Yrd. Doç Dr. Mustafa Zülküf Altan · Gardner'in ortaya attığı Çoklu Zeka...

llS 1999

ÇOKLU ZEKA KURAMI

Yrd. Doç Dr. Mustafa Zülküf Altan inönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Hovvard Gardner tarafından 1983 yılında yayınlanan ve büyük yankılar uyandıran Frames of Mind (Düşüncenin Çerçeveleri) ile başlayan ve aynı yazarın, 1993 yılında yayınladığı Mult iple Intelligences (Çoklu Zeka) ile doruğa ulaşan ve eğitimcilerin dikkatini çekerek hızla yayılan bu kuram, zeka ile ilgili geleneksel düşünceleri temelden değiştirmeyi başararak, geleneksel eğitim sisteminin saltanatına son vermeye yönelik pek çok projenin de hayata geçirilmesine sebep olmuştur. Bu makale, hemen her alana uygulanması ile ilgili makaleler, kitaplar yayınlanan, tebliğler sunulan, değerlendirme sistemleri oluşturulan, projeler yürütülen hatta bu kuram doğrultusunda programlar geliştirilip öğretim yapılan ancak ülkemizde şu ana kadar üzerinde pek konuşulmayan, Çoklu Zeka kuramını tanıtmayı amaçlamaktadır.

Giriş

H e p i m i z u z u n y ı l la rdan b e r i " Ç o c u k l a r ı n b i l g i , b e c e r i v e k a b i l i y e t l e r i "

d o ğ r u l t u s u n d a eğ i t i lme le r i g e r e k i r d i y e h e p d u y m u ş u z d u r . H a t t a , p e k ç o k

yetk i l i e ğ i t i m s i s t e m i m i z i n b u y ö n d e değ i ş t i r i lmes i ge rek t iğ in i v u r g u l a m ı ş v e

v u r g u l a m a y a d e v a m e t m e k t e d i r l e r . M a a l e s e f b u d ü ş ü n c e h iç b i r z a m a n

g e r ç e k l e ş e m e d i ğ i g i b i b u n u n nas ı l g e r ç e k l e ş t i r i l e b i l e c e ğ i d e h iç

an la t ı lmamı ş t ı r . Eğ i t im s i s t e m i m i z v e s ı nav s i s t e m l e r i h a l a e s k i d e n o l d u ğ u

g i b i d e v a m e t m e k t e v e h e p ayn ı k r i ter ler g ö z ö n ü n d e t u t u l m a k t a d ı r ,

i l k o k u l d a n b a ş l a y a n v e d o k t o r a s e v i y e s i n e k a d a r u z a n a n b i r s ü r e ç t e

d e ğ e r l e n d i r m e l e r i n h e p ayn ı tür ye te r l i l i k le r ü z e r i n d e y a p ı l d ı ğ ı

( say ı sa l / söze l ) b i r s i s t e m l e b o ğ u ş u p d u r m a k t a y ı z .

B u d u r u m s a d e c e b i z i m ü l k e m i z e ö z g ü m ü d ü r ? Hayı r , h e m e n h e r ü l k e ; e n

g e l i ş m i ş i n d e n , e n a z g e l i ş m i ş i n e k a d a r ayn ı d u r u m l a karş ı kar ş ıyad ı r .

A n c a k n ü f u s u n h ız la ar t t ığ ı , n ü f u s u n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u 2 5 y a ş v e alt ı

i n san la r ın o l u ş t u r d u ğ u , ün ive r s i teye g i r m e n i n a s l a n ı n a ğ z ı n d a o l d u ğ u ,

m.züMj attan

ü n i v e r s i t e y e g i r m e n i n o l m a z s a o l m a z uir h a l e get i r i ld iğ i , h a t . j g i d e r e k

y ü k s e k l i sans e ğ i t i m i n i n ayn ı d u r u m a d ö n ü ş t ü r ü l d ü ğ ü , ö ğ r e n c i l e r i n

i l k o k u l d a n d o k t o r a s e v i y e s i n e . a d a r ayn ı tür e ğ i t i m şek l i y le , h a t t a ayn ı tür

a l ı ş ' - m a l a r l a z a m a n l a r ı n ı n h e b a ed i ld iğ i , g i d e r e k a r t a n b i r o r a n d c

ün ive r s i te m e z u n u i şs i z ler in o l d u ğ u ülk m i z d e , d u r u m u n v a h a m e t i n i d i ğ e r

ü r e l e r l e k ı y a s l a m a n ı n p e k d e a d i l o l a c a ğ ı n ı d ü ş ü n m e m e k t e y i m .

D u yaz ın ın t e m e l i n i teşk i l e d e n v e A . B . D . ' d e 80 ' l i y ı l lar ın h a s ı n d a o r t a y a

at ı lan M u l t i p l e I n t e l l i g e n c e s (Çok lu Z e k a ) k u r a m ı , b e k l e n i l e n i n a k s i n e

ps i ko lo j i c a m i a s ı n d a n çok , eğ i t imc i le r i n d i k k a t i n i ç e k m i ş v e h ız la y a y ı l a n

b u k u r a m , g e l e n e k s e l e ğ i t i m s i sb m i n i n ye r in i a l m a y a y ö n e l i k p e k ç o k

p r o j e n i n h a y a t a g e ç i r i l m e s i n e s e b e p o lmuştu r .

A s l ı n d a ilk k e z o k u n d u ğ u n d a i n h a n a h iç d e y a b a n c ı g e l m e y e n b u

k u r a m ı n içer iğ i ; g e ç m i ş t e , s i s t e m bi r şek i lde e l e a l ı n m a d ı ğ ı n d a n v e b u

k o n u i le i 'gil i k a p s a m l ı yay ın la r y a p ı l m a d ı ğ ı n d a n , g ü n ü m ü z d e karş ı laş t ığ ı

i lg iy i g ö r m e m i ş t i .

F i lozof N e l s o n G c o d m a n 1967 y ı l ında H a r v a r d G r a d u a t e S c h o o l o f

E d u c a t i o n ' d a ( H a r v a r d Eğ i t im B i l imler i Ens t i tüsü) y a y g ı n b i r ş e k i l d e b i l i n e n

söze l v e m a n t ı k s a l s e m b o l s i s t e m l e r i n i n d i ğ e r aç ık lay ıc ı v e i le t i ş imse l

s i s t e m l e r e n i s p e t e n , ö n c e l i k l e r e s a h i p o l d u ğ u f i k r ine karş ı k o y m a k

m a k s a d ı y l a , P r o j e c t Z e r o (P ro je Sıf ır) adl ı b i r p r o j e baş la t t ı . Ç o k l u Z e k a

k u r a m ı n ı n o r t a y a çık ı ş ı , H o v v a r d G a r d n e r ' i n 1979 y ı l ında b u p r o j e y e " T h e

n a t u r e a n d R e a l i z a t i o n o f H u m a n P o t e n t i a l " ( i n s a n P o t a n s i y e l i n i n D o ğ a s ı

v e O r t a y a Ç ıka r ı lmas ı ) k o n u s u n u ç a l ı ş m a k üze re b i r g r u p a r a ş t ı r m a c ı y a

k a t ı l m a s ı y l a baş lar .

H o v v a r d G a r d n e r ' i n 1983 y ı l ında yay ın lad ığ ı v e b ü y ü k yank ı la r u y a n d ı r a n

Frames of Mind ( D ü ş ü n c e n i n Ç e r ç e v e l e r i ) i le b a ş l a y a n ve 1993 y ı l ında

y a y ı n l a n a n M u l t i p l e I n t e l l i g e n c e s (Çok lu Z e k a ) i le d o r u ğ a u l a ş a n b u

k u r a m i le i lgil i art ık h e m e n h e r a l a n a u y g u l a n m a s ı i le i lgil i m a k a l e l e r ,

k i t a p l a r y a y ı n l a n m a k t a , teb l iğ le r s u n u l m a k t a , a ş a ğ ı d a d a i z a h e d e c e ğ i m

g i b i , b u k u r a m d o ğ r u l t u s u n d a t e s t l e r o l u ş t u r u l m a k t a , o k u l l a r d a p r o j e l e r

y ü r ü t ü l m e k t e h a t t a b u k u r a m d o ğ r u l t u s u n d a p r o g r a m l a r gel i ş t i r i l ip ,

ö ğ r e t i m y a p ı l m a k t a d ı r .

Ü l k e m i z d e ş u a n a k a d a r , t a k i p e d e b i l d i ğ i m k a d a r ı y l a , b u k o n u h a k k ı n d a

p e k b i r ş e y ü r e t i l m e m i ş v e eğ i t imc i le r i d e r i n d e n e t k i l e y e n b u k u r a m ,

ge rek t iğ i i lg iy i m a a l e s e f gö rmemi ş t i r .

m.ziilküj altan

B u b a k ı m d a n , b u m a k a l e n i n ası l a m a c ı Ç o k l u Z e k a k u r a m ı n ı v e e ğ i t i m

a l a n ı n d a k i u y g u l a m a l a r ı n ı t a n ı t m a k v e i l e r i d e b u k o n u h a k k ı n d a y c e l a c a k

m a k a l e l e r e ışık t u t a r a k b a ş l a n g ı ç teşk i l e t m e k t i r .

Zeka Testleri

G a r d n e r ' i n (1993) bahset t iğ i g i b i , h e r ş e y A l f r e d B i n e t i s im | ; r ins iz

b i r p s i k o l o g d a n , Par i s oku l la r ın ın ilk y ı l la r ında h a n g i ç o c u k l a r ı n başar ı l ı ,

h a n g i l e r i n i n başar ı s ı z o l a c a ğ ı n ı t e s p i t e d e c e k b i r tür ayg ı t ı n ç e l i ş t i r m e s i n i n

i s t e n m e s i y l e baş lar .

B i n e t başar ı l ı o l u r v e h e p i m i z i n b i ld iğ i I Q ( I n t e l l i g e n c e Q u o t i e n t ) y a n i z e k a

tes t i o r t a y a çıkar . B u tes t d a n a sonra la r ı A . B . D . ' y e v e d i ğ e r ü l ke le re ulaş ı r .

G ü n ü m ü z e k a d a r m i l y o n l a r c a i n s a n üzer i ; i d e u y g u l a n a n b u t e s t

p s i k o l o g l a r ı n e n b ü y ü k b a ş a r ı l a r ı n d a n biri o l a r a k görü lü r .

Ö y l e ki, i n s a n l a r art ık s a y ı l a r d a n k o n u ş u r h a l e ge lmi ş t i r . B e n i m z e k a

s e v i y e m 140, s e n i n k i k a ç ? g i b i . H a f t a s o n u g a z e t e l e r i n d e ç ı k a n p r a t i k

z e u a tes t ie r i ı . . e n t u t u n , ç o c u ğ u n n o r m a l z e k a y a s a h i p o l u p o l m a d ı ğ ı n ı

ö l ç e n t e s t l e r e , ç o k k a r m a ş ı k v e ün ive r s i te le re v e k o l e j l e r e g i r m e k iç in

a l ı n m a s ı z o r u n l u o l a n z e k a t e s t l e r i n e k a d a r p e k ç o k tü rü üret i ld i .

Ç o c u k l a r ı n b i r k ı smı z e k a s e v i y e l e r i y e t e r i d ü z e y d e o l m a d ı ğ ı iç in baz ı

p r o g r a m l a r a v e o k u l l a r a a l ı n m a d ı , h e m ç o c u k l a r h e m d e a i l e l e r p e r i ş a n

o l d u .

Z e k a t e s t l e r i n d e üze r inde e n ç o k d u r u l a n söze l v e say ı sa l ye te r l i l i k le r

e ğ i t i m s i s t e m i n i n t e m e l i n i teşk i l e t t i v e p r o g r a m l a r , h a z ı r l a n a n t e s t l e r h e p

b u iki yeter l i l i k üze r ine o lu ş tu ru ldu .

Çoklu Zeka (Multiple Intelligences)

H o v v a r d G a r d n e r "Frames of Mind" adl ı e s e r i n i o r t a y a ç ı ka r ı r ken ,

ç o c u k l a r v e b e y i n tah r ibat ına u ğ r a m ı ş yet i şk in le r ü z e r i n d e y a p t ı ğ ı

ç a l ı ş m a l a r s ı ra s ında k a f a s ı n d a o l u ş a n baz ı soru lar ı c e v a p l a m a k ü z e r e y o l a

ç ıkar . H e r i n san ın farkl ı y e t e n e k l e r e s a h i p o l d u ğ u h e r k e s t a r a f ı n d a n

b i l i n d i ğ i n d e n , y a z a r t e o r i s i n d e d a h a çarp ıc ı v e d i k k a t çek ic i b i r t e r i m o l a n

z e k a ' y ı ku l lan ı r v e bi l inçl i o l a r a k b i r b i r i n d e n b a ğ ı m s ı z o l a n ; M ü z i k

Z e k a s ı n d a n , K e n d i n i T a n ı m a v e A n l a m a Z e k a s ı n a k a d a r u z a n a n

m.ziiMj tutan

b i l i n m e y e n s a y ı d a zekay ı v u r g u l a m a k iç in Ç o k l u Z e k a k a v r a m ı n ı o r t a y a

a t a r .

Y a z a r , ilk b a ş l a r d a b u k u r a m ı n ı n bağ l ı b u l u n d u ğ u d i s i p l i n e a i t u z m a n l a r v e

k e s i m l e r t a r a f ı n d a n i lgi i le k a r ş ı l a n a c a ğ ı n ı d ü ş ü n s e d e , e n b ü y ü k i lg iy i

e ğ i t i m c a m i a s ı n d a n görür .

" F r a m e s o f Mind" adl ı e s e r i n i n y a y ı n l a n m a s ı n d a n bi r k a ç a y s o n r a y a z a r ,

U l u s a l B a ğ ı m s ı z O k u l l a r D e r n e ğ i ' n i n yı l l ık t o p l a n t ı s ı n d a k o n u ş m a y a p m a k

ü z e r e ç a ğ r ı al ı r v e h iç b e k l e m e d i ğ i b i r ş e k i l d e b i n l e r c e i n s a n ı n ö n ü n d e

k o n u ş m a v e k u r a m ı n ı a n l a t m a o l a n a ğ ı b u l u r . B u o l a y d a n s o n r a y a z a r

b ü t ü n g ü c ü n ü b u k u r a m ı g e l i ş t i r m e y e ayır ı r v e 1993 y ı l ı nda ayn ı ad ı

t a ş ı y a n k i tab ın ı yay ın lar .

H o v v a r d G a r d n e r ' i n Ç o k l u Z e k a teo r i s i ; b i z i m , i n s a n ı n yeter l i l i k le r i

k o n u s u n d a k i d ü ş ü n c e l e r i m i z i k ö k t e n d e ğ i ş t i r m e m i z e y a r d ı m e d e c e k b i r

p o t a n s i y e l e s a h i p t i r . G a r d n e r ' i n b u k u r a m ' d a k i ası l h e d e f i ; z e k a n ı n t e k b i r

y a p ı d a n m e y d a n a g e l m e d i ğ i n i v e in san la r ın e n a z b i r b i r i n d e n b a ğ ı m s ı z

y e d i ayr ı z e k a y a s a h i p o l d u ğ u n u v e bun la r ın z a m a n i ç i n d e

ge l i ş t i r i leb i leceğ in i i n s a n l a r a kan ı t lamakt ı r . Ç o k l u Z e k a k u r a m ı Z z e k a d a n

b a h s e t m e k t e d i r . B u n l a r :

1. Sözel/Dilbilimsel Zeka ( V e r b a l / L i n g u i s t i c I n t e l l i g e n c e ) : Dili h e m söz lü

h e m d e yazı l ı o l a r a k e t k i n k u l l a n m a y e t e n e ğ i . Ö r n e k b e c e r i l e r

a r a s ı n d a ; b i l g i y i h a t ı r l a m a , d i ğ e r insan lar ı i k n a e t m e v e di l h a k k ı n d a

k o n u ş m a göster i leb i l i r . E n g e n i ş şek l i y le b e l k i d e şa i r le r t a r a f ı n d a n

s e r g i l e n e n b i r y e t e n e k .

2. Mantıksal/Matematiksel Zeka ( L o g i c a l / M a t h e m a t i c a l I n t e l l i g e n c e ) :

R a k a m l a r ı e t k i n k u l l a n m a v e o r t a y a ç ı k a n sonuç la r ı iyi b i r n e d e n e

b a ğ l a m a y e t e n e ğ i . Ö r n e k b e c e r i l e r a r a s ı n d a ; say ı la ra i l i şk in t e m e l

k a v r a m l a r ı , s e b e p - s o n u ç i l işk i ler ini a n l a y a b i l m e v e on lar ı t a h m i n

e d e b i l m e göster i lebi l i r .

3. Müziksel Zeka ( M u s i c a l I n t e l l i g e n c e ) : R i t m e , s e s i n y ü k s e k l i ğ i n e v e

m e l o d i y e duyar l ı l ı k . Ö r n e k b e c e r i l e r a r a s ı n d a ; şark ı lar ı e z b e r l e y e b i l m e ,

m e l o d i l e r d e k i h ız ı , t e m p o y u v e r i tmi d e ğ i ş t i r e b i l m e göster i leb i l i r . Ün lü

m ü z i s y e n l e r d e n M o z a r t ' ı n b u y e t e n e ğ e faz las ı y la s a h i p o l d u ğ u

söy lenebi l i r .

m.züMj altan

4. Uzaysal/Görsel Zeka ( S p a + ; a l / V i s u a l I n t e l l i g e n c e ) : B i ç i m e , s e k i l e ,

b o ş l u ğ a , r e n g e v e ç i zg iye duyar l ı l ı k . B o ş l u ğ u z i h i n d e c a n l a n d ı r a b i l i r l e

v e b u m o d e l i k u l l a n a r a k u y g u l a m a l a r y a p a b i l m e y e t e n e ğ i . Ö r n e k

o l a r a k , gö r se l v e u z a y s a l fikir leri g r a f i k l e r l e a n l a t a b i l m e y e t e n e ğ i

göster i leb i l i r . D e n i z c i l e r i n , heyke l t raş la r ın , r e s s a m l a r ı n , c e r r a h l a r ı n , v . b .

b u z e k a n ı n h a y l i ge l i şm i ş f o r m l a r ı n a s a h i p o l d u ğ u söy leneb i l i r .

5. Bedensel/Duyusal Zeka ( B o d i l y - K i n e s t h e t i c I n t e l l i g e n c e ) : Fikir leri v e

d u y g u l a r ı i f a d e e t m e k iç in , v ü c u d u k u l l a n a b i l m e v e p r o b l e m l e r i

ç ö z e b i l m e y e t e n e ğ i . Ö r n e k b e c e r i l e r a r a s ı n d a ; k o o r d i n a s y o n ,

e s n e k l i k , hız v e d e n g e göster i lebi l i r . Dansç ı la r ı n , a t l e t l e r i n , c e r r e h l a r ı n

v e z a n a a t k a r l a r ı n b u z e k a n ı n ge l i şm i ş f o r m l a r ı n a s a h i p o l d u ğ u

söy lenebi l i r .

6. Bireyierarası Zeka ( I n t e r p e r s o n a l I n t e l l i g e n c e ) : D i ğ e r i n san la r ın r u h

h a l l e r i n i , d u y g u l a r ı n ı , güdü le r in i v e n i y e t l e r i n i , nas ı l ça l ı ş t ı k la r ın ı , o n l a r l a

nası l o r tak la şa ça l ı ş ı lab i leceğ in i a n l a y a b i l m e , p r o b l e m l e r i v e

kar ı ş ık l ık lar ı ç ö z e b i l m e y e t e n e ğ i . Başar ı l ı sat ıc ı lar , po l i t i kac ı la r ,

ö ğ r e t m e n l e r v e d i n a d a m l a r ı n ı n y ü k s e k s e v i y e l e r d e b u z e k a y a s a h i p

o lduk la r ı söy lenebi l i r .

7. Bireysel Zeka ( I n t r a p e r s o n a l I n t e l l i g e n c e ) : K e n d i k e n d i n i t a n ı m a n ı n

a n a h t a r ı d u r u m u n d a d ı r . B i rey in , k e n d i n i n k u v v e t l i v e zay ı f ta raf la r ın ı ,

ruh h a l i n i , n i y e t v e i s tek ler in i a n l a y a b i l m e s i v e b u n l a r d a n y o l a ç ı k a r a k

y a s a m ı n d a h a e t k i n bi r şek i lde d e v a m e t t i r e b i l m e s i . Ö r n e k b e c e r i l e r

a r a s ı n d a ; k i ş in in k e n d i n i n d iğer le r i y le o l a n b e n z e r l i k l e r i n i v e

fark l ı l ı k lar ın ı a n l a y a b i l m e , b i r şey i y a p m a s ı ge rek t iğ in i k e n d i k e n d i n e

h a t ı r l a t a b i l m e v e k e n d i duygu la r ın ı k o n t r o l e d e b i l m e göster i leb i l i r .

G a r d n e r ' i n o r t a y a att ığ ı Ç o k l u Z e k a K u r a m ' ı n d a y e r a l a n y e d i ayr ı z e k a y a

i l a v e t e n , G o l e m a n (1995) , Duygusal Zeka d i y e a d l a n d ı r d ı ğ ı v e k iş i se l

z e k a l a r a D u y g u s a l Z e k a l a r baş l ığ ı a l t ında yak laş t ığ ı , b i r z e k a n ı n var l ığ ın ı

o r t a y a a t m ı ş ; a y r ı c a y i n e G a r d n e r (1995) t a r a f ı n d a n Doğacı Zeka d i y e

a d l a n d ı r ı l a n s e k i z i n c i b i r z e k a n ı n var l ığ ı o r t a y a at ı lmışt ı r . G a r d n e r (1995) b u

z e k a s ı ge l i şm i ş bi r b i r e y i " d o ğ a l k a y n a k l a r a v e sağl ık l ı b i r ç e v r e y e y o ğ u n

i lgisi b u l u n a n , f l o r a v e f a u n a y ı t a n ı y a n , b u n l a r ı n s o n u ç l a r ı n ı n ay r ım ın ı

d o ğ a l d ü n y a d a y a p a b i l e n v e y e t e n e k l e r i n i ü r e t k e n o l a r a k k u l l a n a b i l e n

bi r i " o l a r a k t a n ı m l a m a k t ı r .

m.ziilkiıf dttm

Çoklu Zeka Kuramı ve Eğitim

A m e r i k a B i r leş ik D e v l e t l e r i ' n d e 8 0 ' l e r i n b a ş ı n d a a a ş l a y a n v e h e n ü z

t a m a m l a n a m a y a n e ğ i t i m r e f o r m u n u n b a ş a r ı y a u l a ş m a s ı n ı n m ü m k ü n

o l a m a y a c a ğ ı n ı e n a z ı n d a n ç o k z o r g e r ç e k l e ş e c e ğ i n i , g e r ç e k l e ş s e d e

g ü n ü m ü z b i r e y i n i n i h t i y a ç l a r a v e t o p l u m u n b e k l e n t i l e r i n e c e v a p

v e r e m e y e c e ğ i n ' d ü ş ü n e n bi r g r u p eğ i t imc i a r a s ı n d a b u l u n a n H o v v a r d

G a r d n e r v n b i r g r u p a r k a d a ş ı b u p r o b l e m i ç ö z m e n i n y o l u n u n b i r e y -

m e r k e z l i o k u l l a ş m a d a n g e ç e c e ğ i n i ö n e s ü r m e k t e , b u a m a ç l a k u r a m l a r

ü r e t m e k t e v e d e ğ i ş i k p r o j e l e r e katk ı la rda b u l u n m a k t a d ı r l a r .

B i r e y - m e r k e z l i eğ i t in Tın iki ö n e m l i çi l ş noktas ı b u l u n m a k t a d ı r . B u n l a r d a n

ilki; h e r b i r e y i n fark l ı z ih in y a p ı s ı n a s a h i p o l d u ğ u b i l i n d i ğ i n d e n , e ğ i t i m

s i s t e m i n i n d e b u fark l ı l ı k lara c e v a p v e r e c e k ş e k i l d e o lu ş tu ru lmas ı ge rek t iğ i

g ö r ü ş ü d ü r , i k i n c i ç ık ı ş noktas ı i se ; art ık g e l e n e k s e l o k u ! an lay ı ş ı y la h iç b i r

b i r e y i n , b ı rak ın ı z fark l ı a lan lar ı v e y a b e c e r i l e r i , b i r k o n u y u d a h i t a m

m a n a s ı y l a ö ğ r e n e m e y e c e ğ i n i n an laş ı lmas ıd ı r . B u b a k ı m d a n b i r e y l e r i n

z e k a prof i l le r in i d i k k a t e a l a n v e b u y ö n d e b i r e y l e r i n e ğ i t i m d e k i başa r ı la r ın

e n üst d ü z e y e ç ı k a r a c a k m o d e l l e r e ih t i yaç d u y u l m a k t a d ı r .

B u a m a ç l a , G a r d n e r (1993) o k u l a y e n i baz ı ro l le r in v e r i l m e s i ge rek t iğ in i

d ü ş ü n m e k t e d i r . Bu r o l l e r d e n ilki, değerlendirme uzmanlığı'dır. G e l e n e k s e l

o k u l a n l a y ı ş ı n d a g ü y a ö ğ r e n c i l e r i n k u v v e t l i y a d a zay ı f yön le r in i v e

eğ i l im le r in i o r t a y a ç ı k a r m a k iç in g e n e l l i k l e Say ı sa i v e S ö z e l Z e k a l a r ı n

i rde lend iğ i v e düzen l i o l a r a k değ i ş t i r i len , gel i ş t i r i len s t a n d a r t v e y a s t a n d a r t

o l m a y a n t e s t l e r v e r i l m e k t e d i r . G a r d n e r ' a g ö r e , S ö z e l v e Say ı sa l Z e k a ö n e

ç ı ka r ı la rak b u zeka la r ı d a h a bask ın v e y a d a h a ge l i şm i ş ç o c u k l a r a

a v a n t a j s a ğ l a n m a k t a , b i r şek i lde , d iğe r zeka la r ı d a h a ge l i şm i ş ç o c u k l a r a

haks ı z l ı k y a p ı l m a k t a v e do lay ı s ı y la b u ç o c u k l a r ı n başar ı la r ı

e n g e l l e n m e k t e d i r . B u y ü z d e n , art ık zeka la r ı e l e al ış b a k ı m ı n d a n d a h a a d i l ,

ç o c u ğ u n g e l i ş i m i n e u y g u n v e ç o c u ğ u n z e k a prof i l i i le i lgil i t a v s i y e e d i l e n

öner i le r d o ğ r u l t u s u n d a haz ı r lanmı ş d e ğ e r l e n d i r m e l e r i n y a p ı l a b i l m e s i n e

i m k a n v e r e n d e ğ e r l e n d i r m e s i s t e m l e r i n e ih t i yaç vardı r .

i k i n c i rol i se ; t ıpk ı b o r s a d a müşter i s i iç in e n iyi, e n avanta j l ı p o r t f ö y ü

h a z ı r l a y a n b i r yat ı r ım u z m a n ı g i b i g ö r e v y a p a c a k ; öğrenci-program

uzmanlığı'dır. B u u z m a n ı n g ö r e v i ; ö ğ r e n c i n i n z e k a prof i l in i g ö z ö n ü n d e

t u t a r a k h a n g i d e r s l e r i a l m a s ı ge rek t iğ in i t a v s i y e e t m e k t i r . B u a m a ç l a

p r o g r a m d a k i m a t e r y a l l e r , değ i ş i k şek i l le rde v e değ i ş i k z e k a l a r a c e v a p

v e r e c e k ş e k i l d e o luşturu lur . Ö ğ r e n m e - ö ğ r e t m e b i ç e m l e r i n d e k i fark l ı l ı k lar

v e b i r e y s e l z e k a p r o f i l l e r i n d e k i fa rk l ı l ı k la r ından h a b e r d a r o l d u ğ u m u z bi r

m.ziiMf altan

d ö n e m d e , art ık b ü t ü n ö ğ r e n c i l e r e ayn ı m a t e r y a l i , ayn ı ş e k i l d e v e r m e k v e

ö ğ r e n c i l e r i n h e r h a n a ' b i r şey i ayn ı şek i lde öğrend ik le r i k o n u s u n d a ı s rarcı

o l m a k d o ğ r u o l m a y c a k t ı r .

B i r e y - m e r k ^ z l i o k ^ , , a v e r i l e n ü ç ü n c ü rol i se, okul-toplum uzmanlığı ro lüdür .

Öğrenci-program u z m a n ı n ı n , ö ğ r e n e n i n o k u l i ç i n d e y a r a r ı n a o l a n

Kararların a l ı n m a s ' n a y a r d ı m o-rmesi g i b i , okul-toplum uzmanı d a ,

ö ğ r e n c i n i n d a h a g e n ' r b i r t o p l u l u k t a ya ra r ına o l a c a k e ğ i t i m i m k a n l a r ı n ı

araşt ı r ı r . Okul-toplum uzmanı'nm t e m e l gö rev i ö ğ r e n c i n i n k e n d i z e k a

p r o f i l i n e u y g u n m e s ı e k i v e m e s l e k i o l m a y a n rol ler i k e ş f e t m e s i n d e k i

o lanak la r ı ar t t ı rmakt ı r . U z m a n , b u görev i y e r i n e g e t i r m e k iç in , h e r bir i b e l l i

baz ı z e k a l a r ı n kar ı ş ımın ı i ç e r e n çıraktı, , d a n ı ş m a n l ı k , t o p l u m l i z m r t l e r i v e

b e n z e r i a l a n l a r d a k i değ i ş i k ö ğ r e n m e o l a n a k l a r ı n a a i t b i lg i le r i t o p l a r v e

ye r i g e l i n c e b u b : ' g i l e r i a i l e v e öğ renc i le r le pay laş ı r .

D i k k a t e d i l m e s i g e r e k e n bi r husus , o u ro l le r d ü z e n i n d e ö ğ r e t m e n i n

r o l ü n d e b i r a z a l m a n ı n v e y a deği ş i k l iğ i d ü ş ü n ü l m e d i ğ i d i r . A k s i n e b u ro l le r ,

ö ğ r e t m e n i n k e n d i a lan ın ı d a h a iyi v e d a h a ö z g ü r c e ö ğ r e t e b i l m e s i iç in

o n a z a m a n kazandı r ı r . Tec rübe l i ö ğ r e i n e n l e r i n d e , u z m a n l a r ı n h e r b i r

ö ğ r e n c i n i n fark l ı i h t i yac ın ın iyi b ; - ş e k i l d e kc ı lan ıp k a r ş ı l a m a d ı ğ ı n ı

d e n e t l e m e g i b i b i r s o r u m l u l u ğ u d a o l a b i l i r .

H e r ç o c u ğ u n y i n e ayn ı konu lar ı a n c a k farkl ı y o l l a r l a ö ğ r e n e c e k l e r i b i r e y -

m e r k e z l i b i r e ğ i t i m s ü r d ü r ü l d ü ğ ü n d e , h e r ö ğ r e n c i n i n k e n d i ç i zg i s in i

b u l a c a ğ ı , k e n d i n i d a h a iyi h i s s e d e c e ğ i v e b e l k i d e t o p l u m a d a h a f a y d a l ı

b i r e r b i r e y o l a b i l e c e k l e r i , m u t l u b i r o r t a m ı n o l u ş m a s ı n a y a r d ı m e d i l e c e k t i r .

S a d e c e s t a n d a r t b i r yeter l i l iğ in b u l u n d u ğ u , öze l l i k le d e s a d e c e b i r g r u p

z e k a n ı n ö n p l a n d a t u t u l d u ğ u b i r o r t a m d a , p e k ç o k ö ğ r e n c i n i n k e n d i n i

y e t e r s i z h i s s e d e c e ğ i v e do lays ı y la s i s t e m i n d ı ş ı n d a k a l a c a ğ ı k a ç ı n ı l m a z

o lacakt ı r . M u h t e m e l d i r ki, b u g r u b u n i ç i n d e b i r ç o k d a h i d e b u l u n a c a k t ı r .

Y ı l la rdan b e r i d i r d ü z e l t i l m e y e ça l ı ş ı lan v e bi r tü r lü ç ö z ü m b u l u n a m a y a n

e ğ i t i m so run la r ı i le i lgil i kök lü b i r v i z y o n deği ş i k l iğ i g e r e k m e k t e d i r . B u

k u r a m d a n y a r a r l a n a r a k , b ö y l e b i r v i z y o n deği ş i k l iğ i a c a b a p r o b l e m l e r e

b i r ç ö z ü m o l a b i l i r m i ?

Çoklu Zeka Kuramı Doğrultusunda Gerçekleştirilen Projeler

Y u k a r ı d a i zah ına ça l ı ş t ığ ım d ü ş ü n c e l e r i n p r a t i k t e ş u a n a k a d a r

başa r ı y la u y g u l a n d ı ğ ı , u m u t v a a d e d e n s o n u ç l a r ı n a l ınd ığ ı p r o j e l e r

m e v c u t t u r . G a r d n e r (1993) bun lar ı şöy le s u n m a k t a d ı r :

m.züMj tutan

I. Okul Öncesi: B u p r o j e l e r d e n bir i , ö ğ r e n c i l e r i n z e k a p r o f i l l e r i n i n , ç a l ı ş m a

b i ç i m l e r i n i n , yen i l i kç i b i r t a r z d a değer lend i r i ld iğ i " P r o j e c t S p e c t r u ı r T ' d u r .

B u p r o j e H a r v a r d Ü n i v e r s i t e s i ' n d e " P r o j e c t Z e r o " adl ı p r o j e n i n i ç e r i s i n d e bi r

ç o k a r a ş t ı r m a c ı n ı n kat ı l ım ıy la ge rçek le ş t i r i lmek ted i r . P r o j e n i n b a ş l a n g ı ç

nok tas ın ı h e r ç o c u ğ u n bi r v e y a b i r kaç a l a n d a g e l i ş m e g ö s t e r e c e k

k a p a s i t e y e ^ a h i p o l d u ğ u g e r ç e ğ i o lu ş tu rmuş tu r . P r o j e n i n h e d e f g r u b u n u

o k u l ö n c e s i ç o c u k l a r o lu ş tu rmaktad ı r . B u n u n n e d e n i .şöyle

a ç ı k l a n m a k t a d ı r . B i r incis i , i ş in b i l i m s e l ta raf ı y la i lgi l idi r . B u r a d a k ü ç ü k

y a ş l a r d a k i b i r e y s e l fark l ı l ı k lar ın güven i l i r b i r ş e k i l d e nas ı l t e s p i t

e d i l e b i l e c e ğ i n i n c e v a p l a n m a s ı v e b u fark l ı l ı k lar ın e r k e n y a ş l a r d a t e s p i t

e d i l m e s i n i n m u h t e m e l ö n e m i d i r , i ş in p r a t i k ta raf ı i se , ç o c u k l a r ı n

b e y i n l e r i n i n h e n ü z es r .^k o l d u ğ u v e t a m a n l a m ı y l a ş e k i l l e n m e d i ğ i b i r

d ö n e m d e , d a h a e s n e k v e s e r b e s t s e ç i m i m k a n ı n ı n p r o g r a m a

yer leş t i r i ld iğ i oku l la r ın b u l u n d u ğ u b i r o r t a m d a , ç o c u k l a r ı n b i l i şe a i t

ye te r l i l i k le r i y le i lgil i b i l g i l e r d e n e n f a z l a a i l e l e r i n v e ö ğ r e t m e n l e r i n

y a r a r l a n a c a ğ ı d ı r .

" S p e c t r u m " p r o j e s i n i n u y g u l a n m a s ı a m a c ı y l a ç o c u k l a r ı n h e r g ü n fark l ı

zeka la r ın ı k u l l a n a b i l m e l e r i n e i m k a n s a ğ l a y a n a n c a k h a n g i z e k a n ı n

ku l lan ı ld ığ ına d a i r b i r e t i k e t i i ç e r m e y e n m a t e r y a l l e r i n b u l u n d u ğ u , z e n g i n

s ın ı f lar o lu ş tu ru lmuş tu r . Ö r n e ğ i n , " S p e c t r u m " s ın ı f ı nda a r a l a r ı n d a

i n c e l e n m e s i v e d i ğ e r m a t e r y a l l e r l e m u k a y e s e e d i l e b i l m e s i iç in get i r i lm i ş

v e d u y u s a l k a p a s i t e n i n yan ı s ı ra , m a n t ı k v e ç ö z m e g ü c ü n ü d e o r t a y a

ç ı k a r m a y a y a r d ı m e d e c e k , b i y o h j i k ö rnek le r in b u l u n d u ğ u b i r doğa köşesi; ç o c u k l a r ı n d i l , rol y a p m a v e yarat ıc ı taraf lar ın ı o r t a y a ç ı k a r m a y a

y a r a y a c a k , k e n d i h i k a y e pano la r ın ı o lu ş tu rab i lecek le r i hikaye anlatma

alanları; U z a y s a l v e B i rey se l Zeka la r ın ı g e l i ş t i r m e y e y a r d ı m e d e c e k v e

ç o c u k l a r ı n k e n d i s ın ı f lar ın ı o lu ş tu rab i lecek le r i , k e n d i a r k a d a ş v e

ö ğ r e t m e n l e r i n i n fo toğraf la r ın ı k u l l a n a b i l e c e k l e r i b i r inşa etme köşesi n i n

d e b u l u n d u ğ u , p e k ç o k z e k a v e z e k a b i leş imler i y e r a l m a k t a d ı r .

Yıl s o n u n d a , a r a ş t ı r m a g r u b u t a r a f ı n d a n h e r ç o c u k t a n t o p l a n m ı ş b i l g i l e r

" S p e c t r u m R a p o r u " adl ı k ı sa b i r yaz ı i le özet len i r . B u d o k ü m a n , ç o c u ğ u n

kiş i sel p ro f i l i n i , k u v v e t l i v e zay ı f yan la r ın ın yan ı s ı ra , . o k u l d a , e v d e v e y a

d a h a g e n i ş b i r ç e v r e d e k u v v e t l i taraf ın ı d a h a d a g ü ç l e n d i r m e k v e zay ı f

ta raf la r ın ı k u v v e t l e n d i r m e k iç in n e l e r y a p m a s ı ge rek t iğ in i anlat ı r .

Ç o k l u Z e k a adl î k i tab ın b a s ı m yıl ı o l a n 1993 y ı l ı nda h a l e n g e l i ş i m s ü r e c i n d e

o l a n b u p r o j e k a p s a m ı n d a , Ç o k l u Z e k a ' n ı n e r k e n y a ş l a r d a

o l u ş t u r u l m a s ı n a , o r t a y a ç ı k a r ı l m a s ı n a v e ge l i ş t i r i lmes ine yöne l i k

m.züMf altan

m a l z e m e l e r m e y d a n a get i r i lm i ş , e l d e e d i l e n b i l g i l e r detay l ı r a p o r l a r

h a l i n d e yay ın lanmı ş t ı r .

II. Temel Öğretim: Ç o k l u Z e k a t e o r i s i n i n t e m e l ö ğ r e t i m ' d e u y g u l a n m a s ı i le

i lgi l i o l a r a k d a " K e y S c h o o l " ( A n a h t a r O k u l ) p r o j e s i n e a i t b i l g i l e r e u l a ş m a k

m ü m k ü n d ü r . B u o k u l d a ü ç ç a l ı ş m a tü rü ü z e r i n d e yoğun laş ı im ı ş t ı r . B u n l a r :

a ) h e r ö ğ r e n c i n i n h e r g ü n b i r z a n a a t ı v e y a i lg i d u y d u ğ u b i r a l a n ı ,

yete r l i l iğe s a h i p b i r ö ğ r e t m e n v e tarkl ı y a ş l a r d a n ö ğ r e n c i l e r l e b i r l i k te ç ı rak

g i b i ça l ı ş t ığ ı ; a r a l a r ı n d a m i m a r l ı k t a n b a h ç e c i l i ğ e , a ş ç ı l ı k t a n p a r a

k a z a n m a y a yöne l i k p e k ç o k m e s l e ğ i n b u l u n d u ğ u g r u p l a r ; b ) h a f t a d a b i r

d ı ş a r ı d a n b i r u z m a n ı n o k u l u z i y a r e t e t m e s i v e bi r z a n a a t ı v e y a b i r m e s l e ğ i

ö ğ r e n c i l e r e s e r g i l e y e n v e y a t a n ı t a n g r u p l a r ; v e c ) ö ğ r e n c i l e r i n o n h a f t a

a r a y l a v e r i l e n ü ç fark l ı k o n u ü z e r i n d e bi r yıl b o y u n c a h a z ı r l a y a c a k l a r ı

p r o j e l e r d i r . K o n u d ö n e m i n i n b i t i m i y l e b i r l i k te , b u p r o j e l e r s e r g i l e n m e k t e ,

h e r ö ğ r e n c i n i n d i ğ e r ö ğ r e n c i l e r i n n e l e r yapt ığ ı h a k k ı n d a b i l g i s a h i b i o l m a s ı

s a ğ l a n m a k t a v e b ü t ü n p r o j e sunu la r ı v i d e o y a a l ı na rak h e r ö ğ r e n c i iç in b i r

v i d e o p o r t f ö y ü o lu ş tu ru lmaktad ı r . G e l e n e k s e l o k u l s i s t e m l e r i n d e , h e r

ö ğ r e n c i y ı l lar i ç i n d e y ü z l e r c e çeş i t te s t a l m a k t a a n c a k b u t e s t l e r o k u l u n

b i t i m i y l e b i r l i k te b i r d a h a işe y a r a m a m a k t a d ı r . O k u l s o n r a s ı y a ş a m

g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n d a , p r o j e haz ı r laya rak bun la r ı başa r ı y la s u n m a n ı n

ö n e m i b i r k e z d a h a o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r .

P r o j e l e r i n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n d e : a ) P r o j e n i n ö ğ r e n c i n i n eğ i l im le r in i v e b i l i şe

a i t k u v v e t l i v e y a zay ı f yön ler in i n e k a d a r yans ı t t ığ ın ı t e s p i t e t m e k iç in ,

k i ş i se l p r o f i l e ; b ) ö ğ r e t i l e n k o n u l a r l a ilgil i g e r ç e k l e r i n , b e c e r i l e r i n v e

k a v r a m l a r ı n öğ ren i l ip ö ğ r e n i l m e d i ğ i n e ; c ) y a p ı l a n iş in n i te l iğ ine ; d ) n e tür

b i r i le t i ş im in s a ğ l a n d ı ğ ı n a ; v e e ) y a p ı l a n iş in n e ö l ç ü d e

ge rçek le ş t i r i l eb i ld iğ in in , s ın ı f ta d i ğ e r l e r i n d e n ö ğ r e n i l e n b i l g i l e r d e n nas ı l

y a r a r l a n ı l a b i l e c e ğ i n i n a ç ı k l a n d ı ğ ı v e d e r s i n b i r d e ğ e r l e n d i r m e s i n i n ,

b u l u n d u ğ u b i r y a n s ı t m a v e p a y l a ş m a b ö l ü m ü n ü n n e d e r e c e y a p ı l d ı ğ ı n a

bakı l ı r .

III. Orta Öğretim: B u d ü z e y d e i se " P r a c t i c a l I n t e l l i g e n c e a t t h e M i d d l e

s c h o o l L e v e l " ( O r t a o k u l S e v i y e s i n d e P rat i k Z e k a ) adl ı b i r p r o j e

gerçek leş t i r i lm i ş t i r . B u p r o j e k a p s a m l ı b i r ş e k i l d e ü ç a l a n b i lg i s in i

i ç e r m e k t e d i r . B u n l a r ; a ) k i ş in in k e n d i z e k a prof i l i , ö ğ r e n m e b i ç i m i v e

s t rate j i s i ; b ) a k a d e m i k konu la r ın yapı s ı v e ö ğ r e n i l m e s i ; c ) k a r m a ş ı k s o s y a l

b i r s i s t e m o l a n o k u l ' d u r ,

B u ü ç m a d d e y i , ç o k l u z e k a k u r a m ı i le d e a ç ı k l a m a k m ü m k ü n d ü r . B i r inc i

m a d d e , k i ş in in k e n d i iç d ü n y a s ı i le i lgi l i o l a n B i r e y s e l Z e k a y ı ; i k i n c i m a d d e ,

m.ziiMj altan

a k a d e m i k z e k a l a r ı n v e y a z e k a b i le ş im le r in in b e l l i b i r a l a n d a g ö s t e r i l m e s i n i ;

ü ç ü n c ü m a d d e i se B i rey le raras ı Z e k a ' y ı yans ı t ı r .

B u p r o j e d e , b ö y l e bi r m e t o d u n s e ç i l m e s i n d e k i a n a g ö r ü ş ; o r t a o k u l

y ı l la r ındak i ç o c u k l a r ı n art ık, o k u l a t m o s f e r i i le i lgil i p r a t i k b i l g i l e r e s a h i p

o lduk la r ı d ü ş ü n c e s i d i r . F iz iksel , z ih in se l v e d u y g u s a l y ö n d e n g e l i ş e n v e

d e ğ i ş e n ç o c u k l a r ı n g i d e r e k a r t a n b i r ş e k i l d e b a ğ ı m s ı z o l m a y a b a ş l a m a l a r ı

v e b u n u p r o j e l e r i n d e v e a k t i v i t e l e r i n d e y a n s ı t m a l a r ı d a ö n e m

k a z a n m a k t a d ı r .

B u a m a ç l a , ç o c u k l a r ı n ö ğ r e n c i o l a r a k ro l le r in in n e o l d u ğ u k o n u s u n a

aç ık l ı k g e t i r m e k a m a c ı y l a m ü l a k a t l a r y a p ı l m ı ş v e y a p ı l a n a n a l i z l e r

s o n u c u n d a " i l e r i " " o r t a " v e " d ü ş ü k " " O k u l iç in P ra t i k Z e k a " p rof i l le r i

g ö s t e r e n g r u p l a r o lu ş tu ru lmuş tu r . M ü l a k a t l a r y o l u y l a h e r b i r " O k u l iç in

P ra t i k Z e k a " p r o g r a m üni te ler i t e s p i t edi lmiş t i r . B u n l a r : a ) Ö ğ r e n c i o l a r a k

ak t i f g ö r e v a l m a i s teği v e y e t e n e ğ i ; b ) farkl ı a k a d e m i k a k t i v i t e l e r d e k i

ö ğ r e n m e sü reç le r in i a n l a m a ; v e c ) o k u l ça l ı şma la r ın ı v e ro l le r in i ç o k

y ö n l ü e l e a l m a y e t e n e ğ i ' d i r .

G e n e l o l a r a k e l e a l ı n d ı ğ ı n d a i se , h a z ı r l a n a n p r o g r a m ı n öze l l iğ i , ö ğ r e n c i n i n

d i k k a t i n i fark l ı a l a n l a r d a k i p r o b l e m l e r i n nas ı l b i rb i r i y le i l işki l i o l d u ğ u n u

k a v r a m a y a y ö n e l t m e k t i r . B u y ö n t e m d e y i n e Ç o k l u Z e k a k u r a m ı n ı n iki

t e m e l v a r s a y ı m ı n d a n h a r e k e t l e o luş tu ru lmuş tu r . B u n l a r : a ) b i r i n s a n ; b i r

şey i , e n z e n g i n b i r b i ç i m d e s u n u l a n o r t a m d a e n iyi öğren i r ; v e b ) o k u l d a ,

y a ş a m d a b e k l e n m e d i k b i r ş e k i l d e ka r ş ım ı za ç ı k a n b i r b i r i n d e n a p a y r ı

p r o b l e m l e r ka r ş ı s ı nda , fark l ı k o n u l a r d a k i b i lg i le r im i z i v e b i r b i r i n d e n k o p u k

tan ım la r ı g ü v e n l i b i r şek i lde y a ş a n ı l a n p r o b l e m l e r e a k t a r a m a y a c a ğ ı m ı z d ı r .

H e r b i r " O k u l iç in P ra t i k Z e k a " üni tes i a ş a ğ ı d a v e r i l e c e k baz ı p r e n s i p l e r i

yans ı t ı r . B u n l a r : a ) p r a t i k z e k a b e c e r i l e r i e n v e r i m l i o l a r a k a l a n a öze l

i çe r i k le rde öğreni l i r . B u b a k ı m d a n m a t e m a t i k iç in ö n e m l i o l a n k a y n a k l a r ,

s o s y a l b i l g i l e r iç in ö n e m l i o l a n k a y n a k l a r d a n ayr ı o l a r a k değer lend i r i l i r ; b )

ö ğ r e n c i l e r iç in zo r l uk ç ı k a r a n k a v r a m l a r , ö z e n l e s e ç i l m i ş a k t i v i t e l e r

y a r d ı m ı y l a a n a l i z e d i l i r v e anlaş ı l ı r h a l e geti r i l i r ; c ) " O k u l iç in P r a t i k Z e k a "

ün i te le r in in etk in l iğ i , öze l b i r a m a c a yöne l i k ku l lan ı ld ığ ında o r t a y a ç ıkar ;

d ) ö ğ r e n c i l e r b i r b i l g i y i e n iyi, o b i l g i n i n k e n d i y e t e n e k l e r i v e i lg i le r i y le i l işkis i

o r a n ı n d a k a v r a r ; e ) p r a t i k z e k a b e c e r i l e r i , e n iyi h e m o k u l h a y a t ı n a h e m

d e g e r ç e k h a y a t a a i t içer ik le r le s u n u l d u ğ u n d a b i rb i r i y le kaynaş ı r ; f )

ö ğ r e n c i l e r o r t a y a ç ı k a n ü rün k a d a r , t a k i p e d i l e n s ü r e ç t e n d e yarar lan ı r la r ;

v e g ) k e n d i k e n d i n i i z l e m e , ö ğ r e n c i l e r i n k e n d i ö ğ r e n m e l e r i i le i lgil i ak t i f

s o r u m l u l u k a l m a l a r ı n a y a r d ı m e d e r .

n.züMf altan

B u p r o j e n i n e n çek ic i h e d e f l e r i n d e n bir i , b e l k i d e ö ğ r e n c i l e r i n o k u l

b i t t i k t e n s o n r a d a h i k e n d i eğ i t im le r in in s o r u m l u l u ğ u n u ü s t l e n e b i l e c e k l e r i n i

v e b ö y l e c e o k u l iç in o l a n p r a t i k z e k a n ı n , y a ş a m b o y u b i r ö ğ r e n m e v e

b i l g i l e n m e y e y a r d ı m c ı o lacağ ıd ı r .

I V . Orta Öğretim Sonrası: 1985 y ı l ı nda R o c k e f e l l e r V a k f ı n a b a ğ l ı S a n a t v e

i n s a n i B i l im le r B ö l ü m ü ' n ü n teşv ik i i le H a r v a r d Ün ive r s i te s indek i P r o j e Sıf ı r

g r u b u , U l u s a l Test M e r k e z i v e P i t t s b u r g D e v l e t Oku l la r ı i le g ü ç bir l iğ i

y a p a r a k "A r t s P R O P E L " adl ı o r t a ö ğ r e t i m s o n r a s ı n d a s a n a t s a l ö ğ r e n m e y i

d o k ü m a n l a ş t ı r a c a k , d e ğ e r l e n d i r m e araç lar ı o l u ş t u r m a y a y ö n e l i k b i r p r o j e

baş lat ı r .

B u p r o j e k a p s a m ı n d a ; müz ik , gö r se l s a n a t l a r v e ya rat ıc ı y a z m a s a n a t

d a l ı n d a ç a l ı ş m a y a v e ü ç tü r yeter l i l iğ in i n c e l e n m e s i n e k a r a r ver i lmiş t i r .

B u n l a r : a ) d ü z e n l e m e y a p m a , m ü z i k i c r a e t m e , r e s i m y a p m a v e y a ç i z m e ,

ya rat ıc ı v e y a h a y a l m a h s u l ü y a z m a ' y ı i ç e r e n üretim; b i r s a n a t da l ı i ç i n d e

e t k i l e y e n ayr ı l ı k lar v e fark l ı l ık lar, y a n i art ist ik d ü ş ü n m e ' y i i ç e r e n algılama;

i n s a n ı n k e n d i y a d a d i ğ e r s a n a t ç ı l a r ı n a l g ı l a m a s ı n d a n v e ü r e t t i k l e r i n d e n

u z a k l a ş ı p , e l d e e d i l e n e tk i le r i , zo r luk la r ı , meto t la r ı v e h e d e f l e r i a n l a m a y ı

i ç e r e n yansıtmadır. " P R O P E L " k e l i m e s i d e b u ü ç yete r l i l iğ in i n g i l i z c e

karş ı l ı k lar ın ın ( p r o d u c t i o n - p e r c e p t i o n - r e f l e c t i o n ) ilk h a r f l e r i n e ö ğ r e n m e n i n

i n g i l i z c e karş ı l ığ ın ın ( l e a m i n g ) ilk h a r f i n i n e k l e n m e s i n d e n türet i lmiş t i r .

B u a m a ç l a p r o g r a m modü l le r i o l u ş t u r u l m u ş v e b u m o d ü l l e r i n

d e ğ e r l e n d i r m e a raç la r ı y la e ş g ü d ü m l ü o l m a l a r ı s a ğ l a m ı ş , a y r ı c a

p r o g r a m l a r a a i t d e ğ e r l e n d i r m e araç lar ın ı g e l i ş t i r m e k iç in d i k k a t l i b i r s ü r e ç

i z lenmiş t i r . H e r b i r s a n a t dal ı iç in , d i s i p l i n l e r aras ı e k i p l e r k u r u l m u ş v e h e r b i r

d a l iç in t e m e l yete r l i l i k le r t e s p i t edi lmiş t i r . H e r b i r a d a y , yete r l i l i k iç in " a l a n

p r o j e " s i a d ı y l a ; algılama, üretme v e yansıtma unsur la r ın ı i ç e r e n b i r t a k ı m

ç a l ı ş m a l a r haz ı r lamış t ı r . A l a n p r o j e l e r i k e n d i b a ş l a r ı n a b i r e r p r o g r a m

o l m a y ı p , s t a n d a r t b i r s a n a t öğ re t im i p r o g r a m ı n a rahat l ı k la e k l e n e b i l e c e k

y a p ı d a d ı r .

A l a n p r o j e l e r i iç in prosesföy ad ı v e r i l e n d e ğ e r l e n d i r m e s i s t e m i

o lu ş tu ru lmuş tu r . Prosesföyleri, portföylerden a y ı r a n en ö n e m l i öze l l i k i se

b u n l a r ı n i ç i n d e ; s a d e c e b i tmi ş , g ö s t e r i m e v e y a b i r y a r ı ş m a y a haz ı r

ü rün le r in d e ğ i l , ayn ı z a m a n d a k a r a l a m a , s k e ç v e y a tasar ı d u r u m u n d a k i

e s e r l e r i n d e y e r a lmas ıd ı r . B u b a k ı m d a n , s i s t e m h e m s a n a t h e m d e d i ğ e r

a l a n l a r d a k i e ğ i t i m c i l e r t a r a f ı n d a n o l d u k ç a d i k k a t çekmi ş t i r .

Ç O K L U Z E K A K U

m.zülküf altan

B u p r o j e 1991 y ı l ında N e v v s v v e e k t a r a f ı n d a n A . B . D . ' d e k i m o d e l e ğ i t i m

p r o g r a m l a r ı a r a s ı n d a e n s e ç k i n iki m o d e l d e n biri o l a r a k s e ç i l e r e k

onur landı r ı lm ı ş t ı r . B u p r o j e n i n başar ı l ı o l u p o l m a y a c a ğ ı n ı , t ıpk ı d i ğ e r

p r o j e l e r d e o l d u ğ u g i b i , z a m a n gös te recek t i r .

Y u k a r ı d a k i t e m e l p r o j e l e r e i l a v e t e n ş u a n d ü n y a d a p e k ç o k k e n d i

p r o j e s i n i y ü r ü t m e k t e v e sonuç la r ın ı k a m u o y u y l a p a y l a ş m a k t a d ı r . Ö r n e k

v e r m e k g e r e k i r s e , G r e e n h a v v k (1997) " M a r y l a n d i l k o k u l u n u n ç o k l u z e k a

k u r a m ı n ı u y g u l a m a y a s o k m a s ı y l a b u r e f o r m u n , ö ğ r e n c i l e r i n d e v l e t

s ı n a v l a r ı n d a k i p e r f o r m a n s l a r ı n ı ar t t ı rd ığ ın ı v e o k u l ç a p ı n d a b i r başa r ı

kü l tü rü yarat ı ld ığ ın ı s ö y l e m e k t e d i r ( p . l ) .

Sonuç

Z e k a t e s t l e r i n i n v e b u t e s t l e r i n ı ş ığ ında gel i ş t i r i len s ı n a v s i s t e m l e r i n i n

v e p r o g r a m l a r ı n ı n , s a d e c e ku ramcı la r ı d e ğ i l , ayn ı z a m a n d a e ğ i t i m c i l e r i

v e öğ renc i le r i d e t u z a ğ a d ü ş ü r d ü ğ ü , z e k a y ı ö l ç m e k y e r i n e , b i r e y l e r i

s ın ı f land ı rd ığ ı v e ge l i şme le r in i s ın ı r landı rd ığ ı b i r s i s t e m d e , Ç o k l u Z e k a

k u r a m ı , b i r e y l e r i n y e t e n e k l e r i n i o r t a y a ç ı k a r m a l a r ı n a , g e l i ş t i r m e l e r i n e v e

e ğ i t i m c i l e r i n d e b u y ö n d e d e ğ e r l e n d i r m e y ö n t e m l e r i , fark l ı p r o g r a m l a r

o l u ş t u r m a l a r ı n a y a r d ı m e d e b i l i r b i r p o t a n s i y e l e s a h i p o l d u ğ u

g ö r ü l m e k t e d i r . B u n u n b a ş a r ı l a b i l e c e ğ i n i , k ı sa d a o l s a ö z e t l e m e y e

ç a l ı ş t ı ğ ı m ö n c ü p r o j e l e r kan ı t lamı ş d u r u m d a d ı r .

G ü n ü m ü z d e A . B . D . ' d e k i p e k ç o k öze l e ğ i t i m k u r u m u b u s i s t e m i

b e n i m s e m i ş v e b u k u r a m d o ğ r u l t u s u n d a gel i ş t i r i lmiş e ğ i t i m s i s t e m l e r i

s a y e s i n d e y o r g u n v e başar ı s ı z e ğ i t i m s i s t e m l e r i n e y e n i b i r s o l u k

get i rm i ş le rd i r . Öze l l i k le d e A . B . D . ' d e k i d e v l e t e a i t oku l la r ın i ç i n d e

b u l u n d u ğ u ç ı k m a z (bkz . A l t a n , 1998) g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n d a , b u b a ş a r ı h iç

d e k ü ç ü m s e n e m e z . B u n e d e n l e d i r ki, b u k u r a m ı n m o d e l

u y g u l a m a l a r ı n d a n bi r a d ı m d a h a i le r i ye g i d e n v e b u k u r a m y a r d ı m ı y l a

y a b a n c ı d i l ö ğ r e t i m i v e r i l e n v e b u k u r a m ı u y g u l a y a b i l e c e k ö ğ r e t m e n l e r

yet i ş t i ren p r o g r a m l a r o lu ş tu ru lmaktad ı r .

Ç o k l u Z e k a k u r a m ı m i m a r l a r ı n ı n v e u z m a n l a r ı n ı n i nanc ı o l a n v e g e l e c e ğ i n

e ğ i t i m s i s t e m i n i n b u k u r a m ç e r ç e v e s i n d e ş e k i l l e n e b i l e c e ğ i , b e n i m d e

i n a n c ı m d ı r . A y r ı c a e ğ i t i m a l a n ı n d a b ü y ü k değ i ş i k l i k le r in y a ş a n d ı ğ ı , s a ğ l a m

bi r k u r a m s a l t e m e l e o t u r m a y a n p e k ç o k f ikr in o r t a y a at ı ld ığ ı , yete r l i l i k le r i

konusunda şüpheler bulunan i n san la r ın ülkenin geleceğini etki leyen k o n u l a r d a s ö z s a h i b i olduğu ü l k e m i z d e , yönet ic i le r i n v e gerçek

m.ziiMj altan

e ğ i t i m c i l e r i n b u a l a n l a v a k i t g e ç i r m e d e n i l g i l e n m e l e r i g e r e k t i ğ i n e

i n a n ı y o r u m .

Kaynaklar

Altan, M . Z . (1998). Ülkelerin E ğitim Çıkmazı: Amerika Birleşik Devletleri Örneği. M i l l i Eğitim, 140 ,29 -35 .

Gardner, H. (1983) . Frames of M i n d : T h e theory of multiple intelligences. New York: Basic Books.

Gardner, H. (1993). Mult iple Intelligences: T h e Theory in Practice. N e w York: Basic Books.

Gardner, H. (Novemberl995). Reflections on Multiple Intelligences: Myths and Messages. P h i Delta Kappan 77, 3:200-203, 206-209.

Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence (Why it can matter more than IQ). New York: Basic Books.

Greenhavvk, J. (September, 1997). Multiple Intelligences Meet Standards. Educational Leadership, 62-64.