Lufta || Boterore Lufta e Dytë Botërore ishte konflikti i armatosur midis Aleatëve dhe Boshtit Nazist, i përbërë nga Italia,Gjermania dhe Japonia nga viti 1939 deri në vitin 1945. Marrëveshja e Versajës në Paris, ngarkoi Gjermaninë me të gjitha fajet e luftës. Sanksionet që iu vendosën ishin të rënda, por Gjermania do të firmoste këtë marrëveshje. Inflacioni, shkëputja e territoreve, kushtet e këqija të jetesës, si edhe shumë arsye të tjera do shkaktonin fillimin e asaj që u quajt Lufta e Dytë Botërore. Tensioni i madh dhe çështjet e pa përfunduara të Luftës së Parë Botërore, do bënin që vetëm pas 20 vjetësh të fillonte Lufta e Dytë Botërore. Përmbledhje Origjina e Luftës Pas Luftës së Parë Botërore e quajtur ndryshe edhe Lufta e Madhe, Konferenca e Parisit (disa e njohin edhe me emrin Traktati i Versajës) shënoi një hap të madh në negociatat e paqes. Në këtë konferencë merrnin pjesë vendet fitimtare në luftë si Anglia, Franca e të tjerë. Ndërmjet tyre edhe SHBA e përfaqësuar nga presidenti Wilson. Bisedimet vendosën kushte të rënda mbi palët humbëse. Gjermania ishte një nga vendet që u dëmtua më shumë, por Austria në të vërtetë pati humbjet më të mëdha si në njerëz, ashtu edhe në territore. Embargo që iu vendos Gjermanisë ishte me të vërtetë e rëndë. Gjermania u limitua në një ushtri defensive me 100.000 ushtarë si edhe nuk i'u lejua të prodhonte tanke, aeroplan, anije dhe nëndetëse. Kjo gjendje e rënduar dhe varfëria do të bënte më vonë të mundur hipjen në pushtet të forcave naziste në krye me Hitlerin. Megjithatë kjo konferencë nuk pati suksesin e pritur. Presidenti i SHBA-së Wilson, u dërgua mbrapsht me të gjithë revoltimin e tij. Loyd George doli në pah me idenë se ShBA nuk kishte më vend aty dhe se Evropa i përkiste evropianëve, një mendim ky që ishte shprehur më parë nga vetë amerikanët në Doktrinën e Monrosë. Dokumenti i Wilsonit, i përbërë nga 14 pika, u pa si një cenim për Evropën. Pika e 12-të e këtij dokumenti kishte në përmbajtje material me rëndësi edhe për Shqipërinë dhe vendet e vogla të tjera, që sipas tij, duhet të merrnin pavarësinë ose të paktën autonominë (pra ishte një pikë që mbronte të drejtat e shteteve të vogla për të formuar shtetin e tyre). Me rëndësi është të përmendim edhe një tjetër synim të kësaj pike që ka lidhje me Perandorinë Osmane. Nga Perandoria Osmane kërkohej hapja e gjireve dhe ngushticave (pas Luftës së Dardaneleve) për të gjithë, nën vëzhgimin e Kombeve të Bashkuara (që do të ishte
1. Lufta|| Boterore Lufta e Dyt Botrore ishte konflikti i
armatosur midis Aleatve dhe Boshtit Nazist, i prbr nga
Italia,Gjermania dhe Japonia nga viti 1939 deri n vitin 1945.
Marrveshja e Versajs n Paris, ngarkoi Gjermanin me t gjitha fajet e
lufts. Sanksionet q iu vendosn ishin t rnda, por Gjermania do t
firmoste kt marrveshje. Inflacioni, shkputja e territoreve, kushtet
e kqija t jetess, si edhe shum arsye t tjera do shkaktonin fillimin
e asaj q u quajt Lufta e Dyt Botrore. Tensioni i madh dhe shtjet e
pa prfunduara t Lufts s Par Botrore, do bnin q vetm pas 20 vjetsh t
fillonte Lufta e Dyt Botrore. Prmbledhje Origjina e Lufts Pas Lufts
s Par Botrore e quajtur ndryshe edhe Lufta e Madhe, Konferenca e
Parisit (disa e njohin edhe me emrin Traktati i Versajs) shnoi nj
hap t madh n negociatat e paqes. N kt konferenc merrnin pjes vendet
fitimtare n luft si Anglia, Franca e t tjer. Ndrmjet tyre edhe SHBA
e prfaqsuar nga presidenti Wilson. Bisedimet vendosn kushte t rnda
mbi palt humbse. Gjermania ishte nj nga vendet q u dmtua m shum,
por Austria n t vrtet pati humbjet m t mdha si n njerz, ashtu edhe
n territore. Embargo q iu vendos Gjermanis ishte me t vrtet e rnd.
Gjermania u limitua n nj ushtri defensive me 100.000 ushtar si edhe
nuk i'u lejua t prodhonte tanke, aeroplan, anije dhe nndetse. Kjo
gjendje e rnduar dhe varfria do t bnte m von t mundur hipjen n
pushtet t forcave naziste n krye me Hitlerin. Megjithat kjo
konferenc nuk pati suksesin e pritur. Presidenti i SHBA-s Wilson, u
drgua mbrapsht me t gjith revoltimin e tij. Loyd George doli n pah
me iden se ShBA nuk kishte m vend aty dhe se Evropa i prkiste
evropianve, nj mendim ky q ishte shprehur m par nga vet amerikant n
Doktrinn e Monros. Dokumenti i Wilsonit, i prbr nga 14 pika, u pa
si nj cenim pr Evropn. Pika e 12-t e ktij dokumenti kishte n
prmbajtje material me rndsi edhe pr Shqiprin dhe vendet e vogla t
tjera, q sipas tij, duhet t merrnin pavarsin ose t paktn autonomin
(pra ishte nj pik q mbronte t drejtat e shteteve t vogla pr t
formuar shtetin e tyre). Me rndsi sht t prmendim edhe nj tjetr
synim t ksaj pike q ka lidhje me Perandorin Osmane. Nga Perandoria
Osmane krkohej hapja e gjireve dhe ngushticave (pas Lufts s
Dardaneleve) pr t gjith, nn vzhgimin e Kombeve t Bashkuara (q do t
ishte
2. organizata ndrkombtare q Wilsoni krkonte formimin). N pikn e
14, ai krkonte formimin e nj organizate ndrkombtare q t mund t
zgjidhte dhe njkohsisht t parandalonte luftrat dhe konfliktet midis
dy ose m shum shteteve. N kt konferenc ai shprehet se dshiron vetm
paqen dhe i jep nj rndsi t madhe formimit t ksaj organizate
ndrkombtare edhe pse pa rezultat. Pas Lufts s Par Botrore, shtetet
arabe kishin par mundsin pr t qen t pavarur dhe pr t formuar m n
fund, shtetet arabe t pavarura. Megjithat kjo gj nuk do lejohej nga
vendet evropiane sepse ato toka ishin t pasura me naft, q mbas
Lufts s Par Botrore u pa si nj lnd shum me vler. Marrveshja e San
Remos, do t ishte thjesht nj modifikim i Marrveshjes s Syces-Picot,
e br pa dijenin e SHBA-s duke mohuar marrveshjen e br m par t King-
Crane. Me an t ksaj marrveshje, Francs i jepej Siriadhe Lubjana,
problemet e ksaj t fundit vazhdojn edhe sot e ksaj dite. Konfliktet
megjithat nuk kishin t sosur dhe situata ishte dramatike
gjithashtu. Ndrkoh Rusia, q ishte trhequr nga lufta dhe pas hipjes
s bolshevikve n fui, kishte hapur t gjitha marrveshjet e fshehta t
regjimit t carit. Franca krkonte shfuqizimin e plot t Gjermanis,
ndrsa Anglia nuk donte kurrsesi q n Evrop t formohej vetm nj shtet
i fort. Ideja e Wilsonit ishte hedhur posht tashm. Perandoria
Osmane gjithashtu ishte n prag t trazirave. Duke pasur dijeni t t
gjith ktij tensioni, Konferenca e Viens, nuk bri asgj tjetr, prve
se prgatiti terrenin e fillimit t Lufts s Dyt Botrore. Evropa M 1
shtator t vitit 1939, Gjermania e udhhequr nga pushteti nazist me
Adolf Hitlerin n krye pushton Polonin. Kjo ishte br e mundur me an
t nj kontrate t fshehur me Bashkimin Sovjetik. T dyja palt morn
pjes n sulmin e 17 shtatorit. Deklarata e vonuar e Francs dhe
Anglis kundr Gjermanis, do t shpallej vetm m 3 shtator t po atij
viti. Me kt deklarat, flota angleze dhe franceze filluan manovrimin
e gjer n ujrat territoriale t Evrops. N kto kushte, me an t Sulmit
Blitzz Creig (Sulm rrufe), Gjermania pushton dhe shtie n dor shpejt
Polonin, Norvegjin, Holandn, Belgjikn dhe Francn n 1940. N 1941 do
t merrte edhe Jugosllavin, Greqin si dhe Shqiprin. Trupat italiane,
n aleanc me boshtin nazist, do t sulmonin trupat britanike n Afrikn
e Veriut. Deri n ver t 1941, Gjermania kishte arritur t shtinte n
dor t tr Francn dhe pjesn m t madhe t Evrops. Britania e Bashkuar,
tashm qndronte vetm pa aleat me sy nga ShBA-t, megjithat pushtimi i
saj u b i pamundur pr shkak t forcave ajrore (Royal Air Force) dhe
detare (Royal Navy). Duke e par Britanin si nj armik t pashpres dhe
t dobt, Hitleri kthehet nga Bashkimi Sovjetik, me nj sulm t
befasishm m 22 qershor 1941, duke prishur kshtu marrveshjen e
mossulmimit q kishte br me t. N fundin e vitit 1941, Gjermania
kishte pushtuar nj pjes t konsiderueshme t Bashkimit Sovjetik, por
hapi i tyre do t ndalej jasht Mosks, n betejn e Stalingradit.
Gjat
3. betejave t prgjakshme n Stalingrad, q pr m tepr dukej si nj
luft personale midis Hitlerit dhe Stalinit, rrethimi dhe kapja e
Garnizonit t Gjasht t trupave gjermane, e bri Gjermanin t mendonte
se nuk do t ishte nj nism e leht marrja e Rusis. Sulmi rrufe i
Gjermanis naziste, dukej sikur nuk kishte dobi n tokat e mbuluara
me bor dhe t pa fundme t Rusis. Beteja e Stalingradit u zhvillua n
vitet 1942-1943 ku boshti nazist pati humbje t mdha. Humbja tjetr n
Betejn e Kursk dhe thyerja e Syrgjynosjes s Leningradit do ti jepte
lufts nj pamje tjetr tashm. Ushtria e kuqe duket e paprmbajtshme
dhe tashm nga nj mbrojtje e fort, kalon n ofensiv t prgjithshme,
duke gjmuar Wehrmacht deri n Berlin. N Betejn e Berlinit, Ushtria e
Kuqe merr lagjet e ktij qyteti nj nga nj, deri sa m 30 prill 1945,
Hitleri kryen vetvrasje n bunkerin ku strehohej, duke mos par rrug
shptimi. Ndrkoh, Italia fashiste me Benito Mussolinin n krye
kapitulloi n 1943. Tashm ajo kishte dal kundra ish-aleates s saj
Gjermanis q vazhdonte luftn. Trupat e aleatve u futn n Itali dhe m
pas n 1944, ata do t lironin edhe Francn. M pas, me rnien e
Gjermanis, aleatt dhe Sovjetikt do t takoheshin n qendrn e
Gjermanis, Berlin. Kjo vetm pas Betejs s Bulge (Battle of the
Bulge) n dhjetor. Gjat ksaj lufte, sht pr tu prmendur holokausti q
iu b me miliona (6 milion mendohet) hebrenjve. N kt gjenocid
gjithashtu u eksterminuan edhe persona me origjin rome. Azia
Japonia pushtoi Kinn n 7 korrik 1937 dhe planet e saj ishin t
shtrinte pushtetin e saj n t gjith Azin si lindore ashtu edhe
jugore. M 7 dhjetor 1941, Japonia do t ndrmerrte nj sr sulmesh
surpriz ndaj shum vendeve duke prfshir ktu edhe Shtetet e Bashkuara
t Ameriks, n Pearl Harbor, Hawai, nj gj q bri t pashmangshme futjen
e ShBA-s n luft. Pr gjasht muaj rresht, Japonia kishte korrur vetm
fitore t bujshme, Beteja n Detin Koral (Battle of the Coral Sea) do
t merrte pjes, pr tu ndjekur m pas me Betejn e Midway (Battle of
Midway), ku Japonia pati humbje t mdha, ndr kto 4 avionmbajtse.
Duke ndaluar hapin e japonezve, ishte radha e aleatve t hidheshin n
ofensiv tashm. Kjo ofensiv u vrtetua me Betejn e Gjirit t Milne-s
(Battle of Milne Bay) dhe Beteja e Guadalcanal (Battle of
Guadalcanal), territore kto t pjess jugperndimore t Paqsorit. Duke
pasur dy fronte n kto zona, aleatt e pan t nevojshme hapjen e nj
fronti edhe n pjesn qendrore t Paqsorit. Aleatt korrn sukses n kto
beteja ku pr tu prmendur sht Beteja n detin e Filipineve (Battle of
the Philippine Sea) dhe Beteja e Leyte Gulf (Battle of Leyte Gulf)
n 1944. Gjithashtu pushtimi i ishujve, q ishte njkohsisht edhe pik
kye pr aleatt, ishin Iwo Jima dhe Okinawa n 1945. Gjat ktyre
betejave t shumta, nj rol t madh luajtn edhe nndetset, t cilat pren
linjn e furnizimit t Japonis me naft dhe shum materiale t tjera t
nevojshme pr luftn.
4. N vitet e fundit t lufts, aleatt ndrmorn nj fushat masive
bombardimi mbi Japoni. M 6 gusht 1945, ShBA hodhi m n fund bombn
atomike n qytetin e Japonis Hiroshima. Vetm tre dit m von, n 9
gusht 1945, nj tjetr do t hidhej n Nagasaki, duke detyruar m n
fund, perandorin Hirohito t shpallte kapitullimin m 15 gusht 1945.
Lufta kishte mbaruar. Shkaqet dhe Pasojat Shkaqet n Evrop Ashtu si
edhe Lufta e Par Botrore, shkaqet dhe arsyet e Lufts s Dyt Botrore
jan rritja e nacionalizmit dhe militarizmit. Arsye t tjera ishin
edhe mos vendosja e sakt e kufijve. M 1929 kur situata ishte akoma
e tensionuar, n Gjermani dhe Itali, filluan t ngriheshin dhe t
fuqizoheshin lvizjet fashiste. Depresioni i Madh i viteve 1930 i
kishte ulur moralin popullsis gjermane, e cila pr m tepr vuante
edhe borxhin prej 65 miliard markave q i ishte imponuar pr dmet e
shkaktuara n luftn e par dhe kur ShBA vendosi q t ndalte kredin e
saj, situata u rndua m shum me Francn, q kur pa q Gjermania nuk
mundi t paguante as kstin e par dhe t dyt t borxhit, pretendoi
territore nga shteti Gjerman. Me t vrtet Gjermania kishte firmosur
Traktatin e Versajs, por ajo nuk e kishte plqyer kurr kt gj,
sidomos artikullin 231 q thoshte me pak fjal q Gjermania pranonte t
merrte pr sipr t gjitha shpenzimet dhe humbjet e aleatve, q ajo i
kishte shkaktuar atyre kur forcat aleate prpiqeshin t mbroheshin.
Besimi i prgjithshm i popullit n Dolchstosslegende (nj besim
mitologjik i hershm q n shqip do t thot thik n shpin), si edhe
Depresioni i Madh, solli n pushtet Partin Socialiste Puntore
Gjermane (partia Naziste) me Adolf Hitlerin n krye. Kur marrveshja
e Versajs po humbte vlern e saj, shteti Anglez dhe Francezkan nj
merit n kt mes. Franca lidhi me t vrtet kontrat me Anglin dhe
Italin, por t dy kta doln nga fjala. Formimi i Stresa, ishte
formimi i fronteve nga ana e Italis dhe Anglis kundra Gjermanis,
por Anglia nuk iu prmbajt ksaj marrveshjeje. N at koh n pushtet
ishte Chamberlein. Ky i fundit, paraardhs i rillit, ndjente simpati
pr partin e re n Gjermani. Ai mendonte se ata kishin vepruar shum
rnd mbi Gjermanin. Gjithashtu frika e nj France t gjithpushtetshme
n Evrop, ishte nj arsye tjetr q kto dy vende nuk do vendosnin nj
marrdhnie stabile midis njri tjetrit. Italia do vepronte me t njjtn
mnyr duke e ln Francn vetm dhe fronti Stresa tashm prfshinte vetm
mbrojtjen e dobt franceze, t ndrtuar sipas stilit t Lufts s Par
Botrore, q nuk i bri dot ball teknologjis s re gjermane. Pakti
Molotov-Ribbentrop midis gjermanve dhe sovjetikve, bri q Gjermania
t merrte e qet Polonin. Shtetet e bashkuara nuk arritn t vendosnin
nj lidhje t fort me njra tjetrn, duke i ln Hitlerit koh t
fuqizohej. M n fund Lufta e Dyt Botrore kishte filluar dhe tashm
nuk do t kishte m mundsi pr negociata paqeje.
5. Shkaqet n Azi Yosuke Matsuoka (n qendr) festa e nnshkrimit t
aleancs Japoneze-Gjermane-Italiane. Foto sht shkrepur n Tokio,
Japoni Politika e Japonis imperialiste n 1930, ishte sunduar nga
militarist. Ushtarakt q ishin n krye t hierarkis s shoqris
japoneze, dshironin t realizonin ndrrn e tyre pr ta br Japonin nj
vend me fuqi botrore. Kto ide dhe t tjera shkaqe ishin prfshirja e
Japonis n luft. N vitin 1931, Japonia pushtoi Manurian dhe Kinn n
vitin 1937. Kina ishte nj vend i pasur me burime natyrore si edhe
nj vend i mir pr t zgjeruar dhe fortifikuar pozitn ushtarake n Azi.
Si Sh.B.A, ashtu edhe Anglia (kjo e fundit kishte interesat e veta
n Kin), reaguan duke drguar ndihma ushtarake n Kin, si instruktor
dhe avion luftimi, t cilt u drguan n Kuomintang. Nj tjetr reagim
ishte edhe embargo e materialeve t nevojshme lufte kundrejt
Japonis. N se Japonia nuk do furnizohej s shpejti me kto materiale
q iu ndaluan, asaj padyshim q nuk do i mbeste gj tjetr ve se
trheqja ose gjetja e burimeve t tjera q ishin t rndsishme pr
ekonomin e saj. Pra zgjidhjet ishin t thjeshta, trheqja, pushtimi i
territoreve ku ndodheshin burimet si nafta e materiale t tjera ose
marrja e ktyre burimeve nga Dutch East Indies (kompani Holandeze n
Indonezi e formuar n shek. XIX), Malajzia dheFilipinet. Duke besuar
se vendet evropiane do t ishin shum t zna me njra tjetrn dhe duke
menduar se ShBA-ve do ti duhej shum vite para se t mund t
organizohej n luft (dhe edhe n se organizohej do i duhej shum koh n
negociata), Japonia zgjodhi rrugn e pushtimit dhe kshtu do t
fillonte plani pr pushtimin e Azis. Si rrjedhoj Lufta Aziatike do t
fillonte dhe Paqsori do t lyhej me gjak. Megjithat, shkaku m i fort
q detyroi Amerikn t futej n luft, ishte sulmi i pabes n Pearl
Harbor, n Singapor dhe n Filipine n 7-8 dhjetor t vitit 1941. Kjo i
dha shum shpres Gjermanis, q kur pa se ShBA do t ishte shum e zn me
fushatn n Paqsor, i shpalli luft asaj n 12 dhjetor 1941. Por ShBA
do t kishte m shum burime se sa mendonte Hitleri. Pasojat N se ka
nj dhimbje n kt bot, ajo shtrihet gjer n zemrn njerzore.
6. Dy t rinj gjerman. Fotoja i prket dats mars 1945 Pasojat e
Lufts s dyt Botrore ishin t shumta. Rreth 62 milion njerz, q sht
ekuivalentja e 2.5% e popullsis s planetit, humbn jetn. Lufta
prfundoi me kapitullimin dhe pushtimin e Gjermanis, humbjen e
Japonis dhe Kores si edhe me dorzimin e territoreve t Finlands q
ishin n dor t Sovjetikve. Globi tashm do prballej me nj ekonomi t
shkatrruar, si t Evrops ashtu edhe t Azis. Ushqimi i shfrytzuar nga
t dyja palt armike nuk do t ishte i mjaftueshm pr t gjith
popullsin. Shum persona q luftuan u zhgnjyen nga lufta duke humbur
shpresn pr nj jet m t mir (sht pr tu theksuar numri i madh i
vetvrasjeve n periudhn pas lufts e shkaktuar nga depresioni).
Prfundimi i Lufts s Dyt Botrore nuk shihej si ndrra q m n fund t
gjitha luftrat do t prfundonin, por duke ditur kt vende t ndryshme
do t merrnin masa. Aleatt do t formonin OKB-n (Kombet e Bashkuara)
t udhhequr nga ShBA n vitin 1945, kjo lidhje do tu formonte n San
Francisko, Kaliforni, me shpresn q konfliktet n t ardhmen nuk do t
shkonin deri aty ku kishin shkuar deri tani. Perandorit q kishin
ekzistuar deri ather si Perandoria e Holands, Perandoria e Francs
dhe Perandoria e Britanis, nuk do t ekzistonin m. Aleanca t reja do
t krijoheshin n shum territore t ndryshme si n Azi dhe Afrik.
Filipinet krkonin akoma pavarsin e tyre t plot duke i kujtuar
ShBA-s fjaln e dhn pr pavarsi dhe n 1946 do e fitonin nj gj t till.
Pr Gjermanin dhe Polonin do t hartoheshin territore t reja.
Gjermania e ndar n katr zona t ndryshme do t vuante m shum dnimin e
paslufts. Nga katr zonat q ajo u nda, tre pjes ishin n dor t
aleatve q vendosn edhe nj sistem demokratik konstitucional. Pjesa
tjetr e mbetur, ishte n dor t Bashkimit Sovjetik. Ky i fundit shtiu
nn kontroll edhe shum vende t tjera t Evrops lindore. Frontet ishin
t dukshm tani. N njrn an qndronin aleatt me ShBA n krye dhe n
tjetrn an qndronte Bashkimi Sovjetik me shtetet satelite t tij.
Furnizimi i Evrops me bombn atomike, do t rriste akoma m shum
tensionin dhe kjo do t shnonte fillimin e Lufts s Ftoht. N Azi, dhe
pikrisht n Japoni, Perandoria imperialiste Japoneze u shfuqizua nga
gjenerali Amerikan n fuqi Douglas McArthur (Daglas Mek Artur), pr
tu zvendsuar me nj Monarki
7. Konstitucionale, ku Perandori Hiroito do t ishte akoma n
krye. Ndryshe nga Wilhelmi II, q dha dorheqjen dhe mori fajin pr
sipr kur Gjermania humbi n Luftn e Par Botrore, Perandori japonez,
nuk e bri nj gj t till dhe trashgimi e tij vazhdon edhe sot e ksaj
dite. Me kapitullimin e Japonis, Koreja do t merrte pavarsin.
Koreja ishte e ndar n dy pjes at koh. Njra pjes (Koreja Veriore)
kishte ndihmn dhe mbshtetjen e Sovjetikve, ndrsa pjesa tjetr
(Koreja Jugore) kishte mbshtetjen e trupave amerikane. Ndrkoh n
Kin, lufta civile nuk zgjati shum deri sa Partia Popullore e Kins
hipi m n fund n pushtet n 1949. Antart e Partis Nacionaliste Kineze
trhiqen n Tajvan. Lufta e Dyt Botrore pati nj zhvillim t
pashmangshm t teknologjis. Radari kishte qen nj mjet vendimtar n
shkatrrimin e nndetseve gjermane. Aeroplant, anijet, punimet
plastike, zhvillimi i lndve plasse, helikoptert, teknologjia e
raketave, si edhe energjia nukleare, do t zhvilloheshin me hapa t
shpejta nga t dyja palt gjat Lufts s Ftoht. Ilae t shumta do t
prmirsoheshin dhe t tjera do zbuloheshin. Penicilina dhe
antibiotikt gjithashtu do kishin nj prmirsim rrnjsor n kt koh. Por
pr momentin nuk mund t mendohej nj prdorim i publik i prgjithshm i
tyre, por m von prdorimi publik i shumics s mjeteve do t bhej i
mundshm. Lvizjet e Para Idealet e Gjermanis Qllimi kryesor i
Gjermanis n at koh ishte rifitimi i territoreve Gjermane, t humbura
me firmosjen e Traktatit t Versajs. Nj qllim tjetr ishte shtimi i
territoreve t minoriteteve gjermani n Austri me iden pr t formuar
Gjermanin e Madhe (ide kjo edhe e partis fashiste e shfaqur n
Itali, ku me termin Perandoria Romake, pretendonte t merrte ato
territore q kjo perandori kishte prfshir n t n lashtsi, por
kuptohet kjo ishte vetm nj thirrje propagandistike). Politika e
jashtme gjermane kishte lidhje me tokat e shkputura nga Austria si
edhe me pjesn gjuh folse gjermane n territoret e Polonis dhe
ekosllovakis t humbura gjithashtu si pasoj e Traktatit t Versajs.
Bisedimet dhe negociatat e Hitlerit me amberlein (Chamberlein),
kishin si justifikim pikrisht kto motive, q lejonin n nj far mnyre
Gjermanin t krkonte kto territore. Hitleri i paraqiti raporte t
shumta Neville amberlainit, ku tregoheshin dhunimi dhe keqtrajtimi
q i bhej minoriteteve gjermane n ato territore. Kur Gjermania
naziste, mori kto territore nga Polonia dhe ekosllovakia, ai u prit
ngroht nga gjermant aty. Por ky entuziazm nuk do t rezultonte si nj
gj pozitive m von. Me fundin e lufts, kta minoritete, u zhvendosn
me forc nga aty ku ishin. Duke i mbetur vetm nj vend pr t shkuar,
ata do ti drejtoheshin Gjermanis. Nj arsye tjetr e fort sht edhe
kushtet e vshtira t vendosura n Konferencn e Parisit. Hitleri e
bindi popullin se vetm partia naziste do mund ta lironte Gjermanin
nga ai pakt. Shum shpejt, shrbimi ushtarak i detyrueshm do t
rivendosej edhe pse ai ishte ndaluar nga traktati i lart
8. prmendur. Sipas Hitlerit, traktati po i hiqte Gjermanis dhe
gjermanve t drejtn pr t funksionuar si nj shtet i vrtet. Kto dhe
lojra t tjera propagandistike, do t prdoreshin m von nga partia
naziste pr t arritur qllimin e saj t vrtet t lufts. Gjithashtu vetm
kshtu partia naziste e Hitlerit mund t kryente diskriminime
shoqrore dhe ideologjike, duke br q nj pjes e mir e intelektualve
dhe kundrshtarsh politik, t largoheshin pr t gjetur streh diku
tjetr. Me kto ide, diskriminimi ndaj hebrenjve kishte filluar, duke
marrur prej tyre nj pjes t mir t pasuris dhe duke i zvendsuar ata
nga vendet e larta t puns me punonjs gjerman, q sipas t njjts
propagand, ishin rac ariane (raca m e pastr n bot). Lvizjet dhe
Aleancat para lufts N fillimet e lufts, Britania dhe Franca ndoqn
nj politik mos veprimi ndaj Gjermanis duke dashur t ruanin paqen n
Evrop. Ka mendime se kjo politik u ndoq pasi kto dy fuqi t mdha
dyshonin n se popujt e tyre do t kishin dshirn t luftonin nj luft
tjetr madhore n kaq pak koh. Me Marrveshjen e Mynihut (Munich
Agreement) n vitin 1938, u kuptua qart q tashm lufta ishte e
pashmangshme, pasi pikrisht Britania e Madhe dhe Franca, dhan leje
pushtimit t atyre tokave ekosllovake, ku sipas Hitlerit jetonin
popullsi gjermano-folse. amberlain deklaroi se ky ishte nj pakt q
do t shnonte paqen n Evrop. Por n t vrtet, Gjermania pas pushtimit
t tokave q i prkisnin, n mars t 1939, do t pushtonte t gjith
ekosllovakin. N m pak se nj vit nga pushtimi i ekosllovakis,
Britania e Madhe dhe Franca, do ti deklaronin luft Gjermanis.
Firmosja e Paktit Molotov-Ribbentrop n Mosk. Mbas Molotovnga e
majta n t djatht qndrojn Shaposhnikov, Ribbentrop dhe Stalin Me
pushtimin e ekosllovakis u pa qart dshtimi i Marrveshjes s Munihut.
Gjithashtu Britania e Madhe dhe Franca arritn n prfundimin se
Hitlerit nuk i zihej bes dhe se ai krkonte t shtrinte pushtetin n t
gjith Evropn, nj gj kjo q ata nuk mund ta toleronin. Polonia dhe
Franca do t
9. binin dakord t ndihmonin njra tjetrn m 19 maj 1939, n rast
sulmimi nga pala Gjermane. Britania e Madhe do t ofronte ndihmn e
saj ndaj Polonis me t njjtin qllim si Franca n Mars. M 23
gusht1939, pakti Gjermano-Rus i Molotov-Ribbentrop do t firmosej
nga t dyja palt. Ky pakt ishte i fsheht dhe kishte si synim
kryesisht formimin e nj protokolli pr t realizuar ndarjen e Evrops
qendrore, ndrmjet Nazistve dhe Sovjetikve. Kjo ndarje do t bhej
sipas planeve t interesave dypalshe dhe gjithashtu i premtonte
Bashkimit Sovjetik nj pjes t Polonis. T dy palt arritn n nj
marrveshje q lejonte si Gjermanin dhe Rusin t bridhnin t qeta dhe t
mund t kryenin veprime ushtarake n tokat e njri-tjetrit. Duke
kujtuar Luftn e Par Botrore ku Anglia i kishte bllokuar shum gjra
asaj duke br q Gjermania t vuante urin, Gjermania dshironte nj
kontrat me Bashkimin Sovjetik, ku ky i fundit zotohej t shiste
ushqimet, naftn dhe produkte t tjera Gjermanis. Gjermania tashm nuk
friksohej dhe ishte gati ti shpallte luft Britanis s Madhe, Polonis
dhe Francs. Hitleri n fillim qartsoi se ai donte thjesht t shtinte
n dor Qytetin e Danzing (do ishte m e sakt t thuash Qytet-Shtet)
dhe Korridorin e Polonis, por qllimet e pushtimit t plot t Polonis
ishin t qarta. Marrveshja midis Britanis s Madhe dhe Polonis n 25
gusht, nuk do t ndryshonte planet e Hitlerit. Periudha dhe Ngjarje
t lufts Evropa si Fush-Betej Pushtimi i Polonis M 1 shtator 1939,
Gjermania pushton Polonin. Me pretekstin e rrem se Polonia sulmoi
nj pik Gjermane n kufi, Hitleri do t hidhej n sulm kundra saj duke
e pushtuar. M 3 shtator t po atij viti, si Britania e Madhe ashtu
edhe Franca, do t shpallnin luft ndaj Gjermanis. Shum shpejt edhe
Australia, Kanadaja dhe Zelanda e Re do ti shpallnin luft asaj
gjithashtu. Francezt do t organizoheshin shum ngadal. Pas ofensivs
n Saar, ata shum shpejt do t hiqnin dor dhe do t trhiqeshin. Ndrsa
Britania, e kujtuar pak von, nuk mundi t bnte asgj pr t ndihmuar
Polonin q ndodhej nn sulm tashm. N 8 shtator, Gjermania Naziste do
t arrinte n Varshav (kryeqyteti i Polonis), pas thyerjes s bujshme
t mbrojtjes s dobt Polake. Shtator 1939. Kmbsoria Polake n pritje
gjat Pushtimit t Polonis
10. M 17 shtator 1939, Bashkimi Sovjetik sulmon nga lindja dhe
pushton at pjes t Polonis q i ishte premtuar nga marrveshja e
fsheht me Gjermanin. Nj dit pas ksaj ngjarjeje, si presidenti dhe
kryetari i prgjithshm i trupave t armatosur polake, do tia mbathini
n Rumani. M 1 tetor, pas nj muaj sulmesh mbi Varshavn, forcat
armike do t shtinin n dor qytetin. Batalioni i fundit i trupave
polake, do t dorzohej m 6 tetor, edhe pse zyrtarisht, Polonia nuk
iu dorzua kurr Gjermanis. Trupat polake t mbetura, u trhoqn n
vendet fqinje duke shptuar pr momentin. Kto trupa do t luftonin m
von n Fushatn e Shtatorit dhe do t jepnin nj ndihm t madhe ndaj
forcave aleate pr fitimin e Lufts s Dyt Botrore. Lufta rrufe Pas
rnies s Polonis, Gjermania e ndaloi hapin e saj pr tu rigrupuar
gjat dimrit t viteve 1939 dhe 1940 deri n prillin e 1940-s. Gjat
ksaj kohe Franca dhe Britania e Madhe kishin qndruar n gjendje
mbrojtjeje. Pushtimet e mvonshme do t zhvilloheshin shum shpejt nga
ana e gjermanve me an t sulmit t quajtur Blitzkrieg (e cilsuar si
the Phony War" - "Lufta e rrem", nga mediat e Britanis s Madhe
sepse terreni i prdorur ishte shum pak ndrsa luftimet ishin shum t
shpejta). N shqip komentohet Blitzkrieg ose "Luft-rrufe" por njihet
gjithashtu edhe si BlitzKrieg (n t vrtet kjo gj sht deri diku e
gabuar sepse ky term i prket gjuhs gjermane duke br q ndonjher t
dalin keqkuptime). Beteja pr Atlantikun Ndrkoh n pjesn veriore t
Oqeanit Atlantik, anijet luftarake gjermane dhe anijet e vogla t
luftimit si edhe nndetset (kto t fundit t emruara nga britanikt
U-boats. Shiko figurn pr detaje), do t dmtonin rnd Flotn e Aleatve.
Nndetset me sa duket ishin shum efektive n Betejat e Atlantikut. Nj
e till do t sulmonte dhe prmbyste anijen transportuese t britanikve
HMS Courageous, ndrsa nj tjetr do t fundoste luftanijen HMS Royal
Oak, kur kjo e fundit qndronte e qet e ankoruar n portin e Scapa
Flow (territor n Skoci q shrbeu si baz detare n dyja luftrat
botrore). N katr muajt e par t lufts, kto anije do t fundosnin t
paktn 110 mjete lundruese, duke u kthyer n tmerrin e flots s
aleatve. Eficienca m e madhe e nndetseve ishte kundrejt anijeve
tregtare trans-atlantike. sht i diskutueshm mendimi se eficienca e
tyre n kt luft ishte fati dhe guximi. M sakt do ishte t themi se
ishin aftsit luftarake ato q bn kto anije dhe nndetse t korrnin
sukses n beteja. Shembull i nj anije nndetse gjermane. N sfond
Luftanija Scharnhorst
11. Mbas 1943, Gjermania do e kuptonte se nuk kishte shum
shpresa t fitonte n det. Aleatt do t ndrtonin anije m t shpejta se
ato q u fundosn. Plani i shoqrimit t do anije me anije t tjera
luftarake do t ulte humbjet e trupave detare. Gjithashtu lufta
kundra nndetseve do t bhej shum efektive. Ktu ka nj merit edhe
shpikja e radarit, q arrinte t zbulonte nndetset Gjermane ku kto t
fundit dilnin natn pr tu furnizuar me oksigjen ose pr t br ndonj
riparim t mundshm. Sulmi nga qelli do t ishte i befasishm duke mos
i ln nndetses shum mundsi pr tia mbathur. Prodhimi n mas i Tipit 21
nndetse nuk pati shum efektivitet prderisa lufta tashm kishte
ardhur n prfundimet e saj. N pjesn jugore t Atlantikut, admirali
Graf Spee arriti t fundos nnt anije tregtare britanike. Kruiserat
anglez si HMS Ajax, HMS Exeter dhe HMNZS Achilles do t
angazhoheshin m von kundra admiralit Graf Spee, n at q njihet me
emrin Battle of the River Plate (Beteja e River Plate). Kto
kruisera q i prkisnin divizionit t Zelands s re, do t dmtoheshin
rnd n t vrtet, por edhe Graf Spee do t detyrohej t trhiqej n ujrat
neutrale t Uruguait, n Portin e Montevideo. N Betejn e Atlantikut,
flota gjermane nuk do t vepronte sipas rregullave t pashkruara t
lufts. Robrit q arrinin t shptonin nga fundosja e anijeve, kapeshin
dhe i dorzoheshin Gestapo -s q zakonisht i torturonte dhe
ekzekutonte. Jo n pak raste sht qlluar nga anijet luftarake,
kundrejt marinarve t pambrojtur n det. Kjo gj do t kritikoj m von,
pas mbarimit t lufts. Pushtimi i Danimarks dhe Norvegjis Norvegjia
dhe Danimarka do t binin n dor t Gjermanis Naziste, n datn 9 prill
1940. Ky pushtim mori emrin Operation Weserbung dhe kishte si synim
pengimin e nj zbarkimi t mundshm t trupave aleate n kto zona.
Danimarka ra pa asnj rezistenc. Norvegjia nuk u dorzua dhe luftimet
filluan. Trupat Britanike t prgatitura pr luft, do t zbrisnin n
veri t Norvegjis. Von n korrik, trupat aleate do t psonin disfat
dhe do t trhiqeshin. Pas dorzimit t Ushtris Norvegjeze, Gjermania
do t kontrollonte pothuajse t gjith Norvegjin. Me rnien e
Norvegjis, Familja Mbretrore do t arratisej n Londr. Gjermania do t
prdorte Norvegjin si baz pr t drguar karvan ushtarake kundra
Bashkimit Sovjetik. Pushtimi i Francs M 10 maj 1940, Gjermania
pushtoi Luksemburgun, Belgjikn, Holandn dhe Francn. British
Expeditionary Force (BEF Forcat Ekspeditse Britanike), lvizn pr n
Belgjik duke planifikuar nj luftim n veri, por gjithmon duke
ruajtur nj distanc m Maginot Line (Vija Maginot) e ndodhur n jug.
Megjithat Aleatt nuk do t korrnin sukses. Aleatt do t thyheshin nga
sulmi i quajtur Blitzkrieg. Megjithat qyteti gjerman i Roterdamit,
u shkatrrua gjat bombardimeve masive. N fazn e par t pushtimit,
plani i Gjermanis kundra Francs do u quante Fall Gelb. Grupi i
Tankeve Gjerman (Panzergruppe von Kleist) t Wehrmacht, do t kalonte
prmes Ardenes (Ardennes), q ishte nj pyll i dendur. Aleatt n t
vrtet nuk menduan se nj ushtri e armatosur
12. ashtu si ajo Gjermane do mund t kalonte n nj vend t till.
Gjermant do t thyenin vijn franceze n Sedan. Mendohet se rnia e
ksaj vije u b e mundur pasi mbrojtja prbhej kryesisht nga trupa
rezerviste. Gjermania vazhdoi m tutje n perndim, duke kaluar
nprmjet Francs Veriore, pr t arritur m n fund Kanalin Anglez. N kt
mnyr, Aleatt do t ndaheshin n dy grupe. Ndrkoh, Belgjika,
Luksemburgu dhe Holanda ran shpejt nn sulmin e Grupit Ushtarak
Gjerman B. BEF dhe Forcat Franceze u evakuuan nga Dunkirku. Kjo
trheqje e prgjithshme e trupave u b e mundur me an t asaj q u njoh
me emrin Operacioni Dinamo (Operation Dynamo). N kt trheqje, q u
quajt njkohsisht edhe si evakuimi m i madh n t gjith historin, 338
000 trupa Franceze dhe Britanike do t transportoheshin me an t
anijeve luftarake, si edhe me an t anijeve civile. M 10.06.1940,
Italia gjithashtu do t bashkohej n luft duke sulmuar trupat
franceze n jug. M pas ishte shum e thjesht pr Gjermanin t pushtonte
pjesn e mbetur t Francs. E par ngusht n kt situat, Franca do t
detyrohej t nnshkruante nj marrveshje me Gjermanin m 22.06.1940.
Kjo marrveshje shnoi pushtimin e Parisit dhe 2/3 e t gjith
territoreve franceze. N t vrtet, n Franc do t krijohej nj shtet
neutral (ku n t vrtet pushteti ishte nj qeveri-kukull e Gjermanis).
Qendra e ksaj qeverie, do t ishte pjesn juglindore t Francs dhe do
t njihej si Vichy France. Beteja e Britanis Gjermania u prgatit t
pushtonte Britanin e Madhe n vitin 1940 n at q u quajt Unternehmen
Seelwe nga gjermant dhe Operation Sea Lion nga anglezt (Operacioni
Luant e Detit n shqip). Britania kishte humbur nj pjes t mir t
trupave t saj n Dunkirk. Megjithat, Flota Britanike (Royal Navy)
qndronte solide dhe Nazistt e dinin q nuk kishin shpresa kundra
saj. Kshtu u mendua se veprimi m shpresdhns, ishte sulmi nga ajri.
Por edhe Forcat Ajrore Britanike (Royal Air Force) nuk ishin mangt.
Gjermanve do tju duhej t ndesheshin me kto forca. N vern e vitit
1940, beteja midis ktyre dy Forcave Ajrore do t fillonte. Kjo betej
u pagzua me emrin Beteja e Britanis. Luftwaffe (Forcat Ajrore
Gjermane) n fillim do t prqendronin sulmet e tyre mbi RAF Fighter
Command (nj nga tre qendrat komanduese t Britanis s madhe). Pika t
tjera do t ishin edhe aeroporte t ndryshm si edhe stacionet e
radarve, q rezultonin shum dmtuese pr nndetset Gjermane. Pasi
Britanikt do t bombardonin Berlinin, Hitleri vendosi t
kundrprgjigjej duke bombarduar Londrn. Sulmi mbi Londrn njihet si
The Blitz (Operacioni Rrufe nse do e prshtatnim n shqip). Forcat
Ajrore Gjermane u dmtuan rnd nga sulmet mbi Britanin. Hurricanes
dhe Spitfires do t bnin t mundur, q Hitleri ta rikonsideronte
planin e tij t sulmit mbi Britanin. Kanali i Lamashit, do t
qndronte n dorn e Flots Angleze, por Hitleri kishte plane t tjera.
Ai do t kthente syt nga lindja, duke anuluar planet e tjera pr
pushtim.
13. Nj sy mbi Italin Mbreti i Italis Viktor Emanueli i Tret n t
vrtet kishte kundrshtuar pushtimin e Shqipris, duke e konsideruar
si nj rrezik pa fitim. Por Musolini kishte planet e tij. Ultimatumi
ndaj Shqipris pr tju dorzuar Italis u b m 25 mars 1939. Refuzimi i
Shqipris pr dorzim, bri q Benito Musolini ta pushtonte at n 7 prill
t 1939. Rezistenca ishte e dobt (Rezistenca e Durrsit) dhe shum
shpejt, trupat ushtarake Italiane do t merrnin kontroll mbi
Shqiprin. Mbreti i Zog, arratiset me familjen e tij n vendin fqinj
Greqin dhe m pas n Londr. Pasi kishte pushtuar Shqiprin, m 28 tetor
t 1940 edhe Greqia do t binte n duar t Italianve. Italia nuk provoi
veten t denj pr t mbajtur nn kontroll kto dy vende. Bombarduesit
anglez do t ishin shum eficient kundra anijeve Italiane. Nj
luft-anije u fundos, ndrsa shum t tjera do t dmtoheshin rnd duke
dal jasht-prdorimit. Sulmi i avionve bombardues ndaj Flots Italiane
do t bhej e mundur n portin jugor t Tarantos, ku aviont do t
prdornin torpedo pr t fundosur dhe dmtuar anijet Italiane. Torpedot
do t konsideroheshin si shum t rndsishme dhe prdorimi i tyre do t
bhej i mundur m von n sulmin e Japonezve n Pearl Harbor, kundra
ShBA-s. Azia si Fush-Betej Trbim n Paqsor Artikulli kryesor:
Masakra e Nanjing. Luftrat Japoneze n Oqeanin Paqsor e njohur si
Lufta Sino-Japoneze. Lufta Sino-Japoneze filloi n 1937 me sulmin e
Japonis ndaj Kins. Q nga 1931, Japonia mbante t pushtuar Manurian
dhe me dat 7 korrik t 1937, ajo do lshonte sulme t shumta ndaj Kins
n afrsi t Beiping (Bezhingu i sotm). Japonezt avancuan t pathyeshm
deri n Betejn e Shangait, ku ndaluan hapin. Shangai do t binte n
dhjetor 1937. Pak m von edhe kryeqyteti Nanzhing do t binte.
Qeveria Kineze u largua nga aty duke shkuar n ongqing. Gjat ksaj
lufte, Japonia kreu masakra t shumta, duke mbjellur terror mbi
popullsin civile. Keqtrajtime t shumta u kryen edhe kundrejt robrve
t lufts q u gjendn prball torturash njerzore. Pr tu prmendur sht
Masakra e Nanjing, ku vetm brenda nj muaji, do t masakroheshin m
shum se 300 mij civil. Lufta e dyt midis Rusis dhe Japonis M 8 maj
1939, 700 kalors (por numri i ktyre trupave mund t jet i
diskutueshm) kaluan lumin Khalka. Kjo sipas japonezve ishte kufiri
i Manurias. Si mongolt dhe sovjetikt, u justifikuan duke thn se ata
e dinin kufirin 20 milje m tutje n lindje. Kjo nuk ndaloi forcat e
Manuris dhe forcat mongole t hapnin zjarr mbi njra tjetrn. Nuk do
kalonin shum dit dhe Japonia ashtu si edhe Bashkimi Sovjetik, do t
drgonin trupa t shumta n asistenc t ktyre vendeve q ishin nn
kontrollin e tyre. Kontingjenti i madh i karvanve do t ndeshej
ashpr me kontingjentin tjetr armik,
14. nj luft kjo q do t zgjaste deri n shtator t atij viti. Nuk
pati fitimtar n kt luft, por kjo luft do t bnte m von t mundur
firmosje e Paktit Molotov-Ribbentrop. T friksuar nga hapja e nj
lufte me dy fronte, Sovjetikt nnshkruan kt marrveshje t fsheht me
nazistt. Nuk ka t dhna shum t sakta, por mendohet se do t kishte 18
mij humbje nga pala Japoneze dhe 9 mij humbje nga pala
Ruso-Mongole. Kjo ishte lufta e dyt q zhvillohej midis ktyre dy
fuqive. Nj shikim mbi Luftn Sino-Japoneze Deri n 1940, asnj nga
palt nuk kishte br ndonj progres t dukshm. Lufta u duk sikur po
qndronte pezull. Kina ishte me t vrtet e dmtuar, por ShBA do e
financonte at si edhe do t vente n dispozicion t Kins aviont Flying
Tigers, q do t jepnin ndihmesn n kt luft. Azia Juglindore
gjithashtu do t shikonte luftime t ashpra. Japonia m 22 shtator,
kishte arritur t shtinte n dor territore t Indo-Kins, q ishin n
duar t Francezve. Krkesa e Japonis pr t marr bazat e ndrtuara vetm
dy muaj m par, nuk ishte nj surpriz. ShBA e pa kt veprim si t
paprshtatshm dhe kjo do t bnte q ShBA t thyente marrveshjen e vitit
1911, duke vn mbi mallrat japonez embargo, ajo nuk do lejonte
eksportimin e lndve t domosdoshme pr luftn q Japonia po zhvillonte.
Vende t tjera Afrika e Veriut Rommel n Afrikn e Veriut. Flota
Franceze kishte humbur efektivitetin e saj tashm. E gjendur n kt
situat, Flota Mbretrore Britanike, qndroi e vetme n betejn me Flotn
Italiane pr Mesdheun. Britanikt kishin avantazh n kt betej. Ata
kishin baza t shumta n Gjilbartar. Baza q i prkisnin Britanis
ndodheshin gjithashtu n Malt dhe Aleksandri, Egjipt. Trupat
Italiane do t sulmonin trupat Britanike dhe n gusht do t kapnin
trupat Britanike n Somali. Por Fushata e Afriks Veriore do t
fillonte vetm n shtator me sulmin e Trupave Italiane t vendosura n
Libi, ndaj forcave Britanike n Egjipt. Duke br kshtu, Italiant
shpresonin t zinin Kanalin e Suezi, q ashtu si edhe N Luftn e Par
Botrore, kishte qen nj vend strategjik pr Britanikt pasi ajo ishte
pik-lidhja e tyre me Indin. N operacionin e quajtur Kompas
(Compass), Forcat Britanike, Indiane dhe Australiane do t
kundra-sulmonin duke u lshuar n ofensiv kundra
15. Italianve. Por n 1941, kto trupa (nga Australia dhe Zelanda
e Re), do t drgoheshin n Greqi pr ta mbrojtur at nga sulmet
Gjermane. Por kjo nuk do t jepte shum rezultate, sepse Trupat
Gjermane q do t vepronin n Afrik, mbas zbarkimit t tyre n Libi, do
t sulmonin srish Egjiptin. Ky i fundit ishte akoma n dor t
Britanikve. Ervin Rommel (Erwin Rommel) do ishte ai q do drejtonte
kto sulme pr paln gjermane. I Gjith Globi n Luft: 1941 Ndihma e
ShBA-s Pas rnies s Francs n 1940, ShBA e pa si t domosdoshme t
ndrhynte n kt luft q po prfshinte globin. Megjithat n ato vite,
ShBA nuk ishte n gjendje shum t mir dhe disa mendonin q ShBA, nuk
kishte fonde t mjaftueshme pr t ndihmuar n luft. Pavarsisht nga kjo
Frenklin Rusvelt (Franklin D. Roosevelt), do krkonte nga kongresi t
drejtn e Lend-Lease act (Ky sht ai akt ku kongresi i jep t drejt
presidentit t ShBA-s t jap ndihm ushtarake, armatime dhe fonde
monetare atyre vendeve q Presidenti mendonte se po luftonin pr t
siguruar territoret e ShBA-s, nj akt ky nga ku shum vende si
Anglia, Bashkimi Sovjetik, Kina e t tjer do t prfitonin). Ky akt u
aprovua nga kongresi m 11 mars 1941 dhe i siguroi kryesisht
Britanis dhe 37 vendeve t tjera rreth 50 bilion dollar n furnizime
ushtarake dhe mjete t tjera t nevojshme pr luftn. Nga ky fond,
Britania dhe Komunuelthi (Commonwealth) do t prfitonin 31.4 bilion
dollar. Duke par kt lvizje t ShBA-s, Kanadaja duke iu prshtatur t
njjtit plan, do t jepte nj fond prej 4.7 bilion dollarsh (Dollar
Amerikan), Britanis s Madhe dhe Bashkimit Sovjetik. Pushtimi i
Jugosllavis, Greqis dhe Shqipris Artikulli kryesor: Shqipria n
luftn e dyt botrore M 6 prill 1941, forcat Gjermane, Italiane dhe
Bullgare, sulmuan dhe pushtuan Jugosllavin. Lufta do mbaronte me
dat 17 prill me dorzimin e shpejt t Jugosllavis si edhe me krijimin
e nj qeverie kukull me qendr n Kroaci. Vetm dy grupe do t vazhdonin
luftimet. Grupi komunist AVNOJ, t udhhequr nga Tito, m von do t
tregonte eprsi n forc dhe influenc ndaj grupit tjetr t etnikve t
udhhequr nga Draa Mihailovi. Gjithashtu, m 6 prill, Gjermania do t
pushtonte Greqin, duke futur trupat e saj nga Bullgaria. Rezistenca
Greke ishte e gatshme t luftonte, por pavarsisht nga kjo ata ishin
shum m t pakt n numr dhe detyrimisht humbn. Kshtu me dat 27
prill,Athina do t bie edhe pse, me merit t Britanis s Madhe, m shum
se 50 000 trupa ushtarake greke mundn t trhiqeshin diku tjetr, pr t
luftuar mbase m von. Shqipria gjithashtu ra pre e pushtimit nazist.
Me vendosjen e nj qeverie-kukull n Shqipri, Nazistt shprehn qart se
nuk do t ishin kalimthi aty. Lufta e shqiptarve do t ishte nj luft
partizane dhe u drejtua nga grupi komunist me n krye Enver
Hoxhn.
16. Lufta n Ballkan, pavarsisht se nuk do t prbnte ndonj
problem pr Gjermanin, do t vononte sulmin e saj ndaj Bashkimit
Sovjetik pr nj periudh prej 6 javsh. Sovjetikt nn Sulm Q nga koha q
Pakti Molotov-Ribbentrop ishte firmosur n gusht t 1939, Bashkimi
sovjetik kishte pajisur Gjermanin me armatime dhe t mira t tjera t
domosdoshme pr pushtimin e Evrops. Megjithat, kur Gjermania do ti
kthehej kundra ish-aleatit s saj, Stalini do t arrinte n prfundimin
q edhe Britanikt dhe Francezt kishin arritur m par; Hitlerit nuk i
zihet bes. M 22.06.1941, operacioni m i madh n histori do t
fillonte; Operacioni Barbarosa. Tre grupe ushtarake gjermane, t
prbr nga 4 milion njerz, do t hynin n territorin rus duke
shkatrruar gati t gjith divizionet e Ushtris s Kuqe, n saj t
strategjis s rrethimit. Ushtria e Kuqe q ndodhej n pjesn perndimore
t Bashkimit Sovjetik t psonte humbje t mdha. Prball ksaj situate,
Sovjetikt u trhoqn pr n Ural, duke marr at q mund t merrnin dhe
duke shkatrruar at q nuk mund t merrnin. Asgj nuk duhet t binte n
dor t armikut (nj strategji kjo q sht prdorur edhe kundra Napoleon
Bonapartit). N Ural, rust do mund t rigrupoheshin dhe furnizimi i
Ushtris s Kuqe, mund t bhej i mundur. Komandantt Suprem; 5 qershor
1945 n Berlin: Bernard Montgomery, Dwight D. Eisenhower, Georgi
Zhukov dhe Jean de Lattre de Tassigny. Komandanti Zhukovorganizoi
dhe mori pjes n shum betja mbrojtse dhe ofensiva t ndryshme t
ushtris s kuqe. Von n dhjetor t po atij viti, Trupat Gjermane
kishin arritur n dyert e Leningradit, dyert e Mosks dhe Rostov.
Arritja deri aty kishte qen e mundimshme pr Gjermant. Ata kishin
humbur 23% t ushtris q kishte sulmuar n fillim. Megjithat gjermant
vazhdonin t avanconin. Dimri i fort i Rusis, do t bnte q ata t
ndaleshin. N kto kushte, ishte e pamundur realizimi i sulmit
Blitzkrieg (sulm rrufe) sepse tanket nuk mund t manovronin thjesht
n fushat e mbuluara me bor. Gjermant e kishin nnvlersuar numrin e
madh t ushtarve q Ushtria e Kuqe kishte nn dispozicion. Ushtart
gjerman, nuk ishin t pajisur mir pr nj mot t till. Mungonin mjetet
e transportit dhe makinerit nuk i bnin dot ball motit t ftoht, duke
marr parasysh teknologjin e athershme.
17. Trupat Gjermane filluan t demoralizohen nga luftimet e
pafundme dhe ardhja e trupave t reja nga Siberia. Kto trupa ishin t
shumt dhe drejtoheshin nga Gjenerali Zhukov, nj gjeneral ky me
prvoj nga Lufta e Par Botrore. Gjithashtu, kta ushtar Sovjetik,
ishin msuar me ato kushte t ashpra. Gjermania kishte avancuar shum
prpara, por ksaj radhe Sovjetikt do t kthenin prgjigje. M 5
dhjetor, Sovjetikt kundrsulmuan dhe i detyruan trupat gjermane t
ktheheshin mbrapa pr kilometra t tra (mendohet 150-250 kilometra).
Kjo kishte qen thyerja e par e gjermanve n luft. M 25 qershor 1941,
lufta e vazhdueshme e sovjetikve me Finlandn, bri q sovjetikt t
ndrmerrnin nj fushat t gjer bombardimesh ajrore kundra ksaj t
fundit. Kto bombardime, filluan pak mbrapa fillimit t Operacionit
Barbarosa. Afrika Veriore dhe Lindja e Mesme N Afrikn Veriore,
Romueli (Rommel), i cilsuar si dhelpra e shkrettirs, fitoi terren n
territoret lindore, duke arritur m n fund n nj pik kye pr aleatt,
Tobruk. Sulmet t shumta u lshuan ndaj portit Tobruk duke e zn at.
Dy sulme t aleatve, dshtuan kundra Romuelit, por m von ofensiva n
fund t vitit e mbiquajtur edhe si Operation Crusader (prshtatje n
shqip do ishte Operacioni Lufttart e Shenjt edhe pse theksohet se
kjo luft nuk pati asnj karakter fetare), do t detyronte trupat e
Romuelit t trhiqeshin pas luftimesh t ashpra. N prill dhe maj t
vitit 1941, rebelime t shumta do t fillonin n Irak kundra Britanis
s Madhe, edhe pse britanikt morn srish n dor situatn. N muajin e
6-t, aleatt u detyruan t bnin nj far pushtimi n Siri dhe Liban. N
ditn e 17 t po atij muaji, Damska gjithashtu do t binte n dor t
Aleatve. Von n gusht Britanikt dhe Ushtria e Kuqe do t vendoseshin
n Iran, q ishte neutral n luft. Vendosja n Irak do t bhej me qllim
pr marrjen dhe shfrytzimin e nafts nga Ushtria e kuqe pr fushatn
kundra Gjermanis. Prsri n Atlantik M 9 maj, Destroyer HMS Bulldog
(tip anije e aleatve ku Destroyer merr kuptimin e Shkatarrues) i
Flots Britanike do t kapte nj U-Boat (tip nndetse gjermane)
gjermane. Nga kjo nndetse, do t merrej e paprekur nj makineri q u
quajt nga Britanikt Enigma Machine. Ky mjet do t ishte me rndsi
jetsore pr fitoren e aleatve n Atlantik. Kjo makin do drgohej n
Bletchley Park dhe do i lejonte aleatve t thyenin dhe t kuptonin
kodet e ushtris gjermane.
18. Makina Enigma M 24 maj, luftanija gjermane Bismark, do
cenonte Flotn e Aleatve n Oqeanin Atlantik. Luftanija Britanike
Battlecruiser HMS Hood do t fundosej n betejn e Danimarks (Battle
of the Denmark Strait). Pas ksaj, flota e britanikve, do t
ndrmerrte nj gjueti t prgjithshme kundra luftanijes Bismark n pjesn
veriore t Oqeanit Atlantik. Kjo nism nuk do t ishte edhe aq e
thjesht pr Britanikt. Njsia ajrore bombarduese Fairey Swordfish, e
nisur nga aeroplanmbajtsja HMS Ark Royal, t pajisur me bomba
torpedo, do t sulmonin Bismarkun. Kto avion nuk rezultuan shum
efektiv ndaj saj dhe dmet ishin minimale, por kjo do tia bnte punn
Flots Britanike m t thjesht. Bismarku m n fund u fundos. Pr
fundosjen e saj do u donte nj gjmim prej 2 700 kilometrash dhe
angazhimi i 8 luftanijeve dhe 8 anije Kruizer, 2 aeroplanmbajtse,
11 Kruizerave, 21 Destroyer (Shkatrrues) dhe 6 nndetseve. ShBA dhe
Japonia n Luft N vern e 1941, ShBA, Britania e Madhe dhe Holanda
vendosn embargo ndaj Japonis. Kjo embargo kishte n qendr ndrprerjen
e nafts, n mnyr q Ushtria Japoneze t humbte superioritetin e saj n
luft. Japonia nuk u trhoq nga lufta, madje vazhdoi t avanconte n
territoret Kineze. Japonia do t planifikonte nj sulm ndaj Flots s
ShBA-s n Pearl Harbor (Porti i Perlave). Ajo gjithashtu u prpoq t
shtinte n dor, zonat e pasura me naft n dor t kompanive holandeze
(Dutch East Indies n Indonezi). M 7 dhjetor 1941, flota japoneze e
pajisur me anije aeroplanmbajtse, do t sulmonte n mnyr t papritur
dhe t rrufeshme Portin Pearl Harbor, n Hawai. Ky sulm i pabes,
rezultoi i suksesshm. Shum avion q qndronin t qet n baz, do t
shkatrroheshin dhe flota gjithashtu do t goditej rnd. Gjasht
Luftanije do t prmbyteshin, por mendohet se kto t fundit, pas
riparimeve t
19. nevojshme, do t fillonin prsri funksionimin e tyre.
Megjithat, katr Aeroplan-Mbajtset q ishin planifikuar pr tu
shkatrruar, pr fatin e mir t Aleatve, nuk ndodheshin n port gjat
sulmit. T gjitha ndrtesat dhe infrastrukturat e dmtuara n Pearl
Harbor do t riparoheshin shum shpejt. Ky sulm nuk u tolerua nga
opinioni publik q krkoi ndshkim ndaj Japonis. Nj dit m von, ShBA, m
8 dhjetor t po atij viti, deklaron luft ndaj Japonis. N t njjtn
koh, Kina gjithashtu do t shpallte zyrtarisht luft ndaj Japonis.
Kjo e fundit do t pushtonte Malajzin. Ndrkoh edhe Britania do t
prjetonte nj tragjedi. Prmbytja e luftanijes HMS Prince of Wales
dhe HMS Repulse n 10 dhjetor, do t shkaktonte shum humbje pr
Britanikt. Kto anije ishin prmbytur nga 85 bombardues japonez si
edhe nga torpedo t lshuara nga baza Saigon. N kt humbje t madhe ku
840 ushtar britanik do t humbnin jetn, Winston rill do t shprehej
se ky ishte lajmi m trondits q ai kishte marr q nga fillimi i
lufts. Gjermania ndrkoh, i shpall luft ShBA-s edhe pse n t vrtet
nuk ishte i detyruar q ta bnte nj gj t till. Hitleri shpresonte q
Japonia do t sulmonte Bashkimin Sovjetik, ndrkoh q Japonia dhe
Bashkimi Sovjetik kishin lidhur nj marrveshje mossulmimi ndaj njra
tjetrs. Deklarata e Gjermanis, e bindi edhe nj her ShBA-n, q nuk
kishte asnj arsye q mos prfshihej n luftimet n Evrop. 24 or pas
sulmit n Pearl Harbor, Japonia pushton Hong Kongun. Filipinet dhe
kolonit e Britanis s Madhe n Malajzi, Borneo dhe Burma do t psonin
t njjtin fat. Megjithat Japonia n t vrtet po synonte marrjen e
tokave t pasura me naft t kompanis Holandeze Dutch East Indies.
Japonia do t ndeshej n rezistencn e Filipineve, Australis, Zelands
s Re, Britanikve, Kanadezve, Indianve si edhe t Amerikanve.
Pavarsisht nga kjo rezistenc, t gjith kto territore do t binin n
duart e Japonezve brenda disa muajsh. Ishulli i Britanikve n
Singapor, q mbahej si nj fortes e vrtet, ra n duart e japonezve.
Rnia e ksaj fortese, u cilsua edhe nj her nga rilli si nj nga
humbjet m t turpshme t historis s Britanis. I Gjith Globi n Luft:
1942 Luft n ekosllovaki dhe Franc N maj t 1942, projektuesi i
projektit Zgjidhja Prfundimtare, Reinhard Heydrich (q ishte plani
pr zhdukjen e t gjith hebrenjve), do t vritej nga agjent t
rezistencs eke gjat operacionit Antropoid. Kur Hitleri mori vesh nj
gj t till, urdhroi sulmin e territoreve ku ndodheshin partizant,
duke shkaktuar reprezalje t shumta kundra popullsis civile. M 19
gusht, 1942, Forcat Kanadeze lshuan kundra trupave naziste, nj sulm
t shpejt n portin e Dieppe t Francs, q u njoh me emrin Operacioni
Xhubileu (Operation Jubilee). Aleatt psuan disfat n kt betej, por
kjo disfat do t siguronte m von informacion q do t shrbente n
20. operacione t tjera, si Operacioni Tor (Operation Torch) dhe
Operacioni Ovrlord (Operation Overlord) Ofensiva e Sovjetikve N
veri, Sovjetikt do t sulmonin nn operacionin e koduar
Toropets-Kholm, n 9 janar deri n 6 shkurt t 1942. Ky aksion bri t
mundur, q divizionet gjermane t ngushtoheshin n afrsi t territorit
t Andreapolit. Gjithashtu, Ushtria e Kuqe do t rrethonte nj
divizion t ushtris gjermane n Xhepin e Demjansk-ut (Rrethimi i
Garnizonit gjerman u pagzua me kt emr). Kjo do ti jepte avantazh
Ushtris s Kuqe, duke prishur moralin e trupave gjermane. Forcat e
Boshtit n Sulm N muajin e gjasht t 1942, me dat 28, do t fillonte
ofensiva e Aleatve e koduar Operacioni Blu. Ky plan prfshinte
vendosjen e trupave t Aleatve, nga lumi Don deri n lumin Volga,
drejt maleve Kaukaziane. Grupi Ushtarak B, ndrkoh po bnte plan,
shtnien n dor t Stalingradit; nj veprim ky q do mund t forconte
frontin Gjerman. Ndrsa Grupi Ushtarak A, planifikoi marrjen e
fushave t pasura me naft n jug. N Betejn e Kaukazit, Trupat e
Boshtit Nazist do t kapnin nga fundi i vers dhe vjesht s 1942-it,
fushat e pasura me naft. Beteja e Stalingradit Artikulli kryesor
Beteja e Stalingradit Pamje e ushtarve sovjetik gjat betejs s
Stalingradit M 23 gusht, 1942, Gjermant arritn Vollgn, n veri t
Stalingradit. Gjermant pa humbur koh, do t bombardonin qytetin duke
shkatrruar shtpit prej druri. Shkatrrimi i ktyre t fundit u b me
qllim q t dmtoheshin uzinat moderne t sovjetikve. M 23 shtator,
Ushtria Gjermane kishte marr n dor kto fabrika dhe rrezja e
veprimit t Ushtris Gjermane, ishte aq i gjer sa q kishte nn
kontroll t gjith lumin. Sovjetikt do t sillnin prforcime dhe tashm
do t fillonte ajo q n histori u njoh si Beteja e Stalingradit. N
rrugt e Stalingradit, do t zhvilloheshin beteja t ashpra
guerirlase. Duke qen se t dy palt luftonin brenda n qytet, mendohet
se luftimet trup m trup nuk kan munguar.
21. Lufta e egr, bri q morali i trupave t t dyja palve t binte.
Edhe pse Gjermania po dmtohej shum nga kjo betej, Hitleri nuk do t
urdhronte kurr dorheqjen. Von Paulus, i ndodhur n nj gjendje t
mjerueshme, do provonte edhe nj her nj sulm kundra Sovjetikve n
fillimet e nntorit. Tashm Ushtria Gjermane kishte n dor rreth 88% t
qytetit, por me sa dukej, rezistenca e Ushtris s Kuqe, nuk do t
binte bashk me qytetin e shkatrruar. Ndrkoh q Ushtria Gjermane,
futej akoma m thell n qytet, Sovjetikt kishin forcuar kraht n
rrethinat e Stalingradit. N kt mnyr, Sovjetikt patn mundsi t
rrethonin deri diku Ushtrin Gjermane. Operacioni Uranus, n 19
nntor, pati si baz sulmimin e forcave gjermane nga t dyja kraht. Ky
operacion korri sukses. Trupat Sovjetike do t takoheshin n Kala dhe
4 dit m von, Divizioni i Gjasht i Ushtris Gjermane, do t rrethohej
i tri. Kjo pr ta ishte nj grack nga ku nuk do t ishte shum e leht t
dilnin. Divizioni i Gjasht, krkoi leje pr t dal nga rrethimi, por
Hitleri nuk i lejoi, duke i premtuar se ata do t furnizoheshin nga
qelli me ushqime, deri sa t shptoheshin. Megjithat Sovjetikt nuk do
t bnin sehir ndrkoh q Hitleri t sillte ndihmat. N at koh, Sovjetikt
do t lshonin nj sulm kundra forcave t ndodhura n afrsi t Mosks. Ky
sulm i quajtur Operacioni Mars, kishte si synim ndrprerjen e
kontakteve ndrmjet divizionit qendror me at t divizionit n jug t
Stalingradit. Me t shpejt, Von Manstein do t formonte nj batalion
modest me ushtar gjerman, me qllim pr t shkuar n ndihm ushtris q
kishte ngecur n Stalingrad. Por ai do t afrohej vetm 50 kilometra
me ushtrin e mbetur n brendsi t Stalingradit. Trupat Sovjetike, nuk
do ta lejonin at t ecte prpara qoft edhe nj metr me shum. N fund t
vitit 1942, Divizioni i Gjasht, ishte katandisur si mos m keq, pasi
Luftwaffe (Forcat Ajrore Gjermane), nuk sillte as 1 t 6 e
furnizimeve t nevojshme. Fieldmarshall Von Paulus do ti dorzohej
Ushtris s Kuqe m 2.2.1943 duke mos par rrug tjetr shptimi. Nga ky
vendim, 91 000 ushtar Gjerman dhe 22 gjeneral, do t binin n duart e
Sovjetikve. Kjo do t ishte lufta m e madhe n t gjith historin, si n
shpenzime, ashtu edhe n humbje njerzore. Mendohet se Gjermant humbn
rreth 850 000 ushtar. Ndrsa gjithsej 2 milion njerz do t vdisnin n
kt betej (por kjo sht e diskutueshme). Betejat e Aleatve n Paqsor M
19 shkurt 1942, Presidenti i ShBA-s Rusvelt (Roosevelt) do t
firmoste Urdhrin Ekzekutiv t Shteteve t Bashkuara t Ameriks 9066,
duke shpallur luft ndaj Boshtit Japoni-Gjermani-Itali. Me fillimin
e lufts, shum persona japonez, italian dhe gjerman, q n t vrtet
ishin persona me shtetsi Amerikane, do t internoheshin npr kampe. N
kto kampe do t drgoheshin edhe persona nga Hawai. Por kto kampe
ishin brenda standardeve t jetess dhe nuk pati keqtrajtime ndaj
personave q qndruan aty gjat lufts.
22. Trupat Australiane ne Gjirin Milne, Guineja e Re M 18 prill
t 1942-it, bombardimi i par ajror do t godiste Japonin n zemr t
saj. Ky operacion i quajtur Doolittle Raid, pavarsisht se do
shkaktonte dme t pakta ndaj Japonis, do t bnte q kjo e fundit t
rikonsideronte trheqjen e disa njsive ushtarake n mbrojtjen e
Japonis. Ky sulm gjithashtu do t ngrehte lart moralin e trupave
Amerikane. N fillimet e majit, Trupat Ushtarake Japoneze, do t
sulmonin Portin Moresby, Guinea e Re. Por kjo pr ta nuk do t ishte
edhe aq e thjesht sepse Flota e Aleatve do t kundrsulmonte n at q
njihet si Beteja n Detin Koral (Battle of the Coral Sea). Kjo ishte
kundrprgjigjja e par e armatosur e Aleatve kundra forcave japoneze.
Taktikisht Japonezt do t fitonin, sepse ShBA do t humbiste anijen
aeroplan-mbajtse USS Lexington n kt betej. Por pavarsisht nga kjo
humbje, beteja u konsiderua si sukses nga Aleatt. Kjo ishte beteja
e par q organizohej midis dy anijeve aeroplan-mbajtse. Vetm nj muaj
m von, m 5, Beteja e Midway do t fillonte. N kt betej, bombarduesit
nn ujor do t sulmonin me sukses Flotn Japoneze, duke fundosur katr
nga anijet aeroplan-mbajtse m t rndsishme t Flots Japoneze. Kjo
betej ishte nj sukses sepse tashm Japonia nuk do zgjeronte m fuqin
e saj n Paqsor. Historiant e vlersuan kt betej, si nj kthes t lufts
nga ana e Aleatve, edhe pse m von do t kishte shum pr t luftuar. Pr
tu theksuar sht se kjo betej u fitua me an t Kriptografis. Pra
Ushtria e ShBA-s, arriti t zbrthente kodet e Flots Japoneze dhe
rrjedhimisht e dinte se ku ata do t do t sulmonin. N korrik, forca
t shumta dhe t mir-armatosura japoneze, do t sulmonin nga toka
Portin e Moresby. Kundra ktyre forcave t strvitura mir n luft,
qndronin vetm trupat e paprgatitura Australiane. Kta t fundit, nuk
kishin shum armatime n dispozicion dhe nuk kishin shum eksperienc.
Ajo q ka m shum rndsi sht se kto trupa do t ishin edhe m t pakta n
numr si edhe m keq t armatosur. Por kjo nuk i ndaloi Ushtart
Australian t luftonin dhe t fitonin betejn kundra 5 000 forcave t
mir-armatosura Japoneze. Australiant i detyruan kto trupa (n t
vrtet ishin dy njsi ushtarake japoneze ato q sulmuan forcat
australiane) t trhiqeshin mbrapsht. Kjo betej, do t ishte mposhtja
e par
23. e Japonezve n teren si edhe fitorja e par e rndsishme e
Forcave Ushtarake Australiane. Edhe pse Beteja pr Kokodn, do t
ishte shum e kushtueshme n njerz, aq sa trupat do t
demoralizoheshin. Oficert e AIF do t udhhiqnin trupat Australiane,
duke detyruar Japonezt t trhiqeshin sa m larg, duke shpresuar kshtu
q brigada e 21-t, t forcohej dhe t riorganizohej. M 7 gusht t po
atij viti, Flota e ShBA-s do t kalonte n ofensiv n Betejn e
Guadalcanal. Luftimet zgjatn gjasht muaj rresht, ku si japonezt, si
Amerikant, luftuan ashpr pr t marr nn kontroll ishullin. Ndrkoh,
beteja t tjera detare n territoret n afrsi, do t angazhonin flotn
aleate n luftime. Pr tu prmendur jan Beteja e SavoIsland (Beteja e
Ishullit Savo), Beteja e Cape Esperance, Lufta Detare e Guadal
Kanal dhe Beteja e Tassafaronga. Von n gusht dhe n fillimet e
shtatorit, trupat japoneze tinzarisht do t kryenin nj sulm n pjesn
e lindore t Guineja s Re. Ky sulm nuk do t ishte nj surpriz pr
aleatt. Trupat Australiane do t ishin aty pr t kundrshtuar forcat
japoneze. Kjo do t ishte Beteja e Milne Bay (Beteja e Gjirit t
Milne). Ofensiva Japoneze n 1942 Japonezt do t fillonin nj ofensiv
madhore kundra Kins, pak mbrapa sulmit t saj n Pearl Harbor.
Ofensiva synonte t merrte qytetin e angsha, q ishte nj pik kye pr
Japonezt. Forcat Japoneze ishte prpjekur edhe m par pr t marr
angashan, por n t dy sulmet kishin dshtuar. N nj sulm t till,
japonezt menduan se 120 000 ushtar do t ishin t mjaftueshm, por
Forcat Kineze do t mobilizonin 300 000 trupa. T gjendur n nj
ekuilibr t till, shum shpejt trupat Japoneze do t rrethoheshin dhe
si rrjedhoj do t detyroheshin t trhiqeshin. I Gjith Globi n Luft:
1943 Ofensiva e Sovjetikve dhe Ofensiva Gjermane Mbas dorzimit t
Divizionit t Gjasht t Ushtris Gjermane n Stalingrad, m 2 shkurt
1943, Ushtria e Kuqe do t hidhej n sulm kundra trupave tjera
gjermane. 8 dallg sulmesh do t ndesheshin me ushtrin gjermane gjat
dimrit. Shumica e ktyre sulmeve, u prqendruan prgjat Donit, nj nga
lumenjt afr Stalingradit. N fillim Ushtria e Kuqe do t korrte
sukses, por m von gjermant do t riorganizoheshin. Duke marr
avantazh nga dobsimi i Ushtris Sovjetike, q kishte br gjithashtu
gabimin t zgjerohej shum n terren, Gjermant do t kundra-sulmonin
dhe do t shtinin n dor edhe nj her qytetin e Kharakov si edhe
terrenet n afrsi. Kjo do t ishte fitorja m e madhe strategjike e
Ushtris Gjermane.
24. Ushtar Sovjetik duke kaluar lumin Dnieper. Forcat Gjermane
nga ana tjetr e lumit prgjigjen me zjarr Ushtart gjerman gjat
ofensivs s vers pran nj tanku Tigr ku ushtria gjermane do t merrte
nj goditje t rnd. Vjeshta do t shrbente vetm si nj pengues pr t
zhvilluar luftn. Shirat e rrmbyeshm do ta bnin situatn t vshtir pr
t dyja palt luftuese. Megjithat t dyja ant do t prgatiteshin gjat
ktij intervali pr t luftuar n betejn e vers. Gjermant do t shtynin
disa her ofensivn e tyre, duke br t mundur nj prgatitje sa m t
fort. M 4.6.1943, Wehrmacht do t organizonte nj mbledhje t
prgjithshme. N kt mbledhje u vendos q n ofensivn e vers kundra
Trupave Sovjetike, t prqendrohej artileria m efektive n dispozicion
e prdorur gjat Lufts s Dyt Botrore. Kjo ofensiv do t hidhej kundra
sovjetikve n afrsi t qytetit t Kursk. Ishte e qart pr sovjetikt q n
kt linj defensive do t kishte nj sulm s shpejti dhe prandaj ata do
t drgonin prforcime n kt pik. Kjo u b e mundur me hapjen e
transheve, furnizim me armatim dhe ushtar, duke shpresuar se
sovjetikt do t prgatisnin nj mbrojtje t fort n kt mnyr. Gjermant do
t sulmonin vijn defensive t sovjetikve si nga jugu, ashtu edhe nga
veriu, duke shpresuar t takoheshin n qendr. N se Gjermant do t
takoheshin n qendr, vija defensive mendohej se do t binte dhe 60
Divizione Sovjetike do t kapeshin rob. Megjithat kjo ishte vetm nj
presupozim i gjeneralve gjerman, sepse n t vrtet forcat gjermane n
veri do t bnin shuma pak prpara. N veri mbrojtja Ruse qndronte e
pathyeshme, por n jug situata po shkonte pak keq dhe gjermant po
avanconin gjithmon e m shum. Duke iu friksuar nj penetrimi nga ana
e forcave gjermane n kt zon (q njkohsisht mund t lente njsin
mbrojtse n veri t zbuluar), sovjetikt do t sillnin prforcimet e
tyre. Kjo do
25. t njihej si Beteja e Kurskut. Beteja e Kurskut, do t ishte
beteja m e madhe e tankeve n t gjith historin. Luftimet do t
zhvilloheshin n afrsi t qytetit t Prokhorovka dhe beteja do t
merrte nj kthes krejt ndryshe nga ajo q Gjeneralt Gjerman kishin
menduar. Artileria dhe armatimet e tankeve gjermane, do t mbaronin
shpejt. Njsit gjermane tashm ishin t lodhura nga luftimet, ndrkoh q
sovjetikt, duke prfituar nga kjo situat, filluan nj kundr-ofensiv.
N kt gjendje, Trupat Ushtarake Gjermane do t trhiqeshin. Nga kjo
ofensiv n ver, gjermant do t humbnin pozicionin e tyre t mparshm
duke u trhequr akoma m mbrapa. Sovjetikt m von do t lironin
Kharakovin, pas nj fitoreje t bujshme n Kursk. Shirat e rrmbyeshm t
Vjeshts, bindn Hitlerin t merrte vendimin pr nj trheqje t
prgjithshme n gusht, deri n linjn e lumit Dnieper, q kontrollohej
nga trupat gjermane. Ndrkoh q muajt ndiqnin njri tjetrin, dhe
ndrkoh q shtatori i linte vnd tetorit, Gjermant do t
ndrgjegjsoheshin se ishte me t vrtet e pamundur t mbaje nn kontroll
Dnieperin. Forcat Sovjetike do t gjenin mnyrn pr t kaluar lumin dhe
qytetet e rndsishme t Dnieperit do t binin nj nga nj, duke filluar
me qytezn e Zaporozhye, pr t vazhduar m von me rnien e
Dnepropetrovsk. N fillimet e nntorit, sovjetikt do t kalonin n t dy
ant e Kievit dhe do ta lironin kryeqytetin e Ukrains. Gjat
Krishtlindjeve, Forcat Ukrainase do t sulmonin n Korosten. Tashm
Sovjetikt kishin rrug t hapur. Sovjetikt do t avanconin deri tek
kufijt Sovjetiko-Polake t vitit 1939. Kjo tregonte hapur avancimin
e tyre ndaj Gjermanis, e cila po humbte betej mbas beteje.
Kapitullimi i Italis Forcat e boshtit do t dorzoheshin n Tunizi m
13 maj 1943 dhe me kt dorzim, 250 000 ushtar do t binin rob n duart
e Aleatve. Fushata n Afrikn e Veriut, kishte qen nj disfat pr
Italiant. N kt gjendje, Aleatt do t hidheshin n sulm kundra Italis
n brthamn e saj. Aleatt n Operacionin Husky, pushtuan Sicilin n 10
korrik. Vetm pr pak muaj ishulli do t binte dhe pushteti i
Musolinit gjithashtu. M 25 korrik ai do t hiqej nga detyra nga
Viktor Emanueli i Tret (Mbret i Italis) dhe do t arrestohej m von
me aprovimin e Kshillit t Lart Fashist. Nj qeveri e re do t
formohej. Kjo qeveri e re, q mori fuqin menjher n dor, do t
drejtohej nga Pietro Badoglio. Kjo qeveri deklaroi se Italia do t
qndronte e angazhuar n luft. Megjithat n t njjtn koh, Pietro kishte
filluar bisedimet me Aleatt pr paqen, edhe pse kto bisedime ishin t
fshehta. Aleatt do t pushtonin pjesn kryesore t Italis m 3 shtator
1943. Italia do ti dorzohej zyrtarisht Aleatve m 8 shtator, pas
negociatash t shumta. Familja mbretrore dhe qeveria e Pietro
Badoglios, u arratisn pr n jug t Italis, duke ln Ushtrin Italiane
pa urdhr. Ndrkoh q Italia nuk po prbnte m nj problem pr Aleatt,
luftimet u morn n dor nga Gjermant, t cilt detyruan Aleatt t
ndalonin krejtsisht hapin e tyre gjat dimrit t 1943 dhe 1944. Kjo u
njoh si Linja e Gustavit, n jug t Roms. N veri, Musolini me
26. mbshtetjen e Partis Naziste, do t formonte nj qeveri kukull
e njohur me emrin Republika Sociale Italiane ose Republika e Sal-s.
Betejat n Atlantik Erich Raeder ishte Komandanti i prgjithshm i
Flots Gjermane nga tetori i vitit 1928 deri n janarin e vitit 1943
Betejat n Atlantik gjithashtu do t rezultonin n avantazh t Aleatve.
Beteja pr Atlantikun do t merrte kthes n fillimet e 1943. Gjat ksaj
kohe aleatt kishin studiuar mnyrn e luftimit t Ushtris Gjermane si
edhe kishin msuar nga gabimet e bra m par. Teknologjia e re do t
prdorej n mnyr efektive kundra nndetseve t gjermanve. Megjithse dy
nga karvant e Aleatve psuan dme t mdha gjat ktij viti, edhe
nndetset gjermane psuan shum humbje, duke br kshtu q ata t hiqnin
dor nga ofensiva e tyre kryesore n Atlantik. Aleatt gjithashtu
kishin rifilluar transportimin e ndihmave pr Bashkimin Sovjetik me
an t karvanve detare nga veriu. N dhjetor, beteja m e madhe n
Atlantik do t fillonte, kur Flota Mbretrore e Britanis (Royal Navy)
do t ndeshej me Flotn Gjermane. N betejn e Kepit t Veriut (Battle
of North Cape), Flota Gjermane do t humbiste edhe anijen-luftarake
t fundit, Kruiserin Scharnhorst, i cili do fundosej nga HMS Duke of
York, HMS Belfast si edhe anije t vogla t tjera. N kt vit, Aleatt
do t tregonin hegjemonin e plot n Atlantik dhe rreziku i Flots
Gjermane do t zvanitej plotsisht n kt hemisfer ujore t globit.
Oqeani Paqsor n 1943 N 2 janar, Buna, Guineja e Re u kap nga
Aleatt. Me kapjen e ktij territori, Porti Moresby mund t flinte i
qet. Deri m 22 janar 1943, Forcat Aleate ia kishin arritur qllimit
t tyre pr t izoluar Forcat Japoneze n lindje t Guines s Re.
Gjithashtu Aleatt kishin prer rrugt kryesore t furnizimit t forcave
armike. M 8 shkurt, Aleatt e deklaruan Guadalcanal-in t sigurt.
Fill pas ksaj, Forcat Amerikane dhe Australiane ndrmorn fushatn e
gjat pr
27. rimarrjen e pjesve t pushtuara t ishullit Solomon.
Rezistenca do t ishte e ashpr edhe pse ishulli do t merrej
plotsisht n vitin 1943. Nj tank i Ushtris Amerikane i tipit M4A2, n
plazhin e Tarawa-s N nntor, Flota Amerikane fitoi Betejn e
Tarawa-s. Pavarsisht nga fitorja, Flota e ShBA do t psonte humbje t
shumta dhe kjo do t shkaktonte reagime t shumta n ShBA. Opinioni
publik nuk mund t kuptonte gjith kto humbje pr nj ishull t vogl dhe
t parndsishm. Nga kjo situat, Flota Amerikane do t prshtaste planin
Island hopping (Shpresa e Ishullit). Ky plan synonte anash-kalimin
e disa ishujve t fortifikuar japonez dhe prqendrimin e trupave t
kufizuara t aleatve, n ato territore q mendoheshin se kishin rndsi
jetsore pr luftn. Pra qllimi i thjesht ishte ndrprerja e
furnizimeve t ktyre vndeve t fortifikuar, duke e detyruar armikun t
dilte vet nga loja. Mbas marrjes s ishujve kryesor, Amerika
shpresonte t sulmonte dhe t mposhte me lehtsi ato vende q do mund
ti kushtonin shum n se sulmoheshin pr momentin. Nj plan i till
rezultoi me sukses pr flotn Amerikane. Flota e ShBA-s e bri t
mundur kt plan me an t nndetseve q shrbenin pr t prer linjat e
furnizimeve t ktyre vendeve armike. Lufta Japoneze dhe Azia
Juglindore Beteja e angade n Kin do t konsiderohej si Stalingradi i
Azis. Gjithka filloi me sulmin e japonezve ndaj provincs Hunan m 2
nntor t 1943. Askush nuk do t tregonte supremaci n kt betej. Beteja
e angde-s do t ndryshonte her n favor t Ushtris Kineze dhe her n
favor t Ushtris Japoneze edhe pse si prfundim, qyteti mbeti n duar
t forcave kineze. Ushtria Kineze ndoqi nj strategji defensive. Ata
shpresonin pr nj kundr-ofensiv t Aleatve ndrkoh q vet
organizoheshin pr t ndrtuar nj ushtri m t fuqishme. Pr kt betej nga
ana japoneze ishin mobilizuar 100 000 trupa. N t vrtet Ushtria
Kineze ishte e ndar n dy ushtri. Njra ushtri ishte Ushtria
Nacionaliste Kineze Kuomintang nn urdhrat e iang Kai-shek dhe
Ushtria Komuniste e Kins nn urdhrat e Mao Cedunit. T dy kto ushtri
ishin kundra sundimit japonez, por duke qen se ndanin ideale t
ndryshme, nuk morn kurr mundimin t bashkoheshin bashk. Kuptohet q
kishte bashkpunim por ky bashkpunim ishte i dobt dhe jo i
28. mirfillt. Konfliktet midis nacionalistve dhe komunistve
kishin filluar prpara se lufta t fillonte dhe do t vazhdonte edhe
pas lufts. Japonezt do t kapnin nj pjes t gjer t Burms dhe
detyrimisht do t bllokonin Rrugn e Burms q i shrbente Aleatve pr t
furnizuar Ushtrin Nacionaliste Kineze. Kjo detyroi Aleatt q t
krijonin nj rrug t gjat e t mundimshme transporti nga India. Kjo
ishte arsye q trupat kineze, pas nj trheqje strategjike, do t
furnizoheshin prsri me armatime dhe nn komandn e Gjeneralit Joseph
Stilwell, do t prpiqeshin t hapnin Rrugn Ledo, duke u prpjekur t
zvendsojn rrugn e Burms. Por kjo do t krkonte prdorimin e shum
mekanizmave teknologjike dhe nj pun inxhinierike t mir. Kto do t
ishin ngjarjet e fundit q do t prcillnin 1943-shin. I Gjith Globi n
Luft: 1944 Ushtria e Kuqe Prsri n Ofensiv N veri-perndim ofensiva e
Sovjetikve n janar t 1944-s i kishte dhn fund rrethimit t
Stalingradit. Gjermant do t trhiqeshin me kujdes nga Leningradi.
Tashm vija e Trupave Gjermane do t ngushtohej dhe nj vij mbrojtse
do t formohej n liqenet e jugut. N jug, n mars dy njsi sovjetike do
t rrethonin Ushtrin e Par t Panzerave t drejtuar nga Generaloberst
Hans-Valentin Hube, pak n veri t lumit Dniestr. Gjermant i mbathn
nga kurthi ku e kishin mbrthyer veten vetm n muajin prill. Nga kjo
trheqje shum nga trupat gjermane do t shptonin, por gjermant do t
lenin mbrapa shum makineri t rnda lufte dhe armatime. N fillimet e
majit, Njsia Ushtarake 3 e Ukrains si pjes e Ushtris s Kuqe, do
angazhohej kundra Njsis Ushtarake 17 Gjermane. Njsia 17 ishte ln
mbrapa q kur se Trupat Gjermane ishin trhequr nga Ukraina. Beteja
ishte padyshim nj fitore e Ushtris s Kuqe. Vetm gjat prpjekjes pr
arratisje prmes Detit t Zi, do t humbnin jetn 250 000 trupa
gjermane dhe rumune. Gjat prillit, Ushtria e Kuqe do t sulmonte
vazhdimisht pran qytetit t Iashi n Rumani. Sovjetikt shpresonin n
kt mnyr, kapjen e territoreve strategjike. Megjithat trupat
gjermane dhe rumune do t mbronin pozicionin e tyre me sukses dhe n
fund t prillit territoret e rndsishme pr sovjetikt mbetn n duar t
gjermanve. Sulmi n Trgul Frumos ishte prpjekja e fundit e forcave
sovjetike pr t arritur qllimin e tyre. Me marrjen e atyre
territoreve, sovjetikt synonin prgatitjen e ofensivs gjat vers. Nj
vnd i prshtatshm ky pr tu futur n Rumani. Me avancimin e Forcave t
Ushtris s Kuqe, Trupat Gjermane do t pushtonin Hungarin. Pushtimi i
Hungaris u b i mundur m 20 mars t 1943 dhe kjo u b me arsyen se
Adolf Hitleri nuk besonte se udhheqsi i Hungaris, Admirali Mikls
Horthy do t qndronte besnik pr shum koh. Ndrkoh n shkurt, Finlanda
u prpoq t vendoste nj lidhje
29. paqeje me Sovjetikt. Marrveshja pr paqe kishte disa kushte
q Finlanda nuk dshironte ti pranonte. Pra do t lindnin kontradikta
midis Mosks dhe Finlands. Por kur m 9.6.1944 Ushtria e Kuqe do t
ndrmerrte nj ofensiv kundra ksaj t fundit, Finlandia do e pranonte
marrveshjen pa kushte. Bombardimet Ajrore mbi Gjermani Artikulli
kryesor: Beteja e Berlinit (Bombardimet Ajrore). N muajin e gjasht
t 1944, gjermant do t prdornin raketn e par t tipit kruiser kundra
Anglis. Kjo raket u pagzua nga Britanikt si V-1 flying bomb (Bomba
Fluturuese V-1), e cila do t ndiqej nga V-2 rocket (Rraketa V-2).
Kjo e fundit (gjithashtu e prdorur pr her t par n luft), ishte nj
raket e mbushur me lnd plasse dhe mund t komandohej n distanc. Test
i Rakets V-2 n Peenemunde, Gusht 1943. Britanikt u gjendn t
paprgatitur ndaj ktyre raketave t reja, q pr kohn zotonin nj
teknologji t nivelit t lart. Megjithat Forcat Ajrore t ShBA-s,
Britanis dhe Kanadas, do t sulmonin rnd Luftwaffe-in (Forcat Ajrore
Gjermane). Kshtu bombardimet ajrore masive do t fillonin. Kto
bombardime zakonisht kishin pr synim qytetet e mdha n brendsi t
Gjermanis. Kjo nism u mor nga komandanti n detyr Marshall Herris
(Air Chief Marshall Harris), q m pas do t merrte edhe nofkn Bomber
Haris. rilli do t urdhronte bombardimet e terrorit, q synonin
bombardime masive t tilla, sa q qyteti t mund t bhej rrafsh me
tokn. N kt mnyr, fabrikat gjermane do t shkatrroheshin
krejtsisht
30. dhe puntort gjerman do t mbesnin pa streh gjithashtu.
Bombardimet masive zakonisht prfshinin angazhimin e 600 deri n 1000
bombarduesish t rnd. Zakonisht objektivat ishin qendra t
industrializuara, baza nndetsesh, rrug hekurudhore si edhe
depozitat e nafts, edhe pse nga fundi i bombardimeve, njsit q
lshonin Bomba Fluturuese V-1 dhe Raketa V-2 do t bheshin objektive
primare, pasi ata shkaktonin shum dme mbi Britani. Nj gj e till
ishte shum pr Luftwaffe-n. Forcave Ajrore Gjermane nuk i kishin
mbetur m shum se disa avion q nuk mund t bnin shum prpara nj force
t till ajrore si ajo e aleatve. Duke mos dashur t dalim nga 1944, e
rndsishme sht t themi se deri n 1945, q kur se kto bombardime
kishin filluar, t gjith qytetet e mdha t Gjermanis ishin kthyer n
grmadha. Nj sy mbi Italin dhe Ballkanin Me kapitullimin e Italis,
Trupat gjermane morn n dor situatn dhe Linja Gustav do t formohej n
pjesn jugore t Maleve Apenine (n jug t Roms). Aleatt nuk mundn ta
thyenin kt linj dhe menduan se nj zbarkim detar n Anzio do t ishte
m e logjikshme. Zbarkimi u b i mundur m 22 janar 1944 dhe
operacioni u quajt Operacioni Shingle. Ky veprim nuk dha rezultatet
e pritura pasi njsit ushtarake n kt zon u rrethuan me shpejtsi nga
gjermant. T pa aft t bjn shum kundra Linjs s Gustavit me dshtimin e
operacionit Shingle, Aleatt vendosn ta thyenin kt linj me sulme
qendrore. M 15 shkurt manastiri i Monte Kassino (nj manastir ky
shum i vjetr), u shkatrrua nga bombarduesit B-17 dhe B-26, pasi
mendohej se godina po prdorej nga Trupat Gjermane pr vendosje
artilerie. Dy dit pas bombardimeve, trupat parashutiste gjermane u
dyndn n grmadhat e ndrtess pr ta mbrojtur. N luft e sipr pr kt
territor, pas plot katr bombardimesh nga ana e aleatve, aleatt do t
humbnin 54 000 trupa ndrsa gjermant 20 000 trupa. Vetm mbas shum
muajsh, Linja e Gustavit do t binte dhe Aleatt patn mundsi t
marshonin pr n veri. M 4.6.1944, Roma do t lirohej nga Aleatt, q m
pas n gusht do t arrinin deri n Florenc. M pas ata do t ndalonin
prsri n dimr dhe nj linj tjetr do t formohej. Kjo linj u njoh me
emrin Linja e Gotiks. Ndrkoh Gjermania u trhoq nga Ballkani, edhe
pse Hungaria u mbajt e pushtuar deri n shkurt t 1945-s. Rumania u
kthye kundra Gjermanis n gusht t 1944, duke krcnuar linjat gjermane
me Ukrainn, q ishte e vetmja rrug trheqjeje e trupave gjermane n at
territor. Bullgaria do t dorzohej n shtator. Rreth Revolts
Polake
31. Sovjetikt avanconin dhe lshonin vazhdimisht ofensiva t rnda
kundra ushtris gjermane. M 22.6.1944, Operacioni Bagration ishte nj
ofensiv q prfshinte rreth 2.5 milion njerz dhe rreth 6000 tanke.
Qllimi i Operacionit Bagration ishte pastrimi i qytetit Belarus nga
trupat gjermane. Beteja do t ishte nj sukses pr sovjetikt dhe
disfat pr gjermant. Batalioni Gjerman Qendror u shkatrrua nn furin
e tankeve dhe Wehrmacht (ushtria gjermane) humbi 800 000 trupa,
duke psuar kshtu goditjen m t rnd n historin e saj. Sovjetikt do t
avanconin m tutje dhe m 31 korrik do t ishin n dyert e Varshavs.
Avancimi i Ushtris s kuqe i bri Polakt t merrnin shpres se shum
shpejt ata do t liroheshin. N Varshav revoltat do t fillonin dhe me
1 gusht t 1944, nj nga operacionet m t gjer t kohs do t fillonte.
Me Operacionin Furtuna, Rreth 40 000 lufttar t rezistencs Polake
morn n dor qytetin. Megjithat Ushtria e Kuqe nuk do t avanconte m
tepr dhe ndihma e vetme q do t merrnin polakt nga sovjetikt, ishte
artileri e rnd. Ndrkoh trupat gjermane do t organizoheshin. Ata
lvizn n brendsi t qytetit me qllim q t shuanin revoltn. Revolta
mbaroi m 2 tetor 1944, me trupat gjermane fitimtare. Kta t fundit
shkatrruan edhe at pjes q kishte mbetur nga qyteti i Varshavs.
D-Day - Zbarkimi i Aleatve n Normandi Zbarkimi i Aleatve n Normandi
m 6.6.1944 6.6.1944, D-Day (shqiptimi Di Dei Dita D). Trupat Aleate
t prbra kryesisht nga ushtar amerikan, britanik dhe kanadez, do t
sulmonin Normandin q ishte nn pushtimin e Gjermanis Naziste.
Rezistenca gjermane ishte e fort dhe e mir pozicionuar, sidomos n
plazhin Omaha dhe qytetin e Caen (Kaen). N muajin e par, Aleatt do
t fitonin terren. Luftime t ashpra do t ndodhnin n kto toka me pyje
t dendur dhe fusha t gjera q pikrisht pr kt faun do t merrnin emrin
luftimet Bocage (fjal n frngjisht). Por n t vrtet Aleatt hovin do
ta merrnin vetm gjat Operacionit Kobra n Saint-L, nj qytet n veri t
Francs. Gjat gushtit, Armata e Shtat Gjermane dhe Armata e Pest e
Panzerave ishin rrethuar gati krejtsisht n Falaise. 50 000 ushtar u
zun rob por nj pjes e mir e ushtris, arriti t
32. dal nga rrethimi dhe t iki. Forcat aleate q vepronin n
Itali u detyruan t pushtonin Riviern Franceze dhe m 15 gusht, bn t
mundur lidhjen me trupat n Normandi. M 19 gusht, Rezistenca
Franceze n Paris, ngriti krye kundra pushtuesve gjerman. Njsia
Franceze nn komandn e Gjeneralit Jacques Leclerc, q erdhi n qytet
drejt e nga Normandia, mori deklaratn e dorzimit t forcave gjermane
atje dhe kshtu m 25 gusht, Parisi m n fund ishte liruar. Ofensiva
Gjermane dhe Kundr-ofensiva e Aleatve N dhjetor, ushtria gjermane
do t lshonte ofensivn e fundit n frontin perndimor. Kjo ofensiv, q
ishte angazhimi i fundit gjerman n luft do t njihej me emrin Beteja
e Bulge. Hitleri shpresonte se duke prdorur teknikat luftarake si
ajo q ishte prdorur gjat Ofensivs s Ardenes n 1940 ku ushtria
gjermane kishte fituar betejn n mnyr t shklqyeshme, Aleatt do t
trhiqeshin deri diku. N kt mnyr sipas Hitlerit trupat Aleate do t
binin dakord pr negociata paqeje. N fillimet e ksaj beteje,
gjermant korrn sukses. Ky sukses erdhi si pasoj e kapjes s trupave
Aleate n mnyr t paprgatitur. Grupi ushtarak i panzerave gjerman
Kampfgruppe Peiper t drejtuara nga Jochen Peiper do t shkonte shum
larg. Avancimi i ktyre trupave n linjat e trupave amerikane, u
quajt Beteja e Bulge (fjala Bulge merr kuptimin e Avantazh). Moti i
keq favorizoi kt ofensiv duke i dhn pr momentin avantazh trupave
gjermane pasi trupat e aviacionit t Aleatve, nuk mund t prdoreshin.
Megjithat rezistenca e trupave amerikane n Saint Vith do t ishte e
fort dhe e vendosur pr t mbajtur pozicionet e tyre. Marshimi i
trupave gjermane do t ndalonte shpejt. Ushtria e Tret e ShBA-s me
gjeneralin George Patton n krye, do t merrte n dor situatn. Rreziku
gjerman do t shuhej dhe fal kundrsulmeve t ndryshme t trupave
ushtarake t ShBA-s, nj pjes e mir e divizioneve gjermane do t zihej
ngusht. Trupat e mbetura gjermane do t detyroheshin t trhiqeshin n
Gjermani. Kto beteja konsiderohen si nga betejat m t prgjakshme t
trupave amerikane n frontin e perndimit. Lufta Sino-Japoneze dhe
Azia Juglindore
33. B-29 duke bombarduar mbi Japoni. N prillin e 1944, japonezt
do t lshonin sulmin e njohur me emrin Operacioni Ichigo. Kjo u b pr
t siguruar territoret hekurudhore prmes territoreve t pushtuara nga
Japonia, dhe pjess verilindore t Kins, Kores dhe Azis Juglindore. N
kt mnyr ata shpresonin se do mund t shkatrronin bazat ajrore t
ShBA-s q ndodheshin n at territor. N muajin e gjasht t po atij
viti, japonezt mobilizuan 360 000 trupa dhe pushtuan angasha-n pr
her t katrt. Ky kishte qen numri m i madh i prdorur nga forcat
japoneze gjat t gjith lufts Sino-Japoneze. Numri i madh i ushtarve
do t jepte efektet e veta dhe mbas 47 dit luftimesh t prgjakshme,
qyteti do t binte n duar t forcave japoneze. Deri n nntor, japonezt
kishin marr gjithashtu qytetin e Guilin dhe Liuzhou, t cilt kishin
shrbyer si baza t avjacionit amerikan pr t bombarduar Japonin.
Megjithat, me sa dukej japonezt ishin larg nga ndalimi i trupave
ajrore amerikane, sepse amerikant mund t bombardonin srish Japonin
me an t bazave ajrore q dukej se i shtinin n dor shum shpejt. Kto
baza mbinin si krpudhat mbas shiut, gjithmon t palodhura pr t
bombarduar qytetet e armikut t tyre. N dhjetor, forcat japoneze
arritn French Indochina (firma e nafts n duar t holandezve n
territorin e Indonezis), dhe arritn t prmbushnin objektivin e tyre
pr t shtn dor mbi floririn e zi (pra naftn), edhe pse kjo i kushtoi
atyre shum. Japonia nuk mund t knaqej me nj fitore si ajo e Pirros.
Ndrkoh n Azin Juglindore, Amerikant do t kishin prfunduar rrugn
Ledo (Ledo Road), q lidhte m n fund Indin dhe Kinn me qllim
furnizime ushtarake. Kjo do t shtynte forcat japoneze dhe n mars t
1944-s do t vendosnin t sulmonin Indin. Ky marshim n kryeqytetin e
Indis, nuk do t ishte nj shtitje n park pr trupat japoneze, sepse n
Indi, trupat britanike n aleanc me ato indiane do t kundrshtonin
rnd kt
34. "marshim". Trupat japoneze u prpoqn t shkatrronin trupat
britanike dhe indiane n Imfal (Imphal). Luftimet q u zhvilluan
ishin t ashpra. Japonezt do t merrnin hov n fillimet e luftimeve.
Trupat aleate, pavarsisht se ndodheshin t rrethuara, furnizoheshin
vazhdimisht nga qelli me ushqime dhe armatime, deri sa trupat e
freskta t aleatve do t vinin aty dhe do t thyenin rrethimin e
trupave japoneze me lehtsi, pasi ksaj radhe trupat luftuese
japoneze ishin t sfilitura nga luftimet e vazhdueshme dhe pa
furnizime. Japonezt u trhoqn mbrapsht duke ln pas rreth 85 000 t
vdekur nga radht e tyre. Nj nga disfatat m t mdha t trupave
japoneze n luftn e madhe t Azis. I Gjith Globi n Luft: 1945
Ofensiva e Madhe e Sovjetikve; 60 KM larg Berlinit M 12 janar t
1945, Ushtria e Kuqe dukej se ishte gati pr ofensivn e radhs.
Trupat e Konevit, t pozicionuara afr lumit t Vistuls, sulmuan
trupat gjermane n territorin jugor t Polonis duke u zgjeruar m tej
dhe duke u afruar n Sandomierz. M 14 janar, Trupat e Rokosovskit do
t sulmonin nga lumi Narev, n veri t Varshavs. Ata thyen me sukses
trupat mbrojtse gjermane prgjegjse pr Prusin Lindore (emri i nj
territori q nuk egziston m nn kufirin e Gjermanis). Trupat e
Gjeneralit Zhukov, do t sulmonin n qendr nga territori i tyre afr
Varshavs. Fronti gjerman, u rrnua krejtsisht nga kjo ofensiv e
madhe e Ushtris s Kuqe. M 17 janar 1945, Zhukovi hyri n Varshav dhe
vetm dy dit m von, trupat e tankeve ruse nn komandn e ktij t
fundit, do t shtinin n dor edhe qytetin e Lodz. N po t njjtn dit,
trupat e Konevit arritn m n fund kufijt q Gjermania kishte pasur
prpara lufts. N fundin e javs t ksaj ofensive t madhe, sovjetikt
kishin br prpara 160 kilometra n frontin gjerman me nj gjersi t
madhe veprimi prej 650 kilometrash. M 13 shkurt t po atij viti,
sovjetikt shtin n dor Budapestin. N eufori e sipr, n fund t muajit
ushtria e kuqe do t marshonte deri n lumin Oder, duke ln vetm nj
distanc prej 60 kilometrash nga Berlini. 60 kilometra ishin gjithka
q ndanin sovjetikt nga fitorja prfundimtare. Ofensiva e Dimrit,
Aleatt n sulm M 14 janar 1945, Trupat Luftuese XII Corps (ose Njsia
e Dyt Ushtarake Britanike), do t lshonin Operacionin Blackcock.
Operacioni me karakter ofensiv, kishte si synim pastrimin e
Trekndshit t Roer. Ky trekndsh nuk ishte asgj tjetr m shum se nj
territor strategjik n duart e trupave gjermane, i vendosur midis
riviers Maas dhe Roer, n jug t Roermond. deri me dat 27 t po atij
muaji, trupat gjermane do t shtyheshin thell n lindjen e Roer.
Konferenca e Jalts dhe Konferenca e Potsdam
35. Artikulli kryesor: Konferenca e Jalts . Artikulli kryesor:
Konferenca e Potsdamit . Nga e majta n t djatht dallohen Uinston
rchill, Franklin D. Rusvelt dhe Josif Stalin n Konferencn e Jalts m
1945. M n fund Gjermania ndodhej n fijen e perit, dhe udhheqsit e
mdhenj t ShBA-s, Britanis s Madhe dhe Bashkimit Sovjetik vendosn t
takoheshin n Jalt. Konferenca e Jalts prfshiu presidentin e ShBA,
Ruzvelt, liderin e pa diskutueshm t Bashkimit Sovjetik, Josif
Stalin dhe Ministrin e Par (ose m sakt kryeministrin) e Britanis s
Madhe Uinston rill. Konferenca filloi m 4 shkurt t 1945 dhe zgjati
7 dit, deri n 11 shkurt. N kt konferenc u trajtuan shum tema ku m t
rndsishmet ishin: 1. N prill t 1945 vendet fituese do t
rimblidheshin prsri pr t formuar Kombet e Bashkuara. 2. Polonia do
t kishte zgjedhje t lira, pa presione nga sovjetikt. 3. Vendet
satelite t Bashkimit Sovjetik do t reformoheshin dhe do t merrnin
ndihm me qllim restaurimin e tyre. 4. Sovjetikt do t sulmonin
trupat e mbetura japoneze n Kin, tre muaj mbas kapitullimit t
Gjermanis Naziste. 5. Kufijt e Polonis do t zhvendoseshin nn
kurrizin e territorit t Gjermanis. Gjermania do t humbiste shum
toka dhe Rusia do t prfitonte gjithashtu. Edhe mbas aprovimit pr
shkatrrimin e Murit t Berlinit, Rusia mbajti t njjtin qndrim duke
deklaruar se nuk do t kishte ndryshime kufijsh. 6. Si tem dytsore n
kto diskutime, jan pr tu theksuar diskutimet n lidhje me detin e
Mesdheut dhe hapjen e gjireve pr flotn Ruse pr qllime tregtare dhe
luftarake n territoret q kishin rndsi pr t. Kjo prekte kryesisht
territoret e Turqis. Kto ishin disa nga pikat me rndsi q do t
trajtoheshin n konferencn e Jalts. M von, m 17 korrik, nj tjetr
konferenc do t zhvillohej midis fuqive t mdha. Kjo
36. konferenc do t zhvillohej n Potsdam, jasht qytetit t
Berlinit dhe do t zgjaste deri m 2 gusht t po atij viti. N kt
konferenc, aleatt do t binin dakord pr ndarjen e territorit t
Gjermanis. Kjo e fundit do t ndahej n katr territore, q do t
kontrolloheshin nga Britanikt, Amerikant, Francezt dhe Sovjetikt.
Gjithashtu, ShBA dhe Britania e Madhe, do t ndryshonte qndrim ndaj
Sovjetikve duke u trhequr nga disa pika q ata kishin pranuar n
konferencn e Jalts, edhe pse kjo nuk shkaktoi ndonj problem ose
ndonj ndodhi t padshirueshme. N Konferencn e Potsdamit do t
parashtrohej gjithashtu edhe nj ultimatum ndaj Japonis. Nga kjo e
fundit krkohej dorzimi i menjhershm dhe trheqja nga territoret e
Kins. N se ajo nuk do vepronte sipas ultimatumit, kjo do t kishte
shum pasoja t rnda pr Japonin. Beteja pr Berlinin Sovjetikt n
Berlin. Ushtria e Kuqe kishte mbrritur n Berlin edhe pse marrja e
ktij t fundi do t rezultonte nj fushat shum lodhse dhe me humbje si
pr sovjetikt ashtu edhe pr gjermant. Sulmi ndaj Berlinit nga ana e
sovjetikve, do t fillonte m 16 prill. M 24 prill, tre grupe
ushtarake do t rrethonin qytetin. Asgj nuk mund t futej ose t dilte
m nga kryeqyteti Gjerman. Ather, Hitleri, si nj ndrmarrje e
mjerueshme do t bnte thirrje pr ndihm te civilt. Duke rekrutuar
adoleshent dhe persona t moshuar, milicia Volkssturm (q n shqip do
t merrte kuptimin Stuhia e Popullit), do t formohej pr t luftuar
kundra nj ushtrie me prvoj si ajo e sovjetikve. Milicia do t kishte
edhe mbshtetjen e atyre veteranve q kishin luftuar edhe m par.
Beteja mori pamjen m t egr t saj dhe Berlini do binte shtpi mbi
shtpi dhe lagje mbi lagje. Nga luftimet n Berlin, pala e sovjetikve
do t kishte 305 000 t humbur, ndrsa nga ana gjermane do t kishte
325 000 t vdekur. Hitleri dhe do t fshihej n bunkerin e tij nga ku
mendohet se dilte shum radh (kjo prfshin edhe filmimet e dekorimit
t fmijve nga ana e Hitlerit q mendohet se jan xhiruar afr bunkerit
ku strehohej). M 30 prill t vitit t fundit t lufts, ai do t kryente
vetvrasje pr mos t rn n duart e sovjetikve; gruaja e tij Eva Braun
gjithashtu do t kryente vetvrasje.
37. Aleatt n Perndim Gjenerali Omar Bredli. Von n janar, aleatt
do t rifillonin marshimin e tyre n Gjermani. Pengesa e fundit q i
ndante aleatt nga Gjermania, ishte lumi Rajn. Por edhe ky i fundit
do t kalohej n mars t 1945-s. Kalimi u b i mundur vetm pas kapjes s
urs s Ludendorf n Remagen. Pasi aleatt kaluan Rajnin, britanikt do
t shkonin n veri-lindje drejt Hamburgut, duke kaluar lumin Elbe pr
t lvizur m tutje drejt Danimarks dhe Detit Baltik. Njsia ushtarake
e nnt e amerikanve do t drejtohej pr nga jugu, ndrsa njsia
ushtarake e par amerikane do t drejtohej pr nga veriu. Kto njsi
ushtarake drejtoheshin nga gjenerali n fuqi Omar Bredli. Ky i
fundit kishte nn komand nj numr t konsiderueshm ushtarsh. M 4
prill, rrethimi i Grupit B t trupave gjermane u b i mundur.
Gjermant u izoluan bukur n xhepin e Ruhrit ku 300 000 prej tyre do
t dorzoheshin, duke u shpallur si t burgosur lufte. Aleatt ather
(njsia ushtarake e nnt e amerikanve dhe njsia ushtarake e par
amerikane) do t drejtoheshin nga lindja. Ata do t ndalonin n Elbe,
dhe n muajin prill aleatt perndimor do t prplaseshin me aleatt e
tyre lindor, sovjetikt. Mbase kjo sht arsyeja q shum historian e
pranojn iden se aleatt perndimor n t vrtet po dyndeshin mbi
Gjermanin thjesht pr t ndalur nj rrezik sovjetik. N librin e
gjeneralit Zhukov (volumi i dyt i botuar edhe n shqip), Zhukovi
hedh nj mendim se me at ritm, Ushtria e Kuqe mund t kalonte n dor t
gjith Evropn q nuk mbahej m n kmb. Megjithat, gjithmon sipas
librit, Zhukovi shprehet se Stalini kishte plane t tjera. Kuptohet
q kto jan mendime q debatohen edhe sot e ksaj dite.
Kapitullimi
38. Gjermania Admirali Karl Dnic do t bhej kryetari dhe
udhheqsi i Gjermanis pas vetvrasjes s Adolf Hitlerit. Tashm ishte e
qart q lufta ishte e humbur. Trupat gjermane dorzuan Berlinin n
duart e sovjetikve m 2 maj 1945. Shprthimi i bombs atomike n
Hiroshima. Japonia dorzohet. Pakti i kapitullimit do t firmosej n
anijen e flots s ShBA, Misuri. Forcat gjermane akoma vepruese n
Itali do t dorzoheshin te aleatt perndimor, n po t njjtn dat. Dy
dit m von, trupat ushtarake gjermane n Danimark dhe Holand do t
vepronin n t njjtn mnyr. Kapitullimi i forcave gjermane n Itali do
t ishte i diskutueshm. Sovjetikt do t akuzonin Britanin e Madhe dhe
ShBA-t, pasi kta t fundit (gjithmon sipas sovjetikve), n mars t
1945-s, me an t "Operacionit Lindja e Diellit" (Operation Sunrise),
n mnyr sekrete po bnin marrveshje paqeje me Gjermanin. Ndrsa
komandanti i trupave gjermane n Rheims t Francs, do t