RP Ugovor o Radu

UNIVERZITET U TRAVNIKU PRAVNI FAKULTET KISELJAK

UGOVOR O RADU(seminarski rad)

Predmet: Radno pravo Mentor: prof. dr. Sead Dizdarevi Student: Dalida Kozli, Meldina abanovi, Sandra Pravdi Indeks br.: 390/09, 493/09, 556/09 Smjer: Ope pravo

Kiseljak, novembar, 2011.

Sadraj: Uvod ........................................................................................................................................... 3 1.0. Pravni akti iz Zakona o radu ............................................................................................... 5 2.0. Zakljuenje ugovora o radu ................................................................................................. 5 3.0. Osobine ugovora o radu ...................................................................................................... 7 4.0. Sadrina ugovora o radu prema Zakonu o radu .................................................................. 7 4.1. Sadrina ugovora o radu ...................................................................................................... 8 5.0. Postupak u sluaju otkaza ................................................................................................. 12 6.0. Izmjena ugovora o radu ..................................................................................................... 15 Zakljuak .................................................................................................................................. 16 Literatura .................................................................................................................................. 18

2

UvodRadni odnosi su ugovorni odnosi i ugovorom o radu zasniva se radni odnos. Osnovne obaveze iz radnog odnosa su da je poslodavac obavezan radniku dati posao te mu za obavljeni rad isplatiti platu, a radnik je obavezan prema uputstvima poslodavca datim u skladu sa vrstom rada, samostalno obavljati preuzeti posao. Poslodavac ima pravo blie odrediti mjesto i nain obavljanja rada, potujui pri tom prava i dostojanstvo radnika. Takoe, poslodavac je duan osigurati radniku uslove za siguran rad, u skladu s posebnim zakonom i drugim propisima. U radnom odnosu poslodavac i radnik duni su se pridravati odredbi Zakona o radu, drugih zakona, meunarodnih ugovora, drugih propisa, kolektivnih ugovora i pravilnika u vezi s radnim odnosom. Prije stupanja radnika na rad, poslodavac mu mora omoguiti da se upozna s propisima o radnim odnosima te ga je duan upoznati s organizacijom rada i zatitom na radu. Na sklapanje, valjanost, prestanak ili drugo pitanje u svezi s ugovorom o radu koje nije ureeno Zakonom o radu, ili drugim zakonom, primjenjuju se opti propisi obveznoga prava. Ugovorom o radu, pravilnikom o radu i kolektivnim ugovorom mogu se ugovoriti uslovi rada koji su za radnika povoljniji od uslova odreenih Zakonom o radu. Nepovoljniji uslovi mogu se ugovoriti samo kolektivnim ugovorom i samo ako za to izriito ovlaenje daje Zakon o radu ili drugi zakon. Ako je neko pravo razliito rjeeno ugovorom o radu, kolektivnim ugovorom, pravilnikom o radu ili zakonom, primjenjuje se za radnika najpovoljnije pravo, ako zakonom nije drukije rjeeno. Radni odnos se zasniva ugovorom o radu, koji se zakljuuje u pismenom obliku, prije poetka rada. Zakonom je propisan i sadraj ugovora o radu. Ugovor mora da sadri: odredbe o danu poetka rada, zaradi, uslovima rada, radnom mjestu za koje se zasniva radni odnos, mogunosti rasporeivanja na drugo radno mjesto u toku trajanja radnog odnosa i o drugim pitanjima, obavezama i odgovornostima na radu i u vezi sa radom. Zaposleni ostvaruju prava, obaveze i odgovornosti iz radnog odnosa danom poetka rada. Osnovna prava iz radog odnosa su slijedea: 1) pravo na odgovarajuu zaradu, 2) materijalno obezbjeenje za vrijeme privremene nezaposlenosti, 3) zatitu na radu,3

4) zdravstvenu zatitu i 5) druga prava u sluaju bolesti, smanjenja ili gubitka radne sposobnosti i starosti, kao i prava na druge oblike zatite u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. Pored toga, zaposlena ena ima pravo na posebnu zatitu na radu za vrijeme trudnoe, poroaja i materinstva, a zaposleni mlai od 18 godina i zaposleni invalid imaju pravo na posebnu zatitu na radu. Zaposleni i Poslodavac su saglasni da se na sva prava, obaveze i odgovornosti koja nisu utvrena ovim ugovorom primjenjuju odgovarajue odredbe zakona i opteg akta.

4

1.0. Pravni akti iz Zakona o raduDok je kolektivni ugovor pravni akt opteg karaktera ijim se potpisivanjem ne stvaraju neposredno nikakva prava ili obaveze ni za radnika ni za poslodavca, dotle se potpisivanjem ugovora o radu konstituie konkretni radni odnos radnika kod poslodavca.1 Zakon o radu precizno ureuje odnos izmeu zakona i ugovora o radu kao odnos usklaenosti ugovora o radu sa zakonom. Ugovor o radu mora biti u saglasnosti sa zakonom i to dvojako: tako to ugovor o radu ne moe da sadri odredbe kojima se zaposlenom daju manja prava ili utvruju nepovoljniji uslovi rada od prava i uslova koji su utvreni zakonom, i ugovorom o radu mogu da se utvrde vea prava i uslovi utvreni zakonom, i druga prava koja nisu utvrena zakonom, osim ako zakonom nije drukije odreeno. Ugovor o radu mora biti u saglasnosti sa optim i kolektivnim ugovorom kada ovaj kolektivni ugovor obavezuje poslodavca, a kada se radi o ureivanju uslova za rad mora biti u saglasnosti ne samo sa optim i posebnim ugovorom nego i sa kolektivnim ugovorom kod poslodavca. Redosljed primjene ovih pravnih akata je slijedei: 1) ugovor o radu, 2) kolektivni ugovor 3) pa zakon, jer je obim prava u obrnutom odnosu prema nivou uoptenosti pravnog akta.

2.0. Zakljuenje ugovora o radulan 2. Zakljuivanjem ugovora o radu izmedu poslodavca i zaposlenika zasniva se radni odnos.2

Ugovor o radu je akt zasnivanja radnog odnosa, kojim se ureuju prava, obaveze i odgovornosti izmeu zaposlenog i poslodavca. Tom prilikom je i jednoj i drugoj strani dozvoljena sloboda ugovaranja. Iako ugovor o radu nije strogo formalan akt, jer forma nije condicio sine qua non za njegovo postojanje, zakljuuje se u pisanom obliku prije nego to

1

Josipovi M., Radno pravo, Dom tampe, Zenica, 1983., str.91

2

Zakon o radu FBiH (Sl. list FBiH 43/99)

5

zaposleni stupi na rad. Ugovor mora biti u skladu sa Zakonom o radu i kolektivnim ugovorom. Zakljueni ugovor o radu znai da su se stekli svi uslovi i osnovi za zasnivanje radnog odnosa. Clan 14. Ugovor o radu zakljucuje se u pismenoj formi. Ako poslodavac ne zakljuci sa zaposlenikom ugovor o radu u pismenoj formi ili mu u roku od 15 dana od dana pocetka rada ne uruci pismenu potvrdu o zakljucenom ugovoru, smatra se da je sa zaposlenikom zakljucio ugovor o radu na neodredeno vrijeme. Poslodavac moze u roku od jedne godine dokazati da ugovor o radu nije zakljucio sa zaposlenikom, odnosno da zaposlenik u smislu stava 2. ovog clana nikada nije radio kod poslodavca. Potvrda iz stava 2. ovog clana mora sadrzavati osnovne podatke iz ugovora o radu, posebno one o stranama, pocetku rada i placi.3

Ugovor o radu moe se zakljuiti na neodreeno i odreeno vreme. Ugovor o radu u kome nije naznaeno vreme trajanja smatrae se ugovorom o radu na neodreeno vreme. Ugovor o radu na odreeno vreme zakljuuje se na period do 2 godine. U sluajevima izvravanja posla koji traje do est mjeseci; privremenog poveanja obima posla; zamjene odsutnog radnika do godinu dana, te obavljanje poslova ije je trajanje unapred odreeno prirodom i vrstom posla, zakljuuje se ugovor o radu na odreeno vreme. Ukoliko je ugovor o radu zakljuen suprotno napred navedenom, smatra se da se radi o ugovoru o radu na neodreeno vreme. Ugovor o radu koji je zakljuen na odreeno vrijeme, moe se, u sporazumu sa poslodavcem, jednom ili vie puta produiti za odreeni period, ali najvie do 2 godine od dana zakljuivanja ugovora o radu na odreeno vreme. U ovaj period uraunavaju se i prekidi koji su trajali do 2 sedmice. Ugovor o radu ne moe zakljuiti lice koje nije navrilo 15 godina ivota i koje nema optu zdravstvenu sposobnost za rad. Lice koje ima izmeu 15 i 18 godina ivota moe zakljuiti ugovor o radu pod uslovom da pribavi uvjerenje da posjeduje optu zdravstvenu sposobnost za rad i saglasnost zakonskog zastupnika. Lice mlae od 18 godina ivota ne moe

3

Zakon o radu FBiH (Sl. list FBiH 43/99)

6

zakljuiti ugovor o radu za obavljanje poslova na kojima postoji poveana opasnost od povreda ili poveani tetni uticaj za zdravlje radnika.

3.0. Osobine ugovora o raduUgovor o radu je formalan ugovor. Zakljuuje se u pismenon obliku i smatra se zakljuenim kada ga potpiu zaposleni i poslodavac. On je dvostrani ugovor, dvostrano obavezan, jer stvara uzajamne obaveze uesnika u zakljuivanju ugovora. Zatim je dvostrano teretni ugovor jer se njegov cilj sastoji u odreenoj koristi za obje strane, i svaka ugovorna strana vidi ispunjenje nekog svog interesa. Istovremeno on je i komutativni ugovor jer su u trenutku njegovog zakljuenja poznati ne samo vrsta nego i obim inidbe, a poznato je i ko je obavezan da inidbu izvri i ko je ovlaen da zahteva njeno izvrenje Ugovor o radu je individualan ugovor jer stvara obaveze samo za njegove uesnike (zaposlenog i poslodavca), i zakljuuje se s obzirom na linost (aktom o organizaciji i sistematizaciji poslodavac utvruje vrstu poslova, vrstu i stepen strune spreme i druge posebne uslove).

4.0. Sadrina ugovora o radu prema Zakonu o raduUgovor o radu se zakljuuje u pisanom obliku i sadri: 1) naziv i sjedite poslodavca 2) ime i prezime zaposlenog, mjesto prebivalita, odnosno boravita zaposlenog 3) vrstu i stepen strune spreme zaposlenog 4) vrstu i opis poslova koje zaposleni treba da obavlja 5) mjesto rada 6) nain zasnivanja radnog odnosa (na neodreeno ili odreeno vreme) 7) oekivani period trajanja ugovora, u sluaju ugovora o radu na odreeno vreme 8) dan poetka rada 9) radno vreme (puno, nepuno ili skraeno) 10) novani iznos osnovne zarade i elemente za utvrivanje radnog uinka, naknade zarade i uveanje zarade i druga primanja zaposlenog 11) rokove za isplatu zarade i drugih primanja na koja zaposleni ima pravo

7

12) pozivanje na kolektivni ugovor, odnosno pravilnik o radu koji je na snazi 13) trajanje dnevnog i nedeljnog radnog vremena 14) otkazni rok kojeg se mora pridravati radnik, odnosno poslodavac Clan 21. Ugovor o radu sadrzi, narocito, podatke o: 1. nazivu i sjedistu poslodavca ; 2. imenu, prezimenu, prebivalistu odnosno boravistu zapo-slenika; 3. trajanju ugovora o radu ; 4. danu otpocinjanja rada; 5. mjestu rada; 6. radnom mjestu na kojem se zaposlenik zaposljava i kratak opis poslova; 7. duzini i rasporedu radnog vremena; 8. placi, dodacima na placu, naknadama, te periodima isplate; 9. trajanju godisnjeg odmora; 10. otkaznim rokovima kojih se mora pridrzavati zaposlenik i poslodavac; 11. druge podatke u vezi sa uvjetima rada utvrdenim kolektivnim ugovorom. Umjesto podataka iz stava 1. tac. 7. do 11. ovog clana, moze se u ugovoru o radu naznaciti odgovarajuci zakon, kolektivni ugovor ili pravilnik o radu, kojim su uredena ta pitanja. 4

4.1. Sadrina ugovora o radu Radno vreme Optim aktom moe da se utvrdi radno vreme krae od 40 sati nedjeljno, ali ne krae od 36 sati nedjeljno. Ugovor o radu moe se sklopiti i za nepuno radno vrijeme. Radnik na zahtev poslodavca moe raditi due od punog radnog vremena (prekovremeni rad), najvie 10 sati nedjeljno. O rasporedu radnog vremena odluuje poslodavac pisanom odlukom. Poslodavac mora obavjestiti radnike o rasporedu ili promjeni rasporeda radnog vremena najmanje 7 dana unaprijed, osim u sluaju hitnog prekovremenog rada. Prekovremeni rad

4

Zakon o radu FBiH (Sl. list FBiH 43/99)

8

Na zahtev poslodavca, zaposleni je duan da radi due od punog radnog vremena u sluaju vie sile, iznenadnog poveanja obima posla i u drugim sluajevima kada je neophodno da se u odreenom roku zavri posao koji nije planiran - prekovremeni rad. Prekovremeni rad ne moe da traje due od osam asova nedjeljno, niti due od etiri asa dnevno po zaposlenom. Raspored radnog vremena Radni dan, po pravilu traje osam sati. Poslodavac kod koga se rad obavlja u smjenama, nou ili kad priroda posla i organizacija rada to zahteva - radnu nedelju i raspored radnog vremena moe da organizuje na drugi nain. Poslodavac je duan da obavjesti zaposlenog o rasporedu i promjeni rasporeda radnog vremena. Preraspodjela radnog vremena Poslodavac moe da izvri preraspodjelu radnog vremena kada to zahteva priroda djelatnosti, organizacija rada, bolje korienje sredstava rada racionalnije korienje radnog vremena i izvrenje odreenog posla u utvrenim rokovima. Preraspodjela radnog vremena vri se tako da ukupno radno vrijeme zaposlenog u periodu od est mjeseci u toku kalendarske godine u prosjeku ne bude due od punog radnog vremena. U sluaju preraspodjele radnog vremena, radno vrijeme ne moe da traje due od 60 sati nedjeljno. Preraspodjela radnog vremena ne smatra se prekovremenim radom. Odmori i pauze Radnik koji radi najmanje est sati dnevno ima svakoga radnog dana pravo na odmor (pauzu) od najmanje 30 minuta, osim ako posebnim zakonom nije drukije odreeno. Vrijeme odmora ubraja se u radno vrijeme. Izmeu dva uzastopna radna dana radnik ima pravo na odmor od najmanje 12 sati neprekidno. Radnik ima pravo na nedjeljni odmor koji je najee nedeljom u trajanju najmanje 24 sata neprekidno, a ako je prijeko potrebno da radi nedjeljom, mora mu se za svaku radnu nedjelju osigurati jedan dan odmora. Godinji odmor U svakoj kalendarskoj godini zaposleni ima pravo na godinji odmor u trajanju utvrenom optim aktom i ugovorom o radu, a najmanje 20 radnih dana. Duina godinjeg odmora utvruje se tako to se zakonski minimum od 20 radnih dana uveava po osnovu doprinosa na radu, uslova rada, radnog iskustva, strune spreme zaposlenog i drugih kriterijuma utvrenih optim aktom ili ugovorom o radu. Pri utvrivanju duine godinjeg

9

odmora radna nedjelja rauna se kao pet radnih dana. Praznici koji su neradni dani u skladu sa zakonom, odsustvo sa rada uz naknadu zarade i privremena sprijeenost za rad u skladu sa propisima o zdravstvenom osiguranju ne uraunavaju se u dane godinjeg odmora.Ako je zaposleni za vrijeme korienja godinjeg odmora privremeno sprijeen za rad u smislu propisa o zdravstvenom osiguranju - ima pravo da po isteku te sprijeenosti za rad nastavi korienje godinjeg odmora. Plaeno odsustvo Zaposleni ima pravo na odsustvo sa rada uz naknadu zarade (plaeno odsustvo) u ukupnom trajanju do sedam radnih dana u toku kalendarske godine, u sluaju sklapanja braka, poroaja supruge, tee bolesti lana ue porodice i u drugim sluajevima utvrenim optim aktom i ugovorom o radu. Vrijeme trajanja plaenog odsustva utvruje se optim aktom i ugovorom o radu. Pored prava na odsustvo iz stava zaposleni ima pravo na plaeno odsustvo jo: 1) pet radnih dana zbog smrti lana ue porodice; 2) dva dana za svaki sluaj dobrovoljnog davanja krvi, izuzimajui dan davanja krvi. lanovima ue porodice smatraju se brani drug, djeca, braa, sestre, roditelji, usvojilac, usvojenik, staratelj i druga lica koja ive u zajednikom porodinom domainstvu sa zaposlenim. Optim aktom i ugovorom o radu moe da se utvrdi pravo na plaeno odsustvo u trajanju duem od pet radnih dana. Neplaeno odsustvo

Poslodavac moe zaposlenom da odobri odsustvo bez naknade zarade (neplaeno odsustvo). Za vrijeme neplaenog odsustva zaposlenom miruju prava i obaveze iz radnog odnosa, ako za pojedina prava i obaveze zakonom, optim aktom i ugovorom o radu nije drukije odreeno. Mirovanje radnog odnosa Zaposlenom miruju prava i obaveze koje se stiu na radu i po osnovu rada, osim prava i obaveza za koje je zakonom, optim aktom, odnosno ugovorom o radu drukije odreeno, ako odsustvuje sa rada zbog: 1) odlaska na odsluenje, odnosno dosluenje vojnog roka; 2) upuivanja na rad u inostranstvo od strane poslodavca ili u okviru meunarodno-tehnike ili prosvjetno-kulturne saradnje, u diplomatska, konzularna i druga predstavnitva; 3) privremenog upuivanja na rad kod drugog poslodavca; 4) izbora, odnosno imenovanja na funkciju u dravnom organu, sindikatu, politikoj organizaciji ili drugu javnu funkciju ije vrenje zahtijeva da privremeno prestane da radi kod poslodavca; 5) izdravanja kazne zatvora, odnosno izreene mjere bezbjednosti, vaspitne ili zatitne mere, u trajanju do est10

mjeseci. Zaposleni kome miruju prava i obaveze ima pravo da se u roku od 15 dana od dana odsluenja, odnosno dosluenja vojnog roka, prestanka rada u inostranstvu, odnosno kod drugog poslodavca, prestanka funkcije, povratka sa izdravanja kazne zatvora, odnosno mjere bezbjednosti, vaspitne ili zatitne mere - vrati na rad kod poslodavca. Prava ima i brani drug zaposlenog koji je upuen na rad u inostranstvo u okviru meunarodno-tehnike ili prosvetnokulturne saradnje, u diplomatska, konzularna i druga predstavnitva. Zabrana otkaza Za vrijeme trudnoe, porodiljskog odsustva, rada u skraenom radnom vremenu roditelja, odnosno usvojitelja, usvojiteljskog odsustva i odsustva za njegu djeteta sa teim smetnjama u razvoju te 15 dana nakon prestanka trudnoe, odnosno korienja tih prava, poslodavac ne moe otkazati ugovor o radu trudnici, odnosno osobi koja se koristi nekim od tih prava. Otkaz je nevaei ako radnik u roku od 15 dana od dostavljanja otkaza obavijesti poslodavaca o navedenim okolnostima te preda potvrdu ovlaenog ljekara ili drugog ovlaenog tijela. Navedene okolnosti ne spreavaju prestanak ugovora o radu sklopljenog na odreeno vreme, istekom vremena na koje je sklopljen taj ugovor. Otkaz od strane zaposlenog Zaposleni ima pravo da poslodavcu otkae ugovor o radu. Otkaz ugovora o radu zaposleni dostavlja poslodavcu u pisanom obliku, najmanje 15 dana prije dana koji je zaposleni naveo kao dan prestanka radnog odnosa. Ako zaposleni otkae ugovor o radu zbog, od strane poslodavca uinjene povrede obaveza utvrenih zakonom, optim aktom i ugovorom o radu, zaposleni ima sva prava iz radnog odnosa, kao u sluaju da mu je nezakonito prestao radni odnos. Otkaz od strane poslodavca Poslodavac moe zaposlenom da otkae ugovor o radu ako za to postoji opravdani razlog koji se odnosi na radnu sposobnost zaposlenog, njegovo ponaanje i potrebe poslodavca, i to: 1) ako zaposleni ne ostvaruje rezultate rada, odnosno nema potrebna znanja i sposobnosti za obavljanje poslova na kojima radi; 2) ako zaposleni svojom krivicom uini povredu radne obaveze utvrene optim aktom ili ugovorom o radu;

11

3) ako zaposleni ne potuje radnu disciplinu propisanu aktom poslodavca, odnosno ako je njegovo ponaanje takvo da ne moe da nastavi rad kod poslodavca; 4) ako zaposleni uini krivino delo na radu ili u vezi sa radom; 5) ako se zaposleni ne vrati na rad kod poslodavca u roku od 15 dana od dana isteka roka za neplaeno odsustvo ili mirovanje radnog odnosa u smislu ovog zakona; 6) ako zaposleni zloupotrijebi pravo na odsustvo zbog privremene sprijeenosti za rad; 7) ako zaposleni odbije zakljuenje aneksa ugovora o radu; 8) ako usljed tehnolokih, ekonomskih ili organizacionih promjena prestane potreba za obavljanjem odreenog posla ili doe do smanjenja obima posla.

Evidencija zarade i naknade zarade

Poslodavac je duan da vodi mjesenu evidenciju o zaradi i naknadi zarade. Evidencija sadri podatke o zaradi, zaradi po odbitku poreza i doprinosa iz zarade i odbicima od zarade, za svakog zaposlenog. Evidencija ne moe da sadri nepopunjena i brisana mjesta i naknadno upisane podatke. Evidenciju ovjerava direktor, odnosno preduzetnik ili zaposleni koga oni ovlaste. Evidenciju potpisuje zaposleni kome je izvrena isplata zarade, odnosno naknade zarade. Zatita zarade i naknade zarade

Poslodavac moe novano potraivanje prema zaposlenom naplatiti obustavljanjem od njegove zarade samo na osnovu pravnosnane odluke suda, u sluajevima utvrenim zakonom ili uz pristanak zaposlenog.Na osnovu pravnosnane odluke suda i u sluajevima utvrenim zakonom poslodavac moe zaposlenom da obustavi od zarade najvie do jedne treine zarade, odnosno naknade zarade, ako zakonom nije drukije odreeno.

5.0. Postupak u sluaju otkaza Rok zastarjelosti Otkaz ugovora o radu poslodavac moe dati zaposlenom u roku od tri mjeseca od dana saznanja za injenice koje su osnov za davanje otkaza, odnosno u roku od est mjeseci od dana nastupanja injenica koje su osnov za davanje otkaza. Otkaz ugovora o radu poslodavac moe dati zaposlenom najkasnije do isteka roka zastarjelosti utvrenog zakonom za krivino djelo.12

Dostavljanje akta o otkazu ugovora o radu Ugovor o radu otkazuje se rjeenjem, u pisanom obliku, i obavezno sadri obrazloenje i pouku o pravnom lijeku. Rjeenje mora da se dostavi zaposlenom lino, u prostorijama poslodavca, odnosno na adresu prebivalita ili boravita zaposlenog. Ako poslodavac zaposlenom nije mogao da dostavi rjeenje, duan je da o tome saini pismenu biljeleku a rjeenje se objavljuje na oglasnoj table poslodavca i po isteku osam dana od dana objavljivanja smatra se dostavljenim. Zaposlenom prestaje radni odnos danom dostavljanja rjeenja osim ako ovim zakonom ili rjeenjem nije odreen drugi rok. Zaposleni je duan da narednog dana od dana prijema rjeenja u pisanom obliku obavijesti poslodavca ako eli da spor rjeava pred arbitrom u smislu Obaveza isplate zarade i naknade zarade Poslodavac je duan da zaposlenom, u sluaju prestanka radnog odnosa, isplati sve neisplaene zarade, naknade zarade i druga primanja koja je zaposleni ostvario do dana prestanka radnog odnosa u skladu sa optim aktom i ugovorom o radu. Isplatu obaveza poslodavac je duan da izvri najkasnije u roku od 30 dana od dana prestanka radnog odnosa. Oblik, obrazloenje i dostavljanje otkaza Otkaz mora imati pisani oblik, a poslodavac mora otkaz obrazloiti. Otkaz se mora dostaviti osobi kojoj se otkazuje. Otkazni rok poinje tei od dana dostavljanja otkaza. Otkazni rok ne tee za vreme trudnoe, korienja poroajnog odsustva, odsustva za njegu djeteta s teim smetnjama u razvoju, korienja prava na rad u skraenom radnom vremenu roditelja, odnosno usvojitelja, korienja usvojiteljskog odsustva, bolovanja, godinjeg odmora, plaenog odsustva, vojne slube... U pogledu prestanka ugovora o radu, radi se o siljedeim nainima prestanka: sporazumni raskid ugovora o radu ili jednostrani otkaz ugovora od strane zaposlenog ili poslodavca. Zaposleni moe raskinuti radni odnos u bilo koje doba, jer zakon o tome nita ne govori, i nije duan da svoje razloge za raskid ugovora na bilo koji nain i navodi i daje. Redovni otkaz ugovora o radu Poslodavac moe otkazati ugovor o radu uz propisani ili ugovoreni otkazni rok (redoviti otkaz), ako ima opravdanih razloga za to, u sluaju:

13

1) ako prestane potreba za obavljanje odreenog posla zbog gospodarskih, tehnikih ili organizacijskih razloga (poslovno uslovni otkaz), 2) ako radnik ne moe uredno izvravati svoje obveze zbog odreenih trajnih osobina ili sposobnosti (lini uslovni otkaz), ili 3) ako radnik kri obveze iz radnog odnosa (otkaz uslovljen ponaanjem radnika). Poslovno i lino uslovni otkaz doputen je samo ako poslodavac radnika ne moe zaposliti na nekim drugim poslovima. Pri odluivanju, poslodavac mora voditi rauna o trajanju radnog odnosa, starosti i obavezama uzdravanja koje terete zaposlenog. Poslovno i lino uslovni otkaz doputen je samo ako poslodavac ne moe obrazovati ili osposobiti radnika za rad na drugim poslovima, odnosno ako to nije opravdano od njega oekivati. Ako poslodavac redovno zapoljava 10 ili manje od 10 radnika ili ako otkazuje ugovor o radu koji traje krae od est meseci duan je otkazati radni odnos uz propisani ili ugovoreni otkazni rok, osim ako otkazuje vanrednim otkazom. Poslodavac koji je zbog drutvenih, tehnikih ili organizacionih razloga otkazao ugovor o radu zaposlenom, ne smije est mjeseci na istim poslovima zaposliti drugog radnika (ta povreda ne dovodi do nezakonitosti odluke o otkazu). Radnik moe redovno otkazati ugovor o radu uz propisani ili ugovoreni otkazni rok, ne navodei za to razlog. Vanredni otkaz ugovora o radu

Karakteristike su: 1) nema otkaznog roka 2) otkaz vrijedi od trenutka dostavljanja radniku 3) mora biti doneen u prekluzivnom roku od 15 dana 4) moe biti doneen zbog naroito teke povrede obaveze iz ugovora o radu ili neke druge vane injenice zbog koje nastavak radnog odnosa nije mogu. Stranka ugovora o radu koja vanredno otkae ima pravo od stranke koja je kriva za otkaz da trai naknadu tete zbog neizvrenja ugovorom o radu preuzetih obaveza. Nije opravdani razlog za otkaz: 1) o bolovanje 2) o podnoenje albe ili tube, odnosno uestvovanje u postupku protiv poslodavca

odnosno obraanje radnika nadlenim telima izvrne vlasti.14

6.0. Izmjena ugovora o raduPrema Zakonu o radu poslodavac moe zaposlenom da ponudi izmenu ugovorenih uslova rada (aneks ugovora): 1) radi premjetaja na drugi odgovarajui posao, zbog potreba procesa i organizacije rada 2) radi premjetaja u drugo mjesto rada kod istog poslodavca, u skladu sa zakonom 3) radi upuivanja na rad na odgovarajui posao kod drugog poslodavca 4) ako je zaposlenom koji je viak obezbijedio ostvarivanje prava 5) drugim sluajevima utvrenim optim aktom, odnosno ugovorom o radu

Na ovaj nain zakonodavac je precizirao razloge koji daju poslodavcu pravo da zahtijeva izmjenu ugovorenih uslova rada. Odredio je i pravne posljedice - razlog za fakultativni osnov prestanka radon odnosa u formi otkaza od strane poslodavca -ako zaposleni odbije zakljuenje aneksa ugovora o radu. Sama promjena okolnosti jo nije dovoljna za izmjenu ugovora, potrebno je da ona za posljedicu ima opravdani razlog na strani poslodavca. Ponuda poslodavca je prijedlog zaposlenom koji je duan da se izjasni o ponudi za zakljuivanje aneksa u roku koji odredi poslodavac, a koji ne moe biti krai od 8 radnih dana.

15

ZakljuakPrema podacima koji su bili dostupni a koji su uglavnom zasnovani na pozitivno pravnim propisima (Zakon o radu, Kolektivni ugovor) moemo zakljuiti da je radni odnos pitanje oko kojeg se koncetrie itava materija radnog prava. Najire posmatrano radni odnos je odnos ljudi u procesu rada sa odgovarajuom pravnom nadgradnjom. Ta pravna nadgradnja je sam ugovor o radu koji je po svojoj sadrini i osobenostima specifian u odnosu na predmet koji regulie. Iako ugovor o radu nije strogo formalan akt, jer forma nije condicio sine qua non za njegovo postojanje, zakljuuje se u pisanom obliku, pre nego to zaposleni stupi na rad. Ugovor mora biti u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. Zakljueni ugovor znai da su se stekli svi uslovi i osnovi za zasnivanje radnog odnosa. Ugovor o radu koji je dugi niz godina bio svjesno izbjegavan od strane zakonodavca se vratio u velikom zamahu u nau pravnu teoriju i zakonodavstvo i zauzeo znaajno mjesto u pitanjima regulisanja radnog odnosa predstavljajui osnov za nastajanje radnog odnosa kome je ipak neophodno da bude ostvaren stupanjem zaposlenog na rad. Oslobaanjem forme ugovora o radu dolo je do liberalnijeg zakljuivanja ovog ugovora i mogunosti da poslodavac i zaposleni ugovore i druga prava i obaveze iz radnog odnosa i time doprinesu individualizaciji radnih odnosa. Smatra se da je ugovor o radu akt zasnivanja radnog odnosa ali on takoe moe bit i akt kojim se supstituie pojedinani kolektivni ugovor. On je jedna od dvije mogunosti zamjene pojedinanog kolektivnog ugovora kod poslodavca ali samo u zakonom odreenom sluaju. Obaveza usklaenosti ugovora o radu sa zakonom ogleda se u tome to se ugovorom o radu ne mogu utvrditi manja prava i nepovoljniji uslovi rada od prava i uslova koji su utvreni zakonom i kolektivnim ugovorom, a istovremeno utvrivanje ovih prava podlijee obavezi usklaenosti sa zakonom - zabrana suprotnosti sa zakonom. Potreba za vrenjem rada je i ekonomske i socijalne prirode, gdje ugovor o radu predstavlja pravni akt koji je kreacija dviju ugovorenih stranaka, koji oni zakljuuju sa ciljem da njegovom primjenom proizvedu pravna dejstva u ekonomskoj i socijalnoj sferi svog drutvenog ivota. Raskid ugovora predstavlja nain prestanka ugovora o radu voljom njegovih stranaka, moe biti posledica volje obje stranke ili samo jedne od ugovornih strana (ne predpostavlja se

16

saglasnost druge ugovorene stranke). Tradicionalno pravilo da se obje ugovorne stranke u postupku raskidanja radnog odnosa tretiraju na jednak nain je naputeno u svim iole demokratskim zemljama, te u tom smislu dolo je do ogranienja slobode otkazivanja od strane poslodavca.

17

Literatura1) Josipovi M., Radno pravo, Dom tampe, Zenica, 1983. 2) Zakon o radu FBiH (Sl. list FBiH 43/99)

18