View
283
Download
7
Category
Preview:
Citation preview
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
1/174
lNfBIliEnENlTHft ve TRMK
CENYENEHazrlayan :
Av. YUSUF ZYA NAN
BAYRAMASIK YAYINEV
Fndklyan Han Kat 2, No: 23 Saka eme Sok. iekpazar
Eminn - stanbulTel.: 40 25 96 22 94 17
1978
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
2/174
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
3/174
BAYRAMIK YAYINEV
Tarih serisi no. 9
Genel yay n no. 11
Dizgi - tert ip : Ssl Matb aaclk Koli. ti.
Basic : Er-Tu Matbaas
Cil t : Kardeler Mceli i thanesi
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
4/174
Jntrklerden ttihat ve Terkki Cemiyetine
isimli bu yaptla yayn hayatna girerken nemli bir
boluu doldurduumuza inanyoruz. nk yakn tarihimize ait olaylar, gnmze dek, hi bir zaman ta
rafsz ve objektif yarglarla yarglanmam; daima
tek ynl ve tek bakl bir anlatm ye grlmtr.Bu yzden yakn tarihimiz hakknda ok sathi ve sa
dece meth senalarla dolu eserler okumaya mecbur
kalmz ve bu nedenle genlerimiz yakn tarihe ya
banc ve inanszdrlar. Nitekim gnmz olaylar
bu dncede ne kadar hakl olduumuzu yantlar.Biz gerek bir anlatma zlem duyduk. Olaylara
tarafsz bakan bir tarihi ararken bunun sosyal vekltr ynnden ok dolu olmasna zen gsterdik.
Veld ve ok sade bir slbu olan sayn Yusuf Ziya n an a bavurumuzun tek sebeb i onun tar afs z ve
gerek bir lm objektifl ie sahip kiil ii olmutur.
Size sunduumuz bu eser Trk tarihinde derin
izler brakan Jntrk hareketinin ne olduunu, nasl baladn, hangi ihtiyaca cevap verdiini, han
gi kaynaklardan kaynaklandn, balang ve son'u
arasndaki tarihi elikiyi gstermeye dikkat etmi
ve Trk tarihinin kaderindeki bu garip olayn mahi
yeti zerinde bizleri d nd rrken insanlarn okiyi niyetlerine ramen bazan topluma ar zarar ver
S U N U
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
5/174
diklerini ve ktlk edebileceklerini de gznne ser
mitir.Jntrkler, yazarmzn deyimi ile sylemek ge
rekirse ok iyi, ok namuslu, ok vatanperver, ok heyecanl insanlar olmalarna ve her an Devletin b
tnln dnm bulunmalarna ramen, bu ni
yetle balayan eylemleri neticede lkeye sadece za
rar getirmi; Devleti kurtaralm parolasiyle yaplan
klar. Devleti sratle ykmtr.
slhat hareketleri inkiraza dnm; kurtulu irpnlar da ykl salamtr ki insanlk tarihinde byle bir ikinci olay gsterilemez.
Deerli yazar ve aratrmac sayn Yusuf Ziya
nann (Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine)
isimli bu eserini Trk ktphanesine kazandrrken
mill bir hizmette bulunduumuza inanyoruz.
10.4.1978
Bayromk Yaynevi
stanbul
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
6/174
Mukaddes yaynevi, ahsma mracaat edip Jn-trkler iin bir kitap yazmam isteyince, nemseme
dim, ancak kitab yazabileceimi syledim. Fakat ki
tab yazmaya balaynca ne byk bir sorumluijk
yklendiimi anladm ve inann ki ok ardm. Ba
na kolay gibi grnen bu konu meerse o derecekark, eliik ve anlalmazd ki gnlerce dn
mek, aramak zorunda kalyor ve aratrmalarma de
vam ederken, yakn Trk tarihine ne kadar yabanc
olduumuzu, ok defa da yanl bilgilerle artlandmz farkediyordum.
Jn trk hareketi Osmanl tarihinin nemli bir
sosyal ve siyasi hareketidir ki sanrm beer tarihin
de bundan daha orij inal, daha tipik bir olay gste
rilemez. nk jntrk hareketi bir milletin kaderi
ni temelden deitiren bir akm olarak kalmyor, ku
rulu ve balang noktas ile sonular farkl neti
celer dourarak hem bir felaket, hem de yakn ge
lecee k tutan bir (ide) hviyetine brnrken olay izleyenlerde aknlk nedeni oluyor.
Jntrkler bize byk vatanperverler olarak tak
dim edilmiti. Bir Mithat paa gnllerimizde ya
yordu amma ayn paann ayyldzl bayrama ha
koydurduunu renmek iin bu kitab yazmam ge
N S Z
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
7/174
rekiyormu. Bir Ali Suavi'yi dnn ki hem Trk
ln banisidir, lem slamc geinir, hem de
lemin aleyhindedir; hem demokrasi ve hrriyet ha
varisidir. hem de hi lafet taraftan. Dnya tarihinde
ihti lal yapm byle elikilerle dolu bir ikinci ihti
lalci var mdr, bilemem amma bu ve bunun gibile
rin Trk ulusuna o devirde bir ey veremedikleri,
btn iyiniyetlerine ramen devletlerine ihanet ett ik
leri bir vakadr.
Her fikir ve eylem yerinde ve artlar msaitsedorudur. Bir eyin geerli l ii zamanyle ve ihtiya
mefhumu ile mukayyeddir. Jntrklerin devlet slahat ve inklp iin hazr olmadklar, kltr, muhit ve
ahsiyetleri it ibariyle inklp yapac ak nitelikte bu
lunmadklar o kadar aktr ki, bu insanlara devirleri iinde sadece acmak gerekir. Nitekim Osmanlsultanlar da bu samimi, heyecanl, atak ve bir ey
ler yapmak isteyen genlere ayn gzle bakm, on
larn hareketlerinden ok zarar grmelerine ramen hepsine devlet kaynaklarn ak tutm u ve ucuz
kahramanlklarn devam ettirmelerini adeta hazrla
mtr. Ortaya attklar fikirler kendi fikirleri deil-
dir> dndkleri reform hareketleri kendi bulularya da tecrbelerinin eseri olmamtr. Hareketlerin
de his daima akln nnde gitmi, ahsi kar ve ih
t iyalar tatmin olunduunda idealizm unutulmutur.
Savunduklar fikirler kopuk bir defterin yapraklarn
andryor ve bu dncelerdeki eliki bir inklba
imkan vermekten ok uzak. Ancak bir takm yeni mefhumlar ilemeleri, onlarn Trkiye'de yaylnas-
n hazrlam, Trk halknn ulus anlay bylece is-,
t ikbal iin ekil lenme imkann bulmutur ki Jntrk
lerin tek hizmeti budur.
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
8/174
tt ihad ve terakki frkas, Abdlhamide kar beliren bir muhalefetin umuma mal edilen bask gu
rubu olarak ortaya kmtr. Onlar da fazla bir ey
verememi, jntrk dncesini biraz daha kartr
m; bir ideoloji ku ram am akia ber aber ordu ile , si
yaseti, parti ile devleti birbirine kartrm, i ve d
siyasetlerinde gsterdikleri basiretsizlik sebebiyle
bir mparatorluu birka sene iinde ykarak btn
iyiniyetlerine ramen tarih nnde ihanet etmi ki
iler durumuna dmekten kurtulamamlardr. Btn iyiniyetlerine, ahlak ve fazilet sahibi olmalarna
ramen maalesef bunlarn verebildii tek ey iha
nettir. yle ki asrlar bu arl telafi ve tedavi ede
mez. Amma btn bunlara bakarak insann alnya-
zsndan kaam yaca n, mil letlerin ve devletlerin
de insan gibi kaderinin izgisinde yrdn an
lamak iin Jntrkleri, tt ihad ve terakki cemiyetimensuplarn tanm ak, onlarn talihs iz yaamlarn
renmek gerek. Bu kiilerin herbiri fevkalade birer insandr, fakat lkeye verebilecekleri hi bir ey
yoktu r. Her biri fer t o larak deerlidir, an cak bir .ara
da yaptklar sadece ktl ktr. Onlar tandka
Devlet adam ile ahsi meziyetlerin birbi rine zt, ol duunu, insanlarn iyi niyetli olmasnn millete hiz
met iin yetmediini anlyoruz. Ve reniyorum ki:
Hi bir fikir; art lan yoks a, ne kad ar mkemmel
olursa olsun, fayda salamaz. Hi bir dnce,: ne
kadar mkemmel ilenirse ilensin, topluma ters dyorsa hayrl olmaz. Her ey kendi art ve ihti
yacnda mkemmeldir, her ey kendi varlk; srrn
kendi ortamnda bulur. Mesela: Osmenli imparator
luunda Trklk akm, hrriyet ve merutiyet stemi yanltr nk Osmanl deyleti eitl i etnik
guru plardan, baka baKa topl uluk lardan, ayrr inan
:7
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
9/174
ve din lere bal insanlardan olum aktadr. Bu nlar
br fikir ve ideoloji erafndo birletiri lmeden mill i
yeti akmlarn ncs olmak ancak devleti para
lar. ihya etmezdi. Keza byle bir devlet dzeninde BSJohat hareketi diye Melisi mebusan toplayp yet
kileri bu meclise devr etmek de devlet oto ritesin i
sorsmoktan baka anlama gelemezdi. Onun, iindir
ki fntrkler hazrlksz baladklar bu atlmda, hem
boonsz olmular, hem de devletin inkirazn hz-
kmdrmlardr. Bu fikirler yle bir devlet iin ne kadar tehlikeli ise, tek millet halinde yaayan ve Ana-
do4udo birlik kuran bugnk devletimizde milliyeti-
fik ve hrriyet fikirlerini red etmek de ayn ekilde
tehlikeli ve zararldr. OsmanlIlarda slamclk akm
n red ne kadar zarar vermise bugn devlet polit i-
kcssu^a dini kartrmak da o derece zararl ve teh-
Ukeltdir.
nmzde bu kadar deerli bir tarihi tecrbe
vardr. Jntrk hareketini ve ttihatlar iyi tanma-hyz ve onlarn davranlarndan ibret olmalyz. Di
ni siyasete sokmann ne demek olduunu, ar akm-
lann bir devlete neye mal olduunu, ordu ve sivil
Hikilerinde siyasi oyunlardan kanmak gerektiini,
bir eyi iyi bilmeden, anlamadan, hedef ve gayesi
betH olmadan yaplan hareketlerin hi bir yarar sa-
Ofnadn, yab an c ideo lojiler in vey a doktr in ler in
-deerleri ne olursa olsun- hayr getirmediini an
lamak iin genlerimizin uzun uzun kitaplar okuma-lonna gerek yok. n m zde yakn tarih duruyor,lntrkleri, itt ihad ve terakki yelerini tanmak, on-
lon bffmek kfidir. Bunlar okuyunca da Trkiye cumhuriyetinin kuruluunda ittihad ve terakki yararna
neden yz verilmediini ve bu ekilde ok isabetli
bir yol tutulduunu anlam oluruz. Yolumuz ak.
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
10/174
yarnmz mutluluk ve umut doludur. Bu inanla ve
eksiklerimin ho grleceini dnerek siz okuva-
cularmla (OSMANLI DEVLETNDE NKILP V F
KR HAREKETLER) isimli kitabmzda tekrar kar
lamak ve yarenlik etmek umuduyla sayglarm sunarm.
3/Ocak/1978
Baheiievler - stanbul
Yusuf Ziya nan
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
11/174
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
12/174
BRNC KISIM
YEN OSMANLILAR(JNTRK) HAREKET
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
13/174
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
14/174
JN TRK DEYM:
OsmanlI imparatorluunun askeri malubiyetleri
ve ekonomik bunalma srklenmesi aydmlar ve dev
let ricali zerinde ok tesirini srdrrken Rical ve
aydmlar arosmda kurtulu areleri aranmaya bala
m ve devlet iinde byk slahat hareketlerinin ge
rei zerinde durulmakla kalnmam, bizzat Devlet
ricalinin nd erliinde eitl i reform lara giriilmiti.
Halife SELM li. n slahat hareketlerine SULTAN MAHMUT II. de devam etti. Osmanl sadrazamlar
nn yenilik hareketlerine teebbsleri de oluyordu.
1839 ferm an ile ba latlan TA NZM A T HAREKET
slahat hamlelerinin en nemlisi idi ve Devlet rica
linin nderliinde gerekletiri len bu hareket ne ya-
zkki inkiraz nleyecek, Osmanl devletinin batn
durduracak gte deildi. Aydnlar ve r ical tatmin
sizlik iindeydi. Gen Osm anlIlar kurtulu aresi
ararken kar larnda BATI vard , Hal zihniyetin iterketmemi, Trke ve Trkle dman bu Bat
nn stnl Osmanl aydnn kendine ekiyordu
ve Bat, mevcut artlar kendince deerlendirmekte
ustaln, yani, siyasi basiretini gstermekten geri
kalmyordu. Osmanlya hizmet ederken onu kantr-
13
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
15/174
mak, Osmanlya hrriyet fikrini alarken onu bl
mek imkann da hazrlyordu. Bilhassa basiretli vesabrl devlet ricaline kar genleri tahrik etmek.
Islahat hareketlerini baarsz gsterip yeni hareket
lere neden bulmak ok kolayd. Nitekim Tanzimat
lara kar hrriyet, adalet ve eitl ik i lkesini orta
ya atp, Tanzimat dmanl i le yeni reformlar is
temek o devrin artlannda rahata temin ediimi ve
zamansz bir eylem ortaya karlarak jntrkler ta
rih sahnesinde grnebilmitir.
1865 y l nda stanbulda Icurulan Yeni OsmanlI
lar cemiyeti, tarih ve cihan tarafndan pek bi l inmez,
bu isim hret bulmamt r , nk bizzat yeni Os
manl I lar dernei mensuplar (YEN OSMANLI) deyi
mini terk ile (JN TRK) deyimini benimsemi ler
ve halk arasnda j ntrk o lar ak tan nm lardr .
Yeni OsmanlIlar ya da Gen OsmanlIlar szck
lerinin karl olan JEUNES TURCS, Franszca bir
szcktr ve bu deyim ilk defa 1867 ylnda Msrlprens Mustafa Fazl Paa tarafndan kullanlmtr.
Mu st afa Fazl Paann Pariste padi ah Ab d laziz
Han'a hitaben yaymlanan mehur mektubunda ge
en (JN TRK) deyimi Namk Kemal ve Ali SUAV
tarafndan ok beenildi ve benimsendi. Onlar bu
tabiri benimsedikt en sonra kullanm aya balayncatm Yeni OsmanlIlar dernei yeleri de ayn szck
zerinde karar klarak kendilerini Jntrk ismi i le
adlandrdlar. Byiece 1867 ylndan sonra Yeni Osma n l I ya da Gen OsmanlIlar tabiri yerine JNTRK
deyimi kullanlmaya baland.
14
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
16/174
JNTRK HAREKETNM TA RHES :
Tanzimat hareketinin zerinden daha birka yl
gememiti amma d ve i basklarla balayan ye
ni bir akm gittike reva bulmu ve stanbulda otu
ran paa ocuklar le Fransz kltrnn etkisi altnda kolan Osmanl aydn yeni isteklerle ortaya k
mt. Devlet ricali demokratik i lkelerin mevcudiyetinden haberdar idi ise de onlar uygulamann za
mansz olduu kanaatini tayor ve byle bir lgn
ln OsmanlI devletinin sonu olacan dnyor
du. Buna kar aydn kesimi de tam ters dnce
ler iindeydi. Onlara gre derhal bir Anayasa ilan
edilmeli ve devlet meruti bir ynetime gemenin
koullarn hazrlamalyd. Osmanl devletinin inhita
tndan rahatsz olan Osmanl aydnma bu fikirleri
enpo ze etmek zor deildi. Batl lkelerin etkisi,Fransz kltr emperyalizminin zihinlerde yaratt
ort am ve ierdeki- gayrimslim uns urlarn basks
genleri etkilemeye yetiyordu. Bunlar derhal yeni bir
anayasa yaplmasn, serbest seimlere gidilmesi veynetimin meruti bir idareye devrini istiyor, tek kur
tuluun bu olduunu sanyor ve savunuyorlard. Fa
kat iktidarda bulunan mdebbir devlet adamlar ay
15
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
17/174
n kanda deildi. Bilhassa Ali paa ve Fuad paa
gibi devlet adamlar geni snrlar iinde her cins
ten insan, her rktan etnik guruplar ve eitli din
ve mezheb mensuplann toplam bir imparatorlu
un birden demokratik eylemleri kabul etmesi, hal
kna oy hakk vermesi ve onlarn devlet ynetimine
itirakini anari ve ykm olarak gryor, yle kabul
ediyorlard ki bu gerekti ve olaylarn tarihi gelii
mi onlar hakl kard. Ancak bunu genlere anlat
mak imkanszd ve onlar tahrik eden eitl i mihraklar vard. Bu bakmdan devletin ileri dijnceli, m
debbir vezir ve paalar, gn osmaniiarm boy he
defi haline getirildi.
Al i ve Fuad pa alar a kar yaratlan kin ve hu
sumet, yeni bir anayasa ilan iin yaplan i ve d
telkinler, hrriyet fikri etrafnda genlerin koordine
edilmeleri, siyasi ve ekonomik bask ve telkinler yeni bir gurubu oluturmu ve artlar bu kiilerin bir
dernek iinde birlemelerine olanak salamt. ve d basklarla oluan ve Masonlarn da
etkisi ile hareket eden gen OsmanlIlar 1865 yln
da stanbulda bir dernek kurarak bir araya geldiler.
Dernek 1865 ylnda stanbulda gizli olarak kurulmu
ve bir sre sonra da merkezini Parise tamtr.
Dernein ad GEN OSMANLLARd. Ve Bat
dan aktarlan fikirler nda geliip kurulmu; Bat
fikriyat bu dernekle eylem haline gelmiti. YEN OS
MANLILAR DERNEnin kuruluu, OsmanlIlar dtan ykamayan Batl ve Hal iin mhim bir olaydve Batllar bu kurulua kar bigane kalamazlard,
kalmadlar da. Aydnlara alanan BAT! Hayranl,
OsmanlI imparatorluunun askeri ve siyasi hezime
ti nih ayet devleti temelinden dei tirm eye ynelik
gizli tekilatlarn kurulmasna neden olmutu. Mahir
16
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
18/174
ve usta Batl, bunu iyi kullanmak. Yeni OsmanlIlarDerneini desteklerken gen ve enerjik, vatanperver
Trk genlerinin mill i heyecanlarn da ilemek, on
lara ters dmemek gereini de anlam. Bu Bat
taktiidir ki Namk Kemal gibi mill i heyecan zen
gin genlerin de YEN OSMANLILAR DERNEne
girmesini salamtr. Nitekim YEN OSMANL ILAR
Derneinin kurucular arasnda: Sar Ahmet beyin oiu Mehmet Bey, reji komiseri Nuri, Kayozade Re-
a d ,,Suphi paazade Ayetul lah gibi masonlar yannda Namk Kemal, Ali Suavi gibi genler de yer
alyordu.
Yeni OsmanlIlar Derneinin bakanlna Meh
met bey getirildi amma dernein fikri yaps ve ideolojisi inasi taratmdan hazrland. Fikr l iderlii ve
hocalk grevi NAS'ye aitti.
Gizli olarak kurulan Dernek ilk toplantsn Sa
r Ahmet beyin stanbul boazndaki yalsnda yap
mt. Toplantya gelen kurucu ye Ayetullah beyin koltuu altna KARBORAN ve LEHSTAN GZL DER
NE ile ilgili iki kitab da alp gelmesi Dernein d
etkilere ne kadar ak olduunu teyit ve ibretle gz
nne serer. Nitekim bir sre sonra dernee giren
ler arasnda Yahudi ve Hristiy anlarn bulunmas,
Leon Kahunun da dernee ye olmas manidardr
ve bu dernein tamamen masonik bir teekkl ol
duunu tevsik eder.
1865 ylnda faali yet e geen YEN OSMA NLILARDERNE ksa zamanda gelime imkann buldu. Ba
t hayran paazadeler, masonlar, Hristiyan ve ya-
hudi genleri, Osmanl ricalinden ve devletin gidi
atndan ikayeti Osmanl Trk genleri birer bi
rer gizli dernee ye oldu. Mir'at mecmuas sahibi Refik efendi, Agah efendi, ricalden Ziya paa, Ebuz-
17
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
19/174
ziya Tevfik, Ali Suavi, iki OsmanlI ehzadesi Murat
ve Abdlhomit de demee kat l nca 5 kii l ik Yeni
OsmanlIlar birden 245 kiil ik bir gurup haline geli
verdi. Mustafa Fazl paa dernee katlnca dernek
gerek bir g olabilmiti.
Msrl prens Mustafa Fazl paa. Yeni Osman
lIlarn kurucusu deildir, sonradan katlmtr amma
Dernek onun yardm i le hayat bulmu ve onun des
tei sayesinde varln srdrebilmitir. 1829 yln
da Kahirede doan ve Hdiv smail paann kardei olan Mustafa Fazl paa her prens gibi eitilmek
zere stanbula geldi, statibulda Babialide grev al
d, 1845 ylnda girdii memuriyetinde sratle yk
seldi. Zeki, kltrl, hilebaz ve kurnaz bir adamd,
byk bir ihtiras ve sonsuz arzu ve kinleri vard,
zengindi de. Bu bakmdan herkese etki yapabiliyor
du, sratle ykselmesinin sebebi bu zellikleri ol
mutu. 1857 ylnda vezir rtbesiyle tanzimat mec
lisi yesi oldu. Hkmdara bile etki yapabilen, son derece kurnaz ve sinsi bir kiilii olduundan 1862
ylnda Maarif nazrlna ykseldi ve birka ay son
ra da devletin en nemli bakanl olan MALYE Nezaretine tayin edilerek Maliye nazr oldu.
Maliye nazrlnda Trk ulusuna ne kazandrd bilinmeyen bu Msrl prensin servetine sen/et
katt ve bu servetini de Osmanl mparatorluu
nun ykln kolaylatrmak iin kulland bir ger
ektir. Bu Msrl Fazl paa, 1865 yllarnda Yeni OsmanlIlar Dernei kurulurken dernek iinde deil
di ve sarayda keyfince yaam akta idi amma tam
bu srada cereyan eden bir olay onun hain ve muh
teris kiil iini ortaya karmaya yetti ve artt bile.
1866 ylnda kardei ve aabeyi Msr Hdivi smail
Paa, padiah Abdlazize bavurarak, Msr hidivli-
18
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
20/174
ine tayindeki veraset usulnn deitiri lmesini is
temiti. Ali ve Fuod paalarn da etkisi ile padiah Msr Hdivliinde uygulanan veraset usuln dei
tirerek hidivliin babadan oula gemesini kabul etti. Bu deiiklik neticesi Mustafa Fazl paa hidiv-
lik hakkn kaybetti. Bu olay, Fazl paann hem pa
diah Abdlaziz'e, hem de onu tevik eden Ali ve
Fuad paalara amansz dman kesilmesine gerek
ten vesile oldu. Bu kin ve dmanlk sebebiyle, onla
r taht ve iktidarlarndan uzaklatrmak iin Yeni Osm anl Ila r cem iyet ine katld gibi onlar maddi imkan-
laryle desteklemeyi de kafasna koydu. Yeni Osman
l I larla temas hayat i tehlike yaratacandan Fazl Paa ihanetini ey leme geirmek iin stanbuldan Pa
ris'e kat. Parise gelir gelmez yapt ilk icraat da
Yeni OsmanlIlar Parise armak oldu. Parise ge
len Faz;! paa burada Mehmet beyin kard L-BERTE gazetesinde yazmaya balad ve Osmanl h
kmdar Abdlazize hitaben bir de mektup yaynlad. (1) Bu mektubunda Fazl Mustafa paa:
1 OsmanlI Devlet ynetimin in dei tiri lm esi
ni, monari yerine (Nizam serbestane) diye isimlen
dirdii demokrasinin ikamesini istiyor ve yaplmas
gereken reformlar sralyordu.
2 Ay rca Osmanl Padiahna devlet ricali
hakknda tavsiyelerde bulunarak Ali Paa ve Fuad
paann grevden alnmasn, bunlarn hain ve bil
gisiz olduunu ileri sryordu.3 Saraylarn fitn e yuvas haline geldiini ve
saraya en son giren eyin doruluk olduunu iddia
ediyordu.
(1) smail Hami Dnimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi,Cilt: 4, Sayfa: 213-215.
19
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
21/174
Bu mektup Hrriyetiler arasnda byk heye
can yaratt. Mektubu Namk Kemal ve arkadalar
Agah elen d i ile Ebzziyo Tevfik Fran szcad an Trk -
eye evirdiler. Bu mektup stanbulda Tasvir-i ef
kr gazetesinde Trke oarak basld ve binlercenshas lkenin her kesine gnderildi. Mektubun
yaynlanmas Osmanl devleti iin talihsizlik olmutur. nk bu mektubu bahane eden yabanc dev
let adamlar Trklerin ilerine mdahale, OsmanlI devietini iten ykma almalar iin deli l olarak
kullandlar. Fazl paann yapt bir ihanet de u
idi ki mektubu bir takm aklamalarla birl ikte ya
banc devlet adamlarna gndermi ve Osmanl dev
letinin i ilerine mdahale iin frsat vermiti. Gen
OsmanlIlar, kendilerine jnTrk diye hitap eden, on
lara para yadran bu Msrl paann kin ve intikam
duygularn anlamam, ona alet olmu ve onu al
klamlard. Ancak Osmanl devletinin yce men
faatlerini gren, devletine bal Ali Paa, genlerin gafletini grm ve gerei fark etmiti. Amma bu
gen adamlara kar gerekli tedbirleri de almaktan
ekinmedi. Jntrk l iderlerinden Ali Suavi Kastamo-
nuya grevle gnderil irken Namk Kemal ve arkadalar da paylarn ald. 24 Mart 1867 tarihinde
kan bir tayinle Namk Kemal Erzurum vali muavin
liine getiriliyor; Ziya paa ise ayn tarihlerde Kbrs
mutasarrf oluyordu. Fakat her ikisi de Paristen da
vet alm, Msrl prens Fazl Mustafa Paa, onlarParise armt. Bu sebeple Namk Kemal ve Ziya
paa Parise gitmeye karar verdiler, ancak arkada
lar Ali Suaviyi de yanlarna almak istiyorlard; ara
larnda haberleme oldu. Namk Kemal ve Ziya pa
a toyIn edildikleri yerlere gidii eitl i bahaneler
le geciktirirken Kastamonuda bulunan Ali Suavi i le
20
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
22/174
seyahat tarihi ve buluma yerini esbit etti ler. Her
c arkada Mesinada buluacal
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
23/174
terked erek Lon draya geldiler. Ab d lazizin Fransa
gezisi jntrkler iin ar bir darbe olmutu amma
Jntrklerin arkasnda Fazl Mustafa paa gibi bir
mlti milyoner bulunduundan fazla bir deime ol
mad ve Londraya varan Yeni OsmanlIlar Londra-
da almalarn srdrme imkann buldu,
Abdiaziz hann Par is gezisi en ok Fazl Mu s
tafa paaya yarad. Zira son derece sinsi, kurnaz
ve ikiyzl olan bu zengin prens, Osmanl padiahAbdlazize yak la ma imkann bulmak la kalmad , p a
ra ve zeka ile at kaplar ardna kadar ak tu
tarak affedilmesini ve stanbula dn imkann sa
lad. OsmanlI padiah Abdiaziz de alak gnlllk gstererek Fazl Mustafa Paann stanbula dn
mesine izin verdi.
Fazl Mustafa paann atfedilmesi Osmanl dev
leti iin talihsizlik, jntrkler iin ise bir nimet ol
mutur. nk padiaha ve Osmanl devletine kin
dereces ind e d manl olan Fazl Mu st afa paastanbula dnmekle devletin iine sokulma ve devleti iten ykma almalarn hzlandrma imkanna
kavumu ve darda bulunan Yeni OsmanlIlar af
fettirme yerine onlar daha da bil inlendirme ve pa
diaha kar kartma projelerini uygulamaya koyul
mutur. Osmanl devletini ypratmak, Padiah tah
tndan indirmek iin her eyi yapmaya hazr olduu
belli olan bu Msrl prens, darda darbe hazrlar
ken ierde vezaret makamlarna kurulabilmi; YeniOsmanlIlar padiah aleyhine krklerken padiahn
yaknnd a kalmay becerm iti r. Babasndan kalan
byk serveti bu kini uruna harcamaktan ekin
meyen Fazl Mustafa paa, btn servetini Yeni Os
manl I lar hareket ine tahsis etmi, dergi ve gazete
ler karm alar iin sermaye vermi, hepsine ayr
22
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
24/174
ayr aylk balayarak onlar mcadelelerinde tevik etmitir. Lon drada gazete karmalarn salayan
Fazl Mustafa paa, ileri gelen jntrkierden Kani-paazade Ahmet Rfat beye 1500, Postac Agah efen
diye 1500, Namk Kemale 1000, Necip paa hafidiMehmet beye 1000, Read beye 750, Nuri beye 750,
Msrl Abdullah efendiye 750 altn Frank maa ba
lamtr.
Fazl Mustafa paann jntrklere yardm bir
ideoloiik yardm deildir, Osmanl devletini kurtar
ma hareketi de deildir, sadece kinini tatmin iin bu yola tevessl etmitir. Onun tek derdi hidivlli-
ne mani olan Osmanl padiahndan intikam almak
tr, iki yzllnn gerek nedeni budur, yoksa Ye
ni OsmanlIlarn dnd slahat, yenilik hareket
leri onu ok az ilgilendirir. OsmanlIlarn huzurunubozmak, devlet ynetimine fitne sokmak, ve Yeni
OsmanlIlar daima koz olarak kullanmak onun nem
verdii i lk eydir. Nitekim Yeni OsmanlIlarn aralarnda ihti laf kmasn daima nlemi, onlarn istek
lerini her zaman yerine getirmi ve mesela Londra
da Ali Suavinin ynetiminde 31 8 1867 tarihinde ya
yn hayatna giren MUHBR'in sermayesini verdii
halde Namk Kemal ile Ali Suavinin aras alnca
Namk Kemalin ikinci bir gazete karlmas hakkn-
daki isteini de kabul etmi ve Namk Kemalin ga
zete karmasna izin vererek gerekli sermayeyi de
vermitir. Namk Kemal bu sermaye ile Hrriyet isimli gazeteyi karma imkann bulmutur.
Yeni OsmanlIlar Londrada neriyata devam eder
ken hamileri Fazl Mustafa paa aff ahaneden ya
rarlanarak stanbula dnd. Babas Mehmet Ali pa
ann torunu brahim paa, lrken olu Fazl Mus-
tafay a iki buuk milyon altn, brakmt. O da bu
23
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
25/174
serveti stanbulda Osmanl devletini yl
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
26/174
OsmanlI devletinin amansz dmanlarna gnderii-
mitir. Bu mektup ve Fazl paanm yazl ikayetleri dmann eline bir vesika olarak gemi ve devlet,
ok byk zarar ve kayplara uramtr.
Yeni OsmanlIlar hareketi 1865 ylnda tekilat
lanarak 1875 ylma kadar srm ie de 1875 ylnda Fazl Mustafa paann lm il3 etkenliini kay
betmitir. Esasen 1876 anayasasnn ve Merutiye
tin ilan ile gayelerine varm grnen Yeni Osman
lI lar, bu davaya daha ok ahsi karlarn da ilaveetmekten ekinmedikleri iin Fazl Mustafa paann
lm ile ou kendiliklerinden, aleyhinde bulunduk
lar devlet iinde birer memur olarak grevlerini sr
drmlerdir. Bu ne garip bir tecell idir ki hrriyeti
geinen Yeni OsmanlIlar Derneinin pek ok men
subu ya devletin ya da Msrl politikac Fazl paa
nn paras i le yaamaktan ekinmemitir.Mustafa Fazl paann jntrk diye niteledii bu
gen osmanllar iinde yalnz iki kii Fazl Mustafapaann aylk teklif ini red kudretini gstermi ve ki
il iklerini davalar i le daha da ok deerlendirmi
ler ve yksek bir ahlak rnei olmulardr ki bu iki
j ntrk AL SUAV ile Necip pa an n torunu MEH
MET BEY olmutur.
25
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
27/174
JNTRK HAREKET NEDR?
Yeni OsmanlIlarn dou sebebi i ve d etl
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
28/174
men istenen gelimeyi salayamamas ve Osmanldevletinin inkiraza doru gidiinin nlenememesi ay-
dmlar ve rical zerinde menfi tepkiler yaratm ve
devletin yeniden Islahat hareketlerine girimesi esas
kabul edilmiti.2 OsmanlI devletinin geni snrlar iinde
milliyetil ik akmlarmn balamas i huzuru bozmu
ve devlet otoritesinin sarslmas iin gerekli ortam
hazrlanmak istenmitir. Bu hususta hem ierde, hem
de darda akl almaz almalar ve tertipler hazr-lanmakla kalmam her biri eylem haline getiri lmi
tir.
3 Bat hayranl ve dini terbiyeden rahatszolan baz serdengeti nefislerin rahatsz edici etki
leri hemen mkes bulmu, etraftan destek grm
ve yaplan azim propaandalarla yeni nesil zerin
de messir klnmtr.4 Hristiyan, Yahud i vs. gu rup lar i le birl ikte
etnik guruplann OsmanlIlar zerine yapt tesir, yava yava aznlklara yeni haklar verilmesi gibi bir
duygunun meydana gelmesine sebep olmutur.
5 Tanzim at h areketine kar dtan y aplan
basklar sonucu Osmanl snrlar iinde milli ihtiyaca
cevap vermeyen ve suni olarak yaratlan bir ERKEN
HRRYET zleminin Osmanl ve Trk d manlar
tarafndan iyi ilenmesi, din aleyhtarlnn krklen
mesi jntrk hareketinin balca sebeplerindendir.
B DI ETKENL ER :
D etkenlerin kkenleri ta Hal seferlerine ka
dar uzanr. Buna Batnn teknik ve askeri stnl
de eklenince d etkenlerin ok eitli ve ok
ynl olduu kolaylkla saptanr. Bunlar ana konu
larna ayrarak gurupta toplamak mmkndr;
27
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
29/174
1 Siyas Et k en ler : Ki l isenin Hal zi i niyeti
V8 Hal siyaseti hi deimemi, ancak klk ve el
bise deitirerek her zaman bir baka hviyetle kar
mza dikilmitir. Batiya gre slam ya da Trk
farketmezdi. Onlarn ezeli ve ebedi slam dman
l karlarnda tek engel ve tek dman olarak Os
man l I l a r g ryor la rd . slam dmanln OsmanlIlarn ahsnda devam ettiren Ballar, siyasi bir it
tifak kurmu ve her meselede bize kar eitli ma
sa oyunlar ihdas ve ikame ederek her ynde ypranmamz iin almlardr. Osmanl devletinin zaa
fa uramas iin her areye bavuran Botllar, Os
manlI devleti snrlar iindeki yabanc unsurlar da
devaml olarak kullanm ve istismar etmilerdir.
2 Ekon omik E tk en le r: Bat ve Hal d ny a
s ortaa kapayarak ilme ve teknolojiye ynelmi,siyasi itt ifaklarla da ibirl iine girimi, ekonomik ve
teknik g elime iin almaya balamt. Osmanl
devlet adamlar ise ekonomik gelimeye ve yeni artlara ayak uyduramad gibi kapitlasyon belasndan
kurtulmay do dnmemilerdi. Bu durum devletin
fakirlemesine ve d borlanmalara neden oluyor
ve ekonomik zorluklar yeni borlara sebebiyet ve
rirken devlet kendi onurundan ve istikllinden tavizvermek zorunda kalyordu. Bu ise Yeni OsmanlIlar
sinirlendirmekte, devletin aczini gren gen aydn
larda devlete ve ynetime kar tepki byme isti
dad yaratmakta idi.OsmanlI iktisadiyat Batlnn inhisarna ve m
rvvetine kalmt ki, bir yandan daha ok bataa
srklenirken Osmanl vatandann kendine gve
ni kalmyor ve korkun bir aalk duygusuria s
rkleniyordu. Trkler devlet kudretinin azaldn, is
tiklal ve gcnden ok ey kaybettiini farkedince
28
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
30/174
an telaa kaplmaktan, akl i le deil hisieriyle ha
reket etmekten kammyordu. Bu ise ateli genle
rin Yeni O s m a n l I l a r gibi gizli ihti lal derneklerine ka
yt olmalarna sebep tekil ediyordu. Oysa ki lke
nin her yannda Osmaniiy yok etmeye azmetm i
dmanlar gizli gizli alrken Trk unsurlarn bu
zaaflarn da kanaiize ederek devlet aleyhine geli
mesine imkan veriyorlard.
3 Ask en Et k en le r: Osmanl ordusu Ballar
karsndaki stnln kaybetmi, askeri hezimetve malubiyetler Trk genlerini devlet ynetiminden soutmu, hatta kar gelmeye itmi ve Osmanl ay
dn devlet dzeninde deiiklik ihtiyacn duymaya
balamt.
Siyasi, oskeri ve ekonomik etkenler kltr em
peryalizmine ok iyi malzeme olduundan lke s
nrlar iinde. Devlete kar gizli bir cemiyet kurma
imkan kolaylkla bulunabilmitir.
Batllarn tesirinde balayan ve devlete bakal-dran jntrk hareketi, smail Hami Dnimend'in ta
biriyle, takliti bir merutiyet hareketidir ve stad
jntrkler i in; (Mukal l id me rutiyetiler ) tab ir in i kul
lanmaktadr. (2)
Yeni OsmanlIlarn gaye kabul ettikleri bu merutiyet hareketi bir ihtiyacn deil, bir ihtirasn ese
ridir; Bir ideolojik mcadeleden ok bir ikbal ve men
faat mcadelesi iin kurulmu ve kullanlmtr. Ye
ni OsmanlIlarn merutiyet anlay Osmanl devletine hizmet ve hayrdan ok zarar getirmi: sada
katten ziyade ihanete medar ve methaldar olmu
tur. Ancak Yeni OsmanlIlarn davran ve Osman
lI padiahnn tutumu, jntrklere kar taknd ta-
(2) Aym eser, Cilt: 4, Sayfa: 214.
0Q
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
31/174
vr, bir byk gerei sergilemektedir. O da udurki; Gerek Abdlaziz gerekse Abdlhamid han gen
aydnlara kar sert deil, yumuak; kini deil, ba
baca davranm ve onlar yararl insanlar olarak dev
let hizmetinde tutmu , hayatlar i le oyn amamtr.Buna kar jntrk diye isimlendirilen ve 1865 de
kurd uklar Yeni Osmanllr derneind e toplanan
genlerin ou ihti lalci hviy etleriyle ancak ahsi
karlar salamlar, menfaatlerini her eyin stn
de tutmular, davalarn vuzuhla ortaya koyamadklar gibi merutiyet fikrini bile ancak Osmanl dev
letinin kurtuluu iin bir vasta olarak grmlerdir.
Bun lar davalarna ve ideoloji lerine hizmetten ok
kendilerine hizmet etmi, millet btnlnden ziydfe
de kendi btnlklerine ncelik tanyarak kendileri iin yaamlardr. Mesela menfaatleri haleldar edil
diinde baka, m enfaat saladklarnda bir baka
olan durumlar ve szleri elikilerle doludur ve Tr
kiye'ye kazandrdklar tek ey YANILGI ve KR BRBATI HAYRANLII olmutur.
30
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
32/174
JNTRKLER MEY SAVUSSSUYORD?
simleri ister (Yeni osmaniilar dernei), isterse
(Jntrk) olsun, 1865 ylnda gizli bir tekilatta bir
leen ve iinde veliaht Abdlhamid hann da bulun
duu gen Osmanl aydnlar Batl larn etkisinde ka
larak gelitirdikleri eylem ve fikirleriyle, siyasi tutum ve davranlaryle Trk ulusunun ihtiyacna ce
vap verememi ve devlete yar ar sal ayamadklargibi devletin inkrazna da mani olamamlardr. Bun
lar mill i bir ihtiyacn eseri olmaktan ok saray ev
relerinde grlen Bat modasndan esinlenmi kii
lerdi ve siyasi fikirleri toplumun ve devletin muhta
olduu fikirler ve eylemler olmaktan uzakt. Bu gen
ler Osmanl I devletinin zel durumunu; coraf, as
ker, mill, siyas artlarn dikkate almadan osman-
l devleti uyruunda bulunanlarn hi bir haklar yok
mu gibi hrriyet, eitl ik v e hak is tiyo rlar ve d evlet
ynetimine herkesin eit artlarla katlmas gerek
tiini savunuyorlard. Onlarn llerine gre:
1 Osmanl I tab i i ye t ind e b u lunan tm vatan
dalara ei t hak tanmak,
2 Kanun himayesinde vatandaa hrriyet
salamak.
!V
31
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
33/174
3 Adaleti uygu layarak vatandan durumuna
ykseltmek Osmanl devletinin kurtulmas iin vaz
geilmez artt ve bunlar yaplmadan devletin inki-
rozn nlemek mmkn deildi. Fakat onlar bu isteklerini ltmatomlar hal inde rical i devlete sunar
ken Trkiyede aznlklarn yan] Trk ve mslmon olmayan unsurlarn sonsuz bir hrriyete sahip, odil
ve eit artlarda yaadklarn grmezlikten geliyor
ve Batmn empoze ettii siyasi dnceleri vaka gi
bi kabulden ekinmiyorlard. Oysa ki o devir artlarnda vatandalar devlet ynetimine itirak ettirmek;
eitl ik, adalet, hrriyet.ve msavat fikirlerini siyasi
hak olarak tanmak Osmanl devletinin sonu demek
ti; inkiraz nlemek deil, devletin batn abukla
trmaktan baka bir anlama gelmezdi bu istekler..
Fakat jntrkler bunu tefr ik ve idrakten yoksun ve
acizdiler. Batnn kltr emperyalizmi onlarn dncelerini de etkilemi, kuru sz ve nazari prensipleri
kurtulu reetesi gibi grmlerdi. Yanldklar byk gerek de bu idi.
Jntrkler monarik idareye son veri lmesini ve
merutiyetin ilann istiyorlard. Bu istekleri hakl ve
meru idi amma zamanszd, erkendi, artlar ve or
tam yaratlmadan ortaya atlm fikirlerdi. Zaten bu
yzdendir ki hemen tm jntrkler Ali paa ve Fuad
paaya dman olmu, onlar demokrasi ve hakla
rn dman gibi grmlerdi. Oysa ki Ali paa da.
Fuad paa da hrriyet ve odaletin karsnda deil yannda idiler, merutiyete dman deil, taraftard
lar amm a onlarn kanaatlerin ce birok dil lerden,
dinlerden, mezheblerden ve renklerden, rengarenk rklarla mill iyetlerden mrekkeb olan ve dnyann
muhtelif ktasna yaylan Osmanl imparatorluunda
parlamento demek, o trl trl anasr iin bir mill i
32
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
34/174
ve dini mcadele meydan demei
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
35/174
dahale edip duran Garb devletlerinin hk md arla-
ryle siyaset adamlarna bile gndermekte tereddt
etmemi olmasdr. Birok tenakuzlarla dolu olan bu
tuhaf mektupta milyoner paa Padiahtan (Tebdil-i
usui-i idare) i le (nizam- serbestane) = Demo krasi
istemekte ve etrafmdaki mstearlar, yani Ali ve
Fuad paalar olduu hald btn devlet erknn
(hainler ve cahiller) diye tahk ir etmektedir. Buna
kar Ali paa Pariste (Reeponse son Altesse Mous-
tapha Fazil Pacha au sujet de sa lettre au Sultan) ismiyle risale eklinde Franszca bir cevap neret
tirmi ve bunda Faz! Paanm Maliye nazrl za
mannda Sadrazam Fuad paaya verdii layihalar
dan iktibaslar yaparak bir mddet evvel siyasetle
riyle idarelerini gklere karacak kadar methettii
adamlar biraz sonra nasl ihanet ve cehaletle itham
ettiini ok alayl bir l isanla ifa etmitir.Mustafa Fazl paann en iren hareketi, bir
mddet sonra stanbul hkmetiyle anlap Yeni Osmanl I lar yz st brakarak memlekete dnmesinde ve hatta kabineye bile girmesinde gsterilebil ir.
Bununla beraber iki yzl bir siyaset takip ederek
Paris yarannn aylklarn vermekte devam etmitir.
O tarihten itibaren yalnz iki kii Msrl paann ver
mek istedii ayl red etmitir: lk red eden AL
SUAV ve kincisi de Necip paa torunu MEHMET
beydir.
Yeni OsmanlIlarn arasna dier bir takm ahsiihti laflar da karm, nihayet birer birer hkmetle
anlaarak veyahut aff- umumiden istifade ederek
hepsi dnm ve en son olarak da Ali Suavi gel
mitir.
Bizde ilk merutiyet teebbs ite byle bir
dalma ile nihayet bulmu, Avrupada ve bilhassa
34
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
36/174
Fransa, ngiltere ve svicrede birok tein neriyat yapanlar memlekete dnnce mutlakiyet idaresinden
birer memuriyet alm, ilerinde kaside ve hatta jurnal yazanlar bile olmu, velhasl YEN OSMANLILAR
CEMYET nih ayet tefessh edip gitmi tir. Yalnz
Garb taklidi bir MERUTYET ve DEMOKRAS fikir
lerinin yaylmasnda bu teebbsn byk tesiri bulunduu da muhakkaktr. (3)
Merutiyeti getirmek iin 1865 ylnda stanbul-
da kurulup Pariste devam eden ve ok ksa bir sreiinde eriyip giden YEN OSMANLILAR hareketinin
l iderleri hi bir zaman tam bir fikir ve eylem birl i
inde olamamtr. Fikirleri ve prensipleri de kesin
hatlarla izilmi deildir. Ne istediklerini aratrd
mz zaman elikil i eylerle karlamak mukadder
olmakta ve insan bu Yeni OsmanlIlarn bir takm et
kilerle ve hissi hareket ettikleri sonucuna varmak
tadr. Onlann genellikle MERUT idareyi gerekle
tirmek iin bir araya geldiklerini sylemek mmkn.Ve hepsinin endiesi Osmanl devletinin iinde bu
lunduu kmaz. Bu kmazdan kurtulmak, devleti
kurtarmak istedikleri de muhakkak amma bunu ya
parken bir ideoloji adam, birer vatan kahraman gi
bi hareket etmemiler. Bir ksm ahsi kinlerini tat
min iin yola karken bir ksm geim dncesi,
bir ksm da ikbal ve hret iin yola koyulmu ol
duu intiban veriyor. Nitekim hepsinin devlet y
netimine kar kmalarna ramen stad smail Hami Danimendin dedii gibi, hepsi sonradan mut
lakiyet idaresinde grev alm ve bazlar jurnal ya-
(3) smail Hami Dnimend, tZAHLI OSMANLI TARH KRONOLOJS. Trkiye yaymevi, 1955, stanb ul C il t: 4, Sahi-f e : 214-215.
35
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
37/174
zacak kadar i leri gidebilmitir. Fikir yaplarna ge
lince bunda hi bir istikrar ve birl ik yoktur. Meruti
idareyi gerekletirmek onlarn tek mterek ynle
ridir. Fakat uygulama anlaylar bile biribirinden ok
farkldr. Bir ksm iddet ve ihtilal isterken bir ks
m buna kardr ve konunun fikir plannda kalmas
gerektiine inanmaktadr. 'Eylem veya propaanda
klarndan biri dierine galebe almam, herbiri ay
r telden ayr makamdan sylemitir. Aralarnda uyum
salanmamtr. Mesela din ile devlet ilikilerinde neyapacaklar belli deildir. Ali Suavi ve Fazl paa
laiklii savunurken Namk Kemal ve Ziya paa bu
f ikre kar geliyor ve din i le devlet ilerinin birbirin
den ayrlmasn istemiyorlard. Namk Kemal ve Zi
ya paa meveret usuln din zerine tesis etme
ye taraftarken dierleri bu dnceye iddetle kar
koyuyorlard. Bu bakmdan YEN OSMANLILARIN
neyi savunduklar suali cevapsz kalmakta ve bir bu
nalma are arayan insanlarn aresizlikteki davranlarn anmsatmaktadr. Ancak btn bu hatala
rna ve yanllklara ramen Yeni OsmanlIlarn:
1 MERUTYET ve DEMOKRAS hakknda
i lk fikirleri ortaya atarak Trkler arasnda bu konu
yu gncel sorun haline getirmekte rolleri aka grlmektedir.
2 ETLK, ADA LET, HRRYET gibi sl og an
larla lkede aznlklar farkna varmadan kopardk
lar ve lkede birlik yerine ayrcal hzla artrdklar da bir gerektir. Ne var ki ortaya attklar sz
ckler yer yer yeerecek ve yarnlar iin hizmetleriolacaktr.
3 Yeni OsmanlIlarn en nemli fik irleri M L
LYET ve TRKLK akmna neden olan fikirle
ridir. Calar iin tehlikeli ve yanl olan ve Osman-
36
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
38/174
I devletinin bnyesine aykr bulunan Milli yet veTrklk fikri, Yeni OsmanlIlar i le Trk toplumunu
etkilemi ve Trk toplumu mstakbel aamalarnda
kendine rehber edinecei fikr ortam Yeni Osman-
Jlarla hazrlamtr.
4 Batllama akmna nderlik etmelerine
ramen lke ve Trk toplumuna bu konuda msbet
tesirleri olmam, bir bat taklitil iini, ok kt bir
model halinde topluma sunmulardr ki zararn bu
gn bile ekmekteyiz.Gerek udur ki Yeni OsmanlIlar devlet sisteminde neyi uygulayacaklarn bilmedikleri ve bir ide
oloji rgt olamadklarndan 1876 tarihinde Meru
tiyetin i lan i le tarih sahnesinden ekilmek durumun
da kalmlardr. Ne Yeni OsmanlIlar dernei olarak
ne de jntrk hareketinin devam bulunan ttihat ve
Terakki cemiyeti olarak jntrkler gerek bir ideoloji ortaya koyamam ve dertleri tehis ve tedavide
:hi bir zaman isabetli kararlar alamamlardr. Buda onlarn sonu olmutur.
Yeni OsmanlIlar, Osmanl padiah Abdlhamid
'han iktidara getirmekle ona Merutiyeti kabul veilan ettirmi ve ilk Anayasann hazrlanmasn, ilan
ve icrasn salamlardr. Ancak onlar yakndan tanyan ve gizli cemiyette beraber bulunduklar sra
mda karakt erlerin i ve fik irlerin i iyice renen Abdl
hamid hana merutiyeti kabul ettirdikleri gibi, dev
let ynetiminde istibdadn sebebi de yine kendileri olmutur. Yanl hareketleri, ahsi karlar peinde
komalar, basiretli ve salkl bir politika takip ede-
i fnemeleri, daha ok d etkilerle hareketleri Osman
lI padiahn onlara kar tedbir almaya sevk etmi
ve Merutiyeti ilan eden Abdlhamid han, ksa bir
;Srede kurduu dzeni gene kendi elleriyle atiye att-
37
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
39/174
vermitir, meclisi !
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
40/174
bilhassa itt ihad ve terakki cemiyetinin kurulmasndan nceki devrede 1876-1895 seneleri arasnda ha
kim olmu olmas dikkate ayandr. 1889 a kadar
Avrupaya ka an ay dn lar n har ek et inde Yen i Osm an
l Ilar taklit etme arzusu hakimdi. Byle bir arzu ise
tek bana mtecanis bir teoriyi ve devaml bir ha
reketi yaratacak nitelikte deildi. Yeni OsmanlIlarn
daha nce baz akisler uyandrabilmi olmalar Tan-
zimatton sonra teekkl eden Bob-Aii brokrasisi
ne ve beraberinde getirdikleri ar ve onlarca sathi batllamaya kar ynelmelerinden ileri gelmi
ti. Yeni OsmanlIlarn faal olduklar senelerde bu his
leri paylaan birok kimse mevcuttu . Abd lhamid
devrinde ise hrriyeti aydn ok daha zor durum
dayd. (4)
Evet, sathi bir hrriyetil ikle ve zamansz ba
layan jntrk hareketi zaman gelince ihtiyalara ce
vap verecek sosyal ve siyasi hareketler iin gerekli
tohum lar atm ve fi l izlenen bu yeni d n celerGen OsmanlI subaylar arasnda yeni fikir ve ide
oloji akmlarna da balang tekil etmitir.
(4) erif Mardin, JNTURKLERN SYASt FKRL ER, t?Bankas Kltr Yaynlar, 1964 Ankara, sahife: 225.
39
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
41/174
VEN OSMy>NULAR CEMYETNN
LDER VE NDE GELEN YELER
A _ YEN OSMANLIL AR DERNE K URUCUL A RI:
1 NAS (1826 - 1871)
inasi, 1826 ylnda stanbu lda dodu. Babasehit topu yzbas Mehmet aadr. Tophane Fev-ziye mektebinde ill< tahsilini il
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
42/174
Agah efendi ile basn layatn a at l p TERC-M A N - 1 AHVAL arkada Agah efendi i le ikaran ve
basn aleminde yeni simalar tanyp onlar kadrosu
na alan inasi 1860 da nerine balad Tercmcn-
Ahval i ar kad a na terk ed er ek kendisi yeni bir ga
zeteyi Trk basn alemine getirdi. 1862 de Trk tx-sn aleminde yaynlanmaya balayan bu gazete TAS-
VR-i EFKAR'd ve gazetenin sahibi inasi idi.
Gazetecilik hayat ona yeni imkanlar, yeni dost
lar kazand rd, yeni ufuk lar ald nn e... YusufKmil paa, Subhi paa, Ahmet Vefik paa gibi nem
li kiilerle dostluk kurdu, onlarn gazetesinde yazj
yazmalarn salad. Namk Kemal ve arkadalar da
ayn gazetede bir araya gelmilerdi. Bu zengin kad
ro onun yeni teebb s lere girm esine neden oldu.
Gazetesi yannda bir ktphane tesis etmeye kararverdi, eitli kitap yaynlar yapt. Fenelonenun TE-
LEMAGUE isimli eserini tercme ederek yaynlad.
Ayrca KO BEY risaleler ini bas trd ve e itli ki tap ve makalelerle toplumun aydn kesimine tesir
yapmaya alt. Bu ekilde genleri uyarmak ve k
t devlet ynetiminde etkin bir gen kadro kurmak istiyordu. Edebiyatla siyaseti birletirmi gibiydi. 1863
ylnda yaynlad bir makale onun Maarif MECLS yeliini kaybetmesine sebep oldu. Devlet ilerinin
iyi yrmediini yazarak devlet adamlarn ve yne
timi tenkit ettiinden rical gznde tehlikeli bir adam
oluverdi. Yeni bir akmn ncs olmak emelindey-di, genleri etrafna toplad. Gazeteyi onlara adeta
teslim etti. Namk Kemal ve arkadalar Tasviri ef
karn devaml kadrosunda yer almlard. Aydn ke
siminde etkinliini srdren inasi Gen Osmanl I
lar derneinin de kurulmasna alt. Nihayet Der
nek 1865 ylnda kuruldu, inasi bu gizli kuruluun
41
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
43/174
milerde byk ilgi toplayan ve kendisine hret sa
layan vaazlar verdi. Vaiz olarak Trkiyenin her yerinde ad anlan bir kii oldu. ok gzel konuur,
vcaz verirken dinleyenleri adeta bylerdi. Sert veheyecanl yazlar yazdndan byk bir okuyucu kit
lesine de sahipti. Renkli bir kiilii, heyecanl ve do
lu bir yaam vard. Hep hareket halinde idi; vaaz-
loryla halkn sevgilisi olmu, yazlar ile de devlet
odomlarnm dmanln kazanm bir kii idi. 1865
ylnda stanbulda kurulan YEN OSMANLILAR DERNE kurucu yelerindendir.
stanbulda Filip efendi isimli bir Rumun kar
d MUHBR gazetesinde kan yazlaryle devlet ri-
collni uykusuz brakyor, herkes onun yazlarn ha-
roretie ve zevkle takip ediyordu. Osmanl gen ay
dnlar, saray mensuplar, paazadeler, devlet ricali
onun amaz ve sadk okuyucularyd. smi sarklihtilalciye, sarkl anariste kmt, amma onun hi
bir eye aldrd yoktu. Tok szl, cesur, heyecan-l ve tutarsz bir kiiydi.
Fazl paann Pariste yaynlanan ve Yeni Os
manlI lar tarafndan tercme edilen mektubu MUH-
BR'de yaynland. Bu yayn nedeniyle Muhbir gaze
tesi kapatld. Ali Suavi de bu vesile ile KASTAMO-
NUya memur iye t le srld. Fakat bu srada Fran-
soda bulunan Msrl Fazl Mustafa paa stanbul-
daki jntrkleri Parise davet etti. Ali Suavi de da
vetli ler arasndayd ; arkada Namk Kemal ve Ziyapoa ile haberleerek temas kurdular ve 30 Mays
1867 de arkada Parise vard.
Ali Suav i Pariste fazl a kalam ad , Osman l pa-
dioh sultan Aziz Parisi ziyaret edeceinden Fran-
so hkmeti jntrklerin lkelerini terk etmelerini is
tedi. Ali Suavi de arkadalar ile birlikte Paristen
44
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
44/174
Londraya gittiler. Aii Suavi, Yeni OsmanlIlar adnakarlmasna karar verilen MUHBR Gazetesini M
srl prens Fazl Mustafa paann gnderdii serma
ye ile karmaya balad. Ne var ki Ali Suavinin l
s yoktu, diledii gibi hareket edince Namk Ke
mal ve arkadalarnn tepkisini zerine ekti. Jn-tr kler gazetenin fikirlerini temsil etmediini iddia
ederek ilgilerini keserken Namk Kemal yeni bir ga
zete kararak yayn hayatna girdi.
Al i Suavi bild iince ya ay an bir kii idi. Muhbirkarken Fazl paadan para alnmt amma Fazl
Paa stanbula dnnce iler deiti. Ali Suavi bu
hareketi ho kar lamad. Fazl Mu st afa Paann
Jntrklere balad aylk kendisine de balanmak
istenince bunu reddetti.
Londradan Parise dnen Aii Suavi bo durmu
yordu: Pariste BABIL ve REPUBLGUE gazetele
rini kardL Keza Lionda yayn hayatna giren ULUM
simli dergi de onundu.1867 ylndan 1876 ylna kadar Fransa'd a kalan
Ali Suav i 1876 yl nda Me rutiyet in il n ve Abdlha-
midin tahta k i le stanbul'a dnd ve stanbul
da derhal greve tayin edilerek Tercme heyetine
girdi, fakat onun heyete girmesine itiraz edilince he
yet de datld. Bu sralarda Sarayla aras dzelmive saray indinde itibar kazanmt. Saraya bu yakn
lnn karln grd, Galatasaray Lisesi mdr
lne tayin edildi. Fakat o l ise mdr iken de vaazlarna devam ediyordu. Camilerde verdi i vaazlar
kalabalk halk kitleleri tarafndan heyecanla ve sa
brszlkla takip edil iyor, izdihamdan gz gz gr
myordu. ok heyecanl ve korkusuz olan Ali Suavi-
nin vaazlar saray evrelerini tedirgin etmeye bala
ynca saraydaki itibar sarsld ve bir sre sonra Ga
45
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
45/174
latasaray Lisesi mdrinden azledilerek gz hap
sine aind.Hi rahat durmayan, i^endine olay ve dert ya
ratmada usta olan sarkl ihti llci Ali Suavi bu kerre
Abdlham id'i tah ttan indirme sev dasma kapld ve
bu i isyan hazrlayanlarla ibirliine giriti. Tarihe
OIRAAN SARAYI OLAYI olarak geen bu hareke
tin tertipileri arasnda yer al'd, ne var ki Murat V.i
iktidara getirmek iin hazrlanan bu olay onun da
sonu oldu ve Saraya baskn yapt srada feci ekilde ldrld. 1878 ylnda bylece ok renkli bir
sima, su testisi su yolunda krlr fehvasnca, haya
tn kaybederek tarih sahnesinden ekildi.
Ali Suavi renkli kiilii o lan denges iz, harek et li,
sempatik ve kararsz bir insand; Yeni Osmanllarderneinde ve Jntrkler arasnda daima dikkati ze
rine eken kiil ii hem zamannda, hem de kendinden sonra gelen nesil ler zerinde messir olmutur.
Onun her eyi orij inaldi. Mesel din tahsil grmedii halde hoca ve vaiz olarak akl almaz bir byk
hrete sahipti; Halka etki yapmasn bil ir, gzel ve
tein konumalariyle herkesi bylerdi. Fikirleri dehayat gibi heyecanl, maceral ve dengesizdi. Ne
yapt, ne syledii belli olmazd. Din limi ve vaiz
olarak geinir, halka nutuk eker; tede de Hristiyan bir kadnla evlenmekten ekinmez, bazan da din ko
nularda umursamaz bir tutum taknabil irdi. Bir yan
dan yenilik ararken bir taraftan da eskiye bal kalyordu. Bir anda saraya en ar ithamlar yaparken bir anda sarayn adam da olabil iyordu. Yeni Osman
l I lar Derneinin kurucu ve yesi olmasna ramen Londrada bu dernein fikirlerine tam ters gelen d
nceleri gene o dernein yayn organnda rahata
neredebiliyordu. slmda ruhani l ider olamyaca-
46
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
46/174
n syler, hilafete iddetle muhalefet ederdi. Laikli
e taraftard. Trkeye OsmanlIca, Trk ulusuna ve
devletine OsmanlIlar denmesine kar idi. Arap ve
Fars gramerinin Trke iinde yer olmasn iddetlereddeder ve bu gram erin Trk ed e kul lanlmasna
daima itiraz ederdi. Bu itiraz yapan ilk Trk yazar
A! i Suav idir .
Ali Su av i phes iz ki byk bir T rk idi am ma
hareketlerinde dengesizdi; ok namuslu bir adamd
amma ls yoktu. Nitekim Fazl Mustafa Paann f inans e ettii ve Yeni Osm anlIlar odmd kard;MUHBR gazetesinde, birden aklna estii gibi yaz
yazmaya balam, mmet ve eriat i lkelerinden, Is
lm cemiyeti ve islm tevhidinden bahsederek Jn-trklere ters dmtr. Yeni OsmanlIlarn yayn or
gannda byle bir neriyat tepki i le karlanm ve Londro'da Jntrkler birbir ine dmt, o ise bun
lara hi aldrmadan bildiini okuyor, kafasna gelen
ve inand eyleri sylemekten ve yazmaktan ekinmiyordu. Londra'da yaynlanan Muhbir gazetesine
Jntrkler o kadar tepki gsterdi ler ki Al i Suavinin
gazetesindeki (Yeni OsmanlIlar neir organ) serlev
hasn bile deitirme teebbsnde bulundular.
Ali Suav i Trk o lar ak ortay a k yor, ar kas n
dan slamcln i lan ediyordu. Mesela ULUM der
gisinde derginin sahibi bulunan Trk Ali Suavi'-
nin, ayn dergide birden slam birliini istemesi veslamclktan bahsetmesi aknlk yaratyordu. Ani
klarndan ne geleceini nceden kestirmek zor,
hatta imkanszd. O heyecanlaryla yaayan, iinden geldii gibi hareket eden bir sarkl ihti lalciydi; oly-
lara, artlara ve duygularna gre fikir beyan eder,
ideoloji benimserdi.
47
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
47/174
Onun hakknda herkos bir baka kanaate varmsa bu onun kiiliindeki zellikten ileri gelmi
tir. Nitekim Ali Kemal Meram, Trklk Mcade
leleri isimli eserinde Ali Suavi'yi yle tanmlar:
Bir yn denecek kadar ok Suavi vardr. Yep
yeni Suavi ve ok geri Suavi... Alabildiine Trk-eci ve alabildiine Arapac Suavi; Tarafsz Suavi
ve tarafsz olmayan Suavi... TRK Suavi, Arap-
Su avi ... Merutiy eti Suavi, Meru tiyete kar
olan Suavi... eriat ve hilafeti Suavi; eriate, Pa
diaha ve hilafete kar o,ian Suavi... Suavi gerek
yapsyla buydu. Kabna smayan, ok yanl kiilii
yznden kabndan taan Suavi, o kaskat rejimin
karmak harla rl duvarlarnn sivril iine arpa
cak, paralanacakt. Nitekim sonu yle oldu, ve en
kts, bir takm evrelerce, ne ve ne olmad an-
lalmokszm ld. (5)
Ancak hemen hat r lat al m ki AL SUA V, Yen iOsmanlIlarn en cesur, en idealist, en namuslu ve
prensiplerine en bal yesidir. O kadar ki Msrl
paa tm jntrklere maa balarken Ali Suavi, ken
dilerini brakp sarayla anlaan bu adamdan para
almay erefine ve inancna aykr buldu ve para
yardm teklif ini iddetle ve nefretle reddetti. Jn-
trkler iinde Namk Kemal de dahil byk bir meb
la tut an yardm ve devaml maa almay redde
kimse yanamam, sadece Ali Suavi ve Mehmet beybu bykl ve mertlii gsterebilmitir.
Sarkl ihtilalci AL SUAV'nin (LAK DEVLET) ve
(TRKL) savunmas yaad a iin inanl-
(5) Ali Kemal Meram, TRKLK VE TRKLK MCADELELER TA RIH t, Kltr Kitabevl, stanbul, 1969,sahife: 96.
48
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
48/174
maz bir eydi ve cok byk bir cesareti ve inanc gerektiriyordu. nk o ada mliystil ik lareket-
leri yeni balamt ve devlet politikasna tamamen ters geliyordu. Hele laik devletten sz etmek im
kansz gibi bir eydi ve bu imkanszlk iinde Ali
Suavi'nin sesi gr ve sert kmakta idi. Evet, Ali
Suavi gerekten ok cesur, deli bir insand. Hila
fetin en gl olduu bir devirde ortaya karak hi
lafet ve eriat dzenine kar gelmek, padiahln
son bulmasn istemek ve monarik sistemi ykmayaalmak akl almaz bir iti ve bu ie sarlan, m
cadelesini veren Ali Suavi elbetteki cesaret ve inan
cn sembol oluyordu.
Trklk akm nr i lk defa konu olarak ele al
mas onun iin bir ereftir. lk defo Trkologlarn eserleri zerine eilen, Ali ir Nevai'nin lgatim inceleyen Ali Su av i, Osmanl I milleti ve Osmanl dili
deyimlerinin uydurma olduunu ileri sryor; Kuran
kerim ve hut belerin Trk e oku nmasn, namazn Trke dualarla klnmasn ne srm, Kuran ke
rimin Trke yazlmas zerinde srarla durmutur.
1870 yllarnda Genel bir An siklo pedi yay nla
mak onuru da Ali Suavi'nindir.
A|i Suavi j ntrk harek et inin en orijinal ve ren k
li. kiisi olduu kadar, Trk-Milliyeti hviyetiyle
de, kendisinden sonra gelenlere etki yapan en g
l milliyetidir de. Bu milliyeti kiilii ile, belki de
yabanc parma kokan YEN OSMANLILAR hareketine milli ve bize ait olan bir eyler katm ve g
nmze dek ulaan msbet etkiler yapabilmi tek
kiidir. Onun Trk ve mill iyeti kiil ii ortaya at
t fikirlerle gnmzde en ok sayg kazanan jn
trk olmasn salamtr. Fakat a iin ayn ka
nya varmak mmkn deildi. Zira onun ortaya at
49
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
49/174
t Trklk ve mill iyetil ik tikri bugn ne kadar
zorunlu ise onun anda da o kadar gereksiz vezamanszd. Esasen rical indinde tepki ile karlan
mas ve OsmanlI devleti iinde daima gz nndetutulmasnn gerek sebebi de budur, onun mill iyet
i kiilii ve zelliidir. (6)
3 AYETULL AH (18^5 - 1878) ;
Subhipaazade Meiimet Ayetullah bey, jntrk
hareketi l iderlerinden ve Yeni Osmanl Ilar Dernei
kurucularndandr. Abdurrahman Subhi paann torunu, ve Subhi paann oludur. zel eitimle ye
titiri len, Fransz mrebbiyelerin elinde byyen Aye
tullah daha 15 yanda iken Defter-i Hakani kale
mine girerek 1861 de katip oldu. Sonra emlak dai
resi memurluuna geti, oradan da DEVLET URA
SI memurluuna atand. Balbek ve Bukolaziz kaymakamlklarnda bulundu. Bu arada Yeni Osmanl I la r
Derneinin kurucular arasnda yer ald. Namk Ke
mal ve Ziya paa ile dost ve arkadatr. Onlarla bir
l ikte monariye kar sava amtr.
Ayetullah bey ih ti lalci ruhu ta yan , Bat etk i
sinde kalm ve kendi trelerini krnseyen bir
adamd, 1865 de kurulan Yeni, OsmanlIlar dernei
nin i lk toplantsna gelirken koltuu altnda getirdi
i iki kitap onun yabanc etkisinde ne kadar kald
n ve nasl bir ihtilalci olduunu gstermesi bak
mndan ibret vericidir.
1876 merutiyetin i lanndan sonra btn jnt rk-
1er gibi Ayetullah bey de nemli bir grevle stan-
(6) erif Mardin, lNTRKLERIN SYAS FIKtRLERt, 1964, Bankas Yaynlan, Ankara.MEYDAN LAROUSSE, cilt: 1, sahife: 325.SLAM ANSKLOPEDS, cilt: 5, sahife: 140.
50
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
50/174
bu ldan uzaklatrld. Erzurum mektup usu oldu.
1877 ylnda balad mektupuluk grevi iki yl ka
dar srd. 1878 senesi iinde Erzincana giderken
Tercanda tifoya yakaland ve ld. (1878)1846 ylnda Msr da doup 1878 ylnda ok
gen yata Tercan'da len Ayetul lah bey tam bir
ihtilalci idi. Kurnaz ve zeki, ikna gc ok kuvvetli
bir kimseydi. Yabanc hayranl onu kr edecek ka
dar ileriydi. Hrriyete ak bir insand. 1865 tarihin
den 1876 tarihin e kad ar Yeni Osman lIlar derneibnyesinde devlete kar isyan hareketini srdren
Ayetu llah bey, 1876 yl ndan sonra da as i ve ih t i lal
ci hviyetini deitirmedi. Devlet memuru iken de
devletin aleyhinde alm ve Sultan Azizden son
ra kendisine ikbal ve imkan veren Sultan Abdlho-
mid hana dman olmu ve onun tahttan indiri lme
si iin giri imlerde bulun mutur . Ruhen menfi ve
muhalif bir insan olduundan lmne kadar ayn
muhalefeti srarla ve inatla srdrd.Eserleri yoktu r. Hayatnd a VA KT gazetesin de
makaleleri km, Basiret gazetesinin bayazarln yapmtr.
4 SAIR AHMET BEY OLU MEHMET BEY
(1824 - 1872):
As! ad EM N dir . Sarahm et bey zade Emin bey,
1824 ylnda stanbulda dodu. Badat Valisi Necip-
paazade Sar Ahmet Beyin oludur. O da btn paa ocuklar gibi zel eitim grd. Franszca
rendi ve ocuk yata Babiali Tercme odas katip
liine atand. Buras Osmanl aydnlarnn topland
bir ihtilal yuvasyd adeta. Bu sebeple Emin bey
de zamann paazadeleri gibi gizli dernek ve yuva
larda alan bir Osmanl siyasisi oluverdi. Osmon-
51
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
51/174
l devletinin gerilediini gryor ve i^kl reformlar
yaplmas gerei
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
52/174
rndan birisi olan Agi efendi, 1832 ylnda stanbul'da dodu, YozgatlI apanzade Hulusi efendinin oludur.
Agh efendi tp tahsil etmi, fakat doktor de ilkatip olmutur. Okula devam ederken Franszca, n
gilizce, talyanca rendi. Dil renimine kar zel bir kabiliyet ve ilgisi vard. Bu bakmdan tp tahsi
l ini terk edip Babiali tercme odasna memur oldu.Bu memuriyette dikkati ektiinden Paris elil ik sek
reterliinde grevlendirildi. 1852 ylndan 1854 ylna kadar Pariste kalan A g h efendi stanbul'a dn
dkten sonra posta nazrlna getirildi. Ve 1861'de
Trkiye'de ilk defa posta pulu kullanma usuln uy
gulad.
21 Ekim 1860 ylnda karmaya balad Ter
cman-! Ahval isimli gazete Trkiyede yaynlanan
ilk ahsi Trk gazetesidir.
1860 ylndan 1866 ylna kadar sahip ve baya
zar olarak ynettii Tercman- Ahvali 1866 da brakarak o da Paris'e gitti. Fakat bu gidi 1852 gi
dii deildir. 1865 ylnda kurulan Yeni OsmanlIlar
isimli gizli cemiyetin kurucu ve faal yelerinden ate
li bir muhalift ir ve Ali paann tesiriyle grevinden
ayrlm bir ihti lalci hviy etiyle Parise kad ar gel
mitir.Ali Suavi, Nam k Kemal, Ziya paa gib i [ntrk-
lerin ideal arkadadr ve Avrupaya kandan son
ra Fransa, ngiltere ve Belika'da tam drt yl srgn hayat yaad. Amansz dmanlar Ali ve Fuat
paalar ldkten sonra affa urayp ancak 1871 y
lnda stanbu l'a dnebildi. Fakat stanbu l'da fazlo
kalmad, kalamad; Sarayn istei ile zmir mutasar-
raflm a tayin edilerek stanbu ldan zmir'e gitti.
Onun arzusu stanbul'a dnmek arkadalanyle be
53
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
53/174
raber olmakt ve bunu salamak in ok urat,
netice olamad. mitleri krld bir anda ise Devlet ras yeliine atanarak stanbula dnd.
OsmanlI tahtna jntrkier tarafndan getiri len ve 1876 ylnda merutiyeti ilan eden ikinci Abdl-
hamid han, kendisi de bir intrk olduundan fikirve inanlar kadar kiileri de yakndan tanyordu. Ve
jntrkler in dnceler inin s man l dev let ine yarar
deil, zarar getireceini kabul ediyordu. Bu sebeple
iktid ara gelir gelm ez jntrk lere- kar tedb irler alma gereini yerine getirmek zere harekete geti.Hrriyetileri bir bir stanbuldan uzaklatrd. Agh
efendi de nasibini almakta gecikmedi. nce Bursa,
sonra da Ankaraya srld. Ankarada 1882 ylna
kadar kald. Baarl ve uysal davranlar affedil
mesine imkan verdi, 1882 de Rodosa tayin edildi.
Ne var ki ksa bir sre sonra Namk Kemal Rodos
mutasarrf olunca onu do Midil l i mutasarrlna ta
yin etti ler. Midil l i mutasarrflndan 1883 ylnda Atina eliliine atanan Agh efendi 1885 ylnda eliiken Atinada ld.
6 KA YAZA DE READ (1844 - 1902) :
Jntrklerin i leri gelenlerinden ve Yeni Osman
lIlar dernei kurucularndan olan Kayazade Read
1844 ylnda stanbulda dodu. Babas Yozgat mu
tasarrf Kayazade skender beydir. Namk Kemal ve
Ziya paann kader ve lk arkada olan Read,OsmanlI ynetimine kar rgtlenmek ihtiyacn duy
mu ve meruti idare kuruluncaya kadar mcadele
etmek zere 1865 ylnda Yeni OsmanlIlar Derneiisimli gizli rg tn kurucular arasna katlmtr.
Dernein kurucusu ve ynetim kurulu yesi olarak
grev alan Read, 1866 ylnda dier arkadalar gi
54
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
54/174
bi Paris'e kamak zorunda kalmtr. O da teki ar
kadalarna uyarak Paris'te Msrl prens Fazl Mus
tafa paann himayesine girmitir.
Kay azade Read 1866 ylndan it ibaren 10 ylAvrupad a srgn o lar ak ya ad am ma hi bir za
man sknt ekmedi. Zira Fazl Mustafa paann hi
mayesinde idi ve hamisinden ayda 750 altn frank
maa alyordu. Ancak rr3rutiyetin ilanndan sonra
1876 ylnda stanbul'a dnebildi.
Padiah Abdlhamid han eski bir jntrkt vekendisini iktidara getiren arkadalarna kar grevini unutmad. Read beyi affetmekle kalmad, onu
hemen memuriyete tayin ettirdi. eitl i idari grev
ler yklenen Read bey baarl olmu ve ksa s
rede (Paa) rtbesi ile (RUMEL BEYLERBEY) ola
bilmitir.1889 da Kuds mutasarrflna atanan Read
paa burada tam on yl kald. Ancak kudste on yl
kald ktan son ra 1899 ylnda azledildi. Bu azildensonra yerii bir greve otanmad, kendisi stanbul'a
dnd. stanbul'da 1902 ylnda ld,
7 NA MIK KEMA L (1840 - 1388) :
Jntrklerin en mehuru ve halk tarafndan en
sevileni olan Namk Kemal Trk edebiyat tarihinde
vatan airi olarak bil inir. Asl ad Mehmet Kemal'
dir. Babas Abd lhamide m n ecclmb alk yapan
Mustafa Asm bey, annesi de Konial Abdllatif paann kz Fatma Zehra hanmdr. Soyca Topal Os
man paann torunu olan Namk Kemalin babas
yoksulluk iinde yaam ve hayatnn son devrele
ri kaynpederinin hanesinde gemitir. Bu sebeple
Namk Kemal 1840 ylnda dedesi Abdllatif paa
nn Tekirdandaki konanda dodu. 19 yana ka
dar da dedesinin nezdinde kald.
55
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
55/174
Dedesinin memuriyeti dolaysiyie eitl i yerleregimel< ve ll
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
56/174
du. Namk Kemal gazetede yazd makalelerle en ok eitim davas zerinde duruyor, kadnlarn oku
tulmasn savunuyor ve onlara hak verilmesini is
tiyordu. Edebiyat dilimiz zerinde duran Kemal, tp fakltesinde tedrisatn Trke olmasn savundu.
Tepeba gazinolarnda rumco sylenen Trk aleyhtar arklar ar ekilde eletirm esi Devlet
adamlar ile arasnn almasna neden oldu. Zira
hkmetin gnderdii tenbihnameye tena halde si
nirlenen Namk Kemal, tenbihnameye teessflerinibildiren bir makale ile cevap vermitir. Bu olay Kemal ile devlet ricalini kar karya getirmitir.
1865 de kurulan Yeni OsmanlIlar cemiyetinin ku
rucu ve faal yesidir. Dernein kurulu almala
rna katlm, basnda program ve prensipleri hak
knda yazlar da yazmtr. 10 Mart 1867 de yazdark Meselesi isimli makalesinden dolay hkmet
bir kararname yaynlayarak basn ok sk kaytlar
altna ald, Sadrazam Ali paa, Kemal'den tasviri efkar terketmesini istedi, Kemal bu teklifi red etti. Bu
sralarda Fazl paann yaynlad mektubun terc
mesi ii ortaya kt. Bylece saray iin tehlike ha
line gelen Kemalin stanbuldan uzaklatrlmas ge
rekiyordu. Bunun iin Kemal Erzurum vali muavin
liine atand. Fakat Kemal tayinine ramen gitmek
istemiyordu, zira Av rupadan bir mektup alm ve
Msrl prens Fazl Mustafa paa onlar arkadala-
ryle birl ikte Avr upaya davet etmiti. Kemal, Ziy apaa ve Ali Suavi birlikte kamay planlad ve plan uyguland. arkada 30 Mays 1867 tarihinde Pa
rise vard. Pariste fazla kalamadklarndan ngilte
rede Londraya getiler. 30 Haziran 1867 de Lond
raya gelen Kemal burada Hrriyet gazetesini kar
d. 29 Haziran 1868 tarih ind e ner iyata bal ayaa
57
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
57/174
Hrriyet gazetesi Namk Kemal'in siyasi mcadele
sini simgeler. O iki yl hi bir yere yaz yazmam,
sadece Hrriyet gazetesinde yazd yazlarla kiil iini ortaya koymutur. Siyasi fikirleri olgunlam,
Babaiiye kar adeta sava amtr. Bir yandan davatan hasreti i le coarak yazd vatan iirleri ba
l bana birer hadise oluyordu.Hrriyet gazetesinde savunduklar temel esas
lar unlard:
1) Memlekette acilen ynetimde deiiklik yaplmas ve Meruti idaren-in bir an evvel kurulmas
zorunludur. Devletin bekas iin bu artt ve bakaca
b ir kur tu lu midi ve imkan yoktu.
2) OsmanlI devletinin tm itimai ve idari ku
rumlan bozulmutu. Hepsinin birer birer ele alnmas
ve geni reformlar yaplmas gerekmektedir. Bu slahat acil duruma gelmitir, sratle are bulunmas
lazmdr.
M-amk Kemal Hr riyet gazetesi nd e yazarken arkada Ziya paa ile fikir ve eylem ihti lafna d
tnden 1869 yl eyll aynda gazeteden ayrld.
Trk iye'ye dnm ek istedi fak at m rac aatlar red
olundu. Ancak Ali paa bu gen kabiliyetli Kemal
iin bir are dnd. Kendisi onu affetmez gr
nrken zabtiye nazrna bir mektup yazdrd. Zab-
tiye nazr Hsn paa, Ali paann arzu ve izni ile
yazd 8 Temmuz 1870 ve 9 Austos 1970 tarihli iki
mektupla Kemal'i stanbul'a dnmeye davet etti. Namk Kemal 1870 yl kasm aynda stanbul'a dnd,
Namk Kemal 5 yl sren srgn devresinde Paris'te hukuk ve iktisat dersleri alm, Fransz fikir ve
sanat adam lanyle tanm, bi lhassa tarihi Leon Cnhun ile dostluk kurmutur. Kemal Avrupadan d
nerken dolu ve kamil bir yazar olmutu amma aff
58
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
58/174
artl idi, Trkiye'ye dndl
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
59/174
halkn heyecan ve ilgisini bret gazetesi geni ekilde sergilediinden 5 Nisan 1873 gn gazete kapatld. Ve ertesi gn arkadclaryle birlikte tevkifedilerek MAGOSAya srld.
Abdiozizin halli ile Mu rat V. 30 Mays 1876gn tahta geince ertesi gn Namk Kemal ve arkadalar hakknda genel af karld. Ve Kemal 19Haziran 1876 tarihinde stanbula dnd.
Murat V.'in akli dengesi bozuk olduundan 93
gn sonra tahttan indirildi ve yerine Abdlhamid II.tahta geirildi. Sultan Abdlhamid han padiah olunca Kemali yksek mevkilere getirdi. 18 Eyll 1876tarih ind e Devlet uras yeliine atand. 7 Ekim1876 da kanuni esasi komisyonuna, 4 Kasm 1876 dada anayasa komisyon azalna tayin edildi. Anayasa hazrlanrken padiah sk sk Kemali yanna aryor, onunla maddeler ve prensipler zerinde tartyordu. 6 ay iinde kanuni esasi tasla hazrlanp
hkmdara sunuldu. Abdlhamid han anayasa taslana baz maddeler ilave ettirmi ve bazlarn tadil ettirmiti kanuni esasi bu tadilatlar yapldktan sonra 23 Aralk 1876 tarihinde yaynland.
Merutiyetin^ ilnndan ksa bir sre sonra Padiah, Ziya paay Suriye valiliine tayin ederken Kemal i ikna ederek bir yere tayin etme teebbsndebulundu ise de Namk Kemal stanbulda kalmakta srar etti. Bu olaylar padiah iine ald amma frsat
kollad, 5 ubat 1877 de Midhot paa sedaretten azledildi ve ertesi gn de Namk Kemal tevkif edildi.Ancak mahkeme Kemal hakknda bi r karar vermedi, onu sulu bulmamt. Bu sebeple yksek mahkemeye evki gerekiyordu fakat bu mahkeme kurulmad, be ay hapis yattktan sonra Akdeniz adalarnda oturmak art ile Hkmdar tarafndan tahli
60
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
60/174
ye ettirileli. 19 Temmuz 1877 tarihinde Midilliye hareket et t i : 18 A ra l k 1879 tarihine kadar sank vesrgn olarak kald Midilli adasnoan af ile ayrlacan dnrken 18 Aralk 1879 da Midilli mu-tasarrflna atand. Burada Celaleddin Harzemahyazp bitiren Kemal bu eserini Padiah Abdlhamidegnderir. Abdihamid deerini takdir ettii Kemalinbu jestine karlk verdi ve 28 Eyll 1881 tarihinde Namk Kemale (Bl) rtbesi verildi, iki yl sonra
da yani 30 Austos 1883 tarihinde de ikinci defataltif edilen Kemale OsmanlIlarn byk rtbesi (Nian Osmani) ile taltif edildi, Namk Kemal Midillideyedi yl kald. Bu devrede saray ile aras dzelmiti. Bu yzden ilmi almalarna daha byk hzladevam etti ve yeni yeni eserler verdi. 15 Ekim 1884tarihinde Rodos mutasarrflna tayin edildi. Padiah, Kemalin hareketlerini izliyordu, baarl almalar nedeni ile onu deerlendirdi, kendisine (im
tiyaz madalyas) verdi. Rodosta yldan fazla kald ve halka hizmetini en iyi ekilde yaparken okul ve camiler ina ettirdi. 1877 de Sakz mutasarrflna atand. Zatrreye yakaland Sakzda hastal gittike nksetti ve 2 Aralk 1888 gn ld, nce Sakzda cami hazresine defnolundu ise de Ebz-ziya'nn padiaha mracaat zerine cenazesi Sakzdan alnarak GELBOLUya getirildi ve Bolayr-da Rumeli fatihi ehzade Sleyman paann trbe
si yanna defn edildi. (7)
(7) slam Ansiklopedisi, cilt; 9, sahife: 54-72.Meydan Laroisse, cilt: 9, sahife ; 214.
61
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
61/174
B YEM OSMANLILAR DERNENE KATILANNEML YELER :
1 ZYA PAA (1825-1880)
1825 ylnda stanbul'da doan Ziya paann asad Abdlhamid Ziyaeddin'dir. Erzurumlu Feridddin Efendi isimli bir gmrk memurunun oludur. Tahsilini stanbulda yapm ve Beyazt Rdiyesini bitirmitir. ocukluunda Farsa renmiti. Daha 17yanda iken BabIlide Sedaret Mektebi kaleminegirdi.
ok gzel iirler yazar, kendisine sunulan metinleri anlaml okurdu. Bu yzden daha ocukluunda arkadalar arasnda hret oldu. Ksa srede ismi ricalin kulana kadar gitti ve Reit paann dikkatini ekti. Reit paa bu istidatl gencin ykselmesine yardmc olmakla onu 1855 ylnda Hkmdar
Abdlmecid Hann nc ktip liine tayin ettir di.Saray ktiplii Ziya paa iin yeni bir imkn ve
ikbaldi. Memuriyetine baladktan ksa bir sre iinde Franszcay da rendi. Bu yeni evre ve tant yeni insanlar genellikle paazadeler ve Bat hayran aydnlard. Onlar birtakm yeni fikirleri tartyorve OsmanlI devletinin geriliine ve batna are aryorlard. Onun iindir ki Ziya paa da arabuk bu yeni insanlarla kaynat, onlarla dost oldu ve fikirle
rini de benimsedi. Bylece yeni hareketlerine taraftar, reform isteyen ve devlet ynetiminde mutlakadeiiklik yapacak olan ihtillciler arasna Ziya paa da katlm oldu. O srada kurulan YEN OSMANLILAR gurubuna katld. Fakat hareket ve szleri dikkatle izleniyordu. Yenili k taraf tar olduu, merut iidareyi istedii anlalnca Ali paa tarafndan ktip
62
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
62/174
likten azledildi. Saray ktipli inden -azledilmek Ziyapaa iin ar bir darbe olmutu amma Osmanl Devlet adamlar kimseyi birden harcamak istemezlerdi,daima yeni grevlerle muhalifleri kazanma yolunu seerlerdi. Bu sebeple Ziya paa da azledilmekle birkenara atlmad, kontrol altnda bulundurulmasnaramen Zabtiye mstearlna getirildi. Fakat onunZabtiye mstearlnda da rahat etmiyecei belli idi,esasen Ali ve Fuad paalar Ziya paann stanbul
dan uzaklatrlmas kansnda idiler; uzaklatrma ilemi srgn eklinde olmuyordu, taltif ve terfi ettirilerek gnderilmesi iin kendisine (Paalk) rtbesi verildi ve Atina elilii ile Kbrs mutasarrflnatayin edildi. Siyasi grleri kuvvetli, iini bilen birinsan olduu iin alt ay sonra Padiah tarafndan stanbul'a arld ve kendisine Bosna-Hersek denetim grevi verildi. Ziya paa bu denetimde ok baarlolduundan mkfatlandrlarak nce Meclisi Vl
zalna, bilahare de Adalet Bakanivna atand. Nevar ki Ali paa da, Fuad paa da Ziya paaya gvenmiyorlard. stanbul'da kalmasnda tehlike grdklerinden Adalet Bakanlnda bulunan Ziya paay nce Amasya mutasarrflna tayin ederek stanbul'dan uzaklatrdlar. ki yl Amasya mutasarrfl grevini ifa ettikten sonra Samsun mutasarrflna tayin edildi. Bu srada hakknda ihbar vaki olduundan tahkikat ald. Tahkikat komisyonu Ziya paa
nn susuz olduuna kanaat getirdiinden dosyasnkapatt ve susuzluu sabit olan Ziya paann stanbul'a dnmesi mmkn oldu. stanbulda tekrar Meclisi Vl zalna atandndan yeni grevine balad.
Ziya paann stanbul'a dn ile hayatnn yeni bir dnemi balar ki bu dnemde Ziya paa byk
63
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
63/174
siyasi olaylarn iinde aktif bir unsurdur. stibdadakar tekiltlanmak gereini duyan gene OsmanlIlarla iliki kurar, devlet ynetiminin deitirilmesinio da istemektedir. O srada kurulmu bulunan YeniOsmanlIlar Cemiyetine kat larak dernein en faalyelerinden birisi haline geldi. (1865). 1867 ylndaKbrs mutasarrflna tayin i, kan Ziya paa, Kbrsa hareketini geciktirmek iin bahaneler icat ettive bir sre daha stanbul'da oyaland. nk o s
rada Fransada bulunan Fazl Mustafa paadan Parise gelmesi iin davet almt. Arkada Namk Kemal ve Ali Suavi ile temas kurarak birlikte kamayplanladlar ve Ziya paa arkadalar ile birlikte 17Mays 1867 de Parise vasl oldu.
Parise gelip Jntrk hareketi yneticileri arasna giren Ziya paa dier Jntrkler gibi Paristefazla kalamad. Sultan Azizin Paris ziyareti nedeniyle Fransa hkmeti Jntrklere Fransay terketme-
lerini emretmi olduundan onlar da Londraya getiler. Londrada cemiyet adna Ali Suavinin kardMuhbir gazetesinde siyasi mcadelelerini srdrrken Ali Suavi ile aralar aldndan Ziya paa arkada Namk Kemal ile birlikte 1868de Hrriyet gazetesini karmaya balad, Namk Kemal gazetedenayrlnca da tek bana gazeteyi karmaya devam etti. Hatta kendisi Londradan ayrldktan sonra svireye gemek zorunda kalmasna ramen gaze
tesini brakmad ve son 12 saysn Cenevre'de neretmeye devam etti.
Ali paann lmne kadar srgnde kalan veAvrupa'da do lamaya mecbur edi len Ziya paa busrgn srasnda da bo durmad, siyasi mcadelesine devam ettii gibi eserler de vermekten geri kalmad. TERKB- BEND, TERC- BEND, ZAFERNAME
64
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
64/174
gibi eserlerini yazd ve yaynlad; gazellerin i yazpeser haline getirdi ve eitli eviriler yapt.
Kendisine ba dman kabul ettii ve btn Jn-trklerin kar olduu Ali paa lnce affa nail olarak stanbul'a dnd ye her zamanki gibi Osmaniidevlet ricali tarafndan yeniden greve atand. craCemiyeti yelii, Devlet ras zalnda bulundu.
Ziya paa da dier Jntrkler gibi belirli kiilere kar idi ve hedefleri Padiah deitirmek ko
nusu zerinde teksif ediliyordu. Bu bakmdan o daSultan Azize kar idi, Ali Ve Fuad paalarn dman idi, kendilerini yle gryor, yle kabul ediyorlard. Bunlar deiirse her ey dzelecek zann Jn-trklerin anlalmaz zaaf ve aczleridir. Halbuki dman olduklar, tahttan indirmek iin tek ilatlar, kurduklar Abdlaziz Han onlar daima himaye etmi,ikbal ve saltanatlarn salam, devlet makamlarnda onlara en nemli grevleri vererek kiiliklerinden
lkesini ve milletini yararlandrmak istemitir. FakatSultan Aziz ne yapsa kr etmedi, Jntrk camiasnadaima antipatik ve kt grnd. Onlar her vakit Padiah Abdlaziz'i tahttan indirip yerine Murad' getirmeyi hayal ettiler ve tm savalarn bu gayeye ynelterek sonu ta aldlar amma bu tutum dahi Jn-trklerin yabanc etkisi ve bilhassa Masonlarn tesirinde kaldn saptar. Ziya paa da bu etki altnda kalan ve belki de Mason locasna girip devleti ierden ykmak isteyen kiilerden birisi oldu, artlarbunu gerektiriyor ve o devrin modasnda Masonluk ba keyi igal ediyordu.
Ziya paa ve arkadalarnn Sultan Aziz'e kar dmanl onu tahttan indirinceye kadar devametti, bunda muvaffak da oldular ve tahttan indirilenAbdlaziz yerine MURAT V. Osmanl tahtna oturtul
65
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
65/174
du. Padiah V. Murat olunca Ziya paaya da yeniufuklar ald, Mabeyni Hmayun baktipliine tayin edildi amma bu greve daha balamadan arkadalarnn devreye girip perde arkas oynamalar sonucu Maarif mstearlna atand.
1876 yl Jntrkler iin olduka' hareketli geiyordu. Murat V.'in tahta karlndan hemen sonrayeni bir karamsarlk sard etraf. Jntrkler yanlbir i yaptklarn, tahta geirdikleri adamn mason
luktan baka zellii olmad, stelik akli dengesinin yerinde olmad anlalmt. ktidara yeni biraday arand. Bu da hazrd, kendi aralarnda bulunanVeliaht Abdlhamid Han... ilerde Kzl Sultan diyeisimlendirecekleri Abdlhamid han hepsinin umuduidi, onun meruti idareyi kuracana, anayasay kabul edeceine inanyorlard. Konuyu kendisi ile demzakere ve sonuca baladlar. Murad V. tahttan indirilecek, yerine Abdlhamid han, padiah olacakt.
Ve yle de oldu. Murat V. tahttan indirildi, yerine Veliaht Abdlhamid han padiah oldu. Fakat Jntrk-lerin yanld bir ey vard, Abdlhamid han zeki vedirayetli bir insand, kendilerini de ok iyi tanyordu,zaafjarn, glerini, kiiliklerini, tekilatlarn, etkisialtnda olduklar eyleri kendilerinden bile daha iyive daha yakndan tanmakta idi. Hkmdar oluncayakadar onlara eyvallah demesi devleti ele geirdikten sonra da ayn tutumunu devam ettirmesi sz konu
su deildi. Nitekim padiah olur olmaz kanuni esasinin hazrlanmasn emretmi ve kanuni esasi hazrlandktan sonra Namk Kemal ve Ziya paalar deil,kendi anlayn kanuni esasiyeye koydurmu ve oekilde iln etmiti. Meclisi topladktan sonra yabanc unsurlarn ve gayri mslimierin mdahalesinigrnce Meclisi de datvermiti. Bunlarn erken ha
66
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
66/174
reketler olduuna inand iin harel
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
67/174
dr. Sade ve mkemmel slbu ile etkin olmu, meruti idarenin kurulmasna eylem ve fikir adam olarak byk katkda bulunmutur.
2 NUR PAA { 1883) :
Arif paann olu olan Nur i paa gen yata saraya girdi ve Abdlmecid hann dul kz Fatma Sultan ile evlenerek saraya damat oldu. Ancak o da btn paazadeler gibi Bat tesirinde idi, Osmanl Dev
letinin bir kmazda olduunu gryor ve devleti kurtarmak iin meruti idareden baka kar yol grmyordu. Bunun iin Yeni OsmanlIlar arasna katld,fikir ve eylem birliine giriti. Abdlaziz hann tahttan indirilmesi, Murat V.in tahta karlmas ve Ab-dlharnid hann padiah iln olaylarnda Nuri paada eylem birlii yapm ve ihtillcilere yardmc olmutu. Abdlhamid han olaylar yakndan izledii iinbaz paalarn ve bilhassa Nuri paann gizli eylem
lerine mim koymu ve padiah olduktan sonra Mid-hat paa, Hseyin Avni paa, Hayrullah Efendi veNuri paann mahkemeye evklerini emretti. Bu kiiler cinayet ve suikast iddias ile hkim huzuruna karldlar. Mahkemeleri ok uzun srd. Ancak 1881ylnda sonuland. Yksek mahkeme Nuri paay daidama mahkm etti ve damatlk sfat kaldrld. Fakat Padiah idamlarn hepsini mebbet hapse tohviledince Nuri paa da kalebent olarak TAFe srl
d. 1882 ylnda Taif yolculuunda akln kaybetti veTaife vardktan ksa bir sre sonra 1883de Taifteld.
3 EBZZYA TEVFK (1849 - 1913) :
Yeni OsmanlIlar Derneinin kuruluundan dernee ve eyleme katlan Ebzziya Tevfik, Trk mat-
68
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
68/174
baachn gelitiren yazar, gazeteci, siyaset ve devlet adam ve edebiyat hviyetiyle basn leminnizinen nemli tarihi kiilerinden birisidir. Asl ad: Mehmet Tevfik olup 1849 ylnda stanbulda dodu. Babas Konya Kohisarndan Kmil Efendi isimli birisidir. Ebzziya Tevfik, bu ad srgnde alm, srgnde yazd makalelere Ebzziya Tevfik imzasnattndan srgnden sonra da ayn ismi kullanmaya devam etmitir. Bu sebeple asl ad unutulmu ve
Ebzziya Tevfik diye tannmtr.Ebzziya Tevfik 1865 yllarnda Namk Kemal ve
inasi ile tant ve onlarn fikirlerini benimseyerek kurmu bulunduklar Yeni OsmanlIlar Cemiyetine katlmakta tereddt etmedi. Ebzziya, anlarnda Yeni OsmanlIlar Cemiyetine kuruluundan be ay sonra1865 yl iinde katldn ve 105 sayl yesi olduunu ak ak syler.
inasinin Tasviri Efkr gazetesinde toplanan
OsmanlI aydnlar arasnda bulunmak Ebzziyay mutlu klar, onlarn sohbetlerinden ayrlmamak ister veorada gncel konular iinde ideolojik fikirleri ve siyasi kanaatleri ekillenir. Fakat Yeni OsmanlIlara itiraki fikri safhada kalr, nitekim 1866, 1867 yllarnda Yeni OsmanlIlarn tm srgne giderken Ebzziya stanbulda kalabilir.
1868 ylnda Ebzziya yaz hayatna atlm veTERAKK gazetesinde makaleleri kmaya balam
tr.inasi 1871'de lnce Tasvir-i Efkr gazete ve
matbaas sata karld. Fazl Mustafa Paa, NamkKemalle Ebzziyann mzayedeye girip matbaa vegazeteyi satn almalarn isteyince ikisi mzayedeyegirdiler ve matbaay-satn aldlar. Bu, Fazl Mustafapaa satn alnan matbaa ve malzemeyi Ebzziya ile
69
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
69/174
Namk Kemal'e hediye etti, Nami< Kemal hjssesin-den vazgeince Tasvir-i Efi
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
70/174
1873de Rodosa giderken matbaasn Mihron Efendiye brakmt. Dnnce matbaaclkla uratise de neriyata fazla nem vermedi. 1880'den sonra NESVSAL- MARFET isimli takvimi bugn biledeerini koruyacak kadar nefis baslmtr. Ktp-hane-i meahirde 80den fazla kiinin biyorafisinivermiti. Ucuz ve ok kitap basma taktii ile halkafikirlerini intikal ettirmeyi planlayan Ebzziya ok geni bir neriyata girimi, kendi imtiyaz altndaki
dergiler ve gazetelerden baka Envar- Zek, Gayret, Hazine-i Fnn. gibi dergi leri de matbaasndabasmtr. Namk Kemalin Osmanl Tarihi isimli eserini de basmaya balad ve birinci cz 6000 adet satan bu eserin basm 1888 senesinde sarayn emri ile durduruldu. 1888 yl Ebzziya iin talihsiz bir yld, eserlerin baslmadan nce kontrol sistemi getirilince o da Mecmua-i Ebzziya yaynn tatil etti. Buyl arkada N. Kemal lmt, hi ekinmeden pa
diaha bavurarak arkadann vasiyetini yerine getirdi ve Namk Kemalin cenazesini Boldyra getirtti.
Ebzziya bilahare Sanayi Mektebi Mdrlnetayin edildi amma 1891'de tevkif edildi. Fakat 10 gniinde tahliye edildi. Sonra Devlet ras BidayetMahkemesi zalma tayin edildi. Ancak bu grevde iken masonlukla itham edilerek tevkif edildi. Buikinci tevkifi de birka gn srd. Bu jurnal ve tevkifinin sebebini aratrd ve avukat Gregor Efendi ta-rafmdan yaplan bir jurnal neticesi tevkif edildiinirendi. Bu ihbarn avukat tarafndan yapld veavukatn Msrl brahim paann gnderdii 370 liray almak iin bu yo la bavurduunu renmesiEbzziyann ok arna gitti, bu srada Pariste bulunan olunun da lmesi onu aclara garketti ve shhati ok bozuldu. 1896da ok sarslan Ebzziya 1897
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
71/174
ylndan itibaren Mecmua-i Ebzziyann yeniden neriyatna balad. Fakat 9 Nisan 1900 tarihinde tevi
7/30/2019 Yusuf Ziya nan - Jntrklerden ttihat ve Terakki Cemiyetine
72/174
tince de sefaretteki grevinden istifa etti, nce stanbul'a. oradan da Msr'a geti.Msr'da bulunduu srada Arab Paa isyanna
katldndan ngilizler tarafndan Msr'dan karld.Konya ve Bursa'da kendisine grev verilerek reji nazr oldu.
stanbul'da doan ve asl ad Ahmet olan Rfat bey siyaset ve ilim sahasnda devri iin nemli olanHUKUKU DVEL eserini iki cilt halinde 1873de s
tanbul'da y ay n l am t r . Jntrklerin gelime ve neriyat hayatlarnda baarlar iin katkda bulunan,onlara hukuki ynden yardmc olan Rfat bey 1891ylnda stanbul'da vefat etti.
5 SADULLAH PAA (1838 -1891) :
Vezir Ayal Esat Muhlis paann olu olan Sa-dul
Recommended