risk3

Эрсдлийг матрицийн аргаар үнэлэх

Магистрантуудад зориулав

Макро эдийн засгийн эрсдэл

• Улс орны эрсдлийг ойлгох нь Засгийн газар ба гадаадын хөрөнгө оруулагчдын аль алиных нь хувьд чухал асуудал юм.

• Үүнд, макро эдийн засгийн, санхүүгийн, улс төрийн эрсдэл багтаж болно.

Макро эдийн засгийн эрсдэл

• Хөрөнгө, нөөцөө үр ашигтай хуваарилахын тулд хөрөнгө оруулагчдын хувьд эрсдлийн олон хүчин зүйлийг харгалзах, хэмжих, үнэлэх нь нэн чухал.

• Инфляци, ДНБ-ий өсөлт, валютын ханш, өрийн төлбөр зэрэг хүчин зүйлийг тоогоор илэрхийлж, хэмжих боломжтой байдаг бол харин улс төрийн тогтвортой байдал, нийгмийн хурцадмал байдал зэрэг асуудлыг илүү чанарын талаас нь үнэлдэг.

Макро эдийн засгийн эрсдэл

• Нөгөө талаас, хөрөнгө оруулагчдын улс орны эрсдлийн талаархи төсөөллийг ойлгож, мэдрэмжтэй байх нь Монгол Улсын Засгийн газрын хувьд эдийн засгийн өрсөлдөх чадвараа сайжруулах, гадаадын хөрөнгө оруулалт төвлөрүүлэхэд чиглэсэн бодлого боловсруулах, эрсдлийг удирдахад нэн чухал холбогдолтой юм.

• Засгийн газар нь улс орны эрсдлийн байдалд янз бүрийн бодлого, хууль тогтоомжуудын үзүүлж болох нөлөөг байнга үнэлж дүгнэж байх ёстой.

Макро эдийн засгийн эрсдэл

• Монгол Улсын макро эдийн засгийн эрсдлийн хэмжүүрт эдийн засгийн бодлогын үндсэн зорилгуудад (мөнгөний бодлого, олон улсын бодлого, эдийн засгийн баялаг бүтээх, тухайн баялгийн хуваарилалт гэх мэт) гарч болзошгүй сөрөг өөрчлөлт эсвэл Монгол Улсын харьцангуй давуу талд (эдийн засагт үзүүлэх уул уурхайн салбарын голлох үүрэг, үүнээс шалтгаалан бусад үйлдвэрлэл буурах гэх мэт) гарч болзошгүй томоохон өөрчлөлтүүд багтана. Үүнд:

Макро эдийн засгийн эрсдэл

• Засгийн газрын төсвийн алдагдал ба төсвийн шинэтгэл• Инфляци• Гадаад валютын ханш• Эдийн засгийн бүтэц ба макро эдийн засгийн

тогтвортой байдал• Банкны салбарын тогтвортой байдал• Монгол Улсын эдийн засгийн уул уурхайн салбараас хэт

хамааралтай болсон үед олон улсын зах зээл дээрх ашигт малтмалын үнэ хэлбэлзэх тохиолдолд авах хариу арга хэмжээ

• Эрсдлийн удирдлага ба болзошгүй хямралд авах хариу хэмжээ

Эрсдлийг ерөнхийд нь 2 ангилна

• Системт эрсдэл - тухайн компаниас өөрөөс нь шалтгаалдаг, удирдаж болдог эрсдэлүүд хамаарна.

• Системт бус эрсдэл – тухайн компаниас шалтгаалаагүй, удирдаж болдоггүй, гадны хүчин зүйлийн нөлөөнөөс бий болж буй эрсдэлүүдийг хэлнэ.

• Системт бус эрсдэлийг үнэлэх 2 арга байна. • Эрсдэлийн чанарын үнэлгээ• Эрсдэлийн тоон үнэлгээ

Эрсдлийг риск матрицын аргаар үнэлэх нь

• Риск матрицын аргаар үйл ажиллагааны эрсдлийг илрүүлэхдээ дараах үе шатаар явагддаг.

• 1.Үйл ажиллагааны дарааллыг зураглах / Process mapping /• Бизнесийн нэгж нь үйл ажиллагааны чиглэлээ үе шат бүрээр ерөнхийгөөс

нарийн уруу зураглан зохицуулалтгүй үйл ажиллагааг илрүүлнэ. Үүнд: зорилго, чиг үүрэг, хүний нөөц, үйл ажиллагааг зохицуулсан журам, заавар зураглал гаргахдаа нарийн уруу нь зураглахдаа дээр заасан дараалал бүрийг нарийвчлан авч үзэж эрсдлийг тодорхойлно. Үүнд:

• Ажилтны ажил үүрэг бүрэн зөв тодорхойлогдсон эсэх• Үйл ажиллагааг зохиуцуулсан журам, заавар боловсруулагдаж бүрэн

хэрэгжиж байгаа эсэх• Ашиглаж байгаа программ, техник хангамжийн ажиллагаа, хүчин чадал

нь үйл ажиллагааны шаардлагыг хангаж байгаа эсэх• Ажилтны ажлын ачаалал болон мэдлэг чадвар, хандлагыг тодорхойлсон

эсэх

Эрсдлийг матрицын аргаар үнэлэх нь

• 2.Түүхэн хугацааны мэдээлэлд үндэслэх• Энэ аргаар үйл ажиллагаанд учирсан болон зөрчлийн

давтамжийг жагсааж хамгийн их давтамжтайг онцолж шалтгааныг тодруулна.

• 3.Өөрийн үнэлгээний арга /self assessment /• Ажилтнуудтай ярилцлага хийн асуулга авах, эсвэл үйл

ажиллагааны дарааллыг үе шат бүрээр зураглалыг гаргах замаар үйл ажиллагаанд гарч байгаа алдаа дутагдал, зохицуулалтгүй ажиллагаа болон ажилтны ажлын мэдлэг, хандлага, шаардлагатай сургалтын хэрэгцээг тодорхойлно.

Эрсдлийг үнэлэх риск матрицын арга:

• Эрсдлийг үнэлэх, удирдах стратегиа сонгоход риск матрицыг үндсэн арга болгон ашиглана.

• Риск матрицын шинж чанарууд нь:• Эрсдлийн боломжит магадлалыг тооцоолон оруулсан,• Эрсдлийн нөлөө, үр дагаварыг нарийвчлан тусгасан,• Эрсдлийн нөлөөлөл болон давтамжийг уялдуулж, эрсдлийг

үнэлдэг,• Хүлээн зөвшөөрөх болон үл хүлээн зөвшөөрөх эрсдлийн

түвшинг тодорхойлсон,• Эрсдлийн түвшинг бууруулах үе шатуудыг харуулдаг,• Эрсдлийн түвшин бүр дээр хийх үйл ажиллагааны чиглэлийг

харж болдог.

-Бага эрсдэлтэй -Дунд эрсдэлтэй -Өндөр эрсдэлтэй

Магадлалын түвшин тооцох

Тохиолдох

түвшин

Тохиолдож болох хугацаа

А 0 Болох магадлалгүй

B 1 5 жилд 2-3 удаа

С 2 1 жилд 1 удаа

D 3 6 сард 1 удаа

Е 4 Сард 1 удаа

F 5 Сард 1-ээс дээш удаа

О 6 Өдөрт 1 ба түүнээс дээш удаа

Риск матрицын үнэлгээ \жишээ\

Үнэлгээ Эрсдэл Эрсдлийг бууруулах арга хэмжээ

0 1-Маш бага Арга хэмжээ авах шаардлагагүй

1-3 2-Бага Шаардлагатай бол арга хэмжээ авч болно.

4-7 3-Дунд зэрэг Эрсдлийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг эхлүүлж 4 сарын хугацаанд 2-р түвшин хүртэл бууруулах

8-14 4-Өндөр Эрсдлийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг даруй эхлүүлж 3 сарын хугацаанд 2 болон 3-р түвшин хүртэл бууруулах

15-19 5-Ноцтой Эрсдлийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг даруй эхлүүлж 3 сарын хугацаанд 3 болон 4-р түвшин хүртэл бууруулах

20-30

6-Маш аюултай

Эрсдлийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг даруй эхлүүлж 2 сарын хугацаанд 4-р түвшин хүртэл бууруулах

Үнэлгээ Эрсдэл Эрсдлийг бууруулах арга хэмжээ

0 1-Маш бага Арга хэмжээ авах шаардлагагүй

1-3 2-Бага Шаардлагатай бол арга хэмжээ авч болно.

4-7 3-Дунд зэрэг Эрсдлийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг эхлүүлж 4 сарын хугацаанд 2-р түвшин хүртэл бууруулах

8-14 4-Өндөр Эрсдлийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг даруй эхлүүлж 3 сарын хугацаанд 2 болон 3-р түвшин хүртэл бууруулах

15-19 5-Ноцтой Эрсдлийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг даруй эхлүүлж 3 сарын хугацаанд 3 болон 4-р түвшин хүртэл бууруулах

20-30

6-Маш аюултай

Эрсдлийг бууруулах, арилгах, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг даруй эхлүүлж 2 сарын хугацаанд 4-р түвшин хүртэл бууруулах

Эрсдлээс хүлээх алдагдлыг тооцох, түүний хязгаар

• Үндсэн үзүүлэлтийн хандлага /Тhе Basic Indicator арргоасh/

• Эрсдлээс хүлээх алдагдал сүүлийн 3 жилийн нийт орлогын дундажын 15%- иас ихгүй байна.

• KBIA=[∑(GI 1…n x α)]/n

• КBIA=Эрсдлээс хүлээх алдагдал• GI=Ашигтай ажилласан сүүлийн жилийн нийт

орлого • п=жилийн тоо, α=15%

Үйл ажиллагааны эрсдлийн нөлөөлөл,давтамж

• Үйл ажиллагаанд гарч буй зөрчил, дутагдал, эрсдлийг нэгдсэн сөрөг мэдээллийн санд бүртгэж, риск матрицад байрлуулан, анхаарал татсан асуудлуудын учир шалтгааныг илрүүлэн, эрсдлийг бууруулах, сэргийлэх арга хэмжээг авч ажиллана.

төгсөв

• Анхаарал хандуулсанд баярлалаа