درتصویرسازی کتاب کودکان

تهیه و تنظیم: سمیه مهریزی

اهداف تصویرسازی

و مشخصات تصویر

تصویرسازی اهداف کلی

  الف) اهداف آموزشی )تعلیمی(

  ب) اهداف پرورشی )تربیتی(

  ج) اهداف تفریحی

  د) اهداف موضوعی

  ه) اهداف اقتصادی و مالی

تصویرسازی اهداف

جذاب و دلنشین ساخنت اثر، جهت جلب توجه هر بیشتر مشتری و به   فروش رفنت هرچه بیشتر کتاب

جذاب و دلنشین ساخنت اثر به خاطر ایجاد ارزش‌های فرا اقتصادی و   معنوی همچون شهرت و محبوبیت ناشر

  کمک به درک هرچه بیشتر مفاهیم منت

  غنی و مؤثرتر کردن منت

تصویرسازی اهداف

  در ذهن مخاطب نفوذ کردن و به یاد ماندن

  پاسخ صحیح و مناسب به نیازهای بصری منت دادن.

  عینی و محسوس منودن موضوع

  آسان وسهل‌الوصول کردن موضوعاتی که‌برای کودک قابل ادراک نیست

  کمک به ثبت و حک موضوع یا نوشته در ذهن کودک

  قابل حس و ملس کردن فضای قصه یا دستان

تصویرسازی اهداف

یکسره در خدمت اهداف و خواسته‌های نوشته و محدود به همان خواسته‌ها   بودن.

  به برخی از نیازهای بصری کودکان پاسخ دادن

  تشویق کودک به خواندن یا شنیدن مکرر قصه

  افزودن بر دانش، شناخت، آگاهی و اطالعات عمومی کودک

برانگیخنت کنجکاوی کودک در جهت درک رابطه‌های میان اجزاء هر تصویر و   رابطه‌ی میان نوشته و تصویر

تصویرسازی اهداف

  آزاد کردن قوه تخیل کودک از محدوده منت

  گشودن افق‌های روشن و امیدبخش، پیش روی کودک

  تقویت متایالت هنری کودک و تشویق او به خلق اثر

عقلی مؤثرمیان کودک و شخصیت‌های کتاب –برقراری رابطه‌ی عاطفی  

افزودن بر عمق رشد و وسعت افکار، تخیالت، تصورات، رویاها و   آرزوهای مثبت کودک

سازیتصویر اهداف

بایستی تصاویری كودك ارائه شود كه نیازهای ذهنی و عاطفی كودك را  بر طرف مناید. در این راستا تصویرگر می‌تواند از كودكی‌های خود وام گیرد و سوای آن از یك سری رنگها و خطوط برای القای فضای پر شور

و نشاط به بچه ها استفاده می كند تا بتواند به واسطِه آن با موضوع و کودکان نگاه دریچه‌ی را از . او باید موضوع داستان ارتباط برقرار كند

ببیند جهان بینی آنها با .

مشخصات تصویر

باشد. تصویرسازیتصویر باید در خدمت اهداف  

  با موضوع (منت داستان) رابطه‌ی رنگی، شکلی و فضایی داشته باشد.

  باید خالقانه بوده و از اندیشه مواج دفاع کند نه اندیشه اسیر و محبوس

  باید پویا و القا کننده‌ی نوعی حرکت ، پرواز،جنبش و زندگی باشد.

  باید فضایی متناسب با موضوع داشته و تقویت‌کننده‌ی آن باشد.

  متناسب با گروه سنی و سطح سواد و دانش مخاطب خود باشد.

مشخصات تصویر

باید با مطالعه زندگی و فرهنگ جامعه خود با چگونگی پوشش تصویرگر  لباس، رنگ چهره ،آداب و رسوم، مقررات و ... آشنا شده و این

کار گیرد. ‌ها را در تصویرسازی های خود به‌ویژگی

تناسب تصویر با گروه سنی

در تصویر سازی کتاب های کودکان با توجه به اینکه مخاطبان این  ها حساس ترین قشر جامعه می باشند، باید به ویژگی های روحی ‌کتاب

مختلف توجه کافی از سوی تصویرگر مبذول آن‌ها در سنین و روانی تصویرگر عالوه بر تسلط بر دانش هنری، باید مخاطب خود را . شود

آگاهی از مراحل از این‌رو نیازهای سنی او را در نظر بگیرد. و بشناسدرشد و روانشناسی کودک می تواند به درک تصویرگر کمک کند و این

شناخت خود سبب پیشرفت بیشتر کودکان در برقراری ارتباط مناسب با تصویر و درک منت می‌شود و نادیده گرفنت این مسائل از جمله

عواملی است که باعث دوری کودک از کتاب می‌شود.

تناسب تصویر با گروه سنی

توجه به کودک، سطح سواد و دانش او به عنوان مخاطب اصلی امر ی  مهم است که در جریان تصویرسازی باید به آن توجه داشت. بر این

اساس می‌توان کودکان را به گروه‌های سنی مجزا تقسیم منود.

تصویر در ارتباط با هر گروه سنی باید از مشخصات و اصولی خاص و کلی  پیروی کند. جهت تصویرسازی برای هر یک از این گروه‌ها باید توجه

داشت که از چه عوامل و تأثیراتی باید کاست و بر چه عوامل و تأثیراتی مستلزم دگرگونی‌های تصویرسازیباید افزود. این مهم در جریان کار

تدریجی و الزم در تصویر است که در ادامه برخی از آن‌ها مرور می‌شود.

کودکان یک تا سه ساله

  الف) تصویر باید بسیار آسان و تا حد ممکن بزرگ باشد.

  ب) عاری از ریزه‌کاری ، بافت مینیاتوری و جزئیات باشد.

پ) زاویه دید صریح، طبیعی و معمولی داشته باشد تا کودک قادر به   درک وضعیت موضوع باشد.

  ت) کل تصویر و اجزاء آن متعادل باشد.

کودکان یک تا سه ساله

ث) برخالف شیوه‌ی نقاشی کودکان، تصویر از تناسبات معقول و منطقی   آثار ویژه‌ی کودکان به معنای نقاشی به تصویرسازیبرخوردار باشد. (

شیوه‌ی کودکانه نیست.)

ج) در تصویر نباید مبالغه تصویری یا موضوع مشاهده شود. به‌خصوص  غلو در چشم‌ها، خطوط صورت، دهان و دندان‌های تهدیدکننده ، و

غلو در زشتی چهره‌ی شخصت‌های منفی و یا مبالغه در ترسناک جلوه دادن حیوانات کودکان را می‌آزارد و می‌ترساند.

کودکان یک تا سه ساله

چ) تصویر نباید چیزی ارایه دهد که توجیه‌ناپذیر باشد و خواننده‌ی کتاب   نتواند از پس تعریف، تشریح و توضیح آن برآید.

ح) تصویرها در رابطه با هم نباید حامل تناقضات و تضادهای شدید   عاطفی و رنگی باشد.

  خ) تصاویر باید از عمق‌منایی ساده و قابل درک برخوردار باشد.

د) نوربندی‌های گیج‌کننده، اضطراب آور، تیز و توهم‌انگیز نداشته   باشد، بلکه از منبع نوری مشخص و قابل درکی برخوردار باشد.

کودکان یک تا سه ساله

  ذ) تصویرهای نباید کودک را نگران، بیمناک و افسرده کنند.

  ر) تصویرها نباید کودک را منتظر و در هیجان نگاه دارند.

ز) تصویر نباید بار منفی داشته باشد، بلکه شایسته است سودمند و   امیدبخش باشد.

ژ) تصویر نباید متام صفحه را پر کند و جایی برای گردش چشم و تنفس  باقی نگذارد. بلکه اصول سفیدخوانی و آسایش چشم در رابطه با تصویر

و فضای خالی آرام‌بخش نیز باید مورد توجه تصویرگر باشد.

کودکان یک تا سه ساله

  س) تصویر، نسبت به نوشته باید فضا و حجم بیشتری را اشغال کند.

ش) در متام صفحات باید تصویر وجود داشته باشد و تصاویر به اندازه‌ی   کافی روایت‌گر باشند.

کودکان چهار تا شش ساله

  الف) تصویر در عین واقع‌گرایی، می‌تواند خیال‌انگیز و پروازدهنده باشد.

ب) می‌توان از تضاد و تناقض به مقدار محدود و با آگاهی و تسلط بر مسائل   تربیتی استفاده کرد.

  پ) تصویر باز هم باید ساده و آسان باشد اما کمتر از محدوده‌ی قبلی

ت) تصویر باید نو و خالقانه باشد. (تصویرهای متشابه و تقلیدی کودک را به  یکنواختی مبتال و رشد و توانایی‌های خالقه او را گرفتار کندی و توقف

می‌کند.)

کودکان چهار تا شش ساله

ث) باید از طریق استفاده از سبک، مواد، تکنیک و روش ویژه تصویری   منحصر به فرد و یگانه ایجاد شود.

  چ) در تصویر از رنگ‌های خفه، چرک و تیره استفاده نشود.

ح)در تصویر باید از رنگ آمیزی مالیم، لغزنده، شاد، سبک و نرم   استفاده شود.

کودکان چهار تا شش ساله

خ) هنوز هم باید در متام صفحات تصویر حضور داشته باشد و نیز  می‌توان از تصاویر نیم صفحه و خرده تصویر هم استفاده کرد. اما

تصاویر وسیع دو صفحه‌ای بیش از تصاویر نیم یا تک صفحه‌ای کودک را جذب می‌کند.

د)مشخصات تربیتی، آموزشی و روان‌شناختی محدوده‌ی سنی قبلی   همچنان باید مورد توجه باشد.

ذ) تصویر باید به مالیمت، کودک را به‌سوی شکل کلمات هدایت کند.   اما نباید کودک را زیر فشار یادگیری خواندن و نوشنت قرار دهد.

کودکان چهار تا شش ساله

  ر) تصویر باز هم باید فضایی بیشتر از نوشته را به خدمت بگیرد.

  ز) اصل نوربندی همچنان محفوظ است اما از شدت آن کاسته می‌شود.

ژ) میزان کم مبالغه در تصویر در صورتی که آگاهانه و توجیه ‌پذیر بوده و   آزار دهنده نباشد قابل استفاده است.

د) از ثبت جزئیات باز هم باید پرهیز کرد، اما می‌توان بخش‌های کوچکی   از تصویر را به‌صورت ریز بافت کار کرد.

کودکان چهار تا شش ساله

  ر) تصویر باز هم باید فضایی بیشتر از نوشته را به خدمت بگیرد.

  ز) اصل نوربندی همچنان محفوظ است اما از شدت آن کاسته می‌شود.

ژ) میزان کم مبالغه در تصویر در صورتی که آگاهانه و توجیه ‌پذیر بوده و   آزار دهنده نباشد قابل استفاده است.

د) از ثبت جزئیات باز هم باید پرهیز کرد، اما می‌توان بخش‌های کوچکی   از تصویر را به‌صورت ریز بافت کار کرد.

کودکان هفت تا نه ساله

* در این محدوده‌ی سنی کودکان قادر به خواندن منت و برقراری ارتباط  مستقیم با کتاب هستند. لیکن هنوز این کار در تنهایی کامل و بدون

کمک، راهنمایی یا مشورت اولیاء احنام منی‌شود.

تصویر در ضمن اینکه در خدمت موضوع است می‌تواند فراتر از الف)   نوشته حرکت کند.

ب) تصویر می‌تواند پیچیدگی‌هایی داشته باشد. اما این پیچیدگی‌ها باید  قطعًا مورد نیاز، مفید و قابل درک باشد. جهت اطمینان از این موضوع

مطلوب است پیش از چاپ و انتشار مورد قضاوت کودکان قرار گیرند.

کودکان هفت تا نه ساله

پ) تضاد و تناقض در رنگ، مفهوم، فضا، اندازه،‌تزیین و تذهیب و  موضوع بالمانع است. می‌توان معیارهایی را که عقل و منطق علمی

می‌پذیرد رها کرد و به احساس و منطق هنری روی آورد. غلو نیز در این مرحله رنگی از تضاد به خود می‌گیرد و در راستاد ایجاد فضایی

تخیل‌برانگیز با رعایت اصول اخالقی، روان‌شناسی و تربیتی به‌کار می‌رود.

ت) رنگ‌ها را باید تدریجاً عمیق‌تر کرد و سادگی و آسانی آن کاست و   انوع و ترکیب رنگ‌ها را توسعه دارد.

کودکان هفت تا نه ساله

تصویر می‌تواند یک ورق در میان باشد. اما تکثیر و کوچک کردن ث) بعضی از عناصر و قرار دادن خرده تصویر و تزیین‌های ناچیز در همه‌ی

صفحه‌ها الزم است. چراکه صفحه‌ای که متامًا نوشته باشد کودک را می‌آزارد و او را جذب منی‌کند.

کودکان ده تا دوازده ساله

* این آخرین مرحله‌ی کودکی است که از یک سو همراه سادگی‌های کودکانه و  کودکانه نگریسنت به‌جهان و اگر دیگرسو همراه غرور و خود بزرگ‌بینی‌های

نوجوانی است. در این مرحله کودک عمًال در جریان کند کنارگذاردن کتاب‌های کودکانه و پوزخند زدن به آن‌ها، و یا خواندن آن‌ها با اشتیاق، اما

ظاهراً به‌خاطر خواهر یا برادر کوچک‌تر است.

  الف) تصویر باید تفکر انگیز و پیچیده‌تر باشد.

ب) تصویر باید الهام‌بخش باشد یعنی کودک را به رویا برد اما دست پر   بازگرداند.

کودکان ده تا دوازده ساله

پ) نباید از یاد ببریم که مخاطب ما هنوز کودک است و دنیایی ظریف و  فوق‌العاده ضربه‌پذیری دارد. هرچند او دخالت را رد می‌کند اما قادر به

پیدا کردن راه بدون کمک دیگران نیست و نظارت مهرورزانه را می‌طلبد. در نتیجه منی‌توان پیچیده و شخصی کار کرد.

ت) حتی در کتاب‌های علمی و فنی این محدوده‌ی سنی تصاویر باید از   شادابی، طراوت رنگ و خیال‌انگیزی برخوردار باشند.

ث) موضوع باید از زوایای دید مختلف ارائه شود تا کودک را به   تفکر،‌جستجو و کشف وادارد.

کودکان ده تا دوازده ساله

ج) متناسب با موضوع و با آگاهی از اثرات روانی رنگ‌ها، از ادغام انواع  رنگ‌ها حتی رنگ‌های آکروماتیک نیز می‌توان استفاده منود و

محدودیت‌های گذشته تقریبًا وجود ندارد.

چ) تضاد و تناقض‌های تصویری تدریجاً به‌صورت الزمه‌ی تصویر برای   افزایش تخیل و تفکرانگیزی آن درمی‌آید.

ح) از نسبت تصویر به نوشته بازهم کاسته شده و حتی اگر در ۳۲ صفحه  ۸ صفحه تصویر به‌کار رود کفایت می‌کند. اما مطلوب است که با خرده

تصویرهایی، رابطه‌های تصویری و فضایی اثر را کامالً حفظ کرد.

کودکان ده تا دوازده ساله

خ) می‌توان تصاویر تک رنگ و یا تصاویری با رنگ‌مایه‌های واحد را به‌کار  گرفت. اما هنوز رنگ اهمیت دارد و استفاده از سیاه قلم مناسب و کافی

نیست.

د) همچنان فردیت تصویرسازی و تازه و نو بودن تصویر از اهمیت   بسیاری برخوردار است.

برای نوجوانان

* دوران نوجوانی بعد از مرحله کودکی آغاز می‌شود اما هیچ وجه   اشتراکی با کودکی از یک سو و جوانی از سوی دیگر ندارد.

الف) کتاب‌های داستانی و ادبی خاص نوجوانان علی‌االصول نیاز به  تصویر ندارد. چراکه تصویر معموًال آزادی‌های ذهنی نوجوانان را

محدود و یا مسدود می‌کند. نوجوانان آنقدر دارای قدرت و استقالل فکری می‌باشند که مایل نیستند تصویرساز آنها را وادار کند که قهرمان

داستان را آنطور که خودش می‌خواهد، مجسم کنند. آنها احتیاجی ندارد که به آنها گفته شود که شخصیت های داستان چه شکلی هستند.

نوجوانان

ب) اما در مورد کتاب‌های علمی و تاریخی حضور تصویر‌ها و عکس‌های  هدایت‌کننده و روشنگر بالمانع است. نوجوانان در این مورد طالب

عکس‌های واقعی تا تصویرسازی‌های شبیه واقع هستند.

پ) اگر در مواردی نیاز به تصویر ضروری به نظر رسد، در طول یک   داستان صد صفحه‌ای تنها پنج تصویر می‌تواند کافی باشد.

ت) بر اساس نیاز موضوع می‌توان تصویرها را سیاه و سفید و یا تک رنگ  به‌صورت سیاه قلم و یا هاشوری با بافت بسیار ریز، پیچیدگی‌ها و

زوایای خاص به‌کار برد.

نوجوانان

ث) استفاده از عکس و عکاسی هنری برای ارسال پیام می‌تواند موفق   باشد.

  ج) اصول و قواعد زیبایی‌شناسی باید مد نظر قرار گیرد.

منابع

، انتشارات آگاه، ۱۳۶۷ ”تصویرسازی کتاب کودکان“ابراهیمی، نادر.  

  www. aftab.ir