View
3
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Viðhorf íslenskra framhaldsskólanema til
anabólískra stera
Hlynur Áskelsson
Júní 2016
Lokaverkefni til M.Ed.-prófs
Íþrótta-, tómstunda- og þroskaþjálfadeild
Viðhorf íslenskra framhaldsskólanema til
anabólískra stera
Hlynur Áskelsson
Lokaverkefni til M.Ed.-prófs í íþrótta- og heilsufræði
Leiðbeinandi: Guðmundur Sæmundsson
Íþrótta-, tómstunda- og þroskaþjálfadeild
Menntavísindasvið Háskóla Íslands
Júní 2016
Viðhorf íslenskra framhaldsskólanema til anabólískra stera
Ritgerð þessi er 30 eininga lokaverkefni til M.Ed.-prófs
í íþrótta- og heilsufræði við Íþrótta-, tómstunda- og
þroskaþjálfadeild,
Menntavísindasviði Háskóla Íslands
© 2016 Hlynur Áskelsson
Lokaverkefni þessu má ekki afrita né dreifa rafrænt nema með leyfi
höfundar.
3
Formáli
Reynsla mín af fjölbreyttri íþróttaiðkun, búsetu erlendis, kennslu, þjálfun og yfir þrjátíu
ára lyftingaæfingum hefur sýnt mér að notkun anabólískra stera hefur breyst mikið á
síðustu árum og áratugum. Hvernig hlutirnir breytast og mennirnir með er oft erfitt að
henda reiður á nema þeir séu rannsakaðir og skoðaðir ofan í kjölinn. Neysla fólks á
anabólískum sterum hefur ávallt verið hulin leynd og þöggun sem helgast eflaust af því
að hin alþjóðlega íþróttahreyfing bannar neyslu þeirra og iðkendur sem verða uppvísir
að notkun eru dæmdir í keppnisbann á íþróttamótum og litnir hornauga af samfélaginu.
Á undanförnum árum hef ég sem kennari og íþróttaþjálfari tekið eftir því að neysla
anabólískra stera er ekki eingöngu bundin við fullorðið fólk heldur er notkunin farin að
færast neðar í aldursstigann. Af þeirri ástæðu kaus ég að helga lokaverkefni mitt þessu
umfjöllunarefni í þeirri von að opna megi umræðuna og um leið varpa ljósi á þessi
varasömu lyf og þá leyndarhyggju sem umlykur þau.
Þetta lokaverkefni er samið af mér undirrituðum. Ég hef kynnt mér Vísindasiða-
reglur Háskóla Íslands. Ég hef gætt viðmiða um siðferði í rannsóknum og fyllstu ráð-
vendni í öflun og miðlun upplýsinga, og túlkun niðurstaðna. Ég vísa til alls efnis sem ég
hef sótt til annarra eða fyrri eigin verka, hvort sem um er að ræða ábendingar, myndir,
efni eða orðalag. Ég þakka öllum sem lagt hafa mér lið með einum eða öðrum hætti en
ber sjálfur ábyrgð á því sem missagt kann að vera. Þetta staðfesti ég með undirskrift
minni.
Reykjavík, 4. maí 2016
Hlynur Áskelsson
4
Ágrip
Verkefnið sem hér um ræðir er 30 ECTS-eininga meistaraprófsritgerð til M.Ed.-gráðu á
Menntavísindasviði Háskóla Íslands. Markmið þessarar rannsóknarritgerðar var að
skoða hvernig notkun anabólískra stera fléttast inn í íþróttir, hver séu áhrif þeirra á fólk,
hver sé neyslutíðnin og hver séu almenn viðhorf íslenskra framhaldsskólanema á
aldrinum 18–22 ára til þessara lyfja og notkunar þeirra í íþróttum? Að auki verður
kannað hvort búseta, kyn og íþróttaiðkun hafi áhrif á viðhorf, þekkingu á og neyslu
anabólískra stera?
Þessi rannsóknarritgerð er byggð á niðurstöðum ítarlegrar spurningakönnunar, sem
var lögð fyrir síðla árs 2015 í framhaldsskólum víðsvegar á landinu, þar sem markmiðið
var að kanna viðhorf og neyslu framhaldskólanema á anabólískum sterum.
Helstu niðurstöður spurningakönnunarinnar eru þær að fólk búsett á höfuðborgar-
svæðinu er jákvæðara gagnvart notkun anabólískra stera en fólk á landsbyggðinni,
karlar eru jákvæðari gagnvart notkun en konur og þeir sem stunda íþróttir innan
vébanda íþróttahreyfingarinnar hafa neikvæðari viðhorf til anabólískra stera en þeir
sem stunda íþróttir utan hennar. Þeir sem engar íþróttir stunda hafa neikvæðust
viðhorf til lyfjanna og má því segja að ein af betri forvörnum gegn neyslu anabólískra
stera sé að stunda engar íþróttir.
Niðurstöðurnar benda til að íslenskir framhaldsskólanemar hafi greiðan aðgang að
anabólískum sterum og hafa margir myndað sér skoðanir á lyfjunum, lýst yfir vilja til að
nota þau, auk þess sem lítill hópur hefur neytt lyfjanna. Því má slá föstu að anabólískir
sterar séu búnir að festa sig í sessi hjá framhaldsskólanemum sem valkostur þegar að
því kemur að nota lyf sem ekki eru í almennri sölu og einungis ætluð til notkunar í
læknisfræðilegum tilgangi.
5
Abstract
Relations of anabolic steroid to sports and attitude of Icelandic high school students to these drugs
The following paper is a 30 ECTS units final thesis for a M.Ed. degree at the University
of Iceland, School of Education. The aim of this research paper is to examine how the
use of anabolic steroids is involved in sports, how they affect people, what is the
consumption rate and what is the general attitude of Icelandic secondary high school
level students at the age of 18–22 years of these drugs and their use in sport? In
addition, the objective is to explore whether residence, gender and sport participation
affect the attitude, knowledge and consumption of anabolic steroids?
This research is based on results of a detailed survey questionnaire, that was
completed in late 2015 in high schools around Iceland, were the goal was to explore
the attitudes and consumption of anabolic steroids among Icelandic high school
students.
The results showed that people living in the capital area are more positive toward
anabolic steroids than people in the rural areas. Men are more positive toward
anabolic steroids than women and those who practice sports within the framework of
organized sports have more negative attitude toward anabolic steroid than those
engaged in sports beyond the framework of organized sports. Those who practice no
sports have the most negative attitude toward anabolic steroids and therefore no sport
participation may be one of the better prevention of anabolic steroid use.
Finding of this study suggest that icelandic college students have an easy access to
anabolic steroids and many of them have preconceived notions of the drugs, expressed
a willingness to use them, as well as a small group has consumed anabolic steroids. It
may be assumed that anabolic steroids have already establish themselves among
college students as an alternative when it comes to using drugs that are not for general
sale and intended only for medical purposes.
6
Efnisyfirlit
Formáli ............................................................................................................................. 3
Ágrip ................................................................................................................................. 4
Abstract ............................................................................................................................ 5
Efnisyfirlit ......................................................................................................................... 6
Töfluskrá ........................................................................................................................... 7
1 Inngangur ................................................................................................................. 11
1.1 Rannsóknarspurning ..................................................................................................... 12
1.2 Uppbygging ritgerðarinnar ........................................................................................... 12
2 Fræðilegur kafli ........................................................................................................ 13
2.1 Íþróttir og anabólískir sterar ......................................................................................... 13
2.2 Áhrif anabólískra stera á fólk ........................................................................................ 15
2.3 Tíðni anabólískra stera.................................................................................................. 17
2.4 Neysla anabólískra stera ............................................................................................... 19
2.5 Viðhorf til anabólískra stera ......................................................................................... 20
3 Efniviður og aðferðir ................................................................................................. 23
3.1 Spurningakönnun.......................................................................................................... 23
3.2 Tengsl rannsóknarspurningar og aðferðar ................................................................... 25
4 Niðurstöður spurningakönnunar ............................................................................... 26
5 Umræður ................................................................................................................. 84
5.1 Búseta ........................................................................................................................... 84
5.2 Kynjamunur .................................................................................................................. 85
5.3 Íþróttaþátttaka ............................................................................................................. 86
5.4 Styrkleikar og veikleikar ................................................................................................ 87
6 Lokaorð .................................................................................................................... 89
Heimildaskrá ................................................................................................................... 91
Fylgiskjal 1 ...................................................................................................................... 96
7
Töfluskrá
Tafla 1. Tölfræði þátttakenda. Dreifing nemenda eftir búsetu og kyni .................................... 24
Tafla 2. Hefur þú séð anabólíska stera berum augum? .......................................................... 27
Tafla 3. Veistu hvar hægt er að kaupa anabólíska stera á Íslandi? ........................................ 28
Tafla 4. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem hafa keypt anabólíska stera? ...................... 29
Tafla 5. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem selja anabólíska stera? ................................ 30
Tafla 6. Gætir þú hugsað þér að kaupa anabólíska stera? ..................................................... 31
Tafla 7. Hefur þú keypt anabólíska stera? .............................................................................. 32
Tafla 8. Hversu auðvelt eða erfitt telur þú að sé að kaupa anabólíska stera á
Íslandi? ....................................................................................................................... 33
Tafla 9. Telur þú að notkun anabólískra stera hafi mjög miklar, miklar,
frekar litlar, litlar eða engar neikvæðar aukaverkanir á heilsufar
neytandans? ............................................................................................................... 34
Tafla 10. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) notkun anabólískra stera almennt? ......................... 35
Tafla 11. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) notkun anabólískra stera í íþróttum? ...................... 36
Tafla 12. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa óhefta sölu á
anabólískum sterum til almennings? ........................................................................ 37
Tafla 13. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa óhefta sölu á
anabólískum sterum til fólks sem er 20 ára og eldra? ............................................. 38
Tafla 14. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa óhefta sölu á
anabólískum sterum til fólks sem er yngra en 20 ára? ............................................ 39
Tafla 15. Hvort telur þú að karlar eða konur séu áhugasamari um að nota
anabólíska stera? ....................................................................................................... 40
Tafla 16. Telur þú að fólk undir 20 ára aldri hafi áhuga eða ekki áhuga á að
nota anabólíska stera?............................................................................................... 41
Tafla 17. Ef þú tækir inn anabólíska stera er líklegt eða ólíklegt að þú myndir
ræða það við foreldra eða forráðamenn þína? ........................................................ 42
8
Tafla 18. Ef þú tækir inn anabólíska stera er líklegt eða ólíklegt að þú myndir
gera það í samráði við lækni? ................................................................................... 43
Tafla 19. Hafa þér oft, sjaldan eða aldrei verið boðnir anabólískir sterar? ........................... 44
Tafla 20. Telur þú að anabólískir sterar bæti eða bæti ekki árangur í
íþróttum? ................................................................................................................... 45
Tafla 21. Telur þú að anabólískir sterar bæti eða bæti ekki árangur þeirra
sem keppa í fitness og vaxtarrækt? .......................................................................... 46
Tafla 22. Telur þú að notkun á anabólískum sterum í einstaklingsíþróttum
skeri úr um það hver sigrar? ..................................................................................... 47
Tafla 23. Telur þú að anabólískir sterar séu heilsubætandi eða
heilsuspillandi? .......................................................................................................... 48
Tafla 24. Telur þú að neysla anabólískra stera flýti fyrir eða flýti ekki fyrir
vöðvastækkun hjá fólki? ........................................................................................... 49
Tafla 25. Telur þú að á neysla anabólískra stera minnki líkamsfitu, minnki
ekki líkamsfitu eða hafi engin áhrif á líkamsfitu fólks?............................................ 50
Tafla 26. Telur þú að neysla anabólískra stera bæti útlit, skaði útlit eða hafi
engin áhrif á útlit fólks? ............................................................................................. 51
Tafla 27. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem nota anabólískra stera
reglulega? ................................................................................................................... 52
Tafla 28. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem hafa prófað anabólískra
stera en nota þá ekki reglulega? ............................................................................... 53
Tafla 29. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem ekki hafa tekið inn
anabólískra stera en hafa áhuga á að taka þá inn? .................................................. 54
Tafla 30. Hversu algenga eða fátíða telur þú notkun anabólískra stera vera
meðal fólks undir 20 ára aldri? ................................................................................. 55
Tafla 31. Hversu algenga eða fátíða telur þú notkun anabólískra stera vera
meðal fólks á aldrinum 20–30 ára? ........................................................................... 56
Tafla 32. Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Dianabol? ....................................................................... 57
Tafla 33. Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Winstrol? ........................................................................ 58
Tafla 34. Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Anadrol? ......................................................................... 59
9
Tafla 35. Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Primobolan? ................................................................... 60
Tafla 36. Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Anavar?........................................................................... 61
Tafla 37. Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera? ................................................ 62
Tafla 38. Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera í pilluformi? ............................. 63
Tafla 39. Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera í sprautuformi? ....................... 64
Tafla 40. Hefur þú tekið inn anabólíska stera? ....................................................................... 65
Tafla 41. Hefur þú tekið inn anabólíska stera í pilluformi? .................................................... 66
Tafla 42. Hefur þú tekið inn anabólíska stera í sprautuformi? .............................................. 67
Tafla 43. Hversu langt er síðan þú neyttir síðast anabólíska stera? ...................................... 68
Tafla 44. Hversu líklegt eða ólíklegt telur þú að þú takir inn anabólíska stera
næstu tvö árin? .......................................................................................................... 69
Tafla 45. Hversu líklegt eða ólíklegt telur þú að þú takir inn anabólíska stera
næstu tíu árin? ........................................................................................................... 70
Tafla 46. Telur þú að neysla anabólískra stera auki eða minnki sjálfstraust
fólks? .......................................................................................................................... 71
Tafla 47. Telur þú að neysla anabólískra stera auki, minnki eða hafi engin
áhrif á vinsældir þeirra sem nota þá? ....................................................................... 72
Tafla 48. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum
anabólískra stera? ...................................................................................................... 73
Tafla 49. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum
anabólískra stera þótt þú vissir að það væri bannað? ............................................. 74
Tafla 50. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum
anabólískra stera þótt þú vissir að það væri bannað og þú værir
örugg(ur) um að það kæmist ekki upp? .................................................................... 75
Tafla 51. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum
anabólískra stera ef þú vissir að það myndi tryggja þér
verðlaunasæti? .......................................................................................................... 76
Tafla 52. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum
anabólískra stera ef þú vissir að það myndi tryggja þér
verðlaunasæti og það væri öruggt að það kæmist ekki upp? .................................. 77
10
Tafla 53. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum
anabólískra stera ef þú vissir að það myndi tryggja þér
verðlaunasæti og 100 milljónir króna í verðlaunafé og það væri
öruggt að það kæmist ekki upp? ............................................................................... 78
Tafla 54. Telur þú þig hafa mikla eða litla þekkingu á anabólískum sterum? ....................... 79
Tafla 55. Hefur þú lítinn eða mikinn áhuga á að fræðast um anabólíska
stera? .......................................................................................................................... 80
Tafla 56. Finnst þér að íþróttafélög eigi að veita fræðslu eða ekki um
anabólíska stera? ....................................................................................................... 81
Tafla 57. Finnst þér að skólar eigi að veita fræðslu eða ekki um anabólíska
stera? .......................................................................................................................... 82
Tafla 58. Telur þú að fræðsla um anabólíska stera myndi auka eða minnka
líkurnar á því að fólk notaði anabólíska stera? ........................................................ 83
11
1 Inngangur
Tilgangur þessarar rannsóknarritgerðar var að skoða hvernig notkun anabólískra stera
fléttast inn í íþróttir, hver áhrif þeirra séu á fólk, hver neyslutíðnin sé og hver séu
almenn viðhorf íslenskra framhaldsskólanema á aldrinum 18–22 ára til þessara lyfja og
notkunar þeirra í íþróttum. Að auki var kannað hjá nemendum hvort búseta, kyn og
íþróttaiðkun hefði áhrif á þætti eins og kunningsskap við neytendur og seljendur,
viðhorf, þekkingu og neyslu anabólískra stera. Rannsóknarritgerðin er byggð upp á
niðurstöðum viðhorfskönnunar sem lögð var fyrir í framhaldsskólum víðsvegar um land
í árslok 2015.
Tengsl ungs fólks við vefaukandi lyf eru af ýmsum toga og margir ólíkir þættir liggja
að baki því hvernig viðhorf til þessara efna mótast. Einnig eru ýmis álitamál sem varða
inntöku anabólískra stera og má þar nefna þætti eins og lögmæti og heilsufars- og
siðferðissjónarmið. Sala á lyfjum er ólögleg nema með tilskildum leyfum og neysla
anabólískra stera hefur ýmisskonar áhrif sem neytandinn getur upplifað sem jákvæð
eða neikvæð og í því ljósi verða siðferðislegar spurningar skoðaðar. En þess má geta að
anabólískir sterar eru á bannlista hjá langflestum íþróttasamböndum um allan heim.
Anabólískir sterar virðast vera orðnir hluti af lyfjamenningu samfélags okkar og
neysla þeirra er ekki einungis bundin við þröngan þjóðfélagshóp eins og oft er talið.
Fyrirmyndir barna og unglinga í íþróttum og ýmissi dægurmenningu hafa á síðustu
árum orðið sífellt vöðvastæltari og hafa rannsóknir sýnt að vefaukandi hegðunar er
farið að gæta hjá grunnskólabörnum þar sem löngun eftir stórum vöðvum er fylgt eftir
með auknum lyftingum, neyslu fæðubótarefna og anabólískra stera (Eisenberg, Wall og
Neumark, 2012).
Frægir íþróttamenn falla með jöfnu millibili á lyfjaprófum og áberandi fólk úr heimi
skemmtanaiðnaðarins tjáir sig nú orðið á opinberum vettvangi um eigin neyslu á
vefaukandi lyfjum. Rannsóknir víða um heim, sem og á Íslandi, sýna án nokkurs vafa að
neysla anabólískra stera er farin að teygja anga sína niður til fólks á unglingsaldri. Í ljósi
þessa er tímabært að falast eftir vitneskju um hverjum augum íslensk ungmenni líta
anabólíska stera og átta sig á því hvar helstu áhættuþættir liggja og hvort þörf sé á
aukinni fræðslu eða frekari mótvægisaðgerðum við þeim ætlaða skaða sem neysla
þessara lyfja getur haft í för með sér.
12
1.1 Rannsóknarspurning
Tilgangur þessarar ritgerðar er að varpa ljósi á anabólíska stera og viðhorf íslenskra
framhaldsskólanema til þessara lyfja og notkunar þeirra í íþróttum. Með það að
markmiði voru eftirfarandi rannsóknarspurningar lagðar fram:
Hvernig tengist notkun anabólískra stera íþróttum?
a. Hver eru áhrif þeirra á fólk?
b. Hver er neyslutíðnin?
Hver eru viðhorf íslenskra framhaldsskólanema á aldrinum 18–22 ára til þessara
lyfja og notkunar þeirra í íþróttum?
a. Hefur búseta, kyn og íþróttaiðkun áhrif á viðhorf, þekkingu og neyslu
anabólískra stera hjá framhaldsskólanemum á Íslandi?
1.2 Uppbygging ritgerðarinnar
Uppbygging þessarar rannsóknarritgerðar er á þann veg að hún skiptist upp í inngang,
fræðilega umfjöllun, kafla um efnivið og aðferðir, niðurstöðukafla, umræður, lokaorð,
heimildaskrá og fylgiskjal. Í fræðilega kaflanum er fjallað um tengsl íþrótta og anaból-
ískra stera, áhrif þeirra á neytendur, tíðni notkunar, neyslu og viðhorf fólks til lyfjanna.
Að honum loknum er kafli um efnivið og aðferðir þar sem útlistaðar eru þær aðferðir
sem beitt var við vinnu þessarar rannsóknarritgerðar. Að honum loknum tekur við efnis-
mesti hluti þessar ritgerðar þar sem raktar eru niðurstöður þeirrar spurningakönnunar
sem framkvæmd var í tengslum við þetta lokaverkefni. Þessar niðurstöður eru settar
fram í töflum ásamt skýringartextum og sýnir hver tafla hvernig hverri spurningu var
svarað auk þess hvernig svör röðuðust niður eftir búsetu, kyni, og íþróttaþátttöku.
Í umræðukaflanum verða niðurstöður spurningakönnunarinnar skoðaðar auk þess
sem sérstaklega verður farið yfir styrkleika og veikleika spurningakönnunarinnar.
Rannsóknarritgerðin endar síðan á lokaorðum, heimildaskrá og fylgiskjali sem hefur að
geyma spurningakönnunina sem lögð var fyrir úrtak framhaldsskólanema í árslok 2015
og grundvallar þær meginniðurstöður sem þessi rannsóknarritgerð er byggð á.
13
2 Fræðilegur kafli
Niðurstöður heimildaleitarinnar koma jafnóðum fram í fræðilega kaflanum hér á eftir
en að honum loknum verða raktar þær niðurstöður sem spurningakönnunin gat af sér.
2.1 Íþróttir og anabólískir sterar
Vefaukandi sterar, sem oftast eru kallaðir anabólískir sterar og í daglegu tali „sterar“,
ættu með réttu að kallast anabólískir-andrógenískir sterar því efnafræðileg virkni þeirra
líkir eftir áhrifum testósteróns á líkamann á tvennskonar hátt þar sem áhrifin eru
annars vegar anabólísk og hins vegar andrógenísk. Anabólísku áhrifin eru vefaukandi
áhrif sem stuðla að aukinni próteinupptöku, frumu- og beinvexti og að endingu stöðva
þau hæðarvöxt. Andrógenísku áhrifin auka útlitseinkenni sem eignuð eru karlmönnum
eins og til dæmis stækkun barkakýlis, dýpri rödd og vöxt líkamshára auk þess sem
andrógenísk áhrif stuðla að vexti karlkyns æxlunarfæra hjá sveinbörnum í móðurkviði
sem og þroska þeirra hjá drengjum þegar á unglingsár er komið. Hjá körlum gegna
andrógenísk áhrif því hlutverki að viðhalda frjósemi auk þess að stuðla að viðhaldi
beina, vöðva, vitsmunagetu og vellíðunar (Kicman, 2008).
Anabólískir-andrógenískir sterar falla undir flokk hormóna sem innihalda náttúru-
lega karlhormónið testósterón og má ekki rugla saman við aðrar gerðir af sterum eins
og til dæmis bólgueyðandi sterum sem hafa engin vefaukandi áhrif og þess vegna litla
hættu í för með sér á misnotkun (Kanayama, Hudson og Pope, 2008). Með efnafræði-
legum breytingum á testósteróni er hægt að ráða því hversu mikil anabólísk eða
andrógenísk áhrif viðkomandi efnablanda hefur á fólk en eftir sem áður hefur ekki verið
hægt að aðskilja þessa virkni fullkomlega og er þess vegna réttast að kalla umrædd lyf
anabólíska-andrógeníska stera. Til einföldunar í þessari grein verður styttri útgáfan
notuð og lyfin eftirleiðis kölluð anabólískir sterar (Kicman, 2008).
Elstu heimildir um efnafræðitilraunir í viðleitni til að bæta árangur í íþróttum koma
frá Ólympíuleikunum til forna árið 668 fyrir Krist þar sem íþróttamenn rannsökuðu
mismunandi mataræði í þeirri von að bæta frammistöðu sína og komust meðal annars
að því gott væri að borða fíkjur í þeim tilgangi (Holt, Erotokritou-Mulligan og Sonksen,
2009). Egyptar og Rómverjar til forna trúðu því að eistu og getnaðarlimir spendýra
innihéldu lækningamátt og forngrískir íþróttamenn nýttu sér fjölbreytt efni unnin úr
14
plöntum og eistum sem áttu að miða að því að bæta árangur í íþróttum. Það mátti því
segja að forfeður okkar væru komnir á bragðið. Orðið testósterón kom til sögunnar árið
1935 og vísar í fyrrnefnd eistu með orðinu „testo“ = (e) testicles (eistu). Þegar testó-
sterón var fyrst einangrað árið 1935 í Hollandi var það unnið úr eistum nautgripa en
síðar sama ár fundu þýskir vísindamenn leið til að vinna það úr kólesteróli (Dotson og
Brown, 2007).
Fljótlega á eftir komu til sögunnar tilbúnar afleiður testósteróns og anabólískir
sterar sem næsta áratuginn voru víða notaðir í læknisfræðilegum tilgangi til að
meðhöndla líkamlega og andlega sjúkdóma en það var ekki fyrr en í kringum árið 1950
að íþróttamenn uppgötvuðu að anabólískir sterar gætu stóraukið vöðvamassa
(Kanayama o.fl., 2008). Fyrsta skráða tilfellið þar sem testósterón var gagngert notað til
árangursbætingar var árið 1941 þegar 18 vetra veðhlaupahest, Holloway að nafni, var
gefið lyfið fyrir keppni. Þessi innspýting lukkaðist vel og Holloway vann marga sigra á
hlaupabrautinni fullur af testósteróni (Holt o.fl., 2009).
En hvað mannfólkið varðar eru fyrstu staðfestu heimildir um notkun anabólískra
stera frá árinu 1954 í Vín í Austurríki þar sem rússneskir lyftingamenn gerðu garðinn
frægan á móti þar í borg. Eftir það breiddist notkun lyfjanna hratt út í frjálsíþróttir,
vaxtarrækt og aðrar greinar þar sem árangur byggðist á vöðvastyrk eða hraðri endur-
heimt. Á árunum 1960 og fram yfir 1970 var notkun anabólískra stera að mestu bundin
við afreksíþróttafólk. Virkni lyfjanna var vel geymt leyndarmál meðal íþróttamanna og
íþróttalækna og læknisfræðileg rit kyntu undir þær ranghugmyndir að notkun anaból-
ískra stera væri með öllu gagnslaus til að bæta styrk og stækka vöðva (Kanayama o.fl.,
2008). Þar sem þessar athafnir voru löglegar á þessum tíma hafa varðveist heimildir um
hversu langt íþróttafólk gekk til að landa sigri. En samhliða bættum árangri fylgdi
heilsufarsleg áhætta og jafnvel dauðsföll sem leiddu til þess að lyfjanotkun íþróttafólks
voru þrengri skorður settar (Holt o.fl., 2009) og að lokum bannaði Alþjóða Ólympíu-
nefndin (IOC) notkun anabólískra stera árið 1974. Með auknu eftirliti kom til sögunnar
sérstök útgáfa af lyfjunum, svokallaðir „designer anabolic steroids“ sem sérstaklega
voru framleiddir í þeim tilgangi að komast fram hjá lyfjaprófum. Framleiðsla þeirra fór
ávallt leynt en fyrstu sannanir um tilurð þeirra komu fram í leynilegum skjölum sem
fundust við fall Austur-Þýskalands árið 1989 (Kicman, 2008).
Notkun anabólískra stera hefur vaxið mikið síðustu áratugi án þess að neyslan þjóni
læknisfræðilegum tilgangi. Notkunin hefur breiðst út á meðal almennings sem sækist
eftir auknum líkamsstyrk og bættu útliti. Nýlegar niðurstöður úr alþjóðlegum faralds-
fræðilegum rannsóknum gefa til kynna að stærsti hópur neytenda anabólískra stera séu
15
þeir sem stunda íþróttir sér til ánægju, afþreyingar og bætts útlits (Sagoe, Torsheim,
Molde, Andreassen og Pallesen, 2015a).
Á seinni hluta áttunda áratugarins og í byrjun þess níunda stækkaði ört hópur
almennra borgara sem notaði anabólíska stera. Þessi hópur er ekki eins sýnilegur og
aðrir hópar sem misnota fíkniefni og leitar sér síður heilbrigðisþjónustu og ber oft
vantraust til lækna. Á þessum árum og fram eftir tuttugustu öldinni jókst neysla anaból-
ískra stera í Bandaríkjunum hröðum skrefum og er nú svo komið að ástandið er skil-
greint sem mikill fíkniefnavandi þar sem langstærstur hluti neytenda eru ungir
karlmenn. Sams konar þróun hefur átt sér stað í Bretlandi, Suður Afríku, Evrópu og á
Norðurlöndunum (Kanayama o.fl., 2008).
2.2 Áhrif anabólískra stera á fólk
Fjöldi erlendra rannsókna er til um anabólíska stera en að sama skapi er minna til af
rannsóknum sem framkvæmdar hafa verið á Íslandi. Í rannsókninni Ungt fólk sem gerð
hefur verið að tilstuðlan Menntamálaráðuneytisins frá árinu 1992 og var síðast fram-
kvæmd árið 2013 er spurt um neyslu íslenskra framhaldsskólanema á anabólískum
sterum í tengslum við íþróttaiðkun. Þar kom fram að 1% nemenda hefði á síðastliðnum
12 mánuðum notað lyfin einu sinni eða oftar og þar af voru strákar 2% og stelpur 0,2%
(Menningarmálaráðuneytið, 2014).
Árið 2010 skrifuðu dr. Þórólfur Þórlindsson og dr. Viðar Halldórsson
rannsóknargrein um notkun anabólíska stera hjá íslenskum framhaldsskólanemum sem
unnin var upp úr gögnum úr rannsókninni Ungt fólk frá árinu 2004. Þeirra helsta
niðurstaða var sú að minni líkur væru á neyslu anabólískra stera hjá íþróttafólki sem
stundaði skipulagðar íþróttir innan vébanda íþróttahreyfingarinnar en hjá þeim sem
stunduðu þær fyrir utan skipulagða íþróttastarfsemi og æfðu t.a.m. í einkareknum
líkamsræktarstöðvum. Þar að auki fannst jákvæð fylgni milli neyslu anabólískra stera og
ólöglegra fíkniefna, áfengis- og tóbaksneyslu og neikvæð fylgni milli neyslu anabólískra
stera og námsárangurs (Þórólfur Þórlindsson og Viðar Halldórsson, 2010).
Þeir sem leggja stund á rannsóknir tengdar uppeldi og áhættuhegðun hafa í
auknum mæli bent á að anabólískir sterar séu orðnir hluti af þeim ólöglegu lyfjum sem
ungt fólk hefur með höndum. Neysla anabólískra stera sem áður var að mestu bundin
við íþróttir er fyrir löngu farin að teygja anga sína út á meðal almennings með
tilheyrandi heilsufarsvandamálum sem oft á tíðum berast ekki inn á borð til
heilbrigðisyfirvalda (Sjoqvist, Garle og Rane, 2008). Fyrirmyndir ungs fólks úr heimi
16
afreks- og atvinnuíþrótta eru reglulega staðnar að því að falla á lyfjaprófum og
samkvæmt tölum frá Alþjóða Ólympíunefndinni gerist það á hverju ári að 1 til 2% þeirra
sem þreyta lyfjapróf eru gripnir við ólöglega notkun og er margt sem bendir til þess að
þessar tölur séu töluvert hærri því afkastaaukandi lyf eru oft vandfundin þegar inn í
líkamann er komið (Judge o.fl., 2012).
Íþrótta- og vaxtarræktarfólk hefur áratugareynslu af notkun anabólískra stera til
vöðva- og styrkaukningar en það er tiltölulega nýlega sem farið er að nota þessi lyf í
læknisfræðilegum tilgangi gegn sjúkdómum sem tengjast vöðvarýrnun og minnkuðum
vöðvamassa hjá öldruðum þótt enn sé eftir að sýna fram á að lyfin auki líkamlega færni
og bæti lífsgæði (Kicman, 2008). Þrátt fyrir að sannanir um skaðsemi anabólískra stera
liggi fyrir eru til mun færri rannsóknir á þeim en öðrum fíknilyfjum sem helgast af því að
neysla anabólískra stera hefur fengið minni athygli í faraldsfræðilegum rannsóknum en
ávanabindandi efni eins og kannabis og kókaín (Sagoe o.fl., 2015a).
Rannsóknir á konum og anabólískum sterum eru mjög fáar og endurspegla minni
notkun þeirra. Fyrirliggjandi upplýsingar benda til þess að mikill munur sé á virkni
anabólískra stera eftir því hvort neytandinn er karl eða kona, unglingur eða fullorðinn.
Kynbundin áhrif lyfjanna á hegðun eru talin koma sterkar fram hjá konum en körlum í
formi geðsveiflna, kvíðaraskana og þunglyndis auk þess sem hætta á tíðahvörfum eykst
(Onakomaiya og Henderson, 2016). Karlhormónar geta einnig valdið óafturkræfan-
legum karlmannseinkennum hjá konum sem er alvarleg aukaverkun (Kicman, 2008).
Testósterón er hormón sem gegnir lykilhlutverki í mótun karleinkenna og vöðva-
stækkun og er magn þess í mannslíkamanum breytilegt eftir kyni, aldri og heilsufars-
ástandi en er ávallt mun hærra í körlum en konum. Hjá körlum nær testósterón-
framleiðsla að venju hámarki á seinnihluta kynþroskaskeiðs og fer síðan minnkandi með
hækkandi aldri (Kersey o.fl., 2012). Hvað varðar unglinga af báðum kynjum og neyslu
anabólískra stera eru þeir sá aldurshópur sem er í hvað mestri hættu á að valda sér
andlegum skaða sem komið getur fram sem neikvæð breyting á lundarfari, kvíði, árásar-
girni og þunglyndi. Þessar tilfinningar eiga það til að aukast á unglingsárum og getur
neysla anabólískra stera stórbreytt ástandinu til hins verra og jafnvel valdið varanlegum
breytingum á heilastarfsemi og hegðun (Onakomaiya og Henderson, 2016).
Anabólískir sterar geta orsakað hugarfars- og hegðunarbreytingar hjá fólki og gert
það að verkum að meiri ákefð næst við æfingar og þjálfun en misnotkun getur einnig
leitt til heilsuskaða og eru til um það nákvæmar heimildir frá fyrrum austur-þýska
alþýðulýðveldinu (Kicman, 2008). Vaxandi markaðssetning fæðubótarefna hefur aukið
hættuna á því að fólk taki ómeðvitað inn anabólíska stera og önnur ólögleg lyf því talið
17
er að um 15% af þessum vörum séu að einhverju leyti menguð af lyfjum sem ekki er
getið um í innihaldslýsingum (Onakomaiya og Henderson, 2016).
Margar hliðarverkanir af neyslu anabólískra stera helgast af því að aukið magn af
testósteróni í líkamanum getur umbreyst í kvenhormón sem kallast estradiol (El Osta
o.fl., 2016). Skammtímanotkun anabólískra stera virðist þó hafa fáar alvarlegar
aukaverkanir í för með sér en langtímanotkun hefur verið tengd við skaðleg áhrif á
líkamlega og andlega heilsu, auk hækkandi dánartíðni (Sagoe, Molde, Andreassen,
Torsheim og Pallesen, 2014). Alvarlegustu aukaverkanirnar af langtímanotkun
anabólískra stera tengjast hjarta- og æðakerfi og má þar nefna háþrýsting, hjartsláttar-
truflanir, nýrnabilun og offjölgun rauðra blóðkorna, auk þess sem dánartíðni meðal
þeirra sem neyta efnanna að staðaldri er áætluð 4,6 sinnum hærri en þeirra sem nota
þau ekki. Geðrænar hliðarverkanir geta einnig verið fylgifiskur ofnotkunar og eru þekkt
einkenni aukin árásar- og ofbeldishneigð, þunglyndi, skapsveiflur, breytt kynhvöt, sælu-
víma og jafnvel geðrof. Fráhvarfseinkenni og ávanabinding eru einnig þekkt fyrirbæri
hjá stórnotendum, auk þess sem andlegri heilsu getur hrakað ef fyrirliggjandi er saga
um geðraskanir og annan fíknivanda. Í fráhvörfum er mikil hætta á þunglyndi og þverr-
andi kynhvöt hjá þeim stórnotendum sem ekki fá viðeigandi meðferð. Önnur þekkt
einkenni eru sjálfsvígshugsanir, svefnraskanir, átraskanir, þreyta, höfuðverkir, vöðva- og
liðverkir, auk löngunar til áframhaldandi neyslu (El Osta o.fl., 2016). Aðrar aukaverkanir
eru bólur, hárlos, risvandamál, stækkun á blöðruhálskirtli, stækkun mjólkurkirtla hjá
karlmönnum, aukið álag á lifur og minnkuð kynhvöt sem kemur oft fram þegar dregið er
úr neyslu og eigin hormónaframleiðsla er í lágmarki (El Osta o.fl., 2016).
Þeir sem neyta anabólískra stera án læknisfræðilegs tilgangs hafa oftar en ekki
vafasamar upplýsingar um uppruna og notkun þeirra efna sem þeir eru með í hönd-
unum sem leitt getur til heilsutjóns (Kersey o.fl., 2012). Rannsóknir sýna að neyslu-
skammtar eru gríðarlega stórir og oft á tíðum 50-100 sinnum meiri en náttúruleg fram-
leiðsla testósteróns í eðlilegum eistum (Kanayama o.fl., 2008). Niðurstöður vísindafólks
eru á þann veg að neysla anabólískra stera, án læknisfræðilegs tilgangs, ætti að skoðast
sem alvarlegt heilsufarsvandamál (Sagoe o.fl., 2015a).
2.3 Tíðni anabólískra stera
Hvað varðar notkun anabólískra stera á Norðurlöndunum sýna nýlegar faraldsfræði-
legar rannsóknir að neyslan er misjöfn eftir löndum. Þegar spurt er hvort fólk hafi
prófað lyfin er svarhlutfallið eftirfarandi: Svíþjóð 4,4%, Noregur 2,4%, Finnland 0,8%,
18
Ísland 0,7% og Danmörk 0,5%. Meðaltalið fyrir öll löndin er 2,1% og hlutfallið milli kynja
er karlar 2,9% og konur 0,2% (Sagoe o.fl., 2015a).
Í rannsókn á 466 finnsku landsliðsfólki frá 2002 kom fram að yfir 90% svarenda telja
að ólögleg lyf bæti íþróttaárangur og 30% segjast þekkja persónulega íþróttafólk sem
notað hafi lyf á bannlista. 15% þátttakenda höfðu verið boðin ólögleg lyf. Af þeim voru
21% sem stundaði íþróttagreinar sem byggðust á krafti og snerpu, 14% voru í hóp-
íþróttum og 10% í þolgreinum. Örvandi lyf og anabólískir sterar voru þau lyf sem
íþróttafólki voru oftast boðin (Alaranta o.fl., 2006).
Í rannsókn frá árinu 2014 sem framkvæmd var í Ghana og kannaði viðhorf fram-
haldsskólanema til anabólískra stera kom í ljós að 3,8% nemenda höfði neytt lyfjanna
(karlar 4,9% og konur 3,1%), 18,5% þátttakenda þekktu einhverja sem höfðu tekið inn
anabólíska stera og af þeim hafði 6% verið boðin lyfin að minnsta kosti einu sinni
(Sagoe, Torsheim, Molde, Andreassen og Pallesen, 2015b).
Árið 2006 voru 198.143 þvagprufur teknar af íþróttafólki víðsvegar um heim og af
þeim innihéldu 4.332 (2%) ólögleg lyf. Þarf af voru 1.966 (45%) sýni sem innihéldu
anabólíska stera og var þetta hlutfall óbreytt frá áratuginum þar á undan (Kicman,
2008). Nýlegar rannsóknir áætla að 3,3% jarðarbúa hafi einhvern tíma á ævinni neytt
anabólískra stera. Karlar eru þar í miklum meirihluta eða 6,4% á móti 1,6% kvenna.
Þessar tölur gefa til kynna að neysla þessara lyfja sé heilsufarsvandamál sem teygi sig út
um allan heim (Sagoe o.fl., 2014).
Þegar karlar, sem æfa á líkamsræktarstöðvum, eru skoðaðir sérstaklega er áætlað
að 15-20% þeirra hafi einhvern tíma á ævinni neytt anabólískra stera og þegar neyslu-
hegðun líkamsræktar- og lyftingamanna er rannsökuð kemur í ljós að 33% þeirra telja
sig háða lyfjunum. Þessar tölur eru misjafnar eftir löndum en mesta notkunin er talin
vera í Bandaríkjunum, Evrópu, Norðurlöndunum, Brasilíu og Bresku samveldislöndunum
(El Osta o.fl., 2016).
Í bandarískri rannsókn frá 2009 sem náði til 119 háskóla kom í ljós að 0,9%
þátttakenda höfðu notað anabólíska stera. Samkvæmt annarri bandarískri rannsókn á
unglingum frá sama ári eru tölurnar öllu hærri en þar er því haldið fram að notkunin sé
töluvert meiri eða 4,3% meðal drengja og 2,2% hjá stúlkum. Hvað varðar notkun
anabólískra stera meðal evrópskra ungmenna á framhaldsskólaaldri sýna tölur frá árinu
2007 frá 35 Evrópuríkjum að notkun meðal drengja var 2% og stúlkna 1%. Í annarri
rannsókn frá árinu 2008 sem framkvæmd var í sex Evrópuríkjum mældist notkun
anabólískra stera 2,1% hjá framhaldsskólanemum (Kersey o.fl., 2012). Í stórri rannsókn
19
frá Ástralíu sem náði til 376 skóla og framkvæmd var árið 2005 kom í ljós að 2,4%
nemenda höfðu notað anabólíska stera (Dunn og White, 2011).
Nýjustu tölur um notkun anabólískra stera í Bandaríkjunum birtust árið 2014 í
tímaritinu American Journal on Addiction en þar kemur fram að í aldursflokknum 13–50
ára er áætlað að 2,9–4 milljónir Bandaríkjamanna hafi notað anabólíska stera og í
þessum hópi sé um 1 milljón sem hafi þróað með sér fíkn í efnin (Pope o.fl., 2014).
Samskonar tölur frá Svíþjóð eru 50-100 þúsund einstaklingar í landi með íbúafjölda upp
á 9 milljónir sem jafngildir u.þ.b. 1% af þjóðinni. Í rannsókn á 6.000 sænskum ung-
mennum á aldrinum 16-17 ára sem var í formi nafnlausrar spurningakönnunar
viðurkenndu 3,2% karla neyslu anabóliskra stera en engar konur (Sjoqvist o.fl., 2008).
Önnur athyglisverð niðurstaða er að notkun anabólískra stera hefst mun seinna á
lífsleiðinni en notkun annarra vímuefna, til dæmis höfðu einungis 22% neytenda hafið
neyslu fyrir 20 ára aldur (Pope o.fl., 2014). Mat á misnotkun ber að túlka með mikilli
varúð vegna þess að þegar spurt er um ólöglega hegðun er hætta á að svörin verði ekki
áreiðanleg (Sjoqvist o.fl., 2008).
Mun hærri tíðni notkunar en almennt gerist hefur komið fram í rannsóknum hjá
þeim sem stunda til dæmis vaxtarrækt og kraftlyftingar, auk þeirra sem dvalið hafa í
fangelsum. Í þýskri rannsókn þar sem meðlimir líkamsræktarstöðva voru spurðir með
nafnlausum spurningakönnunum kom í ljós að 13,5% höfðu einhvern tíma neytt
anabólískra stera, þar af 3,9% kvenna. Rannsóknir í Bretlandi og Bandaríkjunum gefa
samskonar niðurstöður til kynna (Sjoqvist o.fl., 2008). Yfir heildina benda rannsóknir til
þess að ólögleg lyfjanotkun hjá íþróttafólki og almenningi sé á bilinu 1–5% en í sumum
tilfellum innan afmarkaðra hópa fari neyslan yfir 50% (Bird, Goebel, Burke og Greaves,
2016).
2.4 Neysla anabólískra stera
Anabólískir sterar eru orðnir hluti af lyfjamenningu samfélags okkar og neysla þeirra
ekki einungis bundin við þröngan þjóðfélagshóp eins og oft er talið. Fyrirmyndir barna
og unglinga í íþróttum og ýmissi dægurmenningu hafa á síðustu áratugum orðið sífellt
vöðvastæltari og hafa rannsóknir sýnt að vefaukandi hegðunar er farið að gæta hjá
grunnskólabörnum þar sem löngun eftir stórum vöðvum er fylgt eftir með auknum
lyftingum, neyslu fæðubótaefna og notkun anabólískra stera (Eisenberg, Wall og
Neumark-Sztainer, 2012).
20
Á undanförnum árum hafa rannsóknir sýnt að æ yngra íþróttafólk neytir afkasta-
aukandi lyfja í þeirri viðleitni að bæta útlit og árangur og meðal þeirra eru anabólískir
sterar. Þegar fyrirliggjandi rannsóknir eru skoðaðar kemur í ljós að sífellt yngri börn hafa
aðgengi að lyfjunum og eru þess dæmi að börn á miðstigi grunnskóla hafi neytt þessara
efna (Calfee og Fadale, 2006). Neysla ungmenna á anabólískum sterum er skaðleg og
aukaverkanirnar geta komið harðar niður á þeim en eldra fólki, auk þess sem ungmenni
eru líklegri til að nota lyfin í stærri skömmtum og yfir lengri tíma sem gerir það að
verkum að heilsuskaðar geta orðið enn alvarlegri (Judge o.fl., 2012).
Þegar anabólískir sterar eru teknir inn í stórum skömmtum geta þeir aukið vöðva-
styrk til mikilla muna og þar af leiðandi stórbætt árangur í íþróttum langt umfram það
sem hægt er að ná með náttúrlegum hætti. Er þetta ein ástæðan fyrir því að margir
íþróttmenn freistast til að nota lyfin. Neyslan er þó langt frá því að vera bundin við
íþróttamenn því stærsti notendahópurinn er hinn almenni borgari sem hefur enga
löngun til að keppa í íþróttum en sækist þess í stað eftir vöðvastæltara útliti (Kanayama
o.fl., 2008). Þrátt fyrir háa neyslutíðni anabólískra stera í Bandaríkjunum er lítið vitað
um hvernig neytendahópurinn þar er saman settur, sem eflaust ræðst af því að
umrædd lyf eru ólögleg og má álykta af því að fólk sé síður tilbúið til að opinbera eigin
neyslu. Í nýlegri rannsókn á neytendum kom í ljós að 56% aðspurðra höfðu ekki upplýst
heimilislækni sinn um notkun á anabólískum sterum (Westerman o.fl., 2016).
Önnur bandarísk rannsókn sem gerð var á körlum sem neytt höfðu testósteróns
leiddi í ljós að 63,6% þátttakenda hófu neyslu eftir að hafa náð 22 ára aldri. Helstu
ástæður fyrir neyslu voru væntingar um aukinn vöðvamassa 35%, von um minni
líkamsfitu 18,2%, sjálfgreindur skortur á testósteróni 9,5% og undirbúningur fyrir
vaxtarræktarkeppni 6,5%. Aðeins 6,9% svarenda tóku inn testósterón til að fegra eigin
líkama. Þeir sem tóku inn testósterón af hópþrýstingi, til þess að laða að sér konur,
bæta íþróttaárangur, gegn þunglyndi, vegna erfiðleika við að þyngja sig eða til að bæta
þol og almenn lífsgæði, voru undir 5% svarenda. Þátttakendur voru flestir vel
menntaðir, með laun yfir meðallagi og giftir sem er óvenjulegt fyrir hóp sem stundar
ólöglega lyfjaneyslu (Westerman o.fl., 2016).
2.5 Viðhorf til anabólískra stera
Það er ekki mikið til af rannsóknum þar sem fjallað er beint um viðhorf fólks til
anabólískra stera og er sennileg ástæða þess að erfitt er að nálgast þann hóp af fólki,
21
auk þess sem efnið er viðkvæmt og sveipað leyndarhyggju og þöggun (Bloodworth og
McNamee, 2010).
Í finnskri rannsókn á þarlendu landsliðsfólki frá árinu 2002 kom ljós að þeir sem
álitu ólögleg lyf hættulítil voru líklegri til að vera í samskiptum við neytendur á sama
tíma og þeir sem töldu ólögleg efni hættuleg höfðu minni samskipti við notendur.
Viðhorf íþróttafólks til ólöglegra lyfja var einnig misjafnt eftir íþróttagreinum þar sem
þeir sem stunduðu hraða- og kraftgreinar voru mun jákvæðari gagnvart ólöglegum
lyfjum en þeir sem stunduðu greinar þar sem fjölbreyttrar hreyfifærni var krafist, auk
þess sem karlar voru mun stærri áhættuhópur en konur (Alaranta o.fl., 2006). Í breskri
rannsókn frá árinu 2009 þar sem tekin voru viðtöl við ungt afreksfólk í íþróttum kom
fram að skömmin yfir því að verða uppvís að lyfjamisnotkun væri öflug forvörn gegn því
að íþróttafólk freistaðist til að taka inn ólögleg lyf til að bæta eigin getu (Bloodworth og
McNamee, 2010).
Rannsóknir á notkun og viðhorfum til anabólískra stera hafa að mestu leyti verið
bundnar við þróuð ríki á Vesturlöndum þrátt fyrir að óyggjandi sannanir liggi fyrir um
notkun þeirra út um allan heim. Fram til ársins 2014 var til dæmis ekki vitað til þess að
neysla anabólískra stera hefði verið rannsökuð sérstaklega í Mið-Afríku þrátt fyrir að
aðrar rannsóknir sýndu fram á að neyslan væri vaxandi vandamál þar um slóðir. Í
rannsókn sem framkvæmd var í Ghana og kannaði viðhorf framhaldsskólanema til
anabólískra stera, og var sú fyrsta sem gerð var þar í landi, kom í ljós að 11,9%
nemenda töldu lyfin bæta útlit (karlar 14,1% og konur 10,2%), 13% töldu lyfin geta bætt
árangur og 13,9% voru tilbúin til að neyta lyfjanna til að tryggja sér skólastyrk. Kyn-
bundin viðhorf til lyfjanna voru svipuð og komið hefur fram í rannsóknum á heimsvísu
þar sem viðhorf kvenna eru almennt neikvæðari en karla (Sagoe o.fl., 2015b).
Þótt lyfjamál íþróttafólks fái mikla athygli þá heyrast sjaldan raddir þeirra sem
uppvísir verða að notkun ólöglegra lyfja. Í rannsókn Pappa frá árinu 2012 á viðhorfi
bresks frjálsíþróttafólks sem fallið hefur á lyfjaprófi kom fram að íþróttafólki finnist
lyfjanotkun vera eðlilegur hluti af íþróttaiðkun, hún sé útbreidd og rótgróin þar sem
vitneskja þjálfara og annarra sem að málum koma er opinber þrátt fyrir að á endanum
sé það ákvörðun íþróttamannsins og á hans ábyrgð að taka lyfin og sitja uppi með
afleiðingarnar. Þrátt fyrir bann íþróttayfirvalda telur frjálsíþróttafólk lyfjaneyslu vera
nauðsynlega til að eiga möguleika í keppni meðal þeirra bestu og það bendir einnig á að
liðsfélagar þeirra noti lyf á bannlista sem og andstæðingar þeirra. Þessi rannsókn er sú
fyrsta af sinni tegund þar sem viðhorf þeirra sem falla á lyfjaprófi er skoðað og hún
22
sýnir fram á það að lyfjamisnotkun þarf að skoða í félagslegu samhengi en ekki ein-
göngu sem einstaklingshegðun (Pappa og Kennedy, 2013).
23
3 Efniviður og aðferðir
Rannsóknarritgerð þessi var lokaverkefni höfundar í M.Ed.-námi við Háskóla Íslands þar
sem hann lagði stund á íþrótta- og heilsufræði á Menntavísindasviði. Þessi rannsóknar-
ritgerð er byggð á ítarlegri spurningakönnun þar sem markmiðið var að kanna viðhorf
og neyslu framhaldsskólanema á anabólískum sterum og verða þær niðurstöður sem
spurningakönnunin gat af sér raktar hér á eftir.
3.1 Spurningakönnun
Í tengslum við rannsóknarritgerð þessa útbjó höfundur spurningakönnun sem lögð var
fyrir framhaldsskólanemendur á aldrinum 18–22 ára í nóvember árið 2015. Fram-
kvæmdin var með því móti að útprentuð spurningakönnun með 58 fjölvalsspurningum
var send á tíu framhaldsskóla víðsvegar um landið. Sex skólanna voru á landsbyggðinni
og fjórir á höfuðborgarsvæðinu. Skipting skóla eftir landshlutum var þannig að einn
skóli var á Vestfjörðum, tveir á Norðurlandi, einn á Austurlandi, einn á Suðurlandi, einn
á Suðurnesjum og fjórir skólar á höfuðborgarsvæðinu. Hugmyndin með því að velja
skóla af öllu landinu var að kanna hvort ólík viðhorf til anabóliskra stera réðust af
búsetu.
Að höfðu samráði við skólameistara viðkomandi skóla og veittu samþykki þeirra
fyrir þátttöku voru að meðaltali 48 spurningalistar sendir á hvern skóla, eða samtals 480
eintök, og var þeim síðan úthlutað til kennara sem lögðu könnunina fyrir í sínum
kennslustundum. Í þremur skólum á suðvesturhorninu lagði höfundur sjálfur spurninga-
könnunina fyrir þá nemendur sem honum var úthlutað í samráði við kennara.
Hvernig úrtakið í hverjum skóla var endanlega valið var í höndum þess kennara sem
lagði spurningakönnunina fyrir. Þau fyrirmæli sem kennarar fengu lutu að því að hafa
kynjahlutföll sem jöfnust og að leggja skyldi könnunina fyrir þá nemendur sem væru 18
ára og eldri. Það var því tilviljun ein sem réði því hverjir endanlegir þátttakendur voru
og hafði rannsakandi ekkert um það að segja annað en að velja þá skóla sem tóku þátt í
könnuninni.
Spurningakönnun þessi var tilkynnt til Persónuverndar og framkvæmd með hennar
vitund. Engin frekari leyfi þurfti því þátttakendur voru allir 18 og eldri og ekki var spurt
um neinar viðkvæmar persónuupplýsingar. Áður en spurningakönnunin var lögð fyrir
24
var væntanlegum þátttakendum kynnt markmið könnunarinnar og hún síðan lögð fyrir
með fullu samþykki hvers nemanda. Spurningalistinn var nafnlaus og á engan hátt
rekjanlegur til þess sem honum svaraði. Allar nauðsynlegar upplýsingar um framkvæmd
könnunarinnar komu fram á forsíðu spurningalistans.
Af 480 spurningalistum sem sendir voru út skiluðu sér 384 (80%) nýtanlegir listar til
baka sem rúmuðust innan aldursbilsins 18–22 ára sem gerir svarhlutfall upp á 80%.
Kynjahlutfallið var nokkuð jafnt, karlar voru 51% (N=196) og konur 49% (N=188). Svör
voru flokkuð eftir búsetu, aldri, kyni og íþróttaiðkun og sést í töflu 1 hvernig svörin
dreifðust milli þessara flokka.
Tafla 1. Tölfræði þátttakenda. Dreifing nemenda eftir búsetu og kyni
Búseta Fjöldi Hlutfall %
Höfuðborgarsvæðið 133 34,6
Landsbyggðin 251 65,4
Alls 384 100,0
Kyn Fjöldi Hlutfall %
Karlar 196 51,0
Konur 188 49,0
Alls 384 100,0
Aldursdreifing nemenda var frá 18 ára upp í 22 ára og var meðalaldur þátttakenda
18,76 ár (staðalfrávik 0,90). Kynjaskipting þátttakenda var þannig að karlar voru 51% og
konur 49%. Nemendum var einnig skipt niður eftir íþróttaþátttöku. Nemendur voru
spurðir hvort þeir æfðu íþróttir með íþróttafélagi, æfðu íþróttir utan félags eða æfðu
ekki íþróttir.
Gagnaúrvinnslan fór þannig fram að útfylltir spurningalistar voru innheimtir og þeir
kóðaðir inn í Excel. Að því loknu var Excel-skjalið keyrt inn í gagnaúrvinnsluforritið SPSS
til að fá heildarmynd yfir lýsandi tölfræði sem og ályktunartölfræði, auk þess sem
grunnspurningar um búsetu, kyn og íþróttaiðkun voru keyrðar saman við allar almennar
spurningar. Sú tölfræði sem fékkst úr SPSS-gögnunum var grunnurinn sem úrvinnsla
rannsóknarinnar var byggð á og af henni voru niðurstöður dregnar. Ályktunartölfræðin
var reiknuð út í Excel. Kí-kvarðat var reiknað út fyrir hverja spurningu og út frá þeim
niðurstöðum fundin marktektarmörk sem voru 95% (p<0,05).
25
3.2 Tengsl rannsóknarspurningar og aðferðar
Markmiðið með spurningakönnuninni var að skoða viðhorf fjölmenns þjóðfélagshóps
með ólíka búsetu og bakgrunn, sem í þessu tilfelli var fólk í framhaldsskóla. Spurninga-
kannanir eru þekkt mælitæki sem hafa sannað gildi sitt fyrir áreiðanleika ef rétt er að
þeim staðið og úrtakið valið þannig að það endurspegli þýðið. Þær upplýsingar sem vel
unnin spurningakönnun getur gefið af sér eru mjög verðmætar og geta þær veitt
áreiðanlega vitneskju um stöðu, skoðanir, framtíðarhorfur og þá strauma og stefnur
sem eru á döfinni hverju sinni í þeim málflokkum sem rannsakaðir eru (Þorlákur
Karlsson, 2003).
Kostir rannsóknarsniðsins eru þeir að með spurningakönnunum er hægt er að ná
inn miklu magni upplýsinga frá tiltölulega fámennu úrtaki miðað við stærð þýðisins og
þær er auðvelt að endurtaka. Spurningakannanir geta gefið vísbendingar um fylgni og
orsakasamband og ef úrtakið er nægilega stórt og vel valið er jafnvel hægt að alhæfa
niðurstöðuna yfir á þýðið. Einnig er mikill kostur að spurningakannanir eru réttmætar í
þeim skilningi að sterk tengsl eru milli þess sem fólk segist gera og þess sem það gerir. Í
rannsóknarsniði sem þessu er minni hætta á skekkjum sem tengst geta rannsakand-
anum, svo sem varðandi væntingar og viðhorf, auk þess að ef spurningarnar eru vel
orðaðar er hægt að halda skekkju og leiðandi skoðunum rannsakandans í lágmarki
(Þorlákur Karlsson, 2003).
26
4 Niðurstöður spurningakönnunar
Þar sem spurningakönnunin var nokkuð yfirgripsmikil fékkst mikið magn upplýsinga og
eru því niðurstöður margþættar og lúta að viðhorfum, nálægð, vinskap, verslun,
þekkingu, notkun og siðferðislegri afstöðu til anabólískra stera.
Hér á eftir verður hver spurning úr spurningalistanum tekin fyrir og skoðuð sérstak-
lega. Eins og fyrr segir voru lagðar fyrir 58 spurningar og þar af voru 5 grunnspurningar
þar sem spurt var um aldur, kyn og mismunandi íþróttaþátttöku. Efnislegar spurningar
voru því 53 talsins og verða þeim nú gerð skil í réttri röð samkvæmt þeim spurningalista
sem nemendurnir fengu í hendur (Fskj. 1).
27
Tafla 2.
Hefur þú séð anabólíska stera berum augum?
Nokkur munur er eftir hópum á því hvort nemendur höfðu séð anabólíska stera berum
augum. Þótt nokkur munur sé milli landsbyggðar og höfuðborgarsvæðis nær hann ekki
tölfræðilegri marktækni. Karlar eru meira en tvisvar sinnum líklegri en konur til að hafa
séð anabólíska stera berum augum og er sá munur tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)=
10,277, p<0,001). Einnig kemur fram að þeir sem stunda íþróttir utan íþróttafélaga sjá
lyfin sjaldnar en þeir sem æfa íþróttir með félagi og þeir sem engar íþróttir stunda sjá
lyfin sjaldnast. Þessi munur er tölfræðilegar marktækur (χ2(df=2)= 10,754, p<0,01).
JÁ (%) NEI (%)
Höfuðborgarsvæðið 16,2 83,8
Landsbyggðin 13,5 86,5
Kyn
Karlar 19,6 80,4
Konur 9,0 91,0
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 11,1 88,9
Utan íþróttafélags 20,7 79,3
Engin 7,2 92,8
28
Tafla 3.
Veistu hvar hægt er að kaupa anabólíska stera á Íslandi?
Nemendur höfuðborgarsvæðisins hafa meiri vitneskju en þeir á landsbyggðinni um
hvar hægt er að kaupa anabólíska stera og er sá munur marktækur (χ2(df=1)= 5,012,
p<0,05). Umtalsverður munur er milli kynjanna hvað þessa vitneskju varðar og er sá
munur marktækur (χ2(df=1)= 19,873, p<0,001), þannig að karlar eru líklegri til að vita
meira um þetta. Einnig er marktækur munur (χ2(df=2)= 11,943, p<0,05 eftir íþrótta-
þátttöku á því hvort nemendur búa yfir vitnesku um hvar hægt er að kaupa anabólíska
stera á Íslandi. Þeir sem ekki stunda íþróttir eru ólíklegastir til að vita um þetta.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 24,9 75,1
Landsbyggðin 16,3 83,7
Kyn
Karlar 27,4 72,6
Konur 10,9 89,1
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 19,1 80,9
Utan íþróttafélags 25,0 75,0
Engin 5,8 94,2
29
Tafla 4.
Þekkir þú einhvern eða einhverja sem hafa keypt anabólíska stera?
Munur eftir búsetu á því hvort nemendur þekkja einhvern eða einhverja sem keypt hafa
anabólíska stera er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 5,790, p<0,05) í þá átt að
nemendur á höfuðborgarsvæðinu eru líklegri til að þekkja einhverja slíka. Karlar eru
mun líklegri en konur til að þekkja einhvern eða einhverja sem keypt hafa lyfin og er sá
munur tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 25,275, p<0,001). Munur eftir íþrótta-
þátttöku er einnig tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 6,865, p<0,05). Þeir sem ekki
stunda íþróttir eru ólíklegir til að þekkja einhverja sem hafa keypt stera.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 48,6 51,4
Landsbyggðin 37,2 62,8
Kyn
Karlar 52,5 47,5
Konur 29,4 70,6
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 39,4 60,6
Utan íþróttafélags 47,7 52,3
Engin 30,4 69,6
30
Tafla 5.
Þekkir þú einhvern eða einhverja sem selja anabólíska stera?
Munur eftir búsetu á því hvort nemendur þekkja einhvern eða einhverja sem selja
anabólíska stera er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 5,790, p<0,05). Nemendur á
höfuðborgarsvæðinu voru líklegri en landsbyggðarnemendur til þessa. Ekki er tölfræði-
lega marktækur munur milli kynja. Munur eftir íþróttaþátttöku er tölfræðilega mark-
tækur (χ2(df=2)= 8,059, p<0,05). Það sem vekur einna mesta athygli í þeim flokki er að
þeir sem engar íþróttir stunda þekkja fæstir einhvern eða einhverja sem selja
anabólíska stera.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 19.5 80,5
Landsbyggðin 10,8 89,2
Kyn
Karlar 17,0 83,0
Konur 10,9 89,1
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 13,6 86,4
Utan íþróttafélags 18,1 81,9
Engin 4,3 95,7
31
Tafla 6.
Gætir þú hugsað þér að kaupa anabólíska stera?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur geti hugsað
sér að kaupa anabólíska stera. Munur milli kynja er hins vegar tölfræðilega marktækur
(χ2(df=1)= 20,085, p<0,001) í þá átt að karlar voru líklegri til þessa en konur. Ekki fannst
tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 6,3 93,7
Landsbyggðin 3,5 96,5
Kyn
Karlar 8,7 91,3
Konur 0,0 100,0
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 4,0 96,0
Utan íþróttafélags 6,7 93,3
Engin 0,0 100,0
32
Tafla 7.
Hefur þú keypt anabólíska stera?
Ekki fannst tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur hefðu
keypt anabólíska stera. Tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=1)= 5,549, p<0,05) var
milli karla og kvenna, karlar voru líklegri en konur til þessa. Ekki mældist tölfræðilega
marktækur munur eftir íþróttaþáttöku.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 1,2 98,8
Landsbyggðin 1,4 98,6
Kyn
Karlar 2,5 97,5
Konur 0,0 100,0
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 1,0 99,0
Utan íþróttafélags 2,1 97,9
Engin 0,0 100,0
33
Tafla 8.
Hversu auðvelt eða erfitt telur þú að sé að kaupa anabólíska stera á Íslandi?
Tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=4)= 20,701, p<0,001) er á því eftir búsetu hvort
framhaldsskólanemendur telji auðvelt eða erfitt að kaupa anabólíska stera, í þá átt að
nemendur á höfuðborgarsvæðinu telja þetta auðveldara. Munur eftir kyni er tölfræði-
lega marktækur (χ2(df=4)= 15,250, p<0,05) karlar telja þetta auðveldara en konur, auk
þess var munur eftir íþróttaþátttöku líka tölfræðilega marktækur (χ2(df=8)= 22,188,
p<0,01). Þeir sem engar íþróttir stunda voru ólíklegastir til að telja þetta auðvelt.
Mjög auðvelt (%)
Frekar auðvelt (%)
Hvorki erfitt né auðvelt (%)
Frekar erfitt (%)
Mjög erfitt (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 19,4 56,5 20,0 1,8 2,4
Landsbyggðin 12,3 45,3 34,7 6,7 1,1
Kyn
Karlar 19,0 51,1 23,6 3,8 2,5
Konur 10,6 47,7 35,3 6,0 0,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 14,7 51,3 24,9 5,6 3,6
Utan íþróttafélags 17,4 50,0 27,4 5,3 0,0
Engin 9,0 43,3 46,3 1,5 0,0
34
Tafla 9.
Telur þú að notkun anabólískra stera hafi mjög miklar, miklar, frekar litlar, litlar eða
engar neikvæðar aukaverkanir á heilsufar neytandans?
Skoðanir nemenda eftir búsetu á því hvort anabólískir sterar hafi neikvæðar auka-
verkanir eru ekki tölfræðilega marktækar. Munur milli kynja er tölfræðilega marktækur
(χ2(df=4)= 24,578, p<0,001), karlar eru ólíklegri en konur til að telja miklar líkur á auka-
verkunum. Munur eftir íþróttaþátttöku er ekki tölfræðilega marktækur.
Mjög miklar (%) Miklar (%) Frekar litlar (%) Litlar (%) Engar (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 34,3 54,7 9,9 0,6 0,6
Landsbyggðin 25,4 64,3 8,1 1,4 0,7
Kyn
Karlar 22,2 61,5 13,4 2,1 0,8
Konur 36,1 59,7 3,7 0,0 0,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 29,1 62,8 6,6 1,0 0,5
Utan íþróttafélags 28,4 57,9 11,6 1,1 1,1
Engin 29,4 63,2 7,4 0,0 0,0
35
Tafla 10.
Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) notkun anabólískra stera almennt?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur séu almennt
fylgjandi eða andvígir notkun anabólískra stera. Konur eru harðari í afstöðu sinni gegn
lyfjunum en karlar og er sá munur tölfræðilega marktækur (χ2(df=4)= 17,875, p<0,01).
Ekki fannst tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Mjög fylgjandi (%)
Fremur fylgjandi (%)
Hlutlaus (%)
Fremur andvíg(ur) (%)
Mjög andvíg(ur) (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 0,6 2,3 36,3 25,7 35,1
Landsbyggðin 1,4 1,4 35,7 21,7 39,9
Kyn
Karlar 2,1 2,5 40,2 25,1 30,1
Konur 0,0 0,9 31,2 21,1 46,8
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 0,5 1,0 34,7 20,9 42,9
Utan íþróttafélags 2,1 3,1 36,6 25,7 32,5
Engin 0,0 0,0 37,7 23,2 39,1
36
Tafla 11.
Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) notkun anabólískra stera í íþróttum?
Ekki fannst tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur væru
fylgjandi eða andvígir notkun anabólískra stera í íþróttum. Karlar og konur hafa svipaða
afstöðu til notkunar anabólískra stera í íþróttum og milli þeirra fannst ekki tölfræðilega
marktækur munur. Ekki var tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Mjög fylgjandi (%)
Fremur fylgjandi (%)
Hlutlaus (%)
Fremur andvíg(ur) (%)
Mjög andvíg(ur) (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 0,6 0,6 17,3 25,4 56,1
Landsbyggðin 0,3 1,4 21,5 18,4 58,3
Kyn
Karlar 0,8 1,7 19,9 22,8 54,8
Konur 0,0 0,5 2,0 19,1 60,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 0,0 1,0 17,1 19,6 62,3
Utan íþróttafélags 1,0 1,0 21,9 24,0 52,1
Engin 0,0 1,4 23,2 17,4 58,0
37
Tafla 12.
Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa óhefta sölu á anabólískum sterum til
almennings?
Ekki fannst tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur væru
fylgjandi eða andvígir óheftri sölu á anabólískum sterum til almennings. Tölfræðilega
marktækur munur fannst ekki heldur milli kynja eða eftir íþróttaþátttöku.
Mjög fylgjandi (%)
Fremur fylgjandi (%)
Hlutlaus (%)
Fremur andvíg(ur) (%)
Mjög andvíg(ur) (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 1,7 1,2 32,6 23,3 41,3
Landsbyggðin 0,7 2,8 33,7 19,8 43,1
Kyn
Karlar 1,7 2,5 35,7 23,2 36,9
Konur 0,5 1,8 30,6 18,7 48,4
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 1,0 1,0 33,8 18,7 45,5
Utan íþróttafélags 1,6 4,2 30,2 25,0 39,1
Engin 0,0 0,0 40,6 17,4 42,0
38
Tafla 13.
Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa óhefta sölu á anabólískum sterum til fólks
sem er 20 ára og eldra?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á viðhorfum til óheftar sölu á
anabólískum sterum til fólks sem er 20 ára og eldra. Töluvert fleiri karlar en konur eru
fylgjandi óheftri sölu á lyfjunum og er sá munur tölfræðilega marktækur (χ2(df=4)=
17,370, p<0,01). Ekki fannst tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Mjög fylgjandi (%)
Fremur fylgjandi (%)
Hlutlaus (%)
Fremur andvíg(ur) (%)
Mjög andvíg(ur) (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 2,3 4,0 35,3 25,4 32,9
Landsbyggðin 0,7 4,2 36,1 23,3 35,8
Kyn
Karlar 2,1 6,2 37,8 26,6 27,4
Konur 0,5 1,8 33,6 21,4 42,7
Í íþróttafélagi 1,0 2,5 34,7 26,1 35,7
Utan íþróttafélags 2,1 6,8 33,9 23,4 33,9
Engin 0,0 1,4 44,9 20,3 33,3
39
Tafla 14.
Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa óhefta sölu á anabólískum sterum til fólks
sem er yngra en 20 ára?
Ekki er tölfræðiðlega marktækur munur eftir búsetu á því að leyfa óhefta sölu á
anabólískum sterum til fólks sem er yngra en 20 ára. Milli karla og kvenna er tölfræði-
lega marktækur munur (χ2(df=4)= 10,684, p<0,05), í þá átt að karlar voru andvígari slíkri
sölu en konur. Ekki var tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Mjög fylgjandi (%)
Fremur fylgjandi (%)
Hlutlaus (%)
Fremur andvíg(ur) (%)
Mjög andvíg(ur) (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 0,6 1,2 13,3 20,8 64,2
Landsbyggðin 0,0 0,3 19,4 14,6 65,6
Kyn
Karlar 0,4 0,8 15,8 22,0 61,0
Konur 0,0 0,5 18,6 11,4 69,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 0,0 0,5 17,6 17,1 64,8
Utan íþróttafélags 0,5 1,0 15,1 16,7 66,7
Engin 0,0 0,0 21,7 17,4 60,9
40
Tafla 15.
Hvort telur þú að karlar eða konur séu áhugasamari um að nota anabólíska stera?
Þegar nemendur voru spurðir að því hvort þeir teldu karla eða konur áhugasamari um
að nota anabólíska stera mældist ekki tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu og
kyni. Tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=4)= 11,311, p<0,05) mældist hins vegar
eftir íþróttaþátttöku, þannig að þeir sem engar íþróttir stunduðu töldu síður en þeir
sem stunduðu íþróttir að karlar væru áhugasamari en konur.
Karlar eru áhugasamari (%)
Konur eru áhugasamari (%)
Konur og karlar eru jafn áhugasöm (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 91,9 0,6 7,5
Landsbyggðin 85,7 0,3 14,0
Kyn
Karlar 87,9 0,0 12,1
Konur 88,2 0,9 10,9
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 92,9 0,0 7,1
Utan íþróttafélags 85,4 1,0 13,5
Engin 80,9 0,0 19,1
41
Tafla 16.
Telur þú að fólk undir 20 ára aldri hafi áhuga eða ekki áhuga á að nota anabólíska
stera?
Ekki kom fram tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu þegar kannað var hvort fólk
undir 20 ára aldri hafi áhuga eða ekki áhuga á að nota anabólíska stera. Munur eftir
kyni var tölfræðilega marktækur (χ2(df=3)= 8,199, p<0,05), konur voru frekar en karla á
því að fólk undir 20 ára aldri hefði áhuga á að nota anabólíska stera en ekki mældist
tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Mjög mikinn áhuga (%)
Frekar mikinn áhuga (%)
Frekar lítinn áhuga (%)
Hefur ekki áhuga (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 2,9 40,7 54,7 1,7
Landsbyggðin 2,8 39,1 53,2 4,9
Kyn
Karlar 2,5 34,9 57,1 5,5
Konur 3,2 45,0 50,0 1,8
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 2,5 35,0 58,9 3,6
Utan íþróttafélags 3,6 43,2 49,5 3,6
Engin 1,5 43,9 50,0 4,5
42
Tafla 17.
Ef þú tækir inn anabólíska stera er líklegt eða ólíklegt að þú myndir ræða það við
foreldra eða forráðamenn þína?
Ekki var tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur myndu ræða
neyslu anabólískra stera við foreldra sína. Milli karla og kvenna var munurinn tölfræði-
lega marktækur (χ2(df=3)= 10,292, p<0,05), karlar voru ólíklegri en konur til að ræða
þessi mál við foreldra, og einnig mældist tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=6)=
13,264, p<0,05) eftir íþróttaþátttöku. Þeir sem engar íþróttir stunda voru helst á því að
þeir myndu ekki ræða þessi mál við foreldra.
Mjög líklegt (%) Frekar líklegt (%) Frekar ólíklegt (%) Mjög ólíklegt (%)
Allir 9,9 15,1 28,3 46,6
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 9,9 11,6 27,3 51,2
Landsbyggðin 11,6 16,5 29,9 41,9
Kyn
Karlar 8,4 12,1 27,6 51,9
Konur 13,8 17,5 30,4 38,2
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 11,2 14,8 32,7 41,3
Utan íþróttafélags 8,9 13,1 23,6 54,5
Engin 16,2 17,6 33,8 32,4
43
Tafla 18.
Ef þú tækir inn anabólíska stera er líklegt eða ólíklegt að þú myndir gera það í samráði
við lækni?
Ekki var tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu þegar spurt var hvort nemendur
myndu neyta anabólískra stera í samráði við lækni. Konur eru líklegri en karlar til að
neyta anabólískra stera í samráði við lækni og er sá munur tölfræðilega marktækur
(χ2(df=3)= 12,949, p<0,01). Ekki mældist tölfræðilega marktækur munur eftir íþrótta-
þátttöku.
Mjög líklegt (%) Frekar líklegt (%) Frekar ólíklegt (%) Mjög ólíklegt (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 18,6 23,3 33,1 25,0
Landsbyggðin 27,0 16,8 26,7 29,5
Kyn
Karlar 17,1 20,8 32,5 29,6
Konur 31,3 17,5 25,3 25,8
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 23,4 22,8 27,9 25,9
Utan íþróttafélags 21,5 16,2 30,9 31,4
Engin 32,4 16,2 27,9 23,5
44
Tafla 19.
Hafa þér oft, sjaldan eða aldrei verið boðnir anabólískir sterar?
Ekki var tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendum hefði verið
boðnir anabólískir sterar. Körlum eru oftar boðnir anabólískir sterar en konum og er sá
munur tölfræðilega marktækur (χ2(df=3)= 20,766, p<0,001). Munur eftir íþrótta-
þátttöku mældist ekki tölfræðilega marktækur.
Oft (%) Stundum (%) Sjaldan (%) Aldrei (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 2,9 4,6 8,1 84,4
Landsbyggðin 2,4 2,4 6,3 87,2
Kyn
Karlar 3,7 5,4 10,4 81,5
Konur 1,4 0,9 3,2 94,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 2,0 3,5 7,5 86,9
Utan íþróttafélags 4,2 3,6 7,3 84,9
Engin 0,0 1,4 4,3 94,2
45
Tafla 20.
Telur þú að anabólískir sterar bæti eða bæti ekki árangur í íþróttum?
Það er tölfræðilegur marktækur munur (χ2(df=3)= 11,779, p<0,01) eftir búsetu á því
hvort nemendur telji anabólíska stera hafa áhrif á árangur í íþróttum. Nemendur á
höfuðborgarsvæðinu voru líklegri en nemendur á landsbyggðinni til að telja að
anabólískir sterar bættu árangur. Tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=3)= 57,970,
p<0,001) er einnig eftir kyni, karlar eru líklegri en konur til að telja að anabólískir sterar
bæti árangur. Ekki var tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Bæta mjög mikið árangur (%)
Bæta frekar mikið árangur (%)
Bæta frekar lítið árangur (%)
Bæta ekki árangur (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 17,6 50,0 21,8 10,6
Landsbyggðin 8,8 45,8 29,9 15,5
Kyn
Karlar 20,1 54,0 18,0 7,9
Konur 3,3 40,0 36,7 20,0
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 12,2 49,2 24,4 14,2
Utan íþróttafélags 15,4 46,8 25,5 12,2
Engin 2,9 44,1 36,8 16,2
46
Tafla 21.
Telur þú að anabólískir sterar bæti eða bæti ekki árangur þeirra sem keppa í fitness
og vaxtarrækt?
Mikill munur er eftir búsetu á því hvort að nemendur telji anabólíska stera bæta
árangur þeirra sem keppa í fitness og vaxtarrækt í þá átt að nemendur á höfuðborgar-
svæðinu töldu þetta líklegra en nemendur á landsbyggðinni og er sá munur tölfræðilega
marktækur (χ2(df=3)= 18,159 p<0,001). Milli kynja er tölfræðilega marktækur munur
(χ2(df=3)= 23,809, p<0,001), karlar eru líklegri en konur til að telja anabólíska stera
bæta árangur og einnig er tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=6)= 23,104, p<0,01)
eftir íþróttaþátttöku. Þeir sem engar íþróttir stunda eru ólíklegastir til að telja að
anabólískir sterar bæti árangur.
Bæta mjög mikið árangur (%)
Bæta frekar mikið árangur (%)
Bæta frekar lítið árangur (%)
Bæta ekki árangur (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 48,3 40,1 8,7 2,9
Landsbyggðin 29,5 50,2 13,0 7,4
Kyn
Karlar 46,7 40,4 7,9 5,0
Konur 25,3 53,0 15,2 6,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 45,7 41,1 8,6 4,6
Utan íþróttafélags 35,3 47,4 11,1 6,3
Engin 14,5 59,4 18,8 7,2
47
Tafla 22.
Telur þú að notkun á anabólískum sterum í einstaklingsíþróttum skeri úr um það hver
sigrar?
Nemendur á höfuðborgarsvæðinu trúa því frekar en nemendur landsbyggðarinnar að
notkun anabólískra stera í einstaklingsíþróttum skeri úr um það hver sigrar og er sá
munur tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 6,243, p<0,05). Milli karla og kvenna er
tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=1)= 15,477, p<0,001), karlar telja þetta líklegra
en konur. Ekki mældist tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 68,4 31,6
Landsbyggðin 56,6 43,4
Kyn
Karlar 69,6 30,4
Konur 51,6 48,4
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 59,9 40,1
Utan íþróttafélags 64,9 35,1
Engin 52,9 47,1
48
Tafla 23.
Telur þú að anabólískir sterar séu heilsubætandi eða heilsuspillandi?
Munur eftir búsetu var ekki tölfræðilega marktækur þegar spurt var að því hvort nem-
endur teldu anabólíska stera heilsuspillandi. Milli karla og kvenna var munurinn töl-
fræðilega marktækur (χ2(df=1)= 7,631, p<0,05), konur töldu þetta líklegra en karlar.
Ekki var tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Mjög heilsubætandi (%)
Frekar heilsubætandi (%)
Frekar heilsuspillandi (%)
Mjög heilsuspillandi (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 0,0 1,8 56,1 42,1
Landsbyggðin 0,0 1,1 50,7 48,2
Kyn
Karlar 0,0 1,7 58,5 39,7
Konur 0,0 0,9 46,6 52,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 0,0 1,0 51,8 47,2
Utan íþróttafélags 0,0 2,1 53,2 47,4
Engin 0,0 0,0 55,1 44,9
49
Tafla 24.
Telur þú að neysla anabólískra stera flýti fyrir eða flýti ekki fyrir vöðvastækkun hjá
fólki?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu þegar spurt var að því hvort
neysla anabólískra stera flýti fyrir vöðvastækkun hjá fólki. Munur eftir kyni mældist ekki
heldur tölfræðilega marktækur. Munur eftir íþróttaþátttöku er hins vegar tölfræðilega
marktækur (χ2(df=2)= 7,505, p<0,05). Þeir sem stunda ekki íþróttir eru ólíklegri en þeir
sem stunda íþróttir til að telja að anabólískir sterar flýti fyrir vöðvastækkun.
Flýtir fyrir vöðvastækkun (%)
Flýtir ekki fyrir vöðvastækkun (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 95,9 4,1
Landsbyggðin 94,7 5,3
Kyn
Karlar 94,9 5,1
Konur 95,4 4,6
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 94,4 5,6
Utan íþróttafélags 97,9 2,1
Engin 89,9 10,1
50
Tafla 25.
Telur þú að á neysla anabólískra stera minnki líkamsfitu, minnki ekki líkamsfitu eða
hafi engin áhrif á líkamsfitu fólks?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu og kyni á því hvort nemendur telji að
neysla anabólískra stera hafi áhrif á líkamsfitu hjá fólki. Munur eftir íþróttaþátttöku er
hins vegar tölfræðilega marktækur (χ2(df=4)= 16,604, p<0,01). Þeir sem stunda ekki
íþróttir eru ólíklegri en þeir sem stunda íþróttir til að telja að anabólískir sterar minnki
líkamsfitu.
Minnki líkamsfitu (%)
Minnki ekki líkamsfitu (%)
Hafi engin áhrif á líkamsfitu fólks (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 45,0 22,5 32,5
Landsbyggðin 38,7 24,3 37,0
Kyn
Karlar 43,0 23,4 33,6
Konur 39,0 23,9 37,2
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 43,6 23,1 33,3
Utan íþróttafélags 46,3 22,6 31,1
Engin 19,4 28,4 52,2
51
Tafla 26.
Telur þú að neysla anabólískra stera bæti útlit, skaði útlit eða hafi engin áhrif á útlit
fólks?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur telji að neysla
anabólískra stera skaði útlit fólks. Milli karla og kvenna er munurinn tölfræðilega mark-
tækur (χ2(df=2)= 10,249, p<0,01) í þá átt að karlar eru ólíklegri en konur til að telja að
steranotkun skaði útlit fólks. Ekki mældist tölfræðilega marktækur munur eftir íþrótta-
þátttöku.
Bæti útlit (%) Skaði útlit (%) Hafi engin áhrif á útlit fólks (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 17,5 67,8 14,6
Landsbyggðin 11,6 74,3 14,1
Kyn
Karlar 16,9 65,4 17,7
Konur 10,6 78,9 10,6
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 15,7 70,1 14,2
Utan íþróttafélags 14,7 73,2 12,1
Engin 6,0 74,6 19,4
52
Tafla 27.
Þekkir þú einhvern eða einhverja sem nota anabólískra stera reglulega?
Ekki er marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur þekkja einhvern eða ein-
hverja sem nota anabólíska stera reglulega. Munur eftir kyni er tölfræðilega marktækur
(χ2(df=1)= 6,065, p<0,05) í þá átt að karlar þekkja frekar steranotendur en konur.
Munur eftir íþróttaþátttöku er einnig tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 10,895,
p<0,01). Þeir sem stunda engar íþróttir eru ólíklegri en þeir sem stunda íþróttir til að
þekkja einhverja sem nota anabólíska stera reglulega.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 29,1 70,9
Landsbyggðin 21,5 78,5
Kyn
Karlar 29,0 71,0
Konur 19,2 80,8
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 26,8 73,2
Utan íþróttafélags 27,6 72,4
Engin 8,7 91,3
53
Tafla 28.
Þekkir þú einhvern eða einhverja sem hafa prófað anabólískra stera en nota þá ekki
reglulega?
Eftir búsetu er tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=1)= 4,703, p<0,05) á því hvort
nemendur þekkja einhvern eða einhverja sem prófað hafa anabólíska stera en nota þá
ekki reglulega. Nemendur á höfuðborgarsvæðinu eru líklegri til þessa. Munur milli kynja
er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 11,208, p<0,01), karlar voru líklegri til að þekkja
einhverja slíka. Einnig er munur eftir íþróttaþátttöku tölfræðilega marktækur (χ2(df=6)=
12,637, p<0,01) þannig að þeir sem stunda eingar íþróttir eru ólíklegri en þeir sem
stunda íþróttir til að þekkja slíka notendur anabólískra stera.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 51,2 48,8
Landsbyggðin 40,8 59,2
Kyn
Karlar 52,1 47,9
Konur 36,5 63,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 40,4 59,6
Utan íþróttafélags 53,9 46,1
Engin 31,9 68,1
54
Tafla 29.
Þekkir þú einhvern eða einhverja sem ekki hafa tekið inn anabólískra stera en hafa
áhuga á að taka þá inn?
Hér er munur eftir búsetu tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 13,890, p<0,001). Þeir
sem búsettir eru á höfuðborgarsvæðinu eru líklegri til þessa en þeir sem búa á lands-
byggðinni. Munur milli kynja er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 27,723, p<0,001),
karlar eru líklegri en konur til að þekkja einhverja sem hafa áhuga á að taka inn
anabólíska stera. Einnig er munur eftir íþróttaþátttöku tölfræðilega marktækur
(χ2(df=2)= 20,935, p<0,001). Þeir sem stunda ekki íþróttir eru ólíklegri til þessa en þeir
sem stunda íþróttir.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 42,4 57,6
Landsbyggðin 25,7 74,3
Kyn
Karlar 42,9 57,1
Konur 20,0 80,0
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 31,8 68,2
Utan íþróttafélags 40,1 59,9
Engin 10,1 89,9
55
Tafla 30.
Hversu algenga eða fátíða telur þú notkun anabólískra stera vera meðal fólks undir 20
ára aldri?
Munur eftir búsetu var ekki tölfræðilega marktækur þegar könnuð var notkun
anabólískra stera meðal fólks undir 20 ára aldri. Ekki heldur var tölfræðilega marktækur
munur milli kynja og íþróttaþátttöku.
Mjög algenga (%) Fremur algenga (%) Fremur fátíða (%) Mjög fátíða (%)
Allir 2,9 25,4 62,8 8,9
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 4,0 28,9 60,1 6,9
Landsbyggðin 1,4 21,3 67,9 9,4
Kyn
Karlar 1,7 20,4 67,5 10,4
Konur 3,2 28,2 62,3 6,4
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 2,0 19,7 68,7 9,6
Utan íþróttafélags 3,1 29,2 59,9 7,8
Engin 1,4 23,2 68,1 7,2
56
Tafla 31.
Hversu algenga eða fátíða telur þú notkun anabólískra stera vera meðal fólks á
aldrinum 20–30 ára?
Það er tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=3)= 8,480, p<0,05) eftir búsetu hvort
nemendur telji notkun anabólískra stera algenga eða fátíða meðal fólks á aldrinum 20-
30 ára. Nemendur á höfuðborgarsvæðinu töldu þessa notkun algengari en nemendur af
landsbyggðinni. Munur eftir kyni er tölfræðilega marktækur (χ2(df=3)= 18,944,
p<0,001). Konur töldu notkunina algengari en karlar. Munur eftir íþróttaþátttöku er
ekki tölfræðilega marktækur.
Mjög algenga (%) Fremur algenga (%) Fremur fátíða (%) Mjög fátíða (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 6,4 54,7 37,2 1,7
Landsbyggðin 4,9 42,8 48,1 4,2
Kyn
Karlar 5,9 37,8 51,7 4,6
Konur 5,0 57,5 35,6 1,8
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 6,6 41,8 45,4 6,1
Utan íþróttafélags 4,7 53,1 41,1 1,0
Engin 4,4 47,1 47,1 1,5
57
Tafla 32.
Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Dianabol?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur þekkja
lyfjaheitið Dianabol. Munur eftir kyni er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 18,304,
p<0,001), karlar þekkja Dianabol betur en konur. Munur eftir íþróttaþátttöku er einnig
tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 7,946, p<0,05). Þeir sem stunda engar íþróttir eru
ólíklegri en þeir sem stunda íþróttir til að þekkja þetta lyf.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 14,4 85,6
Landsbyggðin 12,8 87,2
Kyn
Karlar 19,9 80,1
Konur 6,3 93,7
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 14,6 85,4
Utan íþróttafélags 16,1 83,9
Engin 2,9 97,1
58
Tafla 33.
Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Winstrol?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur þekkja
lyfjaheitið Winstrol. Munur eftir kyni er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 12,067,
p<0,01). Karlar þekkja Winstrol frekar en konur. Munur eftir íþróttaþátttöku er ekki
tölfræðilega marktækur.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 14,4 85,6
Landsbyggðin 11,1 88,9
Kyn
Karlar 17,4 82,6
Konur 6,8 93,2
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 12,1 87,9
Utan íþróttafélags 15,5 84,5
Engin 4,3 95,7
59
Tafla 34.
Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Anadrol?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur þekkja lyfja-
heitið Anadrol. Munur eftir kyni er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 5,596, p<0,05).
Karlar eru líklegri til að þekkja lyfið en konur. Munur eftir íþróttaþátttöku er einnig töl-
fræðilega marktækur (χ2(df=2)= 7,723, p<0,05). Þeir sem stunda íþróttir eru líklegri til
að þekkja Anadrol en þeir sem ekki stunda íþróttir.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 16,1 83,9
Landsbyggðin 11,8 88,2
Kyn
Karlar 17,0 83,0
Konur 9,5 90,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 11,6 88,4
Utan íþróttafélags 18,1 81,9
Engin 5,8 94,2
60
Tafla 35.
Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Primobolan?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur þekkja lyfja-
heitið Primobolan. Munur eftir kyni er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 6,295,
p<0,05). Karlar eru líklegri en konur til að þekkja lyfið. Munur eftir íþróttaþátttöku er
einnig tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 7,608, p<0,05). Þeir sem stunda ekki íþróttir
eru mun ólíklegri en þeir sem stunda íþróttir til að þekkja Primobolan.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 9,2 90,8
Landsbyggðin 6,9 93,1
Kyn
Karlar 10,8 89,2
Konur 4,5 95,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 8,0 92,0
Utan íþróttafélags 10,4 89,6
Engin 0,0 100,0
61
Tafla 36.
Þekkir þú þetta lyfjaheiti: Anavar?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur þekkja lyfja-
heitið Anavar. Munur eftir kyni er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 30,823, p<0,001), í
þá átt að karlar þekkja það frekar en konur. Munur eftir íþróttaþátttöku er ekki töl-
fræðilega marktækur.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 16,7 83,3
Landsbyggðin 11,1 88,9
Kyn
Karlar 21,6 78,4
Konur 4,1 95,9
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 14,1 85,9
Utan íþróttafélags 15,0 85,0
Engin 5,8 94,2
62
Tafla 37.
Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu þegar kemur að áhuga á að taka inn
anabólíska stera. Milli kynja er tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=1)= 25,343,
p<0,001), þannig að karlar hefðu frekar áhuga á þessu en konur, og einnig er munur
eftir íþróttaþátttöku tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 7,457, p<0,05). Þeir sem stunda
engar íþróttir hafa heldur engan áhuga á að taka inn anabólíska stera en íþrótta-
iðkendur hafa einhvern áhuga á því.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 8,1 91,9
Landsbyggðin 5,6 94,4
Kyn
Karlar 12,0 88,0
Konur 0,5 99,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 6,0 94,0
Utan íþróttafélags 9,4 90,6
Engin 0,0 100,0
63
Tafla 38.
Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera í pilluformi?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á þeim sem geta hugsað sér að taka
inn anabólíska stera í pilluformi. Munur milli kynja er tölfræðilega marktækur
(χ2(df=1)= 21,259, p<0,001). Karlar gætu frekar hugsað sér þetta en konur. Munur eftir
íþróttaþátttöku er ekki tölfræðilega marktækur.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 9,4 90,6
Landsbyggðin 5,9 94,1
Kyn
Karlar 12,5 87,5
Konur 1,4 98,6
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 7,1 92,9
Utan íþróttafélags 9,4 90,6
Engin 1,4 98,6
64
Tafla 39.
Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera í sprautuformi?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á þeim sem geta hugsað sér að taka
inn anabólíska stera í sprautuformi. Munur milli kynja er tölfræðilega marktækur
(χ2(df=1)= 18,167, p<0,001). Karlar gætu frekar hugsað sér þetta en konur. Munur eftir
íþróttaþátttöku er ekki tölfræðilega marktækur.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 5,8 94,2
Landsbyggðin 3,1 96,9
Kyn
Karlar 7,9 92,1
Konur 0,0 100,0
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 3,5 96,5
Utan íþróttafélags 6,3 93,7
Engin 0,0 100,0
65
Tafla 40.
Hefur þú tekið inn anabólíska stera?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á þeim sem hafa tekið inn
anabólíska stera. Munur milli kynja er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 2,392,
p<0,05). Karlar hafa frekar gert þetta en konur. Munur eftir íþróttaþátttöku er ekki
tölfræðilega marktækur.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 1,2 98,8
Landsbyggðin 2,4 97,6
Kyn
Karlar 2,9 97,1
Konur 0,9 99,1
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 1,5 98,5
Utan íþróttafélags 3,1 96,9
Engin 0,0 100,0
66
Tafla 41.
Hefur þú tekið inn anabólíska stera í pilluformi?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á þeim sem hafa tekið inn
anabólíska stera í pilluformi. Munur milli kynja er ekki tölfræðilega marktækur og
munur eftir íþróttaþátttöku er ekki heldur tölfræðilega marktækur.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 1,2 98,8
Landsbyggðin 1,7 98,3
Kyn
Karlar 2,5 97,5
Konur 0,5 99,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 1,5 98,5
Utan íþróttafélags 2,1 97,9
Engin 0,0 100,0
67
Tafla 42.
Hefur þú tekið inn anabólíska stera í sprautuformi?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á þeim sem hafa tekið inn
anabólíska stera í sprautuformi. Munur milli kynja er ekki heldur tölfræðilega mark-
tækur. Munur eftir íþróttaþátttöku er hins vegar tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)=
7,056, p<0,05). Þeir sem stunda íþróttir utan íþróttafélaga eru líklegri en þeir sem
stunda íþróttir í íþróttafélögum eða engar íþróttir til að hafa sprautað sig með
anabólískum sterum.
JÁ (%) NEI (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 1,2 98,8
Landsbyggðin 1,0 99,0
Kyn
Karlar 1,7 98,3
Konur 0,5 99,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 0,0 100,0
Utan íþróttafélags 2,6 97,4
Engin 0,0 100,0
68
Tafla 43.
Hversu langt er síðan þú neyttir síðast anabólíska stera?
Hér mældist ekki tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu, kyni og íþróttaþátttöku.
Styttra en 6 mán. (%)
6–11 mán. (%)
Um 1–2 ár (%)
Um 3–4 ár (%)
Lengra en 5 ár (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 50,0 0,0 50,0 0,0 0,0
Landsbyggðin 71,4 0,0 14,3 14,3 0,0
Kyn
Karlar 71,4 0,0 28,6 0,0 0,0
Konur 50,0 0,0 0,0 50,0 0,0
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0
Utan íþróttafélags 50,0 0,0 33,3 16,7 0,0
Engin 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0
69
Tafla 44.
Hversu líklegt eða ólíklegt telur þú að þú takir inn anabólíska stera næstu tvö árin?
Hér mældist ekki tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu og íþróttaþátttöku. Milli
kynja mældist hins vegar tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=3)= 25,196, p<0,001)
þar sem karlar telja sig líklegri en konur til að neyta anabólískra steraá næstu tveimur
árum.
Mjög líklegt (%) Frekar líklegt (%) Frekar ólíklegt (%) Mjög ólíklegt (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 0,6 3,5 8,2 87,6
Landsbyggðin 0,7 1,7 6,3 91,3
Kyn
Karlar 0,8 4,2 11,7 83,3
Konur 0,5 0,5 1,8 97,2
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 0,0 2,1 8,2 89,7
Utan íþróttafélags 1,0 3,1 7,8 87,5
Engin 1,4 0,0 1,4 97,1
70
Tafla 45.
Hversu líklegt eða ólíklegt telur þú að þú takir inn anabólíska stera næstu tíu árin?
Hér mældist ekki tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu og íþróttaþátttöku. Milli
karla og kvenna mældist hins vegar tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=3)= 32,880,
p<0,001). Karlar telja sig líklegri en konur til að neyta anabólískra stera á næstu tíu
árum og er sá munur tölfræðilega marktækur.
Mjög líklegt (%) Frekar líklegt (%) Frekar ólíklegt (%) Mjög ólíklegt (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 0,6 2,9 15,2 81,3
Landsbyggðin 1,4 2,4 7,7 88,5
Kyn
Karlar 1,7 4,6 16,9 76,8
Konur 0,5 0,5 3,6 95,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 0,0 2,6 12,2 85,2
Utan íþróttafélags 2,1 3,7 8,9 85,3
Engin 1,4 0,0 10,1 88,4
71
Tafla 46.
Telur þú að neysla anabólískra stera auki eða minnki sjálfstraust fólks?
Ekki var tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu, kyni og íþróttaþátttöku á því hvort
nemendur teldu neyslu anabólískra stera auka eða minnka sjálfstraust hjá fólki.
Auki sjálfstraust mjög mikið
(%)
Auki sjálfstraust
töluvert (%)
Hvorki auki né minnki
sjálfstraust (%)
Minnki sjálfstraust
töluvert (%)
Minnki sjálfstraust mjög mikið
(%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 8,1 47,1 36,0 5,8 2,9
Landsbyggðin 9,8 46,9 37,8 3,8 1,7
Kyn
Karlar 12,1 46,9 34,7 4,2 2,1
Konur 5,9 47,0 39,7 5,0 2,3
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 11,2 47,7 34,5 5,1 1,5
Utan íþróttafélags 8,4 49,2 36,1 3,7 2,6
Engin 5,8 39,1 47,8 5,8 1,4
72
Tafla 47.
Telur þú að neysla anabólískra stera auki, minnki eða hafi engin áhrif á vinsældir
þeirra sem nota þá?
Munur eftir búsetu var tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 6,136, p<0,05) á því hvort
nemendur telji anabólíska stera hafa áhrif á vinsældir þeirra sem þá nota. Nemendur á
höfuðborgarsvæðinu voru frekar á þeirri skoðun að þessi neysla væri líkleg til að auka
vinsældir fólks en nemendur af landsbyggðinni. Milli karla og kvenna var munurinn
einnig tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 7,359, p<0,05). Konur voru frekar á því en
karlar að neyslan minnkaði vinsældir fólks. Ekki mældist tölfræðilega marktækur munur
eftir íþróttaþátttöku.
Auki vinsældir (%)
Minnki vinsældir (%)
Hafi engin áhrif á vinsældir fólks (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 21,2 11,8 67,1
Landsbyggðin 12,6 14,7 72,7
Kyn
Karlar 14,8 17,8 67,4
Konur 16,8 9,1 74,1
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 16,4 12,3 71,3
Utan íþróttafélags 16,7 16,1 67,2
Engin 11,8 10,3 77,9
73
Tafla 48.
Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera?
Það er tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=2)= 10,548, p<0,01) eftir búsetu á því
hvort nemendur geti hugsað sér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera, í
þá átt að nemendur á höfuðborgarsvæðinu gátu frekar hugsað sér þetta. Munur milli
kynja er einnig tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 12,983, p<0,01), karlar gátu frekar
hugsað sér þetta en konur. Ekki mældist tölfræðilega marktækur munur eftir íþrótta-
þátttöku.
Já (%) Nei (%) Kannski (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 5,2 86,1 8,7
Landsbyggðin 1,7 94,8 3,5
Kyn
Karlar 5,0 87,1 7,9
Konur 0,9 96,4 2,7
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 2,5 91,5 6,0
Utan íþróttafélags 4,7 89,6 5,7
Engin 0,0 97,1 2,9
74
Tafla 49.
Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera þótt þú
vissir að það væri bannað?
Það er tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=2)= 8,424, p<0,05) eftir búsetu á því hvort
nemendur geti hugsað sér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera þótt þeir
viti að það sé bannað. Nemendur á höfuðborgarsvæðinu gátu frekar hugsað sér þetta
en nemendur af landsbyggðinni. Munur milli kynja er einnig tölfræðilega marktækur
(χ2(df=2)= 7,903, p<0,05), karlar gátu frekar hugsað sér þetta en konur. Ekki mældist
tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Já (%) Nei (%) Kannski (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 4,6 91,3 4,0
Landsbyggðin 1,0 97,2 1,7
Kyn
Karlar 4,1 92,5 3,3
Konur 0,5 97,7 1,8
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 1,5 95,0 3,5
Utan íþróttafélags 4,2 93,2 2,6
Engin 0,0 100,0 0,0
75
Tafla 50.
Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera þótt þú
vissir að það væri bannað og þú værir örugg(ur) um að það kæmist ekki upp?
Það er ekki tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur geti
hugsað sér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera þótt þeir viti að það sé
bannað og það sé öruggt að ekki komist upp um þá. Munur milli kynja er hins vegar
tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 18,254, p<0,001). Karlar gátu frekar hugsað sér
þetta en konur. Einnig er tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=4)= 10,655, p<0,05)
eftir íþróttaþátttöku. Þeir sem engar íþróttir stunduðu gátu síður hugsað sér þetta en
þeir sem stunduðu íþróttir.
Já (%) Nei (%) Kannski (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 4,6 87,9 7,5
Landsbyggðin 3,5 92,7 3,8
Kyn
Karlar 6,6 85,5 7,9
Konur 0,9 96,8 2,3
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 3,0 89,4 7,5
Utan íþróttafélags 6,3 89,6 4,2
Engin 0,0 98,6 1,4
76
Tafla 51.
Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera ef þú vissir
að það myndi tryggja þér verðlaunasæti?
Það er ekki tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort að nemendur geti
hugsað sér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera þótt þeir viti að það
muni tryggja þeim verðlaunasæti. Munur milli kynja er hins vegar tölfræðilega mark-
tækur (χ2(df=2)= 17,432, p<0,001). Karlar gátu frekar hugsað sér þetta en konur. Ekki
mældist tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Já (%) Nei (%) Kannski (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 5,8 84,4 9,8
Landsbyggðin 2,8 90,6 6,6
Kyn
Karlar 7,5 84,2 8,3
Konur 0,0 92,7 7,3
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 2,5 91,0 6,5
Utan íþróttafélags 5,8 84,8 9,4
Engin 2,9 89,9 7,2
77
Tafla 52.
Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera ef þú vissir
að það myndi tryggja þér verðlaunasæti og það væri öruggt að það kæmist ekki upp?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu á því hvort nemendur geti hugsað
sér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera þótt þeir viti að það tryggi þeim
verðlaunasæti án þess að upp um þá komist. Munur milli kynja er hins vegar tölfræði-
lega marktækur (χ2(df=2)= 20,031, p<0,001). Karlar gátu frekar hugsað sér þetta en
konur. Ekki mældist tölfræðilega marktækur munur eftir íþróttaþátttöku.
Já (%) Nei (%) Kannski (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 8,1 82,0 9,9
Landsbyggðin 6,0 87,7 6,3
Kyn
Karlar 11,3 79,1 9,6
Konur 1,8 92,7 5,5
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 6,6 84,3 9,1
Utan íþróttafélags 8,4 83,7 7,9
Engin 2,9 94,2 2,9
78
Tafla 53.
Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera ef þú vissir
að það myndi tryggja þér verðlaunasæti og 100 milljónir króna í verðlaunafé og það
væri öruggt að það kæmist ekki upp?
Við fjárhagslegan ávinning breytast svör nemenda til mikilla muna og fækkar þeim mjög
sem staðfastlega svara neitandi. Munur eftir búsetu er tölfræðilega marktækur
(χ2(df=2)= 12,129, p<0,01). Nemendur á höfuðborgarsvæðinu eru líklegri en nemendur
af landsbyggðinni til að geta hugsað sér að nota anabólíska stera við þessar aðstæður.
Munur eftir kyni er tölfræðilega marktækur (χ2(df=1)= 41,977, p<0,001). Karlar eru mun
líklegri til að geta hugsað sér þetta en konur. Einnig er munur eftir íþróttaþátttöku
tölfræðilega marktækur (χ2(df=4)= 14,136, p<0,01). Þeir sem engar íþróttir stunda eru
ólíklegri en þeir sem stunda íþróttir til að geta hugsað sér þetta.
Já (%) Nei (%) Kannski (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 39,3 41,6 19,1
Landsbyggðin 26,8 58,2 15,0
Kyn
Karlar 44,4 39,4 16,2
Konur 17,4 65,8 16,9
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 27,6 53,3 19,1
Utan íþróttafélags 40,3 46,1 13,6
Engin 18,8 63,8 17,4
79
Tafla 54.
Telur þú þig hafa mikla eða litla þekkingu á anabólískum sterum?
Ekki er tölfræðilega marktækur munur eftir búsetu nemenda hvort þeir telja sig hafa
mikla eða litla þekkingu á anabólískum sterum. Munur eftir kyni er tölfræðilega mark-
tækur (χ2(df=3)= 29,013, p<0,001) í þá átt að karlar telja sig hafa meiri þekkingu á
anabólískum sterum en konur. Munur eftir íþróttaþátttöku mældist ekki tölfræðilega
marktækur.
Mjög mikla (%) Fremur mikla (%) Fremur litla (%) Mjög litla (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 2,9 13,4 35,5 48,3
Landsbyggðin 2,1 6,7 34,0 57,2
Kyn
Karlar 3,4 12,6 42,0 42,0
Konur 1,4 5,5 26,5 66,7
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 2,0 9,7 29,6 58,7
Utan íþróttafélags 3,7 10,5 38,7 47,1
Engin 0,0 4,3 36,2 59,4
80
Tafla 55.
Hefur þú lítinn eða mikinn áhuga á að fræðast um anabólíska stera?
Það er tölfræðilega marktækur munur (χ2(df=3)= 10,947, p<0,05) eftir búsetu nemenda
hvort þeir hafa mikinn eða lítinn áhuga á að fræðast um anabólíska stera. Nemendur á
höfuðborgarsvæðinu hafa meiri áhuga á þessu en nemendur af landsbyggðinni. Munur
eftir kyni er tölfræðilega marktækur (χ2(df=3)= 8,182, p<0,05), karlar hafa meiri áhuga á
þessu en konur, og munur eftir íþróttaþátttöku er einnig tölfræðilega marktækur
(χ2(df=6)= 15,378, p<0,05). Þeir sem ekki stunda íþróttir eru ólíklegri en þeir sem
stunda íþróttir til að hafa áhuga á að fræðast um anabólíska stera.
Mjög lítinn áhuga (%)
Fremur lítinn áhuga (%)
Fremur mikinn áhuga (%)
Mjög mikinn áhuga (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 24,4 35,5 27,9 12,2
Landsbyggðin 38,5 32,5 21,3 7,7
Kyn
Karlar 31,3 30,0 26,7 12,1
Konur 35,3 37,6 20,6 6,4
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 32,0 33,5 23,4 11,2
Utan íþróttafélags 29,8 31,4 28,8 9,9
Engin 46,4 39,1 11,6 2,9
81
Tafla 56.
Finnst þér að íþróttafélög eigi að veita fræðslu eða ekki um anabólíska stera?
Mikill meirihluti þátttakenda er á því að íþróttafélög eigi að veita fræðslu um anabólíska
stera og er sá munur tölfræðilega marktækur eftir búsetu (χ2(df=1)= 5,947, p<0,05).
Nemendur á landsbyggðinni eru líklegri en nemendur á höfuðborgarsvæðinu til að óska
eftir því að íþróttafélögin veiti slíka fræðslu. Munurinn er tölfræðilega marktækur eftir
kyni (χ2(df=1)= 4,270, p<0,05), konur vilja frekar en karlar að fræðslan sé veitt, og einnig
er munur eftir íþróttaþátttöku tölfræðilega marktækur (χ2(df=2)= 24,992, p<0,001).
Þeir sem engar íþróttir stunda eru líklegri en þeir sem stunda íþróttir til að óska eftir að
íþróttafélögin veiti fræðslu um anabólíska stera.
Eigi að veita fræðslu (%) Eigi ekki að veita fræðslu (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 83,2 16,8
Landsbyggðin 90,9 9,1
Kyn
Karlar 85,0 15,0
Konur 91,3 8,7
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 79,8 20,2
Utan íþróttafélags 92,1 7,9
Engin 100,0 0,0
82
Tafla 57.
Finnst þér að skólar eigi að veita fræðslu eða ekki um anabólíska stera?
Meirihluti nemenda er á því að skólar eigi að veita fræðslu um anabólíska stera en sá
munur er ekki tölfræðilega marktækur eftir búsetu. Eftir kyni er munurinn tölfræðilega
marktækur (χ2(df=1)= 4,087, p<0,05). Konur eru líklegri en karlar til að óska eftir því að
skólar veiti fræðslu um anabólíska stera. Munur eftir íþróttaþátttöku er ekki tölfræði-
lega marktækur.
Eigi að veita fræðslu (%) Eigi ekki að veita fræðslu (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 75,6 24,4
Landsbyggðin 78,5 21,5
Kyn
Karlar 73,6 26,4
Konur 81,6 18,4
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 74,1 25,9
Utan íþróttafélags 79,5 20,5
Engin 80,9 19,1
83
Tafla 58.
Telur þú að fræðsla um anabólíska stera myndi auka eða minnka líkurnar á því að fólk
notaði anabólíska stera?
Flestir þátttakendur eru á því að fræðsla um anabólíska stera myndi minnka líkur á því
að fólk notaði lyfin en munur eftir búsetu, kyni og íþróttaþátttöku er ekki tölfræðilega
marktækur.
Fræðsla myndi auka líkurnar á notkun (%)
Fræðsla myndi minnka líkurnar á notkun (%)
Fræðsla myndi hvorki minnka né auka líkurnar á notkun (%)
Búseta
Höfuðborgarsvæðið 4,1 69,0 26,9
Landsbyggðin 4,6 74,3 21,1
Kyn
Karlar 5,9 69,0 25,1
Konur 2,8 75,9 21,3
Íþróttaþátttaka
Í íþróttafélagi 5,2 71,6 23,2
Utan íþróttafélags 4,7 73,3 22,0
Engin 1,6 73,0 25,4
84
5 Umræður
Margar rannsóknir víða um heim fjalla um notkun fólks á anabólískum sterum en mjög
fáar rannsóknir fjalla um sjálfan notandann, þá menningu og þann félagsskap sem hann
er sprottinn úr og hvað það er sem veldur því að hann fari að taka inn þessi varasömu
lyf. Frá þessu sjónarhorni séð er þarna óplægður akur fyrir vísindin og því mikilvægt að
þessi hlið mannlegrar hegðunar sé rannsökuð frekar.
Í þessari spurningakönnun voru þrjár grunnbreytur skoðaðar sérstaklega en þær
voru búseta, kyn og íþróttaþátttaka. Óhætt er að fullyrða að þær hafi allar marktæk
áhrif á það hvernig viðhorf til neyslu anabólískra stera er háttað hjá ungu fólki í
framhaldsskólum á landinu. Hvað búsetu varðar þá var þátttakendum skipt upp eftir því
hvort þeir bjuggu á höfuðborgarsvæðinu eða landsbyggðinni, kynin voru greind í
karlkyn og kvenkyn og íþróttaþáttöku var skipt upp eftir því hvort nemendur æfðu
íþróttir með íþróttafélagi, æfðu íþróttir utan félags eða æfðu engar íþróttir.
5.1 Búseta
Búseta leikur stórt hlutverk í því hver viðhorf framhaldsskólanema eru til anabólískra
stera og hleypur munurinn stundum á mörgum prósentustigum. Það er engin einhlít
skýring á því hvað veldur þessum mun en í fljótu bragði má benda á að fleiri íþróttafélög
og líkamsræktarstövar eru á hvern nemanda á höfuðborgarsvæðinu en á lands-
byggðinni en rannsóknir sýna að innan þeirra er há neyslutíðni anabólískra stera
(Sjoqvist o.fl., 2008). Af því má líklega draga þá ályktun að stærri markaður sé fyrir
ólögleg lyf á höfuðborgarsvæðinu og fleiri sem bjóði anabólíska stera til sölu þar en úti
á landi.
Jaðarmenning, ef svo má kalla, hefur einnig frjórri jarðveg í stórum borgum og
þéttbýliskjörnum því þar er einfaldlega fleira fólk saman komið með sömu áhugamál.
Neysla anabólískra stera sem upphaflega var bundin við íþróttafólk hefur breiðst út til
ólíklegustu hópa sem neyta lyfjanna til að ná fram vissum útlitseinkennum sem ekkert
hafa með íþróttaiðkun að gera (Kicman, 2008). Ætla má að sú menning og sá félags-
skapur sem ýtir undir og styður við neyslu anabólískra stera sé að öllum líkindum
sterkari á höfuðuborgarsvæðinu heldur en á landsbyggðinni.
85
Þótt fyrrnefndar skýringar geti átt við rök að styðjast kemur verulega á óvart hversu
lítill munur er milli höfuðborgar og landsbyggðar þegar kemur að verslun með
anabólíska stera. Aðspurðir hvort nemendur hefðu keypt anabólíska stera svöruðu
nemendur höfuðborgarsvæðisins og landsbyggðarinnar mjög líkt. Þessi litli munur sem
reyndar er ekki tölfræðilega marktækur, gæti bent til þess að búseta skipti ekki svo
miklu máli þegar neysluviljinn er einbeittur. Tölur um raunneyslu styðja einnig þessa
tilgátu því þar var munurinn mjög lítill eftir búsetu og ekki tölfræðilega marktækur
heldur. Fólk virðist bera sig eftir því sem það vill burtséð frá búsetu.
Landsbyggðarnemendur gátu síður hugsað sér að taka inn anabólískra stera en
höfuðborgarnemendur. Þeir sem hafa einbeittan vilja til að neyta anabólíska stera
kaupa þá og nota burtséð frá því hvar á landinu þeir búa.
Færa má rök fyrir því að neysla anabólískra stera sé, líkt og með önnur fíknilyf,
tengd félagslegri hegðun. Innan stórborga er meira framboð af ólíkum félagsskap og því
auðveldara að verða fyrir utanaðkomandi áhrifum en þar sem færra fólk býr og menn-
ingin er einsleitari. Rannsóknir sýna að neysla anabólískra stera er að miklu leyti bundin
við íþrótta-, afreks- og útlitsmiðaða hópa sem stunda íþróttaþjálfun af einhverju tagi til
að ná fram markmiðum sínum sem geta verið ansi misjöfn (Kicman, 2008). Fyrir þá sem
tengjast þessum hópum eru mun fleiri tækifæri til þess konar iðkana á höfuðborgar-
svæðinu heldur en á landsbyggðinni og má því ætla að viðhorf til anabólískra stera geti
þróast í mismunandi átt á þessum ólíku stöðum.
5.2 Kynjamunur
Kynin eru oft á tíðum eins og svart og hvítt þegar kemur að viðhorfum til anabólískra
stera. Af þeim grunnbreytum, sem skoðaðar voru í spurningakönnuninni var mesta
tölfræðilega marktæka muninn að finna í ólíkum skoðunum kynjanna. Þessi munur
rímar við niðurstöður rannsókna víðs vegar úr heiminum og sýnir að anabólískir sterar
höfða mun frekar til karla en kvenna (Kicman, 2008).
Sú skýring sem gæti legið að baki því að anabólískir sterar höfða frekar til karla en
kvenna er sú staðreynd að þessi lyf eru karlhormón sem ýta undir aukin karlmanns-
einkenni sem konum þykja eflaust ekki áhugaverð fyrir sig. Karlar taka inn lyfin til að
verða sterkari og karlmannlegri sem eru einkenni sem fæstum konum þykja eftirsóknar-
verð. Eftir sem áður er alltaf nokkuð hlutfall kvenna sem eru til í að prófa lyfin því
árangursbætandi virkni þeirra getur nýst þeim jafnt og körlum auk þess sem vöðva-
stæltur kvenlíkami er eftirsóknarverður í heimi fitness og vaxtarræktar. Ásókn karla í
anabólíska stera, umfram konur, kann líka að helgast af því að karlar virðast samkvæmt
86
niðurstöðum þessarar spurningakönnunar vera áhættusæknari en konur og bjartsýnni á
jákvæða virkni lyfjanna umfram þá neikvæðu.
5.3 Íþróttaþátttaka
Áhugavert var að rýna í niðurstöður úr spurningakönnuninni sem lutu að viðhorfum
nemenda til anabólískra stera eftir íþróttaþátttöku en þar voru þeir skoðaðir sérstak-
lega sem æfðu íþróttir með félögum, æfðu íþróttir utan félaga og æfðu ekki íþróttir.
Þessi spurningakönnun, líkt og aðrar innlendar (Þórólfur Þórlindsson og Viðar
Halldórsson, 2010) sem og erlendar rannsóknir, sýndi fram á minni neyslu anabólískra
stera meðal þeirra sem æfa skipulagðar íþróttir með íþróttafélögum heldur en hjá þeim
sem æfa íþróttir utan þeirra (Eisenberg o.fl., 2012). Það sem kom einna mest á óvart í
niðurstöðum þessarar spurningakönnunar voru þeir sem engar íþróttir stunduðu. Þeir
höfðu neikvæðustu viðhorfin, minnstan áhuga, lægstu neyslutíðnina og sterkustu
siðferðislegu afstöðuna gegn lyfjunum. Það má því segja að hér hafi sú goðsagnakennda
skoðun beðið hnekki að íþróttaiðkun sé hin allra besta forvörn gegn öllu því sem illa
getur farið. Það á alla vega ekki við þegar kemur að neyslu anabólískra stera því þar
getur málum verið þannig háttað að löngunin eftir auknum árangri, sterkari líkama og
bættu útliti leiði til þess að íþróttaiðkendur fari gegn reglum um lyfjanotkun.
Leiða má líkur að því að þeir sem æfa ekki íþróttir eigi sér aðrar fyrirmyndir en þeir
sem þær stunda og eigi sér síður drauma um frægð, fé og frama í heimi keppnisíþrótta.
Eftir sem áður virðist, samkvæmt niðurstöðum þessarar spurningakönnunar, skipulögð
íþróttaþátttaka hafa einhvern fælingarmátt hvað anabólíska stera varðar enda er
íþrótttahreyfingin eini aðilinn hér á landi sem vinnur markvisst gegn lyfjanotkun með
skýrum reglum, eftirliti og viðurlögum gegn brotum.
Samkvæmt niðurstöðum þessarar spurningakönnunar er siðferðisleg afstaða þeirra
sem æfa skipulagðar íþróttir sterkari en þeirra sem ekki æfa innan vébanda
íþróttahreyfingarinnar og eru hinir fyrrnefndu ólíklegri til að hafa rangt við á þennan
hátt í keppni. Þetta er munur sem kemur fram en hann er ekki tölfræðilega marktækur.
Þeir sem engar íþróttir æfa eru hins vegar siðferðislega sterkastir og láta minnst
freistast af digru verðlaunafé. Þarna er munur upp á mörg prósentustig á milli þessara
þriggja hópa og var hann tölfræðilega marktækur. Það er því spurning hvort umhverfið
sem íþróttafólk elst upp í ýti ekki undir hættu á ólöglegri lyfjanotkun meðal iðkenda
með freistingum og utanaðkomandi þrýstingi um árangur. Fyrst 100 milljónir króna
freista stórs hóps svarenda má leiða líkum að því að neyslutíðni myndi hækka umtals-
vert ef hærri upphæðir væru í boði því 100 milljónir króna, þótt há upphæð sé, hrökkva
87
skammt gegn þeim ofurlaunasamningum sem íþróttastjörnur nútímans skrifa undir og
fjölmiðlar smjatta á svo til daglega.
Einnig má varpa þeirri spurningu fram hvort íþróttahreyfingin sé á réttum stað í
forvörnum sínum, reglum og viðurlögum þegar að lyfjaneyslu kemur. Í forvarna-
umræðunni er sífellt talað um hvað umrædd lyf séu hættuleg en sá skaði er ekki
sýnilegur hjá vöðvastæltum íþróttahetjum samtímans sem jafnvel falla á lyfjaprófum og
snúa síðan aftur á íþróttavöllinn að keppnisbanni loknu. Ekki er heldur hægt að líta fram
hjá þætti samélagsmiðla nútímans þar sem íþrótta- og vaxtarræktarfólk sem og ein-
staklingar úr skemmtanaiðnaðnum tala orðið opinskátt um eigin lyfjaneyslu án þess að
draga nokkuð undan og senda þar með út misvísandi skilaboð sem eru á skjön við þá
stefnu sem alþjóðaíþróttahreyfingin vinnur eftir.
5.4 Styrkleikar og veikleikar
Sú rannsóknarritgerð sem hér um ræðir er byggð á nokkuð yfirgripsmikilli spurninga-
könnun sem framkvæmd var síðla árs 2015 og innihélt 58 spurningar sem höfðu það að
markmiði að kanna hvaða hug íslensk ungmenni bæru til anabólískra stera. Þrátt fyrir
mikla leit hefur höfundur ekki fundið neinar rannsóknir þar sem jafn ítarlega hefur verið
farið í saumana á því að kanna viðhorf ungmenna til umræddra lyfja. Má því ætla að
jafn yfirgripsmikil spurningakönnun af þessu tagi hafi hvorki farið fram hérlendis né
annarsstaðar. Þær fjölmörgu og fjölþættu niðurstöður sem í þessari rannsóknarritgerð
er að finna eru þarft innlegg fyrir vísindin sem á komandi árum geta haldið áfram að
varpa enn skærara ljósi inn í leyndan menningarheim anabólískra stera.
Anabólískir sterar komu á sjónarsviðið um miðja öldina sem leið og fór notkun
þeirra rólega af stað og var fyrst bundin við afmarkaðan menningarkima íþróttamanna
áður en eftirspurn eftir þeim sprakk út á 8. og 9. áratug 20. aldar með aukinni líkams-
upphafningu sem fylgdi í kjölfar heilsuræktarbylgju sem gekk yfir hin vestræna heim.
Mikill fjöldi neytenda þess tíma er nú kominn vel yfir miðjan aldur og er því nú fyrst
orðið mögulegt að rannsaka langtímanotkun þessara lyfja á fólki. Það verður því for-
vitnilegt að fylgjast með rannsóknum komandi ára á þessu sviði og örugglega mun
margt athyglisvert koma í ljós sem bætist ofan á þá vitneskju sem nú þegar er til staðar
(Kanayama o.fl., 2008).
Eins og fyrr segir var þessi spurningakönnun framkvæmd í framhaldsskólum um
land allt og er það styrkur hennar að viðhorf fengust sem víðast. Spurningakönnunin var
framkvæmd á gamla mátann, þ.e. útprentuð á pappír, sem ætla má að hafi verið
styrkur hennar því með þeim hætti náðist nær 100% þátttaka þótt á endanum hafi svör
88
20% nemenda ekki verið nýtt því þau féllu ekki inn í aldursbil rannsóknarinnar sem var
frá 18–22 ára. Veikleiki pappírskannana, miðað við netkannanir, er að fyrirlögnin er
flóknari og úrvinnslan þyngri, tímafrekari og hættan á villum og mannlegum mistökum
meiri eins og í þessu tilfelli þar sem frumgögnin voru handslegin inn í tölvu en ekki
skönnuð líkt og oftast er gert þegar kannanir á pappír eiga í hlut. En með þessum hætti
fékkst óvenjugóð svörun sem eflaust hefði ekki fengist ef könnunin hefði verið fram-
kvæmd á rafrænan hátt.
Veikleiki í framkvæmd spurningakönnunarinnar var að úrtaksskekkja var mjög mikil
þegar horft er á hvernig höfuðborgarsvæðið er skilgreint gagnvart landsbyggðinni. Sam-
kvæmt tölum frá Hagstofu Íslands búa um tveir þriðju hlutar þjóðarinnar á höfuð-
borgarsvæðinu og einn þriðji telst til landsbyggðarinnar (Hagstofa Íslands, e.d.).
Úrtakinu í þessari könnun var alveg öfugt farið við það hvernig þjóðin skiptist eftir
búsetu þar sem nemendur höfuðborgarsvæðisins voru um þriðjungur þátttakenda á
móti tveimur þriðju af landsbyggðinni. Þessi skekkja orsakast fyrst og fremst af því að
skólameistarar landsbyggðarinnar eru gestrisnari en starfsbræður þeirra á höfuðborgar-
svæðinu sem greinilega verða frekar fyrir barðinu á aðgangshörðu mennta- og
markaðsfólki sem sækist eftir því að taka dýrmætan tíma frá önnum köfnum
nemendum til að koma hugðarefnum sínum í framkvæmd. Á hinn bóginn má benda á
að af sex skólum á landsbyggðinni var einn í Keflavík og annar á Selfossi. Þessi bæjar-
félög eru næstu nágrannabyggðir höfuðborgarsvæðisins, eins og það er skilgreint, og
eiga því kannski meira sameiginlegt með því en til dæmis Ísafjörður og Egilsstaðir þar
sem vegalengdirnar á milli þessara bæja og Reykjavíkur hlaupa á hundruðum kílómetra.
Með þessi rök að leiðarljósi má líta svo á að úrtaksskekkjan sé minni en ella í þessari
spurningakönnun og að hennar helsti styrkur sé vel valið og dreift úrtak sem endur-
spegli þýðið sem eru íslenskir framhaldsskólanemar.
Í upphafi var höfundi bent á að sjö blaðsíðna spurningakönnun með fimmtíu og
átta spurningum gæti reynst í lengra lagi og reynt á þolinmæði svarenda. Telja má að
lengd spurningalistans hafi ekki unnið á móti gæðum svaranna enda var hann
margprófaður og endurbættur áður en hann var endanlega lagður fyrir. Undan-
tekningalaust var öllum spurningum svarað enda voru þær auðskildar, lokaðar fjölvals-
spurningar og langflestar með einum svarmöguleika og ekki tók nema að meðaltali um
fimm til sjö mínútur að fylla allan listann út.
Þrátt fyrir ofangreinda annmarka á útfærslu spurningakönnunarinnar er styrkleiki
hennar langt umfram veikleika og niðurstöðurnar gefa skýra og raunhæfa mynd af því
hverjum augum íslenskir framhaldsskólanemar líta anabólíska stera.
89
6 Lokaorð
Markmið þessarar rannsóknarritgerðar var að skoða hvernig notkun anabólískra stera
fléttast inn í íþróttir og kanna með spurningakönnun viðhorf framhaldsskólanema á
Íslandi til lyfjanna og notkunar þeirra í íþróttum og hvernig búseta, kyn og íþróttta-
þátttaka hefðu áhrif á þessi viðhorf. Niðurstöðurnar benda eindregið til þess að allir
fyrrnefndir þættir hafi tölverð áhrif á það hvaða afstöðu framhaldsskólanemar hafa til
anabólíska stera og má í því ljósi draga þá ályktun að neysla og viðhorf til þessara lyfja
sé að einhverju leyti tengd menningu, félagslegri stöðu og þeim fyrirmyndum sem ungt
fólk samsamar sig með.
Hvað búsetu varðar þá hafa nemendur á höfuðborgarsvæðinu jákvæðari viðhorf til
notkunar anabólískra stera en íbúar landsbyggðarinnar og karlar hafa jákvæðari viðhorf
en konur. Íþróttaþátttaka hafði einnig áhrif á viðhorf nemenda til umræddra lyfja og
voru viðhorfin skoðuð út frá því hvort nemendur æfðu íþróttir með íþróttafélagi, æfðu
íþróttir utan félags eða æfðu engar íþróttir. Niðurstöður spurningakönnunarinnar sýndu
fram á að þeir sem æfðu íþróttir innan vébanda íþróttahreyfingarinnar höfðu neikvæð-
ari viðhorf til anabólískra stera en þeir sem æfðu íþróttir utan hennar og þeir sem æfðu
engar íþróttir höfðu neikvæðustu afstöðuna til allra þeirra þátta sem spurt var um í
þessari könnun.
Niðurstöður spurningakönnunarinnar sýndu fram á að neysla anabólískra stera er
ekki mikil meðal framhaldsskólanema og lítill minnihluti lýsir yfir vilja til að kaupa lyfin.
Eftir sem áður virðist nánd við neytendur og seljendur vera töluverð sem gefur til kynna
að anabólískir sterar séu orðnir hluti af lyfjamenningu íslenskra framhaldsskóla-
nemenda. Ættu yfirvöld fræðslu- og íþróttamála að líta til þess hvort ekki sé þörf á
markvissu fræðslu- og forvarnarstarfi um hin skaðlegu áhrif sem neysla þessara vara-
sömu lyfja getur haft í för með sér. Í niðurstöðum spurningakönnunarinnar kemur skýrt
fram að meirihluti þátttakenda telur sig hafa litla þekkingu á anabólískum sterum og
stór hópur lýsir því yfir að hann hafi áhuga á að fræðast um lyfin. Í framhaldi af því telur
mikill meirihluti nemenda að íþróttafélög og skólar eigi að veita fræðslu um þessi lyf og
að aukin fræðsla myndi skila sér í minni líkum á að einstaklingar notuðu anabólíska
stera.
90
Menntun ein og sér er eflaust ekki nein allsherjarlausn í baráttunni gegn notkun
anabólískra stera en líklega er hún öflugt fyrsta skref og nauðsynlegt innlegg til að vinna
gegn þeim misvísandi upplýsingum sem ungt fólk fær um umrædd lyf. Það er mikilvægt
að huga að mótsvari við lyfjafræði götunnar. Niðurstöður spurningakönnunarinnar sem
hér er fjallað um sýna að um leið og íslensk ungmenni komast á framhaldsskólaaldur fer
freistingunum fjölgandi og á sama tíma er skortur á markvissri fræðslu um anabólíska
stera og skaðsemi þeirra.
Að endingu vill höfundur þakka fjölskyldu sinni allri kærlega fyrir stuðning, skilning
og umburðarlyndi á meðan á vinnu við þessa ritgerð stóð. Þá vill höfundur koma fram
kærum þökkum til þeirra fjölmörgu nemenda sem gáfu tíma sinn til að svara
spurningakönnunni sem þessi rannsóknarritgerð er byggð á. Eins eiga skólastjórnendur
og kennarar í þátttökuskólunum tíu miklar þakkir skildar fyrir jákvæðar móttökur og
hjálp við fyrirlagningu spurningalistanna sem gerði það að verkum að mikil vinna og tími
sparaðist við gagnaöflun. Einnig vill höfundur koma á framfæri sérstökum þökkum til
Bjarka Grönfeldt fyrir hans þátt í gagnaúrvinnslu og góðar ábendingar sem og Þórði
Helgasyni íslenskufræðingi fyrir prófarkalestur. Að lokum þakkar höfundur af einlægni
leiðbeinanda sínum Guðmundi Sæmundssyni fyrir lærdómsríkt og skemmtilegt samstarf
sem spann sig í gegnum alla þá hugmyndavinnu sem átti sér stað áður en gagnaöflun
hófst þangað til lokaafurðin leit dagsins ljós. Amalía Björnsdóttir meðleiðbeinandi fær
einnig þakkir fyrir góðar ábendingar.
91
Heimildaskrá
Alaranta, A., Alaranta, H., Holmila, J., Palmu, P., Pietila, K. og Helenius, I. (2006). Self-
reported attitudes of elite athletes towards doping: differences between type of
sport. International Journal of Sports Medicine, 27(10), 842-846. doi:10.1055/s-
2005-872969
Bird, S. R., Goebel, C., Burke, L. M. og Greaves, R. F. (2016). Doping in sport and
exercise: anabolic, ergogenic, health and clinical issues. Annals of Clinical
Biochemistry, 53(2), 196-221. doi:10.1177/0004563215609952
Bloodworth, A. og McNamee, M. (2010). Clean Olympians? Doping and anti-doping:
The views of talented young British athletes. International Journal of Drug Policy,
21(4), 276-282. doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.drugpo.2009.11.009
Calfee, R. og Fadale, P. (2006). Popular ergogenic drugs and supplements in young
athletes. Pediatrics, 117(3), E577-E589. doi:10.1542/peds.2005-1429
Dotson, J. L. og Brown, R. T. (2007). The history of the development of anabolic-
androgenic steroids. Pediatric Clinics of North America, 54(4), 761-+.
doi:10.1016/j.pcl.2007.04.003
Dunn, M. og White, V. (2011). The epidemiology of anabolic-androgenic steroid use
among Australian secondary school students. Journal of Science and Medicine in
Sport, 14(1), 10-14. doi:10.1016/j.jsams.2010.05.004
Eisenberg, M. E., Wall, M. og Neumark-Sztainer, D. (2012). Muscle-enhancing behaviors
among adolescent girls and boys. Pediatrics, 130(6), 1019-1026.
doi:10.1542/peds.2012-0095
El Osta, R., Almont, T., Diligent, C., Hubert, N., Eschwege, P. og Hubert, J. (2016).
Anabolic steroids abuse and male infertility. Basic and Clinical Andrology, 26, 2-2.
doi:10.1186/s12610-016-0029-4
92
Hagstofa Íslands. (e.d.). Mannfjöldi eftir sveitarfélagi, kyni og aldri 1. desember 1997-
2015. Sótt af
http://hagstofa.is/http://px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Ibuar/Ibuar__mannfjoldi__2
_byggdir__sveitarfelog/MAN09000.px/table/tableViewLayout1/?rxid=baa90057-
1a79-4a47-b471-458f05b5a85b
Holt, R. I. G., Erotokritou-Mulligan, I. og Sonksen, P. H. (2009). The history of doping
and growth hormone abuse in sport. Growth Hormone & Igf Research, 19(4), 320-
326. doi:10.1016/j.ghir.2009.04.009
Judge, L. W., Bellar, D., Petersen, J., Lutz, R., Gilreath, E., Simon, L. og Judge, M. (2012).
The attitudes and perceptions of adolescent track and field athletes toward PED
use. Performance Enhancement & Health, 1(2), 75-82.
doi:http://dx.doi.org/10.1016/j.peh.2012.04.002
Kanayama, G., Hudson, J. I. og Pope, H. G., Jr. (2008). Long-term psychiatric and medical
consequences of anabolic-androgenic steroid use: A looming public health
concern? Drug and Alcohol Dependence, 98(1-2), 1-12.
doi:10.1016/j.drugalcdep.2008.05.004
Kersey, R. D., Elliot, D. L., Goldberg, L., Kanayama, G., Leone, J. E., Pavlovich, M. og
Pope, H. G., Jr. (2012). National Athletic Trainers' Association position statement:
Anabolic-androgenic steroids. Journal of Athletic Training, 47(5), 567-588.
doi:10.4085/1062-6050-47.5.08
Kicman, A. T. (2008). Pharmacology of anabolic steroids. British Journal of
Pharmacology, 154(3), 502-521. doi:10.1038/bjp.2008.165
Menningarmálaráðuneytið. (2014). Ungt fólk 2013. Framhaldsskólar. Reykjavík:
Menningarmálaráðuneytið.
Onakomaiya, M. M. og Henderson, L. P. (2016). Mad men, women and steroid cocktails:
a review of the impact of sex and other factors on anabolic androgenic steroids
effects on affective behaviors. Psychopharmacology, 233(4), 549-569.
doi:10.1007/s00213-015-4193-6.
93
Pappa, E. og Kennedy, E. (2013). "It was my thought ... he made it a reality':
Normalization and responsibility in athletes' accounts of performance-enhancing
drug use. International Review for the Sociology of Sport, 48(3), 277-294.
doi:10.1177/1012690212442116
Pope, H. G., Jr., Kanayama, G., Athey, A., Ryan, E., Hudson, J. I. og Baggish, A. (2014).
The lifetime prevalence of anabolic-androgenic steroid use and dependence in
Americans: Current best estimates. American Journal on Addictions, 23(4), 371-377.
doi:10.1111/j.1521-0391.2014.12118.x
Sagoe, D., Molde, H., Andreassen, C. S., Torsheim, T. og Pallesen, S. (2014). The global
epidemiology of anabolic-androgenic steroid use: a meta-analysis and meta-
regression analysis. Annals of Epidemiology, 24(5), 383-398.
doi:10.1016/j.annepidem.2014.01.009
Sagoe, D., Torsheim, T., Molde, H., Andreassen, C. S. og Pallesen, S. (2015a). Anabolic-
androgenic steroid use in the Nordic countries: A meta-analysis and meta-
regression analysis. Nordic Studies on Alcohol and Drugs, 32(1), 7-20.
doi:10.1515/nsad-2015-0002
Sagoe, D., Torsheim, T., Molde, H., Andreassen, C. S. og Pallesen, S. (2015b). Attitudes
towards use of anabolic-androgenic steroids among Ghanaian high school students.
International Journal of Drug Policy, 26(2), 169-174.
doi:10.1016/j.drugpo.2014.10.004
Sjoqvist, F., Garle, M. og Rane, A. (2008). Use of doping agents, particularly anabolic
steroids, in sports and society. Lancet, 371(9627), 1872-1882. doi:10.1016/s0140-
6736(08)60801-6
Westerman, M. E., Charchenko, C. M., Ziegelmann, M. J., Bailey, G. C., Nippoldt, T. B. og
Trost, L. (2016). Heavy testosterone use among bodybuilders: An uncommon
cohort of illicit substance users. Mayo Clinic Proceedings, 91(2), 175-182.
doi:10.1016/j.mayocp.2015.10.027
94
Þorlákur Karlsson (2003). Spurningakannanir: Uppbygging, orðalag og hættur. Í Sigríður
Halldórsdóttir og Kristján Kristjánsson (Ritstj.), Handbók í aðferðafræði og
rannsóknum í heilbrigðisvísindum (bls. 331 – 350). Akureyri: Háskólinn á Akureyri.
Þórólfur Þórlindsson og Viðar Halldórsson. (2010). Sport, and use of anabolic
androgenic steroids among Icelandic high school students: a critical test of three
perspectives. Substance Abuse Treatment Prevention and Policy, 5.
doi:10.1186/1747-597x-5-32
95
96
Fylgiskjal 1
Spurningalisti um viðhorf ungs fólks til anabólískra (vefaukandi) stera
Þessi spurningalisti er hluti af meistaraverkefni sem unnið er á námsbraut Íþrótta- og heilsufræði við
Háskóla Íslands. Tilgangurinn með spurningalistanum er að kanna viðhorf ungs fólks á aldrinum 18–22
ára til anabólískra stera sem eru vefaukandi lyf. „Orðið sterar (e. steroids) er samheiti yfir fituleysanleg
efni í líkamanum sem hafa flókna byggingu, grundvallaða á grind úr sautján kolefnisfrumeindum.
Kólesteról telst til þessa efnaflokks og er til dæmis notað í líkamanum til að mynda sterahormón, þar á
meðal kynhormón. Allir vefaukandi sterar (e. anabolic steroids) eru efnafræðilegar afleiður af
karlkynshormóninu testósteróni.” (Vísindavefurinn).
Spurningalistinn eru nafnlaus og á allan hátt órekjanlegur til þess sem honum svarar og settur fram með
fullu leyfi Perónuverndar. Ábyrgðarmaður er Hlynur Áskelsson meistaranemi HÍ, leiðbeinandi dr.
Guðmundur Sæmundsson aðjunkt HÍ.
Grunnspurningar
1. Hvað ertu gamall / gömul?
Svar:__________
2. Ertu karl eða kona?
□ Karl
□ Kona
3. Æfir þú íþróttir með íþróttafélagi?
□ Já
□ Nei
97
4. Æfir þú íþróttir án þess að vera í íþróttafélagi?
□ Já
□ Nei
5. Áttu gilt kort í líkamsræktarstöð?
□ Já
□ Nei
Spurningar um efnið
ATH! Í svarmöguleikum hér að neðan skal aðeins krossa við eitt svar nema annað sé tekið fram.
6. Hefur þú séð anabólíska stera berum augum?
□ Já
□ Nei
7. Veistu hvar hægt er að kaupa anabólíska stera á Íslandi?
□ Já
□ Nei
8. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem hafa keypt anabólíska stera?
□ Já
□ Nei
9. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem selja anabólíska stera?
□ Já
□ Nei
10. Gætir þú hugsað þér að kaupa anabólíska stera?
□ Já
□ Nei
98
11. Hefur þú keypt anabólíska stera?
□ Já
□ Nei
12. Hversu auðvelt eða erfitt telur þú að sé að kaupa anabólíska stera á Íslandi?
□ Það er mjög auðvelt
□ Það er frekar auðvelt
□ Það er hvorki erfitt né auðvelt
□ Það er frekar erfitt
□ Það er mjög erfitt
13. Telur þú að notkun anabólískra stera hafi mjög miklar, miklar, frekar litlar, litlar eða engar neikvæðar aukaverkanir á heilsufar neytandans?
□ Mjög miklar
□ Miklar
□ Frekar litlar
□ Litlar
□ Engar
14. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) notkun anabólískra stera almennt?
□ Mjög fylgjandi
□ Fremur fylgjandi
□ Hlutlaus
□ Fremur andvíg(ur)
□ Mjög andvíg(ur)
15. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) notkun anabólískra stera í íþróttum?
□ Mjög fylgjandi
□ Fremur fylgjandi
□ Hlutlaus
□ Fremur andvíg(ur)
□ Mjög andvíg(ur)
99
16. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa óhefta sölu á anabólískum sterum til almennings?
□ Mjög fylgjandi
□ Fremur fylgjandi
□ Hlutlaus
□ Fremur andvíg(ur)
□ Mjög andvíg(ur)
17. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa sölu á anabólískum sterum til fólks sem er 20 ára og eldra?
□ Mjög fylgjandi
□ Fremur fylgjandi
□ Hlutlaus
□ Fremur andvíg(ur)
□ Mjög andvíg(ur)
18. Ertu fylgjandi eða andvíg(ur) því að leyfa sölu á anabólískum sterum til fólks sem er yngra en 20 ára?
□ Mjög fylgjandi
□ Fremur fylgjandi
□ Hlutlaus
□ Fremur andvíg(ur)
□ Mjög andvíg(ur)
19. Hvort telur þú að karlar eða konur séu áhugasamari um að nota anabólíska stera?
□ Karlar eru áhugasamari
□ Konur eru áhugasamari
□ Konur og karlar eru jafn áhugasöm
100
20. Telur þú að fólk undir 20 ára aldri hafi áhuga eða ekki áhuga á að nota anabólíska stera?
□ Hefur mjög mikinn áhuga
□ Hefur frekar mikinn áhuga
□ Hefur frekar lítinn áhuga
□ Hefur ekki áhuga
21. Ef þú tækir inn anabólíska stera er líklegt eða ólíklegt að þú myndir ræða það við foreldra eða forráðamenn þína?
□ Mjög líklegt
□ Frekar líklegt
□ Frekar ólíklegt
□ Mjög ólíklegt
22. Ef þú tækir inn anabólíska stera er líklegt eða ólíklegt að þú myndir gera það í samráði við lækni?
□ Mjög líklegt
□ Frekar líklegt
□ Frekar ólíklegt
□ Mjög ólíklegt
23. Hafa þér oft, stundum, sjaldan eða aldrei verið boðnir anabólískir sterar?
□ Oft
□ Stundum
□ Sjaldan
□ Aldrei
24. Telur þú að anabólískir sterar bæti eða bæti ekki árangur í íþróttum?
□ Bæta mjög mikið árangur
□ Bæta frekar mikið árangur
□ Bæta frekar lítið árangur
□ Bæta ekki árangur
101
25. Telur þú að anabólískir sterar bæti eða bæti ekki árangur þeirra sem keppa í fitness og vaxtarrækt?
□ Bæta mjög mikið árangur
□ Bæta frekar mikið árangur
□ Bæta frekar lítið árangur
□ Bæta ekki árangur
26. Telur þú að notkun á anabólískum sterum í einstaklingsíþróttum skeri úr um það hver sigrar?
□ Já
□ Nei
27. Telur þú að anabólískir sterar séu heilsubætandi eða heilsuspillandi?
□ Mjög heilsubætandi
□ Frekar heilsubætandi
□ Frekar heilsuspillandi
□ Mjög heilsuspillandi
28. Telur þú að neysla anabólískra stera flýti fyrir eða flýti ekki fyrir vöðvastækkun hjá fólki?
□ Flýtir fyrir vöðvastækkun
□ Flýtir ekki fyrir vöðvastækkun
29. Telur þú að neysla anabólískra stera minnki líkamsfitu, minnki ekki líkamsfitu eða hafi engin áhrif á líkamsfitu fólks?
□ Minnki líkamsfitu
□ Minnki ekki líkamsfitu
□ Hafi engin áhrif á líkamsfitu
30. Telur þú að neysla anabólískra stera bæti útlit, skaði útlit eða hafi engin áhrif á útlit fólks?
□ Bæti útlit
□ Skaði útlit
□ Hafi engin áhrif á útlit
102
31. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem nota anabólíska stera reglulega?
□ Já
□ Nei
32. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem hafa prófað anabólíska stera en nota þá ekki reglulega?
□ Já
□ Nei
33. Þekkir þú einhvern eða einhverja sem ekki hafa tekið inn anabólíska stera en hafa áhuga á að taka þá inn?
□ Já
□ Nei
34. Hversu algenga eða fátíða telur þú notkun anabólískra stera vera meðal fólks undir 20 ára aldri?
□ Mjög algenga
□ Fremur algenga
□ Fremur fátíða
□ Mjög fátíða
35. Hversu algenga eða fátíða telur þú notkun anabólískra stera vera meðal fólks á aldrinum 20–30 ára?
□ Mjög algenga
□ Fremur algenga
□ Fremur fátíða
□ Mjög fátíða
103
36. Þekkir þú þessi lyfjaheiti? Dianabol, Winstrol, Anadrol, Primobolan, Anavar.
(Krossaðu við öll þau nöfn sem þú þekkir)
□ Dianabol
□ Winstrol
□ Anadrol
□ Primobolan
□ Anavar
37. Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera?
□ Já
□ Nei
38. Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera í pilluformi?
□ Já
□ Nei
39. Gætir þú hugsað þér að taka inn anabólíska stera í sprautuformi?
□ Já
□ Nei
40. Hefur þú tekið inn anabólíska stera? (Ef svarið er „Nei“ máttu fara beint í spurningu 44)
□ Já
□ Nei
41. Hefur þú tekið inn anabólíska stera í pilluformi?
□ Já
□ Nei
42. Hefur þú tekið inn anabólíska stera í sprautuformi?
□ Já
□ Nei
104
43. Hversu langt er síðan þú neyttir síðast anabólískra stera?
□ Styttra en 6 mánuðir
□ 6–11 mánuðir
□ Um 1–2 ár
□ Um 3–4 ár
□ Lengra en 5 ár
44. Hversu líklegt eða ólíklegt telur þú að þú takir inn anabólíska stera næstu tvö árin?
□ Mjög líklegt
□ Frekar líklegt
□ Frekar ólíklegt
□ Mjög ólíklegt
45. Hversu líklegt eða ólíklegt telur þú að þú takir inn anabólíska stera næstu tíu árin?
□ Mjög líklegt
□ Frekar líklegt
□ Frekar ólíklegt
□ Mjög ólíklegt
46. Telur þú að neysla anabólískra stera auki eða minnki sjáfstraust fólks?
□ Auki sjálfstraust mjög mikið
□ Auki sjálfstraust töluvert
□ Hvorki auki né minnki sjálfstraust
□ Minnki sjálfstraust töluvert
□ Minnki sjálfstraust mjög mikið
47. Telur þú að neysla anabólískra stera auki, minnki eða hafi engin áhrif á vinsældir þeirra sem nota þá?
□ Auki vinsældir
□ Minnki vinsældir
□ Hafi engin áhrif á vinsældir
105
48. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera?
□ Já
□ Nei
□ Kannski
49. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera þótt þú vissir að það væri bannað?
□ Já
□ Nei
□ Kannski
50. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera þótt þú vissir að það væri bannað og þú værir örugg(ur) um að það kæmist ekki upp?
□ Já
□ Nei
□ Kannski
51. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera ef þú vissir að það myndi tryggja þér verðlaunasæti?
□ Já
□ Nei
□ Kannski
52. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera ef þú vissir að það myndi tryggja þér verðlaunasæti og það væri öruggt að það kæmist ekki upp?
□ Já
□ Nei
□ Kannski
106
53. Gætir þú hugsað þér að keppa í íþróttum undir áhrifum anabólískra stera ef þú vissir að það myndi tryggja þér verðlaunasæti og 100 milljónir króna í verðlaunafé og það væri öruggt að það kæmist ekki upp?
□ Já
□ Nei
□ Kannski
54. Telur þú þig hafa mikla eða litla þekkingu á anabólískum sterum?
□ Mjög mikla
□ Fremur mikla
□ Fremur litla
□ Mjög litla
55. Hefur þú lítinn eða mikinn áhuga á að fræðast um anabólíska stera?
□ Mjög lítinn áhuga
□ Fremur lítinn áhuga
□ Fremur mikinn áhuga
□ Mjög mikinn áhuga
56. Finnst þér að íþróttafélög eigi að veita fræðslu eða ekki um anabólíska stera?
□ Eigi að veita fræðslu
□ Eigi ekki að veita fræðslu
57. Finnst þér að skólar eigi að veita fræðslu eða ekki um anabólíska stera?
□ Eigi að veita fræðslu
□ Eigi ekki að veita fræðslu
58. Telur þú að fræðsla um anabólíska stera myndi auka eða minnka líkurnar á því að fólk notaði anabólíska stera?
□ Fræðsla myndi auka líkurnar á notkun
□ Fræðsla myndi minnka líkurnar á notkun
□ Fræðsla myndi hvorki minnka né auka líkur á notkun
107
Takk kærlega fyrir þátttökuna
Recommended