ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ- ΤΣΙΓΚΟΥ Α. & ΒΛΑΧΑΝΤΩΝΗ Γ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: «Ενεργοί Πολίτες προστατεύουν την Παραλία Ασπροπύργου με μεθοδολογικό εργαλείο την

Εννοιολογική Χαρτογράφηση»

Τσίγκου Α., υπ/νη ΠΕ ΔΙΠΕ Δυτ. ΑττικήςΒλαχαντώνη Γ., Δασκάλα Msc, 5o ΔΣ Ασπροπύργου

Σεμινάριο ΚΠΕ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ (6-7 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2013) «Εκπαίδευση για την Αειφορία: Μεθοδολογία και διδακτικές τεχνικές στην υλοποίηση προγραμμάτων Π.Ε. για Ενεργούς Πολίτες»

Τι είναι ο ΕΧ

“Concept mapping is an educational tool which has been developed specifically to tap into a learner’s cognitive structure and to externalize, for both the learner and the teacher to see, what the learner already knows”

(Novak and Gowin 1984)

Τι είναι η ΕΧΓ

• Η διαδικασία κατασκευής ενός εννοιολογικού χάρτη (ΕΧ) καλείται εννοιολογική χαρτογράφηση (ΕΧΓ) (concept mapping)

• Στο πλαίσιο ενός πεδίου γνώσης, η ΕΧΓ αποτελεί μια δημιουργική δραστηριότητα, καθώς ο μαθητής εμπλέκεται στη διαδικασία οργάνωσης, αποσαφήνισης και οικοδόμησης των εννοιολογικών σχημάτων του, καθορίζοντας τις σημαντικά εμπλεκόμενες έννοιες, τις σχέσεις τους και τη δομή τους

Πηγή http://www.dfe.gr/photo/3442083:Photo:54745?context=latest

Συστατικά του ΕΧ

Συστατικά του ΕΧ

Κόμβοι: αναπαριστούν τις έννοιες (αντικείμενα ή γεγονότα)

Σύνδεσμοι: προσδιορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των εννοιώνπεριγράφοντας πώς μια έννοια συνδέεται με μια άλλη. Δύοκόμβοι συνδέονται μεταξύ τους με μια γραμμή, με ή χωρίςκατεύθυνση και η γραμμή έχει μια ετικέτα που προσδιορίζειτη σχέση μεταξύ των δύο συνδεόμενων εννοιών

Κεντρική έννοια: η βασική έννοια που περιγράφεται από τιςέννοιες στις οποίες αναλύεται (συνήθως απεικονίζεται στηνκορυφή του χάρτη)

Συστατικά του ΕΧ

Πηγή http://makolas.blogspot.gr/2011/11/x.html

Συστατικά του ΕΧ

• Πρόταση: η τριάδα Έννοια-Σύνδεσμος-Έννοια

– π.χ. Σύμπαν – αποτελείται από- Αντικείμενα

– π.χ. Ισοσκελές Τρίγωνο – έχει δύο ίσες - Πλευρές

• Ένας ΕΧ αποτελεί μια διαγραμματική αναπαράσταση συνδέσεων μεταξύ δύο ή περισσοτέρων εννοιών με τη μορφή προτάσεων προβάλλοντας και αναδεικνύοντας τις συνδέσεις και τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών.

Πηγή http://taniamanesi-kourou.blogspot.gr/2012/08/5_29.html

Χάρτης εννοιών στο νηπιαγωγείο

Χάρτης εννοιών για μεγαλύτερα… παιδιά

Χαρακτηριστικά του ΕΧΈννοιες: μπορεί να αφορούν

– Αντικείμενα, περιγράφονται συνήθως με ουσιαστικά -Περιγραφικοί ΕΧ

– Συμβάντα /γεγονότα, περιγράφονται συνήθως με ρήματα -Επεξηγηματικοί ΕΧ

Στατικοί & Δυναμικοί Σύνδεσμοι μεταξύ των εννοιών– Στατικοί σύνδεσμοι: περιγράφουν, ορίζουν, κατηγοριοποιούν και

οργανώνουν τις έννοιεςπ.χ. «Τρίγωνο- έχει- 3 γωνίες»

– Δυναμικοί σύνδεσμοι: εκφράζουν την αλλαγή στις έννοιες, δηλαδή αναπαριστούν πως η τυχόν αλλαγή στην ποιότητα, ποσότητα, ή κατάσταση μιας έννοιας μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα, ποσότητα ή κατάσταση της άλλης έννοιας, π.χ. «Επιτάχυναη- είναι μεγαλύτερη όσο αυξάνεται - Ταχύτητα»

Χαρακτηριστικά του ΕΧ

Δομή του χάρτη– Ιεραρχική: οι πιο γενικές και σημαντικές έννοιες

βρίσκονται στην κορυφή του χάρτη, ενώ οι έννοιες που τις αναλύουν ή συγκεκριμενοποιούν τοποθετούνται σε κατώτερα επίπεδα

– Κυκλική: οι έννοιες συνδέονται μεταξύ τους με τη μορφή ενός βρόχου, όπου κάθε έννοια έχει μια είσοδο και μία έξοδο, δηλώνοντας την αλληλεξάρτηση των εννοιών μεταξύ τους

– Υβριδική

Η δομή ενός Ιεραρχικού ΕΧ

Η δομή ενός Κυκλικού ΕΧ

Αξιοποίηση των ΕΧ στην Εκπαίδευση

• Δραστηριοποίηση και εμπλοκή των μαθητών στημαθησιακή διαδικασία μέσω δραστηριοτήτων

• Απεικόνιση της αλληλεξάρτησης ανάμεσα στιςέννοιες του γνωστικού αντικειμένου

• Παρουσίαση του μαθήματος• Διερεύνηση των αρχικών αναπαραστάσεων των

μαθητών όσον αφορά στις έννοιες του γνωστικού αντικειμένου

• Αξιολόγηση του γνωστικού επιπέδου των μαθητών

Πώς τον χρησιμοποιούμε (Ι)

1. Σαν διδακτική στρατηγική για το σχεδιασμό και την οργάνωση της διδασκαλίας του γνωστικού αντικειμένου

π.χ.– οργανόγραμμα του μαθήματος/εκπαιδευτικής διαδικασίας – εισαγωγικός χάρτης μιας ενότητας ή για την παρουσίαση των εννοιών μιας

ενότητας– οργανωτής προώθησης (ο εννοιολογικός χάρτης λειτουργεί ως γνωστική

γέφυρα, περιλαμβάνοντας έννοιες που ήδη γνωρίζουν οι μαθητές και σταδιακά εμπλουτίζεται με νέες έννοιες επιτρέποντας τη σύνδεση της νέας γνώσης με την παλιά),

– χάρτης επανάληψης

Πώς τον χρησιμοποιούμε (ΙΙ)

2. Σαν ένα εργαλείο αναπαράστασης και αξιολόγησης του «τι γνωρίζουν» οι μαθητές

3. Σαν μια μαθησιακή στρατηγική, που βοηθάει το μαθητή

να αντιληφθεί τη δομή των γνώσεών του, να παρατηρήσει τις αλλαγές που υπόκειται η γνωστική δομή του μέσα στο χρόνο και να αντιληφθεί τις διαδικασίες δόμησης της γνώσης του

να παρακολουθεί την πορεία της μάθησής του, να την αξιολογεί, να ελέγχει και να διορθώνει τα λάθη του, όταν χρειάζεται, και με τη βοήθεια του διδάσκοντος ή των άλλων μαθητών να επικεντρώνει την προσοχή του στα μαθησιακά σημεία που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχή

Ο ΕΧ ως Οργανόγραμμα του Μαθήματος

Δίνεται η δυνατότητα παρουσίασης της «εννοιολογικήςδιαφάνειας» της διδασκαλίας στους μαθητές

Παρουσίαση ενός πλάνου του γνωστικού αντικειμένου τοοποίο θα αφορά στις βασικές έννοιες/διδακτικές ενότητεςτου γνωστικού αντικειμένουΠαρουσίαση ενός σχεδίου μαθήματος στο οποίο θααπεικονίζονται οι στόχοι, το περιεχόμενο, οιεκπαιδευτικές τεχνικές, το εποπτικό υλικό, οχρονοπρογραμματισμός της διδασκαλίας κ.λπ.

Η δομή ενός ενδεικτικού EX για το πλάνο ενός γνωστικού αντικειμένου

Ο ΕΧ ως Εισαγωγικός Χάρτης

• Κατασκευάζεται συνήθως από τον ίδιο τον διδάσκοντα• Απεικονίζονται οι βασικές έννοιες μιας ενότητας • Για κάθε μια από τις βασικές έννοιες της ενότητας μπορούν

να σχεδιαστούν διαφορετικοί χάρτες που θα απεικονίζουν τη συγκεκριμένη βασική έννοια με μεγαλύτερη ανάλυση

• Οι επιμέρους χάρτες μπορεί να κατασκευαστούν από το διδάσκοντα ή σε συνεργασία μαθητών και διδάσκοντα

• Προτείνεται να υπάρχει ένας κύριος χάρτης για κάθε ενότητα, ο οποίος θα συνοδεύεται από επιμέρους χάρτες για τις βασικές έννοιες, οι οποίοι θα παρουσιάζονται σταδιακά και θα αποφεύγεται με αυτό τον τρόπο η παρουσίαση πολύπλοκων εννοιολογικών χαρτών

Ο ΕΧ ως Προ-Οργανωτής

• Συνήθως, η αξιοποίηση του ΕΧ ως προ-οργανωτή πραγματοποιείται σε τέσσερις φάσεις: – αρχικά παρουσιάζεται ο ΕΧ αναπαριστώντας έννοιες οικείες

στους μαθητές, – στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι νέες έννοιες και γίνεται η

επεξεργασία τους, – στην τρίτη φάση ενσωματώνονται οι νέες έννοιες στον οργανωτή

και συνδέονται με τις έννοιες που ήδη αναπαρίστανται, ώστε να αποτελέσουν ένα νέο αναδομημένο γνωστικό σχήμα, και

– τέλος εφαρμόζεται ο οργανωτής σε νέες φάσεις του εκπαιδευτικού έργου ή στην ερμηνεία προβληματικών καταστάσεων και την επίλυση προβλημάτων

Ο ΕΧ ως Εργαλείο Αξιολόγησης

• Προκαταρκτική ή προγνωστική αξιολόγηση: διερεύνηση των πρότερων αντιλήψεων των μαθητών. Δίνει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό να διερευνήσει τις έννοιες που γνωρίζει ο μαθητής, τις έννοιες που δε γνωρίζει, τις σχέσεις των εννοιών που έχει κατανοήσει καθώς και τις σχέσεις των εννοιών που αγνοεί ή έχει παρανοήσει.

• Διαμορφωτική Αξιολόγηση: Η ποιοτική ανάλυση διαδοχικών χαρτών των μαθητών μπορεί να αποδώσει το βαθμό κατανόησης των εννοιών από τους μαθητές καθώς και την εννοιολογική τους αλλαγή

• Τελική Αξιολόγηση: Η ποσοτική ανάλυση των χαρτών μπορεί να αποδώσει πληροφορίες χρήσιμες για την τελική αξιολόγηση που αφορά στην επίδοση των μαθητών

Ενδεικτικές Δραστηριότητες ΕΧΓ (Ι)

Ανάλογα με τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, οι

δραστηριότητες μπορεί να αφορούν σε εργασίες, όπως:

Κατασκευή ενός χάρτη

Διόρθωση ενός χάρτη

Επέκταση ενός χάρτη

Συμπλήρωση ενός χάρτη

Σχολιασμός ενός δοσμένου χάρτη

Συνδυασμός των παραπάνω

Φαινόμενο Θερμοκηπίου

αιτία

αύξηση εκπομπής αερίων

υπερβολική κατανάλωσηενέργειας

καύσηδασώνCO2

χωματερέςπετρελαιοπηγές

κλιματιστικάψυγεία

Μέτρα

βραχυπρόθεσμαμακροπρόθεσμα

εθνικά

μείωση εκπομπήςρύπων φύτεμα δασών νομικό πλαίσιο

ΣυλλογικάΑτομικά

χρήσηοικολογικώνπροϊόντων

εξοικονόμησηενέργειας

επιπτώσεις

αλλαγή κλίματοςαύξησηθερμοκρασίας

αλλαγή στιςβροχοπτώσεις

Τήξη πάγουάνοδος τηςστάθμης τουνερού

αλλαγή ακτογραμμής καιεξαφάνιση νησιών

έχει

αντιμετωπίζεται με

προκαλεί

από απόαπό

από

όπως

όπωςόπως

που συνεπάγεται

που είναι

όπως

όπως όπως

που είναι

Δομημένος Χάρτης εννοιών

Πηγή: Θ. ΙΩΑΝΝΟΥ, Υπ. Π.Ε. Δ.Δ.Ε. Δ’ Αθήνας, Σχεδιάζοντας ένα χάρτη εννοιών για τον Εθνικό Δρυμό Σουνίου

Φαινόμενο Θερμοκηπίου

αύξηση εκπομπής αερίων

υπερβολική κατανάλωσηενέργειας

καύσηδασών

χωματερέςπετρελαιοπηγές

κλιματιστικάψυγεία

μείωση εκπομπήςρύπων

νομικό πλαίσιο

εξοικονόμησηενέργειας

αλλαγή κλίματοςαύξησηθερμοκρασίας

αλλαγή στιςβροχοπτώσεις

Τήξη πάγουάνοδος τηςστάθμης τουνερού

αλλαγή ακτογραμμής καιεξαφάνιση νησιών

ΜΟΝΟΝ ΕΝΝΟΙΕΣ

Πηγή: Θ. ΙΩΑΝΝΟΥ, Υπ. Π.Ε. Δ.Δ.Ε. Δ’ Αθήνας, Σχεδιάζοντας ένα χάρτη εννοιών για τον Εθνικό Δρυμό Σουνίου

Φαινόμενο Θερμοκηπίου

αιτία

αύξηση εκπομπής αερίων

υπερβολική κατανάλωσηενέργειας

καύσηδασών

χωματερέςπετρελαιοπηγές

κλιματιστικάψυγεία

Μέτρα

βραχυπρόθεσμαμακροπρόθεσμα

εθνικά

μείωση εκπομπήςρύπων φύτεμα δασών

νομικό πλαίσιο

ΣυλλογικάΑτομικά

χρήσηοικολογικώνπροϊόντων

εξοικονόμησηενέργειας

επιπτώσεις

αλλαγή κλίματοςαύξησηθερμοκρασίας

αλλαγή στιςβροχοπτώσεις

Τήξη πάγουάνοδος τηςστάθμης τουνερού

αλλαγή ακτογραμμής καιεξαφάνιση νησιών

έχει

προκαλεί

αντιμετωπίζεται με

από από

όπως

που είναι

ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΕ ΘΕΣΕΙΣ ΑΛΛΑ ΧΩΡΙΣ ΤΙΣ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ

Πηγή: Θ. ΙΩΑΝΝΟΥ, Υπ. Π.Ε. Δ.Δ.Ε. Δ’ Αθήνας, Σχεδιάζοντας ένα χάρτη εννοιών για τον Εθνικό Δρυμό Σουνίου

Φαινόμενο Θερμοκηπίου

αιτία

αύξηση εκπομπής αερίων

χωματερέςπετρελαιοπηγές

κλιματιστικάψυγεία

Μέτρα

βραχυπρόθεσμαμακροπρόθεσμα

εθνικά

φύτεμα δασών

ΣυλλογικάΑτομικά

χρήσηοικολογικώνπροϊόντων

επιπτώσεις

αλλαγή κλίματος

Τήξη πάγουάνοδος τηςστάθμης τουνερού

όπως

που είναι

έχει

αντιμετωπίζεται με

προκαλεί

από απόαπό

από

όπως

όπωςόπως

που συνεπάγεται

ΗΜΙΔΟΜΗΜΕΝΟΣ ΧΑΡΤΗΣ

Πηγή: Θ. ΙΩΑΝΝΟΥ, Υπ. Π.Ε. Δ.Δ.Ε. Δ’ Αθήνας, Σχεδιάζοντας ένα χάρτη εννοιών για τον Εθνικό Δρυμό Σουνίου

Φαινόμενο Θερμοκηπίου αιτία

αύξηση εκπομπής αερίων

υπερβολική κατανάλωσηH2O

καύσηδασών

χωματερέςπετρελαιοπηγές

κλιματιστικάψυγεία

Μέτρα

βραχυπρόθεσμαμακροπρόθεσμα

εθνικά

μείωση εκπομπήςρύπων

νομικό πλαίσιο

Συλλογικά Ατομικά

χρήσηοικολογικώνπροϊόντων

εξοικονόμησηενέργειας

επιπτώσεις αλλαγή κλίματοςμείωσηθερμοκρασίας

αλλαγή στιςβροχοπτώσεις

Τήξη πάγουάνοδος τηςστάθμης τουνερού

αλλαγή ακτογραμμής καιεξαφάνιση νησιών

όπως

που είναι

έχει

αντιμετωπίζεται με

προκαλεί

από από

από

από

όπως

όπωςόπως

που συνεπάγεται

φύτεμα δασών

ΧΑΡΤΗΣ ΠΡΟΣ ΔΙΟΡΘΩΣΗ

Πηγή: Θ. ΙΩΑΝΝΟΥ, Υπ. Π.Ε. Δ.Δ.Ε. Δ’ Αθήνας, Σχεδιάζοντας ένα χάρτη εννοιών για τον Εθνικό Δρυμό Σουνίου

Εργαλεία Χαρτογράφησης και ο ΕΧ (Ι)

Βασικό χαρακτηριστικό των εργαλείων χαρτογράφησης είναι η δομή

Κόμβος-Σύνδεσμος- Κόμβοςόπου οι σύνδεσμοι ορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των κόμβων και οι κόμβοι αφορούν στην αναπαράσταση της γνώσης με τη βοήθεια εννοιών, ιδεών και σκέψεων

Υπολογιστικά Περιβάλλοντα ΕΧΓ (ΙΙ)

CMapTools: http://cmap.ihmc.us/COMPASS: http://hermes.di.uoa.gr/compass/SmartDraw: http://www.smartdraw.com

Mindomo: http://www.mindomo.comMindmeister: http://www.mindmeister.comWebspiration: http://mywebspiration.com

Inspiration: http://www.inspiration.comKidspiration; http://www.inspiration.com/Kidspiration

1η καταγραφή απόψεων μαθητών- Σενάριο Α. Τσίγκου εφαρμογή ΣΤ τάξη 5ου ΔΣ Ασπροπύργου 2010

«Αποτελέσματα μετά από διαδικτυακή έρευνα» Σενάριο Α. Τσίγκου εφαρμογή ΣΤ τάξη 5ου ΔΣ Ασπροπύργου 2010

Εργαστήριο για ΕΧ στο ΚΠΕ Δραπετσώνας, Μάρτιος 2013

Εργαστήριο για ΕΧ στο ΚΠΕ Λαυρίου, Απρίλιος 2013

Συνοψίζοντας…• Προσδιορίστε το κομβικό ερώτημα που αντιστοιχεί στο ζήτημα που θέλετε να

χαρτογραφήσετε. Προσδιορίστε τις έννοιες που σχετίζονται με αυτό. Γράψτε 10-20 έννοιες σε ένα κατάλογο.

• Κατατάξτε τις έννοιες ξεκινώντας από την πιο γενική στις πιο ειδικές. Η πιο γενική έννοια καθορίζεται από το αρχικό μας ερώτημα.

• Τοποθετείστε τη γενικότερη και πιο περιεκτική έννοια στην κορυφή του χάρτη. Αυτή είναι η κεντρική έννοια.

• Επιλέξτε 2,3, ή 4 έννοιες που ακολουθούν σε βαθμό γενίκευσης και τοποθετείστε τις κάτω από την κεντρική έννοια της κορυφής. Συνεχίστε με πιο ειδικές έννοιες.

• Συνδέστε τις έννοιες ανά δύο με γραμμές. Πάνω σε κάθε γραμμή γράψτε απλές και σύντομες συνδετικές λέξεις, ώστε να σχηματίσετε προτάσεις που να έχουν νόημα. Οι συνδετικές λέξεις πρέπει να προσδιορίζουν τη σχέση μεταξύ των δύο εννοιών.

• Ολοκληρώστε το σχήμα προσθέτοντας παραδείγματα αν θέλετε κάτω από τις έννοιες

• Αναζητείστε συνδέσεις μεταξύ εννοιών που μπορεί να βρίσκονται σε διαφορετικές περιοχές του χάρτη, είτε στο ίδιο επίπεδο είτε σε άλλο (σύνθετες συνδέσεις).

• Βελτιώστε το σχήμα προσθέτοντας, μεταφέροντας και αφαιρώντας έννοιες, επιλέγοντας πιο κατάλληλες συνδετικές λέξεις.

Ευχαριστούμεγια την προσοχή σας…