سيد بابك علوي دانشگاه صنعتي شريفاقتصاددانشكده مديريت و

رهبري خود؛ مبانی نظری و استراتژی ها

ه از رهبری خود فرايندي است كه در آن افراد با استفاداثير استراتژي هاي خاص رفتاري و ذهني بر روي خود ت

.ندگذاشته و رفتارهاي خود را هدايت و كنترل مي كن

ازیر . رهبری خود فرایندی است که برای کلیه مدیران سازمانها اهمیت کلیدی دارد:

.ایجاد انگيزه در دیگران بدون داشتن انگيزه باال در خود ممکن نیست-

.جهت دادن صحیح به دیگران، بدون داشتن جهت و هوشیاری در خود ممکن نیست-

.ندهمیشه مکانيزم های بيرونی برای ایجاد انگيزه و جهت دهی صحیح کافی نیست-

لذا برای کارهای بزرگ، افراد بزرگی الزم است که مکانیزم های .رهبری خود داشته باشند

ستم هاي در سازمانهاي تخصص ي و پيچيده، به دليل پيچيدگي سي“ رهبری خود”توسعه.مديريتي و كنترلي اهميت راهبردي دارد

ی خود تحقیقات مختلف نشان داده است که بين پدیده های زیر و رهبر

:رابطه وجود دارداعتماد به نفس و باور به قابلیت های خود؛-خالقیت و نوآوری؛-تمایل به رهبری دیگران؛-عملکرد شغلی؛-.رضایت شغلی-

این دو اصطالح در برخی متون به جای هم استفاده می شوند.

تنددر حالیکه در برخی تحقیقات این دو از هم تفکیک شده و دارای تفاوتهای زیر هس:

د با توجه به بیشتر بر کارایی متمرکز بوده و بر بهبود شرایط موجود فر “ مدیریت بر خود”-(.یادگيری تک حلقه ای)اهداف و مسير از قبل تعیين شده تاکید دارد

ا تغیير مبانی تاکید داشته و ب( روشها و افکار)بیشتر بر بازنگری اصول اولیه “ رهبری خود”-(. یادگيری دو حلقه ای)ذهني، سعی در بهبود شرایط انگيزش ی و عملکردی فرد دارد

.اثر بخش ی رهبري خود به داوطلبانه بودن آن است-

(:عمدتا ماهیت مدیریت خود دارند)رفتاری

مشاهده خود•هدف گذاری •پاداش به خود•تنبیه خود•مديريت یادآورها•تمرین•

(:عمدتا ماهیت رهبری خود دارند)پاداش طبیعی

جذاب کردن کار•تمرکز روی جنبه های مثبت کار•

(:عمدتا ماهیت رهبری خود دارند)الگوهاي سازنده فكري

سیستم باورها•تصویرسازی ذهنی•جايگزين كردن صحبت با خود منفي با صحبت با خود سازنده•اصالح طرح هاي ذهني•

• Behavioral focused strategies• Self-Observation• Self-Goal Setting• Self-Reward• Self-Punishment• Cues Management• Rehearsal

• Intrinsic motivation (Natural Reward)strategies- Building intrinsic motivators- Focusing on intrinsic motivators

• Constructive thought pattern strategies- Belief system

- Mental imagery- Self-talk management- Mental scripts

استراتژي هاي رفتاري (متمركز بر رفتار)

طلوب خود با استفاده از اين استراتژي، يك فرد بايد رفتارهاي مطلوب و نامرايطي را به طور مستمر ثبت كرده و بررس ي كند كه در چه زمانهايي و چه ش

.اين گونه رفتارها از وي سر مي زند

مراحل:.دهيدابتدا تعيين كنيد كه چه رفتارهايي را مي خواهيد افزايش يا كاهش-بت ميزان تكرار و مدت تداوم آن رفتارها را در بازه هاي زماني مشخص ي ث-

.كنيد.شناسايي كنيد كه آن رفتارها در چه شرايطي بروز مي كنند-.علل بروز را ثبت و براي مديريت آن رفتارها برنامه ريزي كنيد-

جدولی به شکل زیر تهیه نمایید:

رفتار مطلوبتاثیر رفتارها بر دیگرانرفتارهای نامطلوب

ل حداق)براي مدتي به طور روزانه رفتارهای منفی و مطلوب خود را.ثبت نمایید( موارد برجسته را

بهمن ماه24گزارش روز سه شنبهای لیست رفتاره

مطلوبلیست

رفتارهای نامطلوب

میزانتكرار در

يبازه زمان

چرا نتوانستم رفتار مطلوب را

نشان دهم؟

اقدامات الزم برای اصالح رفتار در

آینده

1.1.1.1.

2.2.2.2.

3.3.3.3.

4.4.4.4.

اقدامات الزم براي اصالح

رفتار در آينده

ار چرا نتوانستم رفت

مطلوب را نشان دهممیزان تكرار رفتار نامطلوب رفتار مطلوب

ر فكر كردن به اينكه حتي اگ1.من عالقه مند و يا مخالف

صحبت هاي كس ي باشم، قطعصحبت هاي وي موجب بهتر ود شدن وضعيت گفتگو نمي شي و مي تواند پيامدهاي نامناسب

.داشته باشدم خود نشان دهم كه مي توانبه2.

فقط در مواقعي كه ضرورت .دارد صحبت كس ي را قطع كنم

ن به اين فكر كنم كه تكرار اي3.ه رفتار ممكن است اعتبار حرف

. اي مرا خدشه دار كندهر وقت آن را درست انجام 4.

.دادم به خودم احسنت بگويم

به دليل هيجان و عالقه. 1ب(بار3)مندي به موضوع

ر تمايل به ايجاد تسلط د. 2افي زمان گفتگو و عدم توجه ك2)به نكات مثبت مطالب وي

(بار

به دليل مخالفت با پيش. 3(بار3)فرضهاي وي

در روزبار 8 دادن به هنگام گوشصحبت هاي يك فرد صحبت هاي وي

را مرتبا

قطع كنم و مطلب خود جه را بيان كنم، و در نتي

وي از اين حالت ناراحت و نتواند مطلب خود را

قل به درستي به من منت

.كند

هنگام گوش دادن به صحبت هاييك فرد بدون دليل صحبت هاي

و با صبر و دقتوي را قطع نكنم

.به نكات وي توجه كنم

ود اينكه يك فرد از زندگي شخص ي و شغلي خاهداف كوتاه مدت و بلند )چه مي خواهد

.نقش مهمي در موفقيت هاي وي دارد( مدت

زيرا اهداف به فرد جهت و انرژي مي دهد.

براي هدف گذاري نياز به تعيين چشمدت اندازهايي از زندگي و تعيين اهداف كوتاه م

.و بلند مدت وجود دارد

ي باشد چشم انداز به گونه ا. براي زندگي شخص ي و شغلي خود چشم اندازي ترسيم كنيد.كه در عين واقعي بودن براي شما انرژي بخش و چالش ي باشد

نيدبه ذينفعان مختلف و تعهدات متقابل به آنها در زمان ترسيم چشم انداز توجه ك.

ناسايي فرصتها و تهديدهاي محيطي خود را ش. نقاط قوت و ضعف خود را شناسايي كنيد.نيز استفاده كنيدSWOTمي توانيد از ماتريس . كنيد

مشخص كنيد كه چه استراتژي هايي مي خواهيد در زندگي داشته باشيد.

از الگوي )د براي دستيابي به مقاصد خود اهداف مقطعي مرتبط و برنامه هايي تدوين كنيSMARTمي توانيد استفاده كنيد.)

ود به شكلي معقول و مناسب افراد ديگري كه در زندگي شما مهم هستند را از اهداف خ.مطلع كنيد

يا براي به جاي اينكه براي دستاوردهايي كه از بيرون تشويق نمي شوند وكه به آن انگيزه هاي دروني متفاوت از محيط بيروني داريد، از مشوق هايي

.خودتان مي دهيد استفاده كنيد

مراحل:فته مشخص كنيد كه چه چيزهاي مادي قابل دسترس، ذهني، افكار و يا گ-

.هايي مي تواند به شما انرژي بدهدمشخص كنيد كه در صورت انجام يك رفتار خاص كداميك از آن مشوق -

.ها مي تواند براي شما انرژي بخش باشدهر وقت كار يا رفتاري را به شكل مطلوب انجام داديد از آن مشوق ها -

.استفاده كنيد

جب تنبيه خود با شيوه هايي مناسب ممكن است در برخي مواقع مو.تغيير رفتار شود

طي تنبيه خود مي تواند با محروم كردن خود از چيزي و يا ايجاد شراي.براي انتقاد از خود انجام شود

در تنبيه خود به عنوان راه حلي حساس و نيازمند به دقت فراوانك استفاده مورد توجه بوده و براي استفاده از آن بهتر است از ي

.مشاور كمك بگيريد

تحقيقات نشان داده است كه نشانه هايي كه در زندگي خودرهاي ما استفاده مي كنيم مي توانند تاثير قابل توجهي بر رفتا

.داشته باشند

د يادآورهاي تصويري مانن: نمونه هايي از نشانه ها عبارتند ازب نقاش ي و عكس، يادآورهاي زماني، شعر و متون معنادار و متناس

اي ما افراد ديگر هم مي توانند نقش يادآورها را بر . با اهداف فردي.بازي كنند

نشانه هايي هم در محيط هستند كه موجب پرتي حواس ما از.توجه به اهداف اصلي مي شوند

براي استفاده از اين روش الزم است نشانه ها و يادآورهاي.متناسبي با اهداف خود تهيه و از آنها استفاده كنيم

مديري در يك تابلو كه در اتاقش نصب كرده است شعر زير را هر چند وقت یکبار مرور مي كند:

ذهن ما باغچه است...”گل در آن باید کاشت

و نکاری گل منعلف هرز در آن می روید

زحمت کاشتن یک گل سرخکمتر از زحمت برداشتن

هرزگی آن علف استگل بکاریم بیا

تا مجال علف هرز فراهم نشودبی گل آرایی ذهن

نازنین،نازنین،

“ .هرگز آدم،آدم نشودمرحوم مجتبي كاشاني-بخش پاياني شعر زنداني

كنيدبراي بهبود در هر كاري شرايطي براي تمرين آن رفتار را فراهم.

ت نقاط قوت و ضعف خود را تمرين مشخص و براي تقويت نقاط قو.و رفع نقاط ضعف برنامه ريزي كنيد

به تمرين ادامه دهيد و به طور مستمر خود را بهبود دهيد.

از پاداش به خود به عنوان يك مكمل استفاده كنيد.

كرد در برگزاري جلسات بازي نقش براي تقويت مهارتها و بهبود عملمديريت جلسات

يزي براي برگزاري جلساتي براي شبيه سازي اتفاقات آينده و برنامه رمديريت ريسك ها

تمرين سخنراني در جمع هاي كوجك تر و دريافت بازخورد

استراتژي هاي پاداش ذاتي ( پاداش طبيعي)

رد در برخي از مواقع زندگي شخص ي و شغلي، شرايطي پيش مي آيد كه فناچاراست كاري را انجام دهد كه همه جنبه هاي آن برايش خوشايند

. نيست

ي آن در اين گونه كارها در زمان برحورد با سختي ها معموال جنبه هاي نفوانند سريع تر و راحت تر ادراك مي شوند و به چشم مي آيند و از اينرو مي ت

.شرايط ذهني و هيجاني منفي توليد كنند

ند اساس اين استراتژي ها توجه و تمركز بر جنبه هاي مثبت و خوشاي.موضوعات است

نبه طراحي و بازطراحي كارهاي خود به گونه اي كه عالوه بر وجود جهاي ناخوشايند و نامطبوع، داراي جنبه هاي خوشايند هم باشد

(.موضوع خوشايند، مكان خوشايند، روش خوشايند)

ه به طور تمركز بر جنبه هاي مثبت و خوشايند و انگيزاننده هر كار كتري ذاتي در آن كار وجود دارد اما ممكن است به آن جنبه ها توجه كم

.انجام اين استراتژي داريمنياز به ايجاد عادت براي. كنيم

فه درخواست از مدير خود براي افزودن بخش مرتبط ديگري به وظي.محول شده به گونه اي كه در مجموع كار دلپذيرتري شود

يلي انجام بررس ي روي يك پرونده سخت و پيچيده كه موضوع آن هم خش با عاليق فرد هم راستا نيست اما مي تواند كمك زيدي به افزاي

مي از اينرو سعي. اثربخش ي فعاليت هاي يكي از همكاران ديگر كند

.شود به بخش مثبت توجه بيشتري انجام شود

استراتژي هاي ايجاد الگوهاي فكري سازنده

دن در اين دسته استراتژي ها فرد به دنبال مرور و به چالش كشيور افكاري است كه در عمل براي وي اثربخش نبوده و يا حتي زيان آ

.هستند

دن و رويكرد يك فرد براي استفاده از اين استراتژي ها بايد باز بوشجاع بودن در به چالش كشيدن خود و ديدن فرصتها و ايجاد

.فرصت براي تغيير خود و بهبود عملكرد است

بهبود باورهاي فكري و پيش فرضها؛

ايجاد تصاوير مثبت و كاركردي ذهني؛

؛(گفتگو با خود)مديريت گفتگوهاي دروني

بهبود الگوهاي ذهني انجام فعاليت ها.

ش عملكرد افراد در خيلي از مواقع نتيجه باورها و پيرخي باورهاي اشتباه ممكن است در ب. فرضهاي آنها است

.مواقع حساس، موجب شكست هاي سنگين شوند

تضاي بايد تالش كنيم كه هميشه و تا حد امكان و به اقمحدوديتهايي كه داريم، صحت و دقت باورها و پيش

.فرضهاي خود را بررس ي كنيم

بت مراق)الگوي نردبان استنتاج و تقويت مهارت تاملين كه در دوره هاي قبلي مطرح شد براي انجام ا( فكري

.كار پيشنهاد مي شوند

يشنهادي مديري در مي يابد كه نتوانسته است در ارائه اولي كه درباره طرح پ. خود به ساير مديران شركت داشته است مقبوليت را به دست آوردرابا تصميم مي گيرد تا در جلسه دوم و در ادامه جلسه اول پيشنهاد خود

كلي از در طرح پيشنهادي وي، ابتدا تصويري . جديت بيشتري مطرح نمايد.موضوع ارائه و پس از طرح پيشنهاد، فوايد آن ذكر مي شود

موفقيت در دوستي به اين مدير پيشنهاد مي كند كه ابتدا عدم دستيابي بهبه . اشدشايد عدم موفقيت داليل ديگري داشته ب. جلسه اول را بررس ي كند

وال با طور مثال، شايد مخاطبان ابتدا بايد از مشكالت پيش رو و اينكه اص، چه مسئله اي روبرو هستند روبرو شوند و پس از درك اهميت مسئله

.درباره راه حل فكر كنند

اين استراتژي به دو چيز تاكيد دارد: به مث)ايجاد تصاويري از خود در زماني كه به موفقيت رسيده ايم و اهداف خود را محقق كرده ايم -

ال

ه در آن تصوير كشيدن خود زماني كه پروژه را با همه سختي هاي آن به پايان رسانده ايم و حس ي ك“.موقع داريم

ام تصوير سازي از مراحل انجام كار و اينكه چگونه مي خواهيم هر مرحله را با موفقيت به انج-(.ممثال تصور مراحل و روش هايي كه بايد براي هر مرحله انجام دهيم تا موفق شوي)برسانيم

.اين استراتژي ها عالوه بر تقويت اعتماد به نفس، الهام بخش و انگيزاننده هم هستند-

بر شناسايي گفتگوهاي دروني غير اختياري كه عملكرد وي تا

ثير مي افكار و هيجانات فرد و نهايتا

.گذارد

خش به چالش كشيدن گفتگوهاي دروني غير اثربمثال با طرح سواالتي از خود درباره صحت آن )

(گفتگوها

شناسايي گفتگوهاي اثربخش جانشين

الگوهاي ذهني تمرين براي متوقف كردنهاي و جانشين كردن آنها با گفتگو غيراثربخش

اثربخش

خي يك مدير هر زمان كه به ياد تشكيل جلسه اي با مديران برباز هم”واحدهاي ديگر مي افتد اين گفتگو را در خود دارد كه

“.ندبايد جلسه بي ثمري را برگزار كند و افراد ديگر را تحمل ك

اين گفتگو موجب كاهش روحيه و تحمل وي درجلسات شده و.عملكرد وي را كاهش مي دهد

ايي وي تصميم مي گيرد، هر بار كه اين گفتگو را در خود شناس: گويدو سپس با خود ب“ !ايست رفيق”كرد، ابتدا به خود بگويد

م و چگونه از اين جلسه چه استفاده مثبتي مي توانيم داشته باش”اي جلسه مي توانم براي آن برنامه ريزي خوبي كنم تا افراد ديگر بر

“آمادگي بيشتري داشته باشند؟

ها و عملكردهاي مثبت و ضعيف خود را تجزيه و تحليل و روشيي الگوهاي ذهني كه از مراحل انجام آن كارها داريد را شناسا

.كنيد

جام بررس ي كنيد كه آيا روشها و رويه هاي ديگري هم براي انن برا اين كار از مشورت با ديگرا. آن فعاليت ها وجود دارند

.هم استفاده كنيد

سعي جدي كنيد از نقاط ضعف و قوت روشها و رويه هايو مثال درباره پيامدهاي كوتاه مدت)ذهني خود مطلع شويد

ور و الگوهاي ذهني خود را به ط( بلند مدت آنها فكر كنيد.مستمر بهبود دهيد

ديگران مدير مياني يك شركت سعي مي كند تا روش و رويه تفويض اختيار خود به.ودرا بررس ي كند و بيابد كه چرا برخي اوقات موفق و برخي اوقات ناموفق مي ش

عالوه بر بررس ي الگوهاي ذهني خود در اين كار، از ديگران درباره روش و رويه.صحيح تفويض اختيار توسط آنها مي پرسد

كه پس از در مي يابد كه يكي از علل شكست تفويض اختيارهايي كه مي كند اينستراي هماهنگي ب( مثال تاريخ يا شرايط برگزاري جلساتي را)تفويض اختيار، مقاطعي را

ايد با در حين كار و بررس ي دستاوردهاي مشخص ي كه در ابتداي تفويض اختيار ب.كارشناس مربوطه بر روي آنها به توافق برسد مشخص نمي كند

يران در بسياري از سازمانها، بلوغ سازمان را مي توان با توانمندي مدآن در رهبري خود بررس ي كرد، هر چند اين موضوع از اهميت و

.ضرورت عامل بيروني رهبري اثربخش سازمان نمي كاهد

تارها، استراتژي هاي رهبري خود از طريق بهبود افكار، هيجانات و رف.شرايط بهتري را براي بهبود عملكرد فراهم مي كنند

فردي خود مي توان تركيبي از اين استراتژي ها را متناسب با ويژگي هاي.استفاده نمود

گفتگوی درونی غير سازنده که ممکن است در 9در تیم خود درباره مجموعا

ی موقعیت های زیر در ذهن یک مدیر میانی ایجاد شود گفتگو و درباره چگونگ:مدیریت این گفتگوهای درونی راه حل هایی پیشنهاد کنید

لکرد نوعی از گفتگوی درونی اول صبح که موجب کاهش شدید روحیه و کاهش عم-.در طی روز می شود

رس نوعی از گفتگوی درونی در زمان مالقات با مدیر ارشدی که در فرد ایجاد است-.خیلی زیاد می کند

ط با یکی از شنیدن خبر غير منتظره ای درباره عملکرد منفی یکی از همکاران در ارتب-.کارفرما/سازمانهای مشتری