13. Рэлігійна-асветніцкія дзеячы. Культура ІХ-ХІІІ ст

Рэлігійна-асветніцкія дзеячы

Пранікненне хрысціянстваЗ Візантыі:

• Пранікла хрысціяства;• Прыехалі першыя святары і

манахі.

З Візантыі і Балгарыі:

• Царкоўныя кнігі.

Уплыў хрысціянства на культуру

З'явіліся:Мураванае дойлідства;Іканапіс;Фрэскавы жывапіс;Пісьменнасць(складзена візантыйскімі місіянерамі, братамі Кірылам і Мяфодзіям, і іх вучнямі).Праз Візантыю славяне пазнаёміліся з антычнай культурай.

Ефрасіння Полацкая1104 г. – нараджэнне Прадславы.

Усяслаў Брачыславіч

Святаслаў (малодшы сын)

Прадслава

Ефрасіння ПолацкаяСвятаслаў хацеў ажаніць яе з

княжычамАле!

Яна збегла ў манастыр

Там атрымала імя "Ефрасіння"

Ефрасіння Полацкая• Пасля стала жыць у Сафійскім

саборы;• Перапісвала кнігі;• Грошы ад іх продажу –

бедным.

Ефрасіння Полацкая

Легенда:уначы да яе – анёл, параіў заснаваць манастыр у Сяльцы на р. ПалацеВынік:• Ефрасіння заснавала жаночы

манастыр;• Пры ім - школа для маладых жанчын.Дапамога:• Ад Полацкага епіскапа Іллі;• Ад сваякоў.

Акрамя таго, Ефрасіння:Пабудавала каменную царкву св. Спаса

для жаночага манастыра(Спас - рэлігійнае свята ў гонар Ісуса Хрыста);1161 г. - падаравала ёй каштоўны крыж;Заснавала мужчынскі манастыр;Пабудавала для яго каменную царкву

св. Багародзіцы;Падаравала ёй ікону св. Багародзіцы з

Візантыі.

Канец жыцця

• Паломніцтва на Святую Зямлю;

23 мая 1167 г. - памерла ў Іерусаліме;• Яе мошчы пасля перавезены

ў Спаса-Ефрасіннеўскі манастыр.

Першая жанчына на Русі, кананізаваная праваслаўнай царквой!

Крыніцы ведаў пра Ефрасінню (і іншых святых)

Жыціе – апавяданне пра жыццёвы шлях і дзейнасць служыцеля царквы ці іншага хрысціянскага героя.

Кірыла Тураўскі1113 г. - нарадзіўся ў Тураве ў заможнай сям'і

Але!Не любіў багацце;Вывучаў Святое Пісанне;Стаў манахам. Яго паважалі манахі і іншыя людзі

Па просьбе веча і тураўскага князя стаў тураўскім епіскапам.

Літаратурная дзейнасць

Яго называлі Златавустам.Пісаў:• "Словы" – звароты да вернікаў;• Малітвы;• Аповесці-прытчыПрытча – невялікі рэлігійны твор, які мае павучальны змест.

Творы чыталіся ў царкве, перапісвалі.

Значэнне дзейнасці асветнікаў Развіццё адукацыі,

пісьменнасці, маралі ў час раздробленасці;

Дапамога бедным.

Культура беларускіх зямель

Будаўніцтва цэркваў

Спачатку

oДраўляныя;oВерагодна, на месцы язычаскіх

свяцілішчаў.

Пасля

• Мураваныя;Мураванае дойлідства – узвядзенне будынкаў з каменю і цэглы, замацаваных вапнавым растворам.Самая старажытная мураваная пабудова Беларусі - Полацкі Сафійскі сабор.

Полацкі Сафійскі саборХІ ст. - пабудаваны;3-яя "Сафія" ўсходніх славян (пасля Кіева і Ноўгарада);"Сафія" – «мудрасць»Функцыі:Месца, дзе людзі маліліся;Архіў;Бібліятэка;Захаванне казны і г.д.

Першапачаткова - 7 купалоў.

Полацкая архітэктурная школа

Сяр. ХІІ ст. – Спасская царква Полацкага Спаса-Ефрасіннеўскага манастыра.Дойлід - Іван (Іаан).Рысы:• Ярусны вежападобны

выгляд;• Купал аздоблены

какошнікамі.

Гродзенская архітэктурная

школаХІІ ст. - Барысаглебская (Каложская) царква ў Гродна.Рысы:• Упрыгожана каляровымі

камянямі і пліткамі;• Унутры - збаны-галаснікі(для паляпшэння акустыкі).

ФрэскіФрэска – жывапіс вадзянымі фарбамі па сырой тынкоўцы.У Спаса-Ефрасіннеўскай царкве:Цёмны фон;Святыя з дугападобнымі

бровамі і задуменнымі вачыма.

МініяцюрыМініяцюры – прыгожыя шматкаляровыя ілюстрацыі да падзей, аб якіх распавядалася на старонках летапісаў і рукапісных кніг.Мініяцюры былі ў:• Тураўскім евангеллі (ХІ ст.);• Аршанскім евангеллі (ХІІІ ст.).

Дэкаратыўна-прыкладное мастацтва

Крыж Ефрасінні ПолацкайЧас

стварэння

Імя майстра Памеры Матэрыялы і тэхнікі

Выявы Лёс у ХХ ст.

1161 г. Лазар Богша Вышыня 51 см, таўшчыня 2 см

Дрэва, золата, срэбра,эмаль

Ісус, Маці Божая, святыя

Знік з Магілёўскага краязнаўчага музея падчас вайны;Майстар М. Кузьміч зрабіў копію (у Спаса-Ефрасіннеўскай царкве)

ПісьменнасцьХІ ст. - ужо вядома ў Полацку (надпісы на камені ў падмурку Полацкай Сафіі, прасліцах і г.д.).

Камяні з надпісамі:• 4 "Барысавых камяні" ў

рэчышчы Заходняй Дзвіны;• Рагвалодаў камень каля Оршы

(3 м вышынёй).

Берасцяныя граматыПры дапамозе пісала пісалі на бяросце;Знойдзены ў Віцебску і Мсціславе;Сведчаць пра пісьменнасць гараджан.

КнігіЛетапісы(пач. ХІІ ст. - "АМЧ" у Кіеве);Самая ранняя царкоўная кніга – Тураўскае евангелле (ХІ ст.).Евангелле – раннехрысціянскі твор, у якім расказваецца пра жыццё Ісуса Хрыста.

Выгляд кніг:• На пергаменце(спецыяльна вырабленай тонкай скуры маладых жывёл);• Сшыты;• Вокладкі - 2 дошкі;• Зачынялася спражкай.