�µng Ä�i thi, há»�c trÃ�² Ä�áºu cá» nhÃ�¢n, Ä�ược vÃ� o Huế thi Há»�i Ä�áºu luÃ�´n HoÃ� ng giÃ�¡p, thầy chá»� Ä�áºu TÃ�º tÃ� i. Theo chế Ä�á»� thi cá» thá»�i trÆ°á»�c: Cá» nhÃ�¢n má»�i Ä�ược dá»± thi Há»�i, cÃ�²n TÃ�º tÃ� i thÃ�¬ phải 3 khoa TÃ�º tÃ� i má»�i Ä�ược thi. Ba nÄ�m má»�i cÃ�³ má»�t khoa, thầy TÃ�º chÆ°a ká»�p chá»� Ä�á»� thi lại khoa sau thÃ�¬ Ä�Ã�£ từ trần- 1909. HÆ¡n 30 nÄ�m sau, bÃ� TÃ�º DÆ° mất, lÃ�ºc Ä�Ã�³ Nguyá»�n KhÄ�c NiÃ�ªn Ä�Ã�£ lÃ�ªn Ä�ến chức Thượng thu trong triá»�u. Nghe tin vợ thầy há»�c cÅ© mất, Ã�´ng Ä�Ã�¡nh xe từ Huế vá»� HÃ� TÄ©nh Ä�á»� phÃ�ºng viếng. NhÃ� cÃ�¡ch sÃ�´ng vÃ� Ä�Æ°á»�ng quá»�c lá»�, Tri huyá»�n tiếp Ä�iá»�n Ä�Ã�£ lá»�nh cho Tá»�ng lÃ�½ Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng Ä�em kiá»�u vÃ� vÃ�µng lá»�ng ra táºn bá»� sÃ�´ng Ä�Ã�³n rÆ°á»�c cụ thượng vá»� quÃ�ª lá»� vợ thầy. NhÃ� Ã�´ng bÃ� TÃ�º trÃ�ªn Ä�á»�nh Ä�á»�i SÆ¡n Trại, ngÆ°á»�i trai trÃ�¡ng leo lÃ�ªn cÅ©ng cảm thấy má»�t, hÆ¡n nữa sá»�i Ä�Ã�¡ lá»�m chá»�m. NhÆ°ng Ä�á»� tá»� lÃ�²ng cung kÃ�Ânh nhá»� Æ¡n thầy, cụ thÆ°Æ¡ng NiÃ�ªn Ä�Ã�£ xuá»�ng cÃ�¡ng, Ä�i chÃ�¢n Ä�ất cÃ�³ hai ngÆ°á»�i lÃ�Ânh hầu dÃ�¬u hai bÃ�ªn, lÃ�ªn táºn nhÃ� thầy gần Ä�á»�nh Ä�á»�i . Tất nhiÃ�ªn cụ Thượng thÆ° Ä�Ã�£ Ä�i chÃ�¢n Ä�ất thÃ�¬ từ tuần phủ tri huyá»�n Ä�ến tá»�ng lÃ�½ cÅ©ng phải thÃ�¡o hia hÃ� i cắp nÃ�¡ch mÃ� leo lÃ�ªn. NgÆ°á»�i con trÆ°á»�ng cụ TÃ�º vÃ� má»�t sá»� gia nÃ�¢n khÄ�n Ã�¡o chá»�nh tá»� Ä�Ã�£ xếp hÃ� ng Ä�ứng á»� cá»�ng. Mặc dầu chá»� lÃ� dÃ�¢n thÆ°á»�ng Ã�Ât hÆ¡n má»�t vÃ� i tuá»�i, nhÆ°ng con trai cụ TÃ�º cÅ©ng Ä�ược Cụ Thượng NiÃ�ªn vÃ�¡i chÃ� o rất cung kÃ�Ânh (vÃ�¬ Ä�ược coi lÃ� thế huynh).

H�c tr�² cũ m� thầy lại mất từ l�¢u, nay v� l� tang vợ thầy, ��¢y l� chuy�n thực mắt thấy tai nghe, k� lại dẫu

c�³ l�i th�i, nhưng cũng hy v�ng c�¡c bạn ��c chắt l�c �ược trong phong tục xưa ch�ºt hương v� ng�t ng� o ch�ng ?

�i�u 37 : Miếng trầu l� �ầu c�¢u chuy�nTheo phong tục Vi�t Nam, miếng trầu tuy rẻ ti�n nhưng chứa �ựng nhi�u t�¬nh cảm �½ nghĩa, gi� u ngh�¨o ai cũng c�³ th� c�³, v�¹ng n� o cũng c�³. Miếng trầu �i ��´i v�i l�i ch� o, ngư�i l�ch sự kh�´ng �n trầu c�¡ch mặt nghĩa l� ��£ tiếp th�¬ tiếp cho khắp:

Ti�n ��¢y �n m�t miếng trầu

H�i rằng qu�ª qu�¡n � ��¢u ch�ng l�

��ầu tr�² tiếp kh�¡ch� l� trầu, ng� y xưa ai m� chẳng c�³, hoạ ch�ng ri�ªng T�º Xương m�i �B�¡c �ến chơi nh� ta v�i ta�

Qu� nhau m�i trầu, gh�©t nhau theo ph�©p l�ch sự cũng m�i nhau �n trầu nhưng �cau s�¡u ra th� nh mư�i�.

Ä�ặc biá»�t â��trầu lÃ� Ä�ầu cÃ�¢u chuyá»�nâ�� giÂao duyÃ�ªn giữa Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i:

�L�¢n la �iếu thu�c miếng trầu, �ư�ng �n � d� chi�u l�²ng bạn lứa�.

Trầu v� ng nh�¡ lẫn trầu xanh

Duy�ªn em s�¡nh v�i t�¬nh anh tuy�t v�i.

M�i trầu kh�´ng �n th�¬ tr�¡ch m�³c nhau:

�i ��¢u cho �� m� h�´i

Chiếu trải kh�´ng ng�i trầu �� kh�´ng �n.

Thưa rằng b�¡c mẹ t�´i r�n

L� m th�¢n con g�¡i ch� �n trầu ngư�i.

Khi ��£ quen hơi b�©n tiếng, trai g�¡i cũng mượn miếng trầu �� t� t�¬nh, nhất l� c�¡c ch� ng trai nh� miếng trầu m� t�¡n t�nh:

Từ ng� y �n phải miếng trầu

Mi�ng �n m�´i �� dạ sầu ��m chi�ªu.

� M�t thương, hai nh�, ba sầu

Cơm �n chẳng �ược, �n trầu cầm hơi.

�C�³ trầu, c�³ v�, kh�´ng v�´i� th�¬ m�´i kh�´ng th� n� o �� �ược, chẳng kh�¡c g�¬ �c�³ ch�n, c�³ chiếu kh�´ng ngư�i n�m chung�.

Cho anh m�t miếng trầu v� ng

Mai sau anh trả cho n� ng ��´i m�¢m.

� Y�ªu nhau chẳng lấy �ược nhau

Con lợn b� ��³i, bu�ng cau b� gi� .

Miếng trầu kh�´ng �ắt �� g�¬ �ba ��ng m�t m� trầu cay� nhưng �miếng trầu n�ªn d�¢u nh� ngư�i�.

Ng� y nay �� r�ng trắng nhi�u ngư�i kh�´ng biết �n trầu nữa, nhất l� � th� nh ph�, nhưng theo tục l� nh� ai c�³ con g�¡i gả ch�ng, sau khi �n h�i xong cũng �em cau trầu cau biếu h� ng x�³m v� b� con n�i ngoại. V�¬ miếng trầu l� tục l�, l� t�¬nh cảm n�ªn �n �ược hay kh�´ng cũng chẳng ai ch�i từ

Th�i xưa, �n trầu c�²n sợ b� b� �b�¹a m�ª�, �b�¹a y�ªu� n�ªn ngư�i ta c�³ th�³i quen:

�n trầu th�¬ m� trầu ra

M�t l� thu�c ��c hai l� mặn v�´i.

C�¡c cụ c� ng gi� c� ng nghi�n trầu, nhưng kh�´ng c�²n r�ng n�ªn ��i ��¢u ch� những c�i c�¹ng ch� y� (Nguy�n Khuyến). C�i ch� y gi�£ trầu l� m bằng ��ng, ch� b� vừa miếng cau, miếng trầu, miếng v� nhưng trạm tr� rất c�´ng phu, ng� y nay kh�´ng c�²n thấy c�³ tr�ªn th� trư�ng n�ªn c�¡c cụ qu�¡ phải nh� con ch�¡u nh�¡ h�.

VÃ�¬ trầu cau lÃ� â��Ä�ầu trÃ�² tiếp khÃ�¡châ�� lại lÃ� biá»�u tượng cho sá»± tÃ�´n kÃ�Ânh, phá»� biến dÃ�¹ng trong cÃ�¡c lá»� tế thần, tế gia tiÃ�ªn, lá»� tang, lá»� cÆ°á»�i, lá»� thá»�, lá»� mừng... NÃ�ªn tÃ�ªm trầu cÅ©ng Ä�Ã�²i há»�i phải cÃ�³ mỹ thuáºt, nhất lÃ� lá»� cÆ°á»�i cÃ�³ trầu tÃ�ªm cÃ�¡nh phượng cÃ�³ cau vá»� trá»� hoa, â��cau giÃ� dao sắcâ�� thÃ�¬ ngon. BÃ� y trầu trÃ�ªn Ä�Ä©a, hạt cau phải sÃ�³ng hÃ� ng, trầu vÃ� o giữa, Ä�Ä©a trầu bÃ� y 5 miếng hoặc 10 miếng, khi Ä�Æ°a má»�i khÃ�¡ch phải bÆ°ng hai tay. Tế gia tiÃ�ªn thÃ�¬ trầu tÃ�ªm, cÃ�²n tế lá»� thiÃ�ªn thần thÃ�¬ phải 3 lÃ� trầu phết má»�t tÃ� vÃ�´i trÃ�ªn ngá»�n lÃ�¡ vÃ� 3 quả cau Ä�á»� nguyÃ�ªn.

Ä�iá»�u 38 : Xuất xứ của tục nhuá»�m rÄ�ng vÃ� cÃ�¡ch nhuá»�m rÄ�ngTục nhuá»�m rÄ�ng lÃ� tục cá»� xÆ°a của dÃ�¢n tá»�c Viá»�t, cÃ�³ từ thá»�i cÃ�¡c vua HÃ�¹ng vá»�i tục Ä�n trầu. Sứ thần của nÆ°á»�c VÄ�n Lang (giÂao chá»�) trả lá»�i vua nhÃ� Chu (Trung Quá»�c) vÃ�¨ tục Ä�n trầu â��ChÃ�ºng tÃ�´i cÃ�³ tục Ä�n trầu Ä�á»� khá» mÃ�¹i Ã�´ uế vÃ� nhuá»�m cho rÄ�ng Ä�en...â��.

Khiếu thẩm mỹ của con ngÆ°á»�i cÅ©ng tuỳ thuá»�c theo Ä�ặc Ä�iá»�m dÃ�¢n tá»�c vÃ� tuỳ thuá»�c theo thá»�i Ä�ại mÃ� thay Ä�á»�i. Ä�á»�i vá»�i cÃ�¡c dÃ�¢n tá»�c á»� chÃ�¢u Phi hay ấn Ä�á»� thÃ�¬ da cÃ� ng Ä�en cÃ� ng Ä�ẹp. NÆ°á»�c ta ngÃ� y nay, chẳng ai nhuá»�m rÄ�ng Ä�en nữa, nhÆ°ng ngÃ� y xÆ°a â��bÃ�µ cÃ�´ng trang Ä�iá»�m mÃ�¡ há»�ng rÄ�ng Ä�enâ��. Ä�ến nhÆ° Phan Kế BÃ�Ânh lÃ� má»�t nhÃ� trÃ� thức tiến bá»� Ä�ầu thế ká»·, chủ trÆ°Æ¡ng cải tạo phong tục cÃ�²n cÃ�³ nháºn xÃ�©t: â��Ä�Ã� n Ã�´ng rÄ�ng trắng thÃ�¬ chẳng sao, chá»� Ä�Ã� n bÃ� nhÃ� tá» tế bÃ�¢y giá»� mÃ� rÄ�ng trắng thÃ�¬ coi khÃ� ngá»� má»�t Ä�Ã�´i chÃ�ºt. NhÆ°ng lÃ�¢u dần cÅ©ng phải quen mắt, cÃ�³ lẽ quen mắt rá»�i thÃ�¬ trắng lại Ä�ẹp hÆ¡n Ä�en nhiá»�uâ��.

N�m quan mua lấy mi�ng cư�i

Mư�i quan chẳng tiếc, tiếc ngư�i r�ng �en.

Tục nhuá»�m rÄ�ng Ä�Ã�£ lá»�i thá»�i, nhÆ°ng xin giá»�i thiá»�u cÃ�¡ch nhuá»�m rÄ�ng cá»� truyá»�n của dÃ�¢n tá»�c ta, Ä�á»� cÃ�¡c bạn trẻ Ä�ược biết: (cÃ�³ thá»� váºn dụng trong ngÃ� nh mỹ nghá»�, kẻ vẽ, nhuá»�m cÃ�¡c chế phẩm bằng xÆ°Æ¡ng bằng ngÃ� voi vÃ� nhá»±a).

TrÆ°á»�c hết dÃ�¹ng cÃ�¡c cÃ�¡nh kiến tÃ�¡n nhá»�, vắt nÆ°á»�c chanh Ä�á»� kÃ�Ân 7 ngÃ� y, chá»� tá»�i Ä�i ngủ phết thuá»�c ấy vÃ� o hai mảnh lÃ�¡ dừa hoặc mo cau rá»�i ấp vÃ� o hai hÃ� m rÄ�ng. Trong khi nhuá»�m rÄ�ng thÃ�¬ phải kiÃ�ªng nhai. Nhuá»�m nhÆ° thế 5, 7 ngÃ� y cho rÄ�ng Ä�á»� giÃ� ra mÃ� u cÃ�¡nh giÃ�¡n thi bÃ�´i thuá»�c rÄ�ng Ä�en. Thuá»�c rÄ�ng Ä�en lÃ� m bằng phen Ä�en trá»�n vá»�i cÃ�¡nh kiến, nhuá»�m 1, 2 miếng lÃ� Ä�en ká»�t lại, Ä�oạn lấy cÃ�¡i sá»� dừa Ä�á»� con dao mÃ� Ä�á»�t cho chảy nhá»±a ra, lấy nhá»±a ấy phết vÃ� o rÄ�ng cho khÃ�´ng phải ra Ä�ược nữa.

(TrÃ�Âch Phong tục VN của Phan Kế BÃ�Ânh, tr 351).

�i�u 39 : Tại sao g�i l� �« t�³c th� �» ?C�¡c c�´ g�¡i c�´ m�¡i t�³c th� tr�´ng th�ªm duy�ªn d�¡ng.

T�³c th� v�n l� m�t v� i sợi t�³c ngắn phất phơ hai b�ªn tr�¡n v� v� nh tai. C�³ những bạn trai nghe n�³i c�¡c c�´ g�¡i c�³ m�¡i t�³c th�, tư�ng l� c�¡c c�´ ��£ c�³ ngư�i y�ªu, nhưng thực tế n� o c�¡c c�´ ��£ th� th�t c�¹ng ai ?

NguyÃ�ªn xÆ°a, cÃ�¡c Ä�Ã�´i trai gÃ�¡i yÃ�ªu nhau hoặc cÃ�³ những Ä�Ã�´i Ä�Ã�£ nÃ�ªn vợ nÃ�ªn chá»�ng, Ä�ang mặn ná»�ng Ä�ằm thắm bá»�ng vÃ�¬ má»�t lÃ�½ do gÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� m cho tÃ�¬nh duyÃ�ªn dang dá»�, Ä�Ã�´i lứa xa nhau. Há»� quyết má»�t lÃ�²ng, dẫu cho sÃ�´ng cạn Ä�Ã�¡ mÃ�²n, nÄ�m thÃ�¡ng chá»� Ä�ợi vẫn má»�t lÃ�²ng thuá»· chung. TrÆ°á»�c khi lÆ°u luyến chia tay, há»� cắt trao cho nhau má»�t má»� tÃ�³c Ä�á»� ầm tin vÃ� luÃ�´n giữ trong mÃ�¬nh nhÆ° ká»· váºt. Má»� tÃ�³c Ä�Ã�³ gá»�i lÃ� tÃ�³c thá»�. Chá»� tÃ�³c bá»� cắt Ä�Ã�³ dần má»�c lại vÃ� dÃ� i dần, mÃ�¡i tÃ�³c má»�i má»�c Ä�Ã�³ gá»�i lÃ� tÃ�³c thá»�. Trong chuyá»�n Kiá»�u cÃ�³ cÃ�¢u:

T�³c th� ��£ chấm ngang vai

N� o l�i non nư�c, n� o l�i sắc son.

CÃ�³ nghÄ©a lÃ� dÄ�m ba nÄ�m sau, chá»� tÃ�³c bá»� cắt cụt Ä�Ã�£ má»�c dÃ� i chấm ngang vai rá»�i vẫn chÆ°a thấy bÃ�³ng dÃ�¡ng ngÆ°á»�i yÃ�ªu. NÃ�ªn nhá»�, thá»�i xÆ°a con trai cÅ©ng Ä�á»� tÃ�³c dÃ� i, cÅ©ng bÃ�ºi tÃ�³c, vÃ� vÃ�¬ váºy cÅ©ng cÃ�³ tÃ�³c thá»�.

Ä�iá»�u 40 : MÃ� u sắc vá»�i truyá»�n thá»�ng vÄ�n hÃ�³a dÃ�¢n tá»�cá»� má»�i dÃ�¢n tá»�c viá»�c váºn dụng mầu sắc cÃ�³ táºp quÃ�¡n khÃ�¡c nhau. ThÃ� dụ á»� cÃ�¡c nÆ°á»�c phÆ°Æ¡ng TÃ�¢y, mầu Ä�en lÃ� mầu tang tÃ�³c, cÃ�²n á»� Viá»�t Nam vÃ� cÃ�¡c nÆ°á»�c phÆ°Æ¡ng Ä�Ã�´ng thÃ�¬ phá»� biến mÃ� u tang lÃ� mầu trắng.

Mầu sắc cÃ�²n mang Ä�ặc trÆ°ng sắc thÃ�¡i của cÃ�¡c tầng lá»�p xÃ�£ há»�i khÃ�¡c nhau: ThÃ� dụ mầu vÃ� ng lÃ� của vua, từ cÃ�¡c quan Ä�ại thần cho Ä�ến thÆ°á»�ng dÃ�¢n, cấm khÃ�´ng ai Ä�ược mặc quần Ã�¡o hoặc xÃ�¢y dá»±ng nhÃ� cá»a mÃ� u vÃ� ng. Mầu tÃ�Âm lÃ� sắc phục của cÃ�¡c quan Ä�ại thần. Mầu Ä�iá»�u, mầu Ä�á»� dÃ� nh riÃ�ªng Ä�á»� tế thần vÃ� lÃ� m sắc phục cho cÃ�¡c cụ thượng thá»�. Mầu nÃ�¢u sÃ�²ng lÃ� của cá»a Thiá»�n dÃ� nh cho những kẻ quy y Pháºt tá»�, cÅ©ng nhÆ° mầu Ä�en lÃ� sắc phục của linh mục Ä�ạo Ky-â��TÃ�´. Mầu xanh lÃ� của những ngÆ°á»�i cÃ�²n theo Ä�Ã�²i Cá»a Khá»�ng sÃ�¢n TrÃ�¬nh, của há»�c trÃ�² chÆ°a Ä�áºu Ä�ạt:

Trong bÃ� i thÆ¡ La-â��sÆ¡n phu-â��tá» Nguyá»�n Thiếp gá»i Tiến sÄ© Nguyá»�n Khản cÃ�³ cÃ�¢u:

Qu�¢n kim b� o h�t trung tri�u sĩ,

C� ng�£ l�¢m tuy�n kh�¢m thượng thanh....

(C�³ nghĩa l� : Nay ng� i ��£ l� khanh tư�ng trong tri�u, m� c�²n nh� �ến bạn h�c ng� y xưa �¡o vẫn xanh). ��¡o vẫn xanh� tức l� chưa hi�n �ạt, vẫn c�²n l� b� quần �¡o của ngư�i h� n sĩ. Mầu �� o tức mầu hoa �� o l� của c�¡c n� ng ca sĩ, cho n�ªn m�i c�³ danh từ �H�¡t ả �� o�.

Mầu Ä�en, mầu nÃ�¢u lÃ� trang phục rẻ tiá»�n nhất của quần chÃ�ºng nÃ�´ng dÃ�¢n. Mầu xanh nháºp ná»�i từ Ä�ất nÆ°á»�c Trung hoa sau giải phÃ�³ng gá»�i lÃ� xanh cÃ�´ng nhÃ�¢n.

á»� Viá»�t Nam, từ xÆ°a tá»�i nay, mầu Ä�á»�, mÃ� u vÃ� ng, mÃ� u há»�ng, dÃ�¹ng trong trÆ°á»�ng Ä�á»�i chá»� dÃ� nh Ä�á»� chÃ�ºc tụng, khao lÃ�£o, mừng rỡ, cÃ�²n trong lá»� tang chá»� cÃ�³ thá»� dÃ�¹ng mầu trắng, mầu xanh, mầu Ä�en, mầu tÃ�Âm.... khÃ�´ng hiá»�u vÃ�¬ sao, gần Ä�Ã�¢y nhan nhản á»� cÃ�¡c cá»a hÃ� ng, trÆ°á»�ng Ä�iếu (lá»� tang) cÃ�¹ng dÃ�¹ng mầu Ä�á»�, mầu vÃ� ng rá»±c rỡ, phải chÄ�ng cÃ�¡c cụ giÃ� chết lÃ� Ä�Ã�¡ng mừng, khÃ�´ng cần phải an ủi, lÆ°u luyến, nÃ�ªn chẳng cần dÃ�¹ng mầu Ä�en, trắng, xanh, tÃ�Âm nhÆ° ngÃ� y xÆ°a. VÃ�¬ thế má»�i xẩy ra cÃ�¢u chuyá»�n oÃ�¡i oÄ�m: CÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�i mừng Ã�´ng ban 70 tuá»�i lại mua má»�t bức trÆ°á»�ng Ä�iếu mầu Ä�á»� thÃ�ªu 4 chữ vÃ� ng â��TiÃ�ªn cảnh nhÃ� n duâ��, cÃ�³ khÃ�¡c gÃ�¬ chÃ�ºc cho bạn mÃ�¬nh mau chết Ä�á»� chÃ�³ng Ä�ược lÃ�ªn dạo chÆ¡i trÃ�ªn cảnh Bá»�ng Lai. NguyÃ�ªn â��TiÃ�ªn cảnh nhÃ� n duâ��, (NghÄ©a lÃ� thanh nhÃ� m dạo chÆ¡i trÃ�ªn cảnh tiÃ�ªn) lÃ� Ä�á»� an ủi ngÆ°á»�i má»�i mất từ nay hết nợ trần giÂan lÃ�ªn hÆ°á»�ng cảnh tiÃ�ªn.

Ä�iá»�u 41 : VÃ�¬ sao cÃ�³ tục bÃ�¡n má»� hÃ� ng ? BÃ�¡n má»� hÃ� ng thế...Trong phong tục ngÃ� y Tết, chÃ�ºng tÃ�´i Ä�Ã�£ trÃ�¬nh bÃ� y: Ä�ầu nÄ�m ai cÅ©ng muá»�n váºn há»�i hanh thÃ�´ng, lÃ� m Ä�n suÃ�´i sẻ, lÃ� m quan cÃ�³ ngÃ� y khai ấn, kẻ sÄ© cÃ�³ ngÃ� y khai bÃ�ºt, nhÃ� nÃ�´ng cÃ�³ ngÃ� y khai canh, lÃ� m thợ cÃ�³ ngÃ� y khai cÃ�´ng, ngÆ°á»�i lÃ� m nghá»� buÃ�´n bÃ�¡n cÃ�³ ngÃ� y má»� hÃ� ng. Theo tÃ�¢m lÃ�½ chung má»�i viá»�c khá»�i Ä�ầu Ä�á»�u khÃ�³ khÄ�n, mÃ� â��Ä�ầu Ä�i thÃ�¬ Ä�uÃ�´i lá»�t!â��. RiÃ�ªng trong nghá»� buÃ�´n bÃ�¡n lại cÃ� ng bấp bÃ�ªnh, cÃ�³ ngÃ� y mua may bÃ�¡n Ä�ắt, cÃ�³ ngÃ� y ngá»�i suá»�t buá»�i chẳng ai ngÃ�³ tá»�i, cÃ�³ thÃ�¡ng lá»�i lÃ�£i nhiá»�u, lợi lá»�c lá»�n, cÃ�³ thÃ�¡ng thua lá»� mất cả chÃ�¬ lẫn chÃ� i, vÃ�¬ váºy khÃ�´ng những chá»�n ngÃ� y má»� hÃ� ng Ä�ầu nÄ�m, mÃ� cả Ä�ầu thÃ�¡ng, Ä�ầu tuần, từng ngÃ� y cÃ�²n phải Ä�á»� Ã�½ Ä�ến chuyá»�n má»� hÃ� ng: má»� hÃ� ng vÃ� o lÃ�ºc nÃ� o ? BÃ�¡n cho ai â��Nhẹ vÃ�Âaâ�� Ä�á»� cả ngÃ� y bÃ�¡n Ä�ắt hÃ� ng ?

ThÃ�´ng thÆ°á»�ng muá»�n Ä�ược Ä�Ã�´ng khÃ�¡ch Ä�ến mua thÃ�¬ thÃ�¡i Ä�á»� ngÆ°á»�i bÃ�¡n hÃ� ng phải niá»�m ná»�, vá»�n vÃ�£, Ã�¢n cần, bÃ�¡n ná»�i giÃ�¡ hÆ¡n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng Ä�á»� cầu Ä�ược Ä�Ã�´ng khÃ�¡ch vÃ� giữ Ä�ược chữ TÃ�Ân Ä�ứng hÃ� ng Ä�ầu. Song cÃ�³ ngÆ°á»�i lại tÆ°á»�ng nhầm bÃ�¡n má»� hÃ� ng phải bÃ�¡n cho Ä�ắt, ngÆ°á»�i mua mặc cả chÃ�ª Ä�ắt khÃ�´ng mua bá»� Ä�i, rá»�t cuá»�c ngá»�i lÃ�¬ suá»�t buá»�i khÃ�´ng ai há»�i Ä�ến, tháºm chÃ� cÃ�²n cÃ�³ thÃ�¡i Ä�á»� vÃ� ma thuáºt bá»� á»�i cho lÃ� tại ngÆ°á»�i má»� hÃ� ng nặng vÃ�Âa, chá»i rủa ngầm vÃ� â��Ä�á»�t vÃ�Âaâ�� ngÆ°á»�i má»� hÃ� ng. NgÆ°á»�i bÃ�¡n hÃ� ng nhÆ° váºy khÃ�´ng biết rằng: chÃ�Ânh mÃ�¬nh lÃ� ngÆ°á»�i nặng vÃ�Âa nhất.

NgÃ� y trÆ°á»�c ngÆ°á»�i ta muá»�n Ä�i chợ sá»�m Ä�á»� Ä�ược mau má»� hÃ� ng cÃ�³ giÃ�¡ rẻ hÆ¡n chÃ�ºt Ã�Ât, nhÆ°ng ngÃ� y nay nhiá»�u ngÆ°á»�i ngại má»� hÃ� ng vÃ�¬ sợ vÆ°á»�ng phải hạng ngÆ°á»�i khÃ�´ng biết mÃ�¬nh bÃ�¡n hÃ� ng nặng vÃ�Âa lại Ä�Ã�²i â��Ä�á»�t vÃ�Âaâ�� ngÆ°á»�i mua má»� hÃ� ng.

Ä�ến Ä�Ã�¢y ta cÃ�³ thá»� kết luáºn Ä�ược: BÃ�¡n má»� hÃ� ng nÃ�ªn bÃ�¡n Ä�ắt hÆ¡n hay rẻ hÆ¡n giÃ�¡ bÃ�¬nh thÆ°á»�ng ?

Chuy�n vui:

â��Má»� hÃ� ng nhẹ vÃ�Âa â�� hay â��Nợ nhÆ° ChÃ�ºa Chá»�mâ��

â��Nợ nhÆ° ChÃ�ºa Chá»�mâ��. Ä�Ã�³ lÃ� thÃ� nh ngữ phá»� biến Ä�á»� chá»� ngÆ°á»�i lắm nợ. NhÆ°ng tại sao ChÃ�ºa Chá»�m lại lắm nợ nhÆ° váºy ? Truyá»�n thuyết ká»� rằng: â��Chá»�mâ�� lÃ� hÃ� ng cÃ�¹ng dÃ�¢n á»� miá»�n Thanh HoÃ�¡, chẳng cÃ�³ gia tÃ� i Ä�iá»�n sản hay nghá»� ngá»�ng gÃ�¬, quanh nÄ�m chá»� cÃ�³ Ä�Ã�¡nh dáºm, mÃ�² cua, bắt á»�c nuÃ�´i thÃ�¢n. â��Chá»�mâ�� tÃ�ªn tháºt lÃ� gÃ�¬, quÃ�ª quÃ�¡n á»� Ä�Ã�¢u, bÃ� con há»� hÃ� ng thÃ�¢n thÃ�Âch cÃ�³ những ai ? Chẳng ai Ä�á»� Ã�½ Ä�ến.

Má»�t con ngÆ°á»�i â��Tứ nhÆ° ChÃ�ºa Chá»�mâ�� Ä�ược. NguyÃ�ªn do: cÃ�³ mấy lần sÃ�¡ng sá»�m, Chá»�m vÃ� o má»�t quÃ�¡n nhá»� Ä�n lÃ�³t dạ, tá»± nhiÃ�ªn những hÃ�´m dÃ�³ chủ quÃ�¡n bÃ�¡n rất Ä�ắt hÃ� ng. VÃ�¬ váºy, má»�t Ä�á»�n mÆ°á»�i, mÆ°á»�i Ä�á»�n trÄ�m, cÃ�¡c chủ quÃ�¡n ai gặp Chá»�m, cÅ©ng cÃ�³ nÃ� i Chá»�m vÃ� o Ä�n quÃ� lấy may. Ai Ä�ược Chá»�m hÃ�´m nÃ� o chiếu cá»� vÃ� o Ä�n thÃ�¬ hÃ�´m ấy Ä�á»�u bÃ�¡n Ä�ược Ä�ắt hÃ� ng. NhÆ°ng Chá»�m lÃ� m gÃ�¬ cÃ�³ nhiá»�u tiá»�n Ä�á»� trả, ngÆ°á»�i ta vui lÃ�²ng má»�i Chá»�m Ä�n, bao giá»� cÃ�³ tiá»�n trả cÅ©ng Ä�ược, mÃ� khÃ�´ng cÃ�³ cÅ©ng thÃ�´i, do Ä�Ã�³ trong khắp vÃ�¹ng khÃ�´ng ai mắc nợ nhiá»�u bằng Chá»�m.

NÄ�m 1527, Mạc Ä�Ä�ng Dung cÆ°á»�p ngÃ�´i của vua LÃ�ª Cung HoÃ� ng, dá»±ng nÃ�ªn nhÃ� Mạc. Ä�ến nay 1532 Nguyá»�n Kim khá»�i nghÄ©a phÃ�² LÃ�ª chá»�ng Mạc, Ä�i tÃ�¬m háºu duá»� tÃ�´n của vua LÃ�ª, tÃ�¬m Ä�ược Chá»�m, mặc dầu khá»� rÃ�¡ch Ã�¡o Ã�´m, nhÆ°ng cÃ�³ khÃ� tÆ°á»�ng Ä�ế vÆ°Æ¡ng (ngÆ°á»�i ta cÃ�²n Ä�á»�n Ä�ại rằng: Chá»�m Ä�i Ä�Ã�¢u cÅ©ng cÃ�³ Ä�Ã�¡m mÃ�¢y che trÃ�ªn Ä�ầu, trá»�i Ä�ang nắng gắt cÅ©ng trá»� nÃ�ªn dÃ�¢m mÃ�¡t...) Chá»�m Ä�ược phÃ�² lÃ�ªn ngÃ�´i vua má»� Ä�ầu thá»�i LÃ�ª Trung HÆ°ng Ä�Ã�³ng Ä�Ã�´ á»� Thanh HoÃ�¡ (tức TÃ�¢y Ä�Ã�´) Ä�á»� chá»�ng vá»�i nhÃ� Mạc á»� HÃ� Ná»�i (tức Ä�Ã�´ng Ä�Ã�´).

Sau khi lÃ�ªn lÃ� m vua, khÃ�´ng cÃ�³ Ä�iá»�u kiá»�n gần gÅ©i quần chÃ�ºng nhÆ° trÆ°á»�c, vÃ� cÅ©ng khÃ�´ng nhá»� nợ ai bao nhiÃ�ªu mÃ� trang trải nợ nần nữa, ChÃ�ºa Chá»�m (thá»±c ra lÃ� Vua Chá»�m) Ä�Ã� nh phải hạ lá»�nh Ä�Ã�ºc tháºt nhiá»�u tiá»�n, rá»�i Chá»�m Ä�i Ä�ến Ä�Ã�¢u rải tiá»�n ra Ä�ến Ä�ấy, cho cÃ�´ng chÃ�ºng ai nhanh tay, mạnh bÆ°á»�c thÃ�¬ nhặt lấy. VÃ�¬ thế nÃ�ªn má»�i cÃ�³ thÃ� nh ngữ â��Nợ nhÆ° ChÃ�ºa Chá»�mâ��.

Ä�iá»�u 42 : Ä�ạo hiếu lÃ� gÃ�¬ ?CÃ�¡c bạn biết chữ HÃ�¡n thấy rÃ�µ: Chữ â��Hiếuâ�� lÃ� chữ viết tắt của hai chữ â��LÃ�£oâ�� á»� trÃ�ªn (lượt bá»�t phần dÆ°á»�i) vÃ� chữ â��Tá»â�� á»� dÆ°á»�i. â��Hiếuâ�� tức lÃ� má»�i quan há»� cha trÃ�ªn, con dÆ°á»�i; suy rá»�ng ra lÃ� Ä�ạo nghÄ©a của con chÃ�¡u Ä�á»�i vá»�i cha mẹ, Ã�´ng bÃ� , tá»� tiÃ�ªn.

��c b� i ��ạo hiếu� của Nhất Thanh (Tr.331 cu�n ��ất l� qu�ª th�³i�- NXB ��ng Th�¡p) c�¹ng v�i m�t s� b� i n�³i v� l� Mừng l�£o,Yến l�£o, t�´i rất nhất tr� v� kh�´ng lặp lại, ch� xin n�³i th�ªm v� i l�i.

Ä�ạo hiếu xuyÃ�ªn suá»�t trong má»�i phong tục của nhÃ�¢n dÃ�¢n ta, khÃ�´ng thá»� khÃ�´ng nÃ�³i Ä�ến chữ hiếu khi viết vá»� phong tục cá»� truyá»�n của ta. Lá»� tế, lá»� tang, lá»� cÆ°á»�i, ká»� cả sinh Ä�ẻ, xÃ�¢y nhÃ� dá»±ng cá»a, há»�i hÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m, viá»�c nÆ°á»�c, viá»�c lÃ� ng, thuần phong mỹ tục Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh mÃ� trong sá»� những phong tục Ä�Ã�£ lá»�i thá»�i, ngÃ� y nay bá»� xếp vÃ� o loại Ä�á»�i phong bại tục, ta cÅ©ng chắt lá»�c Ä�ược má»�t phần tinh hoa của Ä�ạo hiếu.

â��Hiếuâ�� lÃ� thiÃ�ªn kinh Ä�á»�a nghÄ©a, lÃ� gá»�c của má»�i Ä�ức tÃ�Ânh. Ca dao tục ngữ Ä�Ã�£ nÃ�³i nhiá»�u, ngay trong bÃ� i há»�c vỡ lÃ�²ng, trong â��LuÃ�¢n lÃ�½ giÃ�¡o khoa thÆ°â�� cÃ�¡c em Ä�Ã�£ hiá»�u: â��CÃ�´ng cha nhÆ° nÃ�ºi ThÃ�¡i SÆ¡n, nghÄ©a mẹ nhÆ° nÆ°á»�c trong nguá»�n chảy raâ��... Những chÃ�¢n lÃ�½ Ä�Ã�³, ai khÃ�´ng chấp nháºn, song quan niá»�m vá»� chữ â��Hiếuâ�� ngÃ� y nay cÅ©ng cÃ�³ phần khÃ�¡c thá»�i xÆ°a.

TÃ�´i khÃ�´ng dÃ�¡m lÃ�ªn mặt dạy Ä�á»�i, chá»� xin thuáºt lại má»�t buá»�i tranh luáºn trong ná»�i bá»� gia Ä�Ã�¬nh tÃ�´i:

Trư�c hết t�´i h�i� �Hiếu� l� g�¬? Ch�¡u nhanh nhảu trả l�i: �Hiếu� l� hiếu v�i d�¢n, B�¡c H� khuy�ªn� �Trung v�i nư�c, hiếu v�i d�¢n�. �� i b�¡o cũng nhắc lu�´n: � Hiếu v�i ch�¢n, tức l� c�¡n b� phải ch�m lo cho d�¢n, �ừng �n h�´i l�, �ừng h�¡ch d�ch v�i d�¢n�.

- �Vi�c hiếu� l� g�¬ ?

- �Vi�c hiếu � l� vi�c ... l� vi�c... l� vi�c c�¡n b� ch�m lo cho nh�¢n d�¢n m� kh�´ng �n của ��ºt, kh�´ng... �ến ��¢y ch�¡u l�ºng t�ºng. Thằng con �ºt t�´i trả l�i thay:

- �Vi�c hiếu� l� vi�c �ưa ��¡m ma, v�¬ h�´m trư�c, �ưa ��¡m ma xong, �´ng h� ng x�³m �ứng l�ªn cảm ơn th�¢n bằng c� hữu ��£ gi�ºp gia ��¬nh lo xong vi�c hiếu....

�ến ��¢y, �ược ch�º em t�´i phụ hoạ th�ªm:

- ChÃ�¡u nÃ�³i cÃ�³ lÃ�½ Ä�ấy anh ạ! â��Viá»�c hiếuâ�� lÃ� viá»�c Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i chết, cho nÃ�ªn ngÆ°á»�i ta thÆ°á»�ng nÃ�³i â��Hiếuâ��, â��Há»·â��, tức lÃ� chá»� viá»�c tang, viá»�c cÆ°á»�i. NhÆ°ng chÃ�¡u ạ, viá»�c hiếu phải ba nÄ�m chứ khÃ�´ng phải Ä�Æ°a ma xong lÃ� xong Ä�Ã�¢u ! Ä�ến nhÆ° tiến sÄ© LÃ�½ Trần QuÃ�¡n, má»�t ngÆ°á»�i táºn trung táºn hiếu cuá»�i triá»�u LÃ�ª, trÆ°á»�c khi chết cÃ�²n viết Ä�Ã�´i cÃ�¢u Ä�á»�i â��Tam niÃ�ªn chi hiếu dÄ© hoÃ� n. Tháºp phần chi trung vá»� táºnâ�� (Chữ â��Hiếuâ�� 3 nÄ�m Ä�Ã�£ xong, chữ â��Trungâ�� mÆ°á»�i phần chÆ°a trá»�n).

- Hiếu ��i v�i ngư�i chết, c�²n ��i v�i ngư�i s�ng th�¬ sao? �Sự tỠnhư sự sinh� kia m� ?

- �, anh mu�n biết con anh c�³ hiếu hay kh�´ng, xin anh h�£y r�¡ng ch� sau khi anh chết sẽ r�µ. Ca dao c�³ c�¢u �Khi s�ng th�¬ chẳng cho �n. �ến khi chết xu�ng l� m v�n tế ru�i�. Th�i xưa c�²n thế nữa l� b�¢y gi�. Nhưng anh cũng �ừng lo ru�i �n hết phần, v�¬ thanh ni�ªn ng� y nay c�³ biết ��c v�n nữa ��¢u m� tế ru�i.

�ến ��¢y lại chuy�n sang mục tranh c�£i giữa t�´i v� ch�º em v� quan ni�m chữ �Hiếu� th�i xưa v� c th�i nay.

- Thá»�i nay lá»�p trẻ chẳng biết â��ChÃ�Ân chữ cÃ�¹ laoâ�� lÃ� cÃ�¡i gÃ�¬. CÃ�´ng Æ¡n mang nặng Ä�ẻ Ä�au, nuÃ�´i con khÃ�´n lá»�n tá»�n bao nhiÃ�ªu tÃ�¢m lá»±c, Ä�ến nay chÃ�ºng nÃ�³ cÃ�³ lá»�n mÃ� chẳng cÃ�³ khÃ�´n.

- T�´i ph� n n� n - ��£ thế c�²n h�n l�¡o, bư�ng b�nh...

- ��³ chẳng qua l� c�¡i m�³n nợ ��ng lần, m�¬nh nu�´i con r�i nu�´i ch�¡u cũng thế. L�p trẻ b�¢y gi� nhi�u ngư�i n�³i ngược: �Sinh ra ta, nu�´i ta l�n l�ªn, ��³ l� tr�¡ch nhi�m của c�¡c �´ng b�´ b� b�´�. C�³ �ứa c�²n tr�¡ch

b� mẹ: �Sao ngư�i ta �n sung mặc sư�ng, �ược chi�u chu�ng. B� m�¬nh th�¬ �Khắt khe�, �Ky bo' m� c�²n k� ơn hu�!" - Ch�º em t�´i k� th�ªm.

Ä�á»�i vá»�i những Ã�´ng bá»� bÃ� mẹ cÃ�³ những Ä�ứa con nhÆ° váºy, quả tháºt lÃ� bất hạnh, song cÅ©ng phải khẳng Ä�á»�nh sá»� ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ rất Ã�Ât, vả lại khi Ä�ến tuá»�i trÆ°á»�ng thÃ� nh, Ä�ược tiếp thu sá»± giÃ�¡o dục của gia Ä�Ã�¬nh, nhÃ� trÆ°á»�ng, xÃ�£ há»�i vÃ� qua khảo nghiá»�m thá»±c tế của cuá»�c Ä�á»�i, chÃ�ºng sẽ thay Ä�á»�i tÃ�Ânh tÃ�¬nh. Bá»� mẹ bao giá»� cÅ©ng sẵn sÃ� ng tha thứ, nÆ°á»�c mắt chảy xuÃ�´i lÃ� lẽ thÆ°á»�ng tÃ�¬nh.

B� n �ến c�¢u ca dao: �C�¡ kh�´ng �n mu�i c�¡ ươn, con c�£i cha mẹ tr�m �ư�ng con hư�, r�i �Trứng kh�´n hơn v�t�... �ược d�p, con cả t�´i xen v� o:

- Con xin ph�©p cha mẹ v� ch�º, con c�£i cha mẹ kh�´ng phải tr�m phần tr�m con hư cả. Nếu cha mẹ nghĩ sai l� m sai, con can ng�n th�¬ ��³ c�³ phải l� bất hiếu ��¢u!

Ã�â��ng chÃ�º gáºt gÃ�¹ tÃ�¡n thÃ� nh:

- ChÃ�¡u nÃ�³i cÃ�³ lÃ�½. CÃ�¢u â��Con cÃ�£i cha mẹ trÄ�m phần con hÆ°â�� chá»� Ä�Ã�ºng khi Ä�ứa con cÃ�²n thÆ¡ ấu, chứ khi Ä�Ã�£ trÆ°á»�ng thÃ� nh cÃ�³ nhiá»�u cÃ�´ cáºu cÃ�²n khÃ�´n hÆ¡n cha mẹ. â��Con hÆ¡n lÃ� nhÃ� cÃ�³ phÃ�ºcâ�� mÃ� ! Thá»�i Ä�ại ngÃ� y nay, khoa há»�c kỹ thuáºt tiến vÃ�¹n vụt, tÆ° duy chÃ�Ânh trá»�, kinh tế bÃ�¢y giá»� cÅ©ng Ä�á»�i má»�i mÃ� cÃ�¡nh giÃ� chÃ�ºng ta thÆ°á»�ng hay thủ cá»±u, bảo thủ cá»� chấp. Ã�â��u cÅ©ng lÃ� mÃ�¢u thuẫn giữa hai thế há»�...

- Theo ch�º, c�¢u tục ngữ �C�³ con t�i s�ng, kh�´ng c�³ con t�i chết� c�³ ��ºng kh�´ng ?

- Ä�Ã�ºng thá»�i xÆ°a nhÆ°ng khÃ�´ng Ä�Ã�ºng thá»�i nay. Thá»�i xÆ°a cÃ�³ cÃ�¢u â��Bất hiếu hữu tam, vÃ�´ háºu vi Ä�ạiâ�� (cÃ�³ 3 Ä�iá»�u bất hiếu vá»�i cha mẹ, trong Ä�Ã�³ khÃ�´ng cÃ�³ con lÃ� Ä�iá»�u nặng nhất). Cha mẹ Ã�´ng bÃ� tuy Ä�Ã�£ qua Ä�á»�i nhÆ°ng khÃ�´ng cÃ�²n sá»�ng trong ta, nếu ta khÃ�´ng cÃ�³ con thÃ�¬ sau khi ta chết, ta cÅ©ng lÃ� m tiÃ�ªu tan ná»�t giÃ�²ng mÃ�¡u của bao Ä�á»�i tá»� tiÃ�ªn, Ã�´ng cha lÆ°u lại. NhÆ°ng cÃ�²n tá»�i sá»�ng thÃ�¬ sao ? CÃ�³ Ã�Ât ngÆ°á»�i cho rằng nuÃ�´i con chẳng qua chá»� mang thÃ�ªm tá»�i vạ. Ä�Ã�£ váºy sao nhiá»�u ngÆ°á»�i ghÃ�©t con lại thÆ°Æ¡ng chÃ�¡u. CÃ�³ lẽ há»� nghÄ© rằng chon há»� Ä�Ã�£ khÃ�´ng ná»�i Ä�ược nghiá»�p cha Ã�´ng thÃ�¬ hy vá»�ng chÃ�¡u mÃ�¬nh sẽ ná»�i.

Trong cuá»�n â��Má»�t nghÃ�¬n lẻ má»�t Ä�Ã�ªmâ�� má»�t nhÃ� thÃ�´ng thÃ�¡i Ä�Ã�£ trả lá»�i Ä�Ã�¡m Ä�Ã�´ng: â��Ná»�i khá»� nhất vÃ� dai dẳng nhất trÃ�ªn Ä�á»�i lÃ� cÃ�³ Ä�ứa con hÆ°â��. NhÆ°ng cÃ�²n má»�t mặt khÃ�¡c, mÃ� lÃ� mặt tÃ�Âch cá»±c vÃ� phá»� biến â��Con khÃ�´n ná»� mặt mẹ chaâ�� â��Má»�t con má»�t củaâ��, cÃ�³ ai từ. Gặp nhau ngÆ°á»�i ta há»�i thÄ�m nhau: â��Mấy trai mÃ�¡y gÃ�¡i rá»�i ?â��, chứ cÃ�³ há»�i: â��Mấy của rá»�i ?â��Ä�Ã�¢u. CÃ�²n nhÆ° cÃ�¢u â��Trẻ cáºy cha, giÃ� cáºy conâ�� ngÃ� y nay liá»�n cÃ�²n Ä�Ã�ºng khÃ�´ng ?

NhÃ�¢n nhắc Ä�ến những gÆ°Æ¡ng hiếu kÃ�Ânh thá»�i xÆ°a Ä�ược nhÃ� vua ban biá»�n vÃ� ng nhÆ° thá»�i vua LÃ�ª Huyá»�n TÃ�´ng cÃ�¡ch Ä�Ã�¢y gần ba trÄ�m nÄ�m (1663-1671), ban biá»�n Ä�á»� vá»�i bá»�n chữ vÃ� ng â��Hiếu hạnh khả phongâ�� nhÆ° thá»�i vua HÃ� m Nghi cÃ�¡ch Ä�Ã�¢y hÆ¡n má»�t trÄ�m nÄ�m (1885-1888) chÃ�º em tÃ�´i thắc mắc cÃ�³ tÃ�Ânh chất gợi Ã�½: â��Thá»�i nay thiếu gÃ�¬ gÆ°Æ¡ng hiếu kinh sao từ trung Æ°Æ¡ng Ä�ến Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng chÆ°a thấy cÃ�³ hÃ�¬nh thức khen thÆ°á»�ng biá»�u dÆ°Æ¡ng gÃ�¬ ?. Trong quyá»�n â��Nhá»� tháºp tứ hiếuâ�� cÃ�³ Lục TÃ�Âch ngÆ°á»�i quáºn Cá»u ChÃ�¢n má»�i 6 tuá»�i Ä�ến nhÃ� há»� ViÃ�ªn Ä�n

tiá»�c xong dấu quả quÃ�½t mang vá»� cho mẹ Quáºn Cá»u ChÃ�¢n lÃ� Ä�ất Thanh HoÃ�¡ ngÃ� y nay. Lục TÃ�Âch cÅ©ng Ä�ược liá»�t trong sá»� â��Thảo hai mÆ°Æ¡i bá»�n, thÆ¡m nghÃ�¬n muÃ�´n thu", sao trong sá» sÃ�¡ch ta, khÃ�´ng thấy nÃ�³i Ä�ến.

Ã�â��ng chÃ�º vừa dứt lá»�i, cáºu con trai thứ của tÃ�´i xen ngay :

- TÆ°á»�ng ai ná»�i danh, chứ nhÆ° Lục TÃ�Âch giấy quÃ�½t vá»� cho mẹ cÅ©ng Ä�Æ°a vÃ� o sá» sÃ�¡ch, thÃ�¬ á»� nÆ°á»�c ta giấy má»±c Ä�Ã�¢u mÃ� thá»�ng kÃ�ª cho hết, á»� má»�t vÃ�¹ng cÅ©ng Ä�ến hÃ� ng ngÃ� y hÃ� ng váºn ngÆ°á»�i. Ngay nhÆ° chÃ�¡u Ä�Ã�¢y, lÃ�ºc nhá»� cÃ�¹ng Ä�i Ä�n giá»� vá»�i chÃ�º á»� nhÃ� thá»� há»�, hẳn chÃ� cÃ�²n nhá»�, lÃ�ºc Ä�Ã�³ chÃ�¡u má»�i bá»�n, nÄ�m tuá»�i, chÃ�¡u cÃ�²n nhá»� chÃ�º xÃ�© sẵn cho chÃ�¡u má»�t tÃ� i lÃ�¡ chuá»�i trÆ°á»�c khi Ä�n cá»�, thế rá»�i phần giÃ�², phần nÃ�ªm, chả, xÃ�´i, hoa quả của chÃ�¡u, chÃ�¡u Ä�á»�u gÃ�³i cả lại mang vá»� phần mẹ, phần em, mặc dầu chÃ�¡u rất thÃ�¨m, chÃ�¡u hÆ¡n hẳn Lục TÃ�Âch chứ chÃ�º!

Nghe con nhắc lại chuyá»�n cÅ©, vợ tÃ�´i nhoẻn miá»�ng cÆ°á»�i gáºt Ä�ầu tÃ�¡n thÆ°á»�ng. TÃ�´i liếc thấy vợ tÃ�´i cÃ�²n rÆ¡m rá»�m nÆ°á»�c mắt vÃ�¬ cảm Ä�á»�ng.

Cáºu con thứ của tÃ�´i, bá»�ng quay lại phÃ�Âa chÃ�º, Ä�á»�t ngá»�t há»�i:

- Vua ban bằng 'Hiếu hạnh� g�¬ g�¬ ��³ c�³ ��ºng ��i tượng kh�´ng ch�º ? Hay lại nghe dư�i t�¢u b�¡o l�ªn, ch� phong cho b�n lắm ti�n, kh�©o n�nh, �� �ược �n khao cho to ? Ch�º ạ, ng� y xưa c�¡c cụ ng�c lắm� ��ức �ại th�¡nh h� Ngu vua Thuấn� th�¬ ��ºng l� kh�´ng kh�´n: hiếu v�i cha mẹ ��£ �� nh m�t nhẽ, chứ v�i mụ g�¬ ghẻ cay nghi�t như ki�u mẹ con C�¡m, gặp phải ch�¡u th�¬ �n ��¡m chứ �ừng h�²ng �Tr�m cay �ắng m�t ni�m ngon ng�t�. ��i nh� ai, c�³ ngư�i ch�´n con nu�´i mẹ như H�¡n Qu�¡ch Cự m� cũng �ược �Thơm ngh�¬n mu�´n thu�. ��¡ng l�½ ra tri�u ��¬nh phải ngi�ªm tr� t�i giết ngư�i, hơn nữa lại l� t�i giết hại trẻ con.

Cu�i c�¹ng ch�º em t�´i quay sang h�i t�´i:

- Theo Ã�½ anh, thế nÃ� o lÃ� â��CÃ�³ hiếuâ��, thế nÃ� o lÃ� â��Bất hiếuâ��. Giữa hai Ä�ứa con, anh chá»�n Ä�ứa nÃ� o, má»�t nhÆ° chÃ�¡u Ä�Ã�¢y: Con nhÃ� nghÃ�¨o, má»�i 4, 5 tuá»�i Ä�Ã�£ biết giÃ� nh phần ngon vá»� biếu mẹ, má»�t lÃ� Ä�Æ°a giÃ� u sang, khÃ�´ng Ä�Ã�ºng ngÃ� y giá»� cha cÅ©ng lấy cá»� bá»�a ra ngÃ� y giá»�, cá»� bÃ� n linh Ä�Ã�¬nh Ä�á»� khoản Ä�Ã�£i, cầu cạnh những kẻ cao sang, lmÃ� ra vẻ ngÆ°á»�i con chÃ� hiếu, trong khi Ä�Ã�³ thÃ�¬ hắt hủi ngÆ°á»�i mẹ quÃ�ª mÃ�¹a, lam lÅ© nghÃ�¨o hÃ�¨n nhÆ° trong chuyá»�n â��BÃ�¡o hiếu chaâ�� của Nguyá»�n CÃ�´ng Hoan. Thế nÃ� o, giữa â��Lục TÃ�Âch nhÃ� taâ�� mặc dầu cÃ�³ lÃ�ºc cÃ�²n há»�n lÃ�¡o bÆ°á»�ng bá»�nh vÃ� nhÃ�¢n váºt â��Chủ hÃ�£ng Ã�´ tÃ�´ con cá»�pâ�� của Nguyá»�n CÃ�´ng Hoan, anh chá»�n Ä�ứa nÃ� o?

Dư�ng như �� tr�¡nh dung dưỡng cho những �i�u kh�´ng phải, ch�º em t�´i quay lại, nh� nhẹ bảo ch�¡u:

- ChÃ�¡u ạ, chÃ�¡u cÃ�³ thá»� tranh luáºn vá»�i cha mẹ nhÆ°ng phải lá»� Ä�á»�, từ tá»�n, phải biết lá»±a lá»�i, chá»�n lÃ�ºc, tuyá»�t Ä�á»�i khÃ�´ng Ä�ược cÃ�³ thÃ�¡i Ä�á»� nÃ�³ng nảy, cÃ�¡u gắt, há»�n lÃ�¡o, nhất lÃ� khi cÃ�³ khÃ�¡ch, khi ra Ä�Æ°á»�ng, giữa cÃ�´ng chÃ�ºng, hoặc trÆ°á»�c mặt vợ con, Ä�ừng Ä�á»� Ã�´ng bÃ� trÃ�ªn bÃ� n thá»� quá»� mắng bá»� mẹ chÃ�¡u rằng khÃ�´ng biết dạy con; Ä�ừng Ä�á»� vợ con chÃ�¡u, em Ã�ºt chÃ�¡u khinh nhá»�n bá»� mẹ chÃ�¡u, tất nhiÃ�ªn cÅ©ng khinh nhá»�n cả chÃ�¡u. Sau nÃ� y chÃ�¡u sẽ rÃ�µ: cÃ�³

nu�´i con m�i biết l�²ng cha mẹ.

Từ n�£y �ến gi� nh� t�´i ch� ng�i nghe, b�¢y gi� m�i l�ªn tiếng: �Nghe cha con, ch�º ch�¡u nh� �´ng n�³i th�¬ ai cũng c�³ l�½ �!

Xin mượn c�¢u ��³ l� m c�¢u kết cho b� i n� y.

Ä�iá»�u 43 : Tục khao lÃ�£oBÃ�¢y giá»� Ä�ến báºc Ä�n dÆ°ng nhá»�,

CÃ�³ rượu thÃ�¬ Ã�´ng chá»�ng gáºy ra.

(Nguy�n Khuyến)

LÃ�ªn lÃ�£o cÅ©ng phải khao. â��Khao lÃ�£oâ�� khÃ�´ng khÃ�³ khÄ�n nhÆ° khao vá»� thứ Ä�Ã�¬nh trung. Lo Ä�ủ lá»� lÃ� Ä�ược, cÃ�³ má»�i thÃ�¬ má»�i phe giÃ�¡p hay thÃ�´n xÃ�³m khắc Ä�ến, vÃ�¬ lÃ�ªn lÃ�£o lÃ� quyá»�n Ä�Æ°Æ¡ng nhiÃ�ªn khÃ�´ng phải cáºu cạnh.

Những nhÃ� giÃ� u cÃ�³ thÆ°á»�ng nhÃ�¢n dá»�p bÃ� y tiá»�c mừng thá»� tế lá»�, Ä�n uá»�ng linh Ä�Ã�¬nh. Tế sá»�ng cha mẹ, cÃ�³ vÄ�n chÃ�ºc thá»� vá»�i ban tÆ° vÄ�n hÃ� nh lá»� trợ tế. Cha mẹ ngá»�i phÃ�Âa trong, con trÃ�¡i, gÃ�¡i, dÃ�¢u, rá»�, chÃ�¡u chắt, phÃ�¢n thứ báºc trÃ�ªn dÆ°á»�i Ä�ứng hai bÃ�ªn, nam bÃ�ªn trÃ�¡i, nữ bÃ�ªn phải, lÃ� m lá»� tế ba tuần rượu, cÃ�³ tấu nhạc trá»�ng thá»� , vui vẻ. Tế sá»�ng cha mẹ má»�i lần hai lạy, khÃ�¡c tế thần, tế tá»� má»�i lần bá»�n lạy. á»� Ä�ất vÄ�n váºt, bÃ� i vÄ�n tế chÃ�ºc thá»� thÆ°á»�ng lÃ� cả má»�t cÃ�´ng trÃ�¬nh bÃ�ºt má»±c, cÃ�³ khi ngÆ°á»�i trong vÃ�¹ng nÃ�´ nức Ä�ến xem tế vÃ� nghe Ä�á»�c vÄ�n.

C�³ ��¡m mừng th� m�i b� con h� h� ng l� ng t�ng, ti�c t�¹ng h�¡t xư�ng hai ba b�n ng� y.

�Ph�º qu�½ sinh l� nghĩa�, c�³ nhi�u nh� l� m l� mừng th� cha mẹ l�ªn l�£o 70,80,90 tu�i...Kh�´ng phải tục l� bắt bu�c, gi� u c�³ b� y ra thết ��£i m�i m�i ngư�i �ến chia vui v�i m�¬nh, ��ng th�i l� m vui l�²ng cha mẹ, tư�ng cũng l� m�t tục hay, c�³ th� khiến cho những kẻ nhẹ t�¬nh hiếu thảo, kh�´ng lo phụng dưỡng cha mẹ cho �ược tu�i th� như ngư�i, phải lấy l� m suy nghĩ v� h� thẹn.

�i�u 44 : Yến l�£o�Yến� l� ti�c rượu. Nhi�u l� ng c�³ tục yến l�£o, h� ng n�m hay hai ba n�m m�t lần, thết ti�c mừng th� c�¡c quan l�£o. C�³ th� n�³i ��¢y l� m�t th�nh �i�n th�i th�¡i b�¬nh, kh�´ng phải l� m�t hủ tục ��£ g�¢y n�ªn nhi�u t� �oan như tục ng�´i thứ hương ẩm. �S�ng l�¢u l�ªn l�£o l� ng�, tự nhi�ªn c�³ vinh dự tu�i th�, kh�´ng phải tranh d� nh m�i c�³, chẳng phải c�³ ti�n m� mua �ược, c�³ quy�n thế m� tạo n�ªn �ược.

M�i n�m cứ �ến d�p l� ng m� h�i hoặc ng� y �ại l� c�³ ��nh kỳ, c�¡c quan l�£o tụ h�i � ch�¹a hay nơi c�´ng qu�¡n hay m�t �ương cai, l� ng �em c� quạt v�i phư�ng b�¡t �¢m �ến rư�c ra ��¬nh. Những l� ng tr�¹ ph�º thư�ng sắm �ủ v�µng l�ng rư�c l�£o, l�£o 100 tu�i �i v�µng �i�u che b�n l�ng xanh, l�£o 90 tu�i �i v�µng �i�u hai l�ng xanh, l�£o 80 tu�i v�ng xanh (��²n cong) m�t l�ng, l�£o 70 v�µng xanh (��²n �ng) m�t l�ng. Trai tr�¡ng cầm c� khi�ªng v�µng ��u n�³n dấu �¡o nẹp. ��¡m rư�c rất tr�ng th�.

Tại Ä�Ã�¬nh lÃ� ng, nÆ¡i giữa thiết láºp bÃ� n thá»� tiÃ�ªn lÃ�£o, cÃ�¡c quan lÃ�£o ngá»�i hai giÂan bÃ�ªn theo thứ báºc tuá»�i, cÃ�³ lÃ� ng

yến cả lÃ�£o bÃ� thÃ�¬ giÂan trÃ�¡i lÃ�£o Ã�´ng ngá»�i, giÂan bÃ�ªn phải lÃ�£o bÃ� ngá»�i.

Tuỳ theo lá»� lÃ� ng, cÃ�³ nÆ¡i lÃ�£o 90 tuá»�i hoặc lá»�n hÆ¡n nữa ngá»�i má»�t mÃ�¬nh chiếu nhất, cÃ�³ nÆ¡i chÆ°a Ä�ến 60 tuá»�i Ä�Ã�£ lÃ� báºc cao niÃ�ªn nhất, cÅ©ng ngá»�i má»�t mÃ�¬nh chiếu nhất.

Tế l�£o cũng �ủ nghi thức như tế thần, ba tuần rượu v�i v�n tế ti�ªn l�£o, v�n ch�ºc th� quan l�£o, c�³ ban tư v�n h� nh l�, phư�ng b�¡t �¢m tấu nhạc.

L�ºc tế, quan l�£o ng�i trư�c những m�¢m c� �ặt giữa chiếu, ch� u�ng rượu su�´ng kh�´ng �n, l� thủ �½ trang nh�£, tr�nh tr�ng ��i v�i d�¢n l� ng, ng�i chứng kiến cu�c l� di�n h� nh v� ch�m ch�º nghe v�n tế, v�n ch�ºc th�. Những m�¢m c� kia sẽ �ược mang �ến từng nh� biếu c�¡c cụ.

Cá»� yến lÃ�£o thÆ°á»�ng lÃ� rất thá»�nh háºu cả vá»� phẩm lẫn lượng, cÃ�³ nÆ¡i má»�i cá»� hai bÃ�¡nh dÃ� y, hai bÃ�¡nh chÆ°ng vá»�i những mÃ�³n giÃ�², nem vÃ� nhiá»�u thứ bÃ�¡nh khÃ�¡c lÃ� m rất cÃ�´ng phu.

Chiếu nhất, má»�t cụ ngá»�i thÃ�¬ Ä�ược biếu cả má»�t cá»� gá»�i lÃ� cá»� má»�t, chiếu nhÃ�¬, hai cụ ngá»�i lÃ� cá»� Ä�Ã�´i thÃ�¬ Ä�ược biếu má»�i cụ má»�t ná»a cá»�, những cá»� dÆ°á»�i lÃ� Ä�á»�ng hạng cứ bá»�n cụ má»�t cá»�.

Từ ng� n xưa, những khi c�³ vi�c l� ng, kh�´ng h� c�³ b�³ng phụ nữ nơi ��¬nh trung. Ng� y yến, sự hi�n di�n của c�¡c l�£o b� �em lại cho d�¢n l� ng m�t cảm gi�¡c �ặc bi�t vui v� �ầm ấm.

Mỹ tục yến lÃ�£o lÃ� do Ä�ạo hiếu mÃ� ra, má»�t Ä�ặc tÃ�Ânh dÃ�¢n tá»�c, cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a rất trá»�ng háºu, trẻ vui Ä�ạo trẻ, giÃ� vui tuá»�i giÃ� , trÃ�¡i ngược hẳn vá»�i cÃ�¡i thảm cảnh á»� mấy nÆ°á»�c vÄ�n minh cÆ°á»�ng thá»�nh cứ Ä�ến tuá»�i giÃ� lÃ� bá»� liá»�t vÃ� o hạng ngÆ°á»�i vÃ�´ dụng, Ä�n hại xÃ�£ há»�i, con chÃ�¡u Ã�Ât chÄ�m nom, ngÆ°á»�i Ä�á»�i lạnh nhạt.

L�ºc v�£n ni�ªn, t�³c bạc da m�i, v�i cu�c s�ng bu�n tẻ nơi th�´n d�£ n�m th�¡ng tr�´i, c�¡c cụ hẳn cũng cảm thấy sung sư�ng ��£ �ược cả l� ng t� t�¬nh qu�½ tr�ng, qu�½ tr�ng rất mực trong cu�c rư�c ��³n những bu�i yến ẩm, con ch�¡u c�¡c cụ th�¬ �ược h�£nh di�n l� gia ��¬nh c�³ ph�ºc m�i �ược tu�i th�, cho n�ªn nhi�u nh� , d�¹ ng�¨o cũng r�¡ng may sắm cho �´ng b� �i dự yến.

Cụ thÃ�¬ mÅ© ni nhung Ä�en, Ã�¡o vÃ�³c Ä�ại há»�ng, cụ thÃ�¬ khÄ�n nhiá»�u tam giÂang, giầy vÄ�n hÃ� i, cụ thÃ�¬ Ã�¡o Ä�oạn huyá»�n quần lụa bạch, cÃ�³ những cụ nhÃ� bần hÃ� n, quanh nÄ�m quần nÃ�¢u Ã�¡o vải lÃ�ºc nÃ� y cÅ©ng quần chÃ�ºc bÃ�¢u, Ã�¡o the thÃ�¢m, Ã�¡o lÃ�¡ng chÃ�©o go, dÃ�©p má»�i thay quai... Y phục tuỳ hoÃ� n cảnh má»�i nhÃ� , khÃ�´ng cÃ�³ lá»� Ä�á»�nh nÃ� o, chá»� trừ mÃ� u vÃ� ng của nhÃ� vua, quan dÃ�¢n Ä�á»�u khÃ�´ng Ä�ược mặc

Trư�c ngực, dư�i v�²ng d�¢y thao qu� ng c� l� t�ºi gấm m� u lam, m� u huy�n �ựng trầu, thu�c, c�i, ch� y...

Ä�Ã�¡m rÆ°á»�c quan lÃ�£o, y phục mÃ� u sắc nhÆ° váºy vá»�i vÃ�µng lá»�ng...Ä�iá»�u 45 : Tại sao những nÄ�m gần Ä�Ã�¢y cÃ�³ phong trÃ� o khÃ�´i phục viá»�c há»� ?

Từ n�m 1975 lại nay, nhất l� những n�m gần ��¢y. Từ Bắc

chÃ� Nam Ä�á»�u cÃ�³ phong trÃ� o khÃ�´i phục viá»�c há»�, vá»�i ná»�i dung: Diá»�n dá»�ch, biÃ�ªn soạn, phá»� biến gia phả, sá»a sang tÃ�´n tạo tá»� má»�, từ Ä�Æ°á»�ng tá»� chức tế tá»±, giá»� tá»� hÃ� ng nÄ�m vÃ� gắn bÃ�³ tÃ�¬nh cảm gia tá»�c hÆ¡n trÆ°á»�c. Ä�Ã�³ lÃ� má»�t phong trÃ� o tá»± phÃ�¡t, chÆ°a cÃ�³ má»�t vÄ�n bản chá»� thá»� nÃ� o của cÆ¡ quan trung Æ°Æ¡ng Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng, hay ngÃ� nh vÄ�n hoÃ�¡ cÃ�³ hÆ°á»�ng dẫn khuyá»�n khÃ�Âch. Váºy nhÃ�¢n tá»� nÃ� o chá»� Ä�ạo, thÃ�ºc Ä�ẩy phong trÃ� o lan rá»�ng nhanh nhÆ° váºy ?

Ä�Ã�¢y lÃ� quy luáºt phÃ�¡t triến xÃ�£ há»�i khÃ�¡ch quan.

Trong thá»�i kỳ khÃ�¡ng chiến. Má»�i ngÆ°á»�i dÃ�¢n, trÃ�ªn cÆ°Æ¡ng vá»� của mÃ�¬nh Ä�á»�u phải dá»�n toÃ� n bá»� tÃ�¢m sức vÃ� o sá»± nghiá»�p bảo vá»� Tá»� Quá»�c, má»�i ngÆ°á»�i khi Ä�Ã�³ cÃ�²n phải lo những vấn Ä�á»� bức xÃ�ºc nhất : Ä�n á»�, sá»�ng chết ... vÃ� những viá»�c khÃ�´ng thá»� Ä�Ã�¬nh hoÃ�£n Ä�ược. Sau khi hoÃ� bÃ�¬nh, cuá»�c sá»�ng váºt chất Ä�Ã�£ tÆ°Æ¡ng Ä�á»�i á»�n Ä�á»�nh thÃ�¬ nhu cầu vá»� Ä�á»�i sá»�ng tinh thần vÄ�n hoÃ�¡ lại ná»�i lÃ�ªn. Viá»�c Ä�i lại, thÄ�m viếng nhau trong gia Ä�Ã�¬nh há»� hÃ� ng thÃ�¢n thuá»�c, viá»�c củng cá»�, gắn bÃ�³ má»�i quÃ�¢n há»� gia tá»�c, viá»�c thá»� phụng tá»� tiÃ�ªn, Ã�´ng bÃ� , cha mẹ từ ngÃ� n xÆ°a Ä�ẵ trá»� thÃ� nh tÃ�¢m linh của má»�i ngÆ°á»�i. Ä�Ã�¢y lÃ� má»�t lÄ©nh vá»±c quan trá»�ng trong Ä�á»�i sá»�ng vÄ�n hoÃ�¡ vÃ� tÆ° tÆ°á»�ng.

DÆ°á»�i bất kỳ xÃ�£ há»�i nÃ� o, dÃ�¹ xu hÆ°á»�ng chÃ�Ânh trá»�, tÃ�Ân ngưỡng tÃ�´n giÃ�¡o khÃ�¡c nhau, tÃ�¬nh cảm gia Ä�Ã�¬nh vẫn váºy. TÄ©nh gia tá»�c lÃ� khÃ�¡i niá»�m má»� rá»�ng của tÃ�¬nh gia Ä�Ã�¬nh, mÃ�¡u thoảng hÆ¡n nÆ°á»�c lÃ�£. Ä�Ã�³ lÃ� tÃ�¬nh cảm tá»± nhiÃ�ªn má»�i ngÆ°á»�i Ä�á»�u thừa nháºn .

VÃ�¬ váºy. KhÃ�´i phục viá»�c há»� lÃ� viá»�c lÃ� m hợp vá»�i tÃ�¢m tÆ°...Ä�iá»�u 46 : Quan há»� giữa há»� hÃ� ng vÃ� lÃ� ng xÃ�£ nhÆ° thế nÃ� o ?

Phục h�i vi�c h� lợi hay hại ?

Phục há»�i viá»�c há»� lÃ� má»�t cÃ�¡ch Ä�Ã�ºng Ä�ắn, vÃ�´ tÆ°, tức lÃ� phÃ�¡t huy Ä�ược thuần phong mỹ tục. Nếu cÃ�¡n bá»� cÆ¡ sá»� biết khÃ�©o lÃ�©o váºn dụng Ä�Æ°á»�ng lá»�i, loại trừ Ä�ược 3 chiá»�u hÆ°á»�ng tiÃ�ªu cá»±c sau Ä�Ã�¢y thÃ�¬ cÃ� ng cÃ�³ nhiá»�u dÃ�²ng há»� vững mạnh cÃ� ng cÃ�³ lợi cho phong trÃ� o chung:

â�¢ Ng�n ngừa m�t s� phần tỠlợi dụng t�¬nh cảm h� h� ng th�¢n thu�c �� k�©o b�¨, k�©o c�¡nh.

ââ�¬Â¢ Phục há»�i viá»�c há»�, Ä�á»�ng thá»�i nhÃ�¢n Ä�Ã�³ phục há»�i luÃ�´n cả những thủ tục, mÃ�ª tÃ�Ân dá»� Ä�oan.

ââ�¬Â¢ Dá»±a vÃ� o thế cÃ�³ ngÆ°á»�i nhÃ� , ngÆ°á»�i trong há»� cÃ�³ chức cÃ�³ quyá»�n Ä�á»� bÃ�³p mÃ�©o luáºt phÃ�¡p, lÃ� m Ä�n sai trÃ�¡i.

NgoÃ� i ra, nếu tá»� chức há»�i hÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m khÃ�´ng Ä�Ã�ºng lÃ�ºc, Ä�Ã�ºng chá»� gÃ�¢y lÃ�£ng phÃ�Â, nhiá»�u thÃ�¬ giá»� vÃ� tiá»�n của, ảnh hÆ°á»�ng Ä�ến cÃ�´ng viá»�c, thá»�i vụ sản xuất, thÃ�¬ nÃ�ªn khÃ�©o lÃ�©o hÆ°á»�ng dẫn hạn chế mặt tiÃ�ªu cá»±c.

H� h� ng th� nh �ạt th�¬ l� ng x�£ ph�n vinh .

TrÆ°á»�c CÃ�¡ch Mạng ThÃ�¡ng TÃ�¡m, bá»� mÃ�¡y hÆ°Æ¡ng lÃ�½ cÃ�³ quyá»�n Ä�iá»�u hÃ� nh những cÃ�´ng viá»�c vá»� hÃ� nh chÃ�Ânh, phÃ�¡p lÃ�½, tráºt tá»± trá»� an, cÃ�²n những viá»�c xÃ�¢y dá»±ng nÃ�´ng thÃ�´n, chấn hÆ°ng phong hoÃ�¡ nhÆ° lÃ� m Ä�Æ°á»�ng sÃ�¡, Ä�Ã� o giếng, sá»a sang Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, há»�i hÃ�¨ ... há»�i Ä�á»�ng hÃ� o mục muá»�n huy Ä�á»�ng cÃ�´ng

sức, tiá»�n của của dÃ�¢n phải dá»±a vÃ� o cÃ�¡c há»�, nÃ�ªn má»�i xÃ�£, thÃ�´n cÃ�³ má»�t Há»�i Ä�á»�ng tá»�c biá»�u bao gá»�m những ngÆ°á»�i cÃ�³ vai vế trong cÃ�¡c há»�. Chá»� những vá»� Ä�Ã�³ má»�i cÃ�³ khả nÄ�ng váºn Ä�á»�ng con chÃ�¡u trong cÃ�¡c há»� ra lÃ� ng xÃ�£ lÃ� m những viá»�c cÃ�´ng Ã�Âch.

Phục h�i vi�c h�, nếu �ược hư�ng dẫn ��ºng �ắn sẽ c�³ lợi nhi�u mặt ��i v�i phong tr� o ��a phương:

â�¢ Phục h�i lu�¢n l�½, �ạo �ức kỷ cương x�£ h�i, x�¢y dựng nếp s�ng v�n minh, gia ��¬nh v�n ho�¡ m�i.

â�¢ G�³p phần trong vi�c gi�¡o dục tư tư�ng cha mẹ hi�n từ, con trung hiếu, ch�¡u thảo hi�n, nu�´i con khoẻ, dạy con ngoan.

ââ�¬Â¢ Váºn dụng kinh nghiá»�m của cÃ�¡c há»� thá»�i xÆ°a, cÃ�³ Ä�ặt binh Ä�iá»�n, há»�c Ä�iá»�n, tá»� chức lá»� há»�, há»�i tÆ°Æ¡ng tế. Váºn Ä�á»�ng Ä�ặt cÃ�¡c giải thÆ°á»�ng cho con chÃ�¡u trong há»� há»�c khá»�i, lÃ�ªn lá»�p, lÃ�ªn cấp, hoÃ� n thÃ� nh nghÄ©a vụ quÃ�¢n sá»±, nÃ�ªu cao Ã�½ thức tÃ�´n trá»�ng ngÆ°á»�i giÃ� , thÆ°Æ¡ng yÃ�ªu giÃ�ºp Ä�ỡ ngÆ°á»�i cÆ¡ nhỡ, á»�m Ä�au, tÃ� n táºt ...

â�¢ Nếu kh�©o t� chức, c�¡c h� c�²n c�³ th� c�³ tủ s�¡ch, c�¢u lạc b� v�n ho�¡ ...

Ä�iá»�u 47 : Ruá»�ng Ã�« hÆ°Æ¡ng há»�a Ã�» cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a gÃ�¬ ?â��Ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả â�� lÃ� ruá»�ng dÃ� nh riÃ�ªng giÂao cho tá»�c trÆ°á»�ng lo viá»�c phụng thá»� hÆ°Æ¡ng khÃ�³i cho cha Ã�´ng, tá»� tiÃ�ªn. Ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả lÆ°u truyá»�n từ Ä�á»�i nÃ� y sang Ä�á»�i khÃ�¡c. Ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả khÃ�´ng Ä�ược chia, khÃ�´ng Ä�ược bÃ�¡n. Luáºt phong kiến cấm bÃ�¡n ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả. Chừng nÃ� o cÃ�¡nh cá»a trÆ°á»�ng khÃ�´ng cÃ�²n ngÆ°á»�i ná»�i dÃ�µi tÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng hoặc Ä�i biá»�t xứ xa quÃ�ª, há»� khuyết tá»�c trÆ°á»�ng thÃ�¬ ngÆ°á»�i con trÆ°á»�ng hoặc Ä�Ã�Âch tÃ�´n thừa trá»�ng của cÃ�¡nh hai lÃ�ªn thay, tiếp tục hÆ°á»�ng ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả vÃ� lo viá»�c giá»� tết hÆ°Æ¡ng khÃ�³i. Chừng nÃ� o toÃ� n bá»� con chÃ�¡u trong há»� Ä�á»�u phiÃ�ªu cÆ° bạt quÃ�¡n ( con gÃ�¡i khÃ�´ng Ä�ược tÃ�Ânh Ä�ến ) thÃ�¬ ngÆ°á»�i cuá»�i cÃ�¹ng Ä�ang hÆ°á»�ng hÆ°Æ¡ng hoả nếu cÃ�³ khÃ�³ khÄ�n Ä�ặc biá»�t lÃ� m Ä�Æ¡n xin bÃ�¡n, lÃ�½ trÆ°á»�ng nÃ� o lÃ� m sai luáºt lá»� trÃ�ªn sẽ bá»� quan xá» phạt, nếu trong há»� cÃ�³ ngÆ°á»�i thÆ°a kiá»�n.

V�¬ c�³ ru�ng hương h�a n�ªn vi�c tế tự �ược duy tr�¬ b�n...�i�u 48 : Vai tr�² của t�c trư�ng xưa v� nay

NgÃ� y xÆ°a viá»�c há»� lÃ� cứ vÃ� o tá»�c trÆ°á»�ng. Há»� lá»�n cÃ�³ tá»�c trÆ°á»�ng há»� lá»�n; cÃ�¡c chi cÃ�³ trÆ°á»�ng chi . Tá»�c trÆ°á»�ng cÃ�³ quyá»�n lợi, nghÄ©a vụ rÃ�µ rÃ� ng. Ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả vÃ� tá»± Ä�iá»�n cÃ�³ nhiá»�u thÃ�¬ lá»� to, nhÃ� thá»� há»� lá»�n, tế khÃ� Ä�ầy Ä�ủ vÃ� ngược lại. Khi vÃ� o tế lá»�, tá»�c trÆ°á»�ng Ä�ầu cÃ�²n trẻ tuá»�i vẫn lÃ� chủ tế, cÃ�¡c Ã�´ng chÃ�º dẫu cao tuá»�i vẫn lÃ� bá»�i tế. Nếu nhá»� quÃ�¡ thÃ�¬ má»�t Ã�´ng chÃ�º kế trÆ°á»�ng thay thế, cÅ©ng nhÆ° Ã�´ng vua trẻ chÆ°a thÃ� nh niÃ�ªn cÃ�³ phụ chÃ�Ânh Ä�ại thần.

Thá»�i nay ruá»�ng Ä�ất thuá»�c sá»� hữu toÃ� n dÃ�¢n, khÃ�´ng cÃ�²n ruá»�ng hÆ°Æ¡ng hoả, khÃ�´ng cÃ�²n chế Ä�á»� thu tÃ�´ nhÆ° trÆ°á»�c, quyá»�n lợi của tá»�c trÆ°á»�ng hoặc ngÆ°á»�i thay tá»�c trÆ°á»�ng, Ä�á»�i vá»�i tá»� tiÃ�ªn vÃ� há»� hÃ� ng cÅ©ng tuỳ thuá»�c vÃ� o nháºn thức; tÃ�¢m tÆ°, trÃ�¬nh Ä�á»� hiá»�u biết, hoÃ� n cảnh sinh sá»�ng của từng ngÆ°á»�i, khÃ�´ng cÃ�³ má»�t chế Ä�á»� quy Ä�á»�nh nÃ� o rÃ� ng buá»�c. CÃ�³ nhiá»�u há»�, tá»�c trÆ°á»�ng ngụ cÆ° hoặc khÃ�´ng thoÃ�¡t ly cÃ�Â

´ng tÃ�¡c á»� phÆ°Æ¡ng xa cÅ©ng khÃ�´ng giÂao (hoặc khÃ�´ng giÂao Ä�ược) viá»�c há»� cho ai. Trong hoÃ� n cảnh Ä�Ã�³, viá»�c hÆ°Æ¡ng khÃ�³i tế tá»± tá»� tiÃ�ªn vÃ� quan há»� há»� hÃ� ng bá»� phế khoÃ�¡ng.

Thá»� theo nguyá»�n vá»�ng, tÃ�¢m tÆ°, tÃ�¬nh cảm â��Uá»�ng nÆ°á»�c nhá»� nguá»�nâ��, ngÃ� y giá»� ngÃ� y tết con chÃ�¡u muá»�n dÃ�¢ng lÃ�ªn Tá»� tiÃ�ªn bÃ�¡t nÆ°á»�c, nÃ�©n hÆ°Æ¡ng. Ä�á»� bá»� cứu tÃ�¬nh trạng trÃ�ªn nhiá»�u há»� Ä�Ã�£ cÃ�³ sÃ�¡ng kiến thÃ� nh láºp má»�t há»�i Ä�á»�ng gá»�m những ngÆ°á»�i cÃ�³ uy tÃ�Ân, nhiá»�t tÃ�¬nh trong há»� Ä�á»� chÄ�m lo viá»�c há»�. ChÆ°a cÃ�³ má»�t vÄ�n bản hay cÃ�³ má»�t tiá»�n lá»� nÃ� o qui Ä�á»�nh Ä�Ã�³ lÃ� ban nghi lá»�. lÃ� há»�i Ä�á»�ng gia tá»�c hay há»�i Ä�á»�ng tá»�c biá»�u ...

Trư�c mắt, h� n� o mạnh hay yếu, th� nh �ạt hay suy vi, t�¬nh cảm h� h� ng gắn b�³ hay kh�´ng, t�¡c ��ng t�t xấu t�i phong tr� o chung, c�²n tuỳ thu�c v� o nhi�t t�¬nh, khả n�ng t� chức l�£nh �ạo của m�t s� c�¡ nh�¢n, ��³ng vai tr�² chủ ch�t, chứ chưa c�³ m�t cơ chế n� o bảo �ảm sự b�n vững l�¢u d� i.

Trong thá»�i kỳ khÃ�¡ng chiến con chÃ�¡u tản mÃ�¡c, nhiá»�u há»� bá»�...Ä�iá»�u 49 : BÃ� n thá»� vá»�ng lÃ� gÃ�¬ ? CÃ�¡ch láºp bÃ� n thá»� vá»�ng ?

BÃ� n thá»� vá»�ng ngÃ� y nay khÃ�¡ phá»� biến, Ã�¡p dụng cho con chÃ�¡u sá»�ng xa quÃ�ª, hÆ°á»�ng vá»�ng vá»� quÃ�ª, thá»� cha mẹ Ã�´ng bÃ� tá»� tiÃ�ªn, hÆ°Æ¡ng khÃ�³i trong những ngÃ� y giá»�, tết. NgÃ� y xÆ°a, vá»�i ná»�n kinh tế nÃ�´ng nghiá»�p tá»± cung, tá»± cấp, ngÆ°á»�i nÃ�´ng dÃ�¢n suá»�t Ä�á»�i khÃ�´ng rá»�i quÃ�ª cha Ä�ất tá»�, chuyá»�n cÆ° sang lÃ� ng bÃ�ªn cạnh cÅ©ng Ä�Ã�£ gá»�i lÃ� biá»�t quÃ�¡n, ly hÆ°Æ¡ng, vÃ�¬ váºy bÃ� n thá»� vá»�ng chá»� lÃ� hiá»�n tượng cÃ�¡ biá»�t vÃ� tạm thá»�i, chÆ°a thÃ� nh phong tục phá»� biến.

â��Vá»�ng bÃ�¡i â��, nghÄ©a lÃ� vÃ�¡i lạy từ xa. NgÃ� y xÆ°a, khi triá»�u Ä�Ã�¬nh cÃ�³ những Ä�iá»�n lá»� lá»�n, cÃ�¡c quan trong triá»�u táºp trung trÆ°á»�c sÃ�¢n rá»�ng lÃ� m lá»�, cÃ�¡c quan á»� cÃ�¡c tá»�nh hoặc nÆ¡i biÃ�ªn ải, thiết láºp hÆ°Æ¡ng Ã�¡n trÆ°á»�c sÃ�¢n cÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng, thắp hÆ°Æ¡ng, nến, hÆ°á»�ng vá»� kinh Ä�Ã�´ quỳ lạy ThiÃ�ªn tá». Khi nghe tin cha mẹ hoặc Ã�´ng bÃ� mất, con chÃ�¡u chÆ°a ká»�p vá»� quÃ�ª chá»�u tang, cÅ©ng thiết láºp hÆ°Æ¡ng Ã�¡n ngoÃ� i sÃ�¢n, hÆ°á»�ng vá»� quÃ�ª lÃ� m lá»� tÆ°Æ¡ng tá»±. CÃ�¡c bÃ� n thá»� thiết láºp nhÆ° váºy chá»� cÃ�³ tÃ�Ânh chất tạm thá»�i, sau Ä�Ã�³ con cÃ�¡o quan xin vá»� cÆ° tang ba nÄ�m (xem bÃ� i Lá»� CÆ° tang). CÃ�¡c thiá»�n nam tÃ�Ân nữ hÃ� ng nÄ�m Ä�i trẩy há»�i Ä�á»�n thá»� Ä�ức ThÃ�¡nh Trần á»� Vạn Kiếp, Ä�ức ThÃ�¡nh Mẫu á»� Ä�á»�n SÃ�²ng v.v... dần dần vá»� sau, Ä�Æ°á»�ng sÃ�¡ xa xÃ�´i, cÃ�¡ch trá»�, Ä�i lại khÃ�³ khÄ�n, cÅ©ng láºp bÃ� n thá»� vá»�ng nhÆ° váºy. NÆ¡i cÃ�³ nhiá»�u tÃ�Ân Ä�á»� táºp trung, dần dần hÃ�¬nh thÃ� nh tá»� chức. CÃ�¡c thiá»�n nam tÃ�Ân nữ quyÃ�ªn gÃ�³p nhau cÃ�¹ng xÃ�¢y dá»±ng tại chá»� má»�t Ä�á»�n thá»� khÃ�¡c, rá»�i cá» ngÆ°á»�i Ä�ến bÃ� n thá»� chÃ�Ânh xin bÃ�¡t hÆ°Æ¡ng vá»� thá»�. những Ä�á»�n thá»� Ä�Ã�³ gá»�i lÃ� vá»�ng từ (thÃ� dụ á»� sá»� nhÃ� 35 phá»� TÃ�´n Ä�ức Thắng HÃ� Ná»�i cÃ�³ â��SÃ�¹ng SÆ¡n vá»�ng từâ�� nghÄ©a lÃ� Ä�á»�n thá»� vá»�ng của nÃ�ºi SÃ�²ng, thá»� thÃ�¡nh Mẫu Liá»�u Hạnh).

BÃ� n thá»� vá»�ng Ã�´ng bÃ� cha mẹ chá»� Ä�ược táºp trung trong trÆ°á»�ng hợp sá»�ng xa quÃ�ª. Những ngÆ°á»�i con thứ, bất cứ giÃ� u nghÃ�¨o, sang hÃ�¨n thế nÃ� o, nếu á»� gần cÃ�¡nh cá»a trÆ°á»�ng trÃ�ªn Ä�ất tá»� phụ lÆ°u lại, thÃ�¬ Ä�ến ngÃ� y giá»�, ngÃ� y tết, con thứ phải cÃ�³ pháºn sá»± hoặc gÃ�³p lá»�, hoặc Ä�Æ°a lá»� Ä�ến nhÃ� thá»� hay nhÃ� con truá»�ng lÃ� m lá»�, cho dÃ�¹ cá»a trÆ°á»�ng chá»� thuá»�c hÃ� ng chÃ�¡u, thÃ�¬ chÃ�º hoặc Ã�´ng chÃ�º vẫn phải thá»� cÃ�ºng Ã�´ng bÃ� tại nhÃ� cá»a trÆ°á»�ng. Do Ä�Ã�³ khÃ�´ng cÃ�³ lá»� láºp bÃ� n thá»� vá»�ng Ä�á»�i cá»a thứ ngay á»� quÃ�ª nhÃ� . Nếu cá»a trÆ°á»�ng khuyết hoặc xa quÃ�ª, thÃ�¬ ngÆ°á»�i con thứ 2 thế trÆ°á»�ng

Ä�ược láºp bÃ� n thá»� chÃ�Ânh, cÃ�²n bÃ� n thá»� á»� nhÃ� ngÆ°á»�i anh cả á»� xa quÃ�ª lại lÃ� bÃ� n thá»� vá»�ng.

Phong tục rất hay vÃ� rất cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a. Bá»�i lẽ chữ Hiếu Ä�i Ä�Ã�´i vá»�i chữ Ä�á»�. Khi sá»�ng cÅ©ng nhÆ° Ä�Ã�£ mất, Ã�´ng bÃ� cha mẹ bao giá»� cÅ©ng mong muá»�n anh chá»� em sá»�ng hÃ�²a thuáºn, má»�t nhÃ� Ä�ầm ấm. Thá»�nh vong há»�n vá»� cầu cÃ�ºng lá»� bÃ�¡i, mÃ� anh chá»� em á»� gần nhau khÃ�´ng sum há»�p, má»�i ngÆ°á»�i cÃ�ºng má»�t nÆ¡i, thÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� mầm má»�ng của sá»± bất hoÃ� , vong há»�n lÃ� m sao mÃ� thanh thản Ä�ược.

CÃ�¡ch láºp bÃ� n thá»� vá»�ng:

Chưa phải l� phong tục c� truy�n, chưa c�³ nghi l� nhất...�i�u 50 : Hợp tự l� g�¬ ? Tại sao phải hợp tự ?

Hợp tự c�³ nghĩa l� : rư�c c�¡c ti�ªn linh c�¡c ��i v� o th� chung trong c�¹ng m�t nh� th� của �ại t�´n hay của từng ti�u chi.

Theo phong tục cá»� truyá»�n: NÄ�m Ä�á»�i tá»�ng giá»�, hay â��NgÅ© Ä�ại mai thần chủâ�� (Ä�ến 5 Ä�á»�i thÃ�¬ chÃ�´n thần chủ). Thá»±c chất chá»� cÃ�³ bá»�n Ä�á»�i, tức lÃ� lÃ� m giá»� cha mẹ (Ä�á»�i 2), Ã�´ng bÃ� (Ä�á»�i 3), cụ Ã�´ng cụ bÃ� (hay cá»� 4 Ä�á»�i) vÃ� kỵ (hay can 5 Ä�á»�i). Cao hÆ¡n kỵ gá»�i chung lÃ� tiÃ�ªn tá»�, thÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�ºng giá»� nữa, mÃ� rÆ°á»�c chung tất cả thuá»· tá»�, tiÃ�ªn tá»� cÃ�¡c Ä�á»�i vÃ� o chung má»�t nhÃ� thá»� má»�i nÄ�m tế má»�t lượt. Thần chủ con cÃ�ºng cha mẹ, Ä�á»� lÃ� Hiá»�n khảo, Hiá»�n tá»·, Ä�ến khi ngÆ°á»�i con trÆ°á»�ng chết, chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n cÃ�ºng Ã�´ng bÃ� , Ä�á»�i thần chủ lÃ� Hiá»�n tá»� khảo, Hiá»�n tá»� tá»·, Ä�ến lượt chÃ�¡u trÆ°á»�ng mất, chắt trÆ°á»�ng tiếp tục thá»� cụ lÃ� Hiá»�n Tằng tá»� khảo (hoặc tá»·), chÃ�Ât (chiu) trÆ°á»�ng thá»� kỵ lÃ� Hiá»�n Cao tá»� khảo (hoặc tá»·). Sau nÄ�m Ä�á»�i thÃ�¬ rÆ°á»�c vÃ� o nhÃ� thá»� tá»� rá»�i chÃ�´n thần chủ Ä�Ã�³ Ä�i. Trong nhÃ� thá»� tá»� chá»� Ä�á»� duy nhất cÃ�³ má»�t ngÃ�´i thần chủ cao nhất (thuá»· tá»� hoặc tiÃ�ªn tá»� báºc cao nhất của nhÃ� thá»� chi Ä�Ã�³) gá»�i lÃ� â��VÄ©nh thế thần chủâ��.

G�p chung tất cả ti�ªn t� của nhi�u ��i lại �� tế chung...�i�u 51 : Gia phả l� gia bảo c�³ ��ºng kh�´ng ?

Ä�Ã�ºng vÃ� rất Ä�Ã�ºng vá»�i những ngÆ°á»�i cÃ�³ Ã�½ thức tÃ�´n kÃ�Ânh tá»� tiÃ�ªn vÃ� quÃ�½ trá»�ng tÃ�¬nh cảm há»� hÃ� ng gia tá»�c. Gia phả lÃ� lá»�ch sá» của má»�t dÃ�²ng há»�, má»�t gia Ä�Ã�¬nh lá»�n. Thiết tÆ°á»�ng khÃ�´ng cần phải nÃ�³i nhiá»�u vá»� Ã�½ nghÄ©a mÃ� má»�i cuá»�n gia phả của từng dÃ�²ng há»� Ä�á»�u Ä�Ã�£ nÃ�³i rÃ�µ trong từng lá»�i tá»±a. Ä�Ã� nh rằng cÃ�¡i Ä�n, cÃ�¡i mặc Ä�á»� nuÃ�´i sá»�ng gia Ä�Ã�¬nh vÃ� bản thÃ�¢n lÃ� viá»�c hÃ� ng Ä�ầu. NhÆ°ng cÃ�³ thấy ná»�i day dứt của những ngÆ°á»�i cÃ�³ tÃ�¢m huyết muá»�n truyá»�n cho con chÃ�¡u biết Ä�á»�i cha mÃ�¬nh do ai sinh ra, từ Ä�Ã�¢u Ä�ến, tá»� tiÃ�ªn cÃ�´ng Ä�ức ra sao, ngặt vÃ�¬ gia phả Ä�Ã�£ mất; cÃ�³ thấy Ä�ược ná»�i niá»�m của những ngÆ°á»�i trÃ�º ngụ á»� phÆ°Æ¡ng xa khÃ�´ng Ä�ược cha Ã�´ng truyá»�n cho biết gá»�c gÃ�¡c của mÃ�¬nh từ Ä�Ã�¢u, há»� hÃ� ng lÃ� ai, khi Ä�Ã�³ má»�i thấy Ä�ầy Ä�ủ Ã�½ nghÄ©a của hai chữ â��Gia phả-â��Gia bảoâ��. Giá»�t nÆ°á»�c rất quÃ�½ Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i sá»�ng trÃ�ªn sa mạc, cÃ�²n Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i sá»�ng ven sÃ�´ng, dá»� gÃ�¬ má»�i lần â��Uá»�ng nÆ°á»�câ�� lại phải â��Nhá»� nguá»�nâ��.

Th�i trư�c h� n� o cũng c�³ gia phả, c�³ h� từng nh� c�²n c�³ gia phả. Nếu v�¬ thuỷ, h�a, �ạo tặc �� mất v� ng bạc- của cải g�¬ th�¬ mất, chứ kh�´ng �� mất gia phả. Ngặt v�¬ gia phả ng� y xưa viết bằng chữ H�¡n, hơn nữa từng

chi từng nhÃ� chá»� ná»�i phần trá»±c há»� của chi mÃ�¬nh, nhÃ� mÃ�¬nh, thảng hoặc má»�i cÃ�³ má»�t cuá»�n gia phả ghi Ä�á»�i tiếp ná»�i của chi anh, chi em, Ä�ến Ä�á»�i hai Ä�á»�i ba lÃ� cÃ�¹ng, do Ä�Ã�³ nếu má»�t chi mất gia phả thÃ�¬ chi khÃ�¡c khÃ�´ng thá»� bá»� cứu. Hiá»�n nay, do mất gia phả nÃ�ªn nhiá»�u há»� tuy cÃ�¹ng á»� vá»�i nhau trong má»�t Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng vẫn khÃ�´ng biết nhau, khÃ�´ng nháºn Ä�ược quan há»� há»� hÃ� ng.

Vá»� má»�t Ã�½ nghÄ©a khÃ�¡c, gia phả sá»� dÄ© gá»�i lÃ� gia bảo vÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� lá»�ch sá» của tá»� tiÃ�ªn nhiá»�u Ä�á»�i truyá»�n lại, lÃ� Ä�iá»�u tá»� tiÃ�ªn muá»�n gá»i gắm lại cho Ä�á»�i sau. Bất cứ há»� nÃ� o, bất cứ con ngÆ°á»�i nÃ� o trong há»�, cÃ�³ tÃ� i nÄ�ng lá»�i lạc Ä�ến Ä�Ã�¢u, cÃ�¡ nhÃ�¢n cÅ©ng khÃ�´ng thá»� viết Ä�ược toÃ� n bá»� gia phả mÃ� chá»� cÃ�³ kế thừa Ä�á»�i trÆ°á»�c vÃ� truyá»�n dẫn Ä�á»�i sau.

Gia phả cÃ�¡c há»� lÃ� cÃ�¡c nguá»�n bá»� sung tÆ° liá»�u rất quÃ�½, rất dá»�i dÃ� o cho quá»�c sá», nếu cÃ�¡c nhÃ� sá» há»�c biết khai thÃ�¡c cÅ©ng cÃ�³ khả nÄ�ng từ gia bảo trá»� thÃ� nh quá»�c bảo.

�i�u 52 : Gia phả ho� n ch�nh c�³ những mục g�¬ ?

Gia phả �ược coi l� ho� n ch�nh trư�c hết phải l� m�t gia phả �ược ghi ch�©p r�µ r� ng, chữ nghĩa ch�¢n phương c�³ ghi r�µ t�ªn ngư�i sao lục, bi�ªn soạn thu�c ��i thứ mấy, n�m n� o, tri�u vua n� o, c�n cứ v� o bản n� o, t�ªn ngư�i tục bi�ªn qua c�¡c ��i cũng c�³ cư�c ch�º r�µ r� ng. �ầu gia phả c�³ l�i tựa ghi �ược ngu�n g�c xuất xứ của thủy t� c�³ cứ li�u th� nh v�n hay truy�n ng�´n.

M� �ầu l� thuỷ t�, lần lượt �ến ti�ªn t� c�¡c ��i, n�i d�²ng �ến l�p con ch�¡u m�i sinh.

��i v�i ti�n nh�¢n c�³ c�¡c mục sau ��¢y:

ââ�¬Â¢ TÃ�ªn: Gá»�m tÃ�ªn huÃ�½, tÃ�ªn tá»±, biá»�t hiá»�u, thụy hiá»�u vÃ� tÃ�ªn gá»�i thÃ�´ng thÆ°á»�ng theo táºp quÃ�¡n Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng? Thuá»�c Ä�á»�i thứ mấy ?

â�¢ Con trai thứ mấy của �´ng n� o? B� n� o ?

â�¢ Ng� y th�¡ng n�m sinh (c�³ ngư�i c�²n ghi �ược cả gi� sinh).

â�¢ Ng� y, th�¡ng, n�m mất ? Th� bao nhi�ªu tu�i ?

â�¢ M� t�¡ng tại ��¢u? (c�³ ngư�i ghi �ược cả nguy�ªn t�¡ng, cải t�¡ng, di t�¡ng tại ��¢u ? V� o th�¡ng, n�m n� o ?).

ââ�¬Â¢ Há»�c hÃ� nh, thi cá», Ä�áºu Ä�ạt, chức vụ, Ä�á»�a vá»� lÃ�ºc sinh thá»�i vÃ� truy phong sau khi mất: Thi Ä�áºu há»�c vá»� gÃ�¬? Khoa nÃ� o? Triá»�u vua nÃ� o? Nháºn chức vá»� gÃ�¬? nÄ�m nÃ� o? Ä�ược ban khen vÃ� hÆ°á»�ng tÆ°á»�c lá»�c gÃ�¬ ? Sau khi mất Ä�ược truy phong chức gÃ�¬ ? TÆ°á»�c gÃ�¬ ? (Ä�á»�i vá»�i những vá»� hiá»�n Ä�ạt thÃ�¬ mục nÃ� y rất dÃ� i. VÃ� dụ trong Nghi TiÃ�ªn Nguyá»�n gia thế phả, chá»� riÃ�ªng XuÃ�¢n quáºn cÃ�´ng Nguyá»�n Nghiá»�m, mục nÃ� y Ä�Ã�£ trÃ�ªn mÆ°á»�i trang)

â�¢ Vợ: Ch�¡nh thất, kế thất, thứ thất...

â�¢ H� t�ªn, con g�¡i thứ mấy của �´ng n�

o, b� n� o ? Qu�ª � ��¢u ? C�¡c mục ng� y, th�¡ng, n�m sinh, ng� y, th�¡ng, n�m mất, tu�i th�, m�, ��u ghi từng ngư�i như tr�ªn.

ââ�¬Â¢ Nếu cÃ�³ thi Ä�áºu hoặc cÃ�³ chức tÆ°á»�c, Ä�á»�a vá»�, Ä�ược ban thÆ°á»�ng riÃ�ªng thÃ�¬ ghi thÃ�ªm.

ââ�¬Â¢ Con: Ghi theo thứ tá»± nÄ�m sinh, nếu nhiá»�u vợ thÃ�¬ ghi rÃ�µ con bÃ� nÃ� o ? Con gÃ�¡i thÃ�¬ cÆ°á»�c chÃ�º kỹ: Con gÃ�¡i thứ mấy, Ä�Ã�£ lấy chá»�ng thÃ�¬ ghi tÃ�ªn há»� chá»�ng, nÄ�m sinh, con Ã�´ng bÃ� nÃ� o, quÃ�ª quÃ�¡n, Ä�áºu Ä�ạt, chức tÆ°á»�c ? Sinh con mấy trai mấy gÃ�¡i, tÃ�ªn gÃ�¬ ? (Con gÃ�¡i cÃ�³ cÆ°á»�c chÃ�º cÃ�²n con trai khÃ�´ng cần vÃ�¬ cÃ�³ mục riÃ�ªng từng ngÆ°á»�i thuá»�c Ä�á»�i sau).

ââ�¬Â¢ Những gÆ°Æ¡ng sÃ�¡ng, những tÃ�Ânh cÃ�¡ch, hÃ� nh trạng Ä�ặc biá»�t, hoặc những cÃ�´ng Ä�ức Ä�á»�i vá»�i lÃ� ng xÃ�£, há»� hÃ� ng, xÃ�³m giá»�ng...

NgoÃ� i những mục ghi trÃ�ªn, gia phả nhiá»�u há»� cÃ�²n lÆ°u lại nhiá»�u sá»± tÃ�Âch Ä�ặc biá»�t của cÃ�¡c vá»� tiÃ�ªn tá»�, những Ä�Ã�´i cÃ�¢u Ä�á»�i, những Ã�¡ng vÄ�n hay, những bÃ� i thuá»�c gia truyá»�n...Ä�Ã�³ lÃ� những tÃ� i sản quÃ�½ giÃ�¡ mÃ� chÃ�ºng ta Ä�á»� thất truyá»�n, chÆ°a biết khai thÃ�¡c.

Những ná»�i dung ghi trÃ�ªn chá»� cÃ�³ tÃ�Ânh chất gợi Ã�½ vá»�i cÃ�¡c...Ä�iá»�u 53 : Thá»� mai gia lá»� lÃ� gia lá»� nÆ°á»�c ta hay gia lá»�...â��Thá»� mai gia lá»�â�� lÃ� gia lá»� nÆ°á»�c ta, cÃ�³ dá»±a theo Chu CÃ�´ng gia lá»� tức gia lá»� thá»�i xÆ°a của Trung Quá»�c nhÆ°ng khÃ�´ng ráºp khuÃ�´n theo Tầu. Mặc dầu gia lá»� từ triá»�u LÃ�ª Ä�ến nay cÃ�³ nhiá»�u chá»� Ä�Ã�£ lá»�i thá»�i nhÆ°ng khi Ä�Ã�£ trá»� thÃ� nh luáºt tục, Ä�n sÃ�¢u, bÃ�©n rá»� trong nhÃ�¢n dÃ�¢n, nÃ�ªn Ä�ến nay trong Nam ngoÃ� i Bắc vẫn cÃ�²n phá»� biến Ã�¡p dụng, nhất lÃ� tang lá»�.

TÃ�¡c giả của â��Thá»� mai gia lá»�â�� lÃ� Há»� Sỹ TÃ�¢n (1690-1760) hiá»�u Thá»� Mai ngÆ°á»�i lÃ� ng HoÃ� n Háºu, huyá»�n Quỳnh LÆ°u, Ä�áºu Tiến sÄ© nÄ�m 1721 (nÄ�m thứ 2 triá»�u Bảo ThÃ�¡i), lÃ� m quan Ä�ến HÃ� n lÃ�¢m Thá»� chế.

Trong "Thá»� mai gia lá»�" cÃ�³ trÃ�Âch dẫn má»�t phần của Há»�...Ä�iá»�u 54 : Ã�« Ba cha tÃ�¡m mẹ Ã�» lÃ� những ai ?

Theo �Th� mai gia l��:

Ba cha l� :

1. Th�¢n phụ: Cha sinh ra m�¬nh.

2. Kế phụ: Sau khi cha chết, mẹ lấy ch�ng kh�¡c, ch�ng m�i của mẹ l� kế phụ hay, b� dượng.

3. Dưỡng phụ: B� nu�´i.

T�¡m mẹ l� :

1. Ä�Ã�Âch mẫu: Vợ cả của bá»�.

2. Kế mẫu: Khi c�²n nh� mẹ ��£ mất, cha lấy vợ kh�¡c �� nu�´i nấng m�¬nh.

3. Từ mẫu: Mẹ chết từ tấm b�©, cha sai ngư�i vợ lẽ nu�´i m�¬nh b�º m�m.

4. Dưỡng mẫu: Mẹ nu�´i, cha mẹ ngh�¨o cho m�¬nh �� ngư�i kh�¡c nu�´i.

5. Xuất mẫu: L� mẹ sinh ra m�¬nh nhưng b� cha ru�ng rẫy.

6. Gi�¡ mẫu: l� mẹ sinh ra m�¬nh, nhưng khi cha mất th�¬ �i lấy ch�ng kh�¡c.

7. Thứ mẫu: L� mẹ sinh ra m�¬nh nhưng l� vợ lẽ của cha.

8. Nhũ mẫu: Mẹ v�º, cho m�¬nh b�º m�m từ khi c�²n tấm b�©.

Tr�ªn ��¢y l� ��nh nghĩa theo "Th� mai gia l�", chưa n�³i...�i�u 55 : Ch�ºc thư l� g�¬ ?

â��ChÃ�ºcâ�� lÃ� lá»�i dặn dÃ�², phÃ�³ thÃ�¡c. â��ChÃ�ºc thÆ°â�� hay â��Di chÃ�ºcâ�� lÃ� lá»�i dặn dÃ�² của ngÆ°á»�i chủ gia Ä�Ã�¬nh, ngÆ°á»�i lÃ�£nh Ä�ạo Ä�ất nÆ°á»�c trÆ°á»�c khi mất. ChÃ�ºc thÆ°, di chÃ�ºc viết thÃ� nh vÄ�n bản cÃ�³ giÃ�¡ trá»� hÃ� nh chÃ�Ânh, phÃ�¡p lÃ�½. Nếu khÃ�´ng biết chữ, hoặc yếu quÃ�¡ khÃ�´ng viết Ä�ược nữa thÃ�¬ nhá»� ngÆ°á»�i khÃ�¡c viết, Ä�á»�c lại cho nghe rá»�i kÃ�½ tÃ�ªn hoặc Ä�iá»�m chá»� vÃ� o dÆ°á»�i. Di chÃ�ºc của nhÃ� vua thÃ�¬ gá»�i lÃ� di chiếu.

Ná»�i dung chÃ�Ânh của chÃ�ºc thÆ° thÆ°á»�ng lÃ� viá»�c chia gia tÃ� i. NhÃ� cÃ�³ bao nhiÃ�ªu ruá»�ng Ä�ất, nhÃ� cá»a, chia cho con trai con gÃ�¡i, ai Ä�ược hÆ°á»�ng khoảnh nÃ� o, mấy mẫu, mấy sÃ� o á»� Ä�Ã�¢u, cÃ�²n lại bao nhiÃ�ªu dÃ� nh cho mẹ lÃ� m của dưỡng lÃ�£o, giÂao ngÆ°á»�i nÃ� o chÄ�m nom. Nếu cÃ�²n bao nhiÃ�ªu nợ lÃ� ng, nợ há»� cÅ©ng giÂao phÃ�³ cho con nÃ� o phải Ä�Ã�²i, phải trả. Quy Ä�á»�nh giÃ� nh bao nhiÃ�ªu lÃ� m ruá»�ng hÆ°Æ¡ng há»�a, giÂao cho con trÆ°á»�ng hoặc chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n. Di chiếu của nhÃ� vua giÂao cho ai lÃ� Ä�ại thần cÃ�³ má»�nh phÃ�² thÃ�¡i tá» lÃ�ªn ngÃ�´i. Nếu ngÃ�´i thÃ�¡i tá» chÆ°a Ä�á»�nh thÃ�¬ chuyá»�n chá»� cho hoÃ� ng tá» nÃ� o ná»�i ngÃ�´i...

Th�i nay, nam nữ b�¬nh quy�n, nếu cha mất trư�c ��£ c�³ mẹ nắm to� n b� quy�n h� nh. Th�i trư�c, ngư�i mẹ, ngư�i vợ sau 3 n�m tang ch�ng nếu mu�n t�¡i gi�¡ th�¬ �i tay kh�´ng, nếu � lại nu�´i con cũng kh�´ng �ược nắm to� n quy�n, c�²n phải l� thu�c c�¡c �´ng ch�º, �´ng b�¡c trong h�. Nếu c�²n c�³ nợ th�¬ phải trả hết.

Thế nÃ�ªn, cÃ�³ những gia Ä�Ã�¬nh giÃ� u cÃ�³ nhÆ°ng vÃ�´ phÃ�ºc, bạc Ä�ức: Cha mẹ nằm xuá»�ng anh em Ä�Ã�¹n Ä�ẩy nhau, chÆ°a lo viá»�c chÃ�´n cất, chá»� chÄ�m chÃ�º tranh giÃ� nh tÃ� i sản, Ä�á»� thiÃ�ªn hạ xá»� vả. VÃ�¬ váºy, khi cÃ�²n khoẻ, cÃ�¡c cụ Ä�Ã�£ phải lo xa: Chia gia tÃ� i trÆ°á»�c, Ä�á»�nh trÃ�¡ch nhiá»�m sẵn, mua sắm bá»� háºu sá»± (Ã�¡o quan) cÃ�³ ngÆ°á»�i cÃ�²n dặn trÆ°á»�c cả viá»�c chÃ�´n cất, tang chế, cá»� bÃ� n, Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m..

TrÃ�Âch di chÃ�ºc của Chủ Tá»�ch Há»� ChÃ� Minh:

â��...Suá»�t Ä�á»�i tÃ�´i hết lÃ�²ng phục vụ Tá»� quá»�c, phục vụ CÃ�¡ch mạng, phục vụ nhÃ�¢n dÃ�¢n. Nay dÃ�¹ phải từ biá»�t thế giá»�i nÃ� y, tÃ�´i khÃ�´ng cÃ�³ Ä�iá»�u gÃ�¬ phải há»�i háºn, chá»� tiếc lÃ� tiếc rằng khÃ�´ng Ä�ược phục vụ lÃ�¢u hÆ¡n nữa, nhiá»�u hÆ¡n nữa. Sau khi tÃ�´i qua Ä�á»�i, chá»� nÃ�ªn tá»� chức Ä�iếu phÃ�ºng linh Ä�Ã�¬nh, Ä�á»� khá»�i lÃ�£ng phÃ� thá»�i giá»� vÃ� tiá»�n bạc của nhÃ�¢n dÃ�¢n...â��

Ng� y 10-5-1969

Di ch�ºc của Tam nguy�ªn Y�ªn ��:

"KÃ�©m hai tuá»�i xuÃ�¢n Ä�ầy chÃ�Ân chục

S� thầy sinh phải l�ºc dương c�¹ng

�ức th� y ��£ m�ng m�²ng mong

Tu�i thầy lại s�ng hơn �´ng cụ thầy

H�c chẳng c�³ rằng hay chi cả

Cưỡi �ầu ngư�i k� ��£ ba phen

Tu�i l� tu�i của gia ti�ªn

Cho n�ªn thầy �ược hư�ng ni�ªn l�¢u ng� y.

ấy thủa trư�c �´ng m� y chẳng ��

Ho�¡ b�¢y gi� cho b� l� m n�ªn

Æ n vua chá»a chÃ�ºt bÃ�¡o Ä�á»�n

CÃ�ºi trÃ�´ng há»� Ä�ất, ngá»ng lÃ�ªn thẹn trá»�i

S�ng kh�´ng �� tiếng ��i ca th�¡n

Chết �ược v� qu�ª qu�¡n hương th�´n

M�i hay tr�m sự vư�´ng tr�²n

S�ng l�¢u ��£ trải chết ch�´n ch� g�¬?

�� kh�¢m ni�m ch� n� xấu t�t

KÃ�Ân chÃ�¢n tay Ä�ầu gÃ�³t thá»�i thÃ�´i

C� �ừng to lắm con ơi

H� ai chạy lại con m�i ngư�i �n

Tế �ừng c�³ viết v�n m� ��c

Trư�ng ��i �ừng gấm v�³c l� m chi

Minh tinh con cũng b� �i

M�i quan �� chủ con th�¬ kh�´ng n�ªn

M�´n sinh ch� b� ti�n �ạt giấy

Bạn của thầy cÅ©ng váºy mÃ� thÃ�´i

Kh�¡ch quen ch� viết thiếp m�i

Ai �ưa l� ph�ºng con th�i ch� thu

Chẳng qua nợ �� cho ngư�i s�ng

Chết �i r�i c�²n ng�³ng v� o ��¢u

Lại mang c�¡i tiếng to �ầu

Khi nay b� y bi�n, khi sau ch�ª b� n

C� biến của vua ban ng� y trư�c

Khi �ưa th� y con rư�c �ầu ti�ªn

Lại thu�ª m�t lũ phư�ng k�¨n

Vừa �i vừa th�i m�i b�ªn d�m thằng

Vi�c t�ng t�¡ng nhung nh�ng qua qu�½t

C�ºng cho thầy m�t ch�ºt rượu hoa

�� v� o mấy chữ trong bia,

Rằng: �Quan nh� Nguy�n c�¡o v� ��£ l�¢u�

Ä�iá»�u 56 : Ã�« CÆ° tang Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?Thá»�i xÆ°a, dẫu lÃ� m quan Ä�ến chức gÃ�¬, theo phÃ�©p nÆ°á»�c, há»� cha mẹ mất Ä�á»�u phải vá»� cÆ° tang 3 nÄ�m trừ trÆ°á»�ng hợp Ä�ang báºn viá»�c quÃ�¢n nÆ¡i biÃ�ªn ải hay Ä�i sứ nÆ°á»�c ngoÃ� i. Lá»� nÃ� y khÃ�´ng quy Ä�á»�nh Ä�á»�i vá»�i binh lÃ�Ânh vÃ� nha lại. Nếu ai vÃ�¬ tham quyá»�n cá»� vá»�, giấu diếm khÃ�´ng tÃ�¢u bÃ�¡o Ä�á»� vá»� cÆ° tang, bá»� Ä�Ã� n hặc vÃ�¬ tá»�i bất hiếu, sẽ bá»� triá»�u Ä�Ã�¬nh sá» phạt biếm truất. Trong thá»�i giÂan cÆ° tang, lá»�nh vua khÃ�´ng Ä�ến cá»a.

Ba nÄ�m cÆ° tang lÃ� ba nÄ�m chá»�u Ä�á»±ng giÂan khá»�, nhẫn nhục, khÃ�´ng dá»± má»�i cuá»�c vui, khÃ�´ng dá»± lá»� cÆ°á»�i, lá»� mừng, khÃ�´ng uá»�ng rượu (ngoÃ� i chÃ�©n rượu cÃ�ºng cha mẹ), khÃ�´ng nghe nhạc vui, khÃ�´ng ngủ vá»�i vợ hoặc nÃ� ng hầu, trừ trÆ°á»�ng hợp chÆ°a cÃ�³ con trai Ä�á»� ná»�i dÃ�µi tÃ�´ng Ä�Æ°á»�ng, ngoÃ� i ra ai sinh con trong thá»�i kỳ nÃ� y cÅ©ng bá»� coi lÃ� bất hiếu. KhÃ�´ng Ä�ược mặc gấm vÃ�³c, nhung lụa, khÃ�´ng Ä�á»�i mÅ© Ä�i hia, thÆ°á»�ng Ä�i chÃ�¢n khÃ�´ng, cÃ�¹ng lắm chá»� Ä�i guá»�c má»�c hoặc giÃ� y cá»�.

Dầu lÃ� m Ä�ến tá»� tÆ°á»�ng trong triá»�u, khi khÃ�¡ch Ä�ến viếng cha mẹ mÃ�¬nh, bất ká»� sang hay hÃ�¨n cÅ©ng phải cung kÃ�Ânh chÃ� o má»�i vÃ� lạy tạ (hai lạy hay ba vÃ�¡i dÃ� i). Khi ra Ä�Æ°á»�ng, khÃ�´ng sinh sá»± vá»�i bắt cứ ngÆ°á»�i nÃ� o. á»� trong nhÃ� , Ä�á»�i vá»�i ká»� Ä�n ngÆ°á»�i á»� cÅ©ng khÃ�´ng Ä�ược to tiếng.

Ba nÄ�m sầu muá»�n, tá»± nghiÃ�ªm khắc vá»�i chÃ�Ânh mÃ�¬nh, rá»�ng lượng vá»�i kẻ dÆ°á»�i, cung kÃ�Ânh vá»�i khÃ�¡ch bạn, Ä�á»� tá»� lÃ�²ng thÃ� nh kÃ�Ânh vá»�i cha mẹ.

Thá»�i nay khÃ�´ng cÃ�²n lá»� cÆ° tang, nhất lÃ� cÃ�¡c cÃ�¡n bá»� chủ...Ä�iá»�u 57 : VÃ�¬ sao cÃ�³ tục Ä�á»�i mÅ© gai, Ä�ai chuá»�i vÃ� chá»�ng gáºy ?

Tục Ä�á»�i mÅ© rÆ¡m quấn tháºt to quanh Ä�ầu, thắt lÆ°ng bằng dÃ�¢y gai, dÃ�¢y chuá»�i ngÃ� y nay Ä�Ã�£ lá»�i thá»�i, nhiá»�u nÆ¡i Ä�Ã�£ bÃ�£i bá»�, cÃ�²n tục chá»�ng gáºy chá»� Ã�¡p dụng Ä�á»�i vá»�i con trai tang cha (gáºy tre) tang mẹ (gáºy vÃ�´ng),vẫn cÃ�²n á»� nhiá»�u Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng.

Nguy�ªn do: ��i xưa, �ư�ng �i lại c�²n hẹp, c�³ khi c�²n phải leo n�ºi cao, ngư�i mất dược ch�´n cất � nơi xa khu d�¢n cư, trong rừng n�ºi, c�³ nơi ch�´n � tri�n n�ºi ��¡ c�³ nhi�u hang ��ng. ��£ c�³ trư�ng hợp, ngư�i con v�¬ qu�¡ thương x�³t cha mẹ, kh�³c l�³c thảm thiết, �ến n�i

khÃ�´ng ká»� gÃ�¬ Ä�ến sinh mạng của mÃ�¬nh, Ä�áºp Ä�ầu vÃ� o vÃ�¡ch Ä�Ã�¡, khi leo nÃ�ºi Ä�i vá»� vÃ�¬ thÆ°Æ¡ng cảm quÃ�¡ mất cả thÄ�ng bằng ngÃ�£ lÄ�n xuá»�ng vá»±c. Ä�á»� trÃ�¡ng tÃ�¬nh trạng trÃ�¹ng tang thảm hại Ä�Ã�³, ngÆ°á»�i ta má»�i Ä�ặt ra lá»� phải quấn quanh Ä�ầu những váºt liá»�u má»�m, xá»�p Ä�á»� nếu va vấp Ä�ỡ gÃ�¢y tá»�n thÆ°Æ¡ng vÃ� Ä�ặt ra lá»� phải chá»�ng gáºy Ä�á»� Ä�i Ä�ứng an toÃ� n hÆ¡n. Váºt liá»�u dá»� kiếm nhất, giÃ� u nghÃ�¨o ai cÅ©ng cÃ�³ thá»� tá»± liá»�u Ä�ược vÃ� á»� Ä�Ã�¢u cÅ©ng cÃ�³ thá»� kiếm Ä�ược Ä�á»� lÃ� m chất Ä�á»�m, Ä�Ã�³ lÃ� rÆ¡m, lÃ�¡ chuá»�i, dÃ�¢y gai, dÃ�¢y Ä�ay. Xuất phÃ�¡t từ kinh nghiá»�m thá»±c tế của má»�t sá»� ngÆ°á»�i, dần dần trá»� thÃ� nh phong tục phá»� biến.

V�¬ ng� y thư�ng �i lao ��ng � ��ng ru�ng, n�ºi rừng hoặc...�i�u 58 : �« N�m hạng tang phục �» l� g�¬ ?

Theo �Th� mai gia l��, c�³ n�m hạng tang phục tuỳ theo quan h� huyết th�ng v� nghĩa t�¬nh ph�¢n bi�t th�¢n sơ:

1.�ại tang: Trảm th�´i v� t� th�´i.

â�¢ Quần �¡o s� gấu g�i l� trảm th�´i: Con �� tang cha.

â�¢ Quần �¡o kh�´ng s� gấu g�i l� t� th�´i: Con �� tang mẹ, vợ �� tang ch�ng khi cha chưa mất.

â�¢ Th�i hạn: 3 n�m, ��i sau giảm b�t c�²n 2 n�m 3 th�¡ng (sau l� gi� �ại tư�ng 2 n�m, th�ªm 3 th�¡ng dư ai).

â�¢ �¡o x�´, kh�n x�´ c�³ hai giải sau lưng (g�i l� kh�n ngang).

Nếu cha mẹ ��u ��£ mất th�¬ hai giải bằng nhau, nếu c�²n mẹ hoặc c�²n cha th�¬ hai giải d� i ngắn l�ch nhau.

ââ�¬Â¢ Con trai chá»�ng gáºy: Tang cha gáºy tre, tang mẹ gáºy vÃ�´ng, mÅ© rÆ¡m quấn Ä�ầu, dÃ�¢y chuá»�i, dÃ�¢y Ä�ai thắt lÆ°ng.

Th�i nay, nhi�u nơi ��£ b�£i b� những tang phục n� y. � th� nh ph� nhi�u nh� d�¹ng b�ng �en theo tang chế ch�¢u ��u, theo �½ ch�ºng t�´i, ti�n hơn.

ââ�¬Â¢ Con trai, con gÃ�¡i, con dÃ�¢u Ä�á»�u Ä�á»� tang cha mẹ. (Ká»� cả Ä�Ã�Âch mẫu, kế mẫu, dưỡng mẫu, từ mẫu vÃ� dưỡng phụ).

â�¢ Vợ �� tang ch�ng.

ââ�¬Â¢ Nếu con trÆ°á»�ng mất trÆ°á»�c thÃ�¬ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n Ä�á»� tang Ã�´ng bÃ� ná»�i cÅ©ng Ä�ại tang thay cha.

2. CÆ¡ niÃ�ªn: Ä�á»� tang má»�t nÄ�m. Từ niÃ�ªn cÆ¡ trá»� xuá»�ng dÃ�¹ng khÄ�n trÃ�²n, vải trắng, khÃ�´ng gáºy.

â�¢ Ch�¡u n�i �� tang �´ng b� n�i.

â�¢ Con ri�ªng của vợ �� tang b� dượng nếu b� dượng c�³ c�´ng nu�´i v� � c�¹ng, nếu kh�´ng � c�¹ng th�¬ kh�´ng tang; trư�c c�³ � c�¹ng sau th�´i th�¬ �� tang 3 th�¡ng.

â�¢ Con �� tang mẹ �ẻ ra m�¬nh nhưng b�

b� rẫy (xuất mẫu), hoặc cha chết, mẹ lấy ch�ng kh�¡c (gi�¡ mẫu).

ââ�¬Â¢ Chá»�ng Ä�á»� tang vợ cả cÃ�³ gáºy, nếu cha mẹ cÃ�²n sá»�ng thÃ�¬ khÃ�´ng gáºy.

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u Ä�á»� tang bÃ�¡c trai bÃ�¡c gÃ�¡i, chÃ�º, thÃ�Âm vÃ� cÃ�´ ruá»�t.

â�¢ Anh ch� em ru�t �� tang cho nhau (c�¹ng cha kh�¡c mẹ cũng tang m�t n�m, c�¹ng mẹ kh�¡c cha th�¬ tang 5 th�¡ng).

â�¢ Cha mẹ �� tang con trai, con g�¡i v� con d�¢u cả, k� cả con �i l� m con nu�´i nh� ngư�i.

ââ�¬Â¢ ChÃ�º, bÃ�¡c, thÃ�Âm cÃ�´ ruá»�t Ä�á»� tang cho chÃ�¡u ( con anh em ruá»�t).

ââ�¬Â¢ Ã�â��ng bÃ� ná»�i Ä�á»� tang cho chÃ�¡u trÆ°á»�ng (Ä�Ã�Âch tÃ�´n).

ââ�¬Â¢ Ä�Ã�Âch mẫu, kế mẫu, từ mẫu tang cÃ�¡c con chá»�ng, thứ mẫu tang con mÃ�¬nh vÃ� con chá»�ng nhÆ° nhau Ä�á»�u má»�t nÄ�m. Tang con dÃ�¢u cả cÅ©ng má»�t nÄ�m.

â�¢ Con d�¢u �� tang d�¬ ghẻ của ch�ng (tức vợ lẽ cha ch�ng).

ââ�¬Â¢ Rá»� Ä�á»� tang cha mẹ vợ (vợ chết Ä�Ã�£ lÃ�¡y vợ khÃ�¡c cÅ©ng váºy).

â�¢ N� ng hầu �� tang cha mẹ ch�ng, vợ cả của ch�ng, c�¡c con ch�ng cũng như con m�¬nh (c�¡c h� h� ng b� ng th�¢n b�ªn nh� ch�ng ��u kh�´ng tang).

3. �ại c�´ng: �� tang 9 th�¡ng.

â�¢ Anh ch� em con ch�º con b�¡c ru�t �� tang cho nhau.

â�¢ Cha mẹ �� tang con d�¢u thứ hoặc con g�¡i ��£ lấy ch�ng.

ââ�¬Â¢ ChÃ�º, bÃ�¡c thÃ�Âm ruá»�t Ä�á»� tang chÃ�¡u (con gÃ�¡i Ä�Ã�£ xuất giÃ�¡, con dÃ�¢u của anh em ruá»�t).

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u dÃ�¢u Ä�á»� tang Ã�´ng bÃ� của chá»�ng, chÃ�º, bÃ�¡c, thÃ�Âm ruá»�t, hoặc cÃ�´ ruá»�t của chá»�ng.

â�¢ Mẹ �� tang con d�¢u thứ v� con g�¡i ri�ªng của ch�ng.

ââ�¬Â¢ Con gÃ�¡i Ä�Ã�£ xuất giÃ�¡ Ä�á»� tang bÃ�¡c trai, bÃ�¡c gÃ�¡i, chÃ�º thÃ�Âm, cÃ�´ ruá»�t.

4. Ti�u c�´ng: �� tang 5 th�¡ng.

ââ�¬Â¢ Chắt Ä�á»� tang cụ. (HoÃ� ng tang: ChÃ�Ât khÄ�n vÃ� ng)

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u Ä�á»� tang anh chá»� em ruá»�t của Ã�´ng ná»�i (Ã�´ng bÃ� bÃ�¡c, Ã�´ng chÃ�º, bÃ� thÃ�Âm, bÃ� cÃ�´).

ââ�¬Â¢ Con Ä�á»� tang vợ lẽ, nÃ� ng hầu của cha ( nếu cha giÂao cho nuÃ�´i mÃ�¬nh thÃ�¬ Ä�á»� tang 3 nÄ�m nhÆ° mẹ Ä�ẻ).

â�¢ Ch�¡u �� tang �ư�ng b�¡ th�New ºc phụ mẫu v� �ư�ng c�´ (anh ch� em con ch�º b�¡c ru�t của cha).

â�¢ Anh ch� em con ch�º, b�¡c ru�t �� tang cho vợ của nhau.

â�¢ Anh ch� em chung mẹ kh�¡c cha �� tang cho nhau (vợ con của anh ch� em ấy th�¬ kh�´ng tang).

â�¢ Ch�º b�¡c ru�t �� tang cho ch�¡u d�¢u (con d�¢u của anh em ru�t).

ââ�¬Â¢ Ã�â��ng bÃ� bÃ�¡c, Ã�´ng chÃ�º, bÃ� thÃ�Âm, bÃ� cÃ�´ Ä�á»� tang cho chÃ�¡u (tức lÃ� chÃ�¡u ná»�i của anh em ruá»�t).

ââ�¬Â¢ Ã�â��ng bÃ� ná»�i Ä�á»� tang cho vợ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n hoặc chÃ�¡u gÃ�¡i xuất giÃ�¡.

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u ngoại Ä�á»� tang Ã�´ng bÃ� ngoại vÃ� cáºu ruá»�t, dÃ�¬ ruá»�t (anh chá»� em ruá»�t của mẹ, ká»� cả Ä�á»�i vá»�i anh chá»� em ruá»�t của Ä�Ã�Âch mẫu, thứ mẫu, kế mẫu).

â�¢ Ch�¡u d�¢u �� tang c�´ ru�t của ch�ng.

ââ�¬Â¢ Chá»� dÃ�¢u, em dÃ�¢u Ä�á»� tang anh chá»� em ruá»�t của chá»�ng vÃ� con của những ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ (tức lÃ� chÃ�¡u gá»�i bằng bÃ�¡c, bằng thÃ�Âm).

5. Ty ma Phục: Tang 3 th�¡ng.

ââ�¬Â¢ ChÃ�Ât Ä�á»� tang can (kỵ) ná»�i (ngÅ© Ä�ại : Há»�ng tang chÃ�Ât khÄ�n Ä�á»�).

â�¢ Chắt �� tang cụ nh� b�¡c, nh� ch�º (tằng t� b�¡ th�ºc phụ mẫu v� tằng t� c�´, tức l� anh em ru�t v�i cụ n�i).

â�¢ Ch�¡u �� tang b� c�´ ��£ lấy ch�ng (ch� em ru�t v�i �´ng n�i).

â�¢ Ch�¡u �� tang c�´ b�¡ (ch� em con ch�º b�¡c ru�t v�i b�).

â�¢ Con �� tang b� dượng (nếu trư�c c�³ � c�¹ng, sau m�i v� b�ªn n�i).

â�¢ Con �� tang n� ng hầu của cha.

â�¢ Con �� tang b� v�º (cho b�º m�m).

â�¢ Ch�¡u �� tang t�c b�¡ th�ºc phụ mẫu (anh em ch�¡u ch�º, ch�¡u b�¡c v�i cha).

â�¢ Ch�ng �� tang vợ lẽ n� ng hầu.

� Anh ch� em h� n�i 5 ��i �� tang cho nhau.

â�¢ B� mẹ vợ �� tang con r�.

â�¢ ��ng b� ngoại �� tang ch�¡u ngoại v� ch�¡u d�¢u ngoại.

â�¢ ��ng của ch�ng �� tang ch�¡u d�¢u.

â�¢ Cụ �� tang cho chắt n�i.

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u Ä�á»� tang vợ cáºu, chá»�ng cÃ�´, chá»�ng dÃ�¬ cÃ�³ cÃ�¹ng á»� má»�t nhÃ� .

â�¢ Anh ch� em con c�´ ru�t v� bạn con d�¬ ru�t �� tang cho nhau.

ââ�¬Â¢ Cáºu ruá»�t Ä�á»� tang vợ của chÃ�¡u trai

ââ�¬Â¢ ChÃ�¡u dÃ�¢u Ä�á»� tang Ã�´ng bÃ� ngoại của chá»�ng, cáºu ruá»�t, dÃ�¬ ruá»�t chá»�ng

â�¢ Ch�¡u d�¢u �� tang c�¡c �´ng b� anh ch� em ru�t v�i �´ng n�i ch�ng.

â�¢ Chắt d�¢u �� tang cụ n�i của ch�ng.

â�¢ Cụ �� tang chắt n�i trai g�¡i.

â�¢ ��ng b� �� tang c�¡c ch�¡u g�¡i của con nh� ch�º, nh� b�¡c.

Tang b�ªn cha mẹ nu�´i:

1. Kỵ b�ªn cha nu�´i th�¬ 3 th�¡ng, cụ b�ªn cha nu�´i th�¬ 5 th�¡ng, �´ng b� th�¬ m�t n�m.

2. Cha mẹ nuÃ�´i thÃ�¬ Ã�¡o bằng gấu, hoặc sá»� gấu 3 nÄ�m cÃ�³ cả gáºy.

3. Từ �´ng b� tr� l�ªn nếu m�¬nh thừa tr�ng cũng s� gấu 3 n�m.

4. ��ng b� sinh ra mẹ nu�´i th�¬ 5 th�¡ng, c�²n th�¬ ��u kh�´ng c�³.

Tang h� nh� m�¬nh (��£ l� con nu�´i ngư�i kh�¡c, �� tang b�ªn h� của m�¬nh):

1. ��ng b� sinh ra cha th�¬ 9 th�¡ng.

2. Cha mẹ sinh ra mÃ�¬nh thÃ�¬ 1 nÄ�m cÃ�³ gáºy.

3. BÃ�¡c trai bÃ�¡c gÃ�¡i, chÃ�º, thÃ�Âm vÃ� cÃ�´ lÃ� anh chá»� em ruá»�t vá»�i cha thÃ�¬ Ä�á»�u 9 thÃ�¡ng. CÃ�´ Ä�Ã�£ giÃ�¡ thÃ�¬ 5 thÃ�¡ng.

4. Anh ch� em ru�t th�¬ 9 th�¡ng, ch� d�¢u, em d�¢u th�¬ 3 th�¡ng, ch� em ��£ xuất gi�¡ th�¬ 5 th�¡ng.

5. ��ng b� sinh ra mẹ th�¬ 3 th�¡ng.

X�©t trong l� n�³i rằng: Con g�¡i ��£ xuất gi�¡ th�¬ c�¡c tang c�³ gi�¡ng, song �i lấy ch�ng, hoặc phải ch�ng rẫy b�, hoặc ch�ng chết, con lại chẳng c�³, lại tr� v� nh� cũng như chưa lấy ch�ng, tang chẳng c�³ gi�¡ng

Nếu �ương �� tang cha mẹ �ược m�t n�m m� ch�ng rẫy b�

th�¬ phải tang cha mẹ 3 n�m, hoặc �� tang cha mẹ �ược 1 n�m ��£ trừ phục �oạn th�¬ chẳng �ược �� lại 3 n�m, d�¹ phải ch�ng dẫy trư�c, sau m�i �� tang cha mẹ chưa �ủ 1 n�m m� ch�ng m�i g�i v� th�¬ chẳng n�ªn v� v�i phải n�ªn �� tr�n 3 n�m.

Trư�ng phục: c�³ ba loại:

1. Trư�ng trư�ng: Từ 16-19 tu�i

2. Trung trư�ng: Từ 12-15 tu�i

3. Hạ trư�ng: Từ 8-11 tu�i

(Ä�á»�u lấy thứ tá»± giÃ�¡ng má»�t báºc).

VÃ� dụ: GiÂai Ä�Ã�£ lấy vợ, gÃ�¡i Ä�Ã�£ lấy chá»�ng, dẫu cÃ�²n trẻ cÅ©ng khÃ�´ng thá»� gá»�i lÃ� trÆ°á»�ng Ä�ược, nhÆ°ng vá»�n mÃ�¬nh phải tang 1 nÄ�m trÆ°á»�ng trÆ°á»�ng giÃ�¡ng xuá»�ng 9 thÃ�¡ng, trung trÆ°á»�ng giÃ�¡ng xuá»�ng 7 thÃ�¡ng, hạ trÆ°á»�ng giÃ�¡ng xuá»�ng 5 thÃ�¡ng.

Như v�n tang 9 th�¡ng, trư�ng trư�ng gi�¡ng 7 th�¡ng, trung...�i�u 59 : Cha mẹ c�³ �� tang con kh�´ng ?

Tang phục lÃ� thá»� hiá»�n tÃ�¬nh nghÄ©a, cÃ�³ phÃ�¢n biá»�t thÃ�¢n sÆ¡ â��Há»� Ä�Æ°Æ¡ng 3 thÃ�¡ng, lÃ�¡ng giá»�ng 3 ngÃ� yâ��, thá»� hiá»�n lÃ�²ng thÆ°Æ¡ng xÃ�³t giữa kẻ mất ngÆ°á»�i cÃ�²n. VÃ�¬ thế, chẳng những thÃ�¢n thÃ�Âch mÃ� ngÆ°á»�i ngoÃ� i Ä�ến phÃ�ºng viếng cÅ©ng nÃ�ªn Ä�eo bÄ�ng tang. Theo â��Thá»� mai gia lá»�â�� thÃ�¬ chẳng những cha mẹ Ä�á»� tang con mÃ� Ã�´ng bÃ� vÃ� cụ kỵ cÅ©ng Ä�á»� tang hÃ� ng chÃ�¡u, hÃ� ng chắt.

"Thá»� mai gia lá»�" quy Ä�á»�nh nhÆ° váºy nhÆ°ng má»�t sá»� Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng...Ä�iá»�u 60 : Tại sao cha mẹ khÃ�´ng Ä�Æ°a tang con ?

Tá» biá»�t sinh ly, ai khÃ�´ng thÆ°Æ¡ng xÃ�³t, nhÆ°ng theo quy luáºt...Ä�iá»�u 61 : Ä�Ã�¡m tang trong ngÃ� y tết, liá»�u tÃ�Ânh ra sao ?

NgÃ� y Tết NguyÃ�ªn Ä�Ã�¡n lÃ� ngÃ� y vui của toÃ� n dÃ�¢n tá»�c, ngÃ� y má»� Ä�ầu cho váºn há»�i hanh thÃ�´ng của cả má»�t nÄ�m, cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a rất thiÃ�ªng liÃ�ªng. Gia Ä�Ã�¬nh phải tạm gÃ�¡c má»�i sầu riÃ�ªng Ä�á»� hoÃ� chung vá»�i niá»�m vui toÃ� n dÃ�¢n tá»�c. VÃ�¬ váºy cÃ�³ tục lá»� cất khÄ�n tang trong ba ngÃ� y Tết. NhÃ� cÃ�³ Ä�ại tang kiÃ�ªng khÃ�´ng Ä�i chÃ�ºc tết, mừng tuá»�i bÃ� con, xÃ�³m giá»�ng, ngược lại bÃ� con xÃ�³m giá»�ng lại cần Ä�ến chÃ�ºc Tết vÃ� an ủi gia Ä�Ã�¬nh bất hạnh.

TrÆ°á»�ng hợp gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ ngÆ°á»�i chết vÃ� o ngÃ� y 30 hoặc...Ä�iá»�u 62 : Lá»� cÆ°á»�i Ä�Ã�£ chuẩn bá»� sẵn vấp phải lá»� tang, tÃ�Ânh sao Ä�Ã�¢y ?

Ä�Ã�³ lÃ� trÆ°á»�ng hợp â��Ưu há»· trÃ�¹ng phÃ�¹ngâ��. Vui vÃ� buá»�n dá»�n vÃ� o má»�t lÃ�ºc. â��Sinh hữu hạn, tá» vÃ�´ kỳâ��, cuá»�c Ä�á»�i thÃ�¬ cÃ�³ hạn nhÆ°ng ai biết trÆ°á»�c chết vÃ� o lÃ�ºc nÃ� o. Theo lá»� nghi thÃ�¬ khi trong nhÃ� cÃ�²n tang, trÃ�ªn Ä�ầu cÃ�²n cÃ�³ vÃ� nh khÄ�n trắng, nhất lÃ� Ä�ại tang thÃ�¬ trÃ�¡nh má»�i cuá»�c vui. NhÆ°ng lá»� cÆ°á»�i Ä�Ã�£ chuẩn bá»� sẵn, nếu quÃ�¡ cÃ�¢u ná»� thÃ�¬ quả gay go cho cả hai gia Ä�Ã�¬nh, nhiá»�u trÆ°á»�ng hợp tÃ�¬nh duyÃ�ªn Ä�Ã�´i lứa dá»� dang, nhất lÃ� cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cả Ä�Ã�´i bÃ�ªn Ä�á»�u Ã�´ng giÃ� bÃ� cả, cÃ�³ khi Ä�ợi Ä�ến bảy, tÃ�¡m nÄ�m sau chÆ°a hết tang. VÃ�¬ váºy tục lá»� xÆ°a cÅ©ng cÃ�³ khoản â��trừ haoâ�� : â��CÆ°á»�i bÃ�´n tang, tức lÃ� cÆ°á»�i chạy tangâ��. Khi Ä�Ã�³ ngÆ°á»�i chết nằm tạm trÃ�ªn giÆ°á»�ng, Ä�ắp chÄ�n chiếu lại, chÆ°a nháºp

quan, hoặc gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ thá»� tá»± lÃ� m thủ tục khÃ�¢m liá»�m, nháºp quan nhÆ°ng chÆ°a lÃ� m lá»� thÃ� nh phục. Theo nghi lá»�, nếu chÆ°a thÃ� nh phục thÃ�¬ trong nhÃ� chÆ°a ai Ä�ược khÃ�³c. HÃ� ng xÃ�³m tuy cÃ�³ biết nhÆ°ng gia Ä�Ã�¬nh chÆ°a phÃ�¡t tang thÃ�¬ chÆ°a Ä�ến viếng, trừ thÃ�¢n nhÃ�¢n ruá»�t thá»�t vÃ� những ngÆ°á»�i lÃ�¢n cáºn tá»�i lá»a tắt Ä�Ã�¨n cÃ�³ nhau, coi nhÆ° ngÆ°á»�i nhÃ� .

Trong khi Ä�Ã�³, cả hai gia Ä�Ã�¬nh chuẩn bá»� gấp Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i cÅ©ng lÃ� m Ä�ủ lá»� Ä�Æ°a dÃ�¢u, Ä�Ã�³n dÃ�¢u, yết cÃ�¡o gia tiÃ�ªn, lá»� tÆ¡ há»�ng... nhÆ°ng lá»� váºt rất Ä�Æ¡n sÆ¡, thÃ� nh phần giản lược, bÃ�³ hẹp trong phạm vi gia Ä�Ã�¬nh vÃ� má»�t vÃ� i thÃ�¢n nhÃ�¢n. KhÃ�¡ch, bạn Ä�Ã�£ má»�i cÅ©ng miá»�n, sẽ thÃ�´ng cảm sau. CÃ�´ng viá»�c cÆ°á»�i, gả xong xuÃ�´i má»�i bắt Ä�ầu phÃ�¡t tang. CÃ�´ dÃ�¢u chÃ�º rá»� má»�i, trá»� thÃ� nh thÃ� nh viÃ�ªn của gia Ä�Ã�¬nh, chá»�u tang chế nhÆ° má»�i con chÃ�¡u khÃ�¡c. Nếu hai gia Ä�Ã�¬nh thÃ�´ng cảm cho nhau, cÃ�³ thá»� trong má»�t ngÃ� y, từ sÃ�¡ng Ä�ến trÆ°a cÆ°á»�i dÃ�¢u, chiá»�u tá»�i phÃ�¡t tang cÅ©ng xong.

TrÆ°á»�ng hợp nhÃ� cÃ�³ Ä�Ã�¡m cÆ°á»�i mÃ� hÃ� ng xÃ�³m lÃ�¢n cáºn cÃ�³ Ä�Ã�¡m tang thÃ�¬ sao ?

Ngư�i biết ph�©p l�ch v� l�²ng nh�¢n �¡i kh�´ng bao gi�...�i�u 63 : Ngư�i �i dự ��¡m tang n�ªn như thế n� o ?

DÃ�¹ thÃ�¢n hay sÆ¡, Ä�Ã�£ Ä�ến dá»± Ä�Ã�¡m tang phải nghiÃ�ªm tÃ�ºc, biá»�u lá»� lÃ�²ng thÃ� nh kÃ�Ânh Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ khuất, tÃ�¬nh Æ°u Ã�¡i Ä�á»�i vá»�i tang quyến. Tháºt lÃ� bất lá»�ch nếu bÃ�´ bÃ�´ cÆ°á»�i nÃ�³i, Ä�Ã�¹a giỡn trong lÃ�ºc tang chủ Ä�au buá»�n.

� n�´ng th�´n, nhi�u nơi c�²n tục l� c� b� n �n u�ng linh ��¬nh trong ��¡m tang, thực kh�´ng hợp t�¬nh, hợp cảnh ch�ºt n� o.

�� nh rằng vi�c �n u�ng l� kh�´ng tr�¡nh kh�i, nhưng ch� n�ªn hạn chế trong s� ngư�i �ến gi�ºp vi�c v� th�¢n nh�¢n � xa v�. ��i v�i b� con, l� ng x�³m, kh�¡ch, bạn th�¬ tang l� kh�´ng phải l� d�p �� �Trả nợ mi�ng�. C�³ vui vẻ g�¬ trong l�ºc tang gia b�i r�i.

Nếu nhÆ° chÆ°a bá»� Ä�ược thủ tục rượu chÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m thÃ�¬ trong lá»� tang, má»�i ngÆ°á»�i cÅ©ng nÃ�ªn tá»± kiá»�m chế mÃ�¬nh, giÃ�ºp Ä�ược viá»�c gÃ�¬ thÃ�¬ táºn tÃ�¬nh giÃ�ºp Ä�ỡ, khÃ�´ng tiá»�n vá»� nhÃ� Ä�n cÆ¡m thÃ�¬ cÅ©ng khÃ�´ng nÃ�ªn hạch sÃ�¡ch, trÃ�¡ch mÃ�³c. ThÃ�³i cÅ© â��Ma chÃ�ª, cÆ°á»�i trÃ�¡châ�� cÃ�³ hay ho gÃ�¬ !

Cũng cần lưu �½ c�¡c bạn trẻ : Khi �i dự ��¡m tang kh�´ng...�i�u 64 : �i �ư�ng gặp ��¡m tang n�ªn như thế n� o ?

Há»�i má»�i tiếp quản thủ Ä�Ã�´ (1954) chÃ�ºng tÃ�´i Ä�Ã�£ chứng kiến nhiá»�u Ä�Ã�¡m tang rất nghiÃ�ªm tÃ�ºc, tráºt tá»±. Má»�i ngÆ°á»�i Ä�i Ä�Æ°á»�ng Ä�á»�u tá»± giÃ�¡c tuÃ�¢n thủ ká»· cÆ°Æ¡ng xÃ�£ há»�i, tráºt tá»± giÂao thÃ�´ng.

Nếu gặp Ä�Ã�¡m tang ngược chiá»�u, khÃ�´ng ai bảo ai, dÃ�¹ vá»�i Ä�ến Ä�Ã�¢u cÅ©ng Ä�á»�u xuá»�ng xe, ká»� cả ngÆ°á»�i Ä�i xe mÃ�¡y, xÃ�Âch lÃ�´ Ä�á»�u ngả mÅ© nÃ�³n, dắt bá»� qua Ä�Ã�¡m tang rá»�i má»�i lÃ�ªn xe. Ã�â�� tÃ�´ thÃ�¬ cháºm lại, khÃ�´ng bÃ�³p cÃ�²i.

Nếu Ä�i cÃ�¹ng chiá»�u, khÃ�´ng tiá»�n xuá»�ng xe thÃ�¬ Ä�i cháºm lại vÃ� ngả mÅ©.

ThÃ�¢n nhÃ�¢n Ä�i tiá»�n Ä�Æ°a Ä�á»�u tá»± giÃ�¡c Ä�i cÃ�³ hÃ� ng lá»�i, tráºt...Ä�iá»�u 65 : NgÆ°á»�i sắp chết cÃ�³ dấu hiá»�u gÃ�¬ bÃ�¡o trÆ°á»�c ?

Tháºt kỳ lạ, xÆ°a nay Ä�Ã�£ ai chết hai lần Ä�Ã�¢u mÃ� biết trÆ°á»�c rÃ�ºt kinh nghiá»�m, thế nhÆ°ng, cÃ�³ những cụ cao tuá»�i cÃ�³ kinh nghiá»�m â��Tri thiÃ�ªn má»�nhâ��, biết trÆ°á»�c Ä�ược ngÃ� y mất của mÃ�¬nh, mặc dầu ngÃ� y hÃ�´m trÆ°á»�c vẫn khoẻ mạnh, tháºm chÃ� cÃ�³ ngÆ°á»�i cÃ�²n tÃ�Ânh trÆ°á»�c Ä�ược giá»� mất, Ä�Ã�¡nh Ä�iá»�n cho con chÃ�¡u xa vá»�. Trong trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã�³ gia Ä�Ã�¬nh phần nÃ� o Ä�Ã�£ chủ Ä�á»�ng chuẩn bá»� tang lá»�, nhÆ°ng những trÆ°á»�ng hợp Ä�Ã�³ rất Ã�Ât.

��i v�i những ngư�i gi� yếu, c�³ những dấu hi�u g�¬ b�¡o trư�c gi� hấp h�i m� ta c�³ th� quan s�¡t �ược ?

â�¢ Xem thần sắc : chủ yếu xem hai ��¡y mắt c�²n tinh anh kh�´ng hay ��£ �ục m�.

ââ�¬Â¢ Sá»� chÃ�¢n tay xem cÃ�²n nÃ�³ng hay Ä�Ã�£ lạnh, ngÆ°á»�i sắp chết thÆ°á»�ng lạnh từ Ä�ầu Ä�ến chÃ�¢n. CÃ�³ ngÆ°á»�i cÃ�²n nháºn biết mÃ�¬nh Ä�Ã�£ chết Ä�ến Ä�Ã�¢u.

ââ�¬Â¢ Mạch rất trầm, cÃ�³ khi ngÆ°á»�i cÃ�²n sá»�ng nhÆ°ng khÃ�´ng bắt mạch Ä�ược nữa. Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i suy tim, sá»� tÆ°á»�ng nhÆ° tim Ä�Ã�£ ngừng Ä�áºp, nhÆ°ng vÃ�¬ Ä�áºp yếu nÃ�ªn khÃ�´ng phÃ�¡t hiá»�n Ä�ược.

ââ�¬Â¢ Ä�á»� má»�t Ã�Ât bÃ�´ng vÃ� o lá»� mÅ©i mÃ� bÃ�´ng khÃ�´ng cÃ�²n Ä�á»�ng Ä�áºy tức lÃ� Ä�Ã�£ tắt thá»�.

CÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�au á»�m lÃ�¢u dÃ� i, bá»�ng nhiÃ�ªn mạnh khoẻ trá»� lại rất tá»�nh tÃ�¡o, nhiá»�u khi Ä�Ã�³ lÃ� dấu hiá»�u của ngá»�n Ä�Ã�¨n hết dầu loÃ�© sÃ�¡ng lÃ�ªn Ä�á»� rá»�i tắt ngấm. CÃ�¡c cụ giÃ� thÆ°á»�ng bá»� Ä�n, hoặc lÃ� rất muá»�n Ä�n nhÆ°ng Ä�n Ä�ược rất Ã�Ât trÆ°á»�c khi mất.

Cũng c�³ trư�ng hợp, m�nh ��£ tuy�t nhưng c�³ lẽ v�¬ nu�i...�i�u 66 : Trong gi� ph�ºt th�¢n nh�¢n hấp h�i, ngư�i nh� cần phải l� m g�¬ ?

- Dá»�i ngÆ°á»�i sắp mất sang phÃ�²ng chÃ�Ânh tẩm, Ä�ầu hÆ°á»�ng vá»� phÃ�Âa Ä�Ã�´ng.

- H�i xem c�³ dặn d�² tr�i tr�ng g�¬ kh�´ng

- �ặt thuỵ hi�u (tức t�ªn h�¨m) r�i h�i ngư�i ��³ c�³ ��ng �½ kh�´ng.

- Lu�´n lu�´n c�³ ngư�i t�ºc trực b�ªn cạnh.

- Ngư�i c�³ theo t�´n gi�¡o th�¬ l� m l� cầu nguy�n theo ph�©p của từng t�´n gi�¡o.

- Chuẩn b� m�i thứ �� tắm g�i (l� m l� m�c dục) v� kh�¢m...�i�u 67 : Khi th�¢n nh�¢n mất, gia ��¬nh cần phải l� m những g�¬ ?

ChÃ�ºng tÃ�´i chá»� nÃ�ªu lÃ�ªn những viá»�c lÃ� m Ä�á»�i những trÆ°á»�ng hợp ngÆ°á»�i giÃ� yếu, mất tại nhÃ� , theo phong tục cá»� truyá»�n. TrÆ°á»�ng hợp mất tại bá»�nh viá»�n hoặc mất dá»�c Ä�Æ°á»�ng, quÃ�¡n trá»�, chết vÃ�¬ tai nạn, gÆ°Æ¡m sÃ�ºng, xe cá»�, rắn Ä�á»�c, thuá»· hoả tai, chÆ°a Ä�Ã�ºng kỳ Ä�Ã�¡ng chết... khÃ�´ng Ä�ủ Ä�iá»�u kiá»�n Ä�á»� thá»±c hiá»�n toÃ� n bá»� thao tÃ�¡c vÃ� nghi lá»�, váºy nÃ�ªn chÃ�¢m chÆ°á»�c, tuỳ nghi váºn dụng:

1. L� m�c dục : (tắm g�i)

LÃ�ºc tắm gá»�i cho ngÆ°á»�i vừa chết thÆ°á»�ng vừa Ä�á»� sẵn má»�t con dao nhá»�, má»�t vuÃ�´ng vải (khÄ�n), má»�t cÃ�¡i lược, má»�t cÃ�¡i thÃ�¬a, má»�t Ã�Ât Ä�ất á»� Ã�´ng Ä�á»� rau, má»�t ná»�i nÆ°á»�c ngÅ© vá»� hÆ°Æ¡ng vÃ� má»�t ná»�i nÆ°á»�c nÃ�³ng khÃ�¡c. lÃ�ºc tắm, vÃ�¢y mÃ� n cho kiến, tang chủ quỳ xuá»�ng khÃ�³c, ngÆ°á»�i há»� viá»�c cÅ©ng quỳ rá»�i cÃ�¡o từ rằng; â��nay xin tắm gá»�i Ä�á»� sạch bụi trầnâ��, xong phục xuá»�ng, Ä�ứng dáºy. Cha thÃ�¬ con trai vÃ� o tắm, mẹ thÃ�¬ con gÃ�¡i vÃ� o tắm. Lấy vuÃ�´ng vải dấp vÃ� o ngÅ© vá»�, lau mặt, lau mÃ�¬nh cho sạch rá»�i lấy lược chải tÃ�³c lấy sợi vải buá»�c tÃ�³c, lấy khÄ�n khÃ�¡c lau hai tay hai chÃ�¢n, lại lấy dao cắt mÃ�³ng tay mÃ�³ng chÃ�¢n,mặc quần Ã�¡o cho chá»�nh. MÃ�³ng tay mÃ�³ng chÃ�¢n gÃ�³i lại trÃ�ªn Ä�á»� trÃ�ªn, dÆ°á»�i Ä�á»� dÆ°á»�i, Ä�á»� vÃ� o trong quan tÃ� i; dao, lược thÃ�¬a vÃ� nÆ°á»�c Ä�em Ä�i chÃ�´n; rÆ°á»�c thi thá»� Ä�ặt lÃ�ªn giÆ°á»�ng.

2. Sau lá»� má»�c dục thá»�i giÂan chÆ°a nháºp quan:

Ä�ắp chÄ�n hoặc chiếu, buÃ�´ng mÃ� n, Ä�ặt má»�t chiÃ�ªc ghế con phÃ�Âa trÃ�ªn Ä�ầu, trÃ�ªn Ä�Ã�³ Ä�ặt má»�t bÃ�¡t cÆ¡m Ã�ºp, má»�t quả trứng, dá»±ng má»�t Ä�Ã�´i Ä�Å©a trÃ�ªn bÃ�¡t cÆ¡m vÃ� thắp hÆ°Æ¡ng. CÃ�³ Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng cÃ�²n cÃ�³ tục Ä�á»� thÃ�ªm má»�t con dao trÃ�ªn bụng, (cÃ�³ lẽ Ä�á»� trừ tÃ� ma hay quá»· nháºp trÃ� ng).

3. L� phạn h� m:

Lá»� nÃ� y theo tục xÆ°a, bá»� gạo vÃ� tiá»�n vÃ� o miá»�ng trÃ�¡nh tÃ� ma Ã�¡c quá»· Ä�ến cÆ°á»�p Ä�oạt, Ä�á»� tiá»�n vong há»�n Ä�i Ä�Æ°á»�ng xa Ä�ược siÃ�ªu thoÃ�¡t. Lá»� nÃ� y ngÃ� y nay nhiá»�u nÆ¡i Ä�Ã�£ bá»�, cÃ�³ nÆ¡i thay thế bằng may má»�t cÃ�¡i tÃ�ºi, trong tÃ�ºi Ä�á»±ng má»�t Ã�Ât tiá»�n gạo vÃ� má»�t vÃ� i Ä�á»� lặt vặt mÃ� khi sá»�ng, ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ hay dÃ�¹ng Ä�ến.

Theo �Th� mai gia l��, l� n� y �ược tiến h� nh như sau:

Lấy Ã�Ât gạo nếp xÃ�¡t cho sạch, ba Ä�á»�ng tiá»�n mÃ� i cho sÃ�¡ng (nhÃ� giÃ� u thÃ�¬ dÃ�¹ng vÃ� ng hoặc viÃ�ªn ngá»�c trai).

Tang chủ vÃ� o khÃ�³c quỳ, ngÆ°á»�i chấp sá»± cÅ©ng quỳ, cÃ�¡o từ rằng: â�� nay xin phạn hÃ� n, phục duy hÃ�¢m nạpâ��. NgÆ°á»�i chấp sá»± lần lượt xÆ°á»�ng â��SÆ¡ phạn hÃ� m, tÃ�¡i phạn hÃ� m, tam phạn hÃ� mâ��. Tang chủ ba lần, má»�i lần xÃ�ºc má»�t Ã�Ât gạo vÃ� má»�t Ä�á»�ng tiá»�n tra vÃ� o má»�m bÃ�ªn phải, rá»�i Ä�ến bÃ�ªn trÃ�¡i, cuá»�i cÃ�¹ng vÃ� o giữa. Xong, bÃ�³p má»�m lại, phủ mặt nhÆ° cÅ©.

4. Lá»� khÃ�¢m liá»�m nháºp quan:

CÃ�¡c con vÃ� o, con trai bÃ�ªn trÃ�¡i, con gÃ�¡i bÃ�ªn phải. NgÆ°á»�i chấp sá»± xÆ°á»�ng. Tá»± láºp (Ä�ứng gần vÃ� o), cá» ai (khÃ�³c cả lÃ�ªn), quỳ. Chấp sá»± cÅ©ng quỳ mÃ� cÃ�¡o từ rằng â��Nay Ä�ược giá»� lÃ� nh, xin rÆ°á»�c nháºp quanâ��. â��Cẩn cÃ�¡oâ�� xong lại xÆ°á»�ng: phủ phục (lá»� xuá»�ng), hÆ°ng (dáºy), bÃ�¬nh thÃ�¢n (Ä�ứng thẳng).

Sau Ä�Ã�³ cÃ�¡c con chÃ�¡u trÃ�¡nh ra hai bÃ�ªn, ngÆ°á»�i giÃ�ºp viá»�c quay vÃ� Ä�á»�u cầm tạ quan nÃ�¢ng lÃ�ªn Ä�á»� Ä�Æ°a ngÆ°á»�i vÃ� o cho Ã�ªm Ã�¡i, Ä�ặt cho chÃ�Ânh giữa quan tÃ� i, nếu cÃ�³ há»� chá»� nÃ� o cần lấy Ã�¡o cÅ© của ngÆ°á»�i vừa mất bá»� khuyết cho Ä�ầy Ä�ủ, rá»�i gấp dÆ°á»�i lÃ�ªn Ä�ầu trÆ°á»�c, bÃ�ªn trÃ�¡i gấp trÆ°á»�c, bÃ�ªn phải gấp sau, trÃ�ªn Ä�ầu gấp sau cÃ�¹ng, sÆ¡n nẹp Ä�Ã�³ng lại. ChÃ�º Ã�½: Những quần Ã�¡o của ngÆ°á»�i Ä�ang sá»�ng, hoặc quần Ã�¡o mÃ� ngÆ°á»�i Ä�ang sá»�ng cÃ�³ mặc chung thÃ�¬ kiÃ�ªng khÃ�´ng Ä�ược bá»� vÃ� o Ã�¡o quan.

Ä�á»� khÃ�¢m niá»�m: nhÃ� giÃ� u dÃ�¹ng vÃ�³c nhiá»�u, tÆ¡, lụa; nhÃ� thÆ°á»�ng dÃ�¹ng vải trắng may lÃ� m Ä�ại liá»�m (1 mảnh dá»�c, 5 mảnh ngang) hoặc tiá»�u liá»�m (1 mảnh dá»�c 3 mảnh ngang). NgÃ� y trÆ°á»�c, quy Ä�á»�nh Ä�ại liá»�m hay tiá»�u liá»�m vÃ�¬ khá»� vải nhá»�. NgÃ� y nay, dÃ�¹ng vải khá»� rá»�ng, miá»�n kÃ�Ân chÃ�¢n, tay, Ä�ầu, gÃ�³t lÃ� Ä�ược.

â��Tục ta nhiá»�u ngÆ°á»�i tin theo thầy phÃ�¹ thuá»·, trong quan tÃ� i thÆ°á»�ng cÃ�³ mảnh vÃ�¡n Ä�ục sao Bắc Ä�ẩu thất tinh. TrÆ°á»�c khi nháºp quan thÆ°á»�ng chá»�n giá»�, trÃ�¡nh tuá»�i rá»�i dÃ�¹ng bÃ�¹a ná»� bÃ�¹a kia dÃ�¡n á»� trong, ngoÃ� i quan tÃ� i. CÃ�³ ngÆ°á»�i cho lÃ� chết phải giá»� sấu thÃ�¬ bá»� cá»� bÃ� i tá»� tÃ�´m hoặc quyá»�n lá»�ch hoặc tÃ� u lÃ�¡ gá»�i Ä�á»� trấn Ã�¡t ma quá»·â�� (TrÃ�Âch â��Viá»�t Nam phong tụcâ��- Phan Kế BÃ�Ânh - tr.31)

Má»�i viá»�c xong thÃ�¬ sÆ¡n gắn quan tÃ� i cho kỹ cÃ� ng, Ä�ặt chÃ�Ânh giữa giÂan giữa, hoặc nhÃ� cÃ�²n ngÆ°á»�i tÃ�´n hÆ¡n thÃ�¬ Ä�ặt sang giÂan cạnh.

5. Lá»� thiết linh: (Sau khi nháºp quan)

LÃ� lá»� thiết láºp linh vá»�, Ä�ặt bÃ� n thá»� tang.

Khi chưa ch�´n cất th�¬ lấy l� th� ngư�i s�ng m� l�, n�ªn m�i lần lạy ch� lạy hai lạy, trong linh v� v� kh�n vấn d�¹ng chữ �C� phụ�, �C� mẫu� thay cho �Hi�n thảo�, �Hi�n tỷ�.

6. L� th� nh phục:

Tức l� con ch�¡u mặc �� tang �� c�ºng tế v� ��¡p l� khi kh�¡ch �ến viếng. Trư�c khi th� nh phục, nếu c�³ kh�¡ch �ến th�¬ ngư�i chủ tang chưa ra tiếp m� ngư�i h� tang thay mặt tiếp kh�¡ch v� th�´ng cảm v�i kh�¡ch.

Sau lá»� thÃ� nh phục má»�i chÃ�Ânh thức phÃ�¡t tang. Sau Ä�Ã�³...Ä�iá»�u 68 : Tại sao cÃ�³ tục hÃ�º há»�n trÆ°á»�c khi nháºp quan ?

V�¬ ��£ c�³ những trư�ng hợp b� cho�¡ng, ngất, bất t�nh...�i�u 69 : Trư�ng hợp chết ��£ cứng lạnh, ngư�i co r�ºm kh�´ng b� l�t �¡o quan th�¬ l� m thế n� o ?

Theo kinh nghiá»�m dÃ�¢n gian: HÆ¡ lá»a vÃ� nắn dần cho thẳng...Ä�iá»�u 70 : NgÆ°á»�i xÆ°a dÃ�¹ng những váºt liá»�u gÃ�¬ lÃ�³t vÃ� o Ã�¡o quan ?

Trong cÃ�¡c ngÃ�´i má»� cá»� khai quáºt Ä�ược, ngoÃ� i cÃ�¡c Ä�á»� trang...Ä�iá»�u 71 : Tại sao trÆ°á»�c khi khÃ�¢m niá»�m, nháºp quan cÃ�³ tục Ä�Æ°a ngÆ°á»�i chết nằm xuá»�ng chiếc chiếu giải dÆ°á»�i Ä�ất ?

Theo Phan Kế BÃ�Ânh :â��Lấy nghÄ©a, ngÆ°á»�i ta bá»�i Ä�ất sinh thÃ�¬ chết lại vá»� vá»�i Ä�ấtâ��.

Ch�ºng t�´i cho rằng tục ��³ ph�¡t sinh từ kinh nghi�m thực...�i�u 72 : Sau l� th� nh phục trư�c l� an t�¡ng phải l� m g�¬ ?

Th�i nay �ơn giản, �� giữ v� sinh kh�´ng n�ªn �� qu�¡ 24 gi�. Th�i xưa, c�³ những nh� gi� u sang �� n�m bảy h�´m trong nh� , ch� con ch�¡u v� ��´ng �ủ, �� h� h� ng, l� ng

xÃ�£, hÃ� ng tá»�ng hÃ� ng huyá»�n Ä�ến phÃ�ºng viếng; Ä�á»� dá»±ng rạp trÆ°á»�c sÃ�¢n, dá»±ng nhÃ� trạm dá»�c Ä�Æ°á»�ng từ nhÃ� Ä�ến má»� Ä�á»� chuẩn bá»� má»�i thứ khÃ� tế vÃ� cá»� bÃ� n thết Ä�Ã�£i linh Ä�Ã�¬nh; Ä�á»� thÃ� y cÃ�ºng chá»�n ngÃ� y, thÃ� y Ä�á»�a lÃ�½ chá»�n Ä�ất an tÃ�¡ng, phÃ�¢n kim láºp hÆ°á»�ng hẳn hoi. CÃ�³ nhÃ� cÃ�²n sắm Ä�ủ trong quan ngoÃ� i quÃ�¡ch, quÃ� n tạm trong vÆ°á»�n, vÃ� i thÃ�¡ng sau má»�i lÃ� m lá»� an tÃ�¡ng.

Trong thá»�i giÂan chÆ°a chÃ�´n cÃ�³ â��Lá»� triÃ�ªu tá»�ch Ä�iá»�nâ�� : Buá»�i sÃ�¡ng dáºy bÆ°ng khÄ�n lược vÃ� o linh sÃ� ng, cÃ�¡c con quỳ khÃ�³c ba tiếng rá»�i quấn mÃ� n lÃ�ªn cÃ�¡o từ rằng: â��NgÃ� y Ä�Ã�£ sÃ�¡ng rá»�i xin rÆ°á»�c linh bạch ra linh toạâ��. Sau Ä�Ã�³ rÆ°á»�c há»�n bạch ra Ä�ặt vÃ� o á»·, vắt mÃ� n, dá»�n chÄ�n gá»�i, chiá»�u tá»�i lại rÆ°á»�c linh bạch vÃ� o, Ä�ắp chÄ�n thả chiếu, mÃ� n xuá»�ng. Thá»� nhÆ° lÃ�ºc sá»�ng, chá»� lạy hai lạy (chá»� sau khi an tÃ�¡ng, lÃ� m lá»� thÃ� nh phÃ�¢ng xong má»�i lạy bá»�n lạy theo nghi lá»� ngÆ°á»�i chết).

C�¡c bu�i t�i trư�c khi chưa ch�´n, c�³ �L� ch�ºc thực� (Tr�ng b�³ �u�c trư�c s�¢n): phư�ng b�¡t �¢m tấu nhạc, con ch�¡u thay nhau t�ºc trực b�ªn linh cữu, trong nh� ngo� i s�¢n ��¨n �u�c s�¡ng trưng.

Khi thÃ�¢n bằng cá»� hữu Ä�ến phÃ�ºng Ä�iếu, ngÆ°á»�i chủ tang vÃ� ngÆ°á»�i chủ phụ Ä�ứng cạnh linh toạ vÃ� ngoảnh mặt vá»� phÃ�Âa khÃ�¡ch, há»� khÃ�¡ch lạy hai lạy thÃ�¬ chủ lá»� tạ lại má»�t lạy. KhÃ�¡ch vÃ�¡i cha mẹ mÃ�¬nh ba vÃ�¡i thÃ�¬ vÃ�¡i tạ má»�t vÃ�¡i. TrÃ�¡ch nhiá»�m tiếp trầu, nÆ°á»�c, cá»� bÃ� n thuá»�c vá»� ngÆ°á»�i há»� tang.

Nếu cÃ�³ ngÆ°á»�i con trai nÃ� o Ä�i vắng chÆ°a ká»�p vá»� thÃ�¬ Ä�á»� mÅ©, khÄ�n xÃ�´ vÃ� gáºy cạnh hÆ°Æ¡ng Ã�¡n.

Trư�c khi l� m l� chuy�n cữu �� chuẩn b� ph�¡t dẫn th�¬ �¡o quan vẫn tr� �ầu v� o trong, coi như l� ngư�i s�ng, ��c v�n cũng chưa d�¹ng chữ �Hi�n thảo� (cha) �Hi�n tỷ� (mẹ) m� con d�¹ng chữ �C� phụ� (cha), �C� mẫu� (mẹ)

á»� thÃ� nh phá»� ngÃ� y nay Ä�Ã�£ cÃ�³ nhÃ� Æ°á»�p lạnh, á»� nÃ�´ng thÃ�´n Ä�á»� dÄ�m bảy ngÃ� y trong nhÃ� , phải lÃ� m sao cho khá»�i nhiá»�m uế khÃ� ? - Ä�iá»�u quan trá»�ng nhất lÃ� ngÆ°á»�i trá»� tang phải cÃ�³ kinh nghiá»�m : Ã�¡o quan vá»� dÃ� y, gá»� tá»�t, trÃ�¡m tháºt kÃ�Ân, khÃ�´ng Ä�á»� má»�t khe há»� nÃ� o. Ä�Ã�¡y Ã�¡o quan lÃ�³t những chất chá»�ng ẩm nhÆ° lÃ�¡ chuá»�i, giấy bản, than, vÃ�´i, bá»�ng nếp... CÃ�¡c khe há»� của Ã�¡o quan Ä�ược bá»�t kÃ�Ân trÆ°á»�c bằng sÆ¡n ta, nhá»±a Ä�Æ°á»�ng, dÃ�¡n giấy trÃ�¡ng kim. Nếu Ä�á»� lÃ�¢u phải cÃ�³ trong quan ngoÃ� i quÃ�¡ch, giữa quan vÃ� quÃ�¡ch Ä�á»� cÃ�¡t vÃ� ng rang khÃ�´ nÃ�³ng. Phủ trÃ�ªn thi hÃ� i cÃ�³ cÃ�¡c thứ hÆ°Æ¡ng vá»� Ä�á»� khá» uế khÃ�Â.

Trư�c ng� y an t�¡ng c�²n c�³ th�#786ªm tục "L� yết c�¡o t�...�i�u 73 : Những ngư�i �i�u h� nh c�´ng vi�c trong tang l�

Trong l�ºc tang gia b�i r�i kh�´ng c�³ ngư�i chủ �ạo �i�u h� nh, c�´ng vi�c sẽ rất l�ºng t�ºng v� phạm nhi�u sai s�³t.

Khi thÃ�¢n nhÃ�¢n sắp từ trần, viá»�c Ä�ầu tiÃ�ªn tang gia phải má»�i Ä�ược ngÆ°á»�i há»� tang. NgÆ°á»�i há»� tang phải lÃ� ngÆ°á»�i thÃ�¢n thÃ�Âch gần gÅ©i, cÃ�³ tuá»�i tÃ�¡c, kinh nghiá»�m, thÃ�¡o vÃ�¡t, cÃ�³ uy tÃ�Ân trong há»�. NgÆ°á»�i há»� tang thay mặt tang chủ Ä�iá»�u hÃ� nh má»�i cÃ�´ng viá»�c, Ä�á»�i ná»�i Ä�á»�i ngoại.

Nếu ngư�i h� tang biết c�ºng l� th�¬ ki�ªm lu�´n, nếu kh�´ng th�¬ m�i ngư�i chấp sự, Ngư�i chấp sự lo vi�c hư�ng dẫn v� mặt nghi l� từ m�c dục, kh�¢m li�m, thiết linh, th� nh phục �ến an t�¡ng. Th� nh phần v� tế ngu (l� 3 ng� y sau khi ch�´n). Ngư�i chấp sự thư�ng l� ngư�i c�³ v�n ho�¡ (chữ H�¡n, chữ Qu�c ngữ) n�ªn c�³ th� ki�ªm lu�´n cả vi�c tư vấn (viết v�n c�ºng tế, b� i v�, long tri�u, ��i, trư�ng, c�¡o ph�³...).

NgÆ°á»�i thu lá»�: Sau khi thÃ� nh phục cho Ä�ến hết 3 ngÃ� y sau khi an tÃ�¡ng phải cÃ�³ ngÆ°á»�i thu lá»�. NgÆ°á»�i Ä�Ã�³ chuyÃ�ªn tÃ�ºc trá»±c á»� nhÃ� ngoÃ� i, há»� cÃ�³ khÃ�¡ch Ä�ến phÃ�ºng viếng thÃ�¬ tiếp khÃ�¡ch nháºn lá»� Ä�ặt lÃ�ªn bÃ� n thá»�, bÃ�¡o cho thÃ�¢n chủ ra bÃ�¡i tạ. NgÆ°á»�i thu lá»� phải ghi Ä�ầy Ä�ủ danh sÃ�¡ch ngÆ°á»�i Ä�ến viếng vÃ� sá»� lá»� váºt, Ä�á»� sau nÃ� y tang chủ biết mÃ� tạ Æ¡n. NgÆ°á»�i thu lá»� kiá»�m tra lá»� váºt sau khi khÃ�¡ch Ä�Ã�£ cÃ�ºng lá»� xong ra vá»�. VÃ�¬ váºy phải chá»�n ngÆ°á»�i thÃ�¢n tÃ�Ân của tang gia.

NgÆ°á»�i chấp hiá»�u: ThÃ�´ng thÆ°á»�ng cÃ�¡c ban hÃ� nh lá»� Ä�Ã�£ cÃ�³ ngÆ°á»�i chấp hiá»�u chuyÃ�ªn trÃ�¡ch. NgÆ°á»�i chấp hiá»�u lÃ� chá»� huy Ä�Ã�¡m phu kiá»�u Ä�Æ°a quan tÃ� i từ nhÃ� ra xe tang hoặc Ä�ại dÆ° (tuy khÃ�´ng cÃ�³ xe nhÆ°ng khiÃ�ªng kiá»�u hay xe gá»�i lÃ� Ä�ại dÆ°), Ä�iá»�u kiá»�n viá»�c Ä�i Ä�ứng, nÃ�¢ng lÃ�ªn hạ xuá»�ng, sang trÃ�¡i sang phải, bằng hiá»�u lá»�nh hai thanh gá»� ngắn cầm tay, cho Ä�ến lÃ�ºc hạ huyá»�t, thÃ�¡o giÃ�¢y Ä�Ã�²n mÃ� chÃ�©n rượu, Ä�Ä©a dầu lạc Ä�ặt trÃ�ªn nắp Ã�¡o quan khÃ�´ng sÃ�¡nh ra ngoÃ� i. NgÆ°á»�i chấp hiá»�u ngá»�i trÃ�ªn Ä�ại dÆ° á»� phÃ�Âa sau, hoặc Ä�i bá»� giáºt lÃ�¹i trÆ°á»�c quan tÃ� i Ä�á»� Ä�iá»�u khiá»�n.

Nếu gia ��¬nh n� o tự thu xếp �� con ch�¡u ki�ªng �¡o quan th�¬ phải ch�º �½ ch�n ngư�i chấp hi�u nhi�u kinh nghi�m.

Chủ tang vÃ� chủ phụ: LÃ� con trai trÆ°á»�ng vÃ� con dÃ�¢u trÆ°á»�ng. Nếu tang cha mÃ� mẹ cÃ�²n sá»�ng thÃ�¬ mẹ lÃ� chủ phụ. Nếu chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n thừa trá»�ng (thay thế cha Ä�Ã�£ mất, khi lÃ� m lá»� tang Ã�´ng bÃ� ) thÃ�¬ chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n lÃ� chủ tang, cÃ�¡c Ã�´ng chÃ�º Ä�ứng hai bÃ�ªn chá»� lÃ� bá»�i tế vợ của ngÆ°á»�i chÃ�¡u lÃ� chủ phụ khi bÃ� chá»�ng vÃ� mẹ chá»�ng Ä�Ã�£ mất, cÃ�²n cÃ�¡c bÃ� thÃ�Âm chá»� lÃ� phụ. Nếu chÃ�¡u Ä�Ã�Âch tÃ�´n cÃ�²n bÃ�© quÃ�¡, chÆ°a chá»�ng gáºy lá»� tạ Ä�ược thÃ�¬ chÃ�º thứ hai thay thế, nhÆ°ng vẫn phải nhÃ�¢n danh chÃ�¡u mÃ� bÃ�¡i lá»� vÃ� bÃ�¡i tạ.

Những tục nghi l� ng� y xưa kh�¡ phức tạp, ng� y nay ��£...�i�u 74 : L� an t�¡ng tiến h� nh như thế n� o ?

Tuỳ từng ��a phương, từng t�´n gi�¡o, m�i nơi nghi l� phong tục m�t kh�¡c. Th�i trư�c c�³ th�´n ấp cỠnhững ngư�i trai tr�¡ng trong l� ng x�³m ra khi�ªng v�¡c ch�´n cất. Nơi c�³ h�i tư v�n, th�¬ h�i tư v�n �ứng ra lo li�u �i�u h� nh c�´ng vi�c theo hương ư�c ��nh sẵn. Hi�n nay � n�´ng th�´n c�³ c�¡c h�i trợ tang, th� nh ph� th� x�£ c�³ ban quản l�½ nghĩa trang, m�t s� chi h�i tr�ng th� c�¡c phư�ng x�£ hoạt ��ng, �ứng ra lo li�u chu ��¡o.

L� an t�¡ng tiến h� nh tuỳ theo ho� n cảnh từng nh� , �Gi� u l� m k�©p, hẹp l� m �ơn�. � ��¢y ch� n�³i phần tang gia cần l� m g�¬:

â�¢ Khi c�³ ngư�i th�¢n mất, tang chủ cần �ến b�¡o gấp, �� c�¹ng b� n bạc theo quy ư�c ��£ ��nh.

â�¢ Th�i xưa, tang chủ c�³ khoản ti�n

thÆ°á»�ng cho ngÆ°á»�i chấp hiá»�u vÃ� những phu kiá»�u. Nếu từ khi Ä�Æ°a Ã�¡o quan lÃ�ªn kiá»�u, Ä�i Ä�ến huyá»�t mÃ� chÃ�©n rượu, Ä�Ä©a dầu lạc Ä�á»� trÃ�ªn Ã�¡o quan khÃ�´ng sÃ�³ng sÃ�¡nh ra ngoÃ� i thÃ�¬ tang chủ Ä�Æ°a tiá»�n thÆ°á»�ng rất háºu.

â�¢ Th�¢n nh�¢n, theo thứ tự nh�¢n sơ quy ��nh, tang phục theo gia l�, ��u xếp h� ng �i theo sau linh cữu. Th�i xưa c�³ c�¡i bạt bằng vải trắng che tr�ªn �ầu g�i l� bạch mạc. Ngư�i con trư�ng �i trư�c hoặc k�¨m sau xe quan t� i theo tục �Cha �ưa mẹ ��³n�.

â�¢ Hạ huy�t xong, tất cả ngư�i �i �ưa ��u �i v�²ng quanh m� m�t v�²ng, m�i ngư�i n�©m xu�ng m�t h�²n �ất.

â�¢ �ắp m� xong, m�i ngư�i �ứng v�²ng quanh m�, ngư�i h� tang, ngư�i chấp sự tiến h� nh l� th� nh phần.

â�¢ Nghi thức chung như tr�ªn, nhi�u...�i�u 75 : Hơi lạnh � x�¡c chết, c�¡ch ph�²ng ch�ng ?

HÆ¡i lạnh hay Ã�¢m khÃ�Â, tÃ� khÃ� cÃ�³ á»� xÃ�¡c ngÆ°á»�i chết khÃ�´ng ?

ChÆ°a ai Ä�o nhiá»�t Ä�á»� cụ thá»� trong thi thá»� ngÆ°á»�i chết nhÆ°ng nhiá»�u ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ cÃ�´ng nháºn rằng, theo cảm giÃ�¡c thÃ�¬ ngÆ°á»�i má»�i chết lạnh hÆ¡n nhiá»�u so vá»�i nhiá»�t Ä�á»� bÃ�¬nh thÆ°á»�ng của con ngÆ°á»�i cÅ©ng nhÆ° của mÃ�´i trÆ°á»�ng xung quanh.

Hiá»�n tượng Ä�Ã�³ Ä�ược giải thÃ�Âch nhÆ° sau: Con ngÆ°á»�i Ä�ang á»� nhiá»�t Ä�á»� bÃ�¬nh thÆ°á»�ng (37oC), tá»± nhiÃ�ªn mất nhiá»�t thÃ�¬ nhiá»�t Ä�á»� khÃ�´ng chá»� hạ xuá»�ng tá»�i hoÃ� Ä�á»�ng vá»�i nhiá»�t Ä�á»� mÃ�´i trÆ°á»�ng mÃ� cÃ�²n tụt xuá»�ng thấp hÆ¡n, sau Ä�Ã�³ má»�t thá»�i giÂan nhiá»�t Ä�á»� má»�i nhÃ�Âch dần lÃ�ªn tá»�i thá»� á»�n Ä�á»�nh.

DÃ�¢n giÂan cÃ�´ng nháºn hiá»�n tượng hÆ¡i lạnh á»� nhÃ� ngÆ°á»�i chết má»�i chết lÃ� hiá»�n tượng cÃ�³ thá»±c, hiá»�n tượng vÆ°á»�ng phải hÆ¡i lạnh bá»� á»�m cÅ©ng lÃ� hiá»�n tượng phá»� biến, nhất lÃ� Ä�á»�i vá»�i những ngÆ°á»�i bá»� cÃ�¡c chứng kinh niÃ�ªn nhÆ° phong thấp, huyết Ã�¡p cao, tÃ�¢m thần... cÃ�²n Ä�á»�i vá»�i những thanh niÃ�ªn mạnh khoẻ thÃ�¬ khÃ�´ng mấy ai bá»� ảnh hÆ°á»�ng.

CÃ�³ thuyết cho rằng: Những ngÆ°á»�i Ä�á»�ng khÃ� huyết (con cÃ�¡i vá»�i cha mẹ, anh chá»� em ruá»�t hoặc gần huyết thá»�ng) thÃ�¬ khÃ�´ng bá»� nhiá»�m hÆ¡i lạnh, khÃ�´ng cÃ�³ phản ứng gÃ�¬ ká»� cả khi Ã�´m ấp thi hÃ� i vÃ� khÃ�¢m liá»�m. Tuy nhiÃ�ªn, Ä�á»� phÃ�²ng xa, ngÆ°á»�i ta vẫn kiÃ�ªng khÃ�´ng cho cÃ�¡c báºc cao lÃ�£o, phụ nữ cÃ�³ thai sắp Ä�ến ngÃ� y sinh hoặc sản phụ hÃ� i nhi Ä�ến dá»± kháºm liá»�m, an tÃ�¡ng vÃ� cải tÃ�¡ng.

C�³ ngư�i hấp thụ phải hơi lạnh th�¬ phản ứng tức th�¬. C�³...�i�u 76 : Tại sao, tại sao v� tại sao ?

- Tại sao cÃ�³ tục Ä�ặt má»�t bÃ�¡t cÆ¡m Ã�ºp, má»�t quả trứng, dá»±ng Ä�Ã�´i Ä�Å©a trÃ�ªn bÃ�¡t cÆ¡m, cÃ� i quả trứng vÃ� o giữa hai chiếc Ä�Å©a rá»�i thắp hÆ°Æ¡ng Ä�ặt lÃ�ªn trÃ�ªn Ä�ầu ngÆ°á»�i chết suá»�t trong thá»�i giÂan chÆ°a nháºp quan?

-Tại sao ngư�i ta cắm m�t c�¡i c�c bằng kim loại su�t ch�¢n giư�ng ngư�i chết ?

-Tại sao khi chÆ°a nháºp quan, ngÆ°á»�i ta luÃ�´n luÃ�´n thắp hÆ°Æ¡ng nến (nếu khÃ�´ng cÃ�³ nến thÃ�¬ thắp ngá»�n Ä�Ã�¨n dầu) cho Ä�ến khi hạ huyá»�t khÃ�´ng Ä�á»� tắt hÆ°Æ¡ng Ä�Ã�¨n?

-Tại sao hai bÃ�ªn hÆ°Æ¡ng Ã�¡n, phÃ�Âa gần ká»� Ã�¡o quan, ngÆ°á»�i ta Ä�ặt hai cÃ�¢y chuá»�i con ?

-Tại sao c�³ tục dựng b�³ �u�c to � giữa s�¢n v� o ban ��ªm trư�c l� an t�¡ng (nếu �� qua ��ªm), con ch�¡u v� th�¢n nh�¢n t�ºc trực quanh linh cữu (l� �Ch�ºc thực� ban ��ªm, nghĩa l� �l� tr�ng b�³ �u�c� ?)

- Tại sao c�³ tục ki�ªng ng�n ngư�i nh� kh�´ng �ược �ứng cạnh thi h� i m� kh�³c, tr�¡nh nh� nư�c mắt v� o thi h� i?

- Tại sao sau lá»� nháºp quan phải Ä�á»�t lá»� hung (lá»� Ä�Ã� o á»� chÃ�Ânh giữa giÆ°á»�ng ngÆ°á»�i má»�i chết nằm khi chÆ°a nháºp quan. Chất Ä�á»�t cÃ�³ thá»� dÃ�¹ng trấu, than , củi hoặc giẻ rÃ�¡ch...).

- Tại sao l� tang l� vi�c bu�n lại ��t ph�¡o ? (Tục n� y ch� c�³ � th� nh ph� ��i v�i ngư�i gi� ).

- Tại sao phải nh�t m�¨o khi nh� c�³ ngư�i m�i chết ?

- Tại sao khi ngÆ°á»�i chết trong nhÃ� , ngÆ°á»�i ta phải trÃ�¨o lÃ�ªn mÃ�¡i nhÃ� dỡ má»�t vÃ� i viÃ�ªn ngÃ�³i, hoặc lÃ�¡ tranh (Ä�á»�i vá»�i nhÃ� bá»�t nÃ�³c vÃ� Ã�Ât cá»a)?

Những cÃ�¢u há»�i trÃ�ªn cÃ�¹ng cÃ�³ chung má»�t cÃ�¢u trả lá»�i: Ä�Ã�³ lÃ� kinh nghiá»�m dÃ�¢n giÂan,dÃ�¹ng phÃ�©p thuáºt Ä�iá»�u hoÃ� khÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, thu hÃ�ºt tÃ� khÃ� Ä�á»� phÃ�²ng chá»�ng hÆ¡i lạnh vÃ� phÃ�²ng xa hiá»�n tượng â��Quá»· nháºp trÃ� ngâ��. Xuất phÃ�¡t từ kinh nghiá»�m, dần dần bắt trÆ°á»�c nhau trá»� thÃ� nh phong tục.

DÃ�¹ng khÃ�³i lá»a, Ã�¡nh sÃ�¡ng mặt trá»�i (Ä�á»�t hÆ°Æ¡ng, nến, Ä�Ã�¨n, Ä�uá»�c, than, trấu, dỡ mÃ�¡i nhÃ� , má»� rá»�ng cá»a, Ä�Ã� o lá»� hung, Ä�á»�t phÃ�¡o...) Ä�á»� triá»�t tiÃ�ªu hÆ¡i lạnh. DÃ�¹ng bÃ�¡t cÆ¡m, quả trứng, cÃ�¢y chuá»�i... Ä�á»� thu hÃ�ºt hÆ¡i lạnh (nếu bá»� Ä�Ã�´i quả trứng, cÃ�³ nhiá»�u lÃ�²ng Ä�á»� Ä�Ã�£ trá»� nÃ�ªn xanh thẫm giá»�ng nhÆ° những quả trứng dÃ�¹ng Ä�á»� Ä�Ã�¡nh giÃ�³.). Nhá»�t mÃ�¨o Ä�á»� Ä�á»� phÃ�²ng mÃ�¨o nhảy qua xÃ�¡c chết, kiÃ�ªng khÃ�³c nhá»� nÆ°á»�c mắt vÃ� o thi hÃ� i hoặc cắm cá»�c kim loại dÆ°á»�i giÆ°á»�ng ngÆ°á»�i chết, dỡ mÃ�¡i nhÃ� ... lÃ� những thuáºt triá»�t tiÃ�ªu luá»�ng Ä�iá»�n Ã�¢m dÆ°Æ¡ng hÃ�ºt nhau.

NgoÃ� i ra, những ngÆ°á»�i Ä�ến dá»± lá»� tang, nhất dá»± khÃ�¢m liá»�m...Ä�iá»�u 77 : Hiá»�n tượng Ã�« quá»· nháºp trÃ� ng Ã�»

Ä�Ã�³ lÃ� hiá»�n tượng xÃ�¡c chết tá»± nhiÃ�ªn báºt dáºy. Hiá»�n tượng nÃ� y rất hiếm nhÆ°ng Ä�Ã�£ xảy ra, do Ä�Ã�³ trong phong tục Ä�Ã�£ cÃ�³ sá»± kiÃ�ªng cá»± Ä�á»� phÃ�²ng xa, gá»�i lÃ� â��Quá»� nháºp trÃ� ngâ�� nhÆ°ng thá»±c ra khÃ�´ng cÃ�³ ma quá»· nÃ� o nháºp vÃ� o xÃ�¡c chết. NguyÃ�ªn nhÃ�¢n: Do Ä�iá»�n Ã�¢m tÃ�Âch tụ trong thi thá»� ngÆ°á»�i má»�i chết chÆ°a ká»�p thoÃ�¡t ra hết, gặp phải luá»�ng Ä�iá»�n dÆ°Æ¡ng cá»±c mạnh cuá»�n hÃ�ºt.

XÃ�¡c chết tá»± nhiÃ�ªn báºt dáºy lÃ� do sá»± cuá»�n hÃ�ºt bá»�i má»�t...Ä�iá»�u 78 : Lá»� 3 ngÃ� y tÃ�Ânh từ sau khi mất hay sau khi chÃ�´n cất ?

Tục nÃ� y khÃ�´ng thá»�ng nhất, cÃ�³ nÆ¡i tÃ�Ânh ba ngÃ� y sau khi mất, cÃ�³ nÆ¡i tÃ�Ânh ba ngÃ� y sau khi chÃ�´n. XÃ�©t trong Ä�iá»�n lá»� thÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�³ â��lá»� ba ngÃ� yâ�� mÃ� chá»� cÃ�³ â��lá»� tế nguâ�� gá»�m cÃ�³ â��sÆ¡ nguâ��, â��tÃ�¡i nguâ��, â��tam nguâ��. â��nguâ�� nghÄ©a lÃ�

â��yÃ�ªnâ��, tức lÃ� ba lần tế lá»� cho yÃ�ªn há»�n phÃ�¡ch, theo â��Thá»� mai gia lá»�â�� thÃ�¬ khi chÃ�´n xong, rÆ°á»�c linh vá»� vá»� Ä�ến nhÃ� tế sÆ¡ ngu. LÃ� m sÆ¡ ngu xong gặp ngÃ� y nhu, (tức lÃ� ất, ká»· , tÃ�¢n, quÃ�Â) lÃ� m lế tÃ�¡i ngu, gặp ngÃ� y cÆ°Æ¡ng (tức lÃ� ngÃ� y giÃ�¡p, bÃ�Ânh, máºu, canh, nhÃ�¢m) lÃ� m lá»� tam ngu. Phan Kế BÃ�Â-nh cÅ©ng dẫn giải nhÆ° trÃ�ªn.

Dần dần vá»� sau ngÆ°á»�i ta giảm lược, kiÃ�ªm cả ba lá»� luÃ�´n, chá»� lÃ� m lá»� tam ngu, vÃ�¬ thế nÃ�ªn gá»�i lÃ� lá»� ba ngÃ� y. Váºy lÃ� tÃ�Ânh ba ngÃ� y từ sau khi chÃ�´n, theo tục gá»�i lÃ� lá»� má»� cá»a mả. NgÃ� y Ä�Ã�³ con chÃ�¡u ra sá»a lại má»� mả, Ä�ắp cá»�, khÆ¡i rÃ�£nh thoÃ�¡t nÆ°á»�c... Ngu lÃ� tế ngu, tế chá»� tế ngÆ°á»�i chết, tế thần. Theo phong tục cÅ© thÃ�¬ Ã�Ât khi chết xong chÃ�´n ngay, thÆ°á»�ng cÃ�²n Ä�á»� nÄ�m bảy ngÃ� y trong nhÃ� . Khi chÆ°a chÃ�´n lÃ� m lá»� triÃ�ªu tá»�ch Ä�iá»�n, tức cÃ�ºng cÆ¡m hÃ� ng ngÃ� y vẫn theo lá»� thá»� ngÆ°á»�i sá»�ng. Váºy tế ngu phải tÃ�Ânh từ sau khi chÃ�´n.

CÃ�²n cÃ�³ má»�t láºp luáºn khÃ�¡c: CÃ�³ ba Ä�iá»�u khÃ�´ng yÃ�ªn khiến phải lÃ� m lá»� tế ngu:

- �ang s�ng hoạt ��ng nay m�i hoạt ��ng b�ng nhi�ªn ��¬nh ch�.

- Ä�ang nhÃ�¬n thấy bÃ�³ng dÃ�¡ng, khi Ä�Ã�£ nháºp quan khÃ�´ng nhÃ�¬n thấy bÃ�³ng dÃ�¡ng nữa.

- Ä�ang á»� trÃ�ªn dÆ°Æ¡ng thế, nay xÃ�¡c vá»� cÃ�µi Ã�¢m, há»�n vất vÆ°á»�ng lÃ�¬a khá»�i xÃ�¡c. Ã�â��m dÆ°Æ¡ng hoÃ� n toÃ� n cÃ�¡ch biá»�t từ sau lá»� thÃ� nh phần. SÆ¡ ngu, tÃ�¡i ngu, tam ngu lÃ� tế Ä�á»� lÃ� m cho yÃ�ªn há»�n phÃ�¡ch, váºy phải tế sau khi mất, sau khi lá»� nháºp quan vÃ� sau khi lá»� thÃ� nh phần xong.

Th�i n� y cũng c�³ trư�ng hợp sau khi chết 4-5 ng� y c�²n...�i�u 79 : Tại sao c�³ l� c�ºng cơm trong 100 ng� y ?

Gia Ä�Ã�¬nh Viá»�t Nam nhÃ� nÃ� o cÅ©ng váºy, má»�i ngÃ� y cÃ�³ hai bữa cÆ¡m lÃ� giá»� phÃ�ºt Ä�ầm ấm nhất. Trong nhÃ� cÃ�³ ngÆ°á»�i vá»� muá»�n, má»�i ngÆ°á»�i cÅ©ng cá»� chá»� vá»� Ä�n cÆ¡m má»�t lÃ�ºc cho vui vẻ, Ä�ầm ấm. Con chÃ�¡u cầm bÃ�¡t cÆ¡m lÃ�ªn, trÆ°á»�c hết má»�i Ã�´ng bÃ� , cha mẹ, chá»� Ã�´ng bÃ� , cha mẹ rá»�i má»�i bắt Ä�ầu má»�i dÃ�¡m Ä�n. CÃ�³ nÆ¡i xá»�i bÃ�¡t cÆ¡m lần thứ hai cÃ�²n má»�i nữa. Nếu cÃ�³ khÃ�¡ch, trÆ°á»�c khi buÃ�´ng bÃ�¡t Ä�Å©a Ä�ứng dáºyÂcÃ�²n phải xin phÃ�©p vÃ� má»�i khÃ�¡ch tiếp tục xÆ¡i cÆ¡m. Cuá»�c sá»�ng gia Ä�Ã�¬nh Ä�ang vui vẻ, Ã�ªm Ä�ẹp nhÆ° váºy, vắng mặt trong bữa cÆ¡m cÃ�²n nhắc, huá»�ng chi vÄ©nh viá»�n Ä�i xa. Do Ä�Ã�³, trÆ°á»�c bữa Ä�n ngÆ°á»�i thÃ�¢n dÃ�¢ng lÃ�ªn bÃ� n thá»� má»�t bÃ�¡t cÆ¡m Ã�ºp, má»�t vÃ� i mÃ�³n Ä�n bÃ�¬nh thÆ°á»�ng, nhÃ� Ä�n thứ gÃ�¬ cÃ�ºng thứ Ä�ấy, thÆ°á»�ng lÃ� tinh khiết, khÃ�´ng Ä�Ã�²i há»�i cầu kỳ, nhÃ� nghÃ�¨o thÃ�¬ lÆ°ng cÆ¡m, Ä�Ä©a muá»�i cÅ©ng xong. Thắp hÆ°Æ¡ng xong, dá»±ng Ä�Ã�´i Ä�Å©a vÃ� o giữa bÃ�¡t cÆ¡m, cÃ�³ rượu thÃ�¬ rÃ�³t chÃ�©n rượu. Khấn vÃ�¡i xong cÅ©ng rÃ�³t chÃ�©n nÆ°á»�c.

Thá»� cÃ�ºng vong linh cÅ©ng giá»�ng nhÆ° Ä�ang sá»�ng, cÅ©ng lÃ� Ä�á»� thoả nguyá»�n tÃ�¢m linh, â��Lấy cÃ�¢u váºn má»�nh khuÃ�¢y dần nhá»� thÆ°Æ¡ngâ��.

Nhưng tại sao lại c�ºng 100 ng� y ?

- CÅ©ng tuỳ Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng, cÃ�³ nÆ¡i chá»� cÃ�ºng 49 ngÃ� y (tức lÃ� lá»� chung thất). Theo thuyết của Pháºt giÃ�¡o: qua 7 lần phÃ�¡n xÃ�©t, má»�i lần 7 ngÃ� y Ä�i qua má»�t Ä�iá»�n á»� Ã�¢m ty(tức 1 tuần, nhÆ°ng khÃ�´ng phải tuần lá»� theo dÆ°Æ¡ng lá»�ch); sau 7 tuần vong há»�n Ä�Ã�£ siÃ�ªu thoÃ�¡t. CÃ�³ nÆ¡i cÃ�ºng hết 100 ngÃ� y (tức lá»� tá»�t khá»�c nghÄ©a lÃ� thÃ�´i khÃ�³c). Theo giải thÃ�Âch của cÃ�¡c cụ ngÃ�

y xÆ°a thÃ�¬ thá»�i giÂan nÃ� y Ã�¢m há»�n vẫn cÃ�²n phảng phất luẩn quẩn trong nhÃ� chÆ°a Ä�i xa.

Ch�ºng t�´i cho rằng, phong tục n� y c�³ c�n cứ khoa h�c:...�i�u 80 : L� m l� chung thất (49 ng� y) v� t�t kh�c (100 ng� y), c�³ phải ch�n ng� y kh�´ng ?

Theo â��Thá»� mai gia lá»�â��, thÃ�¬ cứ Ä�Ã�ºng ngÃ� y quy Ä�á»�nh trong gia lá»� mÃ� lÃ� m, khÃ�´ng cÃ�³ sá»± chuyá»�n dá»�ch tuỳ tiá»�n theo lá»�i thầy lá»� hay thầy bÃ�³i nÃ� o cả. Chá»� trừ ngÃ� y lÃ� m lá»� an tÃ�¡ng vÃ� ngÃ� y lÃ� m lá»� trừ phục (hết tang) trong gia lá»� cÃ�³ ghi chá»�n ngÃ� y lÃ� nh. NgÆ°á»�i ta khÃ�´ng ai cÃ�³ thá»� chá»�n ngÃ� y chết, váºy nÃ�ªn từ xÆ°a tá»�i nay, hÃ� ng nÄ�m cứ Ä�ến ngÃ� y mất thÃ�¬ lÃ� m giá»�, dÃ�¹ cho cÃ�³ những nÄ�m, ngÃ� y Ä�Ã�³ rất xấu, cÃ�³ cả trÃ�¹ng phục, trÃ�¹ng tang, sÃ�¡t chủ, quả tÃ�º, cÃ�´ thần.v.v... theo gia lá»�: Lá»� chung thất, Tá»�t khá»�c, Tiá»�u tÆ°á»�ng, Ä�ại tÆ°á»�ng cứ theo Ä�Ã�ºng ngÃ� y mÃ� lÃ� m lá»�.

Con ch�¡u � xa nh� ng� y v� l� m l�, th�¢n nh�¢n � ch�...�i�u 81 : L� n� o l� l� tr�ng ?

��¢y l� c�¢u h�i ph� biến của nhi�u gia ��¬nh:

- Trong m�t n�m c�³ nhi�u l� gi�: Gi� cha, mẹ ,�´ng , b� , cụ , kỵ .v.v...th�¬ gi� n� o quan tr�ng hơn cả ?

- Sau khi an tÃ�¡ng xong, cÃ�³ lá»� ba ngÃ� y , 49 ngÃ� y, 100 ngÃ� y, lá»� giá»� Ä�ầu, lá»� giá»� thứ hai.v.v... lá»� nÃ� o lÃ� lá»� chÃ�Ânh ?

Ä�Ã�¡p: Thá»�i xÆ°a chÆ°a thấy ghi trong Ä�iá»�n lá»�, nhÆ°ng thá»�i nay lại lÃ� vấn Ä�á»� rất thiết thá»±c, vÃ�¬ nhÃ� nÃ� o cÅ©ng váºy con chÃ�¡u ná»�i ngoại cÃ�´ng tÃ�¡c cÆ° trÃ�º phÃ�¢n tÃ�¡n má»�i ngÆ°á»�i má»�t nÆ¡i, khÃ�´ng mấy gia Ä�Ã�¬nh khÃ�´ng cÃ�³ ngÆ°á»�i Ä�i xa, trong má»�t nÄ�m chá»� cÃ�³ Ä�iá»�u kiá»�n tụ há»�i gia Ä�Ã�¬nh má»�t hoặc hai lần nhÃ�¢n ngÃ� y lá»� trá»�ng của gia Ä�Ã�¬nh, hoÃ� n cảnh kinh tế eo hẹp, muá»�n má»�i bÃ� con khÃ�¡ch bạn trÆ°á»�c lÃ� tá»�i dá»± lá»� gia tiÃ�ªn cÃ�¹ng thoả nguyá»�n tÃ�¢m linh, sau lÃ� Ä�á»� tá»� tÃ�¬nh thÃ�¢n hiếu, khÃ�´ng thá»� rải ra nhiá»�u lần, váºy phải xÃ�¡c Ä�á»�nh táºp trung vÃ� o lá»� chÃ�Ânh.

Vá»� lá»� giá»� thÃ�¬ phong tục cÃ�¡c nÆ¡i nÃ�³i chung Ä�á»�u thá»�ng nhất lấy giá»� cha mẹ lÃ� chÃ�Ânh (chÃ�º Ã�½ cha mẹ của ngÆ°á»�i tÃ�´n trÆ°á»�ng nhất trong nhÃ� ) cÃ�²n lá»� tang thÃ�¬ phong tục má»�i nÆ¡i má»�t khÃ�¡c. CÃ�³ nÆ¡i chÃ�º trá»�ng lá»� 49 ngÃ� y lÃ� chÃ�Ânh, cÃ�³ nÆ¡i lá»� 100 ngÃ� y lÃ� chÃ�Ânh, cÃ�³ nÆ¡i lÃ� m lá»� 3 ngÃ� y xong xuÃ�´i tá»�t Ä�ẹp lÃ� Ä�ược, bá»�i lẽ trong khi tang gia bá»�i rá»�i, viá»�c thÃ�¹ Ä�Ã�¡p Ä�á»�i vá»�i thÃ�¢n bằng cá»� hữu vÃ� những ngÆ°á»�i Ä�ến há»� tang cÃ�³ thá»� cÃ�²n nhiá»�u khiếm khuyết nÃ�ªn lấy lá»� ba ngÃ� y lÃ� m lá»� trá»�ng, Ä�á»� nhÃ�¢n lá»� nÃ� y tang gia tạ Æ¡n những ngÆ°á»�i sÄ�n sÃ�³c cha mẹ mÃ�¬nh khi Ä�au yếu vÃ� giÃ�ºp Ä�ỡ gia Ä�Ã�¬nh lo xong phần an tÃ�¡ng. CÃ�³ nÆ¡i coi trá»�ng lá»� giá»� Ä�ầu (gá»�i lÃ� â��Tiá»�u tÆ°á»�ngâ��) cÃ�³ nÆ¡i coi trá»�ng lá»� giá»� thứ hai (gá»�i lÃ� â��Ä�ại tÆ°á»�ngâ��, cÃ�²n gá»�i lÃ� â��giá»� hếtâ��). CÃ�³ láºp luáºn cho rằng: Ä�Ã�£ gá»�i lÃ� â��Tiá»�u tÆ°á»�ngâ��. XÃ�©t theo lá»� nghi thÃ�¬ ngÃ� y nay kết hợp Ä�ại tÆ°á»�ng vÃ� Ä�Ã� m tế cÃ�³ nhiá»�u nghi tiết phức tạp hÆ¡n tiá»�u tÆ°á»�ng (xem phần: â��CÃ�¡ch tiến hÃ� nh Ä�Ã� m tếâ��).

T�³m lại: Ho� n cảnh kinh tế, ho� n cảnh sinh hoạt th�i xưa...�i�u 82 : Khi hết tang l� m l� trừ phục (�� m tế) như thế n� o ?

Sau hai n�m ch�n m�t ng� y t�t trong v�²ng ba th�¡ng dư ai, �� l� m l� trừ phục. Trừ phục g�m 3 l�:

1. Lá»� sá»a má»�: Ä�ắp sá»a má»� thÃ� nh má»� trÃ�²n.

2. Lá»� Ä�Ã� m tế: Cất khÄ�n tang. Huá»· Ä�á»�t cÃ�¡c thứ thuá»�c phần lá»� tang, rÆ°á»�c linh vá»� vÃ� o bÃ� n thá»� chÃ�Ânh. Bá»� bÃ� n thá»� tang. Thu cất cÃ�¡c bức trÆ°á»�ng. cÃ�¢u Ä�á»�i viếng.

3. Lá»� rÆ°á»�c linh vá»� vÃ� o chÃ�Ânh Ä�iá»�n vÃ� yết cÃ�¡o tá»� tiÃ�ªn: ChÃ�©p sẵn linh vá»� má»�i, phủ giấy hay vải Ä�á»�, khi Ä�Ã� m tế á»� bÃ� n thá»� tang xong thÃ�¬ Ä�á»�t linh vá»� cÅ© cÃ�¹ng vá»�i bÄ�ng Ä�en phủ quanh khung ảnh vÃ� vÄ�n tế. Sau Ä�Ã�³ rÆ°á»�c linh vá»�, bÃ�¡t hÆ°Æ¡ng vÃ� chÃ�¢n dung (nếu cÃ�³) Ä�Æ°a lÃ�ªn bÃ� n thá»� chÃ�Ânh, Ä�ặt á»� hÃ� ng dÆ°á»�i.

TrÆ°á»�ng hợp nhÃ� con thứ khÃ�´ng thá»� gia tiÃ�ªn báºc cao hÆ¡n...Ä�iá»�u 83 : VÃ�¬ sao cÃ�³ tục Ä�Ã�´t vÃ� ng mÃ�£ ?

Theo quan niá»�m của ngÆ°á»�i Ä�á»�i xÆ°a, ngÆ°á»�i chết cÅ©ng cần Ä�n uá»�ng, nhÃ� cá»a, quần Ã�¡o, hÃ�ºt thuá»�c, Ä�n trầu, cÅ©ng cần tiá»�n xe, cần tiá»�n Ä�i lại vÃ� má»�i khoản chi dÃ�¹ng nhÆ° khi cÃ�²n sá»�ng...

NgÆ°á»�i chết cÅ©ng Ä�ược chia má»�t phần gia tÃ� i. á»� SÆ¡n La, Lai ChÃ�¢u, nhiá»�u nÆ¡i cÃ�²n dá»±ng cÃ�¡c nhÃ� má»�, trong nhÃ� má»� cÅ©ng cÃ�³ Ä�ầy Ä�ủ cÃ�¡c ná»�i Ä�á»�ng, mầm gá»�, ấm Ä�ất, bÃ�¡t Ä�Ä©a, dao rá»±a, chÄ�n chiếu quần Ã�¡o, mÅ© nÃ�³n...Ä�ủ tiá»�n nghi cho má»�t cÃ�¡ nhÃ�¢n. NgÆ°á»�i chết cÅ©ng Ä�ược chia cả trÃ�¢u, lợn, gÃ� , thÃ�³c, gạo... Sau ba nÄ�m, tang chủ lÃ� m lá»� khấn vÃ�¡i vÃ� ra má»� xin lại những Ä�á»� váºt cÃ�²n dÃ�¹ng Ä�ược, vÃ� sÃ�ºc váºt cÃ�²n sá»�ng, ká»� cả sÃ�ºc váºt vừa má»�i Ä�ẻ ra...

Từ viá»�c cÃ�ºng tế bằng Ä�á»� tháºt, dần dần má»�i sinh ra lá»� Ä�á»�t...Ä�iá»�u 84 : Ã�« ChiÃ�ªu há»�n nạp tÃ�¡ng Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?

Trong gia phả c�¡c h� rất ch�º tr�ng mục: M� t�¡ng � ��¢u. Trong mục n� y c�³ m�t s� trư�ng hợp ghi ch�º: �Chi�ªu h�n nạp t�¡ng� l� g�¬?

Ä�Ã�³ lÃ� những ngÃ�´i má»� khÃ�´ng cÃ�³ tá» thi, hÃ� i cá»�t, má»� ngÆ°á»�i chết tráºn, chết Ä�uá»�i hay do thÃ�º dữ vá»�... khÃ�´ng tÃ�¬m Ä�ược tá» thi. ThÃ�¢n nhÃ�¢n lÃ� m hÃ�¬nh nhÃ�¢n vÃ� lÃ� m lá»� an tÃ�¡ng theo nhÆ° lá»� an tÃ�¡ng thÃ�´ng thÆ°á»�ng.

�ược nghe c�¡c cụ k� lại rằng: chất li�u l� m h�¬nh nh�¢n, c�³ ��a phương d�¹ng c�¢y n�ºc n�¡c (c�²n g�i l� s�² �o thuy�n, m�c h� �i�p, nam ho� ng b�¡, bạch ng�c nhi). N�ºc n�¡c l� loại g� m�m v� x�p, d� tạo h�¬nh, ch�´n dư�i �ất l�¢u hoai, lại d� kiếm v�¬ m�c � nhi�u nơi. C�³ ��a phương d�¹ng b�¹n lấy � giữa d�²ng s�´ng, c�³ ��a phương d�¹ng m�¹n �� o � giữa ng�£ tư �ư�ng c�¡i.

HÃ�¬nh nhÃ�¢n Ä�ược Ä�ẽo gá»�t hoặc nhÃ� o nặn thÃ�´ sÆ¡, cÃ�³ Ä�ầu mÃ�¬nh chÃ�¢n tay lÃ� Ä�ược (vÃ�¬ Ä�a sá»� khÃ�´ng phải lÃ� nghá»� nhÃ�¢n). KÃ�Âch thÆ°á»�c của hÃ�¬nh nhÃ�¢n khoảng 30-40 cm chiá»�u dÃ� i. Thi hÃ� i tượng trÆ°ng Ä�Ã�³ cÅ©ng Ä�ược khÃ�¢m liá»�m, Ä�Æ°a vÃ� o Ã�¡o quan lÃ� m bằng gá»� vÃ� ng tÃ�¢m, kÃ�Âch thÆ°á»�c nhá»� bÃ�©, hoặc Ä�Æ°a vÃ� o tiá»�u sÃ� nh. TrÃ�ªn hÃ�¬nh nhÃ�¢n cÃ�³ phủ lÃ�ªn linh vá»� viết trÃ�ªn giấy kim tuyến, ná»�i dung giá»�ng nhÆ° linh vá»� Ä�ặt á»� bÃ� n thá»�. TrÆ°á»�c khi lÃ� m lá»� an tÃ�¡ng cÃ�³ má»�i thầy cÃ�ºng lÃ� m bÃ�¹a ấn phÃ�¹ phÃ�©p Ä�á»� vong há»�n nháºp vÃ� o hÃ�¬nh nhÃ�¢n.

L� an t�¡ng v� c�¡c l� c�¡c l� kh�¡c cũng tiến h� nh như...

�i�u 85 : �« H�¬nh nh�¢n thế mạng �» l� g�¬ ?

� nư�c ta chưa c�³ �Tục tuẫn t�¡ng� nhưng ��i trư�c c�³ tục ��t h�¬nh nh�¢n thế mạng, v�n xuất xứ từ tục tuẫn t�¡ng, nh�¢n �ạo hơn so v�i tuẫn t�¡ng.

Ä�á»� vua chÃ�ºa xuá»�ng dÆ°á»�i Ã�¢m cung cÃ�³ ngÆ°á»�i hầu hạ, tục ta khÃ�´ng chÃ�´n ngÆ°á»�i sá»�ng mÃ� dÃ�¹ng hÃ�¬nh ná»�m lÃ� m bằng tre nứa, quấn bằng rÆ¡m rạ hoặc nhÃ� o nặn bằng Ä�ất sÃ�©t, ngoÃ� i dÃ�¡n giấy lÃ� m quần Ã�¡o rá»�i vẽ mặt mÅ©i, sau Ä�Ã�³ khi tế lá»� xong thÃ�¬ Ä�á»�t hÃ�¬nh nhÃ�¢n Ä�Ã�³ cÃ�¹ng vá»�i vÃ� ng mÃ�£. Nếu lá»� thuá»· thần, long vÆ°Æ¡ng, hÃ� bÃ�¡ thÃ�¬ lÃ� m thuyá»�n bằng giấy kết trÃ�ªn thÃ�¢n cÃ�¢y chuá»�i rá»�i Ä�ặt hÃ�¬nh nhÃ�¢n vÃ� o thuyá»�n vÃ� thả trÃ�´i sÃ�´ng. CÃ�³ ngÆ°á»�i nghe theo lá»�i bÃ�³i toÃ�¡n nhảm nhÃ� sắp Ä�ến váºn hạn bá»� hung thần quá»· dữ bắt, phải nhá»� thầy cÃ�ºng lÃ� m lá»�, Ä�á»�t hÃ�¬nh nhÃ�¢n thế mạng. CÃ�³ ngÆ°á»�i vÃ�¬ má»�i tÆ° thÃ�¹ nhÆ°ng yếu thế khÃ�´ng trả thÃ�¹ Ä�ược bÃ�¨n nghÄ© cÃ�¡ch lÃ� m hÃ�¬nh nhÃ�¢n rá»�i Ä�á»� tÃ�ªn há»�, huÃ�½, hiá»�u của kẻ thÃ�¹ vÃ� o trÆ°á»�c ngá»±c hÃ�¬nh nhÃ�¢n, cắm á»� ngÃ�£ ba, ngÃ�£ tÆ° Ä�Æ°á»�ng cÃ�¡i, thắp hÆ°Æ¡ng cắm lÃ�ªn Ä�ầu hÃ�¬nh nhÃ�¢n Ä�á»� nhá»� thần linh bắt tá»�i ngÆ°á»�i Ä�Ã�³.

Ä�Ã�¢y lÃ� má»�t táºp tục chứa Ä�ầy tÃ�Ânh chất mÃ�ª tÃ�Ân, dá»� Ä�oan...Ä�iá»�u 86 : Tại sao phải cải tÃ�¡ng vÃ� khi nÃ� o khÃ�´ng nÃ�ªn cải tÃ�¡ng ?

ChÃ�ºng tÃ�´i xin trÃ�Âch â��Viá»�t Nam Phong tụcâ�� của Phan Kế BÃ�Ânh trang 39

"...Ngư�i mất, sau ba n�m �oạn tang r�i hoặc m�t v� i n�m nữa th�¬ con c�¡i lo vi�c cải t�¡ng

Trư�c h�´m cải t�¡ng l� m l� c�¡o từ �ư�ng. �ến h�´m cải t�¡ng, lại l� m l� khấn th� c�´ng ch� �� mả m�i t�¡ng.

TrÆ°á»�c hết khai mả, nhặt lấy xÆ°Æ¡ng xếp vÃ� o má»�t cÃ�¡i tiếu sÃ� nh, rẩy nÆ°á»�c vang vÃ� o rá»�i che Ä�áºy tháºt kÃ�Ân, khÃ�´ng cho Ã�¡nh sÃ�¡ng mặt trá»�i lá»�t vÃ� o Ä�ược. NhÃ� phÃ�º quÃ�½ thÃ�¬ dÃ�¹ng quan quÃ�¡ch liá»�m nhÆ° khi hung tÃ�¡ng.

�oạn, �em cải t�¡ng sang �ất kh�¡c. C�²n quan t� i cũ n�¡t th�¬ b� �i, t�t th�¬ �em v� d�¹ng hoặc l� m cầu, hoặc l� m chu�ng tr�¢u chu�ng ngựa, �� tr�¢u ngựa �ứng cho kh�i s�¢u ch�¢n.

Tục lại tin rằng: H� ai �au tức th�¬ lấy mảnh v�¡n th� (mảnh v�¡n quan t� i n�¡t) ��t l�ªn , �� gầm giư�ng m� nằm th�¬ kh�i �au tức.

Cải t�¡ng c�³ nhi�u c�.

M�t l� v�¬ nh� ngh�¨o, khi cha mẹ mất, kh�´ng ti�n lo li�u , mua tạm m�t c� v�¡n xấu, �ợi xong ba n�m th�¬ cải t�¡ng, kẻo sợ v�¡n hư n�¡t th�¬ hại �ến di h� i.

Hai l� v�¬ ch� �ất m�i kiến, nư�c lụt th�¬ cải t�¡ng.

Ba l� v�¬, c�¡c nh� ��a l�½, thấy ch� mả v�´ c� m� sụt �ất hoặc c�¢y c�i � tr�ªn mả tự nhi�ªn kh�´ h�©o, hoặc trong nh� c�³ kẻ d�¢m loạn �i�ªn cu�ng, hoặc trong nh� �au �m lủng củng, hoặc trong nh� c�³ kẻ ngh�ch ngợm, sinh ra ki�n tụng l�´i th�´i, th�¬ cho l� tại �ất m� cải t�¡ng.

B�n l� , những ngư�i mu�n cầu c�´ng danh ph�º qu�½, nh� thầy ��a l�½ t�¬m ch� c�¡t ��a m� cải t�¡ng. Lại c�³ ngư�i thầy nh� kh�¡c ph�¡t �ạt, �em mả nh� m�¬nh t�¡ng gần v� o ch� mả nh� kia, �� cầu �ược hư�ng dư hu�.

Trong khi cải t�¡ng, tục lại c�³ ba �i�u l� tư�ng thuỵ (tức l� mả ph�¡t t�t �ẹp) m� kh�´ng cải t�¡ng.

M�t l� , khi �� o �ất thấy c�³ con rắn v� ng th�¬ cho l� ...�i�u 87 : �« Thi�ªn t�¡ng �» l� g�¬ ?

Ng� y xưa c�³ ngư�i �i l� m �n � xa nh� , d�c �ư�ng chẳng...�i�u 88 : �« �ất dưỡng thi �» l� g�¬ ?

CÃ�³ những ngÃ�´i má»� cá»� do kỹ thuáºt Æ°á»�p xÃ�¡c, trải qua hÃ� ng trÄ�m nÄ�m da thá»�t vẫn cÃ�²n nguyÃ�ªn khÃ�´ng hoai. NhÆ°ng cÃ�²n cÃ�³ những ngÃ�´i má»� lÃ�¢u Ä�á»�i da thá»�t vẫn nguyÃ�ªn do chÃ�´n vÃ� o Ä�ất dưỡng thi.

â��Ä�ất dưỡng thiâ�� lÃ� loại Ä�ất gÃ�¬, gá»�m những yếu tá»� hoÃ�¡ há»�c nÃ� o, nhiá»�t Ä�á»� vÃ� Ä�á»� ẩm ra sao, cÃ�³ những Ä�ặc Ä�iá»�m gÃ�¬ Ä�á»� tÃ�¬m ra Ä�ất dưỡng thi thÃ�¬ chÆ°a ai rÃ�µ, hoặc giả xÆ°a kia cÃ�³ thầy am hiá»�u thuáºt phong thuá»· Ä�Ã�£ tÃ�¬m ra, ngÃ� y nay Ä�Ã�£ thất truyá»�n hoặc giả do ngẫu nhiÃ�ªn, tÃ�¬nh cá»� gặp mÃ� khÃ�´ng biết. Chá»� biết rằng Ä�Ã�³ lÃ� má»�t mÃ�´i trÆ°á»�ng trong Ä�Ã�³ cả vi khuẩn hiếu khÃ� vÃ� yếm khÃ� Ä�á»�u bá»� huá»· diá»�t.

Hy v�ng trong tương lai, khoa h�c ph�¡t tri�n hoặc sẽ c�³...�i�u 89 : Tại sao ki�ªng kh�´ng �ắp m� trong v�²ng tang ?

Theo phong tục, sau ba ngÃ� y an tÃ�¡ng lÃ� lÃ� m lá»� má»� cá»a mả. Trong buá»�i Ä�Ã�³, sá»a sang má»� cao rÃ�¡o, Ä�ắp cá»� xung quanh lÃ� m rÃ�£nh thoÃ�¡t nÆ°á»�c, chặt bá»� cÃ�¢y bụi chung quanh Ä�á»� phÃ�²ng rá»� má»�c lan, xuyÃ�ªn vÃ� o má»�, chá»�c thủng Ã�¡o quan. Ká»� từ ngÃ� y Ä�Ã�³, con chÃ�¡u Ä�ến viếng thÄ�m, thắp hÆ°Æ¡ng chá»� lấy Ä�ất chung quanh Ä�ắp bá»� sung vÃ� o những chá»� Ä�ất bá»� sụt lá»�, khÃ�´ng Ä�ược trÃ�¨o lÃ�ªn má»�, khÃ�´ng Ä�ược Ä�á»�ng thuá»�ng, cuá»�c vÃ� o.

X�©t ra tục ki�ªng ấy rất c�³ l�½: Trong ba n�m ��³ �¡o...�i�u 90 : Tại sao khi cải t�¡ng phải cất m� ban ��ªm hoặc s�¡ng s�m khi mặt tr�i chưa m�c, hoặc nếu l� m ban ng� y phải c�³ l�¡n che ?

CÃ�³ lÃ�½ luáºn cho rằng, Ã�¢m dÆ°Æ¡ng cÃ�¡ch biá»�t nÃ�ªn phải kiÃ�ªng khÃ�´ng Ä�á»� mặt trá»�i trá»±c tiếp dá»�i vÃ� o. NhÆ°ng theo chÃ�ºng tÃ�´i, xuất phÃ�¡t từ kinh nghiá»�m thá»±c tế, cÃ�³ nhiá»�u trÆ°á»�ng hợp, gặp Ä�ất dưỡng thi, hoặc ba Ä�iá»�u tÆ°á»�ng thuỵ (tức má»� kết phÃ�¡t) khÃ�´ng nÃ�ªn cải tÃ�¡ng, phải lấp lại ngay. Trong trÆ°á»�ng hợp thi thá»� sau nhiá»�u nÄ�m vẫn cÃ�²n nguyÃ�ªn vẹn, nếu Ä�á»� Ã�¡nh nắng mặt trá»�i trá»±c tiếp dá»�i vÃ� o thÃ�¬ rữa ra ngay vÃ� teo lại. VÃ�¬ váºy, Ä�á»� phÃ�²ng xa nÃ�ªn kiÃ�ªng Ã�¡nh mặt trá»�i, lÃ�¢u ngÃ� y trá»� thÃ� nh phong tục chung ?

Thấy g�¬ qua 60 ng�´i m� c�³ x�¡c ư�p � Vi�t Nam ?

Theo thá»�ng kÃ�ª của cÃ�¡c nhÃ� khảo cá»� há»�c, cho Ä�ến nay trÃ�ªn Ä�á»�a bÃ� n của 15 tá»�nh vÃ� thÃ� nh phá»� á»� nÆ°á»�c ta Ä�Ã�£ cÃ�³ gần 60 má»� cÃ�³ xÃ�¡c Æ°á»�p Ä�ược khai quáºt. trong sá»� gần 60 ngÆ°á»�i mÃ� cÃ�¡c nhÃ� khảo cá»� â��tÃ�¬m gặpâ�� Ä�Ã�³ cÃ�³ mặt hầu hết những nhÃ�¢n váºt cÃ�³ vá»� trÃ� cao quÃ�½ nhất của xÃ�£ há»�i Ä�Æ°Æ¡ng thá»�i: Từ vua cho Ä�ến cÃ�¡c quan thượng thÆ°, Ä�ại

tÆ° Ä�á»�, hoạn quan, bÃ� chÃ�ºa, cung tần mỹ nữ... ngÃ�´i má»� cÃ�³ niÃ�ªn Ä�ại sá»�m nhất Ä�ược phÃ�¡t hiá»�n á»� Cẩm BÃ�¬nh- Hải HÆ°ng vÃ� o thế ká»· thứ 15. NgÃ�´i má»� cÃ�³ niÃ�ªn Ä�ại muá»�n nhất Ä�ược chÃ�´n vÃ� o Ä�ầu thế ká»· nÃ� y. nhÆ°ng nhiá»�u nhất vÃ� Ä�ược xá» lÃ�½ kỹ thuáºt tá»�t nhất chá»� cÃ�³ cÃ�¡c má»� chÃ�´n trong 3 thế ká»· 16, 17,vÃ� 18. Ä�Ã�³ cÅ©ng lÃ� thá»�i kỳ bÃ�¹ng ná»� của loại hÃ�¬nh thức tÃ�¡ng nÃ� y. Cấu trÃ�ºc của má»� xÃ�¡c Æ°á»�p rất thá»�ng nhất vá»� cÃ�¡c nguyÃ�ªn tắc cÆ¡ bản: NgoÃ� i cÃ�¹ng lÃ� gÃ�² má»� Ä�ắp Ä�ất, trong cÃ�¹ng gÃ�² cÃ�³ má»�t quÃ�¡ch hợp chất mÃ� u xÃ�¡m rắn chắc lÃ� m bằng vÃ�´i, cÃ�¡t máºt, giấy giÃ�³, dầu thÃ�´ng. Ä�á»� cho quÃ�¡ch thÃ�ªm vững chắc ngÆ°á»�i ta thÆ°á»�ng Ä�á»� nắp cÃ�³ hÃ�¬nh vÃ�²m cung trÃ�¹m ra ngoÃ� i thÃ� nh quÃ�¡ch. BÃ�ªn trong quÃ�¡ch hợp chất, thÆ°á»�ng cÃ�³ thÃ�ªm lá»�p quÃ�¡ch gÃ�´c. QuÃ�¡ch gá»�c cÃ�³ thá»� cÃ�¡ch quÃ�¡ch hợp chất 5 cm. khoảng trá»�ng ấy cÃ�³ thá»� dÃ�¹ng lÃ� m váºt liá»�u hÃ�ºt ẩm hoặc giữa hai lá»�p khÃ�´ng cÃ�³ khoảng cÃ�¡ch do khi Ä�á»� hợp chất, quÃ�¡ch gá»� Ä�ược coi nhÆ° má»�t mặt của cá»�p pha.

BÃ�ªn trong quÃ�¡ch gá»� lÃ� quan tÃ� i Ä�ược Ä�Ã�³ng liá»�n thÃ� nh má»�t khá»�i ngoÃ� i cÃ�³ sÆ¡n phủ kÃ�Ân. QuÃ�¡ch trong Ä�á»�u Ä�ược lÃ� m bằng gá»� thÆ¡m (Ngá»�c am).

Tr�ªn mặt qu�¡ch thư�ng c�³ m�t tấm minh tinh bằng dụ �� th�ªu t�ªn h� của ngư�i qu�¡ c� bằng kim tuyến.

C�¡ch sắp xếp trong l�²ng qu� n t� i cũng tu�¢n theo m�t quy tắc chặt chẽ. ��³ng quan thư�ng c�³ m�t l�p ch�¨ d� y khoảng 4,5cm. Tr�ªn l�p ch�¨ c�³ m�t tấm v�¡n m�ng c�³ kho�©t r� ra chẩy xu�ng l�p ch�¨ dư�i ��¡y quan. � loại h�¬nh t�¡ng thức n� y, ngư�i qu�¡ c� thư�ng mặc rất nhi�u qu�¢n �¡o. B� Phạm Th� Nguy�ªn Ch�¢n mặc t�i 35 �¡o, 18 v�¡y. Thi th� c�²n �ược b�c lại bằng hai l�p vải li�m: ti�u li�m v� �ại li�m. Ngo� i m�i l�p vải li�m c�²n c�³ d�¢y lụa bu�c chặt chẽ.

�� t�ng �� h�ºt ẩm v� cho thi th� kh�i b� x�´ d�ch, ngư�i ta c�²n d�¹ng rất nhi�u g�i bong ch�¨n dư�i l�²ng quan. C�³ m� ��£ d�¹ng t�i 49 chiếc g�i b�´ng.

�� t�¹ng t�¡ng trong loại h�¬nh t�¡ng thức n� y rất ngh�¨o n� n, thư�ng trong m� ch� thấy c�¡c tr�¡i g�m nh� �ựng m�³ng ch�¢n, m�³ng tay, r�ng rụng, trầu kh�´ng, thu�c l�¡, h�p phấn, quạt giấy, ��´i khi c�²n c�³ th�ªm cu�n s�¡ch Kinh.

Tuyá»�t Ä�ại bá»� pháºn cÃ�¡c má»� xÃ�¡c Æ°á»�p thÆ¡i LÃ�ª -Trá»�nh Ä�Ã�£ Ä�ược khai quáºt, khÃ�´ng tÃ�¬m thấy bất kỳ má»�t Ä�á»� tÃ�¹ng tÃ�¡ng nÃ� o quÃ�½ giÃ�¡ nhÆ° vÃ� ng, bạc, ngá»�c, ngÃ� .

á»� những má»� chÆ°a bá»� phÃ�¡ hoại, kỹ thuáºt chÃ�´n cất rất cẩn tháºn thÃ�¬ xÃ�¡c vÃ� Ä�á»� tÃ�¹ng tÃ�¡ng vẫn cÃ�²n Ä�ược bảo quản nguyÃ�ªn vẹn. Thi thá»� tuy cÃ�³ bá»� mất nÆ°á»�c teo Ä�Ã�©t lại, nhÆ°ng mÃ� u da khÃ�´ng bá»� Ä�en, cÃ�¡c khá»�p chÃ�¢n tay cÃ�²n má»�m mại, phần lÃ�´ng khÃ�´ng bá»� rụng há»�ng. Ä�iá»�u Ä�Ã�¡ng chÃ�º Ã�½ lÃ� , khi khÃ�¡m nghiá»�m tá» thi, cÃ�¡c nhÃ� nhÃ�¢n chủng há»�c vÃ� y há»�c khÃ�´ng tÃ�¬m thấy bất kỳ má»�t dấu vết má»� xẻ nÃ� o trÃ�ªn thÃ�¢n thá»�. NhÆ° váºy lÃ� , ruá»�t vÃ� Ã�³c ngÆ°á»�i chết Ä�Ã�£ khÃ�´ng bá»� má»� lấy ra nhÆ° kỹ thuáºt Æ°á»�p xÃ�¡c của ngÆ°á»�i Ai Cáºp thá»�i cá»�.

NguyÃ�ªn nhÃ�¢n nÃ� o Ä�Ã�£ lÃ� m cho xÃ�¡c vÃ� Ä�á»� tÃ�¹ng tÃ�¡ng khÃ�´ng bá»� tiÃ�ªu huá»·? Sau nhiá»�u nÄ�m nghiÃ�ªn cứu, cÃ�¡c nhÃ� khảo cá»�, nhÃ�¢n chủng há»�c vÃ� y há»�c hiá»�n Ä�ại Ä�Ã�£ Ä�i Ä�ến kết luáºn lÃ� , cÃ�³ hai nguyÃ�ªn nhÃ�¢n cÆ¡ bản:

Má»�t lÃ� , má»� Ä�ược chÃ�´n cất trong mÃ�´i trÆ°á»�ng kÃ�Ân tuyá»�t Ä�á»�i. KhÃ�´ng cÃ�³ hiÃ�ªn tượng trao Ä�á»�i bÃ�ªn trong vÃ� bÃ�ªn ngoÃ� i. Quan, quÃ�¡ch (hai lá»�p) Ä�Ã�£ Ä�Ã�³ng vai trÃ�² chủ Ä�ạo trong yÃ�ªu cầu kỹ thuáºt nÃ� y. NgoÃ� i ra, cÃ�²n cần phải hạn chế tá»�i mức tá»�i Ä�a khÃ�´ng giÂan trá»�ng trong lÃ�²ng má»�.

Hai l� , dầu thơm cũng l� m�t yếu t� quyết ��nh. Dầu thơm ��£ l� m sạch vi khuẩn, dầu tr�n v�i hợp chất, �� v� o l�²ng quan, quan t� i thơm... ��£ ng�n kh�´ng cho vi khuẩn, k� cả c�¡c vi khuẩn yếm kh� tiếp tục hoạt ��ng huỷ hoại x�¡c.

Ngo� i ra c�¡c phương ph�¡p ch�ng ẩm bằng ch�¨, quần �¡o, tẩm li�m, g�i b�´ng cũng ��£ g�³p th�ªm mặt yếu t� g�¬n giữ x�¡c.

Những kết quả khoa h�c �� o t�¬m �ược v� c�¡c gi�¡m ��nh khoa h�c vừa �ược tr�¬nh b� y cho thấy: M� x�¡c ư�p Vi�t Nam kh�´ng c�³ g�¬ l� b� ẩn cả. m� x�¡c ư�p, m�t di sản v�n ho�¡ cần �ược bảo v�

(HoÃ� ng Linh- TrÃ�Âch â��Du lá»�ch Viá»�t Namâ�� sá»� 43)

V� ng�´i m� x�¡c ư�p m�i ph�¡t hi�n � C�¡t Hanh.

Th�¡ng 8 n�m 1984, m�t ng�´i m� x�¡c ư�p �ược ph�¡t hi�n tr�ªn c�¡nh ��ng Mả V�´i thu�c x�£ C�¡t Hanh huy�n Ph�¹ C�¡t, t�nh Nghĩa B�¬nh.

NgÃ�´i má»� Ä�ược tÃ�¡ng theo lá»�i trong quan ngoÃ� i quÃ�¡ch. QuÃ�¡ch Ä�ược xÃ�¢y dá»±ng bằng má»�t hợp chất gá»�m vÃ�´i sá»�ng, cÃ�¡t vÃ� má»�t sá»� chất kết dÃ�Ânh nhÆ° nhiá»�u ngÃ�´i má»� Ä�Ã�£ phÃ�¡t hiá»�n thá»�i LÃ�ª Trá»�nh vÃ� thá»�i Nguyá»�n. Quan tÃ� i bằng gá»�, mặt ngoÃ� i trÃ�¡t má»�t lá»�p ngÄ�n thấm rất kÃ�Ân. Quan tÃ� i cÃ�³ chÃ�¢n vÃ� nắp lÃ� má»�t ná»a thÃ�¢n gá»� cÃ�²n nguyÃ�ªn lá»�p vá»� bÃ� o khÃ�´ng nhẵn.

Thi h� i ch�´n trong m� l� m�t phụ nữ khoảng 60 tu�i, cao 154,5 cm, ch�¢n tr�¡i b� g�£y v� li�n lại khi c�²n s�ng n�ªn ngắn hơn ch�¢n phải 3,1cm. Thi th� hầu như c�²n nguy�ªn vẹn v� c�¡c kh�p xương, nhất l� xương s�ng v� c�¡c kh�p vai c�²n c�³ th� cỠ��ng rất m�m dẻo.

Y trang phục của ngư�i chết g�m ba l�p �¡o mặc, kh�n nhi�u ��i �ầu, ��i h� i da, m�t chiếc �¡o d� i mầu �en k�ª dư�i tay phải. Vải li�m g�m 7 s�ºc �ặt theo chi�u d� i v� s�ºc �ặt theo chi�u ngang.

Ä�Ã�¡y quan tÃ� i cÃ�³ má»�t lá»�p trấu vÃ� lÃ�ºa khÃ�´ng sấy, chất gạo cÃ�²n khÃ�¡ tá»�t. Giữa nắp quan tÃ� i vÃ� xÃ�¡c lÃ� má»�t lá»�p lÃ� chuá»�i khÃ�´. Giấy bản chÃ�¨n cÅ©ng buá»�c bằng dÃ�¢y chuá»�i khÃ�´. Ä�ặc biá»�t, quan tÃ� i chứa má»�t dung dá»�ch ngÃ�¢m giữ xÃ�¡c cÃ�³ mÃ� u nÃ�¢u trong. ThÃ� nh phần hoÃ�¡ há»�c của dung dá»�ch chÆ°a xÃ�¡c Ä�á»�nh Ä�ược, nhÆ°ng khÃ�´ng cÃ�³ thuá»· ngÃ�¢n (Hg) arÂsenic (as) vÃ� tinh dầu thÃ�´ng.

CÄ�n cứ vÃ� o gia phả của dÃ�²ng há»� vÃ� sá»± ghi nháºn của thÃ�¢n nhÃ�¢n thÃ�¬ chủ ngÃ�´i má»� lÃ� bÃ� Nguyá»�n Thá»� Trá»�ng, vợ thứ ba của Ã�´ng LÃ�ª VÄ�n Thá»�.

Ng�´i m� ư�p x�¡c n� y l� m�t tư li�u khoa h�c c�³ gi�¡ tr� v� nhi�u phương di�n:

- Ä�Ã�¢y lÃ� ngÃ�´i má»� Æ°á»�p xÃ�¡c Ä�ầu tiÃ�ªn tÃ�¬m thấy từ má»�t tá»�nh xa nhất vá»� phÃ�Âa nam.

- So vá»�i những ngÃ�´i má»� Æ°á»�p cÃ�¡c Ä�ược phÃ�¡t hiá»�n á»� cÃ�¡c tá»�nh phÃ�Âa Bắc, ngÃ�´i má»� nÃ� y cÃ�³ những Ä�ặc Ä�iá»�m riÃ�ªng cần nghiÃ�ªn cứu nhÆ°: Nắp quan tÃ� i lÃ� má»�t ná»a thÃ�¢n cÃ�¢y Ä�á»� nguyÃ�ªn vá»�, thi hÃ� i ngÃ�¢m trong dung dá»�ch giữ xÃ�¡c...

- Những di váºt trong ngÃ�´i má»� phản Ã�¡nh nghi thức mai tÃ�¡ng y trang phục cÃ�¡c nghá»� thủ cÃ�´ng, phong tục táºp quÃ�¡n vÃ� lá»�i sá»�ng xÃ�£ há»�i Ä�Æ°Æ¡ng thá»�i.

- Chủ nhÃ�¢n của ngÃ�´i má»� thuá»�c gia Ä�Ã�¬nh TÃ�¢y SÆ¡n vÃ� cÃ�³ quan há»� máºt thiết vá»�i TÃ�¢y SÆ¡n nÃ�ªn những do váºt Ä�Ã�³ cÃ�ºng lÃ� những chứng tÃ�Âch vá»� Ä�á»�i sá»�ng vÄ�n hoÃ�¡ xÃ�£ há»�i, kinh tế thá»�i bấy giá»�.

(TrÃ�Âch "Quang Trung Nguyá»�n Huá»�- con ngÆ°á»�i vÃ� sá»± nghiá»�p"-...Ä�iá»�u 91 : Ma trÆ¡i hay ma chÆ¡i ?

Tiếng khu TÆ° gá»�i lÃ� â��ma trÆ¡iâ��, Bắc bá»� gá»�i lÃ� â��ma chÆ¡iâ��. ChÃ�ºng tÃ�´i chÆ°a rÃ�µ biến Ã�¢m hay xuất xứ của ngÃ�´n từ Ã�¡m chá»� loại ma Ä�Ã�³ â��chÆ¡i vÆ¡iâ��, â��chÆ¡i Ä�Ã�¹a vá»�i trần thếâ�� hay â��chÃ�ªu chá»�c cho xấu há»�â��. Nguyá»�n Du trong â�� VÄ�n chiÃ�ªu há»�n tháºp loại chÃ�ºng sinhâ�� cÃ�¢u:

Láºp loÃ�¨ ngá»�n lá»a ma chÆ¡i

Tiếng oan v�ng vẳng t�i tr�i c� ng thương.

Nguyá»�n VÄ�n ThÃ� nh trong â��VÄ�n tế tráºn vong tÆ°á»�ng sÄ©â�� cÃ�³ cÃ�¢u:

H�n chiến sĩ biết ��¢u mi�n minh mạc,

M�t m�¹ gi�³ l�c th�i dấu tha hương.

Mặt chinh nhÃ�¢n khÃ�´n vẽ nÃ�©t giÂan nan,

Láºp loÃ�¨ lá»a chÆ¡i soi chừng cá»� Ä�á»�.

ChÃ�ºng tÃ�´i Ä�Ã�£ nhÃ�¬n thấy ma trÆ¡i vÃ� nghe nhiá»�u ngÆ°á»�i ká»� chuyá»�n ma trÆ¡i Ä�uá»�i. Ä�Ã�³ lÃ� ngá»�n lá»a láºp loÃ�¨ yếu nhạt, báºp bÃ�¹ng lan toả theo chiá»�u giÃ�³, chá»�c lại biến mất rá»�i từ chá»� cÅ©, chá»�c chá»�c lại láºp loÃ�¨ ngá»�n lá»a xanh nhạt, loÃ�¡ng thoÃ�¡ng bay lÃ�ªn. Theo cÃ�¡c cụ giÃ� giải thÃ�Âch thÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� oan há»�n của những ngÆ°á»�i chết tráºn, của những nắm xÆ°Æ¡ng vÃ�´ thừa nháºn khÃ�´ng ngÆ°á»�i chÃ�´n cất, vất vÆ°á»�ng trÃ�ªn bÃ�£i chiến trÆ°á»�ng, trong bÃ�£i tha ma, hoặc trÃ�ªn cÃ�¡nh Ä�á»�ng khÃ�´ng mÃ�´ng quạnh. Khoa há»�c Ä�Ã�£ giải thÃ�Âch, chứng minh hiá»�n tượng Ä�Ã�³ lÃ� do chất lÃ�¢n tinh (P) từ trong xÆ°Æ¡ng cá»�t ngÆ°á»�i vÃ� xÃ�ºc váºt toả ra gặp Ã�´xy trong khÃ� trá»�i bá»�c chÃ�¡y thÃ� nh ngá»�n lá»a xanh nhạt, ban ngÃ� y cÅ©ng cÃ�³ nhÆ°ng khÃ�´ng nhÃ�¬n thấy.

Tuy Ä�ược khoa há»�c giải thÃ�Âch rÃ�µ khÃ�´ng phải lÃ� ma, nhÆ°ng...Ä�iá»�u 92 : Tục Ã�« bÃ�¡i váºt Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?Quan niá»�m cá»� xÆ°a khÃ�´ng riÃ�ªng ta mÃ� nhiá»�u dÃ�¢n tá»�c trÃ�ªn thế giá»�i cho rằng má»�i váºt do tạo hoÃ�¡ sinh ra Ä�á»�u cÃ�³ linh há»�n. Má»�i loại váºt, kết cả khoÃ�¡ng váºt, thá»±c váºt cÅ©ng cÃ�³ cuá»�c sá»�ng riÃ�ªng của nÃ�³. LÃ�ºc Ä�Ã�³ ngÆ°á»�i ta chÆ°a phÃ�¢n biá»�t thế giá»�i hữu sinh vÃ� vÃ�´ sinh. Con ngÆ°á»�i chÆ°a thá»� lÃ�½ giải ná»�i những yếu tá»� thiÃ�ªn nhiÃ�ªn xung quanh chi phá»�i mÃ�¬nh nhÆ° thế nÃ� o nÃ�ªn cÃ�¡c váºt nhÆ° hÃ�²n Ä�Ã�¡, thÃ�¢n cÃ�¢y, con váºt cÃ�³ quan há»� máºt thiết vá»�i há»� Ä�á»�u Ä�ược há»� tÃ�´n thá»� nhÆ°

thần linh. Trong ngÃ�´n ngữ nhiá»�u nÆ°á»�c á»� chÃ�¢u Ã�â��u (nhÆ° tiếng PhÃ�¡p) má»�i váºt trong tạo hoÃ�¡ hữu hÃ�¬nh hay vÃ�´ hÃ�¬nh, cụ thá»� hay trừu tượng Ä�á»�u mang khÃ�¡i niá»�m Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, Ä�á»�u cÃ�³ giá»�ng Ä�á»±c giá»�ng cÃ�¡i. Ä�Ã�³ lÃ� chứng cứ xuất xứ tục bÃ�¡i váºt hiá»�n tá»�n tại á»� nhiá»�u dÃ�¢n tá»�c trÃ�ªn thế giá»�i vÃ� má»�t vÃ� i dÃ�¢n tá»�c á»� miá»�n nÃ�ºi nÆ°á»�c ta.

á»� ta, hÃ�²n Ä�Ã�¡ trÃ�ªn chÃ�¹a, cÃ�¢y Ä�a Ä�ầu Ä�Ã�¬nh, giếng nÆ°á»�c, cá»a rừng cÅ©ng Ä�ược nhÃ�¢n dÃ�¢n thá»� cÃ�ºng, coi Ä�Ã�³ lÃ� má»�t biá»�u tượng, nÆ¡i ẩn hiá»�n của má»�t vá»� thiÃ�ªn thần hoặc nhÃ�¢n thần nÃ� o Ä�Ã�³. NgÆ°á»�i ta â��Sợ thần sợ cả cÃ�¢y Ä�aâ�� mÃ� cÃ�ºng cÃ�¢y Ä�a, Ä�Ã�³ khÃ�´ng thuá»�c vÃ� o tục bÃ�¡i váºt. CÅ©ng nhÆ° ngÆ°á»�i ta lá»� Pháºt, thá»� ChÃ�ºa, quÃ�¬ trÆ°á»�c tượng Pháºt, tượng ChÃ�ºa, Lá»� Thần, quÃ�¬ trÆ°á»�c long ngai của Thần, những Thần Ä�Ã�³ cÃ�³ thần hiá»�u rÃ�µ rÃ� ng, chứ khÃ�´ng phải lạy khÃ�ºc gá»� hÃ�²n Ä�Ã�¡ nhÆ° tục bÃ�¡i váºt.

XÆ°a, xa xÆ°a, ta cÃ�³ tục bÃ�¡i váºt khÃ�´ng? NgÃ� y nay chá»� cÃ�²n lại vÃ� i dấu vết trong phong tục. ThÃ� dụ, bÃ�¬nh vÃ�´i lÃ� bÃ� chÃ�ºa trong nhÃ� , chÆ°a ai Ä�á»�nh danh lÃ� bÃ� chÃ�ºa gÃ�¬, nhÆ°ng bÃ�¬nh vÃ�´i tượng trÆ°ng cho uy quyá»�n chÃ�ºa nhÃ� , nhÃ� nÃ� o cÅ©ng cÃ�³ bÃ�¬nh vÃ�´i. Khi con dÃ�¢u vá»� nhÃ� , mẹ chá»�ng tạm lÃ�¡nh ra ngÃ�µ cÅ©ng mang bÃ�¬nh vÃ�´i theo, cÃ�³ nghÄ©a lÃ� tạm lÃ�¡nh nhÆ°ng luÃ�´n nắm giữ uy quyá»�n. Khi lỡ lÃ� m vỡ bÃ�¬nh vÃ�´i thÃ�¬ Ä�em mảnh bÃ�¬nh cÃ�²n lại cất á»� chá»� uy nghiÃ�ªm hoặc Ä�Æ°a lÃ�ªn Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, khÃ�´ng vức á»� chá»� Ã�´ uế.

Gá»� chÃ�² lÃ� loại gá»� quÃ�Â, gá»� thiÃ�ªng chá»� Ä�ược dÃ�¹ng Ä�á»� xÃ�¢y dá»±ng Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, nhÃ� thá»�. NhÃ�¢n dÃ�¢n khÃ�´ng ai Ä�ược dÃ�¹ng gá»� chÃ�² lÃ� m nhÃ� riÃ�ªng. NgÃ� y xÆ°a trong Ä�Ã�¡m củi theo lÅ© cuá»�n vá»� xuÃ�´i, nếu cÃ�³ gá»� chÃ�², cÃ�¡c cụ cÃ�²n mặc Ã�¡o thụng ra lạy, lạy gá»�c chứ Ä�Ã�£ phải lạy thần Ä�Ã�¢u!

C�²n như tục ki�ªng vứt ch�¢n hương v� o th�¹ng r�¡c hoặc...�i�u 93 : L� gi� c�ºng v� o ng� y n� o ?

Lá»� cÃ�ºng giá»� vÃ� o Ä�Ã�ºng ngÃ� y mất hay trÆ°á»�c ngÃ� y mất má»�t ngÃ� y ? CÃ�³ ngÆ°á»�i cho rằng phải cÃ�ºng vÃ� o ngÃ� y Ä�ang cÃ�²n sá»�ng (tức lÃ� trÆ°á»�c ngÃ� y mất), cÃ�³ ngÆ°á»�i lại cho rằng â��trẻ dÃ�´i ra, giÃ� rÃ�ºt lạiâ��, váºy nÃ�ªn chết trẻ thÃ�¬ cÃ�ºng giá»� Ä�Ã�ºng ngÃ� y chết, cÃ�²n ngÆ°á»�i giÃ� thÃ�¬ cÃ�ºng trÆ°á»�c má»�t ngÃ� y. Váºy cÃ�³ cÃ�¢u há»�i: â��NgÆ°á»�i trung niÃ�ªn chết thÃ�¬ cÃ�ºng vÃ� o ngÃ� y nÃ� oâ��?

NgÃ� y giá»� theo Ã�¢m HÃ�¡n lÃ� huÃ�½ nháºt hay kỵ nháºt, tức lÃ� lá»� ká»· niá»�m ngÃ� y mất của tá»� tiÃ�ªn, Ã�´ng bÃ� , cha mẹ, cÅ©ng cÃ�³ nghÄ©a lÃ� ngÃ� y kiÃ�ªng kỵ.

NguyÃ�ªn ngÃ� y trÆ°á»�c, â��Lá»� Giá»�â�� gá»�i lÃ� â��Lá»� chÃ�Ânh kỵâ��: chiá»�u hÃ�´m trÆ°á»�c lá»� chÃ�Ânh kỵ cÃ�³ â��Lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ngâ�� (NghÄ©a lÃ� nếm trÆ°á»�c), con chÃ�¡u sắm sanh má»�t Ã�Ât lá»� váºt, dÃ�¢ng lÃ�ªn má»�i gia tiÃ�ªn nếm trÆ°á»�c.

NgÃ� y xÆ°a, những nhÃ� phÃ�º hữu má»�i thÃ�´ng gia, bÃ� con lÃ� ng xÃ�³m Ä�ến má»�i Ä�n giá»� cả hai lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng vÃ� chÃ�Ânh kỵ. Dần dần vÃ�¬ khÃ�¡ch Ä�Ã�´ng phải chia ra hai lượt; lại cÃ�³ những nhÃ� hÃ� ng xÃ�³m má»�i cả hai vợ chá»�ng nÃ�ªn luÃ�¢n phiÃ�ªn nhau, ngÆ°á»�i Ä�i lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng, ngÆ°á»�i Ä�i lá»� chÃ�Ânh kỵ, á»� nÃ�´ng thÃ�´n tuỳ theo thá»�i vụ, muá»�n â��Vừa Ä�ược buá»�i cÃ� y vừa hay bữa giá»�â��, buá»�i chiá»�u Ä�i lÃ� m Ä�á»�ng vá»�, sang hÃ� ng xÃ�³m Ä�n giá»� tiá»�n hÆ¡n nÃ�ªn cÃ�³ nÆ¡i lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng Ä�Ã�´ng hÆ¡n lÃ� lá»� chÃ�Ânh kỵ. Dần dần hoặc vÃ�¬ báºn viá»�c hoặc vÃ�¬ kinh tế eo hẹp hoặc vÃ�¬ thiếu ngÆ°á»�i phục dá»�ch, ngÆ°á»�i ta giản lược Ä�i, chá»� má»�i khÃ�¡ch má»�t lần nhÆ°ng hÆ°Æ¡ng hoa, trầu

rượu vẫn cÃ�ºng cả hai lá»�. Má»�t vÃ� i nhÃ� lÃ� m, những ngÆ°á»�i khÃ�¡c thấy thuáºn tiá»�n bắt chÆ°á»�c, dần dần trá»� thÃ� nh tục của Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng. Viá»�c cÃ�ºng ngÃ� y sá»�ng (tức lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng vÃ� o chiá»�u hÃ�´m trÆ°á»�c, nguyÃ�ªn xÆ°a chá»� cÃ�ºng vÃ� o buá»�i chiá»�u vÃ�¬ buá»�i sÃ�¡ng cÃ�²n phải mua sắm nấu nÆ°á»�ng vÃ� ra khấn á»� má»� yết cÃ�¡o vá»�i thá»� thần, long mạch xin phÃ�©p cho gia tiÃ�ªn vá»� nhÃ� dá»± lá»� giá»�). CÃ�ºng ngÃ� y sá»�ng hay cÃ�ºng ngÃ� y chết, hay nÃ�³i cÃ�¡ch khÃ�¡c lá»� tiÃ�ªn thÆ°á»�ng hay lá»� chÃ�Ânh kỵ, lá»� nÃ� o lÃ� lá»� quan trá»�ng hÆ¡n, chẳng qua Ä�Ã�³ lÃ� cÃ�¡ch biá»�n há»� cho phong tục từng nÆ¡i.

Kết luáºn: Nếu váºn dụng Ä�Ã�ºng phong tục cá»� truyá»�n phá»� biến...Ä�iá»�u 94 : Mấy Ä�á»�i tá»�ng giá»� ?

Theo gia lá»�: â��NgÅ© Ä�ại mai thần chủâ��, há»� Ä�ến nÄ�m Ä�á»�i thÃ�¬ lại Ä�em chÃ�´n thần chủ của cao tá»� Ä�i mÃ� nhấc lần tằng tá»� khảo lÃ�ªn báºc trÃ�ªn rá»�i Ä�em Ã�´ng má»�i mất mÃ� thế vÃ� o thuần chủ Ã�´ng khảo.

Theo nghÄ©a cá»u tá»�c (9 Ä�á»�i): Cao, tằng, tá»�, phụ (4 Ä�á»�i trÃ�ªn); thÃ�¢n mÃ�¬nh vÃ� tá», tÃ�´n, tằng tÃ�´n, huyá»�n tÃ�´n (4 Ä�á»�i dÆ°á»�i mÃ�¬nh).

NhÆ° váºy lÃ� cÃ�³ 4 Ä�á»�i lÃ� m giá»� (cao , tằng, tá»�, phụ) tức lÃ� kỵ (hay can), cụ (hay cá»�), Ã�´ng bÃ� , cha mẹ.

Từ "Cao" tr� l�ªn g�i chung l� ti�ªn t� th�¬ kh�´ng c�ºng...�i�u 95 : Chết y�u c�³ c�ºng gi� kh�´ng ?

C�³ hai trư�ng hợp:

ââ�¬Â¢ Những ngÆ°á»�i chết Ä�Ã�£ Ä�ến tuá»�i thÃ� nh thÃ�¢n, thần nhÃ�¢n nhÆ°ng khi chết chÆ°a cÃ�³ vợ hoặc má»�i cÃ�³ con gÃ�¡i, chÆ°a cÃ�³ con trai, hoặc Ä�Ã�£ cÃ�³ con trai nhÆ°ng Ã�Ât lÃ�¢u sau con trai cÅ©ng chết, trá»� thÃ� nh phạp tá»± (khÃ�´ng cÃ�³ con trai ná»�i giÃ�²ng). Những ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ cÃ�³ cÃ�ºng giá»�. NgÆ°á»�i lo viá»�c giá»� chạp lÃ� ngÆ°á»�i chÃ�¡u (con trai của anh hoặc em ruá»�t) Ä�ược láºp lÃ� m thừa tá»±. NgÆ°á»�i chÃ�¡u thừa tá»± Ä�ược hÆ°á»�ng má»�t phần hoặc toÃ� n bá»� gia tÃ� i của ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ khuất. Sau khi ngÆ°á»�i thừa tá»± mất thÃ�¬ con chÃ�¡u ngÆ°á»�i thừa tá»± Ä�Ã�³ tiếp tá»±.

â�¢ Những ngư�i chưa �ến tu�i th� nh...�i�u 96 : C�ºng gi� mừng ng� y sinh ?

Theo táºp quÃ�¡n lÃ�¢u Ä�á»�i, dÃ�¢n ta lấy ngÃ� y giá»� (ngÃ� y mất) lÃ� m trá»�ng, cho nÃ�ªn ngÃ� y Ä�Ã�³, ngoÃ� i viá»�c thÄ�m phần má»�, tuỳ gia cảnh vÃ� tuỳ vá»� trÃ� ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ khuất mÃ� cÃ�ºng giá»�. Ä�Ã�¢y cÅ©ng lÃ� dá»�p thÄ�m ngÆ°á»�i thÃ�¢n trong gia Ä�Ã�¬nh, trong chi há»�, dÃ�²ng há»�, há»�p mặt Ä�á»� tÆ°á»�ng nhá»� ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ khuất vÃ� bÃ� n viá»�c ngÆ°á»�i sá»�ng giữ gÃ�¬n gia phong. VÃ� o dá»�p Ä�Ã�³ ngÆ°á»�i ta thÆ°á»�ng tá»� chức Ä�n uá»�ng, nÃ�ªn má»�i gá»�i lÃ� Ä�n giá»�, thÃ�¬ cÅ©ng gá»�i lÃ� â��trÆ°á»�c cÃ�ºng sau Ä�nâ��, cÃ�³ mất Ä�i Ä�Ã�¢u, cÅ©ng lÃ� Ä�á»� cho cuá»�c há»�p mặt thÃ�ªm Ä�áºm Ä�Ã� ấm cÃ�ºng, kÃ�©o dÃ� i thá»�i giÂan sinh hoạt, ká»� chuyá»�n tÃ�¢m tÃ�¬nh, chuyá»�n lÃ� m Ä�n. MÃ� viá»�c chi phÃ� cÅ©ng khÃ�´ng dá»�n lÃ�ªn Ä�ầu má»�t ai vÃ�¬ ngoÃ� i phần do hÆ°Æ¡ng hoả mÃ� cÃ�³, má»�i ngÆ°á»�i Ä�á»�u Ä�Ã�³ng gÃ�³p bằng tiá»�n mặt hoặc hiá»�n váºt, nÃ�ªn má»�i cÃ�³ từ â��gÃ�³p giá»�â��, vá»�i Ã�½ nghÄ©a trÃ�ªn- â��Uá»�ng nÆ°á»�c nhá»� nguá»�nâ��- viá»�c Ä�Ã�³ cÃ�³ thá»� xếp vÃ� o loại thuần phong mỹ tục, nếu nhÆ° ngÆ°á»�i ta loại bá»� Ä�ược những hủ tục cÃ�³ tÃ�Ânh chất mÃ�ª tÃ�Ân dá»� Ä�oan, nếu nhÆ° khÃ�´ng bá»� lợi dụng má»�t cÆ¡ há»�i cho bá»�n hÃ�£nh tiến khoe của bằng mÃ�¢m cao cá»� Ä�ầy, sÆ¡n hÃ� o hải vá»�, cho

những Ã�´ng tham nhÅ©ng dá»±a vÃ� o chức quyá»�n nháºn lá»� giá»� háºu hÄ©, má»�t thứ Ä�Ã�ºt lÃ�³t trÃ�¡ hÃ�¬nh.

ChÃ�Ânh vÃ�¬ thá»� theo phong tục Ä�Ã�³ mÃ� nhÃ� nÆ°á»�c ta Ä�Ã�£ giữ gÃ�¬n viá»�c tá»� chức trang nghiÃ�ªm ngÃ� y giá»� của cÃ�¡c vá»� anh hÃ�¹ng dÃ�¢n tá»�c cÃ�³ cÃ�´ng dá»±ng nÆ°á»�c vÃ� giữ nÆ°á»�c nhÆ° ngÃ� y giá»� tá»� HÃ�¹ng VÆ°Æ¡ng, há»�i Ä�á»�n Kiếp Bạc... Cho nÃ�ªn, theo tÃ�´i, giữ gÃ�¬n tục lá»� Ä�Ã�³ theo Ã�½ nghÄ©a trong sÃ�¡ng của nÃ�³ khÃ�´ng cÃ�³ gÃ�¬ phải bÃ� n.

Thế c�²n ng� y sinh ?

PhÆ°Æ¡ng tÃ�¢y cÃ�³ táºp quÃ�¡n mừng ngÃ� y sinh lÃ� chÃ�Ânh.

TÃ�´n giÃ�¡o Ä�Ã�´ng TÃ�¢y cÅ©ng coi trá»�ng ngÃ� y sinh, Pháºt giÃ�¡o cÃ�³ ngÃ� y â��Bụt sinh Bụt Ä�ẻâ�� (Pháºt Ä�ản 8-4 Ã�â��m Lá»�ch), Ki tÃ�´ giÃ�¡o cÃ�³ ngÃ� y ChÃ�ºa giÃ�¡ng sinh (NÃ�´- en 25-12 DÆ°Æ¡ng lá»�ch). Do giÂao lÆ°u vÄ�n hÃ�³a, giÂao tiếp quá»�c tế, NhÃ� nÆ°á»�c ta Ä�Ã�£ tiếp nháºn táºp quÃ�¡n quá»�c tế Ä�Ã�³ nÃ�ªn Ä�Ã�£ tá»� chức trá»�ng thá»� ngÃ� y sinh BÃ�¡c Há»�, Mừng thá»� cÃ�¡c nhÃ� lÃ�£nh Ä�ạo khÃ�¡c của Ä�ảng vÃ� NhÃ� nÆ°á»�c.

Từ khi ra Ä�á»�i, cÃ�¡c há»�i thá»� hÃ� ng nÄ�m thÆ°á»�ng tá»� chức mừng thá»� cho cÃ�¡c cụ vÃ� o những nÄ�m chẵn 70, 75, 80... Má»�t sá»� Ä�oÃ� n thá»� cÅ©ng tá»� chức mừng thá»� cho há»�i viÃ�ªn của mÃ�¬nh. Viá»�c tá»� chức mừng thá»� cÃ�³ tÃ�Ânh chất Ä�ại trÃ� , khÃ�´ng Ä�Ã�ºng ngÃ� y Ä�Ã�³ khÃ�´ng thá»� thay thế cho viá»�c mừng thá»� Ä�Ã�ºng ngÃ� y sinh, ấm cÃ�ºng trong gia Ä�Ã�¬nh. Cho nÃ�ªn, tÃ�´i nghÄ© rằng cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh chÃ�ºng ta nÃ�ªn tá»� chức mừng ngÃ� y sinh cho má»�i thÃ� nh viÃ�ªn trong gia Ä�Ã�¬nh, Ä�ặc biá»�t lÆ°u Ã�½ Ä�ến Ã�´ng bÃ� giÃ� lÃ� những ngÆ°á»�i Ä�ang cảm thấy cÃ�´ Ä�Æ¡n. Hiá»�n ngay rất nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�£ tá»� chức mừng ngÃ� y sinh con, thÆ°á»�ng lÃ� hai chÃ�¡u, nay thÃ�ªm hai vợ chá»�ng, má»�t nÄ�m bá»�n lần mừng ngÃ� y sinh, dÆ° dáºt thÃ�¬ cÃ�³ mÃ�¢m cÆ¡m thá»�nh soạn, tặng phẩm tÆ°Æ¡m tất, thiếu thá»�n thÃ�¬ bữa cÆ¡m tÆ°Æ¡i hÆ¡n thÆ°á»�ng ngÃ� y, quÃ� tặng giản Ä�Æ¡n. NgÆ°á»�i cÃ�²n cha mẹ nếu á»� chung thÃ�¬ thÃ�ªm hai lần Ä�n mừng ngÃ� y sinh, cÅ©ng tÃ�¹ng tiá»�m nhÆ° trÃ�ªn. Nếu á»� riÃ�ªng thÃ�¬ Ä�á»�ng quÃ� tấm bÃ�¡nh vừa vá»�i tÃ�ºi tiá»�n tặng cha mẹ, cá»�t thá»� hiá»�n tấm lÃ�²ng Æ°u Ã�¡i, tÄ�ng thÃ�ªm sá»± ấm cÃ�ºng trong gia Ä�Ã�¬nh, giÃ�ºp tuá»�i giÃ� Ä�ỡ cảm thấy cÃ�´ Ä�Æ¡n. Mừng ngÃ� y sinh má»�t cÃ�¡ch giản dá»� nhÆ° váºy thiết tÆ°á»�ng cÅ©ng khÃ�´ng phải cÃ�¡i gÃ�¬ cao xa ngoÃ� i tầm tay của những gia Ä�Ã�¬nh cÃ�²n thiếu thá»�n. CÅ©ng cần thÃ�ªm má»�t lÃ�½ do nữa khiến ta coi trá»�ng ngÃ� y sinh lÃ� bản thÃ�¢n ngÆ°á»�i Ä�Ã�³ Ä�ược hÆ°á»�ng khi cÃ�²n sá»�ng, dÃ�¹ lÃ� má»�t mÃ�³n Ä�n tÆ°Æ¡i cÃ�²n hÆ¡n mÃ�¢m cao cá»� Ä�ầy cÃ�ºng vÃ�¡i khi sang thế giá»�i bÃ�ªn kia. á»� chá»� nÃ� y cÃ�³ thá»� nhắc Ä�ến má»�t lá»�i chÃ�ª bai của ngÆ°á»�i xÆ°a:

Khi s�ng th�¬ chẳng cho �n

�ến khi chết xu�ng l� m v�n tế ru�i

(Ä�ặng VÄ�n Phủng - TrÃ�Âch â��HÃ� ná»�i má»�i chủ nháºt â��, sá»� 119)

L�i b� n th�ªm của t�¡c giả:

ChÃ�ºng tÃ�´i trÃ�Âch dẫn bÃ� i trÃ�ªn của Ã�´ng Ä�ặng VÄ�n Phủng vÃ� cÃ�³ lá»�i bÃ� n thÃ�ªm sau Ä�Ã�¢y:

Lá»� giá»� Ä�ược xếp vÃ� o loại thuần phong mỹ tục của dÃ�¢n tá»�c ta. Mừng ngÃ� y sinh lÃ� phong tục Ã�â��u TÃ�¢y cÃ�³ Ã�½ nghÄ©a hay. Theo phÃ�¢n tÃ�Âch của Ã�´ng Phủng thÃ�¬ ká»· niá»�m ngÃ� y sinh hay hÆ¡n lÃ� giá»�. Ngặt vÃ�¬ mấy ai nhá»� Ä�ến ngÃ� y sinh của bản thÃ�¢n mÃ�¬nh. TrÆ°á»�c nÄ�m 1945 cÅ©ng chÆ°a dá»� mấy ai biết chÃ�Ânh

xÃ�¡c, trừ má»�t sá»� Ã�Ât con cÃ�´ng chức cÅ© Ä�n lÆ°Æ¡ng phải cÃ�³ giấy khai sinh chÃ�Ânh thức hoặc ai cÃ�²n may mắn giữ Ä�ược lÃ�¡ sá»� tá» vi, ngược lại hầu hết cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cÃ�²n ghi nhá»� ngÃ� y giá»� của cha mẹ, Ã�´ng bÃ� . cụ kỵ. Dầu cho khi cha mẹ cÃ�²n sá»�ng, con chÃ�¡u Ä�Ã�£ Ä�ược tá»� chức ká»· niá»�m ngÃ� y sinh, nhÆ°ng nhá»� Ä�ến ngÃ� y Ã�´ng bÃ� cha mẹ qua Ä�á»�i, mÃ� trÃ�ªn bÃ� n thá»� hÆ°Æ¡ng tÃ� n khÃ�³i lạnh cÅ©ng cảm thấy Ã�¡y nÃ�¡y trong lÃ�²ng.

VÃ�¬ váºy á»� nÆ°á»�c ta, nhÃ� nÃ� o tá»� chức ká»· niá»�m ngÃ� y sinh...Ä�iá»�u 97 : Tết nguyÃ�ªn Ä�Ã�¡n cÃ�³ từ bao giá»� ?

Ngu�n g�c Tết Nguy�ªn ��¡n, hay n�³i ngắn hơn l� Tết c�³ từ ��i Ngũ �ế, Tam Vương.

��i Tam Vương, nh� Hạ, chu�ng mẫu �en, n�ªn ch�n th�¡ng �ầu n�m, tức th�¡ng Gi�ªng, nhằm th�¡ng Dần.

NhÃ� ThÆ°Æ¡ng, thÃ�Âch mÃ� u trắng, lấy thÃ�¡ng Sá»u (con trÃ�¢u), thÃ�¡ng chạp lÃ� m thÃ�¡ng Ä�ầu nÄ�m.

Qua nh� Chu (1050-256 trư�c c�´ng nguy�ªn), ưa sắc ��, ch�n th�¡ng T�½ (con chu�t), th�¡ng mư�i m�t l� m th�¡ng Tết.

CÃ�¡c vua chÃ�ºa nÃ�³i trÃ�ªn, theo ngÃ� y giá»�, lÃ�ºc má»�i tạo thiÃ�ªn láºp Ä�á»�a: nghÄ©a lÃ� giá»� TÃ�½ thÃ�¬ cÃ�³ trá»�i, giá»� Sá»u thÃ�¬ cÃ�³ Ä�ất, giá»� Dần sinh loÃ� i ngÆ°á»�i mÃ� Ä�ặt ra ngÃ� y tết khÃ�¡c nhau.

�ến ��i ��´ng Chu, Kh�ng Phu TỠra ��i, ��i ng� y tết v� o m�t th�¡ng nhất ��nh: th�¡ng Dần.

M�£i �ến ��i Tần (thế kỷ III trư�c C�´ng nguy�ªn), Tần Thủy Ho� ng lại ��i qua th�¡ng Hợi (con lợn), tức th�¡ng Mư�i.

Cho �ến khi nh� H�¡n tr� v�¬, H�¡n Vũ �ế (140 trư�c C�´ng nguy�ªn) lại �ặt ng� y Tết v� o th�¡ng Dần (tức th�¡ng Gi�ªng) như ��i nh� Hạ, v� từ ��³ v� sau, trải qua bao nhi�ªu th�i �ại, kh�´ng c�²n nh� vua n� o thay ��i v� th�¡ng Tết nữa.

Ä�ến Ä�á»�i Ä�Ã�´ng PhÆ°Æ¡ng SÃ�³c, Ã�´ng cho rằng ngÃ� y tạo thiÃ�ªn láºp Ä�á»�a cÃ�³ thÃ�ªm giá»�ng GÃ� , ngÃ� y thứ hai cÃ�³ thÃ�ªm ChÃ�³, ngÃ� y thứ ba cÃ�³ Lợn, ngÃ� y thứ tÆ° sinh DÃ�ª, ngÃ� y thứ nÄ�m sinh TrÃ�¢u, ngÃ� y thứ sÃ�¡u sinh Ngá»±a, ngÃ� y thứ bảy sinh loại NgÆ°á»�i vÃ� ngÃ� y thứ tÃ�¡m má»�i sinh ra ngÅ© cá»�c.

V�¬ thế, ng� y Tết thư�ng �ược k� từ ng� y m�ng M�t cho �ến hết ng� y m�ng bảy.

* (TrÃ�Âch bÃ� i "Tết NguyÃ�ªn Ä�Ã�¡n" của Nguyá»�n Ä�Ã�¬nh Khang)Ä�iá»�u 98 : NgÃ� y tết cÃ�³ những phong tục gÃ�¬ ?

D�¢n t�c ta c�³ nhi�u ng� y Tết. Tết l� c�¡ch n�³i tắt hai chữ l� tiết. C�³ Tiết Thương Nguy�ªn, Trung Nguy�ªn, Hạ Nguy�ªn, Thanh Minh, �oan Ng�, TrungThu... Ng� y tết n�ªu � ��¢y tức l� n�³i tắt L� tiết Nguy�ªn ��¡n (ng� y �ầu n�m).

Ng� y Tết, d�¢n t�c ta c�³ nhi�u phong tục hay, ��¡ng �ược g�i l� thuần phong như khai b�ºt, khai canh, h�¡i l�c, ch�ºc tết, du xu�¢n, mừng th�... Từ trẻ �ến gi� ai ai cũng biết, kh�´ng nhắc th�¬ thanh thiếu ni�ªn cũng mua cho �ược c� nh hoa

bÃ�¡nh phÃ�¡o, nghÃ�¨o cÅ©ng cÃ�³ chiếc bÃ�¡nh chÆ°ng, chai rượu. VÃ�¬ váºy xin miá»�n liá»�t kÃ�ª dÃ� i dÃ�²ng, Ä�á»� trao Ä�á»�i má»�t vÃ� i phong tục Ä�Ã�¡ng Ä�ược duy trÃ�¬ phÃ�¡t triá»�n.

Tá»�ng cá»±u nghÃ�ªnh tÃ�¢n: cuá»�i nÄ�m quÃ�©t dá»�n sạch sẽ nhÃ� cá»a, sÃ�¢n ngÃ�µ, vứt bá»� những thứ rÃ�¡c rÆ°á»�i, cÃ�¹ng lÃ� ng xÃ�³m dá»�n dẹp nhÃ� thá»�, Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, Ä�Æ°á»�ng sÃ�¡ phong quang, tắm giặt, cắt tÃ�³c, may sắm quần Ã�¡o má»�i, trang trÃ� bÃ� n thá»�, lau chÃ�¹i bÃ� n ghế ấm chÃ�©n vÃ� má»�i thứ thức Ä�n váºt dụng.

Nhiá»�u gia Ä�Ã�¬nh nhắc nhá»�, dặn dÃ�² con chÃ�¡u từ phÃ�ºt giÂao thừa trá»� Ä�i khÃ�´ng quấy khÃ�³c, khÃ�´ng nghá»�ch ngợm, cÃ�£i cá»� nhau, khÃ�´ng nÃ�³i tục chá»i báºy, khÃ�´ng vứt rÃ�¡c viết vẽ bừa bÃ�£i. Cha mẹ, anh chá»� cÅ©ng khÃ�´ng quá»� mắng, tra phạt con em, Ä�á»�i vá»�i ai cÅ©ng tay bắt mặt mừng, vui vẻ niá»�m ná»� dầu lạ dầu quen.

Ä�á»�i vá»�i bÃ� con xÃ�³m giá»�ng dÃ�¹ trong nÄ�m cÅ© cÃ�³ Ä�iá»�u gÃ�¬ khÃ�´ng hay khÃ�´ng phải, Ä�iá»�u nặng tiếng nhẹ hay xÃ�Âch mÃ�Âch gÃ�¬ Ä�á»�u xÃ�ºy xoÃ�¡ hết. Dầu cÃ�³ thá»±c lÃ�²ng hay khÃ�´ng nhÆ°ng khÃ�´ng Ä�á»� bụng, cÅ©ng khÃ�´ng ai nÃ�³i khÃ�Âch bÃ�¡c hoặc bÃ�³ng giÃ�³, Ã�¡c Ã�½ gÃ�¬ trong những ngÃ� y Ä�ầu nÄ�m. Dẫu má»�i gặp nhau Ã�Ât phÃ�ºt trÆ°á»�c, nhÆ°ng sau phÃ�ºt giÂao thừa coi nhÆ° má»�i gặp, ngÆ°á»�i ta chÃ�ºc nhau những Ä�iá»�u tá»�t lÃ� nh.

HÃ�¡i lá»�c, xÃ�´ng nhÃ� , chÃ�ºc tết, mừng tuá»�i: ai cÅ©ng hy vá»�ng má»�t nÄ�m má»�i tÃ� i lá»�c dá»�i dÃ� o, lÃ� m Ä�n thá»�nh vượng, mạnh khá»�e tiến bá»�, thÃ� nh Ä�ạt hÆ¡n nÄ�m cÅ©. Lá»�c tá»± nhiÃ�ªn Ä�ến, Ä�i hai lá»�c (chá»� lÃ� má»�t cÃ� nh non á»� Ä�Ã�¬nh chÃ�¹a, á»� chá»�n tÃ�´n nghiÃ�ªm mang vá»� nhÃ� ), tá»± mÃ�¬nh xÃ�´ng nhÃ� hoặc dặn trÆ°á»�c ngÆ°á»�i â��Nhẹ vÃ�Âaâ�� mÃ� mÃ�¬nh thÃ�Âch Ä�ến xÃ�´ng nhÃ� . Bạn nÃ� o vinh dá»± Ä�ược ngÆ°á»�i khÃ�¡c má»�i Ä�ến xÃ�´ng thÃ�¬ nÃ�ªn chÃ�º Ã�½, chá»� cÃ�³ sai hẹn sẽ xÃ�ºi quẩy cả nÄ�m Ä�á»�i vá»�i gia Ä�Ã�¬nh ngÆ°á»�i ta vÃ� cả Ä�á»�i vá»�i bạn. á»� thÃ� nh thá»� thá»�i trÆ°á»�c, sÃ�¡ng má»�ng má»�t, cÃ�³ má»�t sá»� ngÆ°á»�i nghÃ�¨o gÃ�¡nh má»�t gÃ�¡nh nÆ°á»�c Ä�ến cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh giầu cÃ�³ lÃ�¢n cáºn vÃ� chÃ�ºc há»� â��Lá»�c phÆ°á»�c dá»�i dÃ� oâ��. Những ngÆ°á»�i nÃ� y Ä�ược thÆ°á»�ng tiá»�n rất háºu. Nhiá»�u ngÆ°á»�i khÃ�´ng tin tục xÃ�´ng nhÃ� nhÆ°ng cÅ©ng phải dÃ�¨ dặt, chÆ°a dÃ�¡m Ä�ến nhÃ� ai sá»�m, sợ trong nÄ�m má»�i gia Ä�Ã�¬nh ngÆ°á»�i ta xảy ra chuyá»�n gÃ�¬ khÃ�´ng hay Ä�á»� tại mÃ�¬nh â��Nặng vÃ�Âaâ��. ChÃ�Ânh vÃ�¬ váºy, Ä�Ã�¡ng lẽ sÃ�¡ng má»�ng má»�t Ä�Ã�´ng vui lại hoÃ�¡ Ã�Ât khÃ�¡ch, trừ những nhÃ� Ä�Ã�£ tá»± xÃ�´ng nhÃ� , vÃ�¬ tục xÃ�´ng nhÃ� chá»� tÃ�Ânh ngÆ°á»�i Ä�ầu tiÃ�ªn Ä�ến nhÃ� , từ ngÆ°á»�i thứ hai trá»� Ä�i khÃ�´ng tÃ�Ânh.

Sau giÂao thừa cÃ�³ tục mừng tuá»�i chÃ�ºc Tết. TrÆ°á»�c hết con chÃ�¡u mừng tuá»�i Ã�´ng bÃ� , cha mẹ. Ã�â��ng bÃ� cha mẹ cÃ�¹ng chuẩn bá»� má»�t Ã�Ât tiá»�n Ä�á»� mừng tuá»�i cho con chÃ�¡u trong nhÃ� vÃ� con chÃ�¡u hÃ� ng xÃ�³m lÃ�¡ng giá»�ng, bạn bÃ�¨ thÃ�¢n thÃ�Âch. Lá»�i chÃ�ºc cÃ�³ ca cÃ�³ ká»� hẳn hoi nhÆ°ng xem ngÆ°á»�i ta thÃ�Âch nhất Ä�iá»�u gÃ�¬ thÃ�¬ chÃ�ºc Ä�iá»�u Ä�Ã�³, chÃ�ºc sức khoẻ lÃ� phá»� biến nhất. ChÃ�º Ã�½ trÃ�¡nh phạm tÃ�ªn huÃ�½ gia tiÃ�ªn, trÃ�¡nh nhắc tá»�i lá»�i lầm sai phạm cÅ©, xÆ°ng hÃ�´ hợp vá»�i lứa tuá»�i vÃ� quan há»� thÃ�¢n thuá»�c. ChÃ�ºc Tết nhÆ°ng ngÆ°á»�i trong nÄ�m cÅ© gặp rủi ro tai hoạ thÃ�¬ Ä�á»�ng viÃ�ªn nhau â��Của Ä�i thay ngÆ°á»�iâ��, â��Tai qua nạn khá»�iâ��, nghÄ©a lÃ� ngay trong cÃ�¡i hoạ cÅ©ng tÃ�¬m thấy cÃ�¡i phÃ�ºc, hÆ°á»�ng vá»� sá»± tá»�t lÃ� nh. Ká»� cả Ä�á»�i vá»�i ngÆ°á»�i phạm tá»�i vẫn vá»�i thÃ�¡i Ä�á»� nhẹ nhÃ� ng, khoan dung. NhÆ°ng, nhÃ�¬n chung trong những ngÃ� y Ä�ầu nÄ�m, ngÆ°á»�i ta kiÃ�ªng khÃ�´ng nÃ�³i tá»�i Ä�iá»�u rủi ro hoặc xấu xa.

Quanh nÄ�m lÃ� m Ä�n vất vả, Ã�Ât cÃ�³ Ä�iá»�u kiá»�n qua lại thÄ�m há»�i nhau, nhÃ�¢n ngÃ� y Tết Ä�ến chÃ�ºc mừng nhau, gắn bÃ�³ tÃ�¬nh cảm tháºt lÃ� Ä�ặm Ä�Ã� Ã�½ vá»�; hoặc Ä�iếu thuá»�c miếng trầu, hoặc

ch�©n tr� ly rượu, chẳng t�n k�©m l� bao. Hi�m m�t n�i, nhi�u ngư�i c�²n qu�¡ c�¢u n�, c�´ng thức ru�m r� , kh�´ng chủ ��ng �ược kế hoạch. Nhi�u v�¹ng n�´ng th�´n, h� �ến ch�ºc Tết nhau nhất thiết phải n�¢ng ly rượu, nếm v� i m�³n thức �n g�¬ ��³ chủ m�i vui l�²ng, n�m m�i từ ch�i sợ b� gi�´ng cả n�m.

Qu� Tết, l� Tết: B�¬nh thư�ng qua lại h�i th�m nhau c�³ khi cũng c�³ qu� , bi�u l� m�i �¢n t�¬nh, nhưng phong tục ta �i l� Tết vẫn c�³ �½ nghĩa hơn, nhất l� �i trư�c Tết c� ng qu�½. Loại trừ ��ng cơ h�i l� quan tr�ªn �� cầu danh cầu lợi th�¬ vi�c biếu qu� Tết, t� �¢n nghĩa t�¬nh cảm l� �i�u ��¡ng qu�½. H�c tr�² tết thầy gi�¡o, b�nh nh�¢n tết thầy thu�c, con r� tết b� mẹ vợ... qu� biếu, qu� Tết ��³ kh�´ng ��¡nh gi�¡ theo gi�¡ th� trư�ng. Nhưng cũng �ừng n�ªn g�² b�³, c�¢u n� sẽ hạn chế t�¬nh cảm: Kh�´ng c�³ qu� , ngại kh�´ng d�¡m �ến. D�¢n t�c ta tuy ngh�¨o nhưng vẫn tr�ng nghĩa t�¬nh, �L�i ch� o cao hơn m�¢m c��.

Lá»� mừng thá»�: á»� cÃ�¡c nÆ°á»�c TÃ�¢y Ã�â��u thÆ°á»�ng mừng thá»� vÃ� o dá»�p ká»· niá»�m ngÃ� y sinh, á»� ta ngÃ� y xÆ°a Ã�Ât ai nhá»� chÃ�Ânh xÃ�¡c ngÃ� y sinh thÃ�¡ng Ä�ẻ nÃ�ªn vÃ� o dá»�p Ä�ầu xuÃ�¢n thÆ°á»�ng tá»� chức mừng thá»� lục tuần, thấp tuần, cá»u tuần... tÃ�Ânh theo tuá»�i mụ. NgÃ� y tết ngÃ� y XuÃ�¢n cÅ©ng lÃ� dá»�p má»�i ngÆ°á»�i Ä�ang rảnh rá»�i, con chÃ�¡u tụ táºp Ä�Ã�´ng vui.

CÅ©ng vÃ� o dá»�p Ä�ầu xuÃ�¢n, ngÆ°á»�i cÃ�³ chức tÆ°á»�c khai ẩn, há»�c trÃ�² sÄ© phu khai bÃ�ºt, nhÃ� nÃ�´ng khai canh, thợ thủ cÃ�´ng khai cÃ�´ng, ngÆ°á»�i buÃ�´n bÃ�¡n má»� hÃ� ng lấy ngÃ� y: SÄ©, NÃ�´ng, CÃ�´ng, thÆ°Æ¡ng â��Tứ dÃ�¢n bÃ�¡ch nghá»�â�� của dÃ�¢n tá»�c ta vá»�n cần cÃ�¹, ai cÅ©ng muá»�n nÄ�m má»�i váºn há»�i hÃ� nh thÃ�´n lÃ� m Ä�n suÃ�´n sẻ, Ä�ầu xuÃ�¢n chá»�n ngÃ� y tá»�t Ä�ẹp, bắt tay lao Ä�á»�ng sá»�m, trÃ�¡nh tÃ�¬nh trạng cá»� bạc, rượu chÃ�¨, há»�i hÃ�¨ Ä�Ã�¬nh Ä�Ã�¡m, vui chÆ¡i quÃ�¡ Ä�Ã� . Sau ngÃ� y má»�ng má»�t, dÃ�¹ cÃ�³ mÃ�£i vui tết, hoặc cÃ�²n kế hoạch du xuÃ�¢n, Ä�Ã�³n khÃ�¡ch, cÅ©ng chá»�n ngÃ� y â��Khai nghá»�â��, â��LÃ� m lấy ngÃ� yâ��. Nếu nhÆ° má»�ng má»�t lÃ� ngÃ� y tá»�t thÃ�¬ chiá»�u má»�ng má»�t Ä�Ã�£ bắt Ä�ầu. RiÃ�ªng khai bÃ�ºt thÃ�¬ giÂao thừa xong, chá»�n giá»� hoÃ� ng Ä�ạo bắt Ä�ầu khÃ�´ng ká»� má»�ng má»�t lÃ� ngÃ� y tá»�t hay xấu. NgÆ°á»�i thợ thủ cÃ�´ng nếu chÆ°a ai thuÃ�ª mÆ°á»�n Ä�ầu nÄ�m thÃ�¬ cÅ©ng tá»± lÃ� m cho gia Ä�Ã�¬nh mÃ�¬nh má»�t sản phẩm, dụng vụ gÃ�¬ Ä�Ã�³ (nguyÃ�ªn váºt liá»�u Ä�Ã�£ chuẩn bá»� sẵn). NgÆ°á»�i buÃ�´n bÃ�¡n, vÃ�¬ ai cÅ©ng chá»�n ngÃ� y tá»�t nÃ�ªn phiÃ�ªn chợ Ä�ầu xuÃ�¢n vẫn Ä�Ã�´ng, mặc dầu ngÆ°á»�i bÃ�¡n chá»� bÃ�¡n lấy lá»�, ngÆ°á»�i Ä�i chợ phần lá»�n lÃ� Ä�i chÆ¡i xuÃ�¢n.

Cá»� bạc: NgÃ� y xÆ°a cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ ná»� nếp quanh nÄ�m cấm Ä�oÃ�¡n con chÃ�¡u khÃ�´ng Ä�ược cá»� bạc rượu chÃ�¨ nhÆ°ng trong dá»�p tết, nhất lÃ� tá»�i 28, 29; gia Ä�Ã�¬nh quÃ�¢y quần bÃ�ªn ná»�i bÃ�¡nh chÆ°ng thÃ�¬ Ã�´ng bá»� cho phÃ�©p vui chÆ¡i, cÃ�³ cả trẻ con ngÆ°á»�i lá»�n những nhÃ� hÃ� ng xÃ�³m, những gia Ä�Ã�¬nh thÃ�¢n cáºn cÃ�¹ng vui. Tam cÃ�ºc, cÆ¡ gÃ�¡nh, cá»� nhảy, cá»� tÆ°á»�ng, kiá»�u, chắn, tá»� tÃ�´m... ai thÃ�Âch trÃ�² nÃ� o chÆ¡i trÃ�² ấy. Ä�ế lế khai hạ, tiá»�n Ä�Æ°a gia tiÃ�ªn, coi nhÆ° hết Tết thÃ�¬ xÃ�© bá»� tam cÃ�ºc, thu bÃ� n cá»� tÆ°á»�ng, cất bá»� tá»� tÃ�´m hoặc Ä�á»�t luÃ�´n khi hoÃ�¡ vÃ� ng.

T�³m lại, ng� y Tết l� ng� y ti�ªu bi�u cho truy�n th�ng...�i�u 99 : V�¬ sao c�³ tục ki�ªng h�³t r�¡c �� �i trong 3 ng� y tết ?

Trong �Sưu thần k�½� c�³ chuy�n ngư�i l�¡i bu�´n t�ªn l� ��u Minh �i qua h� Thanh Thảo �ược thủy thần cho m�t con hầu t�ªn l� Như Nguy�t, �em v� nh� �ược v� i n�m th�¬ gi� u to.

M�t h�´m, nh�¢n ng� y m�ng m�t Tết, ��u Minh ��¡nh n�³, n�³ chui v� o ��ng r�¡c m� biến mất, từ ��³ nh� ��u Minh lại ngh�¨o �i. K� từ ��³ ki�ªng kh�´ng d�¡m h�³t r�¡c ng� y Tết.

Tục kiÃ�ªng hÃ�³t rÃ�¡c ba ngÃ� y Tết nÃ�ªn ngÃ� y 30, dầu báºn...Ä�iá»�u 100 : Tại sao cÃ�ºng giÂao thừa ngoÃ� i trá»�i ?

DÃ�¢n tá»�c nÃ� o cÅ©ng coi phÃ�ºt giÂao thừa lÃ� thiÃ�ªng liÃ�ªng. CÃ�¡c cụ ta quan niá»�m: Má»�i nÄ�m ThiÃ�ªn Ä�Ã�¬nh lại thay toÃ� n bá»� quan quÃ�¢n trÃ�´ng nom cÃ�´ng viá»�c dÆ°á»�i hạ giá»�i, Ä�ứng Ä�ầu lÃ� má»�t ngÃ� i cÃ�³ vá»� trÃ� nhÆ° quan toÃ� n quyá»�n. NÄ�m nÃ� o quan toÃ� n quyá»�n giá»�i giÂang anh minh, liÃ�ªm khiết thÃ�¬ hạ giá»�i Ä�ược nhá»� nhÆ°: Ä�ược mÃ�¹a, Ã�Ât thiÃ�ªn tai, khÃ�´ng cÃ�³ chiến tranh, bá»�nh táºt... TrÃ�¡i lại, gặp phải Ã�´ng lÆ°á»�i biếng kÃ�©m cá»�i, tham lam... thÃ�¬ hạ giá»�i chá»�u má»�i thứ khá»�. VÃ� cÃ�¡c cụ hÃ�¬nh dung phÃ�ºt giÂao thừa lÃ� lÃ�ºc bÃ� n giÂao, cÃ�¡c quan quÃ�¢n quản hạ giá»�i hết hạn kÃ�©o vá»� trá»�i vÃ� quan quÃ�¢n má»�i Ä�ược cá» thÃ�¬ Ã� o ạt kÃ�©o xuá»�ng hạ giá»�i tiếp quản thiÃ�ªn hạ.

CÃ�¡c cụ cÅ©ng hÃ�¬nh dung phÃ�ºt ấy ngang trá»�i quÃ�¢n Ä�i, quÃ�¢n vá»� Ä�ầy khÃ�´ng trung tấp náºp, vá»�i vÃ�£ (nhÆ°ng mắt trần ta khÃ�´ng nhÃ�¬n thấy Ä�ược), tháºm chÃ� cÃ�³ quan, quÃ�¢n cÃ�²n chÆ°a ká»�p Ä�n uá»�ng gÃ�¬.

NhÆ°ng phÃ�ºt ấy, cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh Ä�Æ°a xÃ�´i gÃ� , bÃ�¡nh trÃ�¡i, hoa quả, toÃ� n Ä�á»� Ä�n nguá»�i ra ngoÃ� i trá»�i cÃ�ºng, vá»�i lÃ�²ng thÃ� nh tiá»�n Ä�Æ°a ngÆ°á»�i nhÃ� trá»�i Ä�Ã�£ cai quản mÃ�¬nh nÄ�m cÅ© vÃ� Ä�Ã�³n ngÆ°á»�i nhÃ� trá»�i má»�i xuá»�ng lÃ� m nhiá»�m vụ cai quản hạ giá»�i nÄ�m tá»�i. VÃ�¬ viá»�c bÃ� n giÂao, tiếp quản cÃ�´ng viá»�c hết sức khẩn trÆ°Æ¡ng nÃ�ªn cÃ�¡c vá»� khÃ�´ng thá»� vÃ� o trong nhÃ� khá»� khÃ� mÃ�¢m bÃ�¡t mÃ� chá»� cÃ�³ thá»� dừng vÃ� i giÃ�¢y Ä�n vá»�i vÃ� ng hoặc mang theo, tháºm chÃ� chá»� chứng kiến lÃ�²ng thÃ� nh của chủ nhÃ� . VÃ� cứ tÆ°á»�ng tượng thÃ�ªm thắt cÃ�¡c hÃ�¬nh ảnh nhÃ� trá»�i theo mÃ�¬nh nhÆ° váºy nÃ�ªn nhiá»�u nhÃ� cÃ�³ của Ä�ua nhau cÃ�ºng giÂao thừa rất to vÃ� nghÄ© cÃ�¡ch lÃ� m mÃ�¢m cÃ�ºng giÂao thừa ná»�i lÃ�ªn bá»�i những của ngon váºt lạ, trang trÃ� cầu kỳ Ä�á»� cÃ�¡c quan chÃ�º Ã�½, quan tÃ�¢m Ä�ến chủ hảo tÃ�¢m mÃ� phÃ�¹ há»� cho há»� vá»�i những Æ°u Ã�¡i Ä�ặc biá»�t.

Biết thấu t�¢m l�½ của ngư�i gi� u, c�¡c cụ ta ��£ c�³...�i�u 101 : Tại sao c�³ tết �« H� n Thực �» ?

Theo phong tục c� truy�n, ng� y m�ng 3 th�¡ng 3 tức Tết H� n Thực, ta l� m b�¡nh chay. Tết n� y c�³ xuất xứ từ b�ªn Trung Qu�c, l� m gi� �´ng Gi�i TỠTh�´i, m�t hi�n sĩ c�³ c�´ng ph�² Tần V�n C�´ng, b� chết ch�¡y � n�ºi �i�n Sơn. Cũng như ng� y m�ng n�m th�¡ng n�m tết �oan Dương cũng xuất xứ từ b�ªn Trung Qu�c l� m gi� �´ng Khuất Nguy�ªn b� chết tr�´i � s�´ng M�ch La. Ng� y nay ngư�i Trung Qu�c ��£ b� l� ��³ m� ta c�²n giữ m�£i.

�� nh rằng d�¢n ta theo tục ��³ nhưng khi c�ºng ch� c�ºng gia ti�ªn nh� m�¬nh, chẳng nhắc g�¬ t�i �´ng Gi�i TỠTh�´i hay Khuất Nguy�ªn Nữa.

� nư�c ta c�³ bao nhi�ªu lương thần, dũng tư�ng, hi�n sĩ...�i�u 102 : Tết �oan Ng� (m�¹ng 5 th�¡ng 5 �¢m l�ch) c�³ những phong tục g�¬ ?

á»� nÆ°á»�c ta, Tết Ä�oan Ngá»� Ä�ược coi trá»�ng, xếp vÃ� o hÃ� ng thứ hai sau Tết NguyÃ�ªn Ä�Ã�¡n. VÃ�¬ váºy cÃ�¡c cụ thÆ°á»�ng nÃ�³i â��Má»�ng 5 ngÃ� y Tếtâ��. Há»�c trÃ�² tết thầy, cÃ�²n rá»� tết bá»�

mẹ vợ... quanh nÄ�m cÅ©ng chá»� táºp trung vÃ� o hai lá»� Tết Ä�Ã�³.

Tết Ä�oan DÆ°Æ¡ng cÃ�²n nhiá»�u tục lÆ°u truyá»�n Ä�ến nay; sÃ�¡ng sá»�m...Ä�iá»�u 103 : CÃ�³ ngÃ� y tá»�t hay xấu khÃ�´ng ?Viết vá»� phong tục cá»� truyá»�n mÃ� cá»� tÃ�¬nh lảng trÃ�¡nh vấn Ä�á»� nÃ� y, ắt khÃ�´ng thoả mÃ�£n yÃ�ªu cầu của sá»� Ä�Ã�´ng bạn Ä�á»�c, vÃ�¬ lá»� cÆ°á»�i, lá»� tang, xÃ�¢y nhÃ� dá»±ng cá»a, khai trÆ°Æ¡ng, xuất hÃ� nh... cÃ�²n nhiá»�u ngÆ°Æ¡i, nhiá»�u nÆ¡i chÃ�º trá»�ng ngÃ� y lÃ� nh. Ä�Ã�³ lÃ� má»�t thá»±c tế. Ngặt vÃ�¬ cÃ�³ má»�t sá»� ngÆ°á»�i bÃ� i bÃ�¡c hẳn, cho lÃ� gieo rắc mÃ�ª tÃ�Ân dá»� Ä�oan; má»�t sá»� khÃ�¡c lại quÃ�¡ mÃ�ª tÃ�Ân, nhất lÃ� viá»�c lá»�n viá»�c nhá»�, viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng chá»�n ngÃ� y, từ viá»�c mua con lợn, lÃ� m cÃ�¡i chuá»�ng gÃ� , cắt tÃ�³c cho con, Ä�i khÃ�¡m bá»�nh... má»�i Ä�iá»�u may rủi Ä�á»�u Ä�á»� lá»�i cho viá»�c khÃ�´ng chá»�n ngÃ� y, chá»�n giá»�. Má»�t sá»� Ä�Ã�´ng khÃ�¡c tuy bản thÃ�¢n khÃ�´ng tin nhÆ°ng chiá»�u Ã�½ sá»� Ä�Ã�´ng, lÃ� m ngÆ¡ Ä�á»� cho vợ con Ä�i tÃ�¬m thầy lá»�, thầy cÃ�ºng Ä�á»�nh ngÃ� y giá»� xÃ�©t thấy khÃ�´ng ảnh hÆ°á»�ng gÃ�¬ nhiá»�u, hÆ¡n nữa, Ä�á»� trÃ�¡nh tÃ�¬nh trạng sau nÃ� y lỡ sẩy ra sá»± gÃ�¬ khÃ�´ng lÃ� nh lại Ä�á»� lá»�i cho mÃ�¬nh â��BÃ�¡ngâ��. Thế tất má»�t nÄ�m, nÄ�m mÆ°á»�i nÄ�m, Ä�á»�i vá»�i má»�t ngÆ°á»�i Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh, Ä�á»�i vá»�i cả nhÃ� , cả chi há»� lÃ� m sao hoÃ� n toÃ� n khÃ�´ng gặp sá»± rủi ro!. ngÃ� y tá»�t, ngÃ� y xấu vá»� khÃ� háºu thá»�i tiết thÃ�¬ dá»± bÃ�¡o của cÆ¡ quan khÃ� tượng lÃ� Ä�Ã�¡ng tin cáºy nhất. Khoa há»�c Ä�Ã�£ dá»± bÃ�¡o Ä�ược hÃ� ng trÄ�m nÄ�m những hiá»�n tượng thiÃ�ªn nhiÃ�ªn nhÆ° nháºt thá»±c, nguyá»�t thá»±c, sao chá»�i, sao bÄ�ng... chÃ�Ânh xÃ�¡c Ä�ến từng giá»� phÃ�ºt. NhÆ°ng tÃ�¡c Ä�á»�ng của tá»± nhiÃ�ªn sẽ tạo nÃ�ªn háºu quả xấu Ä�á»�i vá»�i từng ngÆ°á»�i, từng viá»�c, từng vÃ�¹ng ra sao, Ä�Ã�³ cÃ�²n lÃ� Ä�iá»�u bÃ� ẩn. thá»�i xÆ°a, cÃ�¡c báºc trÃ� giả tranh cÃ�£i nhiá»�u vẫn chÆ°a ngÃ�£ ngÅ© nÃ�ªn ai tin cứ tin, ai khÃ�´ng tin thÃ�¬ tuỳ â��Linh tại ngÃ�£, bất linh tại ngÃ�£â�� (cho rằng thiÃ�ªng cÅ©ng Ä�Ã�£ tá»± mÃ�¬nh ra, cho rằng khÃ�´ng thiÃ�ªng, cÅ©ng tá»± mÃ�¬nh ra), â��VÃ�´ sÆ° vÃ�´ sÃ�¡ch, quá»� thần bất trÃ�¡châ�� (khÃ�´ng biết vÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�³ thầy, khÃ�´ng cÃ�³ sÃ�¡ch, quá»· thần cÅ©ng khÃ�´ng trÃ�¡ch).

Thá»±c tế, cÃ�³ ngÃ� y má»�i viá»�c má»�i Ä�iá»�u Ä�á»�u thÃ� nh cÃ�´ng, nhiá»�u Ä�iá»�u may mắn tá»± nhiÃ�ªn Ä�Æ°a tá»�i; cÃ�³ ngÃ� y vất vả sá»�m chiá»�u mÃ� chẳng Ä�ược viá»�c gÃ�¬, cÃ�²n gặp tai nạn bất ngá»�. PhÃ�©p duy váºt biá»�n chứng giải thÃ�Âch Ä�Ã�³ lÃ� qui luáºt tất nhiÃ�ªn vÃ� ngẫu nhiÃ�ªn. Trong tất nhiÃ�ªn cÃ�³ yếu tá»� ngẫu nhiÃ�ªn, trong ngẫu nhiÃ�ªn cÅ©ng cÃ�³ yÃ�ªÃ�º tá»� tất nhiÃ�ªn. LÃ�½ luáºn thÃ�¬ nhÆ° váºy nhÆ°ng cÃ�³ bạn Ä�á»�c cÅ©ng muá»�n biết cụ thá»� trong thÃ�¡ng nÃ� y, ngÃ� y nÃ� o tá»�t, ngÃ� y nÃ� o xấu, ngÃ� y nÃ� o tá»�t cho viá»�c lÃ� m nhÃ� , cÆ°á»�i vợ, tang lá»� phải chÃ�¡nh giá»� nÃ� o...Ä�a sá»� bÃ� con ta vẫn nghÄ© â��cÃ�³ thá»� cÃ�³ thiÃ�ªng, cÃ�³ kiÃ�ªng cÃ�³ lÃ� nhâ��, nhất lÃ� khi Ä�iá»�u khiÃ�ªng Ä�Ã�³ khÃ�´ng ảnh hÆ°á»�ng gÃ�¬ mÃ�¢Ã�½ tá»�i cÃ�´ng viá»�c cÅ©ng nhÆ° kinh tế...

Thá»�i xÆ°a, mặc dầu cÃ�³ ngÆ°á»�i tin, cÃ�³ ngÆ°á»�i khÃ�´ng tin, toÃ� KhÃ�¢m thiÃ�ªn giÃ�¡m ban hÃ� nh â��Hiá»�p ká»· lá»�châ��, mÃ� sá»� ngÆ°á»�i biết chữ HÃ�¡n khÃ�¡ nhiá»�u nÃ�ªn phần Ä�Ã�´ng cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh cứ dá»±a vÃ� o Ä�Ã�³ mÃ� tá»± chá»�n ngÃ� y giá»�. Thá»�i nay, rải rÃ�¡c á»� cÃ�¡c lÃ� ng xÃ�£, cÃ�²n sÃ�³t lại má»�t vÃ� i ngÆ°á»�i cÃ�²n biết chữ HÃ�¡n nhÆ°ng sÃ�¡ch vá»� cÅ© hầu nhÆ° khÃ�´ng cÃ�²n, cÃ�¡c gia Ä�Ã�¬nh muá»�n xem ngÃ� y giá»� Ä�á»� Ä�á»�nh liá»�u những cÃ�´ng viá»�c lá»�n Ä�Ã� nh mất cÃ�´ng tá»�n của tÃ�¬m thầy. Khá»�n ná»�i, má»�i thầy phÃ�¡n má»�t cÃ�¡ch, chẳng biết tin ai. Ä�Ã�£ cÃ�³ trÆ°á»�ng hợp, bá»�n Ã�´ng bÃ� thÃ�´ng gia vÃ�¬ viá»�c chá»�n ngÃ� y tá»�t xấu, tuá»�i hợp tuá»�i xung, tranh cÃ�£i nhau phải chia tay Ä�á»� lại má»�i háºn tÃ�¬nh. Gần Ä�Ã�¢y trÃ�ªn thá»� trÆ°á»�ng xuất hiá»�n cuá»�n sÃ�¡ch viết vá»� cÃ�¡ch xem ngÃ� y tÃ�Ânh giá»�. CÅ©ng cÃ�³ tÃ�¡c giả cÃ�³ kiến thức, cÃ�³ tÆ° liá»�u, viết rất tháºn trá»�ng, nhÆ°ng ngược

lại cÃ�³ ngÆ°á»�i viết rất cẩu thả, dá»±a theo thá»� hiá»�u thÆ°Æ¡ng trÆ°á»�ng, vÃ�´ cÄ�n cứ vá»�i Ä�á»�ng cÆ¡ kiếm tiá»�n bất chÃ�Ânh. CÃ�³ cuá»�n sÃ�¡ch tá»�t xấu, thá»±c hÆ° lẫn lá»�n, khÃ�´ng cÃ�³ tÃ�ªn nhÃ� xuất bản, khÃ�´ng cÃ�³ tÃ�ªn tÃ�¡c giả, khÃ�´ng ghi xuất xứ của tÆ° liá»�u...CÃ�¹ng má»�t ngÃ� y, cuá»�n nÃ� y, ghi nÃ�ªn xuất hÃ� nh, cÆ°á»�i há»�i, cuá»�n khÃ�¡c ghi kỵ xuất hÃ� nh, cÆ°á»�i há»�i, lÃ� m ngÆ°á»�i xem rất hoang mang. â��SÆ° nÃ�³i sÆ° phải, vÃ�£i nÃ�³i vÃ�£i hayâ��, biết tin vÃ� o Ä�Ã�¢u? Biết tÃ�¬m ai mÃ� há»�i?

Ä�á»� Ä�Ã�¡p ứng nhu cầu của má»�t sá»� bạn Ä�á»�c, chÃ�ºng tÃ�´i xin trÃ�Âch dẫn má»�t sá»� tÆ° liá»�u khoa há»�c vÃ� toÃ� n vÄ�n bÃ� i â��Xem ngÃ� y kÃ�©n giá»�â�� của há»�c giả Phan kế BÃ�Ânh Ä�Ä�ng trong cuá»�n â��Viá»�t Nam phong tụcâ��xuất bản nÄ�m 1915, tÃ�¡i bản nÄ�m 1990 tại nhÃ� xuất bản thÃ� nh phá»� Há»� ChÃ� minh vÃ� chÃ�ºng tÃ�´i xin cÃ�³ phần chủ giải (cÅ©ng bằng những cÃ�¢u há»�i). NhÆ°ng trÆ°á»�c khi xem nÃ�ªn nhắc lại cÃ�¡c bạn: â��Khi gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ viá»�c há»� trá»�ng, cần nhiá»�u ngÆ°á»�i tham dá»± thÃ�¬ cÃ� ng tháºn trá»�ng cÃ� ng hay, nhÆ°ng chá»� quÃ�¡ cÃ�¢u ná»� nhiá»�u khi nhỡ viá»�c. Má»�i ngÆ°á»�i má»�t thuyết, má»�i thầy má»�t sÃ�¡ch, rá»�i rắm quÃ�¡, cÃ�³ khi cả thÃ�¡ng khÃ�´ng chá»�n Ä�ược ngÃ� y tá»�t. Xem nhÆ° trong cuá»�n â��Ngá»�c hạp ká»· yếu" khÃ�´ng cÃ�³ má»�t ngÃ� y nÃ� o hoÃ� n toÃ� n tá»�t, hoặc hoÃ� n toÃ� n xấu Ä�á»�i vá»�i má»�i ngÆ°á»�i, má»�i viá»�c, má»�i Ä�á»�a phÆ°Æ¡ng.

C�³ ng� y t�i ng� y xấu kh�´ng?

CÃ�³ những bạn Ä�á»�c há»�i: ChÃ�ºng ta Ä�Ã�£ từng phÃ�ª phÃ�¡n vÃ� sẽ tiếp tục phÃ�ª phÃ�¡n má»�i loại thầy bÃ�³i, mÃ�ª tÃ�Ân dá»� Ä�oan, bá»�p bợm. NhÆ°ng gần Ä�Ã�¢y lại thấy nhiá»�u ngÆ°á»�i bảo: Khoa há»�c cÃ�³ thá»� tÃ�Ânh toÃ�¡n Ä�á»� biết trÆ°á»�c ngÃ� y tá»�t, ngÃ� y xấu, thá»±c hÆ° ra sao?

Thầy bÃ�³i lÃ� ngÆ°á»�i hÃ� nh nghá»� mÃ�ª tÃ�Ân, biết nắm tÃ�¢m lÃ�½. â��Bắt mạchâ�� Ä�á»�i tượng (qua nÃ�©t mặt, lá»�i nÃ�³i, chi tiết trÃ�¬nh bÃ� y vÃ� những cÃ�¢u thÄ�m dÃ�²...). NhÆ°ng bÃ� i viết nÃ� y khÃ�´ng nÃ�³i vá»� há»� mÃ� chá»� Ä�iá»�m qua những Ä�iá»�u khoa há»�c dá»± tÃ�Ânh Ä�á»� biết trÆ°á»�c ngÃ� y lÃ� nh, thÃ�¡ng tá»�t... của má»�i ngÆ°á»�i.

Nhá»�p sinh há»�c - Ä�ặc Ä�iá»�m của sá»± sá»�ng: NghiÃ�ªn cứu má»�i cÆ¡ thá»� sá»�ng Ä�á»�u thấy hoạt Ä�á»�ng của chÃ�ºng khÃ�´ng phải lÃ�ºc nÃ� o cÅ©ng giá»�ng lÃ�ºc nÃ� o mÃ� cÃ�³ khi mạnh khi yếu, khi nhanh khi cháºm... Những thay Ä�á»�i Ä�Ã�³ nhiá»�u khi xảy ra rất Ä�á»�u Ä�ặn vÃ� liÃ�ªn tiếp thÃ� nh chu kỳ, cÃ�²n gá»�i lÃ� nhá»�p sinh há»�c: CÃ�³ nhá»�p ngÃ� yÄ�Ã�ªm, nhá»�p thÃ�¡ng (liÃ�ªn quan Ä�ến Ã�¢m lá»�ch) nhá»�p mÃ�¹a xuÃ�¢n, hạ, thu, Ä�Ã�´ng... CÃ�¡c nhá»�p sinh há»�c cÃ�³ tÃ�Ânh di truyá»�n. PhÃ�¡p hiá»�n ra cÃ�¡c nhá»�p sinh há»�c ngÆ°á»�i ta nháºn thấy cÃ�¡c quÃ�¡ trÃ�¬nh sinh lÃ�½ trong cÆ¡ thá»� cÃ�³ thá»� biến Ä�á»�i theo thá»�i giÂan. Sá»± biến cá»� Ä�Ã�³ cÃ�³ tÃ�Ânh chất chu kỳ vÃ� tuần hoÃ� n (lặp Ä�i lặp lại khÃ�¡ Ä�á»�u Ä�ặn).

NghiÃ�ªn cứu vá»� sá»± chết vÃ� tá»· lá»� chết của con ngÆ°á»�i, thấy cÃ�³ nhiá»�u biến Ä�á»�i tuỳ thuá»�c vÃ� o nguyÃ�ªn nhÃ�¢n gÃ�¢y chết. ThÃ� dụ: VÃ� o khoảng 3-4 giá»� sÃ�¡ng Ã�¡p suất mÃ�¡u thấp nhất, nÃ�£o Ä�ược cung cấp lượng mÃ�¡u Ã�Ât nhất nÃ�ªn ngÆ°á»�i bá»�nh hay bá»� chết nhất. CÃ�¡c cÆ¡n Ä�á»�ng kinh thÆ°á»�ng cÃ�³ giá»�. Bá»�nh nhÃ�¢n hen cÅ©ng thÆ°á»�g lÃ�ªn cÆ¡n hen vá»� Ä�Ã�ªm vÃ� o khoảng 2-4 giá»� sÃ�¡ng (trÃ�¹ng vá»�i thá»�i giÂan bÃ� i tiết cÃ�³c- ti-â��cÃ�´-Ã�Ât ra nÆ°á»�c tiá»�u xuá»�ng tá»�i mức thấp nhất). CÆ¡n hen vá»� Ä�Ã�ªm nặng hÆ¡n cÆ¡n hen ban ngÃ� y. Những biến Ä�á»�i cÃ�³ tÃ�Ânh chất chu kỳ hÃ� ng nÄ�m thÃ�¬ cÃ�³ nguy cÆ¡ chết vá»� Ä�au tim cao nhất lÃ� vÃ� o thÃ�¡ng giÃ�ªng Ä�á»�i vá»�i má»�t sá»� nÆ°á»�c á»� bÃ�¡n cầu phÃ�Âa Bắc. Cao Ä�iá»�m hÃ� ng nÄ�m của cÃ�¡c vụ tá»± tá» á»� bang Min-â��ne-â��so-â��ta cÅ©ng nhÆ° á»� PhÃ�¡p lÃ� vÃ� o thÃ�¡ng 6. Hai nhÃ� khoa há»�c

An-â��Ä�Æ¡-â��lÃ�´-Æ¡ vÃ� MÃ�©t Ä�Ã�£ phÃ�¢n tÃ�Âch 3620 trÆ°á»�ng hợp tai nạn lao Ä�á»�ng vÃ� thấy lÃ� m ca Ä�Ã�ªm Ã�Ât tai nạn hÆ¡n lÃ� m ca sÃ�¡ng vÃ� chiá»�u.

NgÃ� y váºn hạn của má»�i ngÆ°á»�i: TrÃ�ªn cÆ¡ sá»� tÃ�Ânh toÃ�¡n ảnh hÆ°á»�ng của cÃ�¡c yết tá»� vÅ© trụ lÃ�ªn trÃ�¡i Ä�ất vÃ� bằng phÆ°Æ¡ng phÃ�¡p tÃ�¢m sinh lÃ�½ há»�c thá»±c nghiá»�m, ngÆ°á»�i ta Ä�Ã�£ rÃ�ºt ra kết luáºn lÃ� từ khi ra Ä�á»�i, cuá»�c sá»�ng của má»�i ngÆ°á»�i diá»�n ra phÃ�¹ hợp vá»�i ba chu kỳ riÃ�ªng biá»�t: Chu kỳ thá»� lá»±c: 23 ngÃ� y, chu kỳ tÃ�¬nh cảm 28 ngÃ� y, chu kỳ chÃ� tuá»� 33 ngÃ� y. Má»�i chu kỳ gá»�m hai bÃ�¡n chu kỳ dÆ°Æ¡ng vÃ� Ã�¢m. BÃ�¡n chu kỳ dÆ°Æ¡ng (1/2 sá»� ngÃ� y của Ä�ầu chu kỳ) Ä�ược Ä�ặc trÆ°ng bằng sá»± tÄ�ng cÆ°á»�ng khả nÄ�ng lao Ä�á»�ng. CÃ�²n bÃ�¡n chu kỳ Ã�¢m (1/2 sá»� ngÃ� y cuá»�i chu kỳ)thÃ�¬ cÃ�¡c hiá»�n tượng Ä�á»�u ngược lại. Cả ba chu kỳ trÃ�ªn Ä�á»�u chuyá»�n tiếp từ bÃ�¡n chu kỳ dÆ°Æ¡ng sang bÃ�¡n chu kỳ Ã�¢m. NgÃ� y trÃ�¹ng vá»�i Ä�iá»�m chuyá»�n tiếp nÃ� y lÃ� ngÃ� y xấu nhất của má»�i chu kỳ. Thá»±c tế Ä�Ã�£ chứng minh: Ä�á»�i vá»�i chu kỳ tÃ�¬nh cảm, vÃ�´ cá»�. Ä�á»�i vá»�i chu kỳ trÃ� tuá»�, Ä�Ã�³ lÃ� ngÃ� y Ä�Ã�£ng trÃ�Â, khả nÄ�ng tÆ° duy kÃ�©m. Ä�ặc biá»�t Ä�á»�i vá»�i chu kỳ thá»� lá»±c, Ä�Ã�³ lÃ� ngÃ� y thÆ°á»�ng sảy ra tai nạn lao Ä�á»�ng. Ä�á»�i vá»�i hai chu kỳ, sá»� ngÃ� y chuyá»�n tiếp trÃ�¹ng nhau chá»� xảy ra má»�t lần trong má»�t nÄ�m. NgÃ� y trÃ�¹ng hợp Ä�Ã�³ của ba chu kỳ lÃ� ngÃ� y xấu nhất, cÃ�³ thá»� coi lÃ� ngÃ� y â��Váºn hạnâ�� của má»�i ngÆ°á»�i.

Nếu biết ngÃ� y, thÃ�¡ng, nÄ�m sinh của má»�i ngÆ°á»�i, nhá»� mÃ�¡y tÃ�Ânh Ä�iá»�n tá» cÃ�³ thá»� dá»� dÃ� ng xÃ�¡c Ä�á»�nh Ä�ược cÃ�¡c chu kỳ, Ä�iá»�m chuyá»�n tiếp vÃ� sá»± trung hợp Ä�iá»�m chuyá»�n tiếp giữa cÃ�¡c chu kỳ.

CÃ�´ng ty giÂao thÃ�´ng của Nháºt Bản Omi ReilÂvei Ä�Ã�£ Ã�¡p dụng thÃ� nh tá»±u vÃ� o bảo vá»� an toÃ� n giÂao thÃ�´ng. Há»� Ä�Ã�£ xÃ�¡c Ä�á»�nh cÃ�¡c chu kỳ, cÃ�¡c Ä�iá»�m chuyá»�n tiếp giữa cÃ�¡c chu kỳ của từng ngÆ°á»�i lÃ�¡i vÃ� bÃ�¡o cho lÃ�¡i xe biết trÆ°á»�c những â��ngÃ� y xấuâ�� Ä�á»� há»� phÃ�²ng trÃ�¡nh. Nhá»� Ä�Ã�³ sá»� tai nạn giÂao thÃ�´ng á»� Nháºt Bản Ä�Ã�£ giảm Ä�i rất nhiá»�u, Ä�ặc biá»�t vÃ� o Ä�ầu nÄ�m Ã�¡p dụng (969-1970) sá»� tai nạn giÂao thÃ�´ng Ä�Ã�£ giảm hản 50%.

Theo Cup-â��ria-â��nÃ�´-vÃ�Âch (LiÃ�ªn XÃ�´ cÅ©) thÃ�¬ giả thuyết vá»� nhá»�p thÃ�¡ng của cÃ�¡c quÃ�¡ trÃ�¬nh sinh há»�c xÃ�¡c Ä�á»�nh ba trạng thÃ�¡i của cÆ¡ thá»�, khÃ�´ng chá»� Ã�¡p dụng á»� Nháºt Bản mÃ� cÃ�²n Ä�ược Ã�¡p dụng á»� nhiá»�u nÆ°á»�c TÃ�¢y Ã�â��u vÃ� o cÃ�´ng tÃ�¡c an toÃ� n, giÂao thÃ�´ng nÃ�³i riÃ�ªng, an toÃ� n lao Ä�á»�ng nÃ�³i chung.

CÃ�¡c vấn Ä�á»� trÃ�ªn Ä�Ã�¢y khÃ�´ng phải lÃ� â��thầy bÃ�³i nÃ�³i mÃ�²â�� mÃ� dá»±a vÃ� o má»�t dữ kiá»�n thá»±c tế nhất Ä�á»�nh. NÃ�³ cÅ©ng phÃ�¹ hợp vá»�i nháºn thức vá»� má»�i quan há»� tÆ°Æ¡ng tÃ�¡c giữa cÃ�¡c yếu tá»� Ä�á»�a váºt lÃ�½ vÅ© trụ vá»�i cÃ�¡c quÃ�¡ trÃ�¬nh hoạt Ä�á»�ng chức nÄ�ng của cÆ¡ thá»�.

(BÃ�¡c sÄ© VÅ© Ä�á»�nh- TrÃ�Âch bÃ�¡o â��HÃ� ná»�i má»�i chủ nháºtâ�� sá»� 73)

Vua Trần Minh T�´ng v�i vi�c ch�n ng� y l� m l� an t�¡ng mẹ.

NÄ�m 1332 Thuáºn thÃ�¡nh Bảo từ HoÃ� ng ThÃ�¡i Háºu mất. Con lÃ� ...Rá»�t cuá»�c vẫn cá» hÃ� nh lá»� an tÃ�¡ng.

�i�u 104 : Xem ng� y k�©n gi�

Viá»�c cÆ°á»�i xin, viá»�c lÃ� m nhÃ� cá»a, viá»�c vui mừng khai hạ, viá»�c xuất hÃ� nh Ä�i xa, viá»�c khai trÆ°Æ¡ng cá»a hÃ� ng, cá»a hiá»�u, viá»�c gieo

mạ cấy lÃ�ºa, viá»�c tế tá»±, viá»�c thÆ°Æ¡ng biá»�u, viá»�c nháºp há»�c, viá»�c xuất quÃ�¢n, viá»�c an tÃ�¡ng... viá»�c gÃ�¬ thÆ°á»�ng cÅ©ng bắt Ä�ầu lÃ� m viá»�c gÃ�¬, hoặc Ä�á»�ng thá»� hoặc xuất hÃ� nh, hoặc khai bÃ�ºt, khai ấn... lại cần xem ngÃ� y lắm. Ä�ến những viá»�c vụn vặt nhÆ° cạo Ä�ầu xá»� tai cho trẻ thÆ¡, viá»�c tắm gá»�i, may Ã�¡o... cÅ©ng cÃ�³ ngÆ°á»�i cẩn tháºn quÃ�¡ trong kÃ�©n ngÃ� y.

K�©n th�¬ phải xem �ến l�ch. S�¡ch l�ch do to� kh�¢m thi�ªn gi�¡m soạn ra. M�i n�m v� ng� y m�ng m�t th�¡ng chạp, Ho� ng �ế ngự �i�n khai tr� o, c�¡c quan Kh�¢m thi�ªn gi�¡m cung tiến Hi�p Kỷ L�ch, r�i kh�¢m mạng vua m� ban l�ch khắc nơi...

... Ban lá»�ch trá»�ng thá»� nhất lÃ� Ä�á»� cho thiÃ�ªn hạ biết chÃ�Ânh xÃ�¡c nhất tiết khÃ�Â, thÃ�¡ng thiếu thÃ�¡ng Ä�ủ, ngÃ� y tá»�t ngÃ� y xấu, Ä�á»� tuÃ�¢n hÃ� nh Ä�ược Ä�á»�u nhau.

Ä�ại Ä�á»� ngÃ� y nÃ� o cÃ�³ nhiá»�u sao cÃ�¡t tinh nhÆ° thiÃ�ªn Ä�ức, nguyá»�t Ä�ức, thiÃ�ªn Ã�¢n, thiÃ�ªn há»·... hoặc lÃ� ngÃ� y trá»±c khai, trá»±c kiến, trá»±c bÃ�¬nh, trá»±c mÃ�£n thÃ�¬ lÃ� ngÃ� y tá»�t. NgÃ� y nÃ� o cÃ�³ những sao hung tÃ�Ânh nhÆ° sao trÃ�¹ng tang, trÃ�¹ng phục, thiÃ�ªn hÃ�¬nh, nguyá»�t phÃ�¡ thÃ�¬ lÃ� ngÃ� y xấu.

KiÃ�ªng nhất lÃ� ngÃ� y sÃ�¡t chủ, ngÃ� y thụ tá», viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng phải trÃ�¡nh. Má»�i thÃ�¡ng cÃ�³ ba ngÃ� y lÃ� ngÃ� y nÄ�m, mÆ°á»�i bá»�n, hai mÆ°Æ¡i ba, gá»�i lÃ� ngÃ� y nguyá»�t kỵ, viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng nÃ�ªn kiÃ�ªng vÃ� nhất lÃ� nÃ�ªn kiÃ�ªng nháºp phÃ�²ng. Trong má»�t nÄ�m lại cÃ�³ mÆ°á»�i ba ngÃ� y gá»�i lÃ� ngÃ� y DÆ°Æ¡ng cÃ�´ng kỵ nháºt, hết thảy viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng phải trÃ�¡nh những ngÃ� y ấy.

Những ng� y ấy l� :

Ng� y 13 th�¡ng gi�ªng â�� Ng� y 11 th�¡ng hai

Ng� y 9 th�¡ng ba â�� Ng� y 7 th�¡ng tư

Ng� y 5 th�¡ng n�m â�� Ng� y 3 th�¡ng s�¡u

Ng� y 8, 29 th�¡ng bảy â�� Ng� y 27 th�¡ng t�¡m

NgÃ� y 25 thÃ�¡ng chÃ�Ân ââ�¬â�� NgÃ� y 23 thÃ�¡ng mÆ°á»�i

Ng� y 21 th�¡ng m�t â�� Ng� y 19 th�¡ng chạp

H� phạm phải ng� y ấy th�¬ vi�c g�¬ cũng hư h�ng kh�´ng th� nh.

Ph� m vi�c lại cần k�©n ng� y hợp m�nh, m� ki�ªng ng� y tu�i.

Ngoại giả lại cÃ�²n những ngÃ� y tháºp linh, ngÃ� y Ä�ức hợp lÃ� tá»�t, ngÃ� y tháºp Ã�¡c Ä�ại bại, ngÃ� y tứ lỵ, ngÃ� y tứ tuyá»�t lÃ� xấu

NÃ�³i qua mÃ�¢Ã�½ viá»�c dÃ�¢n giÂan cần dÃ�¹ng nÃ�ªn kÃ�©n nÃ�ªn kỵ.

Cư�i xin n�ªn t�¬m ng� y thi�ªn �ức, nguy�t �ức, kỵ ng� y trực ph�¡, trực nguy. L� m nh� n�ªn t�¬m ng� y thi�ªn �¢n. Thi�ªn hỷ, kỵ ng� y thi�ªn hoả, ��a hoả v� ng� y kim l�¢u. Xuất h� nh n�ªn t�¬m ng� y l�c m�£, ho� ng �ạo, kỵ ng� y trức ph�¡, trực bế. An t�¡ng n�ªn t�¬m ng� y thi�ªn hỷ, thi�ªn �ức, kỵ ng� y tỠkh� quan ph�¹...

CÃ�²n nhÆ° kÃ�©n giá»� thÃ�¬ viá»�c gÃ�¬ lÃ�ºc má»�i bắt Ä�ầu nhÆ° lÃ�ºc má»�i xuất hÃ� nh, lÃ�ºc má»�i ra ngÃ�µ Ä�i cÆ°á»�i, lÃ�ºc má»�i dá»±ng nhÃ� , lÃ�ºc hạ huyá»�t... ThÆ°á»�ng Ä�á»�u kÃ�©n lấy giá»� hoÃ� ng Ä�ạo. PhÃ�©p tÃ�Ânh giá»� hoÃ� ng Ä�ạo phải nhá»� bá»�n cÃ�¢u thÆ¡:

Dần, thÃ�¢n gia tÃ�½; mÃ�£o dáºu dần

Th�¬n, tuất tầm th�¬n: t�½ ng� th�¢n;

T�, hợi thi�ªn cương tầm ng� v�

Sá»u mÃ�¹i tÃ�²ng tuất Ä�á»�nh kỳ chÃ�¢n

Lại cần phải nh� hai c�¢u:

�ạo vi�n kỷ th�i th�´ng �ạt

Lá»� dao hÃ� nháºt hoÃ� n trÃ�¬nh.

L�ºc ��¡nh gi� trư�c hết phải biết ng� y g�¬, r�i d�¹ng hai c�¢u thơ dư�i m� bấm theo gi� � b�n c�¢u thơ tr�ªn. H� bấm m� gặp cung n� o c�³ chữ ��ạo, vi�n, th�´ng, �ạt, dao ho� n� th�¬ gi� ấy l� gi� ho� ng �ạo...

... XÃ�©t phÃ�©p chá»�n ngÃ� y, từ Ä�á»�i Ä�Æ°á»�ng, Ngu, Tam Ä�ại Ä�Ã�£ cÃ�³. Song khi bấy giá»� thÃ�¬ chá»� tuỳ viá»�c mÃ� chá»�n ngÃ� y: Ná»�i sá»± dụng nhu, ngoại sá»± dụng cÆ°Æ¡ng. Ná»�i sá»± lÃ� viá»�c trong nhÆ° viá»�c tế tá»± cÆ°á»�i xin... thÃ�¬ dÃ�¹ng những ngÃ� y Ã�¢m can lÃ� cÃ�¡c ngÃ� y: ất, Ä�inh, ká»·, tÃ�¢n, quÃ�½. Ngoại sá»± lÃ� viá»�c ngoÃ� i nhÆ° Ä�Ã�¡nh dẹp, giÂao thiá»�p... thÃ�¬ dÃ�¹ng ngÃ� y dÆ°Æ¡ng can lÃ� cÃ�¡c ngÃ� y: GiÃ�¡p, bÃ�Ânh, máºu, canh, nhÃ�¢m. DÃ�¹ng nhÆ° thế chá»� cÃ�³ Ã�½ lÃ� m cÃ�¡c viá»�c Ã�ªm Ã�¡i, hoÃ� nhÃ�£ thÃ�¬ theo vá»� ngÃ� y Ã�¢m, viá»�c cứng cÃ�¡p mạnh mẽ thÃ�¬ theo vá»� ngÃ� y dÆ°Æ¡ng, nghÄ©a kÃ�©n lấy ngÃ� y cÃ�³ chÃ�ºt Ã�½ nghÄ©a hợp vá»�i nhau mÃ� thÃ�´i.

Ä�ến Ä�á»�i sau cÃ�¡c nhÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng thuáºt sá»� má»�i ngÃ� y má»�i bÃ� y thÃ�ªm ra ngÃ� y tá»�t, ngÃ� y sao xấu, ngÃ� y nÃ� y nÃ�ªn lÃ� viá»�c ná»�, ngÃ� y kia nÃ�ªn lÃ� m viá»�c kia. Hết ngÃ� y rá»�i lại cÃ�³ giá»� sinh, giá»� hợp, giá»� xung, giá»� khắc, Ä�á»�ng lÃ� m viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng phải xem ngÃ� y, kÃ�©n giá»�, thá»±c lÃ� má»�t viá»�c phiá»�n toÃ�¡i quÃ�¡. Ä�Ã�£ Ä�Ã� nh lÃ� m viá»�c gÃ�¬ cÅ©ng nÃ�ªn cẩn tháºn, mÃ� chá»�n từng ngÃ� y, kÃ�©n từng giá»� mÃ� phÃ� cÃ�¢u ná»� khÃ�³ chá»�u. MÃ� xÃ�©t cho kỹ thÃ�¬ cÃ�³ Ã�Âch gÃ�¬ Ä�Ã�¢u, chẳng qua viá»�c thÃ� nh hay bại cá»�t do á»� ngÆ°á»�i chá»� cÃ�³ quan há»� gÃ�¬ ngÃ� y tá»�t hay ngÃ� y xấu. Nếu cứ chá»�n ngÃ� y giá»� mÃ� nÃ�ªn viá»�c thÃ�¬ khÃ�´ng cần gÃ�¬ phải dÃ�¹ng Ä�ến sức ngÆ°á»�i nữa hay sao ?

(TrÃ�Âch "Viá»�t Nam phong tục" Phan Kế BÃ�Ânh)Ä�iá»�u 105 : ChÃ�º giải bÃ� i Ã�« xem ngÃ� y, kÃ�©n giá»� Ã�» của Phan Kế BÃ�Ânh

Ä�á»�c bÃ� i xem ngÃ� y, kÃ�©n giá»� của Phan Kế BÃ�Ânh, bạn Ä�á»�c trẻ tuá»�i thá»�i nay sẽ cÃ�³ má»�t sá»� thắc mắc:

Phan Kế BÃ�Ânh lÃ� má»�t nhÃ� trÃ� thức tiến bá»� (1875-1921) há»�c vấn uyÃ�ªn thÃ�¢m, Ä�á»� cá» nhÃ�¢n HÃ�¡n há»�c (1906). Lại am tÆ°á»�ng vÄ�n minh Ä�Ã�´ng TÃ�¢y, Ä�Ã�£ cÃ�³ nhiá»�u cá»�ng hiến trong cÃ�´ng cuá»�c khảo cứu vÄ�n há»�c vÃ� lá»�ch sá». Ã�â��ng khuyÃ�ªn ta khÃ�´ng nÃ�ªn mÃ�ª tÃ�Ân quÃ�¡ vÃ� o viá»�c xem ngÃ� y kÃ�©n giá»�, nhÆ°ng tại sao khÃ�´ng bÃ� i bÃ�¡c thẳng thừng mÃ� cÃ�²n hÆ°á»�ng dẫn ngÆ°á»�i Ä�á»�c: cÆ°á»�i xin, lÃ� m nhÃ� , khai trÆ°Æ¡ng, xuất hÃ� nh, an tÃ�¡ng nÃ�ªn tÃ�¬m ngÃ� y gÃ�¬, ká»� ngÃ� y gÃ�¬ vÃ� bÃ� y cÃ�¡ch chá»�n giá»� hoÃ� ng Ä�ạo.

Trong bÃ� i cÃ�³ nÃ�³i Ä�ến nhiá»�u cÃ�¡t tinh (sao tá»�t), hung tinh (sao xấu), cÃ�¡c ngÃ� y trá»±c tá»�t trá»±c xấu. Váºy sao khÃ�´ng hÆ°á»�ng dẫn cụ thá»� nÃ�ªn những ngÆ°á»�i Ä�á»�c muá»�n kÃ�©n ngÃ� y, giá»� vẫn phải Ä�i tÃ�¬m thầy, nhiá»�u khi vừa tá»�n kÃ�©m lại vừa bá»� lừa bá»� bá»�p.

Theo thiá»�n Ã�½ chÃ�ºng tÃ�´i: Ã�â��ng khÃ�´ng Ä�i sÃ�¢u giải thÃ�Âch từng cÃ�¡t tinh hung tinh vÃ�¬ trong thá»�i kỳ Ä�ầu thế ká»· Ä�Ã�£ cÃ�³ bản niÃ�ªn giÃ�¡m ban hÃ� nh nhiá»�u nÄ�m vÃ� nhiá»�u ngÆ°á»�i biết tiếng HÃ�¡n xenm Ä�ược.

Nhằm giải Ä�Ã�¡p những thắc mắc trÃ�ªn vÃ� giÃ�ºp bạn trẻ thá»�i nay hiá»�u thÃ�ªm vá»� má»�t sá»� vấn Ä�á»� mÃ� há»�c giả Phan Kế BÃ�Ânh Ä�Ã�£ Ä�á»� cáºp tá»�i, trong phần chÃ�º giải dÆ°á»�i Ä�Ã�¢y, chÃ�ºng tÃ�´i dá»±a theo những tÆ° liá»�u bằng tiếng HÃ�¡n Ä�Ã�£ Ä�ược lÆ°u truyá»�n nhÆ° â��Vạn niÃ�ªn lá»�châ��, â��Ngá»�c hạp ká»· yếuâ��, â��ChÆ° gia tuyá»�n trạch nháºtâ��, â��Ä�á»�ng cÃ�´ng trạch nháº-tâ��,â��Vạn bảo toÃ� n thÆ°â�� Ä�á»�i chiếu vá»�i lá»�ch thế ká»· XX của nha khÃ� tượng vÃ� má»�t sá»� bÃ� i viết của cÃ�¡c nhÃ� khoa há»�c Ä�á»� lÃ� m nhiá»�m vụ biÃ�ªn khảo, dẫn giải tiếp bÃ� i viết của Phan Kế BÃ�Ânh.

Thá»±c ra muá»�n trả lá»�i cho tháºt Ä�ầy Ä�ủ vÃ� cụ thá»� phải Ä�i sÃ�¢u vÃ� o chiÃ�ªm tinh há»�c cá»� Ä�ại mÃ� cuá»�n sÃ�¡ch nÃ� y chÆ°a thá»� Ä�Ã�¡p ứng.

CÃ�³ những cÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y tá»�t xấu cÆ¡ bản nhÆ° sau:

TÃ�Ânh theo thÃ�¡ng Ã�¢m lá»�ch vÃ� ngÃ� y can chi:

- C�¡c sao t�t: Thi�ªn �ức, nguy�t �ức (lục hợp), thi�ªn giải, thi�ªn hỷ, thi�ªn qu�½ (yếu y�ªn),tam hợp (ngũ ph�º). Theo quan ni�m xưa, những ng� y c�³ c�¡c sao n� y chiếu th�¬ l� m vi�c g�¬ cũng t�t.

NgoÃ� i ra cÃ�²n cÃ�³ cÃ�¡c sao: Sinh khÃ� (thuáºn viá»�c lÃ� m nhÃ� , sá»a nhÃ� , Ä�á»�ng thá»�), thiÃ�ªn thÃ� nh (cÆ°á»�i gả giÂao dá»�ch tá»�t), thiÃ�ªn quan (xuất hÃ� nh giÂao dá»�ch tá»�t), lá»�c mÃ�£ (xuất hÃ� nh di chuyá»�n tá»�t), phÃ�ºc sinh (Ä�ược phÃ�ºc tá»�t), giải thần (giải trừ cÃ�¡c sao xấu), thiÃ�ªn Ã�¢n (Ä�ược hÆ°á»�ng phÃ�ºc Ã�¢n, lÃ� m nhÃ� , khai trÆ°Æ¡ng)...

Theo thứ tá»± lần lượt từ thÃ�¡ng giÃ�ªng, hai, ba, tÆ°, nÄ�m, sÃ�¡u, bảy, tÃ�¡m, chÃ�Ân, mÆ°á»�i, mÆ°á»�i má»�t, chạp thÃ�¬ cÃ�¡c sao tá»�t sẽ chiếu vÃ� o cÃ�¡c ngÃ� y nhÆ° sau:

ThiÃ�ªn Ä�ức: Tá»�, mÃ�¹i, dáºu, hợi, sá»u, mÃ�£o, tá»�, mÃ�¹i, dáºu, hợi, sá»u, mÃ�£o. (1)

Nguyá»�t Ä�ức: Hợi, tuất, dáºu, thÃ�¢n, mÃ�¹i, ngá»�, tá»�, thÃ�¬n, mÃ�£o, dần, sá»u, tÃ�½.

Thi�ªn giải: Ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n, ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n.

ThiÃ�ªn há»·: Tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu.

ThiÃ�ªn quÃ�Â: Dần, thÃ�¢n, mÃ�£o, dáºu, thÃ�¬n, tuất, tá»�, hợi, ngá»�, tÃ�½, mÃ�¹i, sá»u.

Tam hợp: Ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�.

Sinh khÃ�Â: TÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi.

ThiÃ�ªn thÃ� nh: MÃ�¹i, dáºu, hợi, sá»u, mÃ�£o, tá»�, mÃ�¹i, dáºu, mÃ�¹i, sá»u, mÃ�£o, tá»�.

Thi�ªn quan: Tuất, t�½, dần, th�¬n, ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n, ng�, th�¢n.

L�c m�£: Ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n, ng�, th�¢n, tuất, t�½, dần, th�¬n.

PhÃ�ºc sinh: Dáºu, mÃ�£o, tuất, thÃ�¬n, hợi, tá»�, tÃ�½, ngá»�, sá»u, nÃ�¹i, dần, thÃ�¢n.

Giải thần: Th�¢n, th�¢n, tuất, tuất, t�½, t�½, dần, dần, th�¬n, th�¬n, ng�, ng�.

ThiÃ�ªn Ã�¢n: Tuất, sá»u, dần, tá»�, dáºu, mÃ�£o, tÃ�½, ngá»�, thÃ�¢n, thÃ�¬n, thÃ�¢n, mÃ�¹i.

--------------------------------------------

CÃ�³ nghÄ©a lÃ� : Sao thiÃ�ªn Ä�ức chiếu vÃ� o những ngÃ� y tá»� của thÃ�¡ng giÃ�ªng, ngÃ� y mÃ�¹i của thÃ�¡ng hai, ngÃ� y dáºu của thÃ�¡ng ba... CÃ�¡c sao khÃ�¡c cÅ©ng xem nhÆ° váºy.

CÃ�¡c sao xấu: (má»�i thÃ�¡ng tÃ�Ânh theo ngÃ� y Ã�¢m cÃ�³ ba ngÃ� y nguyá»�t kỵ lÃ� má»�ng 5, 14, 23 vÃ� 6 ngÃ� y tam nÆ°Æ¡ng lÃ� ngÃ� y 3, 7, 13, 18, 22, 27).

CÃ�¡c sao xấu khÃ�¡c tÃ�Ânh theo thÃ�¡ng Ã�¢m lá»�ch vÃ� ngÃ� y can chi nhÆ°: ThiÃ�ªn cÆ°Æ¡ng, thụ tá», Ä�ại hao, tá» khÃ�Â, quan phÃ�¹ (xấu trong má»�i viá»�c lá»�n), tiá»�u hao (kỵ xuất nháºp, tiá»�n tÃ� i), sÃ�¡t chủ, thiÃ�ªn hoạ, Ä�á»�a hoả, hoả tai, nguyá»�t phÃ�¡ (kiÃ�ªng lÃ� m nhÃ� ), bÄ�ng tiÃ�ªu ngoạ giải (kiÃ�ªng lÃ� m nhÃ� vÃ� má»�i viá»�c lá»�n), thá»� cấm (kiÃ�ªng Ä�á»�ng thá»�), vÃ�£ng vong (kiÃ�ªng xuất hÃ� nh giÃ�¡ thÃ�º), cÃ�´ thần, quả tÃ�º (kiÃ�ªng giÃ�¡ thÃ�º), trÃ�¹ng tang trÃ�¹ng phục (kỵ hÃ�´n nhÃ�¢n, mai tÃ�¡ng, cải tÃ�¡ng).

Theo thứ tá»± từ thÃ�¡ng giÃ�ªng, hai, ba, tÆ°, nÄ�m, sÃ�¡u, bảy, tÃ�¡m, chÃ�Ân, mÆ°á»�i, má»�t, chạp thÃ�¬ cÃ�¡c sao xấu chiếu nhÆ° sau:

ThiÃ�ªn cÆ°Æ¡ng: Tá»�, tÃ�½, mÃ�¹i, dần, dáºu, thÃ�¬n, hợi, ngá»�, sá»u, thÃ�¢n, mÃ�£o, tuất.

Thụ tá»: Tuất, thÃ�¬n, hợi, tá»�, tÃ�½, ngá»�, sá»u, mÃ�¹i, dần, thÃ�¢n, mÃ�£o, dáºu.

Ä�ại hao : tá» khÃ�Â, quan phÃ�¹: Ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�.

Tiá»�u hao: Tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n.

SÃ�¡t chủ: TÃ�½, tá»�, mÃ�¹i, mÃ�£o,thÃ�¢n, tuất, sá»u, hợi, ngá»�, dáºu, dần, thÃ�¬n.

ThiÃ�ªn hoả: TÃ�½, mÃ�£o, ngá»�, dáºu, tÃ�½, mÃ�£o, ngá»�, dáºu, tÃ�½, mÃ�£o, ngá»�, dáºu.

Ä�á»�a hoả: Tuất, dáºu, thÃ�¢n, mÃ�¹i, ngá»�, tỵ, thÃ�¬n, mÃ�£o, dần, sá»u, tÃ�½, hợi.

Hoả tai: Sá»u, mÃ�¹i, dần, thÃ�¢n, mÃ�£o, dáºu, thÃ�¬n, tuất, tá»�, hợi, tÃ�½, ngá»�.

Nguyá»�t phÃ�¡: ThÃ�¢n, tuất, tuất, hợi, sá»u, sá»u, dần, thÃ�¬n, thÃ�¬n, tá»�, mÃ�¹i, mÃ�¹i.

BÄ�ng tiÃ�ªu ngoạ giải: Tá»�, tÃ�½, sá»u, thÃ�¢n, mÃ�£o, tuất, hợi, ngá»�, mÃ�¹i, dần, dáºu, thÃ�¬n.

Th� cấm: Hợi, hợi, hợi, dần, dần, dần, t�, t�, t�, th�¢n, th�¢n, th�¢n.

Thá»� kỵ : vÃ�£ng vong: Dần, tá»�, thÃ�¢n, hợi, mÃ�£o, ngá»�, dáºu, tÃ�½, thÃ�¬n, mÃ�¹i, tuất, sá»u.

CÃ�´ thần: Tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu.

Quả tÃ�º: ThÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi, tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o.

TrÃ�¹ng tang: GiÃ�¡p, ất, máºu, bÃ�Ânh, Ä�inh, ká»·, canh, tÃ�¢n, ká»·, nhÃ�¢n, quÃ�½, máºu.

TrÃ�¹ng phục: Canh, tÃ�¢n, ká»·, nhÃ�¢m, quÃ�Â, máºu, giÃ�¡p, ất, ká»·, bÃ�Ânh, Ä�inh, máºu.

M�i n�m c�³ 13 ng� y dương c�´ng (xấu).

TÃ�Ânh theo ngÃ� y tiết: 4 ngÃ� y ly vÃ� 4 ngÃ� y tuyá»�t (xấu)

Má»�i nÄ�m cÃ�³ 4 ngÃ� y tứ ly (trÆ°á»�c tiết xuÃ�¢n phÃ�¢n, thu phÃ�¢n, Ä�Ã�´ng chÃ�Â, hạ chÃ� má»�t ngÃ� y), 4 ngÃ� y tứ tuyá»�t (trÆ°á»�c tiết láºp xuÃ�¢n, láºp hạ, láºp thu, láºp Ä�Ã�´ng má»�t ngÃ� y).

TÃ�Ânh theo ngÃ� y trá»±c:

- Trong 12 ng� y trực c�³ 6 ng� y t�t (trực kiến (1), trực m�£n (3), trực b�¬nh (4), trực ��nh (5), trực th� nh (9), trực khai (11), 3 ng� y thư�ng (trực chấp (6), trực trừ (2), trực thu (10), 3 ng� y xấu (trực ph�¡ (7), trực nguy (8), trực bế (12).

TÃ�Ânh theo nhá»� tháºp bÃ�¡t tÃ�º:

- Trong 28 ng� y c�³ 14 ng� y t�t, 14 ng� y xấu nhưng nh�...�i�u 106 : Thế n� o l� �¢m dương, ngũ h� nh ?

1. Thế n� o l� ���m dương�?

Ã�â��m vÃ� dÆ°Æ¡ng theo khÃ�¡i niá»�m cá»� sÆ¡ khÃ�´ng phải lÃ� váºt chất cụ thá»�, khÃ�´ng giÂan cụ thá»� mÃ� lÃ� thuá»�c tÃ�Ânh của má»�i hiá»�n tượng, má»�i sá»± váºt trong toÃ� n vÅ© trụ cÅ©ng nhÆ° trong từng tế bÃ� o, từng chi tiết. Ã�â��m vÃ� dÆ°Æ¡ng lÃ� hai mặt Ä�á»�i láºp, mÃ�¢u thuẫn thá»�ng nhất, trong dÆ°Æ¡ng cÃ�³ mầm má»�ng của Ã�¢m vÃ� ngược lại.

2. Thế n� o l� �Ngũ h� nh�?

Theo thuyết duy váºt cá»� Ä�ại, tất cả má»�i váºt chất cụ thá»� Ä�ược tạo nÃ�ªn trong thế giá»�i nÃ� y Ä�á»�u do nÄ�m yếu tá»� ban Ä�ầu lÃ� nÆ°á»�c, lá»a, Ä�ất, cÃ�¢y cá»� vÃ� kim loại. Tức nÄ�m hÃ� nh thuá»·, hoả, thá»�, má»�c, kim. Ä�á»� giÃ�ºp cÃ�¡c bạn dá»� nhá»� ngÅ© hÃ� nh tÆ°Æ¡ng sinh vÃ� tÆ°Æ¡ng khắc, chÃ�ºng tÃ�´i nÃ�ªu thÃ� dụ má»�c mạc Ä�Æ¡n giản theo vần thÆ¡ nhÆ° sau:

Ngũ h� nh sinh : Thu�c lẽ thi�ªn nhi�ªn.

Nh� nư�c c�¢y xanh m�c l�n l�ªn (thủy sinh m�c)

CÃ�¢y cá»� lÃ� m má»�i nhen lá»a Ä�á»� (má»�c sinh há»�a)

Tro tÃ� n tÃ�Âch lại Ä�ất lại vÃ� ng thÃ�ªm (há»�a sinh thá»�)

L�²ng �ất tạo n�ªn kim loại trắng (th� sinh kim)

Kim loại v� l�² chảy nư�c �en (kim sinh thủy)

Ngũ h� nh tương khắc : Lẽ xưa nay

R� c� �am xuy�ªn l�p �ất d� y (m�c khắc th�)

�ất �ắp ��ª cao ng�n nư�c lũ (th� khắc thủy)

NÆ°á»�c dá»�i nhiá»�u nhanh dáºp lá»a ngay (thủy khắc há»�a)

Lá»a lÃ�² nung chảy Ä�á»�ng sắt thÃ�©p (há»�a khắc kim)

Th�©p cứng r�¨n dao chặt v� c�¢y (kim khắc m�c)

Thuyết �¢m dương

CÄ�n cứ nháºn xÃ�©t lÃ�¢u Ä�á»�i vá»� giá»�i thiá»�u tá»± nhiÃ�ªn, ngÆ°á»�i xÆ°a Ä�Ã�£ nháºn xÃ�©t thấy sá»± biến hoÃ�¡ khÃ�´ng ngừng của sá»± váºt (thÃ�¡i cá»±c sinh lưỡng nghi, lÆ°Æ¡ng nghi sinh tứ tượng, tứ tượng sinh bÃ�¡t quÃ�¡i. Lưỡng nghi lÃ� Ã�¢m vÃ� dÆ°Æ¡ng, tứ tượng lÃ� thÃ�¡i Ã�¢m, thÃ�¡i dÆ°Æ¡ng, thiếu Ã�¢m vÃ� thiếu dÆ°Æ¡ng. BÃ�¡t quÃ�¡i lÃ� cÃ� n, khảm, cấn, chấn, tá»�n, ly, khÃ�´n vÃ� Ä�oÃ� i).

NgÆ°á»�i ta cÃ�²n nháºn xÃ�©t thấy rằng cÆ¡ cấu của sá»± biến hoÃ�¡ khÃ�´ng ngừng Ä�Ã�³ lÃ� ức chế lẫn nhau, giÃ�ºp Ä�ỡ, ảnh hÆ°á»�ng lẫn nhau, nÆ°Æ¡ng tá»±a lẫn nhau vÃ� thÃ�ºc Ä�ẩy lẫn nhau.

Ä�á»� biá»�u thá»� sá»± biến hoÃ�¡ khÃ�´ng ngừng vÃ� qui luáºt của sá»± biến hoÃ�¡ Ä�Ã�³, ngÆ°á»�i xÆ°a Ä�ặt ra â��thuyết Ã�¢m dÆ°Æ¡ngâ��.

Ã�â��m dÆ°Æ¡ng khÃ�´ng phải lÃ� thứ váºt chất cụ thá»� nÃ� o mÃ� thuá»�c tÃ�Ânh mÃ�¢u thuẫn nằm trong tất cả má»�i sá»± váºt, nÃ�³ giải thÃ�Âch hiá»�n tượng mÃ�¢u thuẫn chi phá»�i má»�i sá»± biến hoÃ�¡ vÃ� phÃ�¡t triá»�n của sá»± váºt.

NÃ�³i chung, phÃ� m cÃ�¡i gÃ�¬ cÃ�³ tÃ�Ânh chất hoạt Ä�á»�ng, hÆ°ng phấn, tá»� rÃ�µ, á»� ngoÃ� i, hÆ°á»�ng lÃ�ªn, vÃ�´ hÃ�¬nh, nÃ�³ng rá»±c, sÃ�¡ng chÃ�³i, rắn chắc, tÃ�Âch cá»±c Ä�á»�u thuá»�c dÆ°Æ¡ng.

Tất cả những c�¡i g�¬ trầm tĩnh, ức chế, m� t�i, � trong, hư�ng xu�ng, l�¹i lại, hữu h�¬nh, lạnh lẽo, �en t�i, nhu nhược, ti�ªu cực ��u thu�c �¢m.

Từ c�¡i l�n như tr�i, �ất, mặt tr�i, mặt tr�ng, �ến c�¡i nh� như con s�¢u, con b�, c�¢y c�, ��u �ược qui v� o �¢m dương.

VÃ� dụ vá»� thiÃ�ªn nhiÃ�ªn thuá»�c dÆ°Æ¡ng ta cÃ�³ thá»� ká»�: Mặt trá»�i, ban ngÃ� y, mÃ�¹a xuÃ�¢n, hÃ�¨, Ä�Ã�´ng, nam, phÃ�Âa trÃ�ªn, phÃ�Âa ngoÃ� i, nÃ�³ng, lá»a, sÃ�¡ng. Thuá»�c Ã�¢m ta cÃ�³: Mặt trÄ�ng, ban Ä�Ã�ªm, thu, Ä�Ã�´ng, tÃ�¢y, bắc, phÃ�Âa dÆ°á»�i, phÃ�Âa trong, lạnh nÆ°á»�c, tá»�i.

Trong con ngÆ°á»�i, dÆ°Æ¡ng lÃ� mÃ�© ngoÃ� i, sau lÆ°ng, phần trÃ�ªn, lục phủ, khÃ�Â, vá»�; Ã�â��m lÃ� mÃ�© trong, trÆ°á»�c ngá»±c vÃ� bụng, phần dÆ°á»�i ngÅ© tạng, huyết, vinh.

Ã�â��m dÆ°Æ¡ng tuy bao hÃ� m Ã�½ nghÄ©a Ä�á»�i láºp mÃ�¢u thuẫn nhÆ°ng cÃ�²n bao hÃ� m cả Ã�½ nghÄ©a nguá»�n gá»�c á»� nhau mÃ� ra, há»� trợ, chế Æ°á»�c nhau mÃ� tá»�n tại. Trong Ã�¢m cÃ�³ mầm má»�ng của dÆ°Æ¡ng, trong dÆ°Æ¡ng lại cÃ�³ mầm má»�ng của Ã�¢m.

(TrÃ�Âch â��CÃ�¢y thuá»�c vá»� thuá»�c VN.â�� của Ä�á»� tất Lợi)

Thuyết ngũ h� nh

Thuyết ngÅ© hÃ� nh vá»� cÄ�n bản cÅ©ng lÃ� má»�t cÃ�¡ch biá»�u thá»� luáºt mÃ�¢u thuẫn Ä�Ã�£ giá»�i thiá»�u trong thuyết Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng bá»� xung vÃ� lÃ� m cho thuyết Ã�¢m dÆ°Æ¡ng hoÃ� n bá»� hÆ¡n.

Ngũ h� nh l� : Kim, m�c, thuỷ, hoả, th�.

NgÆ°á»�i xÆ°a cho rằng má»�i váºt trong vÅ© trụ Ä�á»�u chá»� cho 5 chất phá»�i hợp nhau mÃ� tạo nÃ�ªn.

Theo tÃ�Ânh chất thÃ�¬ thuá»· lÃ� lá»�ng, lÃ� nÆ°á»�c thÃ�¬ Ä�i xuá»�ng, thấm xuá»�ng. Hoả lÃ� lá»a thÃ�¬ bÃ�¹ng chÃ�¡y, bá»�c lÃ�ªn.

M�c l� g�, l� c�¢y th�¬ m�c l�ªn cong hay thẳng.

Kim lÃ� kim loại, thuáºn chiá»�u hay Ä�á»�i thay.

Th� l� �ất th�¬ �� tr�ng tr�t, g�¢y gi�ng �ược.

Tinh thần cÆ¡ bản của thuyết ngÅ© hÃ� nh bao gá»�m hai phÆ°Æ¡ng diá»�n giÃ�ºp Ä�ỡ nhau gá»�i lÃ� tÆ°Æ¡ng sinh vÃ� chá»�ng lại nhau gá»�i lÃ� tÆ°Æ¡ng khắc. TrÃ�ªn cÆ¡ sá»� sinh vÃ� khắc lại thÃ�ªm hiá»�n tượng chế hoÃ�¡, tÆ°Æ¡ng thừa, tÆ°Æ¡ng vÅ©. TÆ°Æ¡ng sinh, tÆ°Æ¡ng khắc, chế hoÃ�¡, tÆ°Æ¡ng thừa, tÆ°Æ¡ng vÅ© biá»�u thá»� má»�i sá»± biến hoÃ�¡ phức tạp của sá»± váºt.

Luáºt tÆ°Æ¡ng sinh: TÆ°Æ¡ng sinh cÃ�³ nghÄ©a lÃ� giÃ�ºp Ä�ỡ nhau Ä�á»� sinh trÆ°á»�ng. Ä�em ngÅ© hÃ� nh liÃ�ªnÂhá»� vá»�i nhau thÃ�¬ thấy 5 hÃ� nh cÃ�³ quan há»� xÃ�ºc tiến lẫn nhau, nÆ°Æ¡ng tá»±a lẫn nhau.

Theo luáºt tÆ°Æ¡ng sinh thÃ�¬ thuá»· sinh má»�c, má»�c sinh hoả, hoả sinh thá»�, thá»� sinh kim, kim sinh thuá»·, thuá»· lại sinh má»�c vÃ� cứ nhÆ° váºy tiếp diá»�n mÃ�£i. ThÃ�ºc Ä�ẩy sá»± phÃ�¡t triá»�n khÃ�´ng bao giá»� ngừng. Trong luáºt tÆ°Æ¡ng sinh của ngÅ© hÃ� nh cÃ�²n bao hÃ� m Ã�½ nữa lÃ� hÃ� nh nÃ� o cÅ©ng cÃ�³ quan há»� vá»� hai phÆ°Æ¡ng diá»�n: CÃ�¡i sinh ra nÃ�³ vÃ� cÃ�¡i nÃ�³ sinh ra, tức lÃ� quan há»� mẫu tá». VÃ� dụ kim sinh thuá»· thÃ�¬ kim lÃ� mẹ của thuá»·, thuá»· lại sinh ra má»�c váºy má»�c lÃ� con của Thuá»·.

Trong quan h� tương sinh lại c�³ quan h� tương khắc �� bi�u hi�n c�¡i �½ th�ng bằng, giữ g�¬n lẫn nhau.

Luáºt tÆ°Æ¡ng khắc: TÆ°Æ¡ng khắc cÃ�³ nghÄ©a lÃ� ức chế vÃ� thắng nhau. Trong qui luáºt tÆ°Æ¡ng khắc thÃ�¬ má»�c khắc thá»�, thá»� lại khắc thuá»·, thuá»· lại khắc hoả, hoả lại khắc kim, kim khắc má»�c, vÃ� má»�c khắc thá»� vÃ� cứ nhÆ° váºu lại tiếp diá»�n mÃ�¡i.

Trong t�¬nh trạng b�¬nh thư�ng, sự tưong khắc c�³ t�¡c dụng duy tr�¬ sự th�ng bằng, nhưng nếu tương khắc th�¡i qu�¡ th�¬ l� m cho sự biến ho�¡ tr� lại kh�¡c thư�ng.

Trong tương khắc, m�´ĩ h� nh cũng lại c�³ hai quan h�:Giữa c�¡i thắng n�³ v� c�¡i n�³ thắng. V� dụ m�c th�¬ n�³ khắc th�, nhưng lại b� kim khắc n�³.

Hiá»�n tượng tÆ°Æ¡ng khắc khÃ�´ng tá»�n tại Ä�Æ¡n Ä�á»�c; trong tÆ°Æ¡ng khắc Ä�Ã�£ cÃ�³ ngụ Ã�½ tÆ°Æ¡ng sinh, do Ä�Ã�³ vạn váºt tá»�n tại vÃ� phÃ�¡t triá»�n.

Luáºt chế hÃ�³a: Chế hoÃ�¡ lÃ� chế ức vÃ� sinh hoÃ�¡ phá»�i hợp vá»�i nhau. Trong chế hoÃ�¡ bao gá»�m cả hiá»�n tượng tÆ°Æ¡ng sinh vÃ� tÆ°Æ¡ng khắc. Hai hiá»�n tượng nÃ� y gắn liá»�n vá»�i nhau.

Lẽ tạo hoÃ�¡ khÃ�´ng thá»� khÃ�´ng cÃ�³ sinh mÃ� cÅ©ng khÃ�´ng thá»� khÃ�´ng cÃ�³ khắc. KhÃ�´ng cÃ�³ sinh thÃ�¬ khÃ�´ng cÃ�³ Ä�Ã�¢u mÃ� nảy ná»�; khÃ�´ng cÃ�³ khắc thÃ�¬ phÃ�¡t triá»�n quÃ�¡ Ä�á»� sẽ cÃ�³ hại. Cần phải cÃ�³ sinh trong khắc, cÃ�³ khắc trong sinh má»�i váºn hÃ� nh liÃ�ªn tục, tÆ°Æ¡ng phản, tÆ°Æ¡ng thÃ� nh vá»�i nhau.

Quy luáºt chế hoÃ�¡ ngÅ© hÃ� nh lÃ� :

M�c khắc th�, th� sinh kim, kim khắc m�c.

Hoả khắc kim, kim sinh thuỷ, thuỷ khắc hoả.

Thá»� khắc thuá»·, thuá»· sinh má»�c, má»�ckÂhắc thá»�.

Kim khắc m�c, m�c sinh hoả, hoả khắc kim.

Thuỷ khắc hoả, hoả sinh th�, th� khắc thuỷ.

Luáºt chế hoÃ�¡ lÃ� má»�t khÃ�¢u trá»�ng yếu trong thuyết ngÅ© hÃ� nh. NÃ�³ biá»�u thá»� sá»± cÃ�¢n bằng tất nhiÃ�ªn phải thấy trong vạn váºt. Nếu cÃ�³ hiá»�n tượng sinh khắc thÃ�¡i quÃ�¡ hoặc khÃ�´ng Ä�ủ thÃ�¬ sẽ xảy ra sá»± biến hoÃ�¡ khÃ�¡c thÆ°á»�ng. Coi bảng dÆ°á»�i Ä�Ã�¢y chÃ�ºng ta thấy má»�i hÃ� nh Ä�á»�u cÃ�³ má»�i liÃ�ªn há»� bá»�n mặt. CÃ�¡i sinh ra nÃ�³, cÃ�¡i nÃ�³ sinh ra, cÃ�¡i khắc nÃ�³ vÃ� cÃ�¡i bá»� nÃ�³ khắc.

VÃ� dụ: Má»�c khắc thá»� nhÆ°ng thá»� sinh kim, kim lại khắc má»�c. Váºy nhÆ° nếu má»�c khắc thá»� má»�t cÃ�¡ch quÃ�¡ Ä�Ã�¡ng, thÃ�¬ con của thá»� lÃ� km tất nhiÃ�ªn ná»�i dáºy khắc má»�c kiá»�u nhÆ° con bÃ�¡o thÃ�¹ cho mẹ. NghÄ©a lÃ� bản thÃ�¢n cÃ�¡i bá»� cÃ�³ Ä�ầy Ä�ủ nhÃ�¢n tá»� chá»�ng lại cÃ�¡i khắc nÃ�³.Cho nÃ�ªn, má»�c khắc thá»� lÃ� Ä�á»� tạo nÃ�ªn tÃ�¡c dụng chế ức, mÃ� duy trÃ�¬ sá»± cÃ�¢n bằng. Khắc vÃ� sinh Ä�á»�u cần thiết cho sá»± giữ gÃ�¬n thế cÃ�¢n bằng trongthÂiÃ�ªn nhiÃ�ªn.

CÅ©ng trong bảng quan há»� chế hoÃ�¡, chÃ�ºng ta thấy má»�c sinh hoả; nếu chá»� nhÃ�¬n hÃ� nh má»�c khÃ�´ng thÃ�´i, thÃ�¬ nhÆ° má»�c gÃ�¡nh trá»�ng trÃ�¡ch gÃ�¢y dá»±ng cho con lÃ� hoả, nhÆ°ng nhá»� cÃ�³ hoả mạnh, hạn chế bá»�t Ä�ược sức của kim lÃ� má»�t hÃ� nh khắc má»�c. NhÆ° váºy má»�c sinh con lÃ� hoả, nhÆ°ng nhá»� cÃ�³ con lÃ� hoả mạnh mÃ� hạn chế bá»�t kim lÃ� m hại má»�c do Ä�Ã�³ má»�c giữ vững cÆ°Æ¡ng vá»�.

�i�u 107 : �« Thi�ªn can ��a chi �» l� g�¬ ?1. Mư�i thi�ªn can: Theo thứ tự từ 1 �ến 10 l� :

GiÃ�¡p(1), ất (2), bÃ�Ânh (3), Ä�inh(4), máºu (5) ká»· (6), canh(7), tÃ�¢n (8), nhÃ�¢m (9), quÃ� (10).

- Sá»� lẻ lÃ� dÆ°Æ¡ng can (giÃ�¡p, bÃ�Ânh máºu, canh, nhÃ�¢m)

- Sá»� chẵn lÃ� Ã�¢m (ất, Ä�inh, ká»·, tÃ�¢n, quÃ�Â)

- Ng� y lẻ (dương can) l� ng� y cương (��i ngoại)

- Ng� y chẵn (�¢m can) l� ng� y cương (��i n�i)

- Những cặp Ä�á»�i xung: GiÃ�¡p vÃ� ká»·, ất vÃ� canh, bÃ�Ânh vÃ� tÃ�¢n, Ä�inh vÃ� nhÃ�¢m, máºu vÃ� quÃ�Â.

2. Mư�i hai ��a chi:

Theo thứ tá»± từ 1 Ä�ến 12 lÃ� : TÃ�½ (1), sá»u (2), dần (3) , mÃ�£o (4), thÃ�¬n (5), tỵ (6), ngá»� (7), mÃ�¹i (8), thÃ�¢n (9),dáºu (10), tuất (11), hợi (12).

-S� lẻ l� dương chi ch� kết hợp v�i �¢m can.

- V� dụ: Gi�¡p t�½, canh ng�....

- S� chẵn l� �¢m chi ch� kết hợp v�i �¢m can

VÃ� dụ: TÃ�¢n sá»u, quÃ� mÃ�¹i...

- Những cặp Ä�á»�i xung: TÃ�½ vÃ� ngá»�, sá»u vÃ� mÃ�¹i, dần vÃ� thÃ�¢n, mÃ�£o vÃ� dáºu, thÃ�¬n vÃ� tuất, tá»� vÃ� hợi (nghÄ©a lÃ� hÆ¡n kÃ�©m nhau 6).

- Tương hợp: c�³ hai loại, nh� hợp v� tam hợp.

Nh� hợp:

TÃ�½ - sá»u, MÃ�£o - tuất, Tá»� - thÃ�¢n, Dần- hợi, ThÃ�¬n- dáºu, Ngá»�- mÃ�¹i

Tam hợp:

ThÃ�¢n - tÃ�½ - thÃ�¬n, Dần - ngá»�- tuất, HÆ¡i- mÃ�£o - mÃ�¹i, Tá»� -dáºu - sá»u

NhÆ° váºy má»�i chi chá»� cÃ�³ má»�t xung (vÃ� dụ tÃ�½ xung ngá»�), ba...Ä�iá»�u 108 : Ã�« Lục tháºp hoa giÃ�¡p Ã�» lÃ� gÃ�¬ ?

Lục tháºp hoa giÃ�¡p lÃ� sá»± kết hợp 6 chu kỳ hÃ� ng can vá»�i 5 chu kỳ hÃ� ng chi thÃ� nh há»� 60

CÃ�¡ch tÃ�Ânh nÄ�m, thÃ�¡ng, ngÃ� y, giá»� Ä�á»�u theo há»� sá»� Ä�Ã�³, gá»�i lÃ� lá»�ch can chi. cÃ�³ 6 chu kỳ hÃ� ng can tức lÃ� cÃ�³ 6 giÃ�¡p mÃ� má»�i chu kỳ hÃ� ng can hay má»�i giÃ�¡p gá»�m 10 can (Ä�Ã�³ lÃ� : GiÃ�¡p, ất, bÃ�Ânh, Ä�inh, máºu, ká»·, canh, tÃ�¢n, nhÃ�¢m, quÃ�Â) nÃ�ªn gá»�i lÃ� lục tháºp hoa giÃ�¡p.

NÄ�m: Hết má»�t vÃ�²ng 60 nÄ�m từ giÃ�¡p tÃ�½ Ä�ến quÃ� hợi. Từ nÄ�m thứ 61 trá»� lại giÃ�¡p tÃ�½, nÄ�m thứ 121,181 ... cÅ©ng trá»� lại giÃ�¡p tÃ�½. Ä�Ã�³ lÃ� má»�t Ä�iá»�u trá»� ngại cho viá»�c nghiÃ�ªn cứu sá», nếu khÃ�´ng ghi chiá»�u vua nÃ� o thÃ�¬ rất khÃ�³ xÃ�¡c Ä�á»�nh. Má»�t gia Ä�Ã�¬nh cÃ�³ Ã�´ng vÃ� chÃ�¡u cÃ�¹ng má»�t tuá»�i, cÃ�³ khi tÃ�Ânh tuá»�i chÃ�¡u nhiá»�u hÆ¡n tuá»�i Ã�´ng, váºy nÃ�ªn khi tÃ�¬nh thÃ� nh dÆ°Æ¡ng lá»�ch cần phải chÃ�º Ã�½ cá»�ng trừ bá»�i sá»� của 60.

Con s� cu�i c�¹ng của n�m dương l�ch ứng v�i c�¡c can:

0: Canh (v� dụ canh t�½ 1780)

2: Nh�¢m

3: QuÃ�Â

4: Gi�¡p

5; Ất (vÃ� dụ ất dáºu 1945)

6: BÃ�Ânh

7: �inh

8: Máºu

9: Ká»·

Bảng tÃ�Ânh Ä�á»�i nÄ�m lá»�ch can chi thÃ� nh nÄ�m dÆ°Æ¡ng lá»�ch

CÃ�¡ch tÃ�Ânh: Cá»�ng hoặc trừ bá»�i sá»� 60 cÃ�²n dÆ° bao nhiÃ�ªu, Ä�á»�i chiếu bảng dÆ°á»�i Ä�Ã�¢y sẽ biết nÄ�m Can- Chi

ThÃ�¡ng: ThÃ�¡ng giÃ�ªng Ã�¢m lá»�ch luÃ�´n luÃ�´n lÃ� thÃ�¡ng dần, thÃ�¡ng hai lÃ� mÃ�£o, cứ tuÃ�¢n theo thứ tá»± Ä�Ã�³ Ä�ến thÃ�¡ng 11 lÃ� tÃ�½, thÃ�¡ng chạp lÃ� Sá»u (12 thÃ�¡ng ứng vá»�i 12 chi).

ThÃ�¡ng giÃ�ªng của nÄ�m cÃ�³ hÃ� ng can giÃ�¡p hoặc ká»· (vÃ� dụ nÄ�m giÃ�¡p tÃ�½, ká»· hợi) lÃ� thÃ�¡ng bÃ�Ânh dần.

ThÃ�¡ng giÃ�ªng của nÄ�m cÃ�³ hÃ� ng can bÃ�Ânh, tÃ�¢n lÃ� thÃ�¡ng canh dần

Th�¡ng gi�ªng của n�m c�³ h� ng can �inh, nh�¢m l� th�¡ng nh�¢m dần.

ThÃ�¡ng giÃ�ªng của nÄ�m cÃ�³ hÃ� ng can máºu quÃ� lÃ� thÃ�¡ng giÃ�¡p dần

TrÆ°á»�ng hợp nÄ�m cÃ�³ thÃ�¡ng nhuáºn thÃ�¬ cứ theo thÃ�¡ng chÃ�Ânh (khÃ�´ng Ä�á»�i).

NgÃ� y: ngÃ� y Ã�¢m lá»�ch vÃ� ngÃ� y can chi chÃ�ªnh lá»�ch nhau rất khÃ�³ xÃ�¡c Ä�á»�nh. vá»� Ã�¢m lá»�ch trong 19 nÄ�m cÃ�³ 7 thÃ�¡ng nhuáºn, lại cÃ�³ thÃ�¡ng Ä�ủ 30 ngÃ� y thÃ�¡ng thiếu29 ngÃ� y theo trÃ�¬nh tá»± khÃ�´ng nhất Ä�á»�nh, nÃ�ªn tÃ�Ânh ngÃ� y can chi theo dÆ°Æ¡ng lá»�ch dá»� hÆ¡n (xem bảng cÃ�¡ch Ä�á»�i ngÃ� y can chi sang ngÃ� y dÆ°Æ¡ng lá»�ch).

Giá»�: má»�t ngÃ� y Ä�em cÃ�³ 24 giá»� nhÆ°ng theo can chi chá»� cÃ�³ 12 giá»�. Giá»� tÃ�½ (chÃ�Ânh tÃ�½ lÃ�ºc 0 giá»�). Giá»� ngá»� (chÃ�Ânh ngá»� lÃ�ºc 12 giá»� trÆ°a).

Ban ngÃ� y tÃ�Ânh giá»� dần (tức 4 giá»� sÃ�¡ng) Ä�ến giá»� thÃ�¢n lÃ�ºc 4 giá»� chiá»�u. Ban Ä�Ã�ªm tÃ�Ânh từ giá»� dáºu Ä�ến hết giá»� sá»u. Nếu theo lá»�ch can thÃ�¬ bắt Ä�ầu từ 23 giá»� 30 phÃ�ºt Ä�Ã�£ sang giá»� tÃ�½ của ngÃ� y hÃ�´m sau.

Kết hợp Lục tháºp hoa giÃ�¡p vá»�i Ã�â��m DÆ°Æ¡ng ngÅ© hÃ� nh Ä�á»� tÃ�Â-nh tuá»�i xung khắc vá»�i ngÃ� y, thÃ�¡ng, nÄ�m can chi Ä�á»�nh chá»�n:

Tương xung: C�³ Lục xung h� ng chi:

- T�½ xung ng�

- Sá»u xung MÃ�¹i

- Dần xung Th�¢n

- MÃ�£o xung Dáºu

- Th�¬n xung Tuất

- T� Xung Hợi

V� tứ xung h� ng can:

- Gi�¡p xung canh,

- Ất xung t�¢n,

- BÃ�Ânh xung nhÃ�¢m,

- Ä�inh xung quÃ�Â, (máºu ká»· khÃ�´ng xung).

NhÆ°ng khi kết hợp lục tháºp hoa giÃ�¡p theo há»� sá»� 60, cÃ�³ 5 lần hÃ� ng chi (12) gặp 6 hÃ� ng can (10), quy vÃ� o ngÅ© hÃ� nh tÃ�Ânh tÆ°Æ¡ng sinh tÆ°Æ¡ng khắc thÃ�¬ cÃ�³ 1 lần tÆ°Æ¡ng hoÃ� , 2 lần tÆ°Æ¡ng sinh, chá»� cÃ�²n lại 2 lần xung khắc (hÃ� ng chi).

ThÃ� dụ: TÃ�Ânh xem ngÃ� y (hoặc thÃ�¡ng, hoặc nÄ�m) giÃ�¡p tÃ�½ xung khắc vá»�i tuá»�i nÃ� o?

TÃ�Ânh hÃ� ng chi: tÃ�½ xung ngá»�, váºy giÃ�¡p tÃ�½ (xung vá»�i giÃ�¡p ngá»�, canh ngá»�, bÃ�Ânh ngá»�, nhÃ�¢m ngá»�, vÃ� máºu ngá»�)

Xem bảng â��Kết hợp Lục tháºp hoa giÃ�¡p vá»�i NgÅ© hÃ� nhâ�� ta thấy:

Gi�¡p t�½ thu�c kim:

Gi�¡p ng� thu�c kim v�¬ thế tương ho� .

Canh ngá»� thuá»�c thá»�, bÃ�Ânh ngá»� thuá»�c thuá»· vÃ�¬ thế Ä�á»�u tÆ°Æ¡ng sinh chá»� cÃ�³ nhÃ�¢m ngá»� thuá»�c má»�c, máºu ngá»� thuá»�c hoả lÃ� tÆ°Æ¡ng khắc.

TÃ�Ânh hÃ� ng can: GiÃ�¡p xung canh.

Gi�¡p t�½ thu�c kim:

Canh tuất, canh th�¬n ��u thu�c kim v�¬ thế tương ho�

Canh t�½, canh ng� ��u thu�c th� ��u tương sinh

Ch� c�³ canh Dần v� canh th�¢n thu�c m�c l� tương khắc.

Váºy ngÃ� y (hoặc thÃ�¡ng nÄ�m), giÃ�¡p tÃ�½ chá»� cÃ�³ 4 tuá»�i xung khắc lÃ� nhÃ�¢m ngá»�, máºu ngá»�, canh dần, canh thÃ�¢n:

Tương h�¬nh: Theo h� ng chi c�³ :

- T�½ v� m�£o (m�t dương, m�t �¢m �i�u ho� nhau).

- Tỵ vÃ� dần thÃ�¢n (tá»� Ã�¢m Ä�iá»�u hoÃ� Ä�ược vá»�i dần thÃ�¢n dÆ°Æ¡ng, chá»� cÃ�²n dần vÃ� thÃ�¢n tÆ°Æ¡ng hÃ�¬nh nhau, nhÆ°ng Ä�Ã�£ tÃ�Ânh á»� lục xung ).

Theo luáºt Ä�iá»�u hoÃ� Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, chá»� khắc nhau trong trÆ°á»�ng hợp cả hai Ä�á»�u Ã�¢m hoặc cả hai Ä�á»�u dÆ°Æ¡ng. VÃ�¬ váºy chá»� cÃ�²n lại 2 trÆ°á»�ng hợp tá»± hÃ�¬nh nhau: ThÃ�¬n vá»�i thÃ�¬n, ngá»� vá»�i ngá»�.

Tương hại: cũng l� xấu. c�³ 6 cặp tương hại nhau:

TÃ�½ vÃ� mÃ�¹i, sá»u vÃ� ngá»�, dần vÃ� tá»�, mÃ�£o vÃ� thÃ�¬n, thÃ�¢n vÃ� hợi, dáºu vÃ� tuất.

NhÆ°ng khi kết hợp vá»�i can chi, theo luáºt Ã�¢m dÆ°Æ¡ng, tá»± triá»�t tiÃ�ªu.

- TÃ�³m lại: TÃ�Ânh cả xung, khắc, hÃ�¬nh, hại, trong sá»� 60 can chi, chá»� cÃ�³ 2-4 ngÃ� y khÃ�´ng hợp má»�nh thÃ�´i, hÆ¡n nữa cÃ�²n tuỳ theo mức Ä�á»� xung khắc mạnh hay yếu (tuỳ theo bản má»�nh).

Bảng Ä�á»�i chiếu Lục tháºp hoa giÃ�¡p ngÅ© hÃ� nh vÃ� cÃ�¡ch tÃ�Ânh tuá»�i xung khắc

Bảng Ä�á»�i chiếu Lục tháºp hoa giÃ�¡p ngÅ© hÃ� nh vÃ� cÃ�¡ch tÃ�Ânh tuá»�i xung khắc

Ä�iá»�u 109 : CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y tiết, ngÃ� y trục vÃ� ngÃ� y nhá»�...CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y tiết: Má»�t nÄ�m cÃ�³ 24 khÃ� tiết. KhÃ� tiết phÃ�¹ hợp theo dÆ°Æ¡ng lá»�ch. Ä�á»�i chiếu khi tiết vá»�i ngÃ� y dÆ°Æ¡ng lá»�ch hÃ� ng nÄ�m chá»� chÃ�ªnh lá»�ch lÃ�ªn xuá»�ng má»�t ngÃ� y, bá»�i dÆ°Æ¡ng lá»�ch 4 nÄ�m nhuáºn má»�t ngÃ� u 29/2 mÃ� ngÃ� y tiết khÃ�´ng tÃ�Â-nh nhuáºn (Xem bảng Ä�á»�i chiếu ngÃ� y dÆ°Æ¡ng lá»�ch vá»�i 24 khÃ� tiết).

CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y trá»±c: CÃ�³ 12 trá»±c theo trÃ�¬nh tá»± từ trá»±c kiến Ä�ến trá»±c bế, má»�i ngÃ� y má»�t trá»±c: 1. Kiến (tá»�t), 2. trừ (thÆ°á»�ng), 3. mÃ�£n (tá»�t), 4. bÃ�¬nh (tá»�t), 5. Ä�á»�nh (tá»�t), 6. chấp (thÆ°á»�ng), 7. phÃ�¡ (xấu), 8. nguy (xấu), 9. thÃ� nh (tá»�t), 10. thu (thÆ°á»�ng), 11. khai (tá»�t), 12. bế (xấu).

VÃ� dụ: ThÃ�¡ng giÃ�ªng Ã�¢m lá»�ch tức thÃ�¡ng hai dÆ°Æ¡ng lá»�ch trá»±c kiến tạo ngÃ� y dần ká»� từ tiết láºp xuÃ�¢n trá»� Ä�i. Tiếp sau ngÃ� y Ä�Ã�³ mÃ�£o trá»±c trừ, ngÃ� y thÃ�¬n trá»±c mÃ�£n, ngaỳ tá»� trá»±c bÃ�¬nh... ngÃ� y sá»u trá»±c bế.

Sau láºp xuÃ�¢nÃ� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại dần

Sau kinh tráºpÃ� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại mÃ�£o

Sau thanh minh Trực kiến tại th�¬n

Sau láºp hạÃ� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại tá»�

Sau mang chủng� � � � � � � � � � Trực kiến tại ngok

Sau láºp thuÃ� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại thÃ�¢nÃ� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Ã�

Sau bạch lá»�Ã� Ã� Ã� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại dáºu

Sau láºp Ä�Ã�´ngÃ� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại tuất

Sau �ại tuyết� � � Trực kiến tại t�½

Sau tiá»�u hÃ� nhÃ� Ã� Ã� Trá»±c kiến tại sá»u

Bảng k�ª ng� y tiết theo dương l�ch v� ng� y kh�i �ầu trực kiến theo ng� y tiết

Bảng Ä�á»�i chiếu Nhá»� Tháºp BÃ�¡t TÃ�º vá»�i tuần lá»�

�i�u 110 : C�¡ch ��i ng� y dương l�ch ra ng� y can chiNg� y can chi :

NgÃ� y can chi theo chu kỳ 60 , Ä�á»�c láºp khÃ�´ng lá»� thuá»�c vÃ� o nÄ�m thÃ�¡ng Ã�¢m lá»�ch hay nÄ�m thÃ�¡ng can chi- (Ká»� cả thÃ�¡ng nhuáºn). TÃ�Ânh ngÃ� y can chi chuyá»�n Ä�á»�i sang Ã�¢m lá»�ch rất phức tạp vÃ�¬ thÃ�¡ng Ã�¢m lá»�ch thiếu Ä�ủ từng nÄ�m khÃ�¡c nhau, ngược lại tÃ�Ânh ngÃ� y can chi theo dÆ°Æ¡ng lá»�ch Ä�Æ¡n giản hÆ¡n.

CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y dÆ°Æ¡ng lá»�ch ra ngÃ� y can chi:

Má»�i nÄ�m dÆ°Æ¡ng lá»�ch cÃ�³ 365 ngÃ� y, nghÄ©a lÃ� 6 chu kỳ Lục tháºp hoa giÃ�¡p cá»�ng thÃ�ªm 5 ngÃ� y lẻ. NÄ�m nhuáºn cÃ�³ thÃ�ªm 1 ngÃ� y 29-2 tức 366 ngÃ� y, thÃ�¬ cÃ�´ng thÃ�ªmn 6 ngÃ� y lẻ. Nếu lấy ngÃ� y 1-3 lÃ� ngÃ� y khá»�i Ä�ầu thÃ�¬ cÃ�¡c ngÃ� y sau Ä�Ã�¢y trong má»�i nÄ�m cÃ�¹ng can chi giá»�ng 1-3 : 1/3, 30/4, 39/6, 28/8, 27/10, 26/12, 24/2 nÄ�m sau Ä�Ã�³. Nếu biết ngÃ� y 1/3 (hay má»�t trong bảy ngÃ� y nÃ�³i trÃ�ªn) lÃ� ngÃ� y gÃ�¬, ta dá»� dÃ� ng tÃ�Ânh nhẩm những ngÃ� y bất kỳ trong nÄ�m (gần vá»�i má»�t trong bảy ngÃ� y nÃ�³i trÃ�ªn).

Nếu muá»�n tÃ�Ânh những ngÃ� y 1/3 nÄ�m sau hay nÄ�m sau nữa chá»� cần cá»�ng thÃ�ªm sá»� dÆ° lÃ� 5 Ä�á»�i vá»�i nÄ�m thÆ°á»�ng (tức lÃ� từ 24-28/2) hoặc lÃ� 6 Ä�á»�i vá»�i nÄ�m nhuáºn (cÃ�³ thÃ�ªm ngÃ� y 29/2).

ThÃ� dụ ngÃ� y 1/3 nÄ�m 1995 lÃ� ngÃ� y TÃ�¢n MÃ�£o , từ Ä�Ã�³ tÃ�Ânh nhẩm 25/2/1996 cÅ©ng lÃ� ngÃ� y QuÃ� Tá»�, 27/2/1996 lÃ� ngÃ� y giÃ�¡p Ngá»�. (1996 cÃ�³ hÃ� ng chục Ä�Æ¡n vá»� chia hết cho 4 tức lÃ� nÄ�m nhuáºn cÃ�³ ngÃ� y 29/2).

Ta biết 1/3/1996 lÃ� ngÃ� y Ä�inh Dáºu váºy 24/21997 cÅ©ng lÃ� Ä�inh Dáºu. Chá»� cần cá»�ng thÃ�ªm 5 ngÃ� y. Ta dá»� dÃ� ng tÃ�Ânh ra 1/3/1997 lÃ� ngÃ� y NhÃ�¢m Dần, theo tÃ�Ânh nhẩm = Ä�inh Ä�ến Nham hay Dáºu Ä�ến Dần = 5 ngÃ� y.(Xem bÃ� i so sÃ�¡nh Ã�¢m dÆ°Æ¡ng lá»�ch á»� phần Phụ lục sẽ trÃ�¬nh bÃ� y nÄ�m nÃ� o nhuáºn dÆ°Æ¡ng lá»�ch vÃ� nhuáºn Ã�¢m lá»�ch).

ThÃ� dụ: Theo cÃ�¡ch tÃ�Ânh trÃ�ªn ngÃ� y 1/3/1997 lÃ� ngÃ� y...Ä�iá»�u 111 : Giá»� hoÃ� ng Ä�ạo lÃ� gÃ�¬ ? CÃ�¡ch chá»�n giá»� hoÃ� ng Ä�ạo

Theo phong tục cá»� truyá»�n, khá»�i Ä�ầu má»�t viá»�c gÃ�¬, ngoÃ� i viá»�c chá»�n ngÃ� y lÃ� nh thÃ�¡ng tá»�t cÃ�²n phải chá»�n giá»� tá»�t. Xuất hÃ� nh, khá»�i cÃ�´ng xÃ�¢y dá»±ng, khai trÆ°Æ¡ng cá»a hÃ� ng, bắt Ä�ầu Ä�i Ä�Ã�³n dÃ�¢u, Ä�Æ°a dÃ�¢u, bắt Ä�ầu lá»� Ä�Æ°a ma, hạ huyá»�t Ä�á»�u phải chá»�n giá»� hoÃ� ng Ä�ạo. Trừ trÆ°á»�ng hợp Ä�ặc biá»�t, vÃ� dụ sắp Ä�ến giá»� tÃ� u, xe xuất phÃ�¡t, nếu Ä�ợi giá»� tá»�t cÃ�³ khi nhỡ kế hoạch; hoặc cÃ�³ giá»� tá»�t, ngÃ� y tá»�t, nhÆ°ng thá»�i tiết rất xấu, chÆ°a khá»�i cÃ�´ng Ä�ược... Nếu cứ quÃ�¡ cÃ�¢u ná»� nhiá»�u khi lại há»�ng viá»�c.

Ä�á»� chá»�n ngÃ� y hoÃ� ng Ä�ạo, cÃ�³ thá»� xem phần â��Chá»�n ngÃ� y kÃ�©n giá»�â�� Phan Kế BÃ�Ânh. ChÃ�ºng tÃ�´i cÅ©ng giá»�i thiá»�u má»�t phÆ°Æ¡ng phÃ�¡p Ä�Æ¡n giản giÃ�ºp bạn khÃ�´ng biết chữ HÃ�¡n cÅ©ng cÃ�³ thá»� tá»± xem Ä�ược giá»� hoÃ� ng Ä�ạo.

- Trư�c hết xem l�ch �� biết ng� y h� ng chi l� ng� y n� o (từ t�½ �ến hợi).

Má»�t ngÃ� y Ä�Ã�ªm Ã�¢m lá»�ch lÃ� 12 giá»� (2 tiếng Ä�á»�ng há»� lÃ� má»�t giá»�), bắt Ä�ầu lÃ� giá»� tÃ�½ (chÃ�Ânh lÃ� 12 giá»� Ä�Ã�ªm) theo thứ tá»± : TÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o, thÃ�¬n, tá»�, ngá»�, mÃ�¹i, thÃ�¢n, dáºu, tuất, hợi.

Má»�i cÃ�¢u lục bÃ�¡t sau Ä�Ã�¢y cÃ�³ 14 chữ: Hai chữ Ä�ầu chá»� 2 ngÃ� y, chhứ 3 chá»� giá»� tÃ�½, chữ thứ 4 chá»� giá»� sá»u, lần lượt theo thứ tá»± từ chữ thứ 3 Ä�ến chữ 14 chá»� từ giá»� tÃ�½, sá»u, dần, mÃ�£o...xem trong bảng, thấy chữ nÃ� o cÃ�³ phụ Ã�¢m Ä�ầu lÃ� chữ â��Ä�â�� thÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� giá»� hoÃ� ng Ä�ạo. PhÃ�¢n tÃ�Âch tá»· má»� hÆ¡n thÃ�¬ Ä�Ã�³ lÃ� cÃ�¡c giá»�: Thanh long, Minh Ä�Æ°á»�ng, kim Ä�Æ°á»�ng, thiÃ�ªn lÆ°Æ¡ng, ngá»�c Ä�Æ°á»�ng, hoÃ� ng Ä�ạo.

Bảng tÃ�Ânh giá»� hoÃ� ng Ä�ạo

V� dụ: Xem bảng tr�ªn biết �ược : ng� y dần hoặc ng� y th�¢n th�¬ gi� ho� ng

Ä�ạo Ä�Ã�³ng á»� cÃ�¡c giá»�: TÃ�½, sá»u, thÃ�¬n, tỵ, mÃ�¹i, tuất.Ä�iá»�u 112 : CÃ�¡ch tÃ�Ânh ngÃ� y hoÃ� ng Ä�ạo, hắc Ä�ạo

Bảng k�ª ng� y ho� ng �ạo, hắc �ạo theo l�ch can chi từng th�¡ng.

��i chiếu bảng tr�ªn th�¬ biết :

- NgÃ� y hoÃ� ng Ä�ạo của thÃ�¡ng giÃ�ªng vÃ� thÃ�¡ng 7 Ã�¢m lá»�ch lÃ� những ngÃ� y tÃ�½, sá»u, tá»�, mÃ�¹i.

- NgÃ� y hắc Ä�ạo của thÃ�¡ng giÃ�ªng vÃ� thÃ�¡ng 7 Ã�¢m lá»�ch lÃ� những ngÃ� y ngá»�, mÃ�£o, hợi, dáºu.<PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>81##########################################################</PIXTEL_MMI_EBOOK_2005>

Recommended