Open access journals workshop in IRANDOC

شناسایی مجلت شگردهایرایگان الکترونیکی

اصنافی امیررضا دکتربهشتی شهید دانشگاه استادیارaasnafi@gmail.com

http://asnafi.persianblog.ir

حجم روز افزون منابع اطلاعاتی، نیاز به روزآمد •شدن اطلاعات را می طلبد.

تنها کتاب کافی نیست...پای محملهای اطلاعاتی •دیگر نیز درمیان است...که در دسترس ترین این

منابع، مجلت هستند. مجلت، نه تنها یک محمل اطلاعاتی روزآمد کننده •

دانش هستند بلکه تاثیر شگفت انگیزی در میان افراد، اعلی الخصوص دانشمندان ارتباطات

دارند.

2

مقدمه

ارتباطات، لزمه حیات و بقای بشر است. جوامع اعلمی برایپیشرفت خود ناگزیر از برقراری ارتباط با یکدیگرند.

ارتباط اعلمی درونداد پژوهش های اعلمی است. محققان ازکانالهای رسمی و غیررسمی برای ارتباطات اعلمی خود

استفاده می کنند. رسمی : اسناد و مدارکارتباط رسمی غیر : گفتگو و مکالمه با همکاران یا حضور ارتباط

در محیطهای مختلف...

پيشرفت سريع اعلوم، موجب شده است كه روزآمديانتشارمطالب ازاهميت فراواني برخوردارباشد.

فرايند توليد اطلاعات و انتشارآن ازطريق محملي به نام.كتاب، مستلزم صرف زمان و دقت زيادي است

حتي ممكن است تا زماني كه كتابي دريك زمينه خاص اعلمي منتشرگردد، مطلبي به مراتب تازه تر و مفيد ترمطرح

شود كه درآن صورت، اطلاعات موجود دركتاب، كهنه و سوخته محسوب مي شود.

مجلت به دليل تنوع و گستره مطالب درزمينه هايگوناگون و اشااعه سريع اطلاعات، درقياس با

سايرمحملهاي اطلاعاتي، داراي مخاطبان بيشتري درحوزه هاي مختلف هستند.

ازطريق مجلت است كه سازمانها ونهادهاي مختلفمي توانند به شيوه بهتري به برقراري ارتباط اعلمي با

سايرجوامع و مراكزبپردازند.

فرمان ژولیوس سزار برای تهیه یک روزنامه دست نویس که 60وقایع دربار و خطابه های دولتی را پوشش دهد در سال

ق.م روی د اد.

چاپ ، رنسانسپیدایش صنعت در و اختراع تحولاعلم از اعوامل ظهور مجلت به خصوص مجلت دنیای

اعلمی بودند. در گذشته به دلیل کوچک بودن جامعه اعلمی، انتقال

اطلاعات به سهولت صورت می گرفت و نامه نگاریها میان دانشمندان صورت می گرفت.

در برخی مجامع اعلمی، آخرین یافته های اعلمی برای در اولدنبرگدیگران با صدای بلند خوانده می شد. هنری

انجمن سلطنتی انگلستان

نشریه 1665سرانجام در سال Journal de scavants یا در فرانسه به اعنوان نخستین مجله اعلمی پا به اعرص دانشورانوجود نهاد.

این نشریه بیشتر به نقد و بررسی کتابها می پرداخت. کاری کهامروز در ایران مجله کتاب ماه کلیات یا فصل نامه کتاب صورت

می دهد. اما مجلهPhilosophical Transactions که در انگلستان در

همان سال ایجاد شد بر یافته های اعلمی تاکید بیشتری داشت. کم کم دانشمندان متوجه شدند که تهیه کتاب زمان بر است و از

این روی رویکرد خاصی به مجلت پیدا کردند و با تخصصی تر شدن اعلوم، مجلت تخصصی خاص هر جامعه اطلاعاتی ایجاد

شد.

1253پیدایش نخستین روزنامه درایران ،می گفتند که دفتری بود که بازرگانان روزنامچهقبل به روزنامه

معاملت روزانه خود را در آن می نوشتند. NewsPaper : کاغذ اخبار و میرزا صالح شیرازیوقایع اتفاقیه به دستور میرزا تقی خان امیرکبیر و به صورت هفتگی روزنامه وطن یاLA partie به دوزبان فرانسه و فارسی در تهران

انتشار می یافت و نخستین روزنامه توقیف شده بود. قمری 1318نخستین مجله اعلمی کاربردی ایران در سال

به نام فلحت مظفری منتشر شد. ایران های روزنامه و ها مجله پوری سلطانی: راهنمای

9

اعلمی ترویجی: مقالت توصیفیاعلمی پژوهشی: مقالت با جنبه پژوهشیآماری: مقالت صرفا اطلاعات آماریخبری و گزارشی: مثل خبرنامه ها مروری: یا نقد و بررسیReviewنشریه های مرجع: ارائه مشخصات سایر منابع

LISA ,Eric مثل Chemical Abs

هنوزهم انتشارمجله به صورت چاپي رايج ترين شيوه اما امروزه پيدايش فناوريهاي نوين اطلاعاتي امكان ذخيره و

بازيابي الكترونيكي اطلاعات، برجذابيت و رونق مجلت الكترونيكي

باافزايش قيمت مجلت، همه ساله كتابخانه ها مجبور مي شوندآبونمانهاي خودرا باطل كنند. اين امر موجب تأخيردرارتباطات

پژوهشگران وآگاهي آنها ازآخرين نتايج پژوهشهاي يكديگراست. درصد بودجه 70دربسياري ازمراكزپژوهشي و دانشگاهي، بيش از

صرف خريد مجله مي شود. تعداد اعناوين مجلت دراين مراكز، به تعداد دوره هاي آموزشي، تعداد دانشجويان، ااعضاي هيأت اعلمي

و دوره هاي تحصيلت تكميلي، كارشناسي ارشد و دكترا، وابسته است.

،يكي ازوظايف بنيادين هركتابخانه و مراكزاطلع رسانياطلاعات مناسب است.انتخاب

تمام فعاليتهاي كتابخانه و خدمات آن، تحت تأثيرانتخاب منابع اطلاعاتي مناسب مي  باشد. انتخاب منابع كارساده اي نبوده

و همواره يكي ازدغدغه هاي اعمده دركتابخانه ها و مراكزاطلع رساني بوده است.

با پيدايش تحولت گسترده درفناوريهاي اطلاعاتي، منابع به ميزان قابل توجهي افزايش يافتند و فرايند انتخاب، دشوارتر

و پيچيده ترشد.

که موتورهای کاوش پیدا شدند، نگرش نسبت به 1998از مجلت هم اعوض شد و انواع مجلت الکترونیکی پیدا شدند.

ساینس دایرکت، ابسکو، امرالد، پایگاههای اطلاعاتی بودندکه مجلت الکترونیکی را در خود جای می دادند.

انتشار سریعتر نتایج پژوهشهاارتباطات شبکه ای میان مولفان و خوانندگانهزینه کمتر در تولید مجلهتسهیل فرایند داوری و ارسال مقاله راههای ابتکاری ارائه نتایج پژوهشها طبق سایر اشکال

اطلاعات مثل جدول، نمودار، پیوندهای فرارسانه ای

مجله الكترونيكي، مجله اي است كه با اعنوان مشخص و بهنيت انتشارمداوم و نامحدود توسط يك مؤسسه، ناشر يا

شخص منتشرمي شود و محتويات آن به صورت الكترونيكي . توليد، ذخيره و بازيابي مي گردد

تقسيم بندي مجلت الكترونيكي ممكن است براساسديدگاهها و معيارهاي متفاوتي صورت گيرد. معمول ترين

شيوه هايي كه برپايه آنها مجلت الكترونيكي را طبقه بندي مي كننداعبارتنداز:

به طوركلي مي توان مجلت الكترونيكي را به دوگروه اعمده تقسيم كرد. [2] و ناپيوسته[1]مجلت الكترونيكي پيوسته

منظورازنوع ناپيوسته اين مجلت، آنهايي هستند كه به جاي چاپمطالب روي كاغذ، مندرجات خودرا ازطريق ذخيره درديسكت يا

روي لوح فشرده منتشر مي كنند. دراين روش، حجم بيشتري ازاطلاعات درفضاي كوچك ترذخيره مي شود و

امكان تكثيرسريع ترآن نيزوجود دارد. اما اين نوع مجلت، داراي محدوديتهايي هم هستند. توزيع اين نوع مجلت هنوزبه نظام توزيعي و

حمل و نقل وابسته است. خوانندگان براي مطالعه مجله به سخت افزارنيازدارند و براي دريافت شماره هاي جديد لزم است منتظربمانند.

پيوستهدر مقابل، مجلتي وجود دارند كه به مجلت الكترونيكي مشهور هستند. مجلت الكترونيكي پيوسته امتيازات بيشتري نسبت

به انواع ناپيوسته دارند. ،اين دسته از مجلت به جاي ذخيره برديسكت يا لوح فشرده

اطلاعات و مندرجات خود را در زمان انتشار ازطريق شبكه هاي رايانه اي دسترس پذير مي كنند. حوزه انتشار اين مجلت ممكن

است محلي، ملي، منطقه اي يا بين المللي باشد. مجلتي الكترونيكي پيوسته به طورمعمول، اطلاعات روزآمدتري را نسبت

به انواع چاپي و ناپيوسته ارائه مي نمايند، چرا كه دراعمل به تكثير و توزيع نيازي ندارند. امروزه بيشترمجلت الكترونيكي يا به صورت

پيوسته منتشر مي شوند يا دراين جهت گام برمي دارند.

مجلتي كه به صورت فرامتن درمحيط وب تهيه مي شوندو نیز مي توان مجلت الكترونيكي را براساس وجود يا نبود قرينه چاپي به

دسته تقسيم كرد: سه مجلتي كه به طورموازي با نسخه چاپي خود منتشر مي شوند و

انتشار الكترونيكي آن مانع انتشار نوع چاپي نشده است..مجلتي كه با انتشار الكترونيكي، انتشار چاپي آنها متوقف مي شوند ا َل الكترونيكي بوده و ازهمان ابتداي انتشار فقط به مجلتي كه كام

صورت الكترونيكي توليد شده اند.

درحال حاضر، دسترسي به بسياري ازمجلت الكترونيكي به ويژهآنهايي كه ازابتدا به صورت چاپي منتشر مي شده اند مستلزم

پرداخت وجه مي باشد؛ اما دراعين حال تعداد زيادي مجله الكترونيكي وجود دارند كه به رايگان دسترس پذيرند. براي بازيابي

Free electronicمجلت الكترونيكي رايگان مي توان ازاعبارت jourals يا Free electronic serials .استفاده نمود

مهيا سازي بستر مناسب و فضاي لزم براي استفاده ازمجلتالكترونيكي دركتابخانه ها ازاهميت فراواني برخوردار است. بنابراين بايد جهت استفاده ازمنابع الكترونيكي امكانات سخت افزاري و نرم افزاري كافي فراهم باشد. كتابخانه بايد ازحداقل امكانات اتصال به

اينترنت با سراعت انتقال داده ها درحد قابل قبول برخوردار باشد.

1 3) الگوي دسترسي انفرادي؛ 2) الگوي دسترسي آزاد؛ (الگوي دسترسي سازماني؛

توانند بدون پرداخت ‌گيران مي‌در الگوي دسترسي آزاد، بهرههزينه و گاه ازطريق ثبت نام به مقالت مجله دسترسي يابند.

در الگوي دسترسي انفرادي، هر فرد براي دسترسي به مجله الکترونيکي بايد مشترک شده و با پرداخت هزينه، کلمه

اعبوري را دريافت نمايد.

اشتراک یک ساله تمام سرویس های موجود در پایگاههایاطلاعاتی.

اطلاعات دانشگاه روی سرور ارائه دهنده پایگاه ثبت میشود.

اشتراک یکساله و تهیه سرور در محیط و محوطه دانشگاه :خرید نرم افزارهایی چونUsage report, offcampus

authentication در سالهای بعد، نیازی به تمدید اشتراک این نرم افزارها

نیست. بقیه سرویسها فقط تمدید خواهند شد. دانشگاه باید یک سرور توانمند، در محوطه خود نصب کند.

:همانند مدل قبلی است. با این تفاوت که دانشگاه صاحب پورتال خود است. در سالهای بعد باید نرم

خریداری شود. Atoz و EDZافزارهایی چون این مدل و مدل قبلی بستگی کامل به تعداد کاربران خواهد

داشت.

 در واقع برگرفته از واژه Athentificationاست و در حوزه حق دسترسی و حق مولف یعنی سندیت و اعتبار  Athens account  لزم و کافی یا به بیان دیگر اعتبار افرادی قرار می گیرد که اختیاردر

حق دسترسی به محتوای گروه خاصی از نشریات الکترونیکی را .داشته باشند

رشد جنبش دسترسي رايگان به صورت جزئي، در پاسخ بههزينه هاي كلن بسياري از مجلت علمي مي باشد.

با اين حال، با ظهور فناوريهاي نوين و برنامه هاي نرمافزاري، گردآوري و توزيع اطلعات علمي، ارزانتر مي شوند. يكي از مزاياي دسترسي رايگان اين است كه كتابخانه ها در

مؤسسات كوچكتر يا در مناطقي كه در سراسر جهان به لحاظ اقتصادي محروم هستند، ميتوانند دسترسي گسترده

تري به منابع علمي داشته باشند.

[1] Anderson

1 آزاد . به وسیله انتشار مقاله علمی در دسترسی های مجله)Open Access Journals از آن به عنوان جاده طلیی یا راه :(

) تعبیر می شود.Golden Roadطلیی (2 از طریق واسپاری مقاله های منتشر شده در مجله های کاغذی .

الکترونیکی یاآرشیوها در های ): از Repository(واسپارگاه) تعبیر می شود. Green Roadآن به جاده سبز یا راه سبز (

واسپارگاه ها به دو دسته تقسیم می شوند: الف. واسپارگاه در حوزه کتابداری؛ E-LIS: در یک حوزه خاص (موضوعی

arXiv(در حوزه فیزیک

آثار علمی یک دانشگاه ویژه ای را سازمانیب. واسپارگاه :گردآوری، سازماندهی و توزیع می کند. مانند واسپارگاه

دانشگاه کلگری کانادا.3 آرشیوی-. از طریق خود-) یا Self-archiving (خود

مقاله در وبگاه شخصی. ناشری

) مجلت الكترونيكي 2000طبق تعريف فاسماير و يانگ ،( يكي ازانواع مجلت الكترونيكي مي باشند كه تنها [1]رايگان

ازطريق اينترنت، و بدون پرداخت هرگونه وجه،براي تمام افراد جامعه قابل دسترسي مي باشند.اين نوع مجلت

الكترونيكي، نيازي به آبونمان شدن ندارند.

[1] Free Electronic Journals

يكي از شيوه هاي دسترسي رايگان به اطلعات علمي، دسترسيبه مجلت الكترونيكي رايگان است.

اكثر مؤلفان دانشگاهي كه خود يكي از مؤلفه هاي ارتباطات علميهستند نسبت به دسترسي آزاد به يافته هاي علمي، نظر مثبت دارند.

مجلت الكترونيكي رايگان به سرعت به صورت يك محيط جهاني براي ارتباطات علمي و يكي ازسكوهاي نشرمنابع علمي درمي آيند.

هم اينك مي توان مجلت رايگان را بخش برجسته اي ازمنابع علميدانست كه مورد استفاده رشته هاي مختلف دانشگاهي قرار مي

[2] راهنماي مجلت الكترونيكي رايگان2005گيرند. درژانويه سال مجله علمي تمام متن را درموضوعات مختلف، تحت 1400بيش از

پوشش قرارداد. افزايش شمار مجلت رايگان نشان مي دهد كه الگويي جديد براي نشرعلمي به سرعت درحال پيدايش و گسترش

است.

اين مجلت دردسترس تمام افراد قراردارند و همه مي توانند به راحتي و آزادانه به نسخه برداري، توزيع و انتقال

آنها بپردازند. مجلت الكترونيكي رايگان يك نمود عيني ازنشراينترنتي درقالب الكترونيكي هستند كه موجب ازميان

برداشته شدن موانع زماني و مكاني جهت بازيابي مقالت و دسترسي ازراه دوربه آنها مي باشند.

کاهش هزینه چاپ به نسبت مجله های کاغذی و مقرونبه صرفه بودن آنها.

تسهیل، تسریع و کاهش فرایند تولید و انتشار مقاله ها واشاعه به موقع اطلعات. و در نهایت دسترسی به

اطلعات روزآمد در تمامی حوزه های علمی و پژوهشی. بال بردن میزان دسترسی به مقاله های علمی، افزایش

میزان خوانندگان و در نتیجه افزایش احتمالی میزان استنادها به آثار علمی و افزايش ضریب تأثیرگذاری آنها.

.رعایت اصل دسترسی آزاد برای تمامی خوانندگان بال بودن تعداد خوانندگان مجله های دسترسی آزاد به نسبت

مجله های چاپی..نداشتن محدودیت تیراژ چاپ رایگان بودن مجله های دسترسی آزاد برای پژوهشگران و

خوانندگان. همگامی و هماهنگی با آخرین تحولت دنیای نشر و بال

بودن سرعت انتشار مقاله در مجله های دسترسی آزاد.

نويسندگان: مجلت الكترونيكي رايگان سبب انتشارگستردهآثارآنها مي شوند.

خوانندگان: اين مجلت موجب مي شوند كه آنها به سرعتو سهولت به مقالت مورد نظرخود دسترسي پيدا كنند.

كتابخانه ها: آنها ازاين طريق مي توانند بحران پرداختهزينه ها براي مجلت علمي و نيزمسأله مجوزاستفاده

ازآنها را حل كنند.

سازمان یک توسط مالی تأمینهاي علمي دسترسي آزاد، به يك سازمان يا ‌بسياري از مجله

هاي انتشار و توزيع آنها نيز ‌اند و هزينه‌انجمن علمي وابستهشود. برخي ‌از طريق همان نهاد يا انجمن تأمين مي

هاي دانشگاهي، رايگان در دسترس هستند. به عنوان ‌مجله] كه 15نمونه، نسخه الكترونيكي مجله علوم پزشكي ايران[

شود، ‌به وسيله دانشگاه شيراز به زبان انگليسي منتشر مي. رايگان بر روي وب در دسترس همگان قرار دارد

ليغاتي ب ت آگهي درجهاي علمي رسانه مناسبي‌در بعضي از حوزه ها نشريه

براي تبليغ محصولت به مخاطبان آنها هستند. به عنوان نشر آگهيهاي تبليغاتي تجهيزات جديد مثال، از گذشته شاهد

ايم. تبليغات در ‌بوده هاي علمي اين حوزه‌پزشكي در مجله تواند منبع درآمد خوبي براي نشر‌ها مي‌برخي حوزه

ها ‌هاي دسترسي آزاد باشد. از نمونه اين نشريه‌مجلهيكي از British Medical Journal]14توان به [‌مي

هاي معتبر در حوزه پزشكي، اشاره كرد كه بخشي‌نشريهكند. ‌هاي خود را از طريق آگهي تأمين مي‌از هزينه

2004نشريه تا پايان سال دسترسي به تمام مطالب اينناچارند استفاده كنندگان2005رايگان بود؛ اما از ابتداي

براي دسترسي به برخي از مطالب آن (كه البته شامل .شود) حق اشتراك بپردازند‌نمي هاي پژوهشي‌مقاله

مؤلف توسط هزينه پرداختاين شيوه كه در حال حاضر از رايجترين شيوه هاست، در

پردازند. ‌مقاله خود به مجله مي مؤلفان مبلغي را بابت نشربا انتشار حاميان اين شيوه معتقدند اين مؤلفان هستند كه

مقاله در جستجوي شناساندن دستاورد علمي خود به اعتبار علمي خود و نيز حفظ اثر خود براي ديگران، تأييد

منطق نيست كه در ازاي رو دور از‌آيندگان هستند و از ايننيل به اين اهداف، حاضر به پرداخت باشند.

]«نيز براي 13اخيرا برخي ناشران خصوصي نظير «اشپرينگر [دهند ‌آزمون شيوه نشر دسترسي آزاد، به مؤلف حق انتخاب مي

تا ميان نشر دسترسي آزاد و نشر مبتني بر حق اشتراك يكي را انتخاب كند. در صورتي كه مؤلف خواهان دسترسي رايگان

اش باشد، مبلغي را پس از پذيرش مقاله اش ‌عمومي به مقالهپردازد و ناشر دسترسي ‌توسط داوران مجله به ناشر مي

الكترونيكي به آن مقاله را براي عموم آزاد مي گذارد. در صورت عدم تمايل نويسنده به پرداخت هزينه، ناشر دسترسي

. كند‌مقاله را تنها به مشتركان مجله محدود مي

بودن مجله روزآمدمشخص بودن نام نويسندگان مقالتتمام متن بودن مقالتداشتن عنوان مشخصمشخص بودن سال انتشاردارا بودن منابع و مآخذ براي مقالت مجلهداشتن بايگاني از شماره هاي پيشين مجلهدارا بودن فهرست مندرجات

دارا بودن چكيده براي مقالت مجلهامكان جستجو درمجلهبارگذاري سريع مقالتداوري شدن مقالتانگليسي زبان بودن مقالتعدم محدوديت دسترسي و استفاده به مكان خاصداشتن نشاني و دامنه مشخصامكان برقراري تماس با مجله ازطريق پست الكترونيكيمطابقت با نيازهاي آموزشي و پژوهشي دانشگاه امكان برقراري پيوندهاي مختلف به خصوص دربخش منابع و مآخذ

مقالتخدمات آگاهي رساني درزمينه روزآمدسازي مجلهداشتن هيأت تحريريه

تعداد مقال ت مندرج درمجلهناشر،سازمان يا مؤسسه پشتيباني كننده مجله امكان برقراري تماس با نويسندگان مقال ت ازطريق پست

الكترونيكيدارابودن كليدواژه هاي اصلي براي هرمقاله نمايه و چكيده شدن مقال ت درابزارهاي نمايه سازي و

چكيده نويسي موجودتداوم و نظم انتشارمجل توجود اطلاعا ت درمورد نويسندگان مقال ت و وابستگي آنانامكان ارسال نظرخواننده براي نويسنده

امكان خدما ت ترجمه به زبانهاي مختلفحضور درفهرستهاي الكترونيكي مهمحضوردرموتورهاي كاوشحق مؤلف و ايمني اطلاعا ت دارابودن تيترهاي اصلي و فراعي و امكان بازگشت به

صفحه اصليسبك نوشتاري مقال ت و تناسب آنها با واژگان مخاطب مشخص بودن ميزان استنادها به مقال ت مجل ت

الكترونيكي وجود فهرست موضواعي براي كليه مقال ت مجل ت

الكترونيكيوجود مقال ت نظري و كاربردي دركناريكديگر

مراتب بببه وب درمحيببط رايگان الكترونيكببي مجل ت يافتببن دشوارترازيافتن مجل ت چاپي است. كتابداران نقش اعمده اي را رايگان و غيررايگان الكترونيكي ازمجل ت اسبتفاده درگسبترش

بايبد آنهبا را دارند. ببا کاربران ازروبروشدن اطلاعاتي تورم برحذردارند. وجود يك صفحه وب كه به صور ت يكپارچه مجل ت كاربران قرار دهد اختيار در را و غیررایگان رايگان الكترونيكبي به پژوهشگران و سبريعتر بهتبر دسبترسي هرچبه در توانبد مبي اطلاعا ت مورد نظرشان كارآمد باشد. يكي از ابزارهايي كه مي توان از آن جهت دسترس پذير ساختن مجل ت الكترونيكي و به يا درگاههبا نمود، اسبتفاده رايگان الكترونيكبي مجل ت ويژبه

هستند.[1]پورتالها [1] Portals

ع ًل اعبار ت است ازيك سايت تحت وب كه معبرورود يك درگاه اعميك درگاه مي به جهان اطلاعا ت درباره يك مطلب خاص است.

تواند امكان ورود به سايت موضواعي مورد اعلقه اي را فراهم يافتن اطلاعا ت را براي كاربرآسان مي نمايد. نمايد. يك درگاه

پست الكترونيكي، گفتگو وگپ، نواع َا شامل مواردي است مانند اين گروههاي بحث، آگهي ها و مهمترازهمه، يك موتوركاوش.

جاي به تمام، راحتبي ببه كبه كنبد مبي كاربركمبك ببه مجمواعبه ازيك خودرا جسبتجوي اينترنبت، درتمام سبرگرداني و گردش نقطه كه همان درگاه است شروع كند و خودشخصا اطلاعا ت

مورد نيازخودرا بيابد.

درگاههاي كتابخانه اي براي ارائه منابع موجود، داراي معيارگزينشهستند و براساس آن معيارها منابع را به كاربران ارائه مي نمايند. الكترونيكي، وجود مجل ت ازطريبق پسبت آگاهبي رسباني خدما ت الكترونيكي تمام متن، وب سايتهاي سودمند و سايرمنابع ديجيتالي محيط ببه باشبد لزم اينكبه بدون كاربران كبه اسبت شده سببب تهيبه منابع براي اي اينكبه هزينبه يبا كتابخانبه وارد شونبد، فيزيكبي الكترونيكي پرداخت نمايند، ازدرگاه استفاده نمايند (ساده و واكر،

2003.( به رويكردهاي خود درانتخاب بايبد هبا كتابخانبه ترتيبب، ايبن ببه .

البته كنند. زيركانبه اعمبل الكترونيكبي، ببه مجل ت منظوردسبترسي اين امر به نيازهاي كاربر و منابع موجود هم از لحاظ كاركنان و

هم از نظر زمان، بستگي دارد.

درمقاله “مجل ت الكترونيكي ازديدگاه يك مديرمجمواعه” اظهارداشت )1991([1]متز كه كاربران بايد بتوانند ازمنازل خود به مجل ت الكترونيكي دسترسي داشته باشند.

يك )1992([2]اسبتالر انسباني: دراعلوم الكترونيكبي مجل ت “ كبه خود درمقالبه نيبز بررسي و انتقاد ” نام داشت بيان نمود كه كتابخانه ها بايد تا جايي كه ممكن است فراهم نويبن ازفناوريهاي اسبتفاده ببا را الكترونيكبي مجل ت ببه دسبترسي امكان سازند. وي اعقيده داشت كه كاربران بايد بتوانند مقال ت تمام متن مجل ت الكترونيكي

روي رايانه هاي شخصي خود بارگذاري نمايند. درپژوهش خود تحت اعنوان“ چگونه كتابخانه ها دسترسي )1999([4] و رابين[3]ريچ

ازمجل ت اي مجمواعه ايجاد سبازند؟” مبي فراهبم را الكترونيكبي مجل ت ببه الكترونيكي و طراحي يك وب سايت براي دسترسي به آنهارا مورد بررسي قرارداده اند.. آنها در پژوهش خود بيان داشتند كه به منظورافزايش دسترسي كاربران، وب سايت كتابخانه بايد داراي يك صفحه مجزا و دربرگيرنده پيوند به مجل ت الكترونيكي بايد كننبد مبي اسبتفاده ازموتوركاوش خود دروب سبايت كبه هايبي كتابخانبه باشد. الكترونيكي مجل ت اعناويبن يافتبن قادرببه موتوركاوش كبه نماينبد حاصبل اطمينان

سياهه شده درصفحه وب مي باشد.

[1] Metz[2] Stoller[3] Rich[4] Rabine

رنو نه ابخا نوادا [1]كت توجه چنداني به مجل ت [2]دردانشگاهبيشتر تمركزآبن پردازد. نمبي آنهبا صبحافي ديگرببه و ندارد چاپبي برروي مجل ت الكترونيكي است. اين كتابخانه ازطريق وب سايت

ببه دسبترسي امكان را 19000خود، رايگان الكترونيكي مجلبه فراهم ساخته است. دراين پايگاه مي توان سياهه اي الفبايي از مشاهده را دانشگاهي هاي رشتبه رايگان الكترونيكبي مجل ت نمود. كاربران مي توانند براساس اعنوان مجله و رشته دانشگاهي رايگان الكترونيكي مجل ت مخصبوص وب درصبفحه تورق ببه بپردازند. باكليك برهراعنوان مجله، مي توان به وب سايت آن وارد شد و مطالب آن را مورد استفاده قرارداد. نشاني اين صفحه به

اين قراراست: http://www.library.unr.edu/ejournals/free.aspx

[1] Reno[2] Nevada

هانوفرآلمان دانشگاه روانشناسبيببب مجل ت بخبشبب وب، دريبك صفحه الكترونيكي مربوط به روانشناسي را به صور ت الفبايي سياهه كرده است و توصيفي كوتاه ازهرنشريه ارائه داده است. باكليك برهراعنوان مي توان به نيزبراي موتوركاوش يك كرد. اسبتفاده آبن ازمحتويا ت و رفبت مجلبه سبايت توانند مبي كاربران كبه دارد درايبن وب سبايت وجود بيشترمقال ت جسبتجوي

ازآن استفاده كنند. نشاني اين صفحه به اين قرارمي باشد: http://psych.hanover.edu/Krantz/journal.html ينويز ل ي ا دانشگاه نه ابخا امكان جستجوي همزمان و چندگانه منابع [1]كت

ازطريق را تمام متبن الكترونيكبي پيوندببه مجل ت آوري اطلاعاتبي و فراهبم مجله تمام 4700 اين درگاه، امكان دسترسي به .درگاه خود ايجاد كرده است

پايگاه، نشاني آورده اسبت. دراين براي كاربران فراهبم را الكترونيكبي متن اينترنتي، توصيف موضواعي، ناشر و شماره استاندارد براي نشريا ت ارائه شده كليدواژه و مجلبه اعنوان مقالبه، نويسبنده نام جسبتجوازطريق امكان اسبت. و پذيرند انجام مبي ببه صبور ت همزمان ايبن جسبتجوها دارد. مقال ت وجود درصفحه اي مجزا نتايج جستجو نمايان خواهد شد. نشاني اين صفحه وب به

اين ترتيب است: http://www.library.uiuc.edu/

[1] Illinoise

طراحي [2]فين ليب، درگاهي تحت اعنوان درفنلند[1]كتابخانه دانشگاه اولو كرده است كه درآن به ارائه مجل ت الكترونيكي، پايگاههاي اطلاعاتي، واژه

درگاه درايبن پردازد. مبي الكترونيكبي سبايرمنابع و هبا مجله 8400نامبه الكترونيكي و بيش ازدوميليون مقاله موجود مي باشد. اين مجل ت به صور ت

و اشپرينگر[3]اشتراكي هستند و ازپايگاههاي ابسكو، الزوير، ساينس دايركتگردآوري و براساس الفبايي نام ناشرمجل ت تنظيم شده اند. راهنماهاي [4]

موضواعي براي دانشجويان جهت استفاده بهينه ازاين درگاه با همكاري اساتيد و كتابداران تهيه شده است. نشاني اين درگاه به اين شرح است:

http://www.lib.helsinki.fi/FinELib/درمقاله اي تجت اعنوان “ درگاههاي كتابخانه اي: 2003(]6[ و واكر]5[ساده (

” بيان مي دارند كه پژوهشگران جهت دسترسي ]7[پيش به سوي وب معناييسريع تر و آسان تر به اطلاعا ت موردنظرخود، گاهي نيازمند آن هستند كه كاوش به بروب، مبتنبي ازمناببع اسبتفاده ببا و ازكتابخانبه، خارج درمحيطبي داشتن چون ويژگيهايبي اي، كتابخانبه درگاه طراحبي براي آنهبا بپردازند. موتوركاوش و سياهه موضواعا ت مختلف با پيوندهاي مرتبط پيشنهاد مي كنند.

[1] Oulu[2] FinLib[3] Science Direct[4] Springer[5] Sadeh[6] Walker[7] Semantic Web

تورنتو درگاه كتابخانه هاي دربرگيرنده مجل ت الكترونيكي، دانشگاهيوب سايتها و سايرمنابع مورد نيازكاربران است و امكان جستجوي فهرست را نيز دراختياركاربران قرارمي دهد. ااعضاي هيأ ت اعلمي نيز مي توانند به بپردازند. خود دانشجويان راهنمايي جهبت پيوسبته مناببع ارائبه و ايجاد

نشاني اين درگاه چنين است:http://www.library.utoronto.ca/mylibrary)ب بب منابع )1380كوشبا ببه دسبترسي “ اعنوان تحبت خود درپژوهبش

راهنماي طراحي تجربببه وب: ازطريببق پزشكببي رايگان اطلاعاتببي برخي سباختن نمايان ضمبن پزشكبي” اطلاعاتبي مناببع ببه الكترونيكبي خدما ت و منابع ببه رايگان دسبترسي جهانگسبتربراي وب ازامكانا ت اطلاعاتي رايگان پزشكي، مراحل و شيوه انجام كارطراحي يك راهنماي الكترونيكي براي دسترسي كارآمد و سريع به آنهارا توصيف كرده است. وي ازاين طريق، خدما ت و منابع اطلاعاتي پزشكي رايگان را به صور ت پزشكي رسبانان اطلع ببه و اسبت كرده معرفبي ملموس و كاربردي اسبت. رسبانده ياري پزشكبي ازسبايتهاي هسبته اسبتفاده و درشناسبايي

]1[ HTML

University of Nevada. Free E-JournalsContains 73 journalsFrom DOAJ, PubMed, SciELO and individual socurces

LivRe. 7 Journal in LIS

DOAJ 78 LIS Journals

J-Gate(3000+Open Access Journal)http://www.openj-gate.com

Genamics(91794 titles both OA Non-OA journals)http://www.journalseek.net

University of Skovde(Directory of OA Journals)More than 4500 OA Journals

از طرفی سپردنگاههای رایگان نیز امکان دسترسی بهمجل ت و به طور منابع الکترونیکی رایگان را فراهم می

جهت تسهیل دسترسی به اطلعا ت آزاد و علمی، سازند. پایگاههای ایجاد شده اند تا به صور ت یکپارچه، امکان

دسترسی کاربران به این اطلعا ت را فراهم سازند. این سپردنگاهها باید دارای جامعیت و دربرگیرنده اطلعا ت معتبر و موثق باشند. بهتر است که این سپردنگاهها به صور ت موضوعی باشند و سیاست خاصی جهت تدوین

اطلعا ت درون آنها اتخاذ شود. درصد پراکندگی سپردنگاهها در قاره های مختلف به صور ت زیر نمایان می

شود::برخی از این پایگاهها عبارتند ا ز

پرینت ای پایگاه در این پایگاه، میتوان به مقال ت در حیطه کتابداری و

اطل ع رسانی، فناوری اطلعا ت، موزه و علوم آرشیوی به طور تمام متن و رایگان دسترسی داشت. دسترسی به

مقال ت از طریق جستجوی پیشرفته و استفاده از فیلدهایی مثل نویسنده، موضو ع، سال اننشار، قالب مدرک (پی دی اف، پاورپوینت، مایکروسافت ورد) و عنوان و نیز

تورق کردن امکان پذیر است. افزون براین، کاربران قادرند مقال ت خود را نیز به این پایگاه اضافه کنند. نشانی پایگاه

ای پرینت به شرح زیر است:http://eprints.rclis.org/

. . . آر ای او دو اوپن این پایگاه، یک راهنمای موضوعی از سپردنگاههای آزاد

توسط دانشگاه 2006دانشگاهی و تحقیقاتی است که از لند پایه ریزی شد. این پایگاه جهت افزودن اطلعا ت به

س ًل سایتهایی که سیستم خود دست به انتخاب می زند و معمونیاز به کلمه عبور دارند نمی پذیرد. هدف آن بررسی رشد

دانش در مراکز دانشگاهی و فراهم آوری سیاهه جامع و مستند از سپردنگاههای آزاد است. تصویر زیر فراوان درصد

توسعه سپردنگاهها را در جهان نشان می دهد.

اندیشه دسترسی آزاد به مجله های علمی در ایران رو بهگسترش و پذیرش بین کاربران مختلف این مجل ت و نیز مدیران سازمانها است. برای نمونه، مجل ت منتشر شده توسط خانه کتاب ایران همچون کتاب ماه کلیا ت، کتاب

ماده تاریخ و جغرافیا، کتاب ماه کودک و نوجوان و غیره از طریق وب سایت این پایگاه به نشانی :

http://www.ketab.ir قابل دسترس، بارگذاری و استفاده می­باشد. همچنین مجل ت فصلنامه کتاب و گنجینه

اسناد که توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری منتشر می شوند به صور ت رایگان برای ]1[اسلمی ایران

همگان قابل دسترسی هستند.

[1] . http://www.nlai.ir [2] . http://www.irandoc.ac.ir

مجله­های کتابداری و اطل ع رسانی، دانشورز و شمسه کهبا پشتیبانی آستان قدس رضوی منتشر می­شوند به صور ت

رایگان و تمام متن در اختیار کاربران از طریق نشانی: http://www.aqlibrary.org قرار دارند. پژوهشگاه

اطلعا ت و مدارک علمی ایران نیز سالهاست که مجله ارتباط علمی (نمای سابق) و فصلنامه علوم و فناوری

را به صور ت رایگان از طریق وب سایت خود ]2[اطلعا تدر دسترس قرار داده است. دانشگاه تهران و دانشگاه

علوم پزشکی تهران، امکان دسترسی آزاد به اغلب مجله­های علمی منتشر شده توسط این دانشگاه­ها را فراهم

در ایران نیز به های انگلیسی زبان‌می­نمایند. برخی مجلهمنتشر می شوند. مثل برخی مجلتی صور ت دسترسی آزاد

که در زیر می آیند:

Iranian Journal of Biotechnology (http://ijb.nrcgeb.ac.ir/index.php/ijb(

Iranian Journal of Medical Sciences Archive (http://ijms.sums.ac.ir/site/default.aspx(

Iranian Journal of Pharmacology & Therapeutics (http://ijpt.iums.ac.ir/index.php/ijpt(

Webology (http://www.webology.ir(/Journal of Clinical Psychology

(http://jcp.semnan.ac.ir(

او.جي.اس نظامي يکپارچه براي طراحي و مديريت يک يامديريت، چند نشريه به زبان هاي مختلف مي باشد.

سازماندهي، پيگيري مراحل داوري مقال ت، ويراستاري، امور مشترکين و چاپ مقال ت تاييد شده توسط مديران

نشرياتي که از اين نظام استفاده مي کنند، از جمله قابليت هاي اين نظام مي باشد.

ابزاري آزاد براي مديريت و چاپ او.جي. اس در واقع از نظام نشريا ت علمي به صور ت آنلين است و اصول

انعطاف پذير سردبيري براي مديريت و چاپ نشريا ت بسيار برخوردار است که ميتوان آنرا به طور رايگان بارگذاری و بر روي وب سرورهاي محلي نصب کرد. اين نظام طوري طراحي شده است که علوه بر کاستن از زمان و انرژي

مصروف براي امور مديريتي مرتبط با سردبيري يک نشريه، با امکان ثبت سوابق بازده فرايند سردبيري را بهبود مي

بخشد.

او. جي. اس يک نظام مديريت و ارائه نشريه در وب سايتاست. او. جي. اس تمامي جنبه هاي مختلف انتشار يک

نشريه آنلين از ايجاد وب سايت نشريه تا وظايف عملياتي مانند فرايند دريافت مقاله از نويسنده، بازنگري، ويرايش،

چاپ، آرشيو کردن و فهرست برداري از نشريه را در بر .ميگيرد

او. جي. اس همچنين به مديريت منابع انساني در سازمان بندي يک نشريه مانند حفظ سوابق کاري سردبيران و

نويسندگان مقال ت و اطل ع رساني به خوانندگان و بهبود .نظام مکاتبا ت اداري کمک شاياني ميکند

او. جي. اس بسيار انعطاف پذير بوده و حجم کاري آن قابل کنترلاست. يک نسخه معمولي از او. جي. اس ميتواند عمليا ت آماده سازي بسياري از نشريه هارا به آساني انجام دهد هر نشريه در

] مخصوص به خود و همچنين ظاهر ويژه 1اين نظام داراي آدرس[خود است.

او. جي. اس مي تواند به يک سردبير امکان مديريت تمامي جنبه هاي مختلف يک نشريه و وب سايت آن را بدهد همچنين مي تواند

به گروهي از سردبيران از کشورهاي مختلف که هرکدام در يک نشريه وظايف متنوعي را بر عهده دارند کمک زيادي بنمايد.

[1]. URL

طوري طراحي شده است که از زبانهاي ه او. جي. اس برناممختلفي پشتيباني کند تا بتوان روي يک سايت چندين نشريه با زبانهاي مختلف را کنار هم قرار داد. مدير سايت مي تواند زمان پيش فرض سايت را تعيين کرده و زبانهاي ديگري را

که براي نسخه هاي مختلف يک شماره لزم هستند به نظام د. اضافه کن

نشريه کلي در باره تمامي مطالب گزارشهایی: گزارش دريافتي نشريه در يک دوره زماني مشخص

: سردبيري­ های تمامي مطالب برسي گزارشهایگزارش شده بر اساس نام سردبير

مقال­ برسي های مطالب نشريه بر گزارشهای ت: گزارش اساس بررسي کننده

: نشريه­ مختلف بخشهاي های مطالب گزارشهایگزارشنشريه بر اساس بخشهاي نشريه

دانشجويان تحصيل ت میزان آشنایی پژوهشی بر رويتكميلي یا اعضای هیا ت علمی كشور ازجمله دانشگاههاي

تابع وزار ت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، دانشگاه آزاد اسلمي، دانشگاه پيام نور و دانشگاه جامع علمي و

كاربردي با مجل ت الکترونیکی رایگان و میزان استفاده های آنها از این مجل ت انجام شود.

تحلیل استنادی مجل ت الکترونیکی رایگان در رشته­هایمختلف علمی به منظور شناسایی مجل ت الکترونیکی پر

.استناد

89

تعیین پر پیوندترین مجل ت الکترونیکی رایگان رشته هایگوناگون علمی با استفاده از روشهای وب سنجی.

.تحلیل مقال ت رایگان موجود در سپردنگاه­های آزاد امکان سنجی فهرست نویسی مجل ت الکترونیکی رایگان و

افزودن آنها به وب اوپک کتابخانه های دانشگاهی یا تخصصی

90

91

92

Directory of Open Access Journals JURN Directory (arts and humanities) Mult idiscipl inary l ists of open-access

journals Die Elektronische Zeitschriftenbibliothek (English

version) (EZB) J-STAGE – Japanese journals; not all content is

open access Genamics JournalSeek

93

University of Nevada Collection of Free Electronic Journals

Directory of Open Access Journals African Journals OnLine (AJOL) - A portal for

electronic journals from African countries; not all content is open access.

PANDORA - PANDORA, Australia's Web Archive, is a growing collection of Australian online publications. Hong Kong Journals Online Kong. SciELO - SciELO - Scientific Electronic Library Online is a collection of open-access journals

94

LivRe! JURN directory (arts & humanities ejournals) Open Access Journals Search Engine (OAJSE)

Journals4Free - Journals4Free is a directory of full or partial open-access journals (i.e., with an

embargo period). Results may be limited to titles included in PubMed, Scopus, and ISI databases.

95