Edukacja informacyjna oraz zbiory typu open access

Edukacja informacyjna oraz zbiory typu open accessEwa A. Rozkosz

Otwartość

Otwarta nauka

Otwarta wiedza, otwarte badania - otwarte modele komunikacji naukowej, otwarty dostęp do treści naukowych (publikacji, podręczników, kursów, surowych danych), otwarte sposoby współpracy (np. recenzowania), otwarte modele oceny działalności naukowej.

Zasady otwartej nauki (Science Commons, 2008):

• zapewnienie otwartego dostępu do  treści (publikacje, rękopisy, raporty) finansowanych z publicznych pieniędzy;

• zapewnienie otwartego dostępu do  narzędzi (oprogramowanie) finansowanych z publicznych pieniędzy;

• przenoszenie danych badawczych finansowanych z  publicznych pieniędzy do domeny publicznej (metadane, dane surowe);

• inwestowanie w otwartą cyber-infrastrukturę (sieci, sprzęt, e-laboratoria).

Otwarta edukacja

Utożsamiana z ruchem na rzecz Otwartych Zasobów Edukacyjnych (OZE).

Otwarte Zasoby Edukacyjne definiowane są najczęściej jako te materiały, które są publicznie dostępne w internecie (bez kontroli dostępu), opublikowane wraz z prawem do dalszego ich wykorzystania (zalecane jest stosowanie tzw. wolnych licencji) i rozwijane w otwarty sposób z możliwością udziału beneficjentów w procesie redakcyjnym.

Otwarta kultura

Ruch wolnej kultury promuje wolność dystrybucji, modyfikacji utworów (kultura remiksu). Obowiązujące prawo stanowi - wg jej zwolenników - hamulec dla uczestniczenia w kulturze, głównie zapośredniczonego przez media cyfrowe.

4 istotne wartości:

1.Kreatywność i innowacje2.Wolna komunikacja i ekspresja twórcza3.Powszechny dostęp do wiedzy4.Swobody obywatelskie

Ruch otwartościowe

1.Ruch wolnego oprogramowania (R. Stallman) - 19852.Ruch otwartego oprogramowania - 19983.Ruch otwartej nauki - 19914.Ruch na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych - 20025.Ruch wolnej kultury - 2004

Prawo autorskie

Utwór

Utwór to „przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia” (UPAPP)

Prawo  autorskie  nie  obejmuje:

•aktów  normatywnych  i  ich  urzędowych  projektów,  

•urzędowych  materiałów,  znaków  i  symboli,  

•opublikowanych  opisów  patentowych  lub  ochronnych,  •prostych  informacji  prasowych.

Ochrona utworu

Pola eksploatacji

Określają  obszary,  w  jakich  autor  (właściciel  autorskich  praw  majątkowych)  może  decydować  o  korzystaniu  i  rozporządzaniu  utworem:

1.  Wytwarzanie,  kopiowanie,  zwielokrotnianie  utworu.

2.  Obrót  egzemplarzami  utworu  (oryginałem,  kopią).

3.  Inne  rozpowszechnianie  utworu  (wykonywanie,  wyświetlanie,  udostępnienie  w  Internecie).

4.  Inne  pola  eksploatacji.

Dozwolony użytek osobisty

Umożliwia  korzystanie  z  egzemplarza  utworu  właścicielowi  oraz  osobom  z  kręgu  jego  rodziny  i  znajomych  (zazwyczaj  interpretacja  tego  zapisu  wyklucza  z  grona  znajomych  z  internetu).

Nie  dotyczy  programów  komputerowych.

Dozwolony użytek publiczny

Uprawnienia dla bibliotek, archiwów i szkół

• kopiowanie oraz korzystanie z fragmentów utworu w celach naukowych i dydaktycznych,

• kopiowanie dla uzupełnienia, zachowania lub ochrony zbiorów,

• udostępnianie w ramach zadao statutowych (także na terminalach w jednostce).

Darmowe imprezy szkolne i akademickie:

• dozwolone jest wykorzystywanie utworów chronionych (o ile wykonawca występuje za darmo).

Prawo cytatu:

• dozwolone jest przytaczanie fragmentów innych utworów w dziełach stanowiących samoistną całośd (konieczne jest podanie źródła, tytułu i autora).

Domena publiczna

Obejmuje  utwory,  do  których  wygasły  autorskie  prawa  majątkowe  lub  które  nie  były  objęte  ochroną.  Są  one  „własnością  publiczną”.  Każdy  może  z  nich  korzystać  w  dowolnym  celu.

vs.

Creative Commons - warunki licencji

Creative Commons - licencje

>>  wolne  licencje

Creative Commons - warstwy licencji

GNU GPL

Celem licencji GNU GPL jest przekazanie użytkownikom czterech podstawowych wolności:1. wolność uruchamiania programu w dowolnym celu 2. wolność analizowania, jak program działa

i dostosowywania go do swoich potrzeb3. wolność rozpowszechniania niezmodyfikowanej kopii

programu4. wolność udoskonalania programu i publicznego

rozpowszechniania własnych ulepszeń, dzięki czemu może z nich skorzystać cała społeczność

Test Zosi (Jarosław Lipszyc)

„Zosia znajduje w sieci zdjęcie kotka i chce go pokazać koleżankom. Jak wszyscy korzysta z publicznych kanałów komunikacji – wkleja zdjęcie na swojego bloga. Teza: jeśli działanie Zosi będzie poza zakresem dozwolonego użytku (czyli Zosia narusza prawo) to wszelkie próby zwiększania restrykcyjności, ścigania i karania będą odbierane jako naruszenie swobód. Dzisiejszy system opiera się na tym, że pewne działania są nielegalne, ale w praktyce te przepisy nie są przestrzegane. Zagrożeniem nie jest więc zmiana przepisów, ale wprowadzenie realnej możliwości ich egzekwowania. Wszelka reforma prawa musi zalegalizować przypadek niekomercyjnego użytkowania. Reforma, która nie przejdzie Testu Zosi, będzie nieskuteczna”.

Piramida otwartości

Studium przypadku

Przypadek 1

Przygotowujesz broszurę z fotografiami wykonanymi przez uczestników warsztatów, jakie odbyły się w bibliotece podczas wakacji. Publikacja zostanie wydana w formie elektronicznej na licencji CC BY.

Czy konieczne jest podpisanie umowy (jeżeli tak, to z kim i jakiej)?

Przypadek 2

Planujecie nagrać biblioteczny LipDub.

Czy mogę wykorzystać dowolny utwór znaleziony w sieci?Gdzie znajdę odpowiednią muzykę?

OpenGLAMgalerie, biblioteki (libraries), archiwa, muzea

Otwarta Zachęta (Hanna Wróblewska)

„Półtora roku temu zgłosili się do nas przedstawiciele Stowarzyszenia Wikimedia Polska z prośbą o udostępnienie sali na potrzeby organizowanej przez nich dwudniowej konferencji. Wspólnie postanowiliśmy wzbogacić program zjazdu o warsztaty dla jego uczestników, podczas których jako ilustracje haseł encyklopedycznych zostałyby użyte fotografie wybranych dzieł z kolekcji Zachęty.

Wtedy po raz pierwszy zetknęliśmy się z kwestią udostępniania wizerunków dzieł na wolnych licencjach. Uświadomiliśmy sobie, iż posiadanie kolekcji nie oznacza, że jest ona naszą wyłączną własnością, i że w imię tej >>własności<< powinniśmy kontrolować każde wykorzystanie zdjęcia. We współczesnym świecie nie można nadzorować wszystkiego, i chyba należy się z tym pogodzić”.

Open GLAM

„Pod hasłem >>Open GLAM<< skrzyknęła się grupa europejskich organizacji pozarządowych działających w obszarze poszerza- nia dostępu do wiedzy. Celem grupy jest otwieranie dostępu do treści i danych znajdujących się w zbiorach galerii, bibliotek, archiwów i muzeów. Instytucje zrzeszone wokół Open GLAM dążą przede wszystkim do udostępniania materiałów znajdu-jących się w domenie publicznej, czyli takich, które nie są już chronione prawem autorskim”.

Wiki Loves Art

„Latem 2009 roku Creative Commons Holandia i Wikimedia Holandia zorganizowały miesięczny konkurs fotograficzny >>Wiki Kocha Sztukę<<, który zachęcał do robienia zdjęć eksponatom w 46 państwowych muzeach w Holandii. Choć te na co dzień zabraniają wykonywania zdjęć, na czas trwania konkursu zezwoliły na to, dzięki czemu prawie 5500 fotografii na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach pojawiło się w sieci. Po konkursie, grafik Hendrik-Jan Grievink stworzył książkę-projekt, w którym wybrane zdjęcia zostały specjalnie skategoryzowane i opatrzone komentarzami. Książka zawiera również cztery eseje ekspertów związanych ze sztuką, którzy wyjaśniają szerszy kontekst całego przedsięwzięcia >>Wiki Loves Art<< i roli otwartości w sztuce. Choć celem konkursu było pozyskanie zdjęć na Wikimedia Commons ilustrujących artykuły o sztuce, to najciekawszym rezultatem projektu było otworzenie drzwi przed kolejnymi projektami współpracy między instytucjami kultury a wikipedystami”.

Strona biblioteki na wolnej licencji

Niewiele polskich bibliotek określa zasady, na jakich publikuje swoje treści (np. rekomendacje książek i płyt, doniesienia z wydarzeń kulturalnych). Wszelka działalność mieszcząca się w ramach otwartej kultury powinna być prezentowana w sposób umożliwiający dalsze dzielenie się.Pierwszy krok do otwartości to udostępnienie treści na stronie internetowej, na wolnej licencji!

Wykorzystałam

• Otwartość. W: KOED. http://koed.org.pl

• Otwartość w publicznych instytucjach kultury. http://creativecommons.pl/wp-content/uploads/2012/01/CC-publikacja.pdf

• Skill Share by Iconathon (domena publiczna). http://thenounproject.com/noun/skill-share/

• Test Zosi i test Wikipedii. W: Lipszyc. http://lipszyc.pl/2012/02/06/test-zosi-i-test-wikipedii/

Treść prezentacji dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-

Na tych samych warunkach

ewa@rozkosz.info