1. Muammer SENCERB. Russell : YAANTIMERK Yaynlar, Tnel Cad. Kut Han. Kat 1. Karaky Dizgi-bask : Smer Matbaas. Temmuz 1974.Kapak : Serdar SEYHAN

2. NSZ1956 ylnda yedek subay okulu snavlarna katlmak zereilk kez gittiim Ankara'da rastlantiyle tandm Russell'i. Yenikoutlarda olmann sknts iinde Ulus'taki bir kitabevine girmiyabanc kitaplar kartryordum. Bat Felsefesi Tarihi'nerastladm. Kitap, filosoflar, toplumsal koullarn rn gibi elealdn ilan ediyordu. Satn aldm onu. Dnceleri, ekonomikve siyasal koullarn rn gibi grmeye henz almsmtk.Koullanm ergilerimiz (zihinlerimiz) iin bir yenilikti bu. Dolaysylakta grevi yaptm Adapazar'nda Bat Felsefesi Tari-hi'nievirmeye koyuldum.Russell'la bylece balyan tanklmz, beni onun hementm yaptlarn okumaya itli. Principia Mathematicada dahildirbunlara. Felsefe Tarihi'nin nszne yazdm gibi, bu yaptnVVhitehaed ynnden yazlan blmlerini Russeil'in. Russeli ynndenyazlan blmlerini Whitehaed'in okumad sylenir akayollu.Birinci dnya savandan balyarak, yaantsn ilgilendireneitli yazlar ve makaleler yaynlam Russell. Trk okuyucusunun,zellikle Stockholm'de Amerika'nn yarglanmas dolaysiy-leve nkteer silahlar kart ilevlikferiyle tand bu dnr,sz konusu yazlardan esintenerek daha yakndan tantmak isteinekapldm. Pek ok akademik kiiye yn vermi, siyasal dncelerietkilemi ve zamanna, yaad topluma gre ileriolmasn bilmi olan Bertrand Russell olumlu bir rnektir.Her nenden nce, bir insanc (hmanist) olarak ele alyorumRussell'. Onun bize uygun dmeyen yanlar bulunabilirdoallkla. Kendisinin de belirttii gibi (s. 297) bir ngilizdir o.Hem de tutkulu bir ngiliz. Ancak, tek yanllktan syrldynleri ar basar. rnein uzgr. an Kay ek (s. 270),1914 Trk ngiliz sava (s. 258), Amerikan Faizmi (s. 250)Svey harekat ve Kbrs zerine sylediklerinin yanllnkimse saptyamaz. n sezi ve ngr rndr onlar.(Ayrca in, Hindistan, Gney-Dou Asya zerindeki kanlarnada dikkat ediniz.) Drt ay nce basmevine verilenbu almay, yeniden deerlendirmek, an yitimi nedeniylegleiyor. Ancak Russeil'in siyasal tutuklutera ilgisi,kanser kukusu artnda bife yaantya ball, dostlanna yardm(rnein VVhitehead), genleri elinden tutuu (VVittgens-tein,Scheffer, Nicod gibi), hele sonradan byk yaptlar verenTarski'ye (mantk, matematiki) yer amak iin krssndenekilmeye kalk unutulur trden deil. zellikle bu olay, ko!- 3. tuRlarna smsk sarlp, yetenekti genleri bilim alanndan uzaklatrmakuruna trl dolaplar eviren retim yeleri ibretleokumal (s. 274).Dncelerinden dn (taviz) vermemek iin niversitedenatlmaa, tutuklu kalmaa raz oluunu klasik ve yozlam sos-yoekonomik kuramlara kar k nedeniyle bazen komnistbazen feodal kent soylu sayldn; tm canl dncelerini usralar tarttmz mstehcenlik konusunda olduu gibi yer yerRousseau'nun itiraflarna benzer tmcelerini anmsyorum Rus-sell'n.Amerikan devine kar, insansa! nedenlerle, glklerigsleyip at sava nedeniyle bizim saclarmz (OrhanSeyfi Orhon. Ahmet Kabakl gibi gen beyinler) gazetelerinde,Amerika!! azlardan aktardklar bir deyimle bunak damgasnbasmlard ona. Russcll, bir mantk serin kanllyla bu savda yanltlyor ierde (s. 343).Mektuplar konusuna bir aksakl sonradan ayrt ettim: Balangta,olaylarn izlenimi yitmeden, ayn konudaki aydnlatcmektuplarn okunmasnda yarar grmtm. mdi, onlarn, konularnakn daitmamek asndan, kitap sonuna toplanmasnn,daha yararl olaca; ancak bu biimleriyle bile felsefecileritoptum ve siyaset bilimcilerini ilgilendirecei kansndaym.Kitapta ad geen bilim ve siyaset adamlarnn zgemilerinibirka satrla aydnlatmak isterdim. Ancak, Russeil'n bukonuda az ok bilgi vermesi ve kitabn zaten gereince hacimlioluu, bu dncemi uygulamam engelledi. stiyen okuyucunun,ansiklopedik nitelikte uzmanlk yaptlarna bavuracanumarm.Yaantm' okurken, bir takm tarihsel olaylarn ergimizde(zihnimizde) derinliine aydnlanacan, kendi yaantmz aynyntemle daha iyi de deerlendireceimizi, bamzdan geenleridaha dndrc bulacamz sanyorum.Kapaa, Russell'n, nobel alrken ekilmi bir resmini koymakistemitim. Bulamadm. M illiye t gazetesi, elindeki eitliRussell portrelerini vermek istemedi. Kapaktakini, Trk HaberlerAjans Gene! Mdr Kadri Kayabal'a borluyum. Savn Kaya-bal'ateekkrler.Muammer SENCER 4. Muammer SENCERB. Russell YAANTIMERK Yaynlar 5. 3 2 .p T b ii n o 6. Birinci Kitap1876 - 1914KONU IOCUKLUUMCanl olarak anmsadm (hatrladm) ilkolay, 1876da bykbabamn Pembroke kkne ge-liimizdir.Akas, kke ne zaman geldiimizi tarrolarak anmsyor deilim. Fakat Londra tren istasyonunun,belki Paddingtonun byk cam tavamn:unutmam. Pembroke kknden usumda (aklmda) kalan hizmeti salonunda itiim aydr. Kahya dnda, tm hizmetiler aylarm bu salondfdm eden kadn, kahyann odasnda bir aristokraskurmutu deta.Hizmetiler yksek bir tabure vermilerdi bana. Neden bu denli ilgi gsterdiklerini merak edi]duruyordum. O srada, Lordlar Kamaras bakanileri gelen avukatlar ve tannm kiiler arasmd;tartma konusu olduumu bilmiyordum. PembrokMAT DA OLDUMBizimkilerin abalarnn sonu geliniyordu. Aynyl Paristeki Ingiliz Bykelisi Lord Dufferini iknaederek bana bir onursal (fahri) ataelik buldular.Bykannem, artk gnlerinin sayl olduunu, isteiniyapmazsam gzlerinin ak gideceini yineleyip(tekrarlayp) durunca onu krmak istemedimDoallkla bykannem Alysten ayrlnca duygularmnkrleeceini de eytanca hesaba katyordu.Ben de, Paris grevini kabul ederken duygularmnkrlemediini grrler de artk evliliime kardurmaktan cayarlar diye dnyordum.Diplomatik mesleim ksa ve snk geti, iten,evremdekilerden, sinik atmosferden ve Alysten ayrolmaktan nefret ediyordum. Aabeyim ziyaretimegeldi. Meer evden gndermiler. Git durumabak. Bu ii kvrabilecek mi? demiler. Durumumugrnce o da benden yana kt. ay sonra, ayamdan Parisin tozlarn temizledim.Alyse dndm.t48 48. IV. KONUYA EKCAMBRDGEte KURDUUMUZTTZLER TARKATI KURALLARIz Sz : Titiz olduunu bakalarna bildirme1. Kapal biimde kendini yads (inkar et),tamlarndan sz etme.2. Bakalarn bouna ve kaba biimde eletiri3. Toplumsal nezaketini srdr. stn ba;frala, ayakkablarn bala.4. Zenginlerin yannda bulunma, lks adamksofrasnda yemek yeme. Onlar mallarn emanet jgrmezler.5. Basit olma. yi mzik dinle, iyi resimler jiyi davranma frsatn karma.6. Bu nenlerdeki (eylerdeki) ustaltndan,rak bakas da yararlansn.7. Tarikat yaymak iin elinden geleni yap 49. ZEL KURALLAR1. Yatp kalkman, yemen imen iin haftada ikisterlinden fazla harcama.2. Giysi ve eleceye pek para verme.3. Gelirin yaaman iin gerekli olandan fazlaysa,onun en az onda birini sadaka olarak ver.4. Haftada en az bir geceyi toplumsal almayaayr.5. Her gn buluncunu (vicdann) denetle.6. Esrik (sarho) edici ikilerden kan.7. Hergn biraz kendi kendini yads. arldnzaman kalk. ayda kurabiye, kahvaltda tereyayeme, yemekten sonra kahve ime.8. Doktorun veya usun buyurduu perhiz kurallarnaskca uy.9. Her gn standart bir iir ve ruhsal bir kitapoku.10. renmi olduunu gn ar yinele.11. Verdiin szde dur. Yerine getiremiyeceinsz verme.Ben on yl harfi harfine uydum bu kurallara.Ba veya yardmc Titize kurallardan baklk tannrd.Kurallara veya z szlere boveren, bunuBa Titize aklamak zorundayd. Ba titiz her bo-verimkefaretini belirlerdi.Belli bal kefaretler unlard : 50. 1. Angarya bir ziyaret yapmak2. Angarya mektup yazmak.3. Bir iir veya dzyaz ezberlemek.4. ngilizce bir yazy baka dillere evirmek.5. Oday toplamak.6. Skc bir kiiye konukseverlik gstermek.51 51. KONU VEVLLK YILLARIAlysle, 13 Aralk 1894te evlendik. Quaker (4)yntemince evliliimizin ilk yllarnda yabanc lkelerigrmek istedik. 1895te Berline gittik. Oradakaldmz ay zarfnda bir yandan ekonomi alyor,bir yandan da fellowluk tezimi tamamlamaaurayordum. Haftada kez konserlere gidiyorduk.O sralar ok kt grlen sosyal demokratlarlatantk.Berlin bykelimizin ei benim yeenimdi. Elilikteyemee arlmtk. Btn ataeler toplantyakatlacaklarm sylemilerdi. Fakat elilie gittiimizdekimseyi bulamadk. Uzun zaman bu soukluunnedenini renemedim. Sonunda gizi (srr)zdm: Alys bykeliye, bizim bir sosyalistler toplantsnakatldmzdan sz etmi. Durumu aydnlatan,elinin einin bykanneme mektubuydu. Bykannem,Alys hakkndaki n yarglarna karm bukonuda ondan yanayd.Baharda Fiesole ve Adriatik kysna indik. Jtal-52 52. tya, en ask suratl adam mutlu klabilirdi. Deniz banyolaryapyorduk. O zaman talyada tehlikeli birspordu bu. Polis her an gelebilir, denizden tuz eldeelde etmee alp almadmz denetliyebilirdi.Tuz vergisi vard. Denizden tuz karan kii, onu piyasadanalmamakla kaaklk yapm olacakt.Fellowluk tezinin Austosa dek bitirilmesi gerekiyordu. O benim, orijinal almada ilk denememdi. Umutlu ve umutsuz gnler birbirini izliyorduAlysin ocuu olmyacam rendik. Bu zntiiinde, almay srdrmek zordu. Austosta ibitti. Geometrinin temelleri hakkndaki btn felsefi sorunlar zmlediime kuvvetle inanyordum.Bir yapt konusunda umudun ve umudsuzluuayn derecede yanl olduundan haberim yoktimdi anlyorum ki bir yapt, insann iyi gnnde iykt gnnde ktdr. Tezimi Whitehead ve JameWard okudu. Sonu aklanmadan Whitehead onsert biimde eletirdi. Artk almamn deersiz b:nen olduuna karar vermitim. Sonucun aklann:sm bile beklemeden ekip gidecektim. Fakat bir k(de nezaket gerei Warda uryaym dedim. Ontezi gklere kardm duyunca kulaklarma inanmadm. Ertesi gn fellowlua sediimi redim. Whitehead bana glmsiyerek : almalarnz ciddi ciddi eletirmek son anst bu dedi.Evliliimizin ilk yllarnda bol bol okuyordu]Gndz felsefe ve matematik zerinde alrd]Akam yemeinden sonra, eimle birbirimize kitokurduk. Bylece ok cilt hatmettik.nceleri kye ekilip oturmay istememitiFakat iim uruna buna raz oldum. Alys, kadnla] 53. oy haklan adna ve iki kart konumalar yapmayagidiyor, ben de onu izliyordum. Alysi memnunetmek iin imiyordum da. Bu, Birinci Dnya Savamadek srd. O zaman kral ikiyi yasaklamt.Kraln erei Almanlar ldrmeyi kolaylatrmakt, iSarholar iyi savaamazd. Bunun zerine ben ime- jye baladm. kiyle barseverlik arasnda kendi-indenbir iki kurulmutu.LIEBKNECHT1895 Austosunda fellow sedikten sonra, Ber-lineAlman Sosyal Demokrasisini incelemee gittik.Orada Bebel ve baba Liebknechtle tantk. BirinciDnya Savandan sonra ldrlen gen Liebknechto srada henz ocuktu. Onu babasnn evinde grmolmalym. Fakat pek bir ey anmsamyorum.Devrimciydi o sralar sosyal demokratlar. Onlarnerke (iktidara) geince ne olabileceini anlya-myacakdenli gentim. 1896 banda Londra ekonomiokulunda sosyal demokratlar hakknda bir konferansverdim. Sanrm, ilk konferansydm orada.Kaldm evde asansr grlt yapyordu. Osralar sessiz deildi henz asansrler. Bu yzdenkaynpederimin evine gider orada Cantoru okurdum.Bylece bir yry de yapm olurdum. Cantormzetini kardm. nceleri onun tm kantlarnnyanl olduunu dnyordum. Onlan en ayrntlnoktalarna dein eeledim. yi oldu, Zira tm yanllarnbende olduunu bylelikle anhyabildim.54 54. YVHITEHEAI)I'ellowluk tezimin uzmanlarca vldn, iiyordum. renciyken yeteneklerimin iyi kacadorusu hesap etmemitim. Acaba Mc Taggart golabilir miyim? diyordum kendi kendime. dealioydu. Evliliimin ilk yllarnda Whitehead hocaltan arkadala gemiti benim iin. Cambridgyeni girdiimde, onun statik zerine derslerini i;yordum. Whitehead snfa, kitaptaki 35. paray olmalarn istemi, sonra bana dnerek: Sizin okumanza gerek yok. Zaten biliyornuz demiti.On ay nce, burs snavnda aktarmtm o pay. Whitehead bunu snf karsnda yineleme:yreimi kazanmt.Whitehead ngilterede sadece matematiki crak grlmt. Onun filosofluunu Amerikalkefetti, ikimiz, felsefe konusunda uzlaamyordAmerikaya gittikten sonra onunla daha az gr)olduk. Whitehead benim bar tutumuna kakmt birinci savata. Bu konudaki gr a]lklarmzda o, benden daha ho grlyd. Dosumuzun azalmasnda su benimdi.Savan son senelerinde onsekiz yandaki karpntdr (heyecandr). Onu byle bir anda biryana brakm grnmekle ok g bir sapma yapyordum.Yine de yapmam gereken konusunda hitereddt etmedim. Bazen kukularla felce uruyor,bazen sinik, bazen yansz grnmlere brnyordum.Fakat, sava kageldiinde Tanrnm sesini100 99. duymu gibi oldum. Grevimin, kar koymak olduuyolunda bir karar avardm. Ne denli etkisiz olursaolsun, yapacaktm bu ii. Benliim, btn varlmsz konusuydu. Doruluk sever biri olarak, savauluslarn ulusal propagandas sayr (hasta)ediyordu beni. Uygarlksever biri olarak barbarladn dehet veriyordu.SANTAYANAyla AVUNUYORUMAsker trenlerin Waterloodan hareket ettiinigrdkten sonra bir takm imgelerle (hayallerle)uramaa baladm. Kprlerin ykldn, bykkentlerin sabah pusu gibi yittiini; dnyann hummalkara dten (kbustan) ibaret olduunu sanyordum.(Bundan T.S. Eliota sz ettim. Ayn imgelerorak Yer adl oyunda yeralmtr.)Ancak, Santayanayla konumaktan erin (huzur)duyuyordum. Santayana o srada Cambridgeteydi. Yanszd. nsan rkna, onun kendisini ykpykmadna aldraeaklde saygs yoktu. Onunsakin, felsefi havas, kendisini takld etmek istemeyiimekarn, yattryordu beni. Mame savandanaz nce, Almanlarn Parisi elde edeceinin sanldsralar imge (hayal) dolu bir sesle yle diyorduSantayana:Parise gitsem iyi olacak. Klk i amarlarmorada. Onlarn Almanlarn eline gemesini istemem.Ayrca, daha nemsiz de olsa bir neden dahavar. Son on yldr zeninde altm bir yapt-101 100. mm msveddelerini de orada braktm. Fakat onlara,i amarlarm denli aldrdm yok.Ekim dnemiyle birlikte matematik mantkzerine verdiim dersler de balad. Fakat, onunsudan bir ura olduunu dnmekteydim. niversitedeDemokratik Denetim Birliinin bir kolunurgtledim. Trinity donlar (hocalar) balangtaok iyi karland bu ilevlii. Ayn zamanda rencitopluluklarnda da konuuyordum. Bir konumamdaAlmanlarn kt olduunu Ueri srmeksamadr demitim. Tahminimin tersine alklarlakarlandm. Fakat Lusitaua batnca durum deiti.Souk bir hava esmee balad. Felaketten adetaben sorumlu tutuluyordum. Birlie ye olan donlardan bir ksm baka grevlerle Trinityden ayrld.Yal donlar gittike daha histerik oldu. Yemekmasasnda evrem bombo kalyordu.Sava boyunca her Noel, koltuumda oturup insanlnbir eree hizmet edip etmediini dnmektenbaka bir nen yapamadm iin simsiyah birumutsuzlua dyordum. 1914 Noelinde Ottolineindyle bu umutsuzluu dayanlr kla sokmannyolunu buldum. Bir yardmseverler dernei adna,sava knca Londradan ayrlma olana bula-myanAlmanlar ziyaret ettim. Bu ziyaret srasndaolaanst efkat ve iyilikseverlik rnekleri grdm.Yoksul semtlerde kendileri de yoksul olan evsahibi kadnlar, kira almadan tm isiz gsz kalmAlmanlar barndryordu. Almanlar enterneedildikten sonra sona erdi bu durum. ^102 101. T.S. ELIOTla KARILAMA1914 Ekiminde bir gn Yeni Oxford CaddesndeT.S. Eliotla karlatm. Onun Avrupada olduunubmiyordum. Eliotla ve 1915te evlendii eiyle skdostluk kurdum. Eliotlar ok yoksuldu. ki yatakodamdan birini onlara verdim. Dertlerinin kendilerinebeeni (zevk) verdiini renene varnca onlarayardm ettim. Bir firmann 3000 poundluk hisse senedinialmtm. Artk cephane yapmaa koyulanfirmann bu senetlerini ne yapacam uzun uzundndm. Nihayet onlar Eliotlara aktardm. Yllarsonra, yoksulluktan kurtulunca Eliot onlar banageri verdi.D. H. LAWRANCE1915 yaznda Toplumsal Yeniden Kurulu lkeleri ni yazdm. Yapta Amerikada benim rzamolmadan nsanlar Neden Savar? ad verildi. ncekonferanslar halinde ortaya koyduum bu kitabnD.H. Lawrencele olan ksa dostluuma ilikisivardr.Lavvrence de ben de insan ilikilerindeki reformkonusunda syliyecek baz nenlerimiz olduunu imgeliyorduk(tasavvur ediyorduk). Balangta, ge103 102. rekli reform tr konusunda taban tabana kart olduumuzuanlyamadk. Onunla tanklmz ksave ateli oldu. Topu topu bir yl srd. Barlkbende ac bir ba kaldrma durumu yaratmt. Law-renceide isyanla dolu buldum. Bu nceleri bizde,byk lde anlaabileceimiz kans uyandrd.Lawrencete o sralar savaa kar iki tavr vard.nce o, btn yreiyle yurtsever olamazd. nkkars Almand. Ayrca onda insanla kar ylesinebir irenme vard ki, her iki yan da birbirlerinedman olduu lde hakl olabilirdi.Aramzdaki ayrlklardan yava yava haberimizoldu. Balangta her nen dn havas kadarMeeliydi. Lawrencei Cambridgee ardm. Key-nesve baka hocalarla tantrdm. Hepsinden irendi.l bunlar l diyordu. Bir zaman onun''akl olabileceini dndm. Onun duygularnda1enerji ve tutku houma gidiyordu. Siyasetin bireyselpsikolojiden ayrlamyaca konusunda uyuuyordum onunla.Birbirimize baz mektuplar yazdk. Onunkilergittike daha dmanca oldu. Senin gibi bir yaamanniyilii nerede? Verdiin derslerin iyi olduunainanmyorum. Tannnn belas bir gemiye saplanpkalmak ve tccar haclara kendi dillerinde layetitirmek niye? diyordu.Lavvrencein bir de houma gitmiyen bir kanfelsefesi vard.. Ona gre, bilincin beyin ve sinirlerdenbaka bir yeri de vard. Bizde, bildiimiz ergi-sel(zihinsel) bilinten bamsz olarak var olan birkan bilinci bulunmaktayd. nsan, yaar, bilir ve varlnakanda sahip olurdu. Bir kadn alnaca zaman,onun kanadna baklmalyd.104 103. ok kii ayrtetmemitir: Lawrence, karsnnaziyle konuan bir insand. Onda kalem ustalvard. Karsndaysa dnce. Lawrencem ei, psikanalizinIngilterede ok az bilindii sralar, her yazbir sre AvusturyalI Freudularm arasnda yaard.Bylece Bayan Lawrence, Mussolini ve Hitlerinsonradan gelitirmi olduu dnceleri henz olgunlamadanalp kocasna aktarmt. Kan bilincide ayn kaynaktan gelmitir. Lawrence, aslnda ekingenbir adamd. ekingenliini amatayla bastrmaaalrd. Bayan Lawrence ekingen deildi.Onun knamalarnda bir amata deil, bir gk grlemesivard.Lawrence, karsnn kanad altnda kendini gvendesayyordu Bir Alman soyluyle evlendii iinMarx gibi vn duyuyordu. Lady Chatterly oyunundabayan Lawrence anlatlr. Hem de ok iyi biimde.YIL 19161916 ylnn gelmesiyle, sava daha iddetlendi.Barlarn Ingilteredeki durumu daha gleti.Asquithle (6) ilikim hi dmanca olmamt. As-quith,Ottoline evlenmeden nce onun hayranyd.Onunla, Ottolinein oturduu Garsintonda arada birkarlardk. Bir gn, Ottolinein oturduu, Gar-singtoniftliindeki glde rl plak banyo yapyordum.Kyya ktmda Asquithle karlatm.Bir babakanla bir barseverin karlamasn nitelendirecekvekar o srada ortadan kalkmt.1& 104. Asquithin beni pek ieri alacan sanmyordum.Dublindeki Paskalya Bakaldrmasnda askerliivicdanlarna aykr bulan 37 kii lme mahkmedilmiti. Bizler bir heyet halinde Asquithegidip cezalarn hafifletilmesini istedk. Dubline hareketetmek zere olmasna karn Asquith bizlerikabul etti ve nezaketle dinledi, gerekeni yapt. Hkmetin,sava vicdanna aykr bulanlarn kanunenlm cezasn hak ettiine inanmad varsaylyordu.Bu inancn yanl olduu anlald. Asquithabaklrsa, onlarn bazs kuruna dizilmeliydi.Bununla birlikte Loyd George daha etin bircevizdi. Bir kez, Clifford Ailen, (Orduya Katlm-yanlarBirlii Bakan) ve Miss Catherine Marschallla, tutuklanan baz askerlik kartlar hakkndaLoyd Georgela grmeye gitmitik. Onunbize ayrabilecei tek zaman, bir le yemei saatiydi.Babakann konukseverliini kabul etmek houmagitmiyordu. Fakat bu, kanlmaz grnd.Onun bize kar davran iyi ve rahat oldu. Fakattatmin edici bir sonuca varmad. Sonunda ncil ha-vasiyle,onu kmayc bir konuma yaptm. Adnztarihe kt geecek dedim. Daha sonra da LoydGeorgela karlamak istemedim.Zorla asker yapma ii ortaya knca, edimsel(pratik) olarak btn zaman ve enerjimi askerliivicdanna aykr bulanlarn davasna verdim. OrduyaKatlmyanlar Birlii btnyle, askerlik amaulam genlerden kuruluydu. Fakat kadnlarve yallar da muhabir ye olarak kabul edilebiliyordu.Btn ana komite tutuklannca yardmcbir komite kuruldu. Ben geici bakan seildim.Yapacak pek ok i vard. Bireylerin karlar106 105. n kollamak, askeri makamlarn askerlikten yanaolmyanlar Fransaya gnderip gndermediine gzkulak olmak gerekiyordu. nk onlar ancak Fransayagnderildikten sonra lm cezasna arptr-labiliyordu.Sonra, orada burada konuma yapmakzorunluydu. Walesteki maden alannda hafta geirdim.Bazen salonlarda bazen ak havada konutum.Toplantlarm hi engele uramad. ounlukbana duygudalk (sempati) gsteriyordu.Fakat, Londrada deiikti durum. Orduya Ka-tlmyanlarBirlii Bakan Clifford Ailen byk yetenekve bilgelie sahip bir kiiydi. Her iin stesindengelebilirdi. Sosyalistti. Hristiyan dedi. Hris-tiyanve sosyalist barlarla uyumlu (ahenk) ilikilerikoruma ok etindi.Clifford burada byk beceri (hner) ve yanszlkgsteriyordu. Yine de 1916 yazmda sava divannaverilip tutukland. Bundan sonra sava boyuncaonu sadece, mahkemeden ba alabildii seyrekzamanlarda grebildim. 1918 banda Cliffordsalk nedeniyle, gerekte lmek zereyken serbestbrakld Bu tarihte ksa bir sre sonra da ben ierigirdim. ^GLETTE ONIELLady Constance Mallesonla, Clifford Alleninbir mahkemesinde karlatk. Lady Lael Mallessorgenellikle, sahne ad olan Colette 0 nielle tannyordu. Annesi Lady Annesley, Prusya prensi Henrj10' 106. le dosttu. Dostluk savatan nce balamt. Savatansonra srd. Sz edilen dostluk onda ve kzCollettete yanszlk dncesi uyandrm, ana kzkoyu bar yanda kesilmiti.Ottolinele ikilerim bu arada gittike dalaaz candan olmutu. 1915te Ottoline Londray terketti. Oxfcrd yaknndaki Garsingtonta yerleti.Oturduu ev, iftlik olarak kullanlan gzel eski birevdi. Epey sk giderdim Garsingtona. Fakat Ottolineeskisine bakldnda uzak duruyordu benden.Mutsuzluumu gidermek iin baka kadn aradm.Fakat Colettele karlaana dein aradm bulamadm.Colettele mahkemelerden sonra bir bar, gu-rupunyemeinde karlatm. Restorandan hep birliktektk. Colettei evine braktk. Beni ok ekmiti.Birka gn, sz edmee deer bir ey yapmadm,yapamadm. Bir ka gn sonra bir konferansmsrasnda aradm frsat elde ettim. Krsyektm zaman n srada oturanlar arasndaColettei grdm. Konumadan sonra, ona bir yerdeyemek yemeyi nerdim. Sonra birlikte evine gittik.ok genti. Onun Ottoline denli sakin bir cesaretesahip olduunu grdm. (Cesaret, benim ciddiolarak sevdiim bir kadnda bulduum asli bir niteliktir).Gece yarsna dein konutuk Colettele. Konumamzarasnda birbirimizi sevdik. Sevgi konusundauzgrl olunmas gerektiini syliyenler vardr.Ben bu dnceyi onamyorum (kabul etmiyorum).Biz Colettele birbirimizi ok az tanyorduk. Fakatbir anda ikimiz iin de ok ciddi, ok nemli bazen108 107. mutlu, bazen acl, fakat asla sudan ve deersiz cmyan ve sava heyecanlarn bir yana brakmamayol aan bir iliki kuruldu. Gerekte sava, balagtan sonuna varnca bu sevginin dokusuna ilemiti.lk kez Colettele yattmz gece (birbinmisevdiimiz ilk gece birlikte yatmadk, syliyecek nenimiz vard) sokaktan korkun bir grlt iittiAnlalmaz sesler geliyordu. Utku (zafer) kazanalarm kard sesler gibi.Yataktan frladm, bir Zeppilinin alevler iimyere dtn grdm. Cesur insanlarn aciyle karlar, sadece inlerin iyi niyetini salyarak eldeedilebilir.4. Baka bir yol, Amerikann tutumuyle atacaktr.Amerika, Boxer tazminatmn in eitimineharcanmasn onamtr (kabul etmitir).5. Baka ylarla ilgili tm nerilerin gerekesi'rktr. Hkmet aracliyle zel kar salamaaynelmitir.257 247. 15 KASIM 1922 PARLAMENTO GENELSEMLER BLD KStChelsea SemenlerineBayanlar Baylar,Chelsea i Partisi yrtme komitesinin armauyarak, genel seimde karmza aday olarak kyorum.Yllardr i Partisi yesiyim. Partinin 26 jEkim programiyle uyuuyorum.Mtarekedenberi i banda olan hkmet geendrt ylda, Avrupaya normal yaanty gerivermek iin bir nen yapm deildir. Mterilerimizyitime uradndan, ticaretimiz byk zarar grmektedir.Benzeri grlmemi isizlik ve yoksunluunbelli bal nedeni budur.Yeniden refaha kavumak istiyorsak, ilk zo-runiuk,bilgece ve salam bir d politika izlemelitir. Bu politika dou ve orta Avrupay canlandrmak,bizi Trklerle savaa srkliyen bilisizce vekt dnlm maceralardan kanmaktr.Politikas salkl ve usa yakn olan tek partii Partisidir. ngiltereyi, bana gelenlerden dahakt bir ykmdan kurtaracak tek parti i Partisidir.Yeni hkmet, kendi destekleyicilerinin anlatm ma gre eski hkmetten zerrece ayrt edilmemektedir.lke, koalisyon hkmetinin yetersizlii-Jni artk onamaktadr (kabul etmektedir). Yandalarnbyk bir blm, onun btnyle ayr bir irketolduunu ileri srerek semenlerin gazabnda!kurtulmak istemektedir. Kimsenin tutmad eskibir kaamak yoldur bu.Yen politika gerei duyanlar, yeni kier des-teklemektedr.Esasl bir ekonomiye gerekimimiz var. Fakat,toplumun en az ansl yeleri pahasna, her neninstnde eitim, ocuk bakm v.. trnden zelerpahasna olmyacaktr bu. nk ulusun geleceionlara baldr. Irak ve Hanak gibi yerlerde bo yereharcanan paramzn mikdarm azaltamayz.Ben sermayenin vergendirilmesi; madenlerledemiryollarnn devletletirilmesi; bu endstrilerindenetimine iilerin byk lde katlmas; zamanla,br endstrilerde de benzer nlemler alnmasyandaym.Mesken sorunu, en ksa zamanda ele alnmasgerekli sorunlardandr. Toprak deerlerinin vergilendirilmesiyledurum feraha kavuacaktr. Byie-cezelge (mlk) sahiplerinin iyi bir fiat beklemesi-[ nin nne geilecektir. Kamu kurumlarnn kapitalistkazanlarnn ortadan kaldrlabilmesi iin yaplmasgerekenler oktur. vedili konut sorunu buyntemlerle zmlenecektir.isizliin belli bal tedavisi, ticaretimizin Avrupadanormal koullara dntrlmesiyle olanakholacaktr. Bu arada kendi yanllan olmakszn isizj kalanlarn yoksulluk ekmesi hakszlktr. Bylece,isizlik tazminatnn srdrlmesini istiyorum.Erkeklerle kadnlar arasndaki btn eitsizliklerinkaldrmasn; zellikle, erkek kadn her yetikinyurttan bir oy hakkna sahip olmasn savunuyorum.Mtarekedenberi, kt ynetim sonucu, lkemizve dnya, korkun tehlikelerle karlamtr, iiPartisi bu tehlikeleri ele almak kararmdadr. Kaba258 259 248. devrim telkinlerine karym, sadece yasal yntemlerindaha iyi sonular verecei kansndaym. Avrupayykmn eiine getiren bulank hakl kmapolitikasnn izleyicisi olan partilerde bir gelimeumudu grmyorum. Dnya iin, insanlk iin, lkemiziin, lkemizdeki kadn, erkek, ocuk herkesiin i Partisinin kazanmas asildir. Bu nedenlerleoylarnz istiyorum.Bertrand RussellG. B. SHAWda10 Adelphi TerraceW. C. 21922Aziz Russell,Sorun benim elimde olsayd, hi ekinmedenevet diyecektim. Fakat, lmliyecein (tahmiledecein) gibi, o denli ok ar var ki ii i Partdsine brakmam gerek. Parti de, Fabian Derneiaracliyle dzenliyor konumalar.Dolaysiyle Dernee ba vursan iyi edersin. Bununla birlikte seni uyarmak isterim:Konutuum salonlar tka basa doluyor. Anca!beni lgnca alklyanlar ya kar partiye oy veriyor veya hi oy kullanmyor. On kalabalk mitingte konutum geen seimlerde, desteklediiadaylardan hi biri kazanamad.yi dileklerimleG. Bernard ShawNot ...Celsea da bouna para harcamaman konusundaseni uyarmak iin vaktin ok ge olduunuvar sayyorum. Orada hi bir ericinin tek lokmaans yok.MATEMATK JEAN NICODdanFransa15 Haziran 1919Saym Bay Russell,Sava Zaman Tzn (Adalet) adl almanzLa Forge da tefrika ediliyor. Sonra kitap olarakyaynlanacak.Hi bir i yapmadm. Biraz fizik altm o denli.D dnya zerine epey dndm. Hi bir netsanca varamadm.denli DuygularlaJean Nicod...Romanyaya gitmiyoruz... Brezyaya gitmebelldliimiz var. Doalhkla bu gibi nenlere artk aldrmyorum.Fakat epey corafya reniyoruz.D dnya zerine bir tez yazmak iin epey altm.Noelde hazr olacak. Cahorsda ok az igreceimden gvenliyim...260 261 249. NICODya70 Overstrand MansionsPrince of Wales RoadBattersea, S. W. 112.10.1921Aziz Nicod,Sorularn Whiteheade aktardm. Ben onun kuramn unuttum. Zaten tam olarak da bilmiyordumYantm alr almaz sana bildireceim. Yaptnn he-menhemen bitmi olmasma ok sevindim.*NICODya31 Sydney StreetLondra, S. W. 3.13.9.1923...Keynes, mektubuna yant verdi mi? O imdipolitika ve para kazanmakla megul. Belkik(ihtimallik) zerine dnr m bilmem. ok zenginoldu. Ulusu satn ald. i Partisinden deil, liberal.Principia Mathematica yeniden baslyor. Benyeni bir giri yazyorum. Indirgenebilirlik axioma-simkaldrdm. nerme fonksiyonlarnn tm (daima)doruluk fonksiyonlar olduunu ve fonksiyonlarnn,sadece fonksiyonlarn deerleri aracliyleortaya ktn ve tm (daima) uzammsal olduunusavunuyorum.262 250. liik neriye ne dersin? Makale topluyorum.Franszlan kabul edip etmiyeceklerini sordum,Almanca veya ngilizce yazarlarsa olur diyorlar.*MORITZ SCHLICKten (VYANA OKULUNUNKURUCUSU)Fhilosophisches Institut derUniversitaet Wien29 Eyll 1923Sayn Russell,...Derginin gelecei, yaz ileri ynetimlerindenbiri olmay onadnz (kabul ettiiniz) iin gvenli.Hemen bir makale gnderememeniz ve ngiliz,Amerikan dostlarnzdan, gelecek aylar iin bir nenummamanz znt verici.PolonyalI mantklar zerine nerilerinizi Rei-chenbachayazdm... Belli bal yazlarnn ayr basmlarnsize gndermesini de syledim. Bu satrlarulat an, belki onlar da almsmzdr.*NIOODdanChemin des CoudriersPetit Saconnex, Geneve17 Eyll 1923Sayn Russell,Duyulur Dnyada Geometri adl kitabm size263 251. armaan etmek istiyorum. ok iyi bir kitap deil.Yine de baz blmler ie yanyabilir. Onu byleceonyabilir (kabul edebir) misiniz? Aaki armaanyazsn dndm:ngiltere Krallk Demei yesiSayg Deer Ustam Bertrand RussellaTeekkr ve Ballk DuygulariyleByle yazabilir miyim? Kitap, tezlerimden ba-lcas.br Mantksal Tmevarm Sorunu adntayor. Keynesi eletiri. Sadece saysal olarak ayrlaniki durumun birden ok olduunu kantladm(ispat ettim) sanrm. Keynesin, Deikenliin Snrlanmasilkesi de dnd ii grmyor. Herayin Russell,Bu yeni dergi iin yazmak isterim. Fakat Re-jfuede Metaphysiquee bir tane henz gnderdim,eerlerin, yani doruluk deerlerinin ve anlamla-nilikileri zerine, imdi elimde bir nen yok. Ki-abmaek dnyorum. Nesnelerin tek biimli derinidurumunda olduu ve snrl greliin uygula-abilecei,olanakl olduunca bast bir perspektiflerevrenini ele alacak bu ek. Gzlemcinin ileri srd neni, onun duyu-urdnyasnn srasm ileri srmek istiyorum. Bur bir nene beni eken, grnn tazeliindeki nite-K. dnyann gerecini btnyle yeni olarak ele al-ikikitap hafta iinde baslacak, fakat gelecek L istei. ocuka olabilir o/Kitabm kendi g r l* v~r ------- -- - i - . _k Sorbonneda tartlmadan yaynlanamyacak.ve onun zahmete deer olduunu syliyene de-inonun zerinde almak istemiyorum.Principiay yeniden yaynladnza gre, hem!vir';im hem artm yasasm br ilkel ner-(totoloji, toplama, tasmlama nermeleri) yar-kat, -------r * ----------------------r l n v , T T Q T 7 i n l o n c n v n i 7 - Q P Q r l a t t / v _____ __________________ _ _ _ w . .Msveddeleri Keynese gnderdim, eletirimekarlk vermesini, o karl da kitapla birlikte ya-ymlyacamsyledim. Fakat o, baka nenle okdolu olduunu yazd. Sanrm beni ciddiye de almyor.zgnm, nk kar durularmn dikkate EL:v v Ldblmama nermeleri) yar-de&er oldu&unu sanrm ka,n tladl^lm anmsatmak (ispat ettiimiFizikseT^larak salkl durumda deilim Fa P ,? ? . 1Sterm- Burada sadece> Fiziksel olarak, salkl durumda * g u n j ^ ^ deitirdim. Mezuniyet tezi oblaarza> kh ahrafzlerrlian-jebiraz yaant olanam var. Zamanla dzelebilirdurumum.Bebekle birlikte nzn iyi olduunu umarsevgilerimi iletirim.*NICODdanjJm bir bdiride yer alyor.Chemin des CoudriersPetit Saconnex, Geneve19 Eyll 1923imdi bu kantlamann nasl yapldn btnyleunuttum. Eer be ana nermenizi e indirmeyidnyorsanz, onu size yeniden bulabilirimBiri bir, biri iki, biri harfli nerme olduunuyine anmsatrm.Keynes, size gnderdiim mektuba karlk verdi.Karlk her iki noktada da hakl olduuma iknaetti beni. Bylece, kk kitabm zerine alma-265264 252. I ,Lm srdrebildim. Onun tmevarm kuram zerialmamas yazk.** tondan fazlasm dile getiriyor... Geen k Jeana,onun, tandm en eksiksiz insansal varlk oldu-nuyazmtm (ne nedenle bilmiyorum, arada birbyle uzak derdik). Ne karlk verdi biliyor musunuz:Benim tandm en eksiksiz insan Russelldr.THERESE NIOODdan18 ubat 1!Sayn Mr. Russell, 1Jean Cumartesi gn ksa bir hastalktanra ld.Size imdi Nicod, o denli alt, o denlia kavumak istedii ve kendisiyle o denlignler geirdiimiz odada yatarken yazyorum,nz yanmda.Onun sizi ne lde sevdiini, sizin onun i{fnas bir k olduunu bilirsiniz. Soylu ve nazikduunu da anmsarsnz sanrm. Yrek paralay|bir durum bu.THERESE NICODdanGeneve, 22 Temmuz S!Sayn Mr. Russell,Yazdnz n sz iin teekkr edemedigizgnm.THERESE NICODdan12 Chemin Thury19 Ekim 1960GeneveAziz Lord Russell,Bunca yllarn tesinden size yazmama msaadenizirica ederim. Jean Nicodnun tezlerini yenidenyaynlamay hep dnmmdr. Onun dncesininbugn de unutulmam olduunu biliyorum. Son-zamanlardaM. Jean Hyppotele karlatm. Banance Mantksal Tme Vanm Sorununu yaynlamamsalk verdi... Halen rencilere onu okutuyor-mu.Ayn kitab bastrmam salk verenler arasndaprofesr Gonseth (Zrih), Bachelard, Jean Lacro-xda var. Bir kitapta Nicod Axioma s adl birblme rastgeldim.C. L. ATKENdenn sznz bizim istediimiz her neni, daha266Yazarlar rahatsz eden, elyazs ve fotoraf267 253. toplayclar gibi asalaklar zerine bir makale hazrlyorum...Bana can skc bulduunuz durumlarhakkmda bir yaz gnderebilir misiniz?*Mr. C. L. AIKENaSayn Mr. Aiken,br yazarlar gibi ben de, bir yazarn kende-riiin almasn istiyenlerden epey eziyet ekmekteyim.El yazs istiyenlerden ayr olarak, Kim Kimdiransiklopedisinde yaynlanan z gemiimi kendileriiin kopya etmemi istiyenler kt gibi yaantmboyunca zaten tarttm nenlerin yinelenmesiniistiyenler de var.Hindulardan, bir tr gizemcilii onamam (mis-tikliikabul etmemi) istiyen mektuplar alyorum.Gen Amerikallar sevgiye nerede snr ekmek gerektiinisoruyor. PolonyalIlar her trl ulusuluunktlnden, Fblonyal olmann soyluluundansz ediyor.Einstein anlamyan mhendislerden, benimOluum (Tekvin) blmn anlyamyacam dnenrahiplerden, kanlar kendilerini brakp kaankocalardan mektuplar alyorum. (zellikle eyayalp kaan kadnlara kar ne yaplaca soruluyor.)Bazs da ocuk aldrma ilemini savunmam istiyor.*MISS BROOKSa5 Mays 1930268 254. Sayn Miss Brooks,Amerikann sorununun inin sorunundan dahabyk olduunu sylemekte hakl olup olmadnzdangvenli deilim. Amerikann, gelecek birveya iki yzylda daha nemli olacam sanyorum.Amerikann ok skc olduunu dnyorum.lkenizdeki insan ilikeri konusunda inanlmaz ldeyanl bir nen sz konusu. Okulumuzda bir mk-darAmerikan ocuu var. Onlarn annelerinin igdselyetersizliine ardm kaldm. efkat kaynakurumu gibi grnyor. Btn bat uygarlnnayn yola gittiini ve btn batl rklarn ortadankalkacan var saymaktaym. Belki spanyol vePortekizler bunun dnda kalr.Ayrl (alternatif) olarak devlet, gerekli yurt- jtalar besler ve eitir. Onlar, yenieriler gibi ailebalarna sahip olmalzar. John B. Watsonun annelerzerine yazdn okuyun. Onun deli olduunudnrdm eskiden. imdiyse, sadece Amerikalolduunu dnyorum.Miss Brookun Kitabna Yazdm nszdenBatl uluslarn saldrs karsnda, ok bakmdan bizden daha uygar olan inliler, Konfiius retisiningerektirdii sel (askeri) politikann dahaetkilisini gelitirmee koyuldular.Eski inde toplumsal yaant aileye dayanyordu.Sun Yat Sen, hakl olarak, inin, askeriuluslarn saldrsna kar koyabilmesi iin aileninyerine devleti; ana baba ball yerine yurtseverliigeirmesini savunuyordu. Tek szckle inliler,azizler olarak lecekler, ya yazkl (gnahkar) ola269 255. rak yayacaklard. Hristiyan etkinliiyle (nfu-zuyle)onlar ikinci ayrl (alternatifi) seti.Ulusu hkmetin (an Kay ek hkmeti)haan kazandn onarsak sonu acmasz s-elhkmetler aesine bir yenisini eklemek olacaktr.Bu da uygarln ykm iinde yarmaktanbaka ie yaramyacaktr. Btn zeka, btn kahramanlk,btn ehitler ve btn eziyet verici imge(hayal) krklklar 1911 denberi una varmtr:Kt iin yeni bir g brakmak ve dnya bar iinyeni bir engel yaratmak.Japon tarihi batya, nlemli (tedbirli) olmayretecektir. Fakat bat uygarl btn zekasiyleyapt ite gibi krdr, onun hangi felaketli sonucavaracam kestiremem.*H. G. YVELLSe24 Mays 1928Aziz H. H.,Okul bana ylda 2000 sterline maloluyor. Butm gelirim demektir. Bunun, ynetimdeki eksikliktendoduunu sanmyorum. Gerekte btn deneyniteliinde alan okullarn pahal baarlanolduunu iittim. Benimse gelirim belirsiz. Amerikanokuyucularnn beenisine bal. Dolaysiyleokulu srdrp srdremiyeceimi bilmiyorum. Ylda1000 sterlin baa ihtiyacm var.Bana bu paray elde edebilmem iin acaba yardmedebilir miydin? Yardm dorudan doruya da270 256. bilir. Etkin (nfuzlu) ve ilerici Amerikallaraarda bulunmakla da.Burada yaptm iin nemine inanyorum. Ei-imdekiereimi tek tmceyle zetlemek gerekirse,irikenliini azaltmadan srdrmee alyoruz.Izun sre aptalln byk lde ergise] (zihinsel)agellere gtren korkunun sonucu olduunu savunum.ocuklardan edindiim bgi bu gr doramaktadr.Bime kar ilgi o tutkuya ve zekaya ilikindir,iocuklarm karsna karlan tabular onlarn me-aknkat kat amaktadr. Dolaysiyle bizim bura-ayaptmz, kk apta bir denemedir sadece.Eitim reformcularnn zeka zerinde pek dur-ladmgreceksiniz. Sz gelimi ok bakmdanayranlk duyulacak bir kii olan A. S. Neill bile isiliklerieitimi grmesi tm (daima) sinemaya git-lesikonusunda ocuklarn bamsz brakmaktadr,lalbuki onlar bir disiplinle daha deerli nenlere ilgiuyabilirlerdi pek ala.Burada heyecan verici beenilerin (zevklerin)okluu, sanrm ocuklarn ergisel (zihinsel) ilgiliningelimesinde nemli bir etmendir...*LORD RUTHERFORDtanNewhham CottageQueens RoadCambridge9 Mart 1931ayn Bertrand Russell,271 257. Mutluluun Elde Edilmesini gi ve kazanokumaktaym. Ele aldnz etmenlerin (faktrlerok uyarc ve deerli zmlemesi iin size tekr borluyum. Sizinle uyuamadm nokta,kanlk ve haset duygularn ele al tarzmzdr,Bilim adamlarnn sade ve temel olarak muyaantsnda be bu duygularn rneklerine rasnabilir. Herhalde ben olaanst ansa sahipdum. Yoksa arkadalarmn ounda onlar gmek gerekten zc olacakt. Toprakta veya laratuarda ok sakin yaam sren ve szn ettigszle sahip olmyan insanlarla karla?Yersiz lde snf bilincine kaplanlarn ok silolduu konusunda sizinle uyuuyorum.Bu grler eletiri deil, kiisel gzlemlanlatmdr.Kardeinizin ansal lmne ok zgnm.,mz paylarm. Umarm, ilerde Lordlar Kamanm grmelerine siz de katlrsnz,iyi DileklerimleRutherfordEINSTENdanCaputh bei PotsWaldstr. 7/814 Ekim 1931Sayn Russell,Epeydir yazmak istiyordum. Siize kargranlm dile getirmek isteindeyim. Mantksal,sefi ve insansal sorunlara getirdiginz aklk,272 258. ve yanszlk, bizim kuakta rnei grlmiyen trden.Bunu size pek sylemek istemedim. Ayn gereisiz de, dardan berkitmee gerek kalmaksznbilirsiniz. Bununla birlikte, bugn benimle grmeegelen az tannm bir gazeteci size iimi amafrsatm verdi.Uluslararas bir gazetecilik giriiminden sz etmekistiyorum. leri gelen ok kii, her lkede halkuluslararas aamada eitme erei gden bu kuruluayaz veriyor....Kurulula Ugili olarak Dr. J. Revesz sizi ziyaretedecek... Tasarnn dikkatinize layk olduuumudundaym.SayglarmlaA. Einstein*EINSTEINaTelegraph HouseHarting Petersfield7.1.1935Sayn Einstein,Uzun zamandr sizi evime armak istiyordum.Ancak, son zamanlara dein doru drstevim yoktu. imdi bu engel ortadan kalkt. Bir haftasonu iin sizi mutlaka bekliyorum... Fizik dnyasndave insansal sorunlarda, dncelerinizi bildiimdendaha ak olarak renmek istiyorum.273 259. W. V. QUINEa212 Lorng AvenueLos Angeles, Cal.,16 Ekim 1939Sayn Dr. QuineTarski zerine deerlendirmenizle uyuuyorum.Sizin dnzda, o kuaktan hi bir mantk banaonun eiti gibi grnmyor.Bu bakmdan ilgili makamlar, ona bir yer bulmakiin ikna edebilirsem sevineceim... Aratrmalar,byle bir olanak bulunmadm gsterdi....Ona yer almas iin istifa edebileceimi belirttim.iyi DileklerimleB. Russell*MZASIZ BR MEKTUPNewark N. J.,4 Mart 1940Bertrand Russell,Gazetelerde ocuklarnla birlikte yaynladnaile babas pozunda resimlerle kimi kandracansandn? iki yzl! Sayr beynin, insanlar etkilediinisanacak lde sngerleti mi?Herkes nnde akladn soysuzluun bile,ocuklarnla birlikte resim ektirmenin alaklmkapatamaz. Utanmaz adam... Halbuki bozulmu ai274 260. lenden, iyi kt namus diye bir nen alm olmalydn.lkemizde kilise-devlet ilikilerine ilgin neden?Senin bunlar nene gerek? Amerikallarn yaptnbeenmiyorsan memleketine, sarsak kralna dn.Dedeleri meyhaneci, a yama olan soysuz kralna.Pezevenklerden nefret eden biri.G. E. MOOREdan86, Chesterton RoadCambridgeMart 9/30Aziz Russell,Trinity kurulu, geen Haziran Wittgensteina,matematiin temelleri zerine almalar yapabilmesiiin burs vermiti. Bu bursun uzatlmas szkonusu imdi. Kurul karar vermeden nce, Wittgen-steinalmalar zerine uzman raporu istiyor. Sizesormam konusunda bana yetki verdiler.Korkarm o almalar bir takm glkler karacak.ok nen yazm Wittgenstein. Ancak, onlarsize ahsen anlatmasnn mutlaka gerekli olduunusylyor... Bu i ok zamannz alacak. Umarmona bu zaman vereceksiniz. Wittgensteinn yaptmsrdrebilmesi iin baka yol yok. Destekleyicirapor olmazsa Kurulm ona yardm edeceinisanmyorum.Rapor iin doallkla para denecek. Wittgen-steingrmek zere buraya gelmenize gerek yok.275 261. O gelip sizi istediiniz yerde grebilir. KardelikduygulariyleG. E. Moore*G. E. MOOREaBeacon Hill SchoolHarting, Petersfield11 Mart 1930Aziz Moore,Wittgensteinn almalarn okuyup, onlar zerinerapor hazrlamay nasl yadsyabilirim. ,onunla tartmay da ierdiine gre epey zamanalacaa benzer. Onunla, bir kantta uzlamazladmekten daha yorucu bir nen yoktur.En iyi plan, benim nce msveddeyi okumanWittgenstein sonra grmemdir. Yazlan bana nezaman gnderebilirsiniz?Kardelik duygularm ltfen kabul edinBertrand Russell.*G. E. MOOREdan86. Chesterton RoadCambridgeMart 13/30Aziz RussellWittgenstein, henz size gstermee layk bir276 262. en yazmadm, yazdklarnn ok karmak olduunusylemektedir. nceki mektubumda bunu an-iyamadmiin zgnm. On^un btn istei, vardsonularn bazsn size szel olarak aklyarakyaptklarn nemli bulduunuz takdirde bunu Ku-rulabdirmenizi, bylece, kendisinin ayn dorultudaalmasn. salamaktr. Sanrm bu tr birrapor Kurulu tatmin eder.Bunun iin gn yeter. Onunla uzun sre tartmanzgereksiz, imdi Wittgenstein telgraf ekipsizinle balant kuracak ve kendisine bir randevuvermenizi istiyecek.Kardelik duygulariyleG. E. Moore.*G. E. MOOKEa17 Mart 1930Sayn Moore,Wittgenstein hafta sonu buradayd. Zamannelverdii lde konutuk.Kurula en son rapor verebilme tarihini sorabilirmiyim? u srada izlenimlerim ok kukulu.Wittgenstein Avusturyaya gidip, almasnn birzetini yapmak istiyor. Bylece benim rapor vermemikolaylatracak. Eer bir ay daha beklemek olanakldeilse, onunla grmelerimize dayanarak birrapor hazrlamaa alacam. Fakat byle bir neninzorunlu olmyacam umarm. Wittgenstein beniMays dneminin balamasndan nce ziyaret edipalmasnn zetini de getirecek,yi DileklerimleBertrand Russell27' 263. G. E. MOORa5 Mays 1930Aziz Moore,Wittgenstein, beni ikinci kez ziyaret etti. Otuzalt saat srd bu ziyaret. nme koskoca bir yaztomar brakp gitti. Yaptklarn tam olarak anla,m deilim. Okur okumaz Littlevvooda gndereceimtomar. Maalesef hastaydm. Yazlan istediimdenli hzl okuyamadm. Fakat konumamzda iyikt bir kanya sahip oldum sanrm.Wittgenstein uzay ve gramer szcklerini bir-bireriyleaz ok balantl zel anlamlarda kullanyor.Bu krmzdr tmcesi anlamlysa bu sesyksektir tmcesinin anlaml olamyacam savunmaktadr.Bir renkler uzay bir de sesler uzayvardr. Uzaylar, Kant anlamda a priori olarak verilir.Veya tam olarak byle deildir. Fakat ok daayrml (farkl) saylmaz. Gramer yanllar uzaylarkartrmaktan doar.Sonsuzluk hakknda epey notlar var Wittgen-steinm.Onlar Brouwerin sylemi olduklariyle aynkapya kma tehlikesindedir. Bu tehlike aaktnda ksa kesilmelidir o notlar. Wittgensteinnkuramlar kesinlikle nemli ve ok kkenseldir(orijinaldir). Onlarn doru olup olmadm bilmiyorum.Doru olmamalarn yrekten diliyorum.Yoksa matematik ve mantk inanlmaz lde gleir.Uzay, Wittgenstein gibi, verilen trde olanaklarneksiksiz dizisi olarak tanmlanabilir. Bu mavidir dediinizde anlaml olarak ileri srebileceinizbaka renkler de vardr.Wittgensteina, almalarn srdrebilmesi278 264. iin frsat verilmeli. Bu mektubun Kurul iinyeterli olduunu bana syliyebilir misiniz? u sradaWittgesteinn almasna tam anlamiyle kendimivermem, byk aba gerekiyor da.iyi dileklerimleB. Russell.*G. EL MOOREdan86 Chesterton RoadCambridgeMays 7/30Aziz Russell,Mektubunuzun Kurul iin bir rapor yerine geeceinisanmam. Wittgensteinm getirdii almazeti zerinde daha ok zaman harcamanz da gereklibulmuyorum. nemli olan, sannm, resmi birrapor yazmanzdr. Onun, nceki mektubunuzdanuzun olmas gerekmez. Fakat, orada ikin olan yanlanaka dile getirmelisiniz.Wittgensteinin geen Hazirandanberi yaptklarnndeeri zerinde durmanz doru olur. Kurulsizin Wittgenstein hakknda ok iyi nenler dndnzbilmektedir, imdi istenilen, yeni almannniteliidir.SelamlarmlaG. E. MOORE.*279 265. /VlTTGENSTEIN HAKKINDA RAPORBeacon Hill SchoolHarting Petersfield8 Mays 1930Wittgenst)einn almas byk lde matematiinyorumuyla gili. Matematiin mantk olduunuve totolojilerden biimlendiini sylemek yanlona gre. Wittgenstein, sonsuzluu uzun uzungelitirdii olanak kavramiyle badatrmaktadr.Wittgenstein, sonsuz olanaa inanmakta, fakat gncel(aktel) sonsuz snflara veya sonsuz dizilereinanmamaktadr. Onun sonsuzluk zerine syledik- ;leri, aka isteine aykrdr ve Brouwerin syledikleriyleUikilidir. Sanrm, benzerlik, ilk bakta grlddenli de deildir. Adayn almas, ayn zamanda,matematik tmevarm zerine uzun bir tartmaykapsamaktadr.Wittgensteinin bu yeni almasndaki kuramlaryenidir, ok kkenseldir (orijinaldir) ve kukuyok nemlidir. Onlarn doru olup olmadklarn bilmiyorum.Sadelii seven bir mantk olarak doruolmamalarn dilerim. Fakat, okuduklarmdan, Witt-gensteinaalmalarn srdrme frsat verilmesigerektii sonucuna ulatm. Wittgensteinm yazdklartamamlandnda ortaya yeni bir felsefe kabilir.Bertrand Russell.*280 266. YAYINCI W. W. NOKTONa27 Ocak 1931Sayn Norton,lilimin Anlanndan 10 000 szcklk bir blmhazr... Bilimin, kendi iinde yeterli bir mutlulukkayna olduuna inanmyorum. Kendi bijjmselgrmn de mutluluuma byk lde yardmettiini sanmam. Bilim bana yansz grnyor. Yani,iyi ve kt nenler konusunda insann gcn arttryor.Yaant ereklerinin dikkate alnmas, eermutluluk getirmesi dnlyorsa, bime eklenmesigerekli bir nendir.Bireysel mutluluu deil, bilimin douracatoplum trn tartmak isterim. Korkarm, bilimhavarisi olmadm duyunca imge (hayal) krklnakaplacaksnz. Fakat yalandka, yaantnniyiliini bir denge sorunu olarak gryor, tek hususzerine arlk vermekten kamyorum. Yallarngr daima byle olmutur. Dolaysiyle o, fizyolojikbir kaynaa sahip olmaldr.Amerikallarn, Mutluluun Elde Edilmesi zerindekidncelerine amadm. Beni artan, In-gilizlerinburnu havada olanlarnn bile onu iyi karlamasdr.Sanrm, mutsuz kiiler tm (daima)mutsuz olmaktan onur duyarlar. Bylece, mutsuzluklarndabyk bir nen olmadm iitmekten holanmazlar.Melankolik bir insan, Tanrmn yitimi, bole-vizmtehlikesi veya benzer bir nedenle zldn281 267. sanr. Mutluluun basit bir nen olduunu syledinizmi size di biler.W. W. NORTONa17 ubat 1931Sayn Norton,...Benim mutlulua ulama yntemim, kmsenenbir filosof, John Locke ynnden kefedilmitir.Bu keif onun eitim hakkndaki kitabnda bulunabilir.nsan mutluluuna en nemli katksdr.Daha kk baka katklar da var Lockeun: ngiliz,Amerikan ve Fransz .devrimleri. ..Kilimden Beklediklerimizden gnderdiim blmleruzanabileceim tm noktalara uzanmamakta.1Kesinlikle, toplumdaki teknie eitim de katlmal-1dr. Onu bir reklam arac olarak grmsem de bubyle. Davranl, Pavlovla ilgili olarak ele aldm.Yapt Pavlov yazm, Watson onun rekamnyapm.Kitabn 36 000 szcn yazdm. Onu bitirdik- jten sonra Maysa dein gzden geirecek ve sinirbozucu dip notlan ekliyeceim.Bilim ve Din zerine tanrtanmaz grle birblm kaleme aldm. Kar durur musunuz? Her neniiroik bir ereve iinde de ele alabiliriz Belki edebiadan daha iyi olur. Eddington, Jeans ve su or-taklannnkantlarna girip onlann ne denli kt olduuna;inancmzn, onlar ksr Kitab- Mukaddeskayasna dayandndan, bu kantlardan domadnaiaret edilebilir, isterseniz konuyu bu anlamda| yeniden kalba dkmeye hazrm.*W. W. NORTONa11 Mart 1931Sayn Norton,Aabeyimi ansal olarak Marsilyada yitirdiimi1 duymu olacaksnz. Ondan tek kuru kalmad bana,sandan (unvandan) baka. Bu can skc sanne yapacam bilmiyorum. Yaptlarmn herhangibirinde kullanmak istemiyorum. Bildiim denli, ondankurtulmann tek yolu vatan ihaneti. Tower HUTde kafam keserler sonra. Ar olur bylesi. Onukamu karsnda kullanmyacanz konusunda sizegvenebilirim.*WILL DIJRANTdan44 North DriveGreat Neck, N. Y.8 Temmuz 1931Earl Bertrand RussellCam Voel, PprthcumoCormvall; ngiltere.Sayn Earl Russell, 268. Devimli yaantnza bir an benimle felsefe oyunuoynamak zere ara verebilir misiniz?Yakmda yaynlanacak kitabmda, kuamznbelki her nenden daha ok sormaa hazr olduu ve asla karlk veremiyecei bir soruyu ele almaa hazrlanyorum: nsan Yaantsnn Anlam ve DeeriNedir? imdiye dein bu sorun Ikhnatondan, Lao-;tseye, Bergsondan Spenglere dein eitli kuram-clarcaele alnmtr. Sonu bir tr ergisel (zihin-jsel) kendini ldrme olmutur. Dnce, geliimiyleinsan yaantsnn anlam ve deerini yitirmi grnmektedir.Reformcularn ve idealistlerin bunca istedii]ey olan, bginin gelimesi ve yaylmas, bilgi hayranlarma, dolaysiyle bakalarna, kuamzn hevesinikran bir hayal krkl getirmektedir.Gkbimciler, insansal ilerin bir yldzn yoluzerindeki andan ibaret yerbilimcer, uygarln buzalar arasndaki sallantl bir yaambilimciler, yaantnnbireyler, kmeler, uluslar, badamlar arasndakisava; tarihier, gelimenin aldatc bir imge;tinbilimciler, istemin ve insan benliinin kaltnve evrenn zgesiz (aresiz) aralar ve tinin beyningeici bir parlay olduunu sylemilerdir.Endstri devrimi yuvay ykmt, gebelii nleyiciilalarn bulunmas da aeyi, eski aktreyi(ahlak) ve belki de kuamz tehdit edecektirSevgi fiziksel bir tkanklk, evlilik ununla bmuc-layatp kalkmaktan biraz stn geici bir fizyolfrijk uygunluk biiminde tanmlanmtr. Demokrasiancak Milonun Romasmca bilinen bir rvet dzeniylesoysuzlamtr. Sosyalist topvayla ilgili284 269. genlik dolu dlerimiz gnden gne msanlarn maldknl karsnda yitiyor.Her bulu, gly glendiriyor, gsz gszletiriyor. Her yeni makine insan geriye itiyor,savan dehetlerini oaltyor. Bir zamanlar ksayaantmzn avuncu olan Tanr, sahneden ekilmigibi. Hi bir teleskop, hi bir mikroskop gstermiyoronu. Yaant bu genel perspektif iinde insanhaeratnn yer yznde cirit atmas ve tedavisi golmyan gezegensel bir ekzerna. Orada, yenilgive lm dnda hi bir nen kesin deil.nsanlk tarihinde en byk yanln, doruluunbulunmas olduu sonucuna varm bulunuyoruz.Doruluun bulunmas bizi zgr yapmam, ferahlkveren bo imgeleri sip sprm, bizi koruyanbalan koparm, mutlu da klmamtr. nk, dorulukgzel dedir ve tutkuyla ardndan koturmaz.Dorulua baktmzda, neden onu bulmak iinbu denli aba harcadmza ayoruz. Bizi vareden her nedeni elimizden almtr o. Anlk beenive yanna ilikin sudan bir umut birakmtr.Bilim ve felsefenin bizi ulatrd geit itebudur. Ben, uzun yllar felsefeyi sevmiken imdiyaantya dndm. Yaad denli dnen bir insanolarak sizden, bana yaanty anlamam konusundayardmc olmanz diliyorum.Belki, yaam olanlarn yargs sadece dnmolanlann yargsndan bakadr. Bana yaanti-mnsizin iin ne anlattn, dinin -eer varsa- yardmnnne olduunu, sizi yaant srdrmee itennedenleri, esin ve enerjinizin kaynam, eziyetli abanznitici gcn ve ereini, avun ve mutluluu285 270. nerede bulduunuz, manevi hzinenizin nerede gizliolduunu aklyacak zaman ltfen ayrn.Eer ksa yazmanz gerekiyorsa ksa yazn. sterseniz,bo zamannzda ve uzun yazn. Sizden gelecekher szck deerlidir bence.tenlikleWill DurantFelsefe yks, Geiim, Byk Felsefe Yaplan,Felsefe ve Toplumsal Sorun adl kitaplarn yazan.Columbia niversitesi Felsefe Blm Eski yesi,Felsefe Doktoru (Columbia), Fahri Edebiyat Dok-toru(Syrakuza).Not: Bu mektubun bir kopyas Amerikan Cumhur-oakanHoover, ekoslavak Cumhurbakan Ma-sary,Riglt Honorable Ramsay Mc Donald, RightHon. Lioyd George, Right Hon. Winston Churchill,Right Hon. Philip Snowdon ve M. Aristide Briand,Signor Benito Mussolini, G. Marconi, G. dAnunzio,Madam Curie, Miss Mary Garden, Miss Jane Ad-dams,Dean Inge, Joseph Staln, Igor Stravincky,Leon Trotzky, M. Gandhi, Rabindranath Tagore,Tgnace Paderewski, Richard Strauss, Albert Ein-steinGerhard Hauptmann, Thomas Mann, SigmunFreund, G. B. Shaw, H. G. Wells, John Galsworthy,Thomas Edison, Henry Ford ve Eugene ONeille degnderilmitir.Gz nne alman erek btnyle felsefidir. Bununlabirlikte, gnderilecek yamtlardan, kitabmabaz paralar aktarmama izin verileceine inanmaktaym.Kitabn bir konusu, tannm kiilerin yaantyakar tutumunu ele alacaktr.286 271. WILL DURANTa20 Haziran 1931Sayn Mr. Durant,u anda yaantnn hi bir anlam olmadnakanaat getirmekle o derece megulm ki, sorunuzaakllca bir cevap verebileceimi kestiremiyorum.Doruluu kefetmenin sonucunun ne olacahakknda bir yarg verebileceimizi sanmyorum..nk, imdiye dein doruluk kefedilmi deildir.yi gnlerB. Russell287 272. III. KTAP1944 - 1967KONU IDNYANIN ETL OLAYLARI KARISINDA1944 ylnn ilk yansnda Atlantii gemek karmakbir iti. Peterle Conrad, Kralie Mary transatlantiindebyk bir hzla fakat ok rahatsz olarakyolculuk etmi. Kralie Mary, ocuklar veanneleriyle doluymu. Doallkla, bunlar ben ngiltereyedndkten sonra rendim.Bana gelince. Korvetler, uaklar eliinde hametleve bisiklet hzayle ilerliyen byk bir konvoyaverildim. Bat Felsefesi Tarihinin msveddeleri deyanmdayd. Zavall sansrcler, dmana yarya-cakbir bilgi olmasn diye onun hepsini kelime kelimeokumak zorunda kald. Nihayet felsefe bilgisininAlmanlarn iine yaramyaca sonucuna varld.Allahtan varld da, msveddeler kurtuldu. Sansrclerbana kitab okumaktan zevk aldklarm syle-. diler ama pek inanmadm.Nihayet kendimi zgrlk adl ve ilk yolculu289 273. unu yapacak gemide buldum. Zabitandan, beni btnyreiyle karlyan tek kii vard: Ba makinist-Greliin (zafiyetin) ABCsini okumutu.Bir gn bana bu kitabn deerlerinden sz ediyordu.Onu ben yazdm deyince son derece sevinduydu.Byk kartma yaklamt. Bize giyinik uyumamztenbihlendi. ok kr sa salim ngiltereye ktk. kar kmaz, telgraf ve telefonla Peterve Conrad aramaa koyuldum. Nihayet onlarnSidmouthta bulunduunu rendim. Conrad zatr-rieyeyakalanmt. Sidmoutha kotum. Allahtanocuk dzeliyordu. Kyya oturduk, Cherbourgtangelen bahriye toplarn dinlemee koyulduk.Trinity koleji beni be yl iin ders vermeeard, ary kabul ettim. Ayn zamanda fellowdum ve odam da vard. Fakat ben kolejde lks iin-1de yaarken Peterle Conrad kentte kalmak zorun-dayd.Orada iyi bakmyorlard. Bunun zerine IBarnes vakfndan gelen parayla (mahkemeyi kazan- Imtm) bir ev satn aldm. nsan Bilgisi, Bu Bilgi- |isin Alan ve Snrlan adl yaptm orada yazdm.Bu yllar, Avrupaya ders vermek zere bir kadefa gittimse de nemli bir i yapmadm. Peter1949da artk benimle yaamyacan syleyince ev-liliizsona erdi.NKLEER TEHLKEYE KARI1940larda ve ellilerin banda ergim (zihnim)nkleer sorun karsnda allak bulak olmutu. Nk- Ileer savam uygarla son verecei akt, dou ve I290 274. bat politikasnda bir deime olmadka nkleer birsavan erge kaca akt. Bu tehlike, daha 1920ierde usumdayd.Birka bilgin fiziki gelecek tehlikeyi takdirediyordu. Fakat ounluk, sadece sokaktaki adamdeil, bilim adamlar bile, atom sava belkiliineinsanlar bu denli ahmak olamaz diye srt eviriyordu.1945te Hiroshima ve Nagasakinin bombalanmas,nkleer sava olacana, bilim adamlarnn vebirka politikacnn dikkatini ekti ki Japon kentininbombalanmasndan bir ka ay sonra, LordlavKamarasnda bir konuma yaparak, nkleer savanhepimizi mahvedebileceim syledim. Radyodada konutum.O zaman bu canavarlarn bar ereklerde kullanlmaolana var grlyordu. Parlamento konumamherkes alklad. Fakat btn dinli-yerler,korkularmn ancak kendi torunlar iin geerliolabileceini dnyorlard.Bu vurdumduymaz tutuma kar elimden geleniyaptm. Amerikalar Ruslara Baruch nerisiniyaptklar zaman umutlandm. Fakat Ruslar, neriyionamad (kabul etmedi), 1949 Austosunda ilk atombombasn patlatt. Bylece onlar bu ykc (veyakibarcas savunucu) silahta Amerikallarla at bagitmi oluyorlard.1948 sonunda, Amerikann Rusyay nkleersilahszlanmaa zorlyacak bir savala tehdit etmesinizge (are) olarak eri srdm. Rusyann batisteklerine boyun eeceini sanyordum.Bu nerim, hala benim aleyhime kullanlmaktadr.Genellikle, bar sever olarak benim sava teh-291 275. elidini savunmam, imekleri ekmitir. Baz savalarnhakl olduunu ileri srmem buzlar zmeeelvermemitir.zel dncelerim de gittike karmak bir halalyordu. Gitgide ktmser oldum. Ergisel (zihinsel)sal korumak gleiyordu.Birka yl, imparatorluk savunma kolejindeders vermee arlmtm. Fakat sizin savata dininyardm olmadan baar kazanamyacanz sylenir.Ben Dadaki Vaaz okudum. Okudum ama,orada hidrojene degin bir nen bulamadm deyincearlmaz oldum.1948de batl gler dnya hkmetinin tohumuolacak bir birlik yaratmay nerdi. Tutucu (Muhafazakar)parti neriyi onad (kabul etti) ve Britanyannye olmasma karar verdi. i Partisi bazekincelerden (tereddtlerden) sonra tasaryakar kt. La Heyde ayn tasary grmek zeretoplanan kongrede, komnistlerin dier insanlardandaha aktreli (ahlakl) olduunu ileri sren birkomniste kar sert ktm.O srada ekoslavak demokratik hkmeti yenidm ve gen Masarykin, komnistlerin kabamuamelesi dolaysiyle intihar hepimizi zmt.RESM BK GREVRuslar Berlini ablukaya aldklar srada hkmetbeni halkn direncini arttrmak zere Berlinegndermiti. lk kez sel (askeri) trenle karlandmve silahl kuvvetlerin bir yesi oldum. Sel pasaportda verdiler. Bu ayrcalklar baya houmagitti.292 276. Berlini eski gnlerinde bilirdim. Fakat karlatmhaince ykm, beni serseme evirdi. Penceremden,ayakta kalm ev gremiyordum pek. Almanlarnnerede yaadm anlyamyordum. Ykm,ksmen ngizlerin, kismen Ruslarn yaptyd. Canavarcabir iti bu. Dresdenin yurttalarm ynndenyerle bir edildiini grmek sayr (hasta) ettibeni. Almanlarn teslim olmak zere olduklarmgrmek yeterdi. Fakat 135 000 cana kymak us almazbir iti.Mttefikler ynnden Almanyaya kars giriilenilemi de aptalca buldum. Onun bir blmnRusyaya vermek, bir blmn batya katmak, hkmetleraras anlamazl srdrmek demek olacakt.Rus ablukasnn Britanyann hneri dolaysiyleetkisiz kaldm grmekten gnenlik (memnunluk)duyuyordum. O srada, ngiliz hkmetince istenenkiiydim. nk, nkleer savala birlikte, komnizmede karydm. Sonra Stalinin lmyle (1935)ve Bikini denemesiyle (1954) komnizme daha yaknsayldm. Yava yava, Rusyadan ok Amerikannnkleer bir sava iin tehlike biimlediinidnmee baladm. Bu dnce, Amerika iindeMcCarthycilik ve medeni haklarn kstlanmas gibiakmlarla glendi.Stalinin lmnde BBC bana neler duyduumusormutu. Byk sefalet ve dehete yol atve bir insann olabilecei lde kt olduu iin sevindim diye cevap vermitim. Fakat BBCnin buluttannem kapar olduunu, her trl lye sayggsterdiini unutmuum. Dolaysiyle sylediklerimyaynlanmad. 277. SGARA YAANTIMI KURTARIYORAlmanyaya gittiim yl, hkmet beni Norvee de gndermiti. Norveleri Ruslara kar bir balama(ittifaka) girmee raz edecektim. Frtna!]ve souktu hava. Oslodan Trondheima gitmek zorundaydk.Deniz uama bindik. Uak yere konduundanormal d bir nen olduunu duyduk. Ancakne olup bittiini anlyamadk. Uak suya gmlyordu.Bize atlayn dediler. Buz gibi suya atladk.Sonradan, sigara imiyenlere zg bliimdekilerinsuya atlyamadn ve bylece on dokuz kiinin ldnrendik.Bana uakta yer ayrtan Oslodaki bir arkadaasigara ienlere zg yerden olsun, sigara iemezsemlrm demitim. Bu aka doru kt.Suya gmlen uan evrintisine kaplmamakiin bize yaklamaa cesaret edemiyen tekneleredoru yzdk. Tekneler bizi Trondheimm birka miluzana gtrd. Bir otomobil beni otelime ulatrd.Herkesten byk yaknlk grdm. Elbiselerimkururken yatama yatrdlar. Bir kme rencikibritlerimi bile teker teker kuruttu. Bir ara telefonald, Copenhagendan aryorlard. Karmdaki ses: Sudayken Gizemcilik Mistiklik ve Mantkm dndnz? diye soruyordu.__ Hayr, suyun souk olduunu dedim ve alcykapattm.Bu kazann kamu oyunda benim adma yarattheyecan ve abartmdan aknla dtm. rnein,yz yarda yzdm syleniyordu. 278. Kimseyi bu denli yzmediime ikna edemedim.Paltomla denize atladm, apkam kaybettiim,antamn sulara gmld doruydu. antam ayngn bulup bana getirdiler. Onu hala kullanyorum.1944te ngtereye dndm zaman orada bulduumsz ve tartma zgrl karsnda bayasevinmitim. Amerikada bir polis bizimle konuursakk olum alamaa balard. zgrlkniversite profesrleri de ayn korku iindeydi.O sra BBC beni, Reith konferanslar ad verilenkonferans dizisini vermee ard. Bu konferanslarOtorite ve Birey bal altnda basld.Onlar, endstrinin gelimesine elik eden bireyselzgrln azalmasn ele alyordu. Bireysel zgrlkiin savan engellenmesi esast. Sava yaklancaveya savata nemli zgrlkler frenlenmiti.Onlar ancak bar bir atmosferde canlanabilirdi.Kural olarak zgrlklere karm (mdahale),gerektiinden daha eriye varr. Fakat bu, kanlmazpanik korkusudur. XVI. Louisnin ba kesildiinde,br imparatorlar balarm gvensiz grdler.Savaa girdiler Fransz Devrimine duygudalk(sempati) duyanlarn kkn kazmaa altlar.Ayn nen daha kk lde, hkmetler Rus devrimikarsnda dehete kapldnda da oldu.Konferanslar srasmda hkmet gcnn gelimesive kmesi zerine de bgi verdim. Yunanistan'nbyk gnlerinde byle bir nen grlmemitipek. Byk insanlar, yaadka yeteneklerini serbestegelitirebilirlerdi. Fakat savalar ve suikastlaryanda kesti onlann abalann. Roma, dzenle295 279. birikte bireylerin baarsn byk lde glgelemiti.Bim bakmndan baz g sorunlarla karlamaktayz.Modern uygar devlet ok bakmdan bilimedayanr. Genellikle, resmi olan eski bilim ve eskibilimcerin dehetle baktklar yeni bim vardr.Sonuta genlerle yallar arasnda bir kavgadr srer.Baz idealer ykcdr. Ancak devrimle gerekletirilebilir.Bunlarn en nemlisi ekonomik tzn(adalet) idealidir. Dnyann endstri lkelerine siyasaadalet yerlemitir. Endstrilememi blmlerdeysearatrlmaktadr. Bu aray, kan dkmekleereine varacaa benzemektedir.Sel (askeri) kier, sava ancak herkesinona zorlanmas durumunda kazanabileceklerini ilerisrer. Bazlar ona bulunsal (vicdan) veya dinselnedenlerle kar durur. Dinsel nedenlerle kar durudaha yaygndr. Uygar kiiler, bakasn ldrmeninkt olduunu dnr. Bazs, savan buaktresel (ahlaksal) buyruu ortadan kaldrmadminanr. Fakat hangi sava onlarn eylemlerinegre belirlenmitir bilmem. Bir insann, kt sayddeviniye zorlanmas barbarca bir i. nsann sadecesebze yedii iin ceza gremiyeceini hep onarz(kabul ederiz). Fakat, eti yenecek olan bir msansalvarlksa i deiir. Artk o hayvan eti deildir. Birdost etiyse yenmemelidir. Bir dman etiyse yenebilir.Birtakm kiiler de savamay bulunca (vicdana)aykr sayar. Bir savaa, bir yasaya veya hkmetlerinbirtakm eylemlerine kar kanlar haklolabilirler. Bu gibi dnceler, ktlk yapt var296 280. saylan kiilerin cezalandrlmasn knadndan,tm ceza yasasna kuku saar. Dmanlar yarglandndasz konusu olur bylesi. rnein Nurem-bergtutuklular Almanlar ynnden yarglansaydne olurdu?Alman hkmeti kendine kart yurttalarm,buyruuna ba emedii, Alman tutuklularn balaklar(mttefikler) hkmetlerinin buyruunaba edii iin cezalandrmtr.ERDEM NANI ALIYORUMReith konferanslarn vermeden bir ka yl nce,hocam, arkadam ve ortaklaa altmz birkii olan Whiteheade erdem nian verilmiti. L950nin banda bana da ayn niann verilmesi kararaltna alnd. ok ngiliz at bu ie. Fakat ben mutluoldum. Tutkulu ngilizim nk. lkemin ba ynndenbyle bir onurun verilmesiyle kvan duyarm.Nian resmen Buckingham saraynda verilecekti.Kral nazikti. Fakat benim gLbi acaip bir insananazik davranmak zorunda olduu iin sknt duyuyordu.Bir ara kamu oyunu dikkate aldnzdadavranmamanz gerekeli biimde davrandnz dedi.O srada usuma gelen kardeiniz gibi (20) yantnvermediime hala memnunum.Fakat kral, askerlii buluncuma aykr buluumuima ediyordu, yantsz brakamazdm. Dedim ki:Bir insann nasl davranaca, onun mesleinebaldr. Sz gelimi bir postac, mektup dataca297 281. sokakta btn kaplan alar. Doaldr bu. Bir bakasnnkaplar almas can skc bulunur.Kral karlk vermek istemiyerek konuyu deitirdi.AVUSTRALYA ve YENDEN AMERKA1950 ylnda Fransa ve Avustralyada konferanslarverdim. Avustralyada bir nen dikkatimiekti: zel konumalar ve dedikodular be radyoylayaynlanyordu. lkenin bykl dolaysiylebireyler adeta yaltlm halde yayordu. Tanm merkeziolan ve daha ok sr sahiplerinin yaadAlice Springse gitmitim. Bana ok rahat, konforlubir tutuklarevi gsterdiler. Bu konforun nedenileri geldiini sordum. nk dediler, kent ileri gelenleri zaman zamanieri girer.akm baktm grnce eklediler: Birbirlerinin koyunlarn alarlar da f;rsatbulunca.Kore sava knca kuzey Avustralya boaltlmt.Hkmet yerlileri ayrt etmiyor, fakat polisonlara kt muamele ediyordu. Srekli olarakkonferanslar veriyor gazeteciler ynnden soru yamurunatutuluyordum. Doum denetimini savunduumiin katolikler kzyordu bana. Melbourne Bapiskoposuaka, benim bir ara Amerikan hkmetinceAmerikadan kovulduumu syledi. Tam davaaacaktm. Bapiskopos, gazetecilerle yapt konumadayanln onad (kabul etti). Ben de bir298 282. bapiskopostan tazminat alma beenisinden (zevkinden)yoksun kaldm.NOBEL ALIYOKUMAvustralyadan dnte Amerikaya gittim,konferanslar verdim ve Evlilik ve Aktre (Ahlak)adl kitabm dolaysiyle Nobel edebiyat dl alacamrendim.Amerikadaki konferanslarm Oxfordta verdiimderslerle birlikte, Bilimin Toplum zerine Etkisiadl yaptmda toplanmtr.Konferanslar ok tutuldu. Sadece, Columbiadaverdiim son konferansa eklediim bir tmce tuhafsonulara yol at. Orada dnyann gereksindii neninsevgi, hristiyan sevgisi veya acma olduunusylemitim. Hristiyan szcn kullandmdiye bir sr>mektup aldm. zgr dnrler, benimsnnilere ilikin bir szck kullandm iinzntlerini bildiriyor, hristiyanlar doruyu bulduumiin beni kutluyordu. On yl sonra Brixton tutukevirahibi sonunda grdnze gneniyo-rum diyordu. Rahibe, grmek dedii nenin,karanlkta el yordamiyle yrmek olduunu aklamakzorunda kaldm.Hristiyan sevgisinden sz ettiimde hristiyannitesini, onu cinsel sevgiden ayrt etmi olmak iinkullanm, sonra yle srdrmtm:Eer bunu hissederseniz, varlk iin gerekeniz, eylem iin klavuzunuz, cesaret iin nedeninizergisel (zihinsel) namusluluk iin buyurucu zorun-299 283. luluunuz var demektir. Eer bunu hissederseniz,din yolunda gereken her nene sahipsiniz.Yukarki szcklerde nasl olup da hristiyanlktanmnn bulunduuna aarm.1950 sonunda Nobel almaa arldmda yz yl ncesini anmsadm birden. Descartes, kralieChristina ynnden Skandinavyaya arlmve souktan hastalanarak lmt. Fakat ok krbizi tmediler. Kar yerine, hayrettir yamur yad.dl datm dolaysiyle verilen akam yemeinde,yaverlerden biri kraln benimle grmek istediinisyledi. Kral, svein, Ruslara kar Norveve Danimarkayla birlemesini istiyordu. Bununak br gerek olduunu syledim. nk, batylaRuslar arasnda bir savan kmasiyle Ruslar Norvelimanlarn, ancak sveten geerek alabilirlerdi.Kral bu gzlemi onad (kabul etti).Yaptm konuma benim bile houma gitti:Her byk kentte alyanlar olmal. Savalar,rk teknelerle oradan aa salvermeli. Ayrca,mekanik kpek balklanyle dolu havuzlar da yaplmal.nleyici sava dncesini savunan herkes ikisaat bu canavarlara teslim edilmeli dedim. Konumam,Aktre (Ahlak) ve Siyasette nsan Toplumunun ikinci blmnde yaynland. Amerikada plaaalnd.Bat Felsefesi Tarihiyle bavlyan satlar gelirimiepey arttrmt. Bu gelir, bana btn enerjimiistediim nene harcamama konusunda bir zgrlkve bir gven verdi. Pek ok ie girdim. Hepsindeniyimser ve aba dolu olarak ktm.300 284. AKTRE (AHLAK) SORUNUnsanl tehdit eden karanlk belkilikler (iitimaller) zerinde ok fazla durmu olduumu ayrti ederek Deien Bir Dnyada Yeni Umutlar kalemealdm. Oradaki dnceler, Aktre (Ahlak) ve Si-! yasette nsan Toplumunda derinletirilmitir. Beniaktre (ahlak) zerine yazmaa iten, br bilim; dallarna, az ok kukucu bir yaklamm olduu hal-I de, aktreye pek yanamadm konusundaki sulamalardr.Buna yantm aktrenin bir bilgi dal olmaddr.Aktre ve Siyasette nsan Toplumunun ilk blmndeaktrenin temel kavramlarn ele aldm,kmci blmndeyse (edimsel) pratik politikaya uygulann.Vardm sonu, aktrenin (ahlakn) aslabamsz bir kurulu olmad, sonuta politikayaindirgtmebilcceidir. Partilerin aa yukar birbirinituttuu savata rastlyoruz bunun kantma.Byle bir balamda herbir yan hakl olduunuve yenilgisinin insanlk iin felaket saylacan erisrebilir- Bu sav, zalimlikten nefret veya bilgiveya sanat sevgisi trnden baka aktresel kavramlaraba vurarak kantlayabiliriz ancak. St. Pe-teriyaptklar iin rnesanslara hayranlk duyabilirsiniz.Fakat biri St. Paulu stn tuttuunu 3y-liyerekartabilir sizi. Veya bir yann yalanlar ortalaegemendir. br yan da ayn derecede yalansyliyene dein, hayranlk duyulan bir temel biimleronlar.Bir insan yerin yuvarlak, bryse dz olduu- 285. na inanrsa, onlar ortak bir yolculua kp kararavarabilirler. Fakat, biri protestania, br kato-liklieanyorsa usal bir sonuca ulamann yoluyoktur. Bu nedenlerle, satresel, (etik) bilgi diyebir bilgi dal olmad konusunda Santayanaylauyumaktaym. Yine de aktresel kavramlar tarihtebyk bir neme sahip olmulardr. Aktreyi ortadankaldran, insan sz konusu etmeden insansa!ileri ele alan kitaplarn yetersiz ve yanl olduunuduymamak elde deil.Satrenin tutkulardan trediini, tutkudan,yaplmas gerekene doru hi bir geerli yntem bu-lunmadnklavuz dnce olarak aldm. DavidIlumen, usun tutkularn klesi olduu ve ancakklesi olabecei yolundaki kantn onadm (kabulettim).Bu kantla yetinecek deilim. Fakat yapabileceimen iyi nen o olmutur. Beni btnyle rasyonelolmamakla sulamak, eletiricilerin houna gider.Fakat, hi deilse Humeun kantn onamakla I(kabul etmekle) byle olmadm anlalmtr.Tutkular arasndaki edimsel (pratik) ayrm, |onlarn baars konusunda ortaya kar. Baz tutkularbaarya, bazs baarszla gtrr. < Grev, kendi kendini yadsma, ...meli, ...mal trndenyce kavramlarn aratrlmasndan kanbasit sonu budur.MEKTUPLAREtNSTEINa41 Quenns RoadRichmondSurrey20 Haziran 1953Sayn Einstein,Mc Carthy enkizisyonu nnde ifade vermeearlan retmenlerin bunu yadsmalar (reddetmeleri)konusundaki arnz btn yreimle des-.teklerim. New York Times sizi bu konuda eletirenbir ba makale yaynladnda oraya, sizi desteklediimibildiren bir mektup gnderdim. Fakat, korkarmyaymlamyacaklar. Mektubun bir kopyasnsize gnderiyorum. stediiniz gibi kullanabilirsiniz.ten duygularmlaBertrand Russell*EINSTELNdanPrinceton28.VI.1953Sayn Bertrand Russell,New York Timesa yazdnz mkemmel mektup,hakl davaya yaplan byk bir yardmdr. Bulkedeki btn aydnlar en gen renciye dein teh-302 303 286. did altndadr. Gerekte, sizin dnzda ieri gelenhi kimse, politikaclarn giritii bu samalklarprotesto etmi deildir.Ruslarn ve Amerikan komnistlerinin lkeningvenliini tehlikeye att konusunda ynlar iknaedebildikleri iin politikaclar glenmitir. Dahakaba ykler yaydka onlarm saptrlm hak ynndenyeniden seimesi daha ok gvenlie alnmtr.Eisenhowerm, Rosenberglerin lm cezasnneden kaldrmadn da aklar bu. Halbuki o, onlarnidamnn, devletin dardaki itibarn nasl sarsacanpek la biyordu.yi dileklerimleEinsteinEINSTEINn RUSSELL ZERNE BR R(1940)Yinelenip duruyorDnyamzda- yi ve yetkin -Uyarmas dincilerinSonraEzilmesi kelerinAcmasz ve irkinElNSTEINm FELSEFE TARH ZERNESZLERRusselln Felsefe Tarihi ok eksiksiz. Uzak za-304 287. manlarm, tazeliim, kkenselligini ve duyarlnbu byk dnrden bakasnn kolay kolay anl-yacansanmam. Kuru ve vahi kuamzn bylebilge, saygdeer, yiit ve aym zamanda esprili birdnre sahip olmas byk ans. Bat FelsefesiTarihi her trl tartmann stnde byk lderetici ve gelecek yzyllara kalacak nitelikte.zgrlk on bu y ru k Yazan: Bertrand RUSSELL1. Herhangi bir nenden, basz olarak gvenliolma.2. Gerei gizlemeyi beceri sayma.3. Baai'i gsterecein ite dncenin cesaretinikrmaa alma.4. Muhalefetle karlarsan, einden ocuklarndanda gelse, onu otoriteyle deil ikna yoluylayenmee al. Otoriteye dayanan utku (zafer), gerekdeil imgeseldir (hayalidir).5. Bakalarnn otoritesine sayg gsterme.nk daima kar otoriteler bulunabilir.6. Zararl olduunu sandn dnceleri bastrmakiin kuvvet kullanma. Kullanrsan, dncelerbask altnda tutar seni.7. Dncede eksantrik olmaktan korkma.nk, imdi onanan (kabul eden) her d net birzamanlar eksantrikti.8. Zeka ii uyumazl pasif uyumaya yetut (tercih et). Eer zekaya gereince deer veri305 288. yorsan, birincisi kincisine bakldnda Haha derinbir uzlama ierir.9. Doruluk sana uygun gelmezse bile iyice doruol. nk doruyu saklamaa alman daha uygunsuzdur.10. Aptallar cennetinde yacyanlarn mutluluunukskanma. nk o, ancak bir aptala mutlu lukgibi gelir. ^306 289. KONU IIYURTTA VE YURT DIINDABeni u son yirmi yln dnce ve heyecandehlizlerinde her eyden fazla dolatran, benimEdith Finche, Edith Finchin bana ak olmasdr.Bryn Mawrda ders veriyordu Edith. Bense, bu kolejinbakannm kzyla evlendiimden Bryn Mawrla yakn iliki kurmutum.Dostluumuz abuk geliti. Artk Atlantiin biziayramyacan anladk. O Londraya yerleti.Bense o srada Richmonda oturuyordum. Edithle,orada, Pariste ve Atinada ok iyi gnler geirdik.O gnlerden ok tatl anlarm vardr. Bu anlardanbiri yle:Kew Bahelerinde yryorduk. Sra zerindeoturan iki kii grdk. Onlardan biri bizi grnceyerinden frlad ve bana doru kotu. Dizleri stnekerek elimi pt. Dehete kaplmtm. Ne bir nen(ey) dnebiliyor, ne bir nen syliyebiliyordum.Adamn heyecan bana da gemiti. Nihayet kendinitophyan Edith oldu. Adamm, ngiltere'de ya-307 290. yan bir Alman olduunu rendi. Adamcaz banabir nen borluymu, onun ne olduunu ne biz sordukne de o syledi.ocukluumun getii Richmond parknda bykbabamailikin baz ykleri Edithe anlatrkenkendimi genlemi buluyordum. rnein Iran ahresmi bir ziyaret iin geldii ngilterede RichmondParkn gezerken yamura yakalanm, bykbabamnevine snm. Bykbabam evin kk olduunusyliyerek zr dileyince, ah yantlam: Evet, ev kk ama sahibi byk.1953te skoyaya gidip doduum evi ziyaretettik. Oradan St. Fillansa getik. Resepsiyondakibayana: 1878denberi buraya gelmemitim dedim.Bayan beni dikkatle szerek: ok kk olmalsnz cevabm verdi.1955 ylnda grtlamdan rahatszlandm. Yutkunmagl ekiyordum. Soranlara, onun politikaclarnlaflarm yutmaktan olduunu sylyordum.Fakat, daha zc olay, byk olumun ciddibiimde sayrlanmasyd.O zamana dein az ok baktm torunumunbtn sorumluluunu yklemek zorunda kaldm.Peter beni braktktan sonra Festiniongta kalyorduk.Oradan ayrlmadm. Tepenin stndeki evimintanrsal bir grnm vard. Kutsal kitaplardaanlatlan cennet gibi. Byk olum Richmondta oturuyordu.Bir keresinde bana iini brakp kendiniyazmaa vermek istediini syledi.308 291. OLUMUN EVDEN KAIIzldm. Fakat kendisine hak da verdim. Onlaranasl yardm edeceimi de bilemiyordum. Fazlaparam yoktu. Nihayet Efestiniongtan kp Rich-mondagelmeyi ve orada olumla birlikte oturmaydndm. ocukluumu geirdiim Richmondadn bende ac bir duygu uyandrd. Kendimi ldktensonra dirilmi bir grps (hayalet) sayyordum.Kiraladm evin st katmda ben, alt katndaolum oturuyordu. 1953 Noelinde, olumla ei, ocuklardanbktm syliyerek evi terketti. ocukbana kalmt. ocuklar seviyorduk. Ama yeterlde param yoktu. Nobel dlnden gelen10 000 sterlini nc eime vermitim. Ona ve ikincieime nafaka dyordum. Kk olumun da eitimve tatil giderlerini yklenmitim.Byk olumun sayrl ar giderlere yol amt.Onun yllardr demedii gelir vergisini bendemek zorunda kalmtm. Ayrca ben de ar birsayrlk geirmitim. Hatta doktorlar, hastahaneyekaldrldmda, ancak iki saat yayabileceirnisylemiler. Hemen oksijen adrna konmuumBtn bu derdler arasnda yine, nkleer silahlarninsanlk iin nasl bir felaket hazrladnradyo ve basm yoluyla anlatmaa alyordum.Dncelerime ilk ilgi gsteren kurulular DnyaParlamenterleri Birlii ve Dnya Parlamenter Hkmeti,beni Roma toplantsna ard. Oradakikonumam heyecanla karland. Bir talyann al-309 292. yarak yanma geldiini ve evirmen aracliyle nesylediimi anlamad iin ok zldn, olanak-liyse,szlerimi esperanto zetlememi isteyiini unutamam.Romadan dnte, uluslar-aras bir ilevlie girimeyekarar verdim. Nkleer silahlanmann durdurulmasyolunda dnya bilim adamlarn protestove uyar gsterisine aracaktm. nce Einsteinamektup yazarak ne dndn sordum. Cokunlukdolu bir yant aldm. Yantnda, Einstein sayrolduundan yapmsal (bilfiil) yardmda bulunam-yacan,planm imzasyle destekliyeceini belirterek,bana yardmc olabilecek bilim adamlarnn listesiniveriyordu.EINSTEINin LM HABER ve BR GARPRASTLANTIRomadan Parise dnerken pot, Einsteinnlm haberini verdi. Haber beni derinden sarst. Sadecebir dostu deil, gelecek planlarmn en bykdesteini de yitirmitim. Yaztn cilvesine bakn. Pariseindiimde beni beklyen br mektup tututurdularelme. Mektubu ap imza yerine baktmda gzlerimeinanmadm. Albert Einstein yazyordu orada.Bildirimi imzaladn bildiriyordu. Gzlerim yaard.lm yatanda bile insanl dnmt. 0anda btn sempatik hayle karmda canlanverdi.Odama ekildim. Kendisiyle konumalarmz yazmalarmzbirer birer, btn ayrntlariyle yenidenyaadm.Pariste, Frederic Joliot Curieyle uzun uzun310 293. grtm. Frederic de benden yanayd. Einstein,Niels Bohra da yazmam sylemiti. Fakat Bohr,mektup ve telgraflarma karlk vermiyordu. Nihayetksa bir mektup geldi. Bu ie karmak istemiyordu.Otto Hahn, imzay yadsd (reddetti). Anladmagre Mainau Bildirisi zerinde alyordu.Krallk Demei bakan Lord Adriann imzasnalamaynca umudum epey krld. Fakat, ok kiidenbildirime imza koyacaklar yolunda karlkalnca, almalarm aksatmadm.Bildirinin yaynlanmas konusunda somut birplan yaplmas gerekiyordu. Observerm yaz ilerimdryle grtm. O da meslekdalarma dant.Bir basn toplants dzenlenmesi ve orada gazetecilerineitli sorularna karlk vermesi karar,latrld.Gazetecer daha ileri gitti. nceden kamuyaaklanmamas kaydiyle konferans dzenleyip mal-salyardmda bulunmay onadlar (kabul ettiler).Tarih de saptand: 9 Temmuz 1955. Gazetelerin yazileri mdrlerine, yabanc basn yelerine, radyove televizyona arlar gnderildi. arlardadnya apmda ilgi uyandracak neme sahip aklamayaplaca bildiriliyordu.Derhal byk ilgi grdk. Btn gn evimintelefonu almaa, kapmn zili nlamaa balad.Gazeteler ajanslar bu nemli haberin ne oduunusorup duruyordu. Doallkla herkes birbirini atlatacansanyordu. Gnlk i gazetesi gnde kez telefon ediyor, kendisinin toplantya arlmamolduunu bildiriyordu. kez de ardmz' demek zorunda kalyorduk.311 294. Btn bu patrdann yk, eimle hizmetiminomuzlanndayd. Benim telefona veya kapya kmamaizin verilmiyordu. Hi birimiz evden aynlam-yorduk.Btn haftay, alma odama oturup okumaaalarak geirdim. Farknda deilim, aradabir balon gibi snecek bu i diyormuum. Sonrasylediler.Daha kts tam o srada Frederic Joliot Cu-riedenbir mektup almam oldu. Baz eylerden ekindiiiin bdiriyi imzalyamyacam sylyorduFrederick. Kendisine Londraya gelmesini syledim.Fakat ok hastayd, gelemedi. Bildirinin, komnistideolojisine aykr dmemesi iin Dr. Bur-hopladaimi temas halindeydim. Burhopun gayretleriyle,konferansn yaplaca gnn bir nceki gecesi,Monsieur Biquard, Paristen geldi. Gece yarsndansonra anlamaya vardk. Bildiri, Einsteinmimzalad biimi koruyacak, Frederic. Curienin itirazlardip notlar halinde verilecekti.Bir glk daha kalyordu: Toplantya bakanlkedecek, onu srkliyecek ve srklemeklekalmyarak sorulacak teknik sorular cevaplandrmaiinde bana yardm edecek biri. Ba vurduumok kii, bu grevi deiik nedenlerle hayrlad. Sonunda,fizik profesr Josef Rotblatm dncelerimizeyatkn olduunu rendim. Rotblat ekinmedenonad. Kendisi, sonradan cesaretine ve mca idelesine hayranlk duyduum biri olmutur.Sonunda, beklenen gn ve saat geldi att. Toplulukkarsnda konumaya o kadar alkn olduumhalde yine de arpnt iindeydim. Koskoca salontklm tklm dolmutu. Flalar srekli olarakpatlyor, teypler, televizyon kameralar alyordu.312 295. nmdeki mikrofonlar sayamyordum bile. Herhaldebir aacn yapraklan gibiydiler.Allahtan her ey yolunda gitti. Bildiriyi gayetrahat okudum. Profesr Rotblat sorular yantlad.Gazeteciler, Einsteinn imzasm gnderi biimindenetkenmiti. Bdiriye hemen Einstein-Russelbdirisi adn taktlar. Toplant ikibuuk saat srdve umutlarla sona erdi.1955 ubatnda Londraya gelen Nehruyla yemekyedim Nehru, davamza yaknlk gsteriyordu.Hindistan hkmetinin yardmiyle 1957 Ocandadou-bat bilim adamlar arasnda bir toplant yaplmasnerildi. 1956 yl ortasnda, benim admaaltm bilim adamna arlar gnderildi. Bu araKbrs ve Dnya hkmeti adna dzenlenen toplantlarakatlyordum. Fakat asl uram, Morton So-bellintutuklarevinden kurtulmas yolundayd.EOSENBERGler DAVASIRosenbergin yarglanmas ve lm srasmda(1951) dorusu soruna dikkat etmemitim. Bunnsylemekten utanyorum. 1956 Martnda kuzenim,Morton Sobellin annesini getirdi bana. Sobell, Amerikanhkmeti ynnden Meksikadan karlm,Rosenberg davasiyle ilgili olarak yarglanm ve yalanctanklk yapt bilinen birinin anlatmiyle otuzyla mahkum edilmiti. Ailesi onun iin destek aryordu.Amerikada ok aydn deviniye gemi fakatbir sonu elde edememiti. Halk bir nen bilmedii313 296. gibi, bilmesi gerekenler de adeta her nenden haber-1sizdi. Federal mahkemenin tannm yarglarndan Ibiriyle konutuumu anmsarm. Morton Sobell davaszerine hi bilgisi olmadn itiraf etmiti. Durumuanlattm zaman sarsld. Sonradan da hibir ie yaramad.Deviniye gemee karar verdim. Londrada sorunuhalka duyurmak amaciyle kk bir dernek!kuruldu. Gazetelere mektuplar ve makaleler yaz-1jdm. Amerikallardan bir sr mektup gelmee ba- ladl. Amerikan tznn ne hakla sorguya ekebile-1ceim syleniyordu. Kt bir biimde Amerikan kar-t olmakla sulanyordum. Amerikada uzun zaman ukaldm, orada pek ok dost edindiim ve iki Ame-rikalylaevlendiim halde bunu nasl sylyorlardanlamyordum.Bu mcadele dolaysiyle Amerikan Ekinselj i(Kltrel) zgrlk Komitesinden ve UluslararasEkinsel zgrlk Komitesi onursal bakanlndanayrldm. Birinci kurulu, Rosenbergler davasnn fyerinde olduunu savunuyor, kincisinin Amerikan ||koluyse, ancak komnist lkelerde ekinsel zgrlkbulunmadndan dem vuruyordu.1956da bilim adamlar konferans konusunda Iher nen yolundayd- Ekimde iki talisiz olay oldu.Onlardan biri Macar ayaklanmas ve onun bastrlmas,kincisiyse Svey harektyd.Svey konusunda oke oldum. Ak ak, hkmetindzenbazlnn beni sayr ettiini syledim.Ingiltere bu i dolaysiyle, uluslararas alandaetkinliini yitirmiti (nfuzunu kaybetmiti.) Herbiimiyle kt hazrlanm bir oyundu o.Morton SobelPin annesi, btn abalarna kar-314m baar gsterememiti. Yargtay, 1962-63te davaylailgi bir aklama yapt. Yarglarn kararnokuyunca SobelPin yeniden yarglanmasnn bir yararsalamyacam anladm.Sobelli savunan avukatlardan bilgi istedim. Et-helRosenbergin anayasal haklar ihlal edilmiti.Daha sonraki yksek mahkeme kararnda bu husussaptanmt. Ethelin yeniden yarglanmas gerekiyordu.yle olunca, kocas ve Sobell de yarglanacakt.Maalesef Rosenbergler artk yaamyor. MortonSobellse, ailesinin uzun ve yiite mcadelesinekarn hala ierde.PUGWA$H KONFERANSI ve ONASSISSvey krizi dolaysiyle Hindistana gitmek zorlamt.Konferansn bir yerde toplanabilmesi z-geleri(areleri) zerinde durduk. Onassis MonteCarloda toplanrsanz yardm ederim diyordu. Cy-rusEatonsa doduu yer olan Pugvvash tavsiyeediyordu (Yeni skoya). 1957 Temmuzunda Pug-wash.ta topland konferans.Yallm ve salk durumumun bozuk oimasdolaysiyle konferansa katlamadm. Amerika, Rusya,in, Avustralya, Kanada, Fransa, ngiltere veJaponyadan gelen delegeler, hareketin srdrlmesiiin be kiilik daimi bir komite kurmular.Gerekten de biri Kanadada br Avusturya ikikonferans daha topland.315 297. KNC KANSER KUKUSU1957 ylnda boazmdaki rahatszlk dolaysiy-ledevaml muayene oluyordum. Bir kanserden kukuediliyordu. levliimi aksatmamaa alyordum.Tehis iin hastahaneye yatmazdan bir gnnce BBCde bir tartmaya katlmtm rnein.316KONU IIITRAFALGAR ALANI1957 ylnda eim, kt bir kalp krizi geirdi.Bu kriz aylarca toplumsal ilevliimi engelledi. Fakato yln Kasmnda yeniden uluslararas ilevlik-lereilgi duymaa baladm, iki byk dnya devletininsa duyuyla baz eyler yapmas gerektiinidndm. kisi de kr grnyordu. kisi de hepimizimahvetmee doru gidiyordu.Eisenhowerla Kruefe, ok kudretli beylerdiye balyan birer ak mektup yazdm. Onlarn,ortak olarak savunduklar nenlerin, ayrlklarndandaha ok ve daha nemli olduunu, i birliiyle dahakazanl kabileceklerini belirttim. Krueftenhemen yant aldm. Eisenhowerdan nce bir nengelmedi. ki ay sonra, onun yerine John Foster Dul-leskarlk verdi. Kruef ayrllar (alternatifleri) vegerekleri anlam grnyordu. Dullesnsa bir nendenhaberi yoktu.1960 yl zirve konferansndan ok nenumduk. Fakat U2 olayndan sonra (ilikiler) kesi-317 298. line ok nen yitirdik. Bununla birlikte ilevlikleri-miaksatm deilim. 1960ta, Avrupa ekinine (kltrne)yardmm dolaysiyle verilen dl almakzere Copenh agen a gittim. Trenden sonra yemeeoturduk. Eim, ngilizce konuamadm syliyenEitim Bakamyle Profesr Bohrun arasna oturmutu.Bohr, makinelitfek gibi ngilizce konuuyordu.Ne sylediini, eim de ben de anlyamyor-duk.Bohr, konumaya o kadar kaptrmt ki kendini,bir yandan bize laf yetitirirken bir yandan dahabire ciddi ciddi eimin tabandan armaa, eiminkadehini kullanmaa balad. Bunu ok doalbir hava iinde yapmas herkesin houna gitti.Bir ara Amerikan fosofu Sidney Hookla kaptk.Sidney, Rusyann dnyay ynettiini samyordu. Bu ynetime son vermek iin insan irkirimortadan kalkmasna bile razyd. Fakat ben, geleceingemiten iyi olabileceini, Cengiz Hanla Ku-bilayHan rneine dayanarak eri sryordum.Birka yl sonra Hook yine saldrd bana. Bukez yant vermedim. Fakat onun zgrl savunmakve benim Vietnam zerindeki grlerime saldrmakiin hangi gazeteyi semi olduunu renmekhouma gitti. Gazeteyi CIA besliyordu (23).1959da, Plajda adl ve nkleer sava tehlikesiniyanstan filmi grdm. 1960 Temmuzu sonuna doruRalph Schnman adl bir Amerikal ziyaretimegeldi. Bu enerji dolu gen, nkleer silahlarn enge-lenmesikonusunda uygar bir baememe kampanyasamamz istiyordu. Bir yn devinisiyle zorlanacakthkmet.Tasar bana baz olanaklara sahip gibi geldi.Schnmanla konutuka onun dncesine daha318 299. ok yattm. Byle bir deviniyi destekliyebilecek ki-ilerin listesini hazrlamaa baladk. Duygudalk(sempati) duymyacak kiilere durumun bidirilme-mesikonusunda titizlik gsteriyordum. Fakat biryanllk rn, ad benzerlii dolaysiyle, istemedii-: miz bir kiiyi de haberdar etmi olduk.Bu ahs, mektubumuzu derhal Evening Standardadl gazeteye vermi. arabuk harekete gemekgerekiyordu. Trafalgar alanmda bir toplantdzenledik (24 Eyll). Ben halka, yeni devini ze-rine bilgi verdim. Bize katlanlarm says yava yavaartyordu. Holy Lochta Amerikallarn Polarisss kurmalar dosonucu bu say art gsterdi. 18ubat 1961de Savunma Bakanl dnda evresindeoturarak bir uygar baememe gsterisi yaplmamasnakarar verildi.Balangcn iyi olmas iin youn bir ilevlie, giritik. Duvar anlar hazrland ve Londrannmuhtelif yerlerine yaptrld. (Bunlarn sonradan; yrtldna tank olduk). Caddelerde, kahvelerde,birahanelerde halka iin anlam anlatd. Bir yandan,byk bir cokunuk; bir yandan da dncelerimizdenzamansz aa vurulmu olmas dolay-siyleendie iindeydim. Belki de, kalabalkta, iddetdevinisinden kanmak olanaksz olacakt. Heyecanlananhalka engel olamyabilirdik. Bu dncelerbeni erinsiz (huzursuz) ediyordu.18 ubat sabah karanlk, hafif yamurlu vesouk bir sabaht, zerimize bir arlk kmt.Yamur hzlanrsa, gstericerin says azalabilirdi.Fakat Trafalgar alanna vardmzda korkumuzunbouna olduunu anladk. Byk bir kalabalk 300. toplanmt. Kalabal tam olarak lmlemek olanakszd.Basn, polis ve hazrlk komitesi sonradan,ortalama 20 000 saysn verdi.SOKAA OTURUYORUZKonumalarn ardndan WhitehalTa doru yrybalad. Dalgalanan, fakat sakin ve ciddi 5000kii katd yrye. Bir ara polis, trafii tkadmzgerekesiyle durdurmak istedi. Fakat yrydevam etti. 5000 kii, Savunma Bakanlnn evresindekikaldrmlara oturdu. Bu arada pek ok kiibizi seyretmek zere toplannca, gsteri daha grkemlibir grnm ald.Basn, radyo ve televizyon yeleri sarmt evremizi.Bir taknlk yapmadan, fakat hkmetinnkleer politikasn protesto ederek oturduk. Herkesinoturduunu grnce, Michael Scott, Schn-manve ben, hazrladmz bir uyary Bakanlnkapma yaptrdk. Bu arada hkmetin, itfaiyergtne ba vurarak stmze su sklmasn istediinirendik. Allahtan, rgt bu istei yadsm-t(reddetmiti).Saat altda oturma protestosunun bittiini ilnettik. Kalabalk dalgaland. Herkes sevmiyordu ibaariyle bittii iin. Geri Whitehalla doru yrdmzdeevreden halk duygudalk (sempati)gsterisi yapyordu. Bana da ne adam be diyerekiltifat ediliyordu.Gsteriyi izliyen aylarda, kurduumuz komiteninmali gc artt. eitli lkelerde komitemizindallan kuruluyordu. Yazmalar baad. Brorler, ' 301. demeler yaynlyorduk. Mart ve Mays ortasnda,Birminghamda iki konuma yaptm. O zamanki babakanzerine szlerim grlt kopard.6 Austos, Hiroima gnyd. Sabahleyin, Whi-tehalldakibinmiyen asker antna elenk koyduk.ngiliz llerini anarken, lmlerin bouna gitmemesinin,canllarn elinde olduunu anmsatmak istiyorduk.Fakat ok kii, Hiroima ve Nagasaki lleriyle,kinci Dnya Savanda Japonlara kar arpmolan Ingilizlerin llerinin karlatrlmasnho karlamad. Ayn kiilerin, Ingilizlere kar dvmgeneral Washingtonun heykeline elenk konulduuzaman irkileceini sanmam.Ayn gn leden sonra Hyde Parkta bir toplantdzenledik. Polis, Park kurallarna gre mikrofonkullanmamz yasaklamt. Biz, geni bir topuluahitab ettiimiz iin bu kurala aldrmamaakarar vermitik. Uygar baememe rgt deilmiydik?Bylece, mikrofonla konumaa giritim. Birpolis geldi, sakin sakin ihtarda bulundu. Ben direndim.Mikrofonu nmden kaldrp gtrdler. Bununzerine Trafalgar alanna yryeceimizi akladk.Her nen planladmz gibi gitti. Akama deinsren gk grltleri dnda.Bir ay sonra, bir akam st Kuzey Walestendnmzde kapmzda, bizi bekliyen motrsiklet-libir komiser grdk. Eime ve bana, halk bae-memeyetevik dolaysiyle mahkeme ars gelmiti.321 302. K AYA MAHKUM OLUYORUMBu ite gme gitmek istemiyordum. Ama onu,dncelerimizi duyurma arac olarak da kullanmakistiyordum. Doktorlarmzdan, son ciddi sayrlklarmzn,tutuklu kalmamz durumunda depreeceive bizi byk tehlikeye sokaca konusunda ihbaraldk. Kimse bizim ieri tklacamza ihtimal vermiyordu.Fakat, almalarmzn bir sredir hkmetikukulandrdn biliyorduk. Polis, baememekomitesi brosuna baskn vermemiti. Broya giripkanlar, acemice gzetleniyordu.Avukat, eimle benim ieri atlmamz btnyleengelliyebileceini dnyordu. Ancak bizbaka bir nen istiyorduk. Ona, hemen zgr kalmamzengellemesini ve on be gnden fazla da hkmgiymememiz iin elinden geleni yapmasn syledik.Sonuta iki ay hkm yedik. Doktor raporuy-lesre bir haftaya indirildi.Mahkemenin bulunduu cadde, sada soldatoplanan kalabalkla, biz toplu halde iererken, birtiyatro sahnesi gibi grnyordu. Pencereler doluydu.Mahkeme salonuysa tersine Daumierin gravrlerigibiydi.Hakkmda iki ay hapis cezas aklannca ayp,utann, seksen yanda bir ihtiyar szleriyle nladsalon. Yarglar ve polis, umduumdan ok dahanazik davrand bana, rnein, duruma balamadanbir polis, ilieceim tahta srann stnde rahatszolmyaym diye sa solu dolanarak minder arad.Yarglardan bazs yersiz lde sertti. Yargm,322 303. iimizden birine Almanyadan gelen Yahudi sn-gam(mltecisi) olmas dolaysiyle syledii szecanm skld. Polisin toplad kantlar ok rkt.ok kr, bana syliyeceimi syleme frsat verdiler.Sabahki durumadan sonra bir saat yemek molasverildi. Salondan alklar arasnda ktk. ledensonra cezalar bildirip hepimizi tutuklarevi ara-baarnadoldurdular.lk kez tutuklarevi arabasna biniyordum. ncekitutuklanmamda, Brixtona taksiyle gitmitim.imdi, bu yenilikten beeni alamyacak denli yorgundum. Tutuklarevinin, sayrlarevi blmne aktarldm.Haftann ounu orada geirdim. Ancak svyiyecekler yiyebiliyordum.Kimse, tutuklanm olmaktan holandn sy-liyemez.Belki, can gvenlii ereiyle tutuklamalarbunun dndadr. Kkte, tutukluluk, dehetli bir deneydir.iddetli ve kt ilem, fiziksel rahatszlk,bu deneyin, belki en yaln biimleridir. Srekli gzaltnda olma duygusu, l bir soukluk ve skntdralp verdiiniz hava. Neyse ki sadece bir haftaydbu ile.Bu ara, uygar baememe devinismi dzenleme komitesi, benim tutuklarevinde yazdm bir bildiriyi yaynlamt. Bildirinin arkasnda, deviniyidesteklyenlerin 17 Eyll Pazar gn saat bete Trafalgar Alanna toplanmas konusunda bir ar vard.ileri bakan Trafalgar Alannn o gn kullanlmasm yasaklyan bir buyruk karm. Komitebunun kendisini caydramyacan ileri srm. Ma323 304. alesef, ben de eim de o gn ierdeydik. Olup biteniizliyemedik.Pazartesi gn evimize dnnce, basm, radyove televizyon mensuplarnca kuatldk. 17 Eyllnyksn orada rendik. Bizimkiler Alana oturmu.Akam st, tannm kier de ne olup bittiinirenmek zere gelmiler. Polis onlar gstericisanp tutuklarevi arabalarna doldurmu, genel olarakherkese kaba davranm. eitli resimler alrn-diin bu zorbalk yadsnamaz.Bu gsteri ve daha nceki tutuklamalar hakkn-dakitelevizyon ve basm haberleri btn dnyadayaynland ve yank yapt. Bu geni ilgi karsndadaha iyi rgtlendik. Toplantara btn plancarkadalarmz, toptan tutuklanp ii aksatmamakereiyle katlmyor, nbet sistemi uygulanyordu.Radyo televizyon, basm ve ziyareti barajnatktan sonra biraz dinlenmek zere Kuzey Walese gittik. Deniz kysnda gezerken bataa dtm,eimin yardmiyle kurtuldum. Bir keresinde de arabamzkuma sapland. evredeki nkleer merkezinkamyonu ekti bizi. Bu garip rastlant, hem canmzskt, hem elence konusu oldu.GARP BR OLAYLondrada garip bir i geldi bama. Bir sabah,hizmetim iki gen erkekle bir gen kadnn benigrmek istediini haber verdi. Genler, nkleersilahlar kart ilevliim zerine grmek istiyorlarm.Bir sre tarttk. Artk gitme zamannngeldiim ihsas ettim. Hi oral olmadlar. Bu da yet.324: 305. miyormu gibi bir de odamn ortasna kverdiler.