View
217
Download
2
Category
Preview:
Citation preview
Ćwiczenie nr 3mgr Agnieszka Szczepańska
Lek Repetytorium1. Lek –wstęp
2. Ogólne wiadomości dotyczące otrzymywania leków
3. Rodzaje działania leku
4. Mechanizm działania leków, teoria receptorowa, interakcje leków
5. Budowa chemiczna a właściwości farmakologiczne
6. Wpływ różnych czynników na trwałość leków
7. Drogi wprowadzania leków do ustroju. Dawki i dawkowanie leków
8. Wiązanie się leków w ustroju. Metabolizm leków w ustroju. Drogi
wydalania leków.
9. Toksyczność leków.
10. Uzależnienie i nadużywanie leków.
11. Chromatografia, podział i zasady
12. Chromatografia cienkowarstwowa TLC
Część praktyczna1. Synteza kwasu acetylosalicylowego.
2. Wykrywanie substancji czynnych w leku.
3. Izolacja i identyfikacja substancji czynnych z goździków.
Repetytorium
1. Lek – definicjaLekiem nazywamy substancję chemiczną, która reaguje z żywym
organizmem zmieniając jego czynności w ten sposób, że zmiany te mogą być
wykorzystane do zapobiegania chorobom lub do ich leczenia. W początkach
cywilizacji lekami były przeważnie produkty naturalne, takie jak części roślin,
narządy zwierzęce lub minerały. Były one stosowane wyłącznie na podstawie
doświadczenia lub obserwacji skutków jakie wywoływały u zwierząt. Z
biegiem lat poznano sposoby sporządzania dla celów leczniczych odwarów,
nalewek, maści i proszków.
W 1806 roku Setürner po raz pierwszy wyodrębnił morfinę z opium. Było to
wydarzenie o ogromnym znaczeniu dla lecznictwa. Tę pierwszą izolację
jednorodnej chemicznie substancji leczniczej z surowca roślinnego przyjmuje
się za początek chemii leków.
Chemia leków – zwana również chemią farmaceutyczną jest nauką zajmującą
się związkami biologicznie czynnymi, z których po odpowiednim
przygotowaniu otrzymuje się leki. Chemia leków zajmuje się właściwościami
fizykochemicznymi, sposobami otrzymywania oraz chemiczną oceną
jakościową i ilościową środków leczniczych a także przemianami
chemicznymi, tych związków w ustroju i poza nim.
Urzędowym spisem leków surowców leczniczych w każdym kraju jest
Farmakopea. Zawiera ona spis alfabetyczny leków, obowiązujące normy
czystości, skład, sposoby przyrządzania, oznaczania zawartości, badanie
tożsamości, wykrywanie zanieczyszczeń i zafałszowań, dawkowanie, sposób
przechowywania i ocenę.
2. Ogólne wiadomości dotyczące otrzymywania leków Otrzymywanie leków można podzielić na dwie grupy:
Metody polegające na wyodrębnianiu substancji czynnych z
surowców pochodzenia naturalnego (roślinnego i zwierzęcego).
Synteza chemiczna i biosynteza.
Metody wyodrębniania surowców biologicznie czynnych z produktów
pochodzenia naturalnego polegają głównie na ekstrakcji tych substancji przy
użyciu odpowiednich rozpuszczalników.
1
Wymagają one ponadto przeprowadzenia wielu dodatkowych procesów
fizykochemicznych jak destylacja, krystalizacja, metody chromatograficzne i
inne. Przykładem leków wyodrębnionych przez ekstrakcję z produktów
pochodzenia roślinnego są alkaloidy i glikozydy.
Alkaloidy makowca, głównie morfina, uzyskiwane są przez ekstrakcję z
opium, tj. wysuszonego soku mlecznego niedojrzałych makówek lub słomy
makowej. Z korzeni pokrzyku wilczej jagody Atropa belladonna można
wyodrębnić alkaloidy tropinowe. Podobnie otrzymuje się zespół alkaloidów
sporyszu z przetrwalnika grzyba zwanego buławinką czerwoną Claviceps
purpurea, rezerpinę z Rauwolfia serpentina, metyloksantyny z łusek
kakaowych lub ziaren kawy, chininę z kory drzew chinowych.
Najlepszym przykładem leków uzyskiwanych wyłącznie z surowców
roślinnych są glikozydy nasercowe – przede wszystkim glikozydy naparstnicy
purpurowej Digitalis purpurea i wełnistej Digitalis lanata.
Przez ekstrakcję produktów pochodzenia zwierzęcego otrzymuje się wiele
preparatów organicznych, hormonów i enzymów. Wprawdzie postępy
współczesnej chemii pozwalają na otrzymanie licznych hormonów
syntetycznie, jednak metody wyodrębniania z narządów i gruczołów
zwierzęcych są dalej stosowane ponieważ są tańsze. Przykładem może być
otrzymanie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) z przedniego płata
przysadki mózgowej zdrowych zwierząt. Natomiast oksytocynę i wazopresynę
(hormony tylnego płata przysadki mózgowej) otrzymuje się syntetycznie.
Insulinę – peptydowy hormon trzustki stosowany w leczeniu cukrzycy
uzyskuje się na skalę przemysłową z trzustek zwierzęcych. Obecnie insulinę
otrzymuje się także metodami inżynierii genetycznej.
Druga grupą jest synteza chemiczna. Substratami mogą być proste związki
organiczne (synteza od podstaw) lub związki naturalne modyfikowane
syntetycznie. W ostatnich latach dynamicznie rozwija się biosynteza –
wykorzystująca do syntezy chemicznej szczepy bakteryjne. Coraz większego
znaczenia nabierają metody inżynierii genetycznej, przy pomocy której
modyfikuje się drobnoustroje niejako zmuszając je do produkcji
interesujących leków.
3. Rodzaje działania lekuLek po wprowadzeniu do ustroju w odpowiedniej dawce wywołuje
charakterystyczne działanie.
Leki, które mogą resorbować się z miejsca podania do krwi a następnie
przenikać przez błony komórkowe do tkanek wywierają działanie ogólne.
Leki, które nie wchłaniają się z miejsca podania i nie przenikają do krwi –
działają miejscowo. Niektóre leki po wchłonięciu działają bezpośrednio na
komórki nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym. Działanie to
nazywamy ośrodkowym. Działaniem obwodowym nazywamy wpływ leku na
komórki nerwowe obwodowego układu nerwowego.
Niektóre leki po wprowadzeniu do ustroju wywierają działanie tylko na
określone narządy. Tak np. glikozydy nasercowe podane w dawkach
leczniczych działają głównie na mięsień sercowy. Mówimy wówczas o
działaniu wybiórczym leku.
Leki podajemy bądź w celu zmniejszenia nasilenia, wyeliminowania groźnych
objawów choroby, wtedy działają objawowo, bądź w celu usunięcia przyczyn,
które doprowadzają do występowania tych objawów, wtedy działają
przyczynowo (etioterapeutycznie).
Przyjmowanie leków oprócz działania oczekiwanego, praktycznie zawsze
obarczone jest niepożądanymi efektami. Ten niewłaściwy wpływ leku na
organizm nazywany jest działaniem ubocznym.
Lek wprowadzony do ustroju w dawce przekraczającej dawkę maksymalną
może uszkodzić komórki niektórych narządów. Tak np. luminal przyjęty w
bardzo dużej dawce może zahamować zupełnie czynność komórek ośrodka
2
oddechowego doprowadzając w następstwie do bezdechu i zejścia
śmiertelnego. Takie działanie leku nazywamy toksycznym.
Kilka leków wprowadzonych razem do ustroju może działać w stosunku do
siebie synergistycznie lub antagonistycznie. Synergizm – jest to zgodne
jednokierunkowe działanie leków.
Synergizm addycyjny wystąpi wówczas, kiedy działanie leków podanych
równocześnie będzie sumą działania poszczególnych składników. Ten typ
działania synergistycznego można obserwować przy podaniu leków o
podobnym punkcie uchwytu; np. mieszaniny leków nasennych, narkotyków
chirurgicznych.
Synergizm hiperaddycyjny (potencjalizacja) polega na tym że dwa leki
zastosowane równocześnie wywierają efekt terapeutyczny znacznie większy
niż wynikałoby to z sumowania działania poszczególnych leków. Synergizm
ten występuje najczęściej przy zastosowaniu leków o różnym punkcie
uchwytu działania. Np. jony wapnia i glikozydy nasercowe zwiększają siłę
skurczu mięśnia sercowego. Podając te leki jednocześnie uzyskujemy
znacznie większy efekt niż można byłoby się spodziewać z sumowania ich
działania zastosowanych oddzielnie.
Antagonizm jest to działanie przeciwne – różnokierunkowe dwu lub więcej
leków. Odróżniamy kilka postaci antagonizmu:
Antagonizm czynnościowy – polega na tym, że dwa leki o różnym punkcie
uchwytu wywołują przeciwne objawy. Noradrenalina pobudzając zakończenia
nerwów sympatycznych – wywołuje skurcz naczyń. Papaweryna natomiast
powoduje rozkurcz naczyń poprzez działanie bezpośrednie na mięśnie gładkie
naczyń. Papaweryna będzie działała antagonistycznie do noradrenaliny.
Antagonizm konkurencyjny wystąpi wówczas gdy jeden lek konkurując o
receptor będzie znosił działanie drugiego reagując z tym samym receptorem
Np. atropina będzie znosiła działanie acetylocholiny.
Antagonizm chemiczny polega na tym, że dwa leki reagujące ze sobą tworzą
związek słabiej działający biologicznie lub nieczynny zupełnie. To zjawisko
jest wykorzystywane w leczeniu zatruć. W zatruciu solami baru stosuje się
siarczan sodu, który znosi objawy zatrucia wytrącając nierozpuszczalny w
wodzie i nieaktywny siarczan baru. Antagonizm chemiczny występuje między
związkami chelatującymi, np. między EDTA i jonami metali ciężkich.
4. Mechanizm działania leków, interakcje lekówMechanizm działania leków jest procesem złożonym, który zależy od wielu
czynników takich jak: właściwości fizykochemiczne leku, jego budowy (która
warunkuje łączenie się cząsteczki substancji leczniczej z właściwym dla niej
„miejscem” w organizmie), a także, od masy ciała, wieku i płci chorego, stanu
czynnościowego poszczególnych narządów, współistnienia różnych chorób i
stanu ich zaawansowania.
Szybkość procesu wchłaniania leku, jego rozmieszczenie w organizmie,
biotransformacja i wydalanie pozostają także w ścisłym związku z działaniem.
Można wyróżnić:
leki, których działanie zależy wyłącznie od właściwości
fizykochemicznych. Przeważnie związki te są chemicznie mało aktywne,
natomiast obdarzone są określonymi właściwościami fiz.-chem., np.
lipofilnością, aktywnością powierzchniową, zdolnością zmian
przepuszczalności błon komórkowych itp. Przykładem mogą być wziewne
środki stosowane do znieczulenia ogólnego.
drugą, obszerną grupę leków stanowią związki bardzo aktywne
chemicznie. Działanie to jest wynikiem chemicznego łączenia się
cząsteczek leku z określonymi mikrostrukturami komórkowymi, które
nazwano receptorami
Receptorowa teoria działania leku
3
Receptor można zidentyfikować jako biopolimer o strukturze białkowej
posiadający określone fragmenty, które są w stanie rozpoznać specyficzne
ligandy. Ligandami mogą być zarówno związki endogenne np.
neuroprzekaźniki jak i substancje egzogenne np. leki. Receptor posiada
zdolność tworzenia kompleksu aktywnego z ligandem. Powoduje to szereg
zmian strukturalnych i elektronowych w receptorze a także w ligandzie, co
prowadzi do określonego efektu biologicznego. Upraszczając nieco
zagadnienie można przyjąć, że białkowa struktura receptora stanowi jakby
negatyw przestrzennej struktury leku. Porównując obrazowo receptor do
zamka, który może być otwarty jedynie przez dopasowany do niego klucz –
lek jest takim kluczem. Niekiedy lek pasujący do określonego receptora jest
jak fałszywy klucz do zamka – blokuje go jedynie co stwarza określony efekt
farmakologiczny. Z punktu widzenia chemicznego interesujące jest
wyjaśnienie w jaki sposób następuje wiązanie leku z receptorem.
Większość leków łączy się z receptorem poprzez wiązania jonowe,
wodorowe, oddziaływania dipolowe, -elektronowe oraz hydrofobowe.
Związki o receptorowym mechanizmie działania można podzielić na dwie
grupy: agonista to lek, który wiąże się chemicznie z receptorem i
jednocześnie pobudza ten receptor; antagonista to lek, który po związaniu z
receptorem powoduje unieczynnienie tego receptora.
Ponadto leki wpływają na aktywność enzymów, hamując lub aktywując
czynność enzymów organizmu.
Są leki wpływające na procesy transportu lub też aktywujące lub blokujące
kanały jonowe. Innym typem działania leków jest ich działanie jako
antymetabolitów, hamujących metabolizm komórkowy. Istnieją także leki,
których działanie jest wynikiem bezpośrednich reakcji chemicznych np.
reakcji zobojętniania czy kompleksowania.
Interakcje lekowe mogą zachodzić według bardzo różnych mechanizmów,
które można podzielić na chemiczne, farmakologiczne i farmakodynamiczne
oraz enzymatyczne. O interakcji leków mówimy wtedy kiedy efekty działania
jednego leku ulegają zmianie w wyniku uprzedniego lub jednoczesnego
stosowania innego leku.
Interakcja chemiczna to proces, w którym leki reagują ze sobą in vitro tak,
że jeden lub obydwa ulegają inaktywacji. Przykładem może być tworzenie
nieaktywnego kompleksu pomiędzy tiopentalem (lek nasenny) i
suksametonium (lek zwiotczający). Leki te podawane są często w
znieczuleniu operacyjnym i nie mogą być mieszane w jednej strzykawce.
Interakcje farmakologiczne mogą zachodzić na wiele sposobów łącznie z
omówionym wcześniej synergizmem i antagonizmem. Przykładowo
stosowanie leków moczopędnych zmniejsza stężenie potasu w surowicy krwi.
Niski poziom potasu nasila działanie niektórych glikozydów nasercowych i
predysponuje do zatrucia glikozydowego. Warfaryna (lek przeciwkrzepliwy)
konkuruje z witaminą K zapobiegając syntezie w organizmie wielu czynników
krzepnięcia krwi. Jeżeli produkcja witaminy K w jelicie jest zahamowana
między innymi na skutek podawania antybiotyków per os, to działanie
przeciwkrzepliwe warfaryny nasila się co może prowadzić do krwotoków.
Przykładem reakcji farmakokinetycznej jest działanie wapnia (również żelaza)
z antybiotykami (tetracykliny) powodującego powstanie nierozpuszczalnych
kompleksów przez co opóźnia się wchłanianie tetracyklin podanych doustnie.
Przykładem interakcji enzymatycznej jest następujący przypadek: pacjent
zażywa dikumarol - lek zmniejszający krzepliwość krwi. Lek ten jest
metabolizowany przez jedną z form cytochromu P-450. Następnie okazuje
się, że chory wymaga stosowania fenobarbitalu (luminal) z powodu padaczki.
Zgodnie z oczekiwaniem po pięciu dniach stosowania fenobarbitalu stężenie
cytochromu P-450 w hepatocytach wzrasta 3 – 4 krotnie. Oznacza to, że
dikumarol ulega szybciej metabolizacji przez co zmniejszyło się jego
4
działanie przeciwzakrzepowe. Aby uzyskać właściwy efekt dawkę
podawanego dikumarolu należy zwiększyć. Nowy problem powstaje wtedy
gdy chory przestaje zażywać fenobarbital lecz kontynuuje zażywanie
dikumarolu w zwiększonej dawce. U takiego chorego mogą wystąpić objawy
skazy krwotocznej spowodowanej przedawkowaniem dikumarolu i nagłym
spadkiem poziomu cytochromu P-450 inaktywującego ten lek.
5. Budowa chemiczna a właściwości farmakologiczne. Niejednokrotnie drobne zmiany w budowie związku o określonym działaniu
mogą wpłynąć na zmianę działania farmakologicznego. Jednym z elementów
rozważanych przy zależności struktury i działania jest wielkość cząsteczki
zależna od liczby, rozmiarów i rozmieszczenia atomów. Od wielkości
cząsteczki zależne jest wchłanianie leku czy umiejscowienie w ustroju.
Czynnikiem wpływającym pośrednio na aktywność biologiczną leku jest także
jego zdolność jonizacji (substancje lecznicze, które z powodu budowy
chemicznej nie ulegają jonizacji, charakteryzuje na ogół dobra
rozpuszczalność w lipidach) oraz rozpuszczalność w wodzie i lipidach (miarą
rozpuszczalności związków w lipidach jest współczynnik podziału olej/woda,
im większy jest współczynnik podziału, tym łatwiej lek rozpuszcza się w
lipidach błonowych i tym lepiej przenika prze błony biologiczne). Do
czynników związanych z budową, wpływających na aktywność
farmakologiczną związków, zalicza się różnego rodzaju izomerie.
W rozwijanych aktualnie badaniach podejmowane są próby ilościowego
ujęcia miedzy strukturą a działaniem. Badania te określa się skrótem QSAR
(Quantitative Structure Activity Relationship). Rezultatem tych badań jest
wytyczanie kierunku poszukiwań, w którym istnieje największe
prawdopodobieństwo znalezienia związku o określonym działaniu
farmakologicznym.
6. Wpływ różnych czynników na trwałość lekówTrwałość leku to jego odporność na działanie czynników fizycznych i
chemicznych. Ma to dla leku szczególne znaczenie - gdyż każda zmiana w
budowie i właściwościach fizykochemicznych może spowodować zmiany
farmakologiczne – obniżenie lub utratę aktywności a nawet zwiększenie
toksyczności związku. Z tych względów dla każdej substancji leczniczej i
formy leku ustala się ścisłe normy jakościowego i ilościowego stwierdzenia
zachodzących zmian, oraz sposoby zabezpieczania przed rozkładem.
Zmiany prowadzące do rozkładu leków mogą zachodzić w wyniku procesów
fizycznych, chemicznych lub biologicznych (światło, temperatura, wilgotność,
pH środowiska, enzymy).
Wśród reakcji chemicznych, jakie towarzyszą tym procesom należy wymienić
hydrolizę, utlenianie, redukcję, dekarboksylację i karboksylację oraz
polimeryzację.
Hydroliza jest jedną z najczęstszych przyczyn rozkładu substancji
leczniczych. Oprócz niektórych soli hydrolizie mogą ulegać estry, amidy i
cykliczne imidy, laktamy oraz wiązania eterowe w glikozydach. Hydrolizę
może przyspieszyć podwyższona temperatura oraz środowisko kwaśne lub
zasadowe.
W reakcjach utleniania powstające produkty są z reguły pozbawione
aktywności biologicznej a nawet bardziej toksyczne od wyjściowego leku. Na
utlenianie wrażliwe są związki zawierające grupę aldehydową, fenolową,
pochodne fenotiazyny oraz niektóre alkaloidy. Czynnikami przyspieszającymi
proces utleniania są: podwyższona temperatura, obecność katalizatorów (jony
Cu2+, Fe3+) enzymy typu oksydaz i środowisko kwaśne. Z pozostałymi
procesami chemicznymi powodującymi rozkład leku mamy do czynienia
rzadziej.
5
Przemianami chemicznymi, które nie prowadzą do rozkładu leku, lecz
wpływają na obniżenie aktywności terapeutycznej są przekształcenia
stereochemiczne. Czynnikami przyśpieszającymi ten proces mogą być:
światło, temperatura i odczyn środowiska. Aktywność farmakologiczna
niektórych leków jest związana tylko z jedną formą optycznie czynną.
Klasycznym przykładem może być adrenalina, której forma lewoskrętna jest
20 razy aktywniejsza od prawoskrętnej. Lekom stawia się coraz wyższe
wymagania jakościowe, dlatego szczegółowe badania ich trwałości stanowią
istotny element w całościowej ocenie preparatu.
7. Drogi wprowadzenia leków do ustroju. Dawki i
dawkowanie lekówSzybkość efektu leczniczego oraz jego intensywność zależy w dużym stopniu
od drogi wprowadzenia leku. Najczęściej podajemy lek doustnie. Ta droga
jest bezpieczna i wygodna. Przy podawaniu doustnym leki wykazują jednak
stosunkowo słabe i wolne działanie. Wchłanianie do krwioobiegu odbywa się
przeważnie dopiero w górnym odcinku jelita cienkiego. Niektóre tylko
substancje mogą wchłaniać się już w jamie ustnej (nitrogliceryna, nikotyna)
lub w żołądku (alkohol etylowy). Szybkość wchłaniania się leku z przewodu
pokarmowego zależy w dużym stopniu od wypełnienia jelit treścią
pokarmową.
Postać leku również decyduje o jego szybkim wchłanianiu z przewodu
pokarmowego. Najszybciej wchłaniają się roztwory, po czym kolejno coraz
wolniej zawiesiny, proszki, kapsułki i tabletki powlekane. Substancje
lecznicze wchłonięte z jelit dostają się poprzez żyłę wrotną do wątroby. Wiele
leków ulega tu unieczynnieniu. Leki mogą być wprowadzane doodbytniczo.
Przy takim podaniu wchłaniają się do krwioobiegu szybciej i wywierają
silniejszy efekt farmakologiczny, ponieważ są wchłonięte do krążenia
ogólnego z pominięciem wątroby. Poza tym leki podane per rectum nie
ulegają przemianom pod wpływem fermentów obecnych w górnym odcinku
przewodu pokarmowego. Leki możemy również wprowadzać parenteralnie.
Najbardziej niezawodną drogą jest wstrzyknięcie dożylne. Nie zachodzi tu
zjawisko wchłaniania gdyż roztwór substancji leczniczej miesza się
bezpośrednio z krwią. Duża zatem część leku w bardzo krótkim czasie zostaje
rozmieszczona w tkankach powodując szybkie i silne działanie. Roztwór
wprowadzonego dożylnie leku powinien być jałowy oraz izo- lub słabo
hipertoniczny. Rzadko stosowane są wstrzyknięcia dotętnicze lub dosercowe.
Stosunkowo często lek wprowadzamy do ustroju drogą wstrzyknięć
podskórnych lub domięśniowych. Leki podawane podskórnie wchłaniają się
do krwioobiegu w ciągu 15 – 20 minut. Tą droga podajemy roztwory wodne
jałowe izotoniczne o pH zbliżonym do obojętnego. Ostatnio wszczepia się
pod skórę stałe postacie leków tzw. pelotki np. niektóre hormony. Tak
implantowany lek powoli rozpuszcza się w lipidach i wchłania wolno do
krwioobiegu. Szybko wchłaniające się leki podawane są we wstrzyknięciach
domięśniowych. Roztwory tak wprowadzone muszą być jałowe. Rzadko
podajemy leki doszpikowo, dolędźwiowo czy dootrzewnowo. Leki lotne jak
pary i gazy szybko mogą wchłaniać się przez układ oddechowy. Te postacie
środków leczniczych wdychane przez pacjenta przenikają do pęcherzyków
płucnych i dyfundują do krwi. Podobnie wchłaniają się leki z błon śluzowych
np. z pochwy, cewki moczowej lub spojówki oka. Niektóre leki dobrze
rozpuszczalne w lipidach mogą wchłaniać się z powierzchni skóry. Częściej tą
drogą podajemy leki o działaniu miejscowym
Działanie leku na ustrój zależne jest od ilości wprowadzonego leku.
Odróżniamy następujące rodzaje dawek:
Dawka najniższa – dosis minima to najmniejsza ilość leku, która może
wywierać działanie lecznicze.
Dawka lecznicza – dosis therapeutica to najczęściej używana ilość leku
wywierająca działanie lecznicze
6
Dawka maksymalna – dosis maxima to najwyższa dawka leku, która nie
wywołuje objawów zatrucia.
Dawka śmiertelna – dosis letalis najmniejsza dawka leku wywołująca
śmierć.
Odróżniamy także pojęcie dawki jednorazowej – dosis pro dosi, dawki
dziennej, dobowej. Dawki podawane są w stosunku do dorosłego człowieka.
Dzieci muszą otrzymywać odpowiednio mniejsze dawki leków.
W chemii medycznej znany jest termin indeks terapeutyczny, który wskazuje
do jakiego stopnia poszczególne leki są bezpieczne. Porównuje zakres dawki
leku, która w 50% badanych przypadków daje efekt toksyczny, z zakresem
dawki dającej w 50% badanych przypadków najlepszy efekt terapeutyczny.
8. Wiązanie się leków w ustroju. Metabolizm leków w
ustroju. Drogi wydalania lekuLek po wprowadzeniu do krwi rozpuszcza się w całej jej objętości co trwa
zwykle około jednej minuty. W chwili gdy lek znajduje się w krwi zostaje on
w większym lub mniejszym stopniu odwracalnie związany z białkami krwi.
Lek związany z białkiem jest nieaktywny – nie bierze udziału w dystrybucji i
nie przenika do tkanek, nie wywiera żadnego działania farmakologicznego i
nie jest wydalany ani metabolizowany. Lek związany z białkiem jest
trzymany jak gdyby w rezerwie - stanowi formę zmagazynowaną, z której jest
wolno uwalniany w miarę zmniejszania się wolnej frakcji leku w płynach
ustrojowych. Zdolność białek do wiązania leku jest ograniczona. Jeżeli
zdolność wiązania białek zostaje wysycona to po podaniu następnej dawki
leku ilość wolnego leku w surowicy krwi gwałtownie wzrasta co prowadzi do
zwiększenia działania farmakologicznego. W wypadku hypoalbuminemii –
gdy zdolność wiązania leku przez białka jest zmniejszona już normalnie
stosowane dawki mogą wywołać objawy zatrucia. Niski poziom białek
występuje u głodzonych, wyniszczonych chorobami (nowotwory) a także u
noworodków, zwłaszcza wcześniaków.
Metabolizm (lub biotransformacja) to wielokierunkowe przemiany leków w
ustroju katalizowane przez enzymy. Leki, które w warunkach prawidłowo
funkcjonującego organizmu są jego naturalnymi składnikami jak np. insulina
czy acetylocholina ulegają przemianie przy pomocy enzymów specyficznych
dla tych związków.
Przeważająca jednak ilość leków nie ma odpowiedników w naturalnych
składnikach ustroju i dlatego przemiany enzymatyczne nie mają charakteru
specyficznego. Są one katalizowane przez różne enzymy zawarte w wątrobie,
osoczu, nerkach i innych tkankach. Przemiany chemiczne, jakim ulegają leki
w ustroju zaliczyć można do dwóch faz: w pierwszej fazie w typowych
reakcjach utleniania, redukcji, hydrolizy itp. powstają metabolity, które są
przeważnie biologicznie aktywne. Tę fazę katalizują enzymy frakcji
mikrosomalnej komórek wątroby a tylko nieliczne enzymy osocza, mięśni czy
nerek. W drugiej fazie zachodzą procesy syntezy lub kondensacji. Produktami
są przeważnie połączenia hydrofilowe – biologicznie nieaktywne i łatwo
wydalane z organizmu. Reakcje te także katalizowane są przez enzymy
zawarte w wątrobie, nerkach i przewodzie pokarmowym.
Obok przykładów świadczących o tworzeniu w toku przemian metabolicznych
związków o korzystniejszych właściwościach terapeutycznych niż
macierzyste, mogą także powstawać metabolity toksyczne dla organizmu.
Klasycznym przykładem jest tu środek uspokajający i nasenny thalidomid,
którego działanie teratogenne wiąże się z powstawaniem w ustroju produktów
jego biotransformacji.
Istotny wpływ na metabolizm leku ma płeć. Są to głównie różnice ilościowe.
Większość leków jest szybciej metabolizowana u osobników męskich niż u
żeńskich (aktywność enzymów mikrosomalnych w wątrobie u mężczyzn jest
7
wyraźnie większa). Prawdopodobnie jest to spowodowane indukującym
wpływem testosteronu. Płody i noworodki mają bardzo zmniejszoną zdolność
metabolizowania leków, które z tego powodu są dla nich znacznie bardziej
niebezpieczne (toksyczne). Sprawność biotransformacji leków zmienia się
także w stanach chorobowych.
Głodzenie powoduje u mężczyzn z reguły spadek aktywności enzymów
mikrosomalnych a tym samym spadek aktywności biotransformacji leków.
Odwrotnie u kobiet – głodzenie może pobudzać metabolizm leków. W
podeszłym wieku zmniejsza się aktywność enzymów mikrosomalnych. Leki u
ludzi starszych działają tak jak u dzieci – silniej i są bardziej toksyczne.
Istotny wpływ na metabolizm leków ma temperatura ciała. Zgodnie z regułą
Van’t Hoffa podniesienie temperatury o 10 stopni wzmaga dwukrotnie
szybkość procesów chemicznych. Odnosi się to również do procesów
enzymatycznych biotransformacji leków. Dlatego wiele leków działa u
chorych gorączkujących słabiej i krócej np. glikozydy nasercowe.
Leki mogą być wydalane różnymi drogami
przez nerki - z moczem
przez wątrobę - z żółcią
przez śluzówkę jelit - z kałem
przez gruczoły ślinowe - ze śliną
przez skórę - z potem
przez płuca - z wydzielonym powietrzem
przez gruczoły mleczne – z mlekiem
9. Toksyczność lekówNie ma leków bezpiecznych dla ustroju. W zasadzie każdy lek może wywołać
wiele objawów niepożądanych. Przez działanie toksyczne leku rozumiemy
efekty dawek większych niż lecznicze. Odróżniamy następujące rodzaje
przedawkowania leków:
Przedawkowanie bezwzględne – tzn. następstwa toksycznych dawek leków;
Przedawkowanie kumulatywne – następstwo kumulacji tj. gromadzenia się
leku na skutek podawania dawek większych niż dawki eliminowane;
Przedawkowanie względne – następstwa toksyczne występujące po podaniu
dawek teoretycznie właściwych. Przyczyną względnego przedawkowania
może być niewydolność narządów wewnątrzwydzielniczych np. nerek czy
upośledzenie czynności detoksykacyjnych wątroby. Następstwa toksyczne
mogą także wystąpić na skutek interakcji kilku wspólnie podanych leków.
Niekiedy toksyczne działanie leków jest następstwem odległej konsekwencji
działań leków. Nazywamy to wtórnym działaniem ubocznym.
Np. dysbakterioza przewodu pokarmowego po doustnym podaniu
antybiotyków lub uszkodzenie słuchu przy długotrwałym leczeniu
gentamycyną.
Problem niepożądanych działań leków stał się problemem społecznym. Coraz
częściej obserwuje się „choroby z przeleczenia” tzw. choroby jatrogenne.
10. Uzależnienie i nadużywanie leków
Uzależnienie jest definiowane jako niepowstrzymane pragnienie, które
rozwija się pod wpływem powtarzającego się stosowania leku. W wysoko
rozwiniętych społeczeństwach są trzy powszechnie dostępne, legalnie
używane substancje stosowane w celach nie terapeutycznych: kofeina,
nikotyna i etanol. Wytwarzanie, sprzedaż i konsumpcja innych substancji
uznawane jest przez większość krajów za niezgodne z prawem. Niektóre z
nich mogą być legalnie wykorzystywane jedynie w celach medycznych. Do
najważniejszych substancji leczniczych wywołujących uzależnienie należą:
narkotyczne środki przeciwbólowe (morfina, diamorfina)
8
środki działające depresyjnie na OUN jak etanol, barbiturany,
niektóre rozpuszczalniki organiczne
leki anksjolityczne i psychotropowe (kokaina, amfetamina).
Zależność od substancji oznacza stan, w którym przyjmowanie substancji staje
się nałogiem a potrzeba przyjmowania tego związku przewyższa inne
potrzeby.
Tolerancja – zmniejszenie działania farmakologicznego w przebiegu
długotrwałego stosowania – często towarzyszy uzależnieniu i mechanizmy
odpowiedzialne za oba zjawiska są prawdopodobnie podobne. Wspólną
własnością substancji działających na psychikę, która może być przyczyną
uzależnienia jest wywoływanie działania nagradzającego. Polega ono na tym,
że substancja przyjmowana regularnie i ciągle powoduje ogólne uczucie
przyjemności – fizyczne i psychiczne, a nagłe przerwanie jej stosowania
nieprzyjemne doznania. Osoba uzależniona stara się uniknąć występowania
takich reakcji przez przyjmowanie kolejnych dawek tego związku. Jednym z
objawów takiego przyzwyczajenia jest występowanie fizycznego zespołu
odstawienia o różnej intensywności, który towarzyszy stanowi uzależnienia.
Istotną rolę w uzależnieniu odgrywa wzmocnienie odruchu warunkowego.
Jeżeli podaniu kolejnych dawek substancji uzależniającej towarzyszą
szczególne warunki otoczenia i towarzyszą następującym potem przyjemnym
doznaniom to już widok strzykawki lub papierosa może wywołać oczekiwanie
doznania przyjemności podobnie jak u psów w doświadczeniach Pawłowa.
Zależność psychiczna, która występuje dłużej niż zespół objawów fizycznej
abstynencji jest głównym czynnikiem powodującym powrót do nałogu.
Leczenie uzależnień jest trudne i długotrwałe. Polega w pierwszym etapie na
złagodzeniu ostrych objawów abstynencji przez podanie innego mniej
uzależniającego związku, który wywołuje podobne działanie jak substancja
uzależniająca. Potem stosuje się leki blokujące efekt nagrody. Interesująca
próbą leczenia uzależnienia kokainowego jest uodpornienie na kokainę –
krążące przeciwciała inaktywują kokainę i znoszą jej działanie. Metoda ta nie
jest jeszcze dopuszczona do stosowania klinicznego. Na końcu stosuje się leki
zmniejszające pragnienie przyjmowania substancji uzależniającej (z grupy
przeciwdepresyjnych) a także psychoterapię.
11. Chromatografia, podział i zasadyChromatografia jest metodą rozdziału wykorzystującą różnice w
oddziaływaniu poszczególnych związków z dwiema fazami: ruchomą i
stacjonarną. Początkowo stosowano tę technikę do rozdzielania naturalnych
barwników (pigmentów) i stąd pochodzi jej nazwa. Ma ona wiele zalet jest
prosta, czuła, skuteczna i dlatego znajduje szerokie zastosowanie zarówno
jako metoda wyodrębniania i oczyszczania związków, jak również analizy
mieszanin.
Fazę stacjonarną może stanowić wypełniona kolumna (chromatografia
kolumnowa) poprzez którą przepływa faza ruchoma albo cienka warstwa
przylegająca do odpowiedniego podłoża (chromatografia cienkowarstwowa)
przez którą przenosi się faza ruchoma w wyniku działania sił kapilarnych.
Faza stacjonarna może być ciałem stałym lub cieczą osadzoną na
nieruchomym nośniku, a faza ruchoma cieczą lub gazem. W zależności od
zastosowania kombinacji oraz struktury faz u podstaw podziału
chromatograficznego leżą różne zjawiska fizyczne i pod tym względem
wyróżnia się chromatografię:
adsorpcyjną (metoda ta wykorzystuje selektywną adsorpcję składników
mieszaniny na powierzchni ciała stałego - adsorbenta)
podziałową (rozdzielczą) ciecz-gaz lub ciecz-ciecz oparta jest na różnicy
we współczynnikach podziału pomiędzy dwie fazy: ciecz-ciecz
(chromatografia cieczowa) lub ciecz-gaz (chromatografia gazowa). Fazą
9
stacjonarną jest ciecz osadzona na nieaktywnym nośniku stałym, a fazę
ruchomą stanowi inna ciecz lub gaz)
wymianę jonową (metoda ta polega na selektywnym wiązaniu jonów lub
cząsteczek polarnych przez tak zwane jonity). Wytwarzanie się wiązań
następuje na skutek oddziaływań typu kwas-zasada.
Jest to podział formalny i z punktu widzenia użytkownika ważniejsze są
praktyczne rozwiązania techniczne, te zaś zwykle opierają się na kilku
procesach fizykochemicznych jednocześnie, a poszczególne kategorie
zazębiają się. Można wyróżnić następujące techniki chromatograficzne:
1) chromatografia kolumnowa
2) chromatografia cienkowarstwowa
3) chromatografia bibułowa
4) chromatografia gazowa
5) wysokosprawna chromatografia cieczowa.
12. Chromatografia cienkowarstwowa TLCChromatografia cienkowarstwowa (TLC – thin layer chromatography) jest
specjalną odmianą chromatografii adsorpcyjnej, w której adsorbent stosowany
jest w postaci cienkiej warstwy naniesionej na płytkę. Chromatografia
cienkowarstwowa stosowana bywa najczęściej jako metoda analityczna
jakościowa. Często służy jako metoda kontroli przebiegu reakcji lub rozdziału
mieszanin innymi technikami (np. przy chromatografii kolumnowej).
Wykonanie analizy TLC obejmuje następujące czynności:
przygotowanie płytki
naniesienie badanego roztworu i ewentualnie wzorców
rozwinięcie chromatogramu
wywołanie chromatogramu
analizę wyników
Nanoszenie próbki na płytkę:
Na płytce zaznacza się linię w odległości około 1 cm. od dolnego brzegu. Jest
to tzw. linia startowa. Za pomocą kapilary pobiera się roztwór badanej
mieszaniny i przez dotknięcie nanosi substancję na płytkę. Należy starać, aby
powstająca plamka miała średnicę nie większą niż 2-3 mm. Na tej samej linii
startowej nanosi się próbki substancji wzorcowych w odległościach nie
mniejszych niż 1 cm.
Rozwijanie chromatogramu:
Do komory wlewa się rozpuszczalnik tak, aby na dnie zebrała się jego 0,5-
centymetrowa warstwa. Płytkę umieszcza się w komorze chromatograficznej
pionowo w taki sposób, aby plamki naniesionych próbek znajdowały się
powyżej powierzchni rozpuszczalnika. W wyniku działania sił kapilarnych
eluent wznosi się po płytce, powstaje więc chromatogram „wstępujący”. Gdy
czoło rozpuszczalnika dojdzie do wysokości około 1 cm poniżej górnej
krawędzi, płytkę wyjmuje się z komory, zaznacza natychmiast linię czoła
rozpuszczalnika i suszy.
Współczynnik podziału Rf:
Współczynnik podziału Rf jest zdefiniowany jako stosunek drogi, jaką na
płytce przebył dany związek, do drogi, jaką w tym czasie przebyło czoło
rozpuszczalnika. Dla związków A, B współczynniki Rf wynoszą odpowiednio:
= =
gdzie:
a – droga przebyta przez substancję A; b – droga przebyta przez substancję B;
l – droga przebyta przez czoło rozpuszczalnika; 1 – czoło rozpuszczalnika; 2 –
linia startu
10
Jest to współczynnik charakterystyczny dla danego związku w konkretnym
układzie chromatograficznym, a więc zależy od budowy związku, ale również
od adsorbenta (rodzaj, aktywność, stopień rozdrobnienia, grubość warstwy),
od układu eluującego i ogólnie od warunków wykonania analizy. Tak więc
przy wszelkich porównaniach mających na celu identyfikację związku należy
zachować powtarzalność tych warunków. Całkowitą pewność daje jednak
dopiero wykonanie analizy badanej próbki i wzorca na jednej płytce.
Wywoływanie chromatogramu:
Pozycję barwnych związków na płytce można ustalić bez trudu. Jeżeli związki
nie są barwne, wówczas należy płytkę obejrzeć w świetle lampy UV. Innym
rozwiązaniem jest tzw. wywołanie płytki, czyli potraktowanie jej
odczynnikiem tworzącym barwne produkty z analizowanymi związkami.
Powszechnie stosowanym wywoływaczem jest jod, który sublimuje, a
następnie adsorbuje się na płytce, tworząc niebieskie lub brązowe plamy w
miejscach, gdzie znajduje się związek. Innym wywoływaczem jest kwas
siarkowy lub jego roztwór w metanolu. Płytkę spryskuje się takim roztworem i
następnie umieszcza w temperaturze 200oC, a wtedy w miejscach gdzie
znajduje się substancja organiczna, nastąpi zwęglenie.
Analiza: po wywołaniu chromatogramu dokonujemy jego analizy. Jeżeli
dysponujemy wzorcami, wówczas porównujemy badaną substancję z
wzorcem. Plamki tych samych substancji powinny znajdować się na tej samej
wysokości. Jeżeli nie posiadamy wzorców możemy zmierzyć współczynniki
Rf badanego związku i porównać z danymi literaturowymi.
Część praktyczna1. Synteza kwasu acetylosalicylowego.
2. Wykrywanie substancji czynnych w leku.
3. Izolacja i identyfikacja substancji czynnych z goździków.
1. Synteza kwasu acetylosalicylowegoZastosowanie aspiryny jako leku sięga XVIII wieku, kiedy to odkryto, że
sproszkowana kora wierzby ma działanie przeciwbólowe. Czynnikami
odpowiedzialnymi za to działanie okazały się wyodrębnione z tej kory
pochodne kwasu salicylowego. Od 1859 roku niemiecka firma
farmaceutyczna BAYER używała kwasu salicylowego oraz jego soli sodowej
do produkcji różnych preparatów leczniczych. Jeden z chemików tej firmy
Felix Hoffman zaczął podawać preparat zawierający kwas salicylowy
swojemu ojcu cierpiącemu na reumatyzm. Preparat okazał się bardzo
skuteczny, ale jednocześnie powodował tak silne podrażnienie błony śluzowej
żołądka, że nie mógł być zbyt często przyjmowany. Hoffman wpadł na
pomysł, aby zmniejszyć kwasowość leku przez acetylację grupy
hydroksylowej. Zmodyfikowany preparat okazał się nie tylko znacznie
łagodniejszy dla żołądka, ale miał także o wiele silniejsze działanie
przeciwbólowe i przeciwzapalne niż poprzednio stosowane pochodne kwasu
salicylowego. Powiadomiony o odkryciu dyrektor firmy natychmiast
zorganizował intensywne badania kliniczne nowego środka i nadal mu nazwę
ASPIRIN od a - acetyl i spirin od niemieckiej nazwy kwasu salicylowego –
Spirsäure. W 1899 roku aspiryna pojawiła się po raz pierwszy w handlu.
11
Kwas acetylosalicylowy ma własności przeciwbólowe, przeciwgorączkowe
i przeciwzapalne – należy do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych
(NLPZ). Mimo, że jest tak starym lekiem, w większości krajów jest nadal
najczęściej stosowanym specyfikiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym
(obok paracetamolu). Inną ważną cechą kwasu acetylosalicylowego
wykorzystywaną w leczeniu jest jego działanie hamujące tworzenie skrzepów
płytkowych – małe dawki kwasu acetylosalicylowego stosowane są w
profilaktyce udarów mózgu i zawałów serca.
W 2007 opublikowano badanie, oparte na retrospektywnej obserwacji 79 439
kobiet, w którym oceniono umieralność wśród kobiet przyjmujących ASA. W
trakcie 24-letniej obserwacji wykazano zmniejszenie ogólnej umieralności
o 25%. Umieralność z przyczyn sercowo-naczyniowych była zmniejszona o
38% już po 1 roku zażywania ASA, natomiast umieralność z powodu
nowotworów była zmniejszona o 12% i zaobserwowana została po 10-letnim
okresie stosowania leku. Korzyści te były obserwowane w grupie
przyjmujących poniżej 14 standardowych dawek kwasu acetylosalicylowego
na miesiąc.
Długotrwałe przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego może mieć jednak
skutki uboczne. Do najważniejszych należą uszkodzenia błony śluzowej
żołądka, których konsekwencją są krwawienia z przewodu pokarmowego oraz
wrzody żołądka. Często przyczyną powstawania tych problemów jest
niewłaściwe samoleczenie – pacjent przyjmuje kilka tabletek preparatów
o różnych nazwach handlowych, nie zwracając uwagi na to, że w każdym
z nich znajduje się ta sama substancja - kwas acetylosalicylowy. Tym
sposobem przekracza on bezpieczną dobową dawkę leku. Jest to szczególnie
groźne, jeśli leki przeciwbólowe zażywane są często, np. przy uporczywych
bólach głowy.
Otrzymywanie kwasu acetylosalicylowego z fenolu:
W części praktycznej zajmiemy się końcowym etapem syntezy.
Wykonanie:
W kolbie okrągłodennej o pojemności 50/100cm3 umieścić 2g kwasu
salicylowego i 3-4cm3 bezwodnika octowego a następnie wkroplić do niej
powoli kilka kropli stężonego kwasu siarkowego i mieszać łagodnie w celu
rozpuszczenia kwasu salicylowego. Reagenty ogrzewać we wrzącej łaźni
wodnej pod chłodnicą zwrotną, przez co najmniej 10 minut, a następnie do
gorącej mieszaniny dodać 5cm3 wody (uwaga! Reakcja egzotermiczna) w celu
zhydrolizowania nadmiaru bezwodnika octowego. Po wygaśnięciu efektu
termicznego mieszaninę ochłodzić do temperatury pokojowej. Jeżeli kwas
acetylosalicylowy nie zacznie krystalizować w tych warunkach, to należy
zapoczątkować krystalizację przez pocieranie bagietką ścianek kolby i
ochłodzenie w zimnej wodzie. Gdy pojawią się kryształy dodać kolejne 20-
25cm3 wody. Surowy produkt przesączyć pod zmniejszonym ciśnieniem.
Pozostawić na szalce Petriego na powietrzu do wysuszenia produktu.
W opisie równanie reakcji oraz schematyczny rysunek aparatury, w której odbywa się synteza kwasu acetylosalicylowego.
2. Wykrywanie substancji czynnych w leku
12
Etopiryna jest lekiem stosowanym w leczeniu bólów głowy oraz bólów o
umiarkowanym nasileniu, zwłaszcza pochodzenia zapalnego.
Zawiera: acidum acetylsalicylicum (kwas acetylosalicylowy),
ethenzamidum (etanzamid, 2-etoksybenzamid) i coffeinum (kofeina).
Wykonanie:
Jedną tabletkę etopiryny sproszkować dokładnie w moździerzu, uzyskany
proszek przenieść do probówki i zalać około 4cm3 CH2Cl2. Po dokładnym
wytrząsaniu zawiesinę przesączyć przez sączek karbowany do probówki.
1. Roztwór:
Na płytkę pokrytą żelem krzemionkowym nanieść za pomocą kapilary kilka
kropli roztworu wzorcowego: kofeiny, 2-etoksybenzamidu i kwasu
acetylosalicylowego oraz odpowiednio więcej kropili ekstraktu otrzymanego z
badanej tabletki. Rozwinąć chromatogram w układzie chloroform – metanol –
octan etylu 2:0,2:0,3 i po wysuszeniu oglądać chromatogram pod lampą UV.
Na podstawie migracji substancji i obliczonych dla nich wartości współczynników Rf stwierdzić obecność lub brak kofeiny, kwasu acetylosalicylowego i 2-etoksybenzamidu w badanym leku. Do opisu dołączyć płytkę TLC, którą każdy student wykonuje samodzielnie.
2. Osad:
Do osadu dodać ok. 1cm3 wody i kilka kropel roztworu jodu.
Zaobserwować zmiany. Jaki składnik został wykryty w ten sposób?
UWAGA! Układ rozwijający po wywołaniu chromatografu należy wylać do
butelki pod wyciągiem oznaczonej ZLEWKI UKŁADU
ROZWIJAJĄCEGO, natomiast pozostały w probówce z ekstrakcji chlorek
metylenu (CH2Cl2) do butelki pod wyciągiem z etykietą: ZLEWKI
CHLOREK METYLENU.
3. Izolacja i identyfikacja substancji czynnych z goździkówGoździki należą do najstarszych przypraw w dziejach ludzkości. W Chinach
znano je już 300 lat p.n.e. Ojczyzną goździkowca są wyspy Moluki. Są one
uniwersalną przyprawą o przyjemnym, charakterystycznym zapachu, nieco
gorzkawym smaku stosowaną m.in. do kompotów, nadzienia do ciast i innych.
Goździki będące w handlu zawierają około: 15-20% olejku eterycznego, a w
nim eugenol 70-90%, kariofilen i acetyloeugenol. Ponadto w goździkach
można znaleźć garbniki 10%, żywice 8%, tłuszczowce, woski i kwasy
organiczne, głównie fenolowe.
Wyciągi z goździków działają silnie przeciwzapalnie, silnie ściągająco,
odkażająco, znieczulająco, przeciwbólowo, wykrztuśnie, pobudzają apetyt,
zwiększają wydzielanie soków żołądkowych, trzustkowych i jelitowych oraz
żółci, przyspieszają trawienie. Występujący w goździkach eugenol skutecznie
obniża poziom wolnych rodników w komórkach, przez co ma działanie
antynowotworowe. W stomatologii eugenol stosuje się powszechnie jako płyn
do zarobienia past służących do wypełniania kanałów korzeniowych
(Endomethasone, Caryosan), jak również do materiałów używanych do
tymczasowego wypełniania ubytków oraz do past do pokrycia pośredniego
miazgi zębowej (Caryosan, tlenek cynku). Eugenol może być także używany
13
do odkażania kanałów korzeniowych podczas leczenia zgorzeli miazgi, jak
również jako tzw. strącalnik przy impregnacji zębiny azotanem srebra.
Eugenol, 2-metoksy-4-allilofenol
Wykonanie:
Do probówki wrzucić 5 sztuk goździków i zalać około 4cm3 etanolu.
Doprowadzić do wrzenia w płomieniu palnika (UWAGA! Etanol jest
łatwopalny!). Po ogrzaniu odstawić probówkę do statywu na około 10 minut.
Po tym czasie klarowny roztwór znad goździków podzielić na dwie części
przelewając każdą porcję do osobnej czystej probówki, następnie:
a) do pierwszej probówki dodać około 0,5 – 1cm3 FeCl3,
zapisać obserwacje, wnioski i równanie reakcjib) do drugiej probówki dodać około 0,5 – 1cm3 KMnO4,
zapisać obserwacje, wnioski i równanie reakcji
14
Recommended