Төрийн эдийн засаг

1

Үр ашигтай зах зээл ба Засгийн газар

Chapter 2

2

Позитив болон Норматив эдийн засаг

Positive Economics: ямар нэгэн шүүмжлэлгүйгээр “ямар байна вэ” гэдийг судалж, номлодог. Нөлөөлөл:

Зам өргөсгөснөөр хэрэглэгчидэд ямар ашигтай

Хүнсний барааны тэтгэмж нь хүнсний барааны үнэнд хэрхэн нөлөөлөх

3

Позитив болон Норматив эдийн засаг

Normative Economics: “ямар байх ёстой” талаар номлож, зааварчилгаа өгдөг Урьдчилан тодорхойлсон нөхцлийн хүрээнд

бодлогуудад үнэлгээ өгөх,

Позитив болон Норматив эдийн засаг нь харилцан шүтэлцээтэй. Бодлогийн нөлөөлөлийг тооцолгүй бодлогын

зааварчилгаа өгөх нь хүссэн үр дүнд хүргэхгүй

4

Позитив болон Норматив эдийн засаг

Жнь: Түрээсийн төлбөрийг бага байлгах бодлого \норматив\ явуулсанаар ядуучууд хямд байранд орох боломжтой Зах зээл дээрх байрны чанарт нөлөөлнө

\позитив\ Байрны нөхцөл илүү муудах \позитив\

5

Нөөцийн ашиглалтын норматив үнэлгээ: Үр ашгийн шалгуур

Парето оновчлол Үр ашгийн шалгуур нь хэн нэгний

ашгийг бууруулахгүйгүйгээр хэн нэгний ашгийг нэмэгдүүлж чадахгүй болтол нь нөөцийг хуваарласан байх тохиолдолд хангагдлаа гэдэг.

6

Нөөцийн ашиглалтын норматив үнэлгээ: Үр ашгийн шалгуур

Солилцоо хийн оролцогч талууд ашиг олох боломжтой байх нөхцөлд үр ашигтай байдалд хүрэхгүй. Хүн болгон энэ нөхцөлийг хүлээн

зөвшөөрдөггүй

7

Үр ашгийн нөхцөл

Нийт нийгмийн ашиг (Total social benefit) – Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нийлүүлхэд, түүнийг хэрэглэсэн хүн болгон тодорхой хэмжээний сэтгэл ханамж авдаг Нэмэлт бүтээгдэхүүн авхын тулд

зарлагадаж байгаа бүх зардлын хэмжээг хэлнэ

Талх 1000 - Хэрэглэгч 1000 гарлага ₮ ₮болгоход бэлэн

8

Үр ашгийн нөхцөл

Нийт нийгмийн зардал (Total social cost)– Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгоход гарах нийт зардал Орцийг нийлүүлсэн худалдагчид өгөх

төлбөрийн хэмжээ

9

Үр ашгийн нөхцөл

Цэвэр ашиг= TSB – TSC

MSB = MSC болох тохиолдолд хамгийн их нийгмийн ашиг бий болдог

10

Үр ашгийн нөхцөл

Нийт нийгмийн ашиг - TSB Нийт нийгмийн зардал - TSC Цэвэр ашиг= TSB – TSC

11

Үр ашгийн нөхцөл

MSB = MSC болох тохиолдолд хамгийн их нийгмийн ашиг бий болдог

MSB = ΔTSB / ΔQ

MSC = ΔTSC / ΔQ

12

Figure 2.1 Үр ашигтай гарц

TSB

MSC

MSB Үнэ,

аш

иг,

зар

дал

(D

oll

ars)

Тоо \Талх\0

A

B

Ни

йт

ни

йгм

ий

н а

ши

г,

зар

дал

1.50 = P*

Q*

Q* = 15,000

E

Q1 = 10,000

2.00 = P

1.00 = P2

B

A

Q2 = 20,000

C

D

TSC

Z

TSB – TSC

13

Үр ашгийн нөхцөл

MSB > MSC бол үйлдвэрлэлд нөөцийн хуваарлалтыг дахин хийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний тоог нэмэгдүүлж болно.

14

Зах зээл Парето оновчтой байх нөхцөл: Төгс өрсөлдөөнт зах зээл

Бүх нөөцийг хувь хүмүүс эзэмшдэг. Бүх шилжүүлэг зах зээл дээр хийгддэг.

Бүтээгдэхүүн бүрийн зах зээл дээр олон тооны худалдагчид олон тооны худалдан авагчид нарт ижил бүтээгдэхүүнийг борлуулдаг.

Хэн нэгэн худалдагч, худалдан авагч зах зээлийн үнэнд нөлөөлж чадахгүй

Шаардлагатай мэдээлэл худалдагч болон худалдан авагч нарт чөлөөтэй олддог.

Нөөцийг хэн ч, хаана ч авч болдог.

15

Дараах нөхцөлүүд хангагдвал:

P = MPB = MSB

P = MPC = MSC

P = MSB = MSC

andMarginal private benefit

Marginal private cost

16

Зах зээлийн харилцаа үр ашигтай байж чадахгүй бол:

Монопол – үр ашигтай хуваарлалт хийдэггүй

Татвар – үр ашигтай хуваарлалтанд нөлөөлдөг

Татаас - үр ашигтай хуваарлалтанд нөлөөлдөг

17

Figure 2.2 Модополиос болж алдах Нийт ашигҮн

э, а

ши

г, з

ард

ал (

Do

llars

)

Тоо0

D = MSB

MR

MSC E

Q* QM

MSB = P

MSCM A

B

Нийт ашгийн алдагдал

18

Figure 2.3 Татвар ба үр ашиг

Шинэ Нийлүүлэлт = MPC + T > MSC

Үнэ

(Cen

ts p

er M

ess

age

Un

it)

Явуулсан мессежний тоо \сард\0

E'

B

6

4

3

5 E

Demand = MSB

Нийлүүлэлт= MSC = MPC

4

Нийт ашгийн алдагдал

19

Figure 2.4 Татаас ба үр ашигҮн

э (D

olla

rs p

er B

us

he

l)

Bushels of Wheat per Year 0

4 E

Demand = MSB

Q*

Supply = MSC

5

3

A

C

QS

Нийт ашгийн алдагдал

20

Зах зээлийн гацаа: Төрийн оролцоо

Хэрэв зах зээл нь дараах байдалд орвол төр оролцох болдог:

Нэг нийлүүлэгч монопол болох Зах зээлийн шилжүүлэг нь гуравдагч этгээдэд

нөлөөлж эхлэхэд MSB>MSC байх бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зах

зээл байхгүй (i.e. a public good) Бүтээгдэхүүний талаар бүрэн бус мэдээлэлтэй

байхад Тогтвортой бус зах зээл

21

Татварын систем ба төрөлтийн түвшин Хүүхдэтэй гэр бүл нь хүүхэдгүй нэг

бүлээс бага татвар төлдөг: Хувь хүний хөнгөлөлт Хүүхдийн татварын хөнгөлөлт

Хувь хүний татварын хөнгөлөлтийн хэмжээ нь төрөлтийн хэмжээтэй эерэг хамааралтай болох нь судалгаараар батлагдсан.

22

Төрийн гацаа

Төрийн оролцооны үед үүссэн зах зээлийн мехнизмын тохиромжгүй байдал буюу төрийн оролцоо хүссэн үр дүнд хүрэхгүй байх үед гардаг.

23

Тэгш байдал ба Үр ашиг Тэгш байдал: ямар нэг үйл ажиллагаа

нь шударга байх: Үр ашгийг хэмжих өөр нэгэн арга

Хэвтээ тэгш байдал: ижил эдийн засгийн чадамжтай хүмүүст \ижил хэмжээний орлоготой\ ижилээр хандах

Босоо тэгш байдал: Нийгмийн ангилалын хувьд ижил хандах

24

Figure 2.5 Ханамжийн боломжийн муруй

A-н

са

йн

сай

хан

бай

дал

0

UA

UA2

UA1

B-н сайн сайхан байдал

Z

X

UB

E1

E2

E3

UB1 UB2

25

Тэгш байдал ба үр ашиг

Жнь: Цалингийн доод хэмжээг байхгүй болгох нь эдийн засагт ашигтай буюу үр ашгийг нэмэгдүүлнэ.

ҮЭ болон бусад оролцогч нар үүний эсрэг байр суурьтай байна.

26

Позитив шинжилгээ: Тэгш байдал болон үр ашгийн солилцоо

Төрийн бодлого гаргах үед бид хэн нэгнийг хохироож нөгөө нэгнийг сайжруулах шийдвэр гаргах болдог. Татвар төлсөн хүмүүсийн татвараар гудамжны гэрэлтүүлэг хийхэд татвар төлөөгүй хүмүүс түүнийг ашиглах болдог.

Some economists attempt to overcome this with the Compensation Criteria.

27

Нөхөн төлбөр Ашиг хүртэгчийн ашиг болон хохирогчийн

хохирлын үнэ цэнийг тооцон, харьцуулах оролдлого хийдэг.

Ашиг хүртэгчийн ашиг нь хохирогчийн хохирлоос их бол ашиг хүртэгч нь хохирогчид хохирлыг нь аргилгах хэмжээний нөхөн төлбөр төлдөг.

Нөхөн төлбөр төлөх замаар хүн болгон өмнө нь байсантайгаа адил байдалд очиж чадна. Everyone can be made at least as well off as they were without the change as long as compensation is paid.

28

Олон улсын хандлага: Хөдөө аж ахуйн татаас, олон улсын худалдааны хязгаарлалт ба дэлхийн үр ашиг

Фермийн аж ахуйг ихэнх улс дараах байдлын татаасаар дэмждэг: Үйлдвэрлэлийн татаас. Экспортын татаас. Импортын хязгаарлалт.

Үр дүнд нь үр ашиг мууддаг. Улмаар ДХБ-тай зөвшилцөн татаас

болон импортын хязгаарлалтуудыг багасгасан