Opið útbúgvingartilfar í Føroyum

Ólavur Ellefsen

Opið útbúgvingartilfarÁ aðalfundi

Føroya Lærarafelags18. apríl 2015

Ólavur Ellefsen

“Nútíðar telduvrak og nútíðar ludomanu-hamar enda á sjúkhúsum og verða viðgjørd av eini vaksandi fjøld av læknum og sjúkrasystrum.”

Ólavur Ellefsen

“Sæð á hesum baksýni, fer ein gloymdur lutur sum bókin brádliga at glógva, sum kransað av dýrdarljóma.”

Ólavur Ellefsen

KOPIERINGINTann 11. landaplágan• “Sum nú er gongur skúlin – við síni ótamdu

ljósritan – tann øvugta vegin. Hann svíkir sostatt forløg prentsmiðjur, rithøvundar, bókhandlar, týðarar, næmingar, foreldur og – ikki minst – seg sjálvan”

Ólavur Ellefsen

Ótamd ljósritan(og nýtsla av tøkni annars)

er 11. landaplágan

Ólavur Ellefsen

Ólavur Ellefsen

Hvat kostar at avrita eitt eintak av einari bók uppá 250 síður?

Ólavur Ellefsen

Áðrenn Gutenberg

500.000 kr

Ólavur Ellefsen

Á kopimaskinu

500 kr

Ólavur Ellefsen

Print-on-demand

50 kr

Ólavur Ellefsen

Talgild

0,005 kr

Ólavur Ellefsen

Samanborið við kopiering á kopimaskinu

• 10x sparing við print-on-demand

• 100,000x sparing við talgildum avriti

Ólavur Ellefsen

Men hví øll hendaótamda ljósritanin?

Ólavur Ellefsen

Hví?

• Mangla játtan

• Bókin útseld ella ikki tøk

• Einans tørv á einum parti av bókini

Ólavur Ellefsen

Men hví?

Ólavur Ellefsen

Sum lærararklára vit okkum

ikki uttan útbúgvingartilfar

Ólavur Ellefsen

At útbúgva erat deila/býta

vitan og vísdóm

Ólavur Ellefsen

Ólavur Ellefsen

Eingin deiling/býti,eingin útbúgving

Ólavur Ellefsen

Vitan er gandakend

Ólavur Ellefsen

Vitan kann gevastuttan at missast

Ólavur Ellefsen

Fysiskar staðfestingar(expressions) missast,tá vit geva øðrum tær

Ólavur Ellefsen

Ólavur Ellefsen

Men talgild staðfestingarnar, og tær kunnu gevast

uttan at missast

Ólavur Ellefsen

Fyri fyrstu ferð nakrantíðkunnu bæði vitan og staðfestingar

gevast burtur uttan at missast

Ólavur Ellefsen

Vit kunnu skapa og lata onnur brúkaog

Onnur kunnu skapa og lata okkum brúka

Ólavur Ellefsen

Markleys læring

Ólavur Ellefsen

Trupulleikin er bara, at vit ikki kunnu

tí © forbjóðar

Ólavur Ellefsen

Talgilding germarkleysa læring møguliga

Men © (upphavsrættur)steðgar tí

Ólavur Ellefsen

Loysnin er at brúka upphavsrættin rætt

Ólavur Ellefsen

Creative Commons

• Creative Commons er ein stovnur, sum brúkar alla orku at økja um tilfeingið av kreativum verkum, soleiðis at tey eru tøk fyri øll at byggja víðari uppá og at deila

• Felags skapandi tilfeingi

• Creative Commons loyvi liggja løgfrøðisliga millum “frítt at brúka” og fullan upphavsrætt

Ólavur Ellefsen

Ymisk sløg av CC loyvum

Ólavur Ellefsen

Tal av verkum við creative commons loyvi

Ólavur Ellefsen

Opið útbúgvingartilfar(OÚT) er svarið

Ólavur Ellefsen

Sameindu Tjóðir trúgva uppá OÚT

• UNESCO believes that universal access to high quality education is key to the building of peace, sustainable social and economic development, and intercultural dialogue.

• Open Educational Resources (OER) provide a strategic opportunity to improve the quality of education as well as facilitate policy dialogue, knowledge sharing and capacity building.

Ólavur Ellefsen

UNESCO (ST) allýsingin, París, 2012

•Opið útbúgvingartilfar er frálæru-, lærings- og granskingar-tilfar av øllum slag, talgilt ella annað, sum liggur í almenna rúminum ella sum er útgivið undir opnum loyvi, ið gevur øllum óskerda, ókeypis atgongd til at nýta, tillaga og útbreiða av nýggjum við ongum ella fáum avmarkingum. Opin loyvisgevan virkar innan rammulógina fyri hugverksrætt og er allýst sambært altjóða konvensjónum og virðir upphavið av verkunum.

Ólavur Ellefsen

Opið útbúgvingartilfarer svarið

Ólavur Ellefsen

Men svíkja vit ikki....?

• Forløg

• Prentsmiðjur

• Rithøvundar

• Bókhandlar

• Týðarar

• Næmingar

• Foreldur

• og – ikki minst – skúlan sjálvan

Ólavur Ellefsen

Nei, tí...

• Rithøvundar, grafikarar, týðarar, ritstjórar og ráðgevar kunnu framhaldandi fáa almenna løn fyri at gera sítt arbeiði• Eins og tey gera nú

• Og harumframt:Fólk gevast ikki at keypa, fyri tað um ókeypis útgávur finnast• Kanningar vísa klárt positivt samband millum download av ókeypis bókum og

sølu av somu prentaðum bókum

• Bókasøvn liggja lið um lið við bókahandlar

• Søla av følskum marglætisvørum økir um søluna av teimum sonnu

• Jú fleiri falskar G&G troyggjur, jú fleiri sannar G&G troyggjur

Ólavur Ellefsen

Nám fígging

• 12 mió kr í játtan á løgtingsins fíggjarlóg

• 8 mió kr fyri sølu og tænastuveiting

Ólavur Ellefsen

Nám fígging

• 12 mió kr í játtan á løgtingsins fíggjarlóg <- landið

• 8 mió kr fyri sølu og tænastuveiting <- kommunurnar

Ólavur Ellefsen

Harav vera nakrar milliónir brúktar til søluumsiting, goymslu og burturbeining av

bókum, sum kommunur ikki hava ráð at keypa

Ólavur Ellefsen

Óðamannaverkat brúka so nógva orku uppá at halda

útbúgvingartilfar burtur frá teimum lærandi

Ólavur Ellefsen

Almenningurin skal hava ókeypis atgongd til alt útbúgvingartilfar,

sum tað almenna rindar fyri

Ólavur Ellefsen

Ótømandi fyrimunir

• Spara burtur óneyðuga goymslu av avoldaðum bókum

• Ger avritan á skúlum lógliga -> Endurnýt

• Get print-on-demand møguligt -> Endurútbreið

• Dagføra ótíðarhóskandi tilfar -> Endurskoða

• Samanseta tilfar frá ymsum keldum í kompendium -> Endurblanda

• Umseta OÚT úr fremmandum málum

• Brúka fjøldina sum keldu (crowdsourcing)

Ólavur Ellefsen

Tey fýra E’ini

•Endurnýt (reuse)

•Endurútbreið (redistribute)

•Endurskoða (revise)

•Endurblanda (remix)

Ólavur Ellefsen

Ger tína egnu lærubók

• Brúka tilfar úr verandi (føroysku) bókum

• Umset tilfar úr útlendskum bókum

• Tak myndir niður av netinum

• Set alt saman sum tú vilt hava tað

• Deil tað við aðrar lærarar og lat tey betra tað

• Prenta 24 eintøk sum “print-on-demand”

Ólavur Ellefsen

Opið útbúgvingartilfarer heilt opið

Brúka CC-BY

Ólavur Ellefsen

Men ger prestur, sum hann prædikar?

• Allar myndir í hesi framløgu eru antin CC BY ella CC BY-NC-SA

• Tað er viðmerkt í notunum í hvørjum einstøkum føri

• Okkurt einstakt er “fair use” – til dømis ljósritið av fyrstu síðu av greinini í Prei

• Henda framløgan verður lagt á SlideShare og kann eisini finnast umvegis Læring bólkin á Facebook og á twitter.com/olavurellefsen

Ólavur Ellefsen

Ikki bara bøkur

• PowerPoint framløgur

• Greinar

• Video’ir

• Tónleikur

• Listaverk

Ólavur Ellefsen

Fleiri fyrimunir við OÚT

• Økir um atgongd til ódýra/ókeypis útbúgving

• Betrar um góðskustýring av frálærutilfari

• Ger nýskapan, skapanarevni og burðardygga nýtslu møguliga

• Ger tað møguligt at menna nýggj skeið skjótari

• Minkar um útreiðslurnar at veita læring á netinum

• Ger dygdargott tilfar tøkt altíð til øll

Ólavur Ellefsen

Ólavur Ellefsen

Í 1920 helt man,at royking var ein fortreyt

fyri at vinna Tour de France

Ólavur Ellefsen

Áðrenn Gutenberghelt man ikki, at fjøldini

tørvaði atgongd til bøkur

Ólavur Ellefsen

Í dag liva vití eini nostalgiskari verð,

har lukturin av bókum ertýdningarmiklari enn læring

Ólavur Ellefsen

Vit havaavísir, sum bara eru

fyri tey, sum hava ráð

Ólavur Ellefsen

Greinar,sum ikki kunnu

brúkast í undirvísing,tí tær eru læstar inni

Ólavur Ellefsen

NordicOER

Ólavur EllefsenNDLA

Ólavur Ellefsen

NDLA – National Digital Lærings Arena

• Útbúgvingartilfar til miðnámsskúlar• Øll fak og á øllum stigum

• Opið og talgildað

• Norsku fylkiskommunurnar eiga og fíggja

• 60 mió kr um árið at keypa tilfar

Ólavur Ellefsen

NDLA ynskirsamstarv við føroyingar

um at umseta og tillaga teirratilfar til okkara viðurskifti

- og umvent

Ólavur Ellefsen

OÚT felagsskapir um allan heimynskja samstarv um útbúgvingartilfar

á øllum útbúgvingarstigum

Ólavur Ellefsen

At savna alla vitan á einum stað

• Bókasøvnini í Aleksandria og Pergamum

• Encyclopædia Britannica

• Microsoft Encarta

Ólavur EllefsenWikipedia

Ólavur Ellefsen

Hugsjón

• Savna alla vitan

• Atgongd til øll

• Øll kunnu rætta

• Øll kunnu leggja afturat

• Alt hongur saman í evnisleinkjum

Ólavur Ellefsen

Ólavur Ellefsen

Føroyskt í samskiftistøknini

• Lat upp fyri, at vanligi brúkarin sjálvur kann umseta

• Øll kunnu umseta og gera rættingar í umsetingum

• Brúkarar verða aktivt spurdir um ávísar umsetingar eru góðar ella ei

• Fjøldin vinnur

Ólavur Ellefsen

Fjøldin sum kelda

• Hin føroyska alfrøðin Wikipedia verður ment hvønn dag

• Eldhugaði hava umsett brúkaramarkamótið hjá Facebook og fleiri øðrum líknandi tænastum

• Hví ikki fáa fjøldina at menna og viðlíkahalda føroyskt útbúgvingartilfar?

Ólavur Ellefsen

Hví ikki lata næmingargera útbúgvingartilfar til næmingar?

Ólavur Ellefsen

Besti mátin at læra,er at læra onnur

Ólavur Ellefsen

Vit eru ikki teldur

Tú kanst ikki bara “fylla í”og so halda at vit minnast

Ólavur Ellefsen

Vit læra bara,um vit kunnu relatera tað

til okkara royndir

Ólavur Ellefsen

Tí mugu vit royna okkum,áðrenn vit kunnu fata tað

ástøðiliga

Ólavur Ellefsen

Leikluturin hjá okkum sumlærarar er at sniðgeva og stýra

læringstilgongdini

Ólavur Ellefsen

Tilelving innanifrá

SjálvsavgerðarrætturMeistranMeining

Ólavur Ellefsen

OilSim

Ólavur Ellefsen

Ólavur Ellefsen

Royn teg

Reflektera

Fá eina avbjóðing

Ólavur Ellefsen

Hví ikki lata næmingargera føroysku alfrøðina?

Ólavur Ellefsen

Hví ikki lata næmingarteksta útlendskar filmar?

Ólavur Ellefsen

Maskinlæring

Ólavur Ellefsen

Fevn talgildingina

Ólavur Ellefsen

Lat næmingarnar skapa

Ólavur Ellefsen

Forrita ella verð forritað/ur

Ólavur Ellefsen

Frá bittum til atom

Ólavur Ellefsen

Ólavur Ellefsen

Almenningurin skal hava ókeypis atgongd til alt útbúgvingartilfar,

sum tað almenna rindar fyri

Ólavur Ellefsen

Samandráttur

• Føroyskur skúlaskapur hevur nógvar stórar avbjóðingar í komandi árum, millum annað• at búgva føroyskan ungdóm út til eina alt meiri tøkniliga framtíð,

• at styrkja livigrundarlagið hjá føroyska samfelagnum og

• at tryggja støðuna hjá føroyskum máli.

• Við opnum útbúgvingartilfari kann skúlin gera eitt skarvslop frameftir• Kommunurnar gjalda fyri virksemið hjá Námi í einum klumpi