CÜMLE ve CÜMLENİN CÜMLE ve CÜMLENİN ÖĞELERİÖĞELERİ

Bir düşünceyi, duyguyu, dileği veya Bir düşünceyi, duyguyu, dileği veya haberi tam olarak anlatmak için kurulan haberi tam olarak anlatmak için kurulan kelime dizisine “cümle” denir.kelime dizisine “cümle” denir.

Cümleyi oluşturan sözcüklerin belirli görevler Cümleyi oluşturan sözcüklerin belirli görevler üstlenmesine “cümlenin öğeleri” denir. üstlenmesine “cümlenin öğeleri” denir.

a) Temel öğeler (Yüklem, Özne)a) Temel öğeler (Yüklem, Özne) b) Yardımcı öğeler (Nesne, D. T., Z. T., E. b) Yardımcı öğeler (Nesne, D. T., Z. T., E.

T.)T.)

YÜKLEM:YÜKLEM:

Cümlede; iş, oluş ve hareket bildiren Cümlede; iş, oluş ve hareket bildiren kelimelerdir. Çekimlidir. kelimelerdir. Çekimlidir.

Yüklem, cümlenin ana unsurudur. Yüklem Yüklem, cümlenin ana unsurudur. Yüklem olmazsa cümle olmaz. Yüklem genellikle olmazsa cümle olmaz. Yüklem genellikle cümlenin sonundadır. Şiirlerde ortada veya cümlenin sonundadır. Şiirlerde ortada veya başta bulunabilir. Bir cümlede bir tek yüklem başta bulunabilir. Bir cümlede bir tek yüklem vardır. İki tane yüklem varsa, iki tane cümle vardır. İki tane yüklem varsa, iki tane cümle olur. olur.

ÖrnekÖrnek

Ali okula Ali okula geldigeldi. . İbrahim, Niğde’ye İbrahim, Niğde’ye gittigitti. . Öğretmen, ödevlerimize Öğretmen, ödevlerimize baktıbaktı. .

ÖZNE:ÖZNE:

Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi Cümlede yüklemin bildirdiği işi, hareketi yapan veya bir oluş içinde bulunan varlığa yapan veya bir oluş içinde bulunan varlığa “özne” denir. “özne” denir.

Özne, her cümlede olmayabilir. Yüklemin Özne, her cümlede olmayabilir. Yüklemin taşıdığı şahıs ekinden anlaşılır. Buna taşıdığı şahıs ekinden anlaşılır. Buna “Gizli Özne” denir. “Gizli Özne” denir.

Özneye, cümlede Özneye, cümlede Kim, Ne Kim, Ne soruları soruları sorulur.sorulur.

AliAli, okuldan hızla çıktı. (Kim çıktı?), okuldan hızla çıktı. (Kim çıktı?)

((BenBen) Evin önüne geldim. (Kim geldi?) (Ben ) Evin önüne geldim. (Kim geldi?) (Ben gizli özne)gizli özne)

NESNE:NESNE:

Cümlede yüklemin bildirdiği, öznenin yaptığı Cümlede yüklemin bildirdiği, öznenin yaptığı işten etkilenen unsurdur. işten etkilenen unsurdur.

Cümlede Cümlede Kimi, Neyi Kimi, Neyi sorularına cevap verir. sorularına cevap verir. Çocuğa, Çocuğa, cevizceviz verdi. (Neyi verdi?) (ceviz verdi. (Neyi verdi?) (ceviz

B.siz Nesne)B.siz Nesne) Ben Ben köyümüköyümü özledim. (Neyi özledim? özledim. (Neyi özledim?

Köyümü. İsmin –i halini almış. B.li Nesne)Köyümü. İsmin –i halini almış. B.li Nesne)

DOLAYLI TÜMLEÇ:DOLAYLI TÜMLEÇ:

Cümlede yaklaşma, bulunma ve ayrılma (-Cümlede yaklaşma, bulunma ve ayrılma (-a/-e, -da/-de, -dan/-den) bildirerek yüklemi a/-e, -da/-de, -dan/-den) bildirerek yüklemi tamamlayan ekidir. tamamlayan ekidir.

Ahmet, Ahmet, salondansalondan çıktı. çıktı. (Nereden çıktı? (Nereden çıktı? Salondan. Dolaylı Tümleç).Salondan. Dolaylı Tümleç).

Dolaylı Tümleç, cümlede Dolaylı Tümleç, cümlede Kime, kimde, Kime, kimde, kimden, neye, nede (Neyde), Neden, kimden, neye, nede (Neyde), Neden, Nereye, Nerede, Nereden Nereye, Nerede, Nereden sorularına cevap sorularına cevap verir.verir.

Öğrenciler Öğrenciler okulaokula bugün gitmeyecekler. bugün gitmeyecekler. (Nereye gitmeyecekler? Okula. D.T) (Nereye gitmeyecekler? Okula. D.T)

ZARF TÜMLECİ:ZARF TÜMLECİ:

Cümlede yön, zaman, tarz, miktar, vasıta, Cümlede yön, zaman, tarz, miktar, vasıta, azlık-çokluk ve şart bildirerek yüklemi azlık-çokluk ve şart bildirerek yüklemi tamamlayan öğedir. tamamlayan öğedir.

Örnek: Örnek: Köylüler, Köylüler, sabahleyinsabahleyin köyden köyden çıktılar. çıktılar.

(Ne zaman çıktılar? (Ne zaman çıktılar? Sabahleyin. Z.T).Sabahleyin. Z.T).

Zarf Tümleci, cümlede Zarf Tümleci, cümlede nasıl, ne zaman, nasıl, ne zaman, hangi şartlarda, niçin, ne kadar, hangi hangi şartlarda, niçin, ne kadar, hangi yöne vb. yöne vb. sorulara cevap verir. sorulara cevap verir.

Ağır ağır kağnılar gider Ağır ağır kağnılar gider

Sivas yollarında geceleriSivas yollarında geceleri

Çalıkuşu,gönüllerde yatan yurt Çalıkuşu,gönüllerde yatan yurt

ve ulus sevgisini coşturmuşturve ulus sevgisini coşturmuştur

Başarılı erkeklerin yanında zeki kadınlar Başarılı erkeklerin yanında zeki kadınlar

vardırvardır

Salih Amca,o yaşlı bilge,hepimizi çok Salih Amca,o yaşlı bilge,hepimizi çok

severdi.severdi.

Ağız dil vermeyen köylüler odun mu,tuz Ağız dil vermeyen köylüler odun mu,tuz

mu,hasta mı götürürler?mu,hasta mı götürürler?

"Ağır ağır kağnılar gider "Ağır ağır kağnılar gider Sıvas yollarında geceleri" Sıvas yollarında geceleri" Bu dizelerde aşağıdaki öğelerden Bu dizelerde aşağıdaki öğelerden

hangisi hangisi yokturyoktur?? A) özne A) özne B) nesne B) nesne C) yüklem C) yüklem D) zarf tümleci D) zarf tümleci E) dolaylı tümleç E) dolaylı tümleç

Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde öğelerin ayırımında yanlışlık yapılmıştır?öğelerin ayırımında yanlışlık yapılmıştır?

A) Gülü seven / dikenine / katlanır. A) Gülü seven / dikenine / katlanır. B) Yalancının mumu / yatsıya kadar / yanar.B) Yalancının mumu / yatsıya kadar / yanar. C) Yoluyla giden / yorulmaz. C) Yoluyla giden / yorulmaz. D) Yaş ağaca / balta vuran el / onmaz. D) Yaş ağaca / balta vuran el / onmaz. E) Her yiğidin bir yoğurt yiyişi / vardır. E) Her yiğidin bir yoğurt yiyişi / vardır.

Aşağıdakilerin hangisinde özne “Yeni eşyalar Aşağıdakilerin hangisinde özne “Yeni eşyalar özene bezene yerleştirildi.” cümlesinin öznesi özene bezene yerleştirildi.” cümlesinin öznesi ile aynı türden bir tamlama durumundadır?ile aynı türden bir tamlama durumundadır?

A)Sel suları kısa sürede her tarafı kapladı.A)Sel suları kısa sürede her tarafı kapladı. B)Düğün yemeği yapanlar sıcaktan ter B)Düğün yemeği yapanlar sıcaktan ter

döküyordu.döküyordu. C)Bahçeler arasında ahşap evler görünüyordu.C)Bahçeler arasında ahşap evler görünüyordu. D)Beş alanlar her zaman ödüllendiriliyor.D)Beş alanlar her zaman ödüllendiriliyor. E)Hürriyetin önemi barış devletlerinde pek E)Hürriyetin önemi barış devletlerinde pek

anlaşılmaz.anlaşılmaz.

Aşağıdakilerin hangisinde özne “Kardeşimi bu Aşağıdakilerin hangisinde özne “Kardeşimi bu film çok etkilemişti.” cümlesinin öznesi ile aynı film çok etkilemişti.” cümlesinin öznesi ile aynı türden bir tamlama durumundadır?türden bir tamlama durumundadır?

A)Gönül kuşu eski yuvadan uçtu.A)Gönül kuşu eski yuvadan uçtu. B)Garip bülbül terk eylemiş yuvasınıB)Garip bülbül terk eylemiş yuvasını C)Giden bizimle dost iline gelsinC)Giden bizimle dost iline gelsin D)Bugünün medeniyeti insanlara öldürme D)Bugünün medeniyeti insanlara öldürme

kayıtsızlığı vermiştir.kayıtsızlığı vermiştir. E)Doğru söyleyen dokuz köyden kovulur.E)Doğru söyleyen dokuz köyden kovulur.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir belgisiz zamir nesne görevindedir?belgisiz zamir nesne görevindedir? A)Bazen geçmişini düşünerek ağlıyordu.A)Bazen geçmişini düşünerek ağlıyordu. B)Kimi zaman hayatın anlamsız olduğunu B)Kimi zaman hayatın anlamsız olduğunu

düşünüyordu.düşünüyordu. C)Çoğu çocuk çizgi film seyretmeyi C)Çoğu çocuk çizgi film seyretmeyi

seviyor, bizimki oyun oynamayı.seviyor, bizimki oyun oynamayı. D)Yarın yola çıkacağım, diye haber D)Yarın yola çıkacağım, diye haber

bırakmış.bırakmış. E)Arkadaşlarının hepsini yıllar sonra ilk E)Arkadaşlarının hepsini yıllar sonra ilk

defa görüyordu.defa görüyordu.

Sade isimleriyle İstanbul semtlerine şahsiyet ve hatıra Sade isimleriyle İstanbul semtlerine şahsiyet ve hatıra veren sakız ağaçlarını, küçük taş basamaklı sur veren sakız ağaçlarını, küçük taş basamaklı sur kahvelerinin süslü asmalarını teker teker sayardım.kahvelerinin süslü asmalarını teker teker sayardım.Bu cümlenin öğeleri aşağıdakilerin hangisinde Bu cümlenin öğeleri aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?sırasıyla verilmiştir?

A)Özne-nesne-yüklemA)Özne-nesne-yüklem B)Özne-nesne-dolaylı tümleç-yüklemB)Özne-nesne-dolaylı tümleç-yüklem C)Nesne-dolaylı tümleç-yüklemC)Nesne-dolaylı tümleç-yüklem D)Nesne-zaf tümleci-yüklemD)Nesne-zaf tümleci-yüklem E)Özne-dolaylı tümleç-yüklemE)Özne-dolaylı tümleç-yüklem

Aşağıdaki cümlelerden hangisi yalnızca Aşağıdaki cümlelerden hangisi yalnızca özne ve yüklemden oluşmuştur?özne ve yüklemden oluşmuştur?

A)Evdeki hırsız soğukkanlılıkla A)Evdeki hırsız soğukkanlılıkla dolaşıyordu.dolaşıyordu.

B)Evdeki misafirler ev sahibini bıktırana B)Evdeki misafirler ev sahibini bıktırana kadar kaldılar.kadar kaldılar.

C)Evdeki eşyaların tümü yenilendi.C)Evdeki eşyaların tümü yenilendi. D)Evdeki insanlar, mutluluklarını bu kadın D)Evdeki insanlar, mutluluklarını bu kadın

borçluydular.borçluydular. E)Evdeki çiçeklerin bazıları diğerlerinden E)Evdeki çiçeklerin bazıları diğerlerinden

daha solgundu.daha solgundu.