YAŞLILIKTA FİZYOLOJİK DEĞİŞİKLİKLER

Dr. Tanju BeğerDr. Tanju Beğer İÜCTF. İç H. ABD. Geriatri BD.

1. Yaş nedir?

Kronolojik Biyolojik Sosyal WHO ≥65

Yaşlanma: "Çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinin azalması"

Dünya nüfusu

Petsko Genome Biology 2008 , 9:113

Türkiye Nüfus Piramidi*

• Nüfus: 71.517.100• Nüfus artış hızı:

%0,13• Yaşlı %135 artış• 4.893.423’ü ≥65

yaş (%6,8); (%56 K),

• 60.176’sı ≥ 90 yaş* Türkiye İstatistik KurumuAdrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı (31.12.2008)

Asıl hedef kitle: Kırılgan yaşlı !...

1. İstemsiz kilo kaybı2. Bitkinlik - tükenmişlik hissi3. Kas güçsüzlüğü4. Yavaş yürüme5. Fiziksel aktivitede azalma(3’ünün varlığı)

Morfolojik Değişimler

Genel prensip: Yaşlanmakla organların parankim dokusu Azalır ATROFİ

Hücre ve Dokulardaki Morfolojik Değişimler:

Fonksiyonel Değişimler

A.

Fizyolojik değişiklikler Patolojik değişiklikler

Genel g. Hareketlerde yavaşlama Kifoz; dağınıklık

Cilt Kırışıklık,seboreik keratoz, pigmentasyon, saç: incelme/beyazlaşma

Aktinik keratoz, cilt kanserleri

Gözler Arkus senilis,karanlığa yavaş adapte Presbiyopi

Katarakt, glokom, görme keskinliğinde (↓), makuler dejenerasyon,

Kulaklar Serumen tıkaçları Presbiakuzi, belirgin işitme kaybı

Ağız Dişeti çekilmesi, diş rengi koyulaşması Periodontal,mukoza h., çürük, tükrük d.

Boyun Boyuna yayılan skleroz üfürümleri Karotis ü., MNG

KVS S4 , Ao.skleroz ü.( ↑ CV risk), ↑ VEV S.Hipertansiyon, Ao. Stenoz ü.

Akciğer Öksürükle kaybolan raller (yatalak) Sürekli raller

Karın - Abd. Aort genişlemesi, organomegali

GUS (K) Vaginal kuruluk, uterus/overlerde atrofi Prolapsus

GUS (E) Büyümüş prostat Miksiyon sonrası mesane palpasyonu

Nörolojik Beyin parenkiminde k., periferik s. İletimi/refleksler yavaş, ağrı,vibrasyon, derin duyu ↓, kelime bulmada güçlük

Asimetri

Kas-iskelet Kas gücü kaybı (mild), kısa adım, harekete başlama geç, yavaşlama

Hareketsizlik, fonk.kaybı, kifoskolyoz, (↓) ROM , eklem deformiteleri

Deri

Kurur (ter b. Azalır) İncelir Esnekliği (↓) Yağ d. (↓) Kapiller frajilite + Isı-ağrı-UV

duyarsız Pigmentasyon Kıl f. beyazlaşır.

Seboreik & Aktinik keratoz(Bowen H.)

Göz

Fizyolojik:● Görme keskinliği (↓)● Arkus senilis Karanlığa yavaş

adaptasyon zor, Parlak ışık

rahatsızlığı “Presbiyopi”

Patolojik: Katarakt Glokom Makuler

dejenerasyon Diyabetik

retinopati Hipertansif

retinopati

Arcus senilis&Presbiyopi

Katarakt & Glokom

Makuler dejenerasyon (kuru&yaş)

Diyabetik/Hipertansif retinopati

İşitme

Koklear tüylü hücrelerde atrofi Ossiküllerde dejenerasyon Yağ guddelerinde azalma İşitme nöronlarında azalma Serumen, enfeksiyonlar Presbiakuzi Östaki kanalında tıkanıklık İşitme cihazı

Tad

• Diş eti çekilmeleri• Tükrük azalması• Papillalarda atrofi• Çene kemiğinde osteoporoz

Koku

• Olfaktor bulbus atrofisi• Koku ayırt etme bozuk

Kalp ve damarlar:

• Fibröz d.↑, miyozit ↓; boyutları ↑, LVH

• Erken diastolik dolum yavaşlar, dolum b. ↑

• SA, AV nod hc. ↓ • LA genişler AF, Kalp

y.• Diastolik disfonksiyon• Kalsifikasyon , skleroz

Valvuler stenoz Baro./ adrenerjik

reseptör duyarlılığı ve sayısı ↓

Aorta / Büyük arterlerde: Dilatasyon, uzama,

intimal duvar kalınlaşması, media elastikiyetinde azalma Lümenleri küçülür.

Damar sertliğinde artış Afterload artışı Sistolik HT ve ateroskleroz

• C.O. (↓) Ortostatik Hipotansiyon

SOLUNUM SİSTEMİ

Parankim ve elastisitede (↓), alveol sayısı (N),

Kostokondral kalsifikasyon, kaslarda zayıflama, diafragma düzleşmesi:

RV %20 (↑), VK %40 (↓),TAK (değişmez) Senil amfizem: Alveoler septum hasarı;

yüzey alanı azalır, fizyolojik ölü boşluk artar Diffüzyon kapasitesi ve PaO2 düşer

Solunum sistemi defans mekanizmaları

Mukosilier aktivite ve etkili öksürük refleksi (↓)

Ekstrensek antijenlere akut antikor cevabı (↓) (Pnömokok ve influenza aşıları)

Hücresel immünite azalması Tbc !! Egzersiz kapasitesi (↓) Hipoksi, hiperkapni Kemoreseptör

fonksiyon cevabında azalma Solunum sayısı ve kalp hızı ve cevabı %40-50 azalır “Pnömoni, KOAH, uyku apne sendromu” gibi hastalık riskini artırır.

GASTROİNTESTİNAL SİSTEMAğız:

Tat duyusu azalır. Ayırt edebilme kabiliyeti azalır. Tokluk hormonu (Kolesistokin):

Anoreksia. Bazal tükürük salgısı azalır. Dişler frajil, gingivalarda çekilme Dilin gücü azalır. Lingual papillalar azalır.

Özofagus:

Üst özofagus sifinkter basıncı azalır Yutmayla uyarılan gevşeme gecikir.

Alt özofagus sifinkter basıncı değişmez

“Presbiözofagus” : Kontraktil gücünde azalma, polifazik dalgalar, parsiyel sifinkter relaksayonu ve özofagial dilatasyon Nörolojik ve vasküler hastalıklarda sıktır

Mide:

Asit üretimini azaltan durumlar sıktır. Mukozal kan akımı, mukozal

prostaglandin, glutatyon, bikarbonat ve mukus sekresyonu gibi sitoprotektif faktörler (↓)

Peptik ülser riski artar. Sıvı gıdaların boşalmasında gecikme

daha belirgindir (Komorbidite ve polifarmasi).

İnce barsaklar:

Emilim: Ca, Zn hariç etkilenmez. D vit. reseptörleri azalır İntestinal

D vit. duyarlılığı azalır Ca aktif transportu bozulur

Laktoz intoleransı sık Diyetle alınan Ca azaltır.

Villuslarda kısalma, yüzeyinde azalma.

Kolon

Divertikülozis: > 50 yaş 1/3; > 80 yaş 2/3 : Lifli gıda alımının azalması, hareketsizlik, intraluminal basınç artışı, elastin ve kollajen birikimi Kolonun kompliyansını azaltır.

>65 yaş konstipasyon sık: Sol kolon geçişi yavaş

Fekal inkontinans: Anal sifinkter basıncı azalır.

Hepatobiliyer sistem:

Kan akımı, kc. kitlesi ve volümü azalır. Metabolik fonksiyonu (↓), enzim aktiviteleri,

fonksiyon testleri ve albumin değişmez. Kan akımına bağımlı “faz I metabolizma” (↓)

(oksidasyon, redüksiyon, hidroliz) Sitokrom P450 enzim sistemi genellikle (N) Faz II met. (konjügasyon) ise çok az etkilenir.

Safra taşı insidansı artar: >80 yaş, K: %40

Pankreas:

Kitlesinde orta derecede azalma Egzokrin fonksiyonu değişmez. Fibrozis ve yağlanma Ekojenitesi

artar. Pankreatik duktusun çapı artar (>3

mm) Pankreatik B-hücre sekresyonu

insülin rezistansı varsa düşüktür.

ÜRİNER SİSTEM

Böbrek fonksiyonları: Ekstrasellüler sıvı dengesi, volüm regülasyonu ve atık maddelerin uzaklaştırılması için yeterlidir.

Streslere cevap verebilme kabiliyeti (↓) Kas kitlesi azalması Kreatinin üretimi (↓)

Kreatinin tek başına yetersiz!... Plazma renin ve aldosteron: %30-50 (↓) Akut sıvı kayıplarını dengelemeleri zordur.

Böbrekler:

Kortikal kan akımı azalır Nefroskleroz ; JGA şunt , epitelyal hücreler azalır

Filtrasyon >40 yaş: 1 mL/dak/1.73 m2

Glomerüler permabilite yaşla değişmez. Distal nefronda divertikül, retansiyon

kistleri (↑) İdrarı dilue/konsantre, asit ekskrese

etme kabiliyeti GFR ile paralel gider. Glikoz için böbrek eşiği artar

Hiperosmolar nonketotik koma!...

Sinir sistemi:

Nöronların sayısı azalır Beyin ağırlığı azalır, sulkuslar

genişler, kortikal atrofi artar Sinir liflerinde impuls iletimi yavaşlar Vibrasyon hissi azalır, refleksler

zayıflar, pupillaların ışığa cevabı yavaşlar

Lipofüksin, amiloid, senil plak, nörofibriler yumak oluşumu artar

Asetilkolinesteraz, GABA, serotonin, katekolaminler azalır, MAO artar

KAS-İSKELET SİSTEMİ

>50 yaş kemik yoğunluğu progresif azalır.

Kemik kaybı hem aksiyal (trabeküler), hem de appendiküler (kortikal) iskeleti etkiler.

Boy kısalması ve dorsal kifoz gelişir. Kıkırdaktaki değişiklikler Bağ dokusu değişiklikler Kas dokusu değişiklikler (Sarkopeni)

HEMATOPOETİK SİSTEM:

Hb ve Htc: Hafifçe azalır Erirosit yaşam süresi, total kan

volümü, eritrosit volümü ve trombositlerin morfolojik özellikleri yaşla değişmez.

Trombosit sayısı normal veya hafifçe azalmış olabilir. Trombosit fonksiyonları değişkendir.

Lenfoid sistem değişiklikleri: Antikor cevabı azalır Otoantikor üretimi, infeksiyon ve

malignitelere eğilim artar. Hematopoetik doku, doğumdan 30

yaşına kadar progressif olarak azalır. Yeterli retikülosit ya da lökosit cevabı

oluşturamazlar

ENDOKRİN SİSTEM Tiroid: T4 üretimi %30 azalır; düşük VKİ,

metabolizma yavaşlaması, dokuların hormon kullanımı azalması T4 (N) !

T3 ve f-T3 hafifçe azalır. TRH’ya TSH yanıtının azalması sıktır. (Parsiyel empty sella) Hipotalamo-hipofizer-adrenal aks: ACTH değişmez, Kortizol sekresyonu (↓), (N). DHEA , DHEAS, yaşlanmayla progresif azalır

(OP,KAH ile ilişkili). Yağsız kas kitlesi ve kas gücünü artırır.

Gonadal fonksiyonlar:

Erkekte seksüel aktivite, libido ve fertilite azalır. Gonadotropin-RH (hipotalamo-hipofizer akstaki

yetersizlik) Testosteron azalır (sekonder hipogonadizim).

> 70 yaş E %70’i hipogonadaldir. LH ve FSH artar. T Kognitif fonksiyonlar, kas kitle ve gücünü + Menopoz: Overial E2 azalır; Gonadotropinler

artar (FSH > LH); adrenokortikal androjenlerin üretimi devam eder.

Growth hormon:

Somatostatin artar GH salınımını inhibe GH ve IGF-I azalır.

Kas kitlesi ve gücünde azalma, halsizlik, yorgunluk, subkutan doku ve kemik dansitesinde azalma ve yağ dokusunda artış.

Özetle

“YAŞLANMAK bir dağa tırmanmak gibidir. Çıktıkça yorgunluğunuz artar, nefesiniz daralır, ama görüş açınız genişler".

(Ingmar Bergman)

TEŞEKKÜRLER…