Historia - starożytna grecja

Spis treści:1. Sztuka starożytnej Grecji2. Porządek dorycki3. Porządek joński4. Porządek korycki5. Okres archaiczny6. Bogowie Greccy7. Rzeźba w okresie archaicznym8. Ceramika w okresie archaicznym9. Ceramika - styl geometryczny10.Ceramika - styl orientalizujący11.Ceramika - styl czarnofigurowy12.Ceramika - styl czerwonofigurowy13.Okres klasyczny14.Architektura w okresie klasycznym

15.Partenon16.Erechtejon17.Teatr w Epidauros18.Rzeźba w okresie klasycznym19.Płaskorzeźba w okresie klasycznym20.Procesja panatenajska21.Ołtarz pergamoński22.Malarstwo w okresie klasycznym23.Okres hellenistyczny24.Architektura w okresie hellenistycznym25.Rzeźba w okresie hellenistycznym26.Literatura27.Najwybitniejsi twórcy literatury starogreckiej28.Filozofia29.Sokrates30.Arystoteles

31.Platon32.Talca z Miletu33.Epikur34.Demokryt z Abdery35.Teatr grecki36.Ajschylos37.Sofokles38.Eurypides39.Kratinos40.Arystofanes41.Demokracja ateńska42.Tukidydes

Sztuka starożytnej Grecji powstała i rozwijała się po upadku kultury mykeńskiej spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200 p.n.e. do I w. p.n.e., czyli do czasu podboju starożytnej Grecji przez Rzymian.

- silne ośrodki – miasta-państwa

(polis) rywalizują na polach gospodarczym

i kulturalnym – szybki rozwój

- IX w. p.n.e. – Grecy

przejmują alfabet

od Fenicjan i wzbogacają

o brakujące samogłoski –

pierwszy alfabet literowy

- VIII – VI w. p.n.e. – Wielka

Kolonizacja

- pierwsze udokumentowane

igrzyska olimpijskie odbyły

się w 776 roku p.n.e.

i od tej pory rozgrywały

się regularnie co 4 lata

ku czci Zeusa. Na ich czas

w Grecji panował tzw.

„święty pokój” .

- doskonalenie sprawności fizycznej

i zafascynowanie ludzkim ciałem

Dyscypliny sportowe:

biegi

rzut dyskiem i oszczepem

skok w dal

zapasy i pankration

boks

wyścigi konne

i zaprzęgów

- początek teatru

greckiego “trójjedyna

chorea” – sztuka łącząca

muzykę, taniec, poezję

opartą na zasadzie rytmu

- rozwój kultury greckiej

w VI w. p.n.e. – rozkwit

poezji lirycznej (Safona),

poezji epickiej (Hezjod),

filozofii (ścisły związek

z naukami przyrodniczymi –

Pitagoras, Heraklit),

poematy epickie (Homer)

- bogowie wyobrażani w postaci ludzkiej

- powstały style architektoniczne: dorycki

i joński (VIII w. p.n.e.)

- rozwój ceramiki

- wykonywana z drewna i wapienia

- widoczny wpływ Wschodu (kanonu

egipskiego)

- posągi idealnych, pięknych ludzi

- postacie ukazywane są w postawie

stojącej, siedzącej, czasem kroczącej,

zazwyczaj z uśmiechem na twarzy

(archaiczny uśmiech)

- rzeźby są zwarte, zamknięte,

o ustawieniu frontalnym

- kompozycja jest statyczna

- oś symetrii wyraźnie wyczuwalna

Kora z Samos,

ok. 570 – 560 p.n.e.

Kuros – Apollo z Tenei,

VI w. p.n.e.

W dekoracji wyrobów ceramicznych pojawiły się wielobarwne wyobrażenia fantastycznych zwierząt(sfinksów, gryfów, syren) oraz gatunków nie spotykanych w Grecji – panter, tygrysów.Wśród wzorów roślinnych spotykane są pąki lotosu, palmety, rozety.

Do użytku weszła też nowa metoda zdobienia – rycie wzorów, w miejsce wcześniejszej dekoracji malarskiej

Epiktet – łucznik scytyjski

Amfora z głową konia

Charakteryzuje się powtarzającymi się wzorami geometrycznymi. Był bardzo popularny przed VII wiekiem p.n.e.. Dekorowane naczynia prawie całkowicie pokrywano

czarnym firnisem, pozostawiając jedynie pasy

w kolorze gliny, które zdobiły powtarzające się koła

lub meandry. W VIII wieku p.n.e. pojawiały się z rzadka

sylwetki zwierząt i sceny figuralne.

Naczynie z Aten (ok. 750–725 p.n.e.)

W dekoracji amfory dominują wschodnie rośliny

i postacie zwierząt(rzeczywiste i mityczne).

Kolory sprowadzonych głównie do dwóch barw, czarnej i czerwonej, oraz pełna umiaru dekoracja,

ograniczają się do obrazu o przejrzystej, nieskomplikowanej kompozycji figuralnej, w której wyraziście rysują się na czerwonym

tle czarne sylwetki. Malarze czarnofigurowi zdobili naczynia przede wszystkim postaciami bogów i ludzi-bohaterów. Ukazywane

są sceny mityczne, jak również sceny biesiadne .

W malarstwie czerwonofigurowym częstsze stają się malowidła ukazujące

akcję – np. sceny tańca, zawodów sportowych itp.

Postacie ludzkie ukazywane były coraz częściej przy

zastosowaniu skrótów perspektywistycznych, dbałość o detale przyczyniała

się do coraz większego realizmu ukazywanych scen.

Artyści zwracali też uwagę na dobór tematyki dekoracji do kształtu

i przeznaczenia naczynia.

Okres klasyczny często zwany jest “złotym okresem kultury greckiej“.

Charakteryzował go: umiar, harmonia, logika, jedność

kompozycji

świątynia Hery w Paestum

- miasta budowane

z prostopadłymi ulicami

- podział na dzielnice miejskie

- domy mieszkalne na planie

prostokąta

- najważniejszym miejscem w

mieście była agora otoczona

przez portyki kolumnowe

(stoa)

- udoskonalono

styl dorycki i joński

świątynia Nike - Apteros na akropolu ateńskim

- odchodzenie od doryckiej zasady tryglifów

- budowle stają się coraz smuklejsze

- dekoracyjne wnętrza

- wpływ architektury wschodu – tendencja do

wznoszenia ogromnych budowli

świątynia Artemidy w Efezie

- upowszechnił się nowy typ świątyni - tolos,

wznoszony na planie koła w porządku

doryckim lub jońskim otoczony zewnętrzną,

zazwyczaj wykonaną w porządku korynckim,

kolumnadą

tolos świątyni w Delfach

- budowle świeckie pełniące

funkcję propagandową,

tzw. Pomniki honoracyjne,

gmachy posiedzeń władz,

magazyny, teatry, gimnazjony

Partenon (447 – 432 r. p.n.e.)

Zbudowany z białego marmuru, w zgodzie z porządkiem

doryckim, jest uważany za najdoskonalszy

jego przykład

Erechtejon (421 p.n.e. – 406 r. p.n.e.)

świątynia zbudowana na ateńskim Akropolu,

poświęcona Posejdonowi i Atenie- odbudowana jako

prostylos w porządku jońskim(wzór doskonałości stylu jońskiego)

Teatr w Epidauros (300 r. p.n.e.)

najlepiej zachowany grecki teatr- 52 rzędy siedzeńułożonych w dwóchkondygnacjach (po 32 i 20),

- zbudowany przezPolikleta Młodszegookoło 300 r. p.n.e.

- mógł pomieścić 14 tysięcywidzów

- co 4 lata odbywały siętam agony sportowo-dramatyczne zw. Asklepiami

Materiały

Powszechnie stosowano marmur

(wcześniej częściej używano

miękkiego porosu), doskonalono

techniki odlewnicze

- udoskonalona przez Fidiasza

technika chryzelefantynowa, która

polegała na okładaniu

drewnianych posągów płytkami

ze złota – ubiór i kości słoniowej –

ciało ukazywanych postaci bogów

Nike z Samotraki

- przedstawienia postaci

w sposób dynamiczny,

ekspresyjny, w chwili

poprzedzającej zdarzenie lub

bezpośrednio po nim

- rzeźby zbudowane zgodnie

z zasadą kontrapostu

- powstawały syntetyczne

wizerunki myślicieli,

filozofów, polityków

(były to idealizujące

przedstawienia oddające

mądrość przywódców,

przenikliwość filozofów)Afrodyta Knidyjska

Poliklet – Doryforos(450-440 p.n.e. )

Skopas –Bachantka

Praksyteles – Apollo z jaszczurką

Nike zawiązująca sandał

- doskonałości wyrażającą

się w podporządkowaniu

szczegółów całości kompozycji

- duża dbałość o każdy detal,

nawet od strony niewidocznej

dla patrzącego

- rzeźby w tympanonie były

ponadnaturalnej wielkości –

umożliwiało to dokładne

poznanie ukazywanej historii

Procesja panatenajska

– płaskorzeźba z Partenonu

Ołtarz pergamoński

Płaskorzeźby z fryzu

ołtarza pergamońskiego

- tematyka wzbogacona

o rodzajowe przedstawienia

wątków mitologicznych,

martwą naturę i erotyki

- sceny i postacie

przedstawiane były

realistycznie

- biegłość techniki pozwalał

nawet na iluzjonizm

- pojawił się pejzaż Portret poetki

- rozkwit nauk przyrodniczych i filozofii

- zainteresowanie człowiekiem i jego

rozwojem osobowym zaowocowało

licznymi portretami ludzi różnej

kondycji, wszelkich ras i warstw

społecznych

- przedstawienia na reliefach i obrazach

zamiast neutralnego tła otrzymały

bogate pejzaże

- idealizacja została zastąpiona

tendencjami naturalistycznymi

- klasyczna harmonia ustąpiła miejsca

ekspresji i kontrastowi piękna

i brzydoty

Aleksander Wielki, moneta

- planowanie urbanistyczne - centralnym miejscem była agora

- regularna siatka ulic prowadzona w prostopadłych

kierunkach

- wodociągi, sieć kanalizacyjna

- najważniejszymi budowlami miejskimi były:

buleuterion (ratusz, miejsce posiedzeń

rady miejskiej),

eklesiastreon (gmach posiedzeń

zgromadzeń),

stoa wznoszona jako budowla

wolno stojąca o zróżnicowanym

przeznaczeniu użytkowym

albo portyk otaczający agorę,

kręgi świątynne czy palestry

Miasto greckie

Latarnia morska w FarosZaliczana do siedmiu cudów świata

- zmiany w budownictwie

rezydencji – powstawały pełne

przepychu pałace,

rozbudowane w planie piętrowe

budynki o bogatym wystroju

malarskim, marmurowych

wykładzinach, mozaikach

zdobiących posadzki

- w mniej bogatych willach

okładziny marmurowe

zastępowano malarską imitacją

- ostateczne zerwanie z zasadą tryglifów

- nowe świątynie budowane były w porządku jońskim

lub korynckim

- dodatkowo wzbogacano np. reliefową dekorację baz kolumn,

dodatkową kolumnadę

świątynia Apollina Olimpiejon w Atenach

- zainteresowana

wszechstronnie

osobowością człowieka

m.in. w aspektach wieku,

przynależności społecznej

i etnicznej

- w pełni realistyczne formy

modelunku, ekspresji

i ruchu

- stylowo inspirowana

dziełami wielkich mistrzów

Apollonios i Tauriskos, Grupa byka farnezyjskiego

- często wolno stojące dzieła

przestrzenne o wieloplanowej

kompozycji

- kompozycje grupowe i pojedyncze

posągi o kompozycji zbliżonej

do stożka

Wenus z Milo (150 r. – 125 r. p.n.e.)

Agesander, Polidor i Atenodor z Rodos, grupa Laokoona

Upowszechnienie pisma

wywarło znaczny wpływ na

kulturę grecką, a szczególnie

na literaturę. Podziału

literatury dokonał Arystoteles

wyróżniając w niej:

- epikę

- dramat

- lirykę

Homer - IX / VIII w. p.n.e. najprawdopodobniej twórca

eposu i patron literatury greckiej

Tyrtajos - VII w. p.n.e. poeta bojownik

Safona - VII / VI w. p.n.e. poetka z wyspy Lesbos

Anakreont - VI w. p.n.e. piewca wina i miłości, twórca

anakreontyku

Symonides - VI w. p.n.e. autor pieśni chóralnych i epigramatów

Ajschylos - 526 - 456 p.n.e. poeta, tragediopisarz

Sofokles - 496 - 406 p.n.e. tragediopisarz

Eurypides - 480 – 407 p.n.e. tragediopisarz

Jest to umiłowanie

mądrości

i próba zrozumienia

świata . Narodziła się

w Grecji w VI w. p.n.e.,

a rozkwit przypadł

na IV w. p.n.e. Pierwotnie

filozofowie zajmowali

się zagadnieniami

przyrodniczymi,

humanistycznym

i etycznym.

Sokrates (469-399 p.n.e.), "wie, że nic nie wie„. Uważał, że prawdziwa wiedza o tym, co słuszne i sprawiedliwe, zawsze prowadzi do cnoty,

ta zaś jest warunkiem dobra i szczęścia. Sokrates pierwszy

zastosował rozumowanie indukcyjne, a także ustalił warunki metodologiczne

definicji

Arystoteles (384-322 p.n.e.), przeczył istnieniu

jakiejkolwiek wiedzy wrodzonej. Opracował teorię

pojęć i sądów, zwłaszcza zasady sylogizmu, tworząc podstawy logiki. Filozofię podzielił na praktyczną, tj. etykę i politykę, oraz

teoretyczną, czyli fizykę, matematykę i "filozofię

pierwszą", zwaną później metafizyką.

Platon (ok. 427-347 p.n.e.), rozwinął naukę m.in. o ideach,

duszy, filozofii, państwie oraz naturze. Ukształtował

system filozoficzny ontologii, psychologii, teorii poznania,

metodologii. W założonej przez niego szkole rozwijały się: filozofia,

matematyka, astronomia, logika, medycyna.

Tales z Miletu (ok. 620 - ok. 540 p.n.e.), filozof, matematyk

i astronom grecki, jeden z twórców tzw. szkoły jońskiej. Rozpoczął systematyzowanie

wiedzy geometrycznej. Przypisuje mu się wiele

twierdzeń, uchodzi za ojca matematyki. Uważany za

pierwszego greckiego filozofa.

Epikur (341-271 p.n.e.), uważał, że materia jest

niezniszczalna i wieczna, wszystko składa się

z atomów i próżni a, atomy mają pewną swobodę ruchu.

Twierdził, że bogowie istnieją, ale nie mają

zdolności do ingerencji w sprawy tego świata.

Zadaniem filozofii jest uwolnić ludzi od lęku przed

śmiercią, przesądów. Tacy ludzie są w stanie zbudować

sobie szczęście na ziemi

Demokryt z Abdery (ok. 460 - ok. 370 p.n.e.) – myśliciel

i podróżnik, wszechstronny naukowiec, znany jako

"śmiejący się filozof". Prace Demokryta, które dotyczyły

wielu różnych dziedzin (fizyki, astronomii, medycyny,

gramatyki, techniki, logiki, strategii, muzyki itd.) nie zachowały się, przetrwały

z nich nieliczne fragmenty.

Narodził się z przedstawień

religijnych na cześć boga

Dionizosa, organizowanych

w czasie świąt zwanych

Dionizjami.

Święto ku czci Dionizosa

zaczynało się

od przenosin posagu boga

do teatru i składaniu

mu ofiar. Następnego dnia

zaczynały się Wielkie

Dionizje, które trwały 3 dni.

theatronu – półkoliste miejsce

dla widzów składające się z kilku rzędów

orchestry – okrągły plac,

zajmowany przez chór

proskenionu - podłużne

podwyższenie, na którym występowali aktorzy

Ajschylos (525-456 p.n.e.), tragediopisarz grecki,

pochodzący z Eleusis koło Aten, uważany za twórcę

tragedii klasycznej. Wprowadził do teatru

drugiego aktora, ograniczył rolę chóru oraz wprowadził

do tragedii akcje dziejące się poza sceną.

Sofokles (496-406 p.n.e.), brał udział w życiu

politycznym Aten (był skarbnikiem Związku

Ateńskiego, strategiem, kapłanem herosa-lekarza Amynosa). Wprowadził do

teatru trzeciego aktora, zwiększył liczbę członków chóru i rolę przodownika.

Autor ok. 120 sztuk, tematykę czerpał z mitów trojańskich,

tebańskich i ateńskich.

Eurypides (ok. 480-407/406 p.n.e.),uczeń filozofów

jońskich, głosiciel poglądów demokratycznego odłamu

sofistów. Ojciec tragedii psychologicznej i tragikomedii. Występował w obronie kryzysu

demokracji ateńskiej, odwołując się do średnich

warstw społecznych, głównie wieśniaków. Głosił idee

równości wszystkich ludzi.

Kratinos (V w. p.n.e.), współtwórca tzw. starej

komedii attyckiej. Autor 21 zachowanych we fragmentach sztuk, zdobywca wielu nagród

w tzw. agonach dramatycznych, m.in.

za dramat Pytinē. Uważa się, że wprowadził do komedii

satyrę polityczną i powiększył liczbę występujących aktorów

Arystofanes (ok. 445 - ok. 385 p.n.e.),gł. przedstawiciel tzw.

komedii starej (satyry politycznej). Występował

przeciwko zaborczej polityce Aten i przeciwko wojnie,

atakował działalność pedagogiczną sofistów,

ukazując jej demoralizujący wpływ na młodzież.

Demokracja ateńska polegała na dopuszczeniu do zarządzania państwem obywateli. W tym celu została

wprowadzona instytucja zwana zgromadzeniem ludowym, należący do niego decydowali o sprawach politycznych

państwa. Ateńczycy nie wzorowali się na innych państwach, tworząc demokrację - sami stali się wzorem.

Odtąd pełnoprawnym obywatelom

Aten przysługiwały prawa:

wolność osobista

równość wobec prawa

wolność słowa

(ok. 460 - ok. 396 p.n.e.), historyk grecki. W 424 p.n.e. w czasie wojnypeloponeskiej wybrany na stratega.

Powierzono mu obronę wybrzeży Tracji. Spóźnił się z odsieczą dla Amfipolis,

przez co miasto dostało się w ręce Sparty. Skazany na wygnanie i konfiskatę dóbr Tukidydes pozostał w swym majątku

w Tracji. W czasie wygnania wiele podróżował (Peloponez, Sycylia), zbierał

materiały do swego jedynego dziełaWojna peloponeska

Tukidydes

„Chociaż jest zwolennikiem jednego stronnictwa, na wydarzenia i na to, co się dzieje z ludźmi, patrzy

z tym ogromnym, uparcie ćwiczonym wysiłkiem ku nieprzebłaganej rzetelności, który czyni go największym, być może, historykiem literatury klasycznej. Dzieło, pod względem stylu bardzo

odmienne od bliskiej jeszcze poetyckim epopejom narracji Herodota, olśniewa swoją surową, jakby

gołą wspaniałością”

Zygmunt Kubiak o Tukidydesie w "Literatura Greków i Rzymian" Świat Książki, Warszawa 2003).