ΠΕ 13-14_μαθ09

««ΕκπαίδευσηΕκπαίδευση γιαγια τηντην ΑειφόροΑειφόρο ΑνάπτυξηΑνάπτυξη -- ΠεριβαλλοντικήΠεριβαλλοντικήΕκπαίδευσηΕκπαίδευση στηνστην ΠροσχολικήΠροσχολική ΗλικίαΗλικία»» ((IIII))

ΜάθημαΜάθημα 0909

ΠρογράμματαΠρογράμματα ΠΕΠΕ γιαγια τηντην αειφορίααειφορία γιαγια μικράμικρά παιδιάπαιδιά

•• ΤαΤα θέματάθέματά μαςμας

• Θα δούμε μια έρευνα σχετικά με την αντίληψη φυλετικών προτύπων στηνπροσχολική ηλικία στον άξονα «κοινωνία» της ΕΑΑ, και

• 6 παραδείγματα προγραμμάτων και δραστηριοτήτων για ΠΕΑΑ

προκειμένου να αντιληφθούμε την ενσωμάτωση στόχων που αφορούν τονάξονα κοινωνία

την ενσωμάτωση των στόχων της ΠΕΑΑ σε όλο το πρόγραμμα τουνηπιαγωγείου

τη συμμετοχική προσέγγιση με την ενεργή εμπλοκή των παιδιών, και

τη διαδικασία λήψης απόφασης εκ μέρους των παιδιών

ΠΕΠΕ γιαγια τηντην ΑειφορίαΑειφορία: : πέραπέρα απόαπό τοτο φυσικόφυσικό περιβάλλονπεριβάλλον

• The implications of early understandings of inequality, science and technology for the development of sustainable societies, John Siraj-Blatchford, United Kingdom

• Στον κοινωνικό άξονα της ΑΑ το άρθρο αυτό επισημαίνει ότι:• Το περιβάλλον αποτελεί μόνο έναν από τους τρεις πυλώνες της ΑΑ, μαζί με την

οικονομία και την κοινωνία, και• «η κοινωνική αειφορία απαιτεί ένα ήθος ενσυναίσθησης, σεβασμού για τη

διαφορά, την ισότητα και τη δικαιοσύνη»

• Αειφόρες κοινωνίες θεωρούνται αυτές που είναι δίκαιες για όλους, αυτές που«έχουν χώρο» για όλους, που χαρακτηρίζονται από συμμετοχή, ελευθερία, ασφάλεια και αλληλεγγύη

• Η αλληλεγγύη θεωρείται συχνά σημαντική για να δημιουργήσεικοινωνική συνοχή με βάση την ενσυναίσθηση (empathy) και τη συνεργασίαμεταξύ ατόμων και κοινωνικών ομάδων


• Το άρθρο δίνει ερευνητικά στοιχεία που δείχνουν ότι τουλάχιστον στο Η.Β. καιστις ΗΠΑ υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος για να αναπτυχθεί αυτό το ήθος

• Καταγράφηκαν απαντήσεις 136 παιδιών σε μια ποικιλία ερωτήσεων σε σχέσημε τις φωτογραφίες τεσσάρων παιδιών και τεσσάρων ενηλίκων, που ανήκαν σεδιαφορετικές εθνικές ομάδες:

Βρετανική, Αφρικανική, Ινδική, Άπω Ασιατική

• Πρώτα τους ρώτησαν για τις φωτογραφίες των παιδιών:(α) «Με ποιον μοιάζεις;»(β) «Αν είχες πάει διακοπές σε ένα πολύ ζεστό μέρος και μαύριζες από τονήλιο, σε ποιο από τα παιδιά θα ήθελες να μοιάζεις;»

• Μετά τους έδειξαν τις φωτογραφίες των ενηλίκων και ρώτησαν: (γ) «Όταν μεγαλώσεις, σε ποιον θέλεις να μοιάζεις;»


Θετικοί επιθετικοί προσδιορισμοί

• Φιλικός• Ευγενικός• Βοηθητικός• Πνευματώδης• Εργατικός• Έξυπνος

Αρνητικοί επιθετικοί προσδιορισμοί

• Κακός• Ηλίθιος• Κακοήθης• Τεμπέλης• Αγενής• Αργός

• Ακόμη,έδωσαν στα παιδιά κάρτες με έξι αρνητικούς και έξι θετικούςεπιθετικούς προσδιορισμούς, καιτους ζήτησαν να κολλήσουν μια ή όλες τις λέξεις σε όποια φωτογραφίαπαιδιού νομίζουν ότι ταιριάζει


• Αποτελέσματα που προέκυψαν:

• Η φυλετική προκατάληψη ήταν πιο έντονη προς τα Αφρικανο-καραϊβικήςπροέλευσης παιδιά, αλλά σημαντική προκατάληψη βρέθηκε και έναντιπαιδιών Άπω Ανατολής

• Τα Βρετανικής προέλευσης παιδιά (λευκά) έδειξαν σημαντικά μεγαλύτερηπροκατάληψη προς τα Αφρικανο-καραϊβικής προέλευσης παιδιά (έγχρωμα) από ότι σε άλλα παιδιά

• Παιδιά που είχαν μεγαλύτερη επαφή με τις άλλες ομάδες έδειξαν λιγότερηφυλετική προκατάληψη


• Τα παιδιά έδειξαν να γνωρίζουν τις συνέπειες του να μεγαλώνεις πλούσιος/φτωχός:ο James που προερχόταν από μια οικογένεια σε οικονομικά μειονεκτική θέση, ήτανφανερά εκνευρισμένος στο τέλος της συνέντευξης και φάνηκε να αντιλαμβάνεταιακόμη και σε αυτή την ηλικία την αδικία, ενώη Helena φάνηκε να αντιλαμβάνεται το συγκριτικό της πλεονέκτημα και να το αποδίδεισε ένα «μυστικό» της οικογένειάς της (βλ. πλούτος) …

• Συνολικά ανιχνεύτηκαν οι παρακάτω συνδέσεις στη σκέψη των μικρών παιδιών:ο πλούτος (και άλλα «καλά πράγματα») συνδέεται με το λευκό δέρμα:

«να είσαι ευτυχισμένος» - «να είσαι καλός» - «να έχεις καλές επαγγελματικέςπροοπτικές» - «να είσαι έξυπνος»

η σχετική φτώχεια (και άλλα «κακά πράγματα») συνδέεται με το μαύρο δέρμα: «να είσαι λυπημένος» - «να είσαι κακός» - «να έχεις κακές επαγγελματικέςπροοπτικές» - «να είσαι λιγότερο έξυπνος»

• Ας σκεφτούμε τα κουκλόσπιτα, οι κούκλες και τα παιδάκια Play Mobil πούπαραπέμπουν κατά κύριο λόγο … (βλ. επίδραση του κοινωνικού/αστικούπεριβάλλοντος μέσω των τεχνουργημάτων)


• Ωστόσο, οι προκαταλήψεις με βάση το φύλο, τη φυλή, τη μειωμένη ικανότητα ήτην κοινωνική τάξη είναι δυνατόν να δημιουργούν σοβαρά εμπόδια στην υγιήανάπτυξη των παιδιών

• Αν θέλουμε τα παιδιά να έχουν φυσιολογική αυτό-εκτίμηση πρέπει να ταβοηθήσουμε να αντιστέκονται στις προκαταλήψεις που είναι ακόμη κυρίαρχεςστον κόσμο μας και να εκτιμούν τη διαφορετικότητα

• Για να αναπτύξουν την αυτο-εκτίμησή τους, τα παιδιά πρέπει να μάθουν νααλληλεπιδρούν δίκαια και παραγωγικά με διαφορετικούς τύπους ανθρώπων

• Για τη συζήτηση που ακολουθείαντλούμε και πάλι στοιχεία από τα πρακτικά ενός παγκόσμιου συνέδριου μεθέμα το «Ρόλο της προσχολικής εκπαίδευσης για μια αειφόρο κοινωνία» πουπραγματοποιήθηκε στο Göteborg της Σουηδίας το Μάιο του 2007

“The contribution of early childhood education to a sustainable society”, edited by Ingrid Pramling Samuelsson and Yoshie Kaga, Paris, UNESCO (2008), http://unesdoc.unesco.org/images/0015/001593/159355e.pdf

ΠρογράμματαΠρογράμματα ΠΕΠΕ γιαγια τηντην αειφορίααειφορία γιαγια μικράμικρά παιδιάπαιδιά: 1: 1οο ΠαράδειγμαΠαράδειγμα

• Ο άξονας «κοινωνία» της ΠΕΑΑ είναι κυρίαρχος σε εισηγήσεις εκπροσώπωνορισμένων χωρών, όπως για παράδειγμα σε μία εισήγηση από τη Χιλή:

Εκπαίδευση για ειρήνη σε μια αειφόρο κοινωνία (Χιλή)

• Με βάση την πρόταση:

• «Η αειφόρος ανάπτυξη αναφέρεται στις οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, πολιτισμικές και θεσμικές πλευρές της ανάπτυξης

στη βάση μιας νέας ηθικής όπου η ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματακατέχουν κεντρική θέση»

11


• Οι στόχοι ενός προγράμματος για τα ανθρώπινα δικαιώματα με παιδιάπροσχολικής ηλικίας θα μπορούσαν να είναι οι εξής:

• Να αρχίσουν τα παιδιά να γνωρίζουν τον εαυτό τους, να αντιλαμβάνονται τοδυναμικό τους και να αποκτούν αυτοσεβασμό και αυτοεκτίμηση

• Να μάθουν να αναπτύσσουν διαπροσωπικές σχέσεις με βάση τον αμοιβαίοσεβασμό και τη συνεργασία

• Να μάθουν να εντάσσονται στην κοινωνική πραγματικότητα με βάση το σεβασμότων κοινωνιο-πολιτισμικών διαφορών και την αλληλεγγύη

• Να μάθουν να έρχονται σε επαφή με το φυσικό περιβάλλον με σεβασμό για αυτό

11


• Οικοδομώντας μια αρμονική κοινωνία και Προσχολική Εκπαίδευση γιααειφόρο ανάπτυξη (Liu Yan & Liu Fengfeng, China)

• Εδώ συζητιέται η έννοια ης αειφόρου ανάπτυξης με βάση την κινέζικηφιλοσοφία της αρμονίας που συμβαδίζει με αυτήν

• Η έννοια της αρμονίας αφορά τα εξής:

αρμονική ανάπτυξη του ατόμου

αρμονία μεταξύ ανθρώπων και κοινωνίας

αρμονία μεταξύ ανθρώπων και φύσηςμια κινέζικη παροιμία λέει «Μην στραγγίζεις την λίμνη για να ψαρέψεις ψάρια, μην καις τοδάσος για να κυνηγήσεις» (αποκατάσταση της ισορροπημένης σχέσης ανθρώπων / φύσης)

22


• Σε αυτό το πλαίσιο, ΕΑΑ στο αναλυτικό πρόγραμμα για την προσχολικήηλικία μπορεί να σημαίνει:

1. Ένα πρόγραμμα που συνδυάζει το θέμα του «σεβασμού» για την πολιτισμικήποικιλία και τις διαφορές με το θέμα «κατανοώντας τον εαυτό μου»

Το περιεχόμενο μπορεί να επεκταθεί από το «κατανοώντας τονεαυτό μου», «τι μπορώ να κάνω», «οι φίλοι μου» κλπ. στα

«κατανοώντας τους άλλους»

«ισότητα των δυο φύλων»

«σεβασμός στην ποικιλία και τις διαφορές των ανθρώπωνμεταξύ τους και μεταξύ των πολιτισμών τους»

22


2. Προσέγγιση πραγματικών τοπικών προβλημάτων

Τα μικρά παιδιά ζουν στον πραγματικό κόσμο και αντιμετωπίζουνπραγματικά προβλήματα που σχετίζονται με την αειφόρο ανάπτυξη

Παίρνοντας πραγματικά προβλήματα ως σημείο έναρξης, μπορούμε ναοργανώσουμε τις δραστηριότητες του project έτσι ώστε

να τους δώσουμε την δυνατότητα να συμμετέχουν στην κοινωνία, να εκφράσουν τη γνώμη τους και να βρουν λύσεις για το πρόβλημα

Ένα τέτοιο πρόγραμμα ήταν το «Sandstorm», δηλ. «Αμμοθύελλα»

22


• Αμμοθύελλες συμβαίνουν κάθε άνοιξη στην περιοχή του Πεκίνου και γενικάστην Ασία και Αφρική, όπου υπάρχουν πολύ ξηρές / ερημικές περιοχές

• Οι νηπιαγωγοί ξεκίνησαν το πρόγραμμα προσπαθώντας να κάνουν τα παιδιάνα κατανοήσουν το φαινόμενο και να προτείνουν λύσεις

Τι είναι οι αμμοθύελλες; Γιατί συμβαίνουν; Τι μπορούν να κάνουν οιάνθρωποι για τις αμμοθύελλες; Τι μπορώ να κάνω εγώ;

• Μέσα από το πρόγραμμα και τα ερωτήματα έγινε δυνατήη αναφορά στην ανθρώπινη επίδραση στα προβλήματα του περιβάλλοντοςμέσω της ρύπανσης και της υπερκατανάλωσης φυσικών πόρων

• Τέλος, ένα άλλο πρόγραμμα ήταν η «Κατασκευή των δικών μαςπαιχνιδιών» με καθημερινά υλικά και επαναχρησιμοποίηση

22


• Πως μπορεί να είναι η εκπαίδευση για την αειφορία στην προσχολικήηλικία; Μια περίπτωση συμμετοχικής προσέγγισης με διάχυση σε όλο τοπρόγραμμα (Julie M. Davis, Australia)

– Αν σκέφτεσαι για ένα χρόνο μετά, φύτεψε έναν σπόρο. – Αν σκέφτεσαι για μια δεκαετία μετά, φύτεψε ένα δέντρο.

– Αν σκέφτεσαι για έναν αιώνα μετά, εκπαίδευσε τους ανθρώπους. – Κινέζικη παροιμία

• Το project για ένα αειφόρο πλανήτη («Sustainable Planet Project»: «Πλανήτηςγια πάντα» σε ελεύθερη μετάφραση)

σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε σε ένα ολοήμερο κέντρο για τη φροντίδαμικρών παιδιών ηλικίας 2 ½ έως 5 χρόνων

33


• Η εστίαση σε περιβαλλοντικά θέματα προέκυψεμε βάση ενδιαφέροντα εκπαιδευτικών και παιδιών

κηπουρική, προστασία της άγριας ζωής, ανακύκλωση

• Από την αρχή, το project εστίασε σε δράσειςπράγμα που αποτυπώνεται και στον υπότιτλό του

«Saving our Planet: Become a Conscious Part of the Solution», δηλαδή..«Σώζοντας τον πλανήτη μας: Γίνε ένα συνειδητό μέρος της λύσης»

33

ΠρογράμματαΠρογράμματα ΠΕΠΕ γιαγια τηντην αειφορίααειφορία γιαγια μικράμικρά παιδιάπαιδιά : 3: 3οο ΠαράδειγμαΠαράδειγμα

• Αρχικά, το προσωπικό εργάστηκε με τα παιδιά σε αρκετά μίνι-projects σεσυμφωνία με τα δικά τους ενδιαφέροντα όπως:

Γεύματα με μικρότερη συσκευασία και άρα λιγότερα σκουπίδια (Litter-less)Κήπος λαχανικώνΑναγέννηση αυτοφυών φυτώνΥπεύθυνη καθαριότηταΠεριβαλλοντική αισθητικήΕπαναχρησιμοποίηση /ανακύκλωσηΑποτελεσματική χρήση φυσικών αποθεμάτωνΛίμνη με βατράχουςΟρνιθοτροφεία

• Αυτά τα μίνι-projects ενσωματώθηκαν σιγά-σιγά στην καθημερινή πρακτικήτου κέντρου και τις περισσότερες φορές τα παιδιά ήταν εκείνα που ξεκινούσανένα πρόγραμμα

33


• Έτσι ακριβώς ξεκίνησε ένα «πρόγραμμα για την κατανάλωση του νερού»

• Παιδιά και εκπαιδευτικοί εξέφρασαν την ανησυχία τους για την υπερβολικήκατανάλωση του νερού στο κέντρο, ιδιαίτερα επειδή εκείνη την εποχή υπήρχεπρόβλημα ξηρασίας

• Με την καθοδήγηση του προσωπικού, τα παιδιά άρχισαν να προσέχουν ότι οισυμμαθητές τους άφηναν να τρέχει περισσότερο νερό από όσο χρειάζονταν γιανα πιουν, ή ότι γινόταν σπατάλη νερού στο πότισμα του κήπου

• Από αυτή την αρχική παρατήρηση άρχισε ένα project για όλο το κέντροσχετικά με την «προστασία» του νερού, ένα πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύπαιδιών, γονέων και δασκάλων, κυρίως όμως για παιδιά ηλικίας 4 ετών

33


• Έτσι, οι εκπαιδευτικοί υποστήριζαν τα παιδιά στον ρόλο ερευνητών πουέψαχναν την προέλευση του νερού που έρχεται στα σπίτια τους και στο κέντρο,ξεκινούσαν συζητήσεις για το τι σημαίνει «ξηρασία», καιέψαχναν για φωτογραφίες και άρθρα στις τοπικές εφημερίδες για την«προστασία» του νερού

• Όσο η γνώση των παιδιών για τα ζητήματα του νερού αυξανόταν,τόσο οι αναζητήσεις τους μετατρεπόταν σε δράσεις, όπως…η δημιουργία σημάτων για την κατανάλωση του νερού και η τοποθέτησή τουςσε όλα τα σημεία με νερό στο κέντρο

• Για παράδειγμα:«Παρακαλώ μην αφήνετε τη βρύση να τρέχει»«Πατήστε το μικρό κουμπί στο καζανάκι της τουαλέτας»«Κλείστε τη βρύση στο λάστιχο όταν τελειώσετε»

33


• Επίσης, στο κέντρο τοποθετήθηκε ένα βαρέλι 50 λίτρων για να προμηθεύονται ταπαιδιά από αυτό το νερό που χρειάζονταν για τα παιχνίδια τους με την άμμο

• Το βαρέλι γέμιζε μια φορά τη μέρακαι τα παιδιά έμαθαν να προσέχουν τη χρήση του

• Με αυτόν τον τόπο μειώθηκε κατά πολύ η κατανάλωση νερού στο κέντρο

• Ακόμη, οι συνήθειες οικονομικής κατανάλωσης του νερού που μαθαίνονταν στοκέντρο μεταφέρονταν και στο σπίτι

• Όπως σχολίασε ένας γονέας: «Το θέμα του νερού … το φέρνει στην ώρα του μπάνιου. Μας επιτρέπει να γεμίζουμε τημπανιέρα μέχρι ένα ορισμένο σημείο και δεν μας αφήνει να ανοίγουμε ξανά τη βρύση!»

33


• Ένα άλλο μίνι-project που ξεκίνησε από παιδί ήταντο «Καρότσι του σουπερμάρκετ»

• Εδώ τα παιδιά ανταποκρίθηκαν στην ύπαρξη ενός καροτσιού σουπερμάρκετ πουβρέθηκε παρατημένο στην παιδική τους χαρά και άρχισαν να ασχολούνται

με το τοπικό κέντρο αγορών από όπου προερχόταν το καρότσι, αλλά καιμε την τοπική κοινότητα και τους «κλέφτες καροτσιών»

• Μέσα από το πρότζεκτ και τον κοινωνικό ακτιβισμό στον οποίο επιδόθηκαν, ταπαιδιά είχαν την ευκαιρία να ρίξουν φως στις ανησυχίες τους

για την «κλοπή» και το πέταμα του καροτσιού, καθώς καισε γενικότερες ανησυχίες για τις πλαστικές σακούλες των αγορών και ταάλλα σκουπίδια που παρατιούνται εδώ κι εκεί στο τοπικό τους περιβάλλον

33


• Ένα άλλο μικρό πρόγραμμα μέσα στο ευρύτερο «Πλανήτης για πάντα»ήταν η «διαχείριση των σκουπιδιών»

• Με τον καιρό καθιερώθηκε η ανακύκλωση γυαλιού και χαρτιού, καθώς επίσηςκαι ένα σύστημα κομποστοποίησης με γαιοσκώληκες

• Η χρήση χαρτιού Α4 από 3 δεσμίδες ανά μήνα το 2003 έγινε 1 δεσμίδα το μήνα το 2004

• Σε συμφωνία με αυτές τις πρωτοβουλίες ήταν το πρόγραμμα «γεύμα με λίγασκουπίδια» - σπιτικά υγιεινά γεύματα με την ελάχιστη δυνατή συσκευασία

33


• Μια άλλη πρακτική μείωσης συσκευασιών ήταν ηπαραγγελία προϊόντων καθαρισμού κουζίνας σε μεγάλες συσκευασίεςώστε να μειώνεται η ποσότητα των απορριμμάτων, μία αλλαγήπου οδήγησε στη χρήση προϊόντων καθαρισμού φιλικών προς το περιβάλλον

• Ένα άμεσο αποτέλεσμα αυτών των αλλαγώνήταν η μείωση των δοχείων σκουπιδιών που πετούσε το κέντροαπό δυο αρχικά δοχεία τη μέρα σε μισό δοχείο

Βλ. «Μειώστε» … με συνειδητή αφοσίωση των εκπαιδευτικών στους σκοπούςτου προγράμματος

33


• Άλλα αποτελέσματα του προγράμματος για τον αειφόρο πλανήτη ήτανβελτιώσεις στους χώρους παιχνιδιού των παιδιών, καιστο βαθμό οικο-ευαισθησίας για το εξωτερικό περιβάλλον

• Σιγά-σιγά…οι εξωτερικοί χώροι εξελίχθηκαν σε φιλόξενους βιότοπους για την τοπικήχλωρίδα και πανίδα, ενώ παράλληλα αυτές οι αλλαγές

έδωσαν πολλαπλές νέες ευκαιρίες για τη διέγερση της περιέργειας τωνπαιδιών (και των ενηλίκων) για το φυσικό περιβάλλον,

ενίσχυσαν τη μάθηση για τη φύση, και

συνέβαλλαν στην ανάπτυξη περιβαλλοντικής ευαισθησίας και κοινωνικήςυπευθυνότητας, ιδιότητες σημαντικές για μία αειφόρο διαβίωση

33


• Συμπερασματικά, μπορεί να ισχυρισθεί κανείς ότι το κέντρο αυτό ανέπτυξε μια:«ηθική για την αειφορία» όπου η αειφόρος σκέψη και πράξη διατρέχουνόλη την κουλτούρα του κέντρου

• Ακόμα, η επίτευξη αυτή στηρίζει και την άποψη ότιτα πολύ μικρά παιδιά μπορούν να ανταποκριθούν κριτικά σεπεριβαλλοντικά ζητήματα, καιμπορούν να είναι δραστήριοι συμμετέχοντες σε εκπαιδευτικές περιστάσειςλήψης απόφασης για περιβαλλοντικά ζητήματαως εμπνευστές, υποκινητές, ερευνητές και περιβαλλοντικοί ακτιβιστές

• Οπωσδήποτε οι εκπαιδευτικοί του κέντρουείχαν αποφασιστικό ρόλο σε αυτήν την πορεία

33


• Χρειάστηκε να εργαστούν με επιμονή για τη δημιουργία μιας κοινότηταςμικρών μαθητών της αειφορίας

• Η προσπάθειά τους περιλαμβάνειπρακτικές διαχείρισης με στόχο τη μείωση του «οικολογικούαποτυπώματος» του κέντρου, αναλυτικό πρόγραμμα και παιδαγωγικές πρακτικές που βασίζονται στηνπίστη στην ικανότητα των παιδιών να είναι ενημερωμένοι, περιβαλλοντικοίακτιβιστές σε αυτήν τη μικρή ηλικία, και τέλοςαλληλεπιδράσεις με τους γονείς και την ευρύτερη τοπική κοινότητα

• Αν και η πορεία είχε δυσκολίες, έγιναν σημαντικές μόνιμες αλλαγέςπου ενδέχεται να διευκολύνουν και άλλες αλλαγές με τον ίδιο στόχο στο μέλλον

33


• Παρενθετικά αξίζει να δούμε το εξής:

• Σύμφωνα με τον θεωρητικό των εκπαιδευτικών αλλαγών Michael Fullan (2003) στην πραγματικότητα υπάρχει ένας μικρός μόνο αριθμός πράξεωνπου οδηγούν κάποιον στην πραγματοποίησης μιας βαθειάς αλλαγής σαναυτήν που απαιτείται για την ενσωμάτωση της αειφορίας στις πρακτικές του

Ξεκινήστε με τον δικό σας, εντός πλαισίου, ηθικό σκοπό, ηθικό δίλημμα ήεπιθυμητή απόφαση (αυτό δεν πρέπει να επιβάλλεται από έξω)

Δημιουργήστε μια κουλτούρα συνεργατικής μάθησης όπου η εργασία ομάδας καιη καθοδήγηση γίνονται κανονικές κοινωνικές πρακτικές

Εξασφαλίστε ότι η ενημερωμένη πρακτική διαχέεται σε αλληλεπιδράσεις και σεσυζητήσεις / διαβουλεύσεις

Παγιώστε τις «μικρές νίκες» και οικοδομείστε πάνω σε αυτές ώστε να αυξήσετετις επιπτώσεις τους, τόσο εσωτερικά όσο και στην κοινότητα

33


• ‘Project Earthworms’: 3- and 4-year old children study earthworms, Vital Didonet, Brazil

• Σε ένα εκπαιδευτικό κέντρο για προσχολική ηλικία, μια ομάδα παιδιών 3 και 4 ετών αποφάσισαν να κάνουν ένα πρόγραμμα για γαιοσκώληκες.

• Πώς ξεκίνησε; Έπαιζαν στην αυλή όταν κάτω από τα ξερά πεσμένα φύλλα της πορτοκαλιάς, ο Felipeείδε ένα μικρό ζώοΦώναξε τους συμμαθητές του που ήταν κοντά. Κάποιος είπε ότι είναι σκουλήκι. Το παρατήρησαν, το γύρισαν από την άλλη με ένα ξυλάκι, το έβαλαν πάνω σε έναξερό φύλλο και το σκέπασαν με χώμα.

• Όταν γύρισαν στην τάξη το συμβάν αυτό έγινε το κύριο θέμα συζήτησης.

44


• Ο δάσκαλος έκανε ερωτήσεις τέτοιες που να βοηθήσει τα παιδιά να περιγράψουντι είδαν και τι κατανοούσαν για τη ζωή του σκουληκιού

• Τότε ένα παιδί, η Luisa είπε: «Ο μπαμπάς μου φτιάχνει σκουλήκια»

• «Για ποιο λόγο να μεγαλώνει σκουλήκια ο μπαμπάς της», ρώτησε ο δάσκαλοςγια να πάρει την απάντηση ότι

βοηθούν να γίνει «κοπριά» ή ότι αφρατεύουν το χώμα και (έτσι βοηθούν να) μεγαλώνουν τα φυτά

• Το ενδιαφέρον των παιδιών ήταν μεγάλο και ήθελαν απαντήσεις για τασκουλήκια και πώς αυτά φτιάχνουν «κοπριά»

44


• Έτσι ο δάσκαλος πρότεινε να κάνουν ένα πρόγραμμα: για να μάθουνπώς τα σκουλήκια κινούνται και πώς σκάβουν τούνελ, τι τρώνε, καιγιατί δεν τους αρέσει καθόλου το φως του ήλιου.

• Θα ξεκινούσαν προσκαλώντας τον πατέρα της Λουΐζας στο σχολείο για να τουςμιλήσει για τη δουλειά του

• Μετά θα έφτιαχναν ένα «σπίτι για σκουλήκια» και θα το έβαζαν στον κήπο

• Τελικά, θα έβαζαν την «κοπριά» που θα είχε φτιαχτεί, στα φυτά του σχολείου τους

44


• Όταν ήρθε ο μπαμπάς της Λουΐζας στο σχολείο έφερε μαζί του ένα σπίτισκουληκιών από γυαλί, όπου τα παιδιά μπορούσαν να παρατηρούν τη «δουλειά»των γαιοσκωλήκων

• Τους εξήγησε πώς τα σκουλήκια πολλαπλασιάζονται και πώς φτιάχνουν χούμο (*) από την τροφή τους (δηλ. από τα υπολείμματα φύλλων, λαχανικών και φρούτωνπου οι άνθρωποι πετούν στα σκουπίδια) και γιατί ο χούμος είναι καλό λίπασμα γιατα φυτά του κήπου

Μίλησε για τους μικρο-οργανισμούς που ζουν στον χούμο και τη σημασία τους γιατα λαχανικά και τα φυτά γενικά

Στο τέλος τα παιδιά ήταν περίεργα να μάθουν πώς έφτιαξε το σπίτι για τασκουλήκια

(*) Χούμος ονομάζεται (Scheflen 1956) το σύνολο της οργανικής ύλης η οποία βρίσκεται σταεπιφανειακά στρώματα του εδάφους και η οποία υποβάλλεται σε συνεχείς διεργασίες

αποσύνθεσης και σύνθεσης νέων ουσιών (βλ. Wikipedia)

44


• Το επόμενο βήμα ήταν να κτίσουν το σπίτι των σκουληκιών.

• Ψάχνοντας στο ίντερνετ, βρήκαν αρκετές πρακτικές προτάσειςhttp://letkidscreate.blogspot.gr/2012/04/making-worm-farm.htmlhttp://www.stemmom.org/2012/10/building-earthworm-home.html

• Με τη βοήθεια του νηπιαγωγού κατέληξαν στα υλικά που έπρεπε να προμηθευτούνένα διαφανές πλαστικό μπουκάλι, ψαλίδι, ένα κιλό χώμα, λίγη άμμο, κολλητική ταινία, αλουμινόχαρτο για να καλύψουν το μπουκάλι ώστε να μηνυποφέρουν από το φως τα σκουλήκια,υπολείμματα τροφών, φλούδες από φρούτα και κομμάτια λαχανικών πουπετάμε και, το σημαντικότερο, λίγα σκουλήκια

• Τις επόμενες μέρες και αφού συγκέντρωσαν τα υλικά, έφτιαξαν τη «φάρμα τωνσκουληκιών» και τοποθέτησαν μέσα το χώμα, τα υπολείμματα και τα σκουλήκια.

44


• Ακολούθησε καθημερινή παρατήρηση

• Μετά από τέσσερις εβδομάδες είδαν ότιτα στρώματα χώματος, άμμου, ξεραμένων φύλλων και υπολειμμάτωνλαχανικών και φρούτων είχαν αναμειχθεί, ενώ το χρώμα και η σύσταση τωνυλικών είχε αλλάξει

• Όσο οι «εργάτες του χώματος» (όπως σκέφτηκε ένα παιδί) δούλευαν για ναδημιουργήσουν χούμο, τα παιδιά

έψαξαν στο διαδίκτυο και βρήκαν πράγματα για τη ζωή και τα είδη τωνσκουληκιών,έβαλαν τον χούμο που προέκυψε στο φυτό που είχαν σε μία γλάστρα,βρήκαν και διάβασαν ιστορίες για σκουλήκια

• ΣΚΕΦΤΕΙΤΕ ΠΟΣΟ ΔΙΑΦΕΡΕΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΚΑΙ ΣΕ ΠΟΙΑ ΑΚΡΙΒΩΣ ΣΗΜΕΙΑ (;;;)

44


• Η ΕΑΑ, όπως έχουμε πει, πρέπει να δίνει στα παιδιά γνώσεις, αξίες, επιθυμία καιδεξιότητες να πάρουν αποφάσεις που ευνοούν ένα αειφόρο μέλλον

• Η συμμετοχή σε αναζητήσεις/έρευνες και συζητήσεις για πραγματικά ζητήματα,

που απασχολούν την τοπική κοινότητα στα περίχωρα του σχολείου, καιπου είναι καλό να επιλυθούν,

• είναι ένας τρόπος να μάθουνδεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων καινα βελτιώσουν την ικανότητά τους να αναζητούν λύσεις, να παίρνουν υπεύθυνες αποφάσεις και να δρουν με βάση αυτές

• Σε αυτό το πλαίσιο κινείται η πρόταση από την Ισλανδία και τις Σκανδιναβικέςχώρες που ακολουθεί

55


• Στις επιδιώξεις της προσχολικής εκπαίδευσης στην Ισλανδία, πρωταρχική θέσηκατέχει το «να βοηθήσουμε τα παιδιά να αρχίσουν να γίνονται ανεξάρτητοι, σκεπτόμενοι, ενεργοί και υπεύθυνοι συμμετέχοντες σε μια δημοκρατική κοινωνίαπου αναπτύσσεται ταχέως και συνεχώς» (Lög um leikskóla, 1994)

• Παρόμοιοι στόχοι υπάρχουν σε πολλές άλλες χώρες, όπως π.χ. η Σουηδία, ηΝορβηγία ή ακόμη και η Ελλάδα

• Αυτό που δεν είναι βέβαιο είναι εάν οι εκπαιδευτικοί μπορούν να καταλάβουν τιακριβώς πρέπει να κάνουν προκειμένου να υλοποιήσουν έναν τέτοιο στόχο

• Είναι βέβαιο όμως, ότι η ΕΑΑ δεν μπορεί να θεωρείται άλλο ένα αντικείμενο γιαδιδασκαλία στα ήδη φορτωμένα αναλυτικά προγράμματα

55


• Λήψη υπεύθυνης απόφασης και δράσης από τα παιδιά

• Η χρήση της φύσης έχει αποτελέσει θέμα σύγκρουσης μεταξύ των ανθρώπων

• Η χρήση της φύσης για βιοπορισμό από ορισμένους ανθρώπους μπορεί ναθεωρείται πρόκληση περιβαλλοντικής βλάβης από άλλους

• Αυτοί θέλουν να προστατέψουν ή• να «χρησιμοποιήσουν» τη φύση με διαφορετικό τρόπο

• Μια ερευνητική ομάδα από την Δανία (Breiting et al., 1999) επισημαίνει ότισημαντική πλευρά της ΕΑΑ είναι

«να αναπτύξουμε την ικανότητα των παιδιών για δράση»

55



• Προκειμένου όμως να αναλάβουν δράση τα παιδιά, θα πρέπει να διδάσκονταινα αναζητούν πληροφορίες, καινα διαμορφώνουν γνώμη με κριτικό τρόπο για ερωτήματα που αφορούν τηναειφόρο ανάπτυξη

• Με άλλα λόγια, θα πρέπεινα αναπτύξουν την ικανότητά τους να κρίνουν διαφορετικές επιλογές, και τελικά να θέλουν να αναλαμβάνουν δράση βασισμένα στην κρίση τους

55


• Σε ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα στην ΙσλανΙσλανδδίαία (MUVIN -MiljöUnderVisningINorden [Environmental Education in the North]) …

• … μερικοί νηπιαγωγοί μας έδωσαν παραδείγματαπώς τα μικρά παιδιά μπορούν να διερευνήσουν συγκρούσεις συμφερόντωνόσον αφορά τη χρήση φυσικών πόρων και να αναζητήσουν λύσεις

• Σε ένα από τα νηπιαγωγεία σε αυτό το πρόγραμμα, οι εκπαιδευτικοί ήθελαν ναεργαστούν με ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα της τοπικής κοινότητας

• Το πρόβλημα ήταν η έντονη, άσχημη μυρωδιά που δημιουργούσε ένα εργοστάσιοεπεξεργασίας γαρίδων που υπήρχε σε ένα μικρό χωριό

• Τα παιδιά γνώριζαν πολύ καλά το πρόβλημα από το χωριό τους

55


• Οι εκπαιδευτικοί ζήτησαν από τα παιδιά πρώτανα εξετάσουν το πρόβλημα από διαφορετικές πλευρέςκαι με διαφορετικούς τρόπους

• Επισκέφτηκαν το εργοστάσιο και εξέτασαν το άμεσο περιβάλλον του

μίλησαν με τον διευθυντή του εργοστασίου, και

με μια γυναίκα που ζούσε στη γειτονιά του εργοστασίου,

ώστε να ακούσουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το πρόβλημα

• Στη διαδικασία ανεύρεσης λύσεων του προβλήματος η οποία ακολούθησε,χρησιμοποίησαν τις πληροφορίες που συνέλεξαναπό την επίσκεψή τους στο εργοστάσιο

55


• Στην επίσκεψη στο εργοστάσιο παρατήρησαν πώςτα απόβλητα του εργοστασίου διοχετεύονταν στη θάλασσαμε σωλήνες μέσα από την κατοικημένη περιοχή

• Στην επιστροφή ζωγράφισαν το εργοστάσιο και συζήτησαν τα υπέρ και τα κατά

• Για τα οφέλη του εργοστασίου επεξεργασίας γαρίδας, σκέφτηκαν:Παιδί: Παράγει τρόφιμαΠαιδί: και μετά κάνουμε γαριδοσαλάταΦυσικά τα παιδιά δεν μπόρεσαν να δουν το εργοστάσιο ως ένα μέρος που δίνειδουλειές στους ντόπιους, αλλά μετά από λίγη συζήτηση συνειδητοποίησαν και αυτόως ένα όφελος του εργοστασίου

• Εντόπισαν βέβαια και αρνητικά του εργοστασίου που δεν τους άρεσαν καθόλου:Παιδί: η μυρωδιά είναι πολύ κακόΔάσκαλος: για ποιον;Παιδί: για τους ανθρώπους που μένουν δίπλα στο εργοστάσιο

55


• Για να διευκολυνθούν τα παιδιά να κατανοήσουν τη σύγκρουση συμφερόντωνπου υπάρχει σε αυτήν την κατάσταση η νηπιαγωγός αποφάσισε να δοκιμάσει ναβάλει τα παιδιά στο ρόλο των διαφόρων ενδιαφερομένων

• Έδωσε σε δυο παιδιά τον ρόλο των ιδιοκτητών του εργοστασίου (ένα από ταπαιδιά μάλιστα ήταν ένα κοριτσάκι που είχε βρει τη μυρωδιά του εργοστασίου ανυπόφορηκαι έκλαιγε σε όλη τη διάρκεια της επίσκεψης!)

• Τους έδωσε οδηγίες για να καταλάβουν το ρόλο τους, δηλ. ότιείχαν επιχείρηση παραγωγής τροφίμων καιέδιναν δουλειές σε ανθρώπους, πράγμα που ήταν καλό

• Δυο άλλα παιδιά έπαιξαν τον ρόλο δυο κατοίκων της περιοχής που ήτανπολύ δυσαρεστημένοι με την άσχημη μυρωδιά του εργοστασίουκαι ήθελαν να απαλλαγούν από αυτήν

55


• Ακολουθεί μία ενδιαφέρουσα στιχομυθία:

Παιδί: πρέπει να σταματήσετε την επεξεργασία των γαρίδων, η μυρωδιά είναι πολύ άσχημη

Παιδί: δεν μπορούμε να το κάνουμε αυτό, γιατί τότε οι άνθρωποι δεν θα μπορούν να βρουντροφή και θα πεθάνουν

Δάσκαλος, προς τα παιδιά «κατοίκους» της περιοχής: Τι λέτε να κάνετε γι αυτό; Τισκέφτεστε;

Παιδί: Απλά θα μετακομίσουμε

Δάσκαλος: Δεν σκέφτεστε μήπως να βρείτε μια άλλη λύση; Ίσως κανείς δεν θα θέλει νααγοράσει τα σπίτια που μένετε

Παιδί: Απλά θα πρέπει να κλείνουν τη μύτη τους όταν βγαίνουν έξω

Δάσκαλος: Ναι, αλλά τι θα γίνει αν έχουν τα παράθυρά τους ανοιχτά; Τότε θα πρέπει νακρατούν τη μύτη τους βουλωμένη για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα…

Παιδί: Να μην ανοίγουν τα παράθυρά τους. Να μένουν μέσα και να το πάρουν ήρεμα.

55


Παιδί: Αλλά τότε δεν θα μπορούμε να βγούμε έξω να αγοράσουμε τρόφιμα.

Παιδί: Θα σας δώσουμε εμείς τρόφιμα.

Παιδί: Όχι, δεν γίνεται, πρέπει να πάμε στο μαγαζί να αγοράσουμε γαρίδες, και θέλουμεκαι κάτι να πιούμε.

Παιδί: Τότε να πάτε από την πίσω μεριά του σπιτιού και να βγείτε στον άλλο δρόμο πουδεν έχει τόση βρωμερή μυρωδιά.

Δάσκαλος: Ναι, αλλά τι θα γίνει αν οι άνθρωποι θέλουν να μείνουν έξω να ασχοληθούνμε τον κήπο τους το καλοκαίρι;

• Αυτή η παρέμβαση διέκοψε τη συζήτηση αναδεικνύοντας ότι ο «δρόμος» πουακολουθούσαν τα παιδιά δεν τους έβγαζε πουθενά (δεν μπόρεσαν να βρουνκάποια λύση και παραιτήθηκαν)

• Στη συνέχεια η νηπιαγωγός αποφάσισε να ζωγραφίσει ένα χάρτη της πόλης, όπουφαίνονταν το εργοστάσιο επεξεργασίας γαρίδας, οι δρόμοι, τα σπίτια, τοαποχετευτικό σύστημα, η αποβάθρα και η θάλασσα

55


• Αυτό πυροδότησε ξανά τη συζήτηση και προέκυψαν νέες ιδέες

Παιδί: Θα βάλουμε ένα καπάκι πάνω στην καμινάδα

Δάσκαλος: Τότε όμως, όλοι οι καπνοί και οι μυρωδιές θα μπαίνουν μέσα στοεργοστάσιο και αυτό δεν θα είναι καλό για αυτούς που δουλεύουν εκεί, έτσι δεν είναι; Και ας μην ξεχνάμε τη μυρωδιά που βγαίνει από τους αγωγούς της αποχέτευσης. Αυτήδεν θα φύγει ακόμη και αν βάλουμε καπάκι στην καμινάδα.

Παιδί: Το ξέρω. Θα πάρουμε τότε το εργοστάσιο και θα το μετακινήσουμε.

Δάσκαλος: Και πού θα το μετακινήσουμε; Πού είναι η καλύτερη θέση να έχουμε έναεργοστάσιο επεξεργασίας γαρίδας;

Παιδί: Στα βουνά, μακριά από εδώ….

• Πολλές λύσεις προτάθηκαν και αντικρούστηκαν μέχρι που ένα παιδί φώναξε:

Παιδί: Το ξέρω! Θα βάλουμε το εργοστάσιο στην αποβάθρα. Τότε θα είναι δίπλα στηθάλασσα, και όταν έρχονται τα καράβια και φέρνουν τις γαρίδες, δεν θα χρειάζεται ναμεταφέρονται με φορτηγά, θα πηγαίνουν κατ’ ευθείαν στο εργοστάσιο.

55


• Τα παιδιά έφτιαξαν ένα μοντέλο του περιβάλλοντος του εργοστασίου στη νέατου θέση για να δουν την επίδραση της νέας τοποθεσίας

• Καθώς το έκαναν, η νηπιαγωγός ρώτησε τα παιδιά τι θα μπορούσε να γίνει με τοκτήριο του παλιού εργοστασίου.

Παιδί: Μπορούμε να το έχουμε αποθήκη για σκουπίδια.Δάσκαλος: Ναι, αλλά δεν θα μυρίζουν τα σκουπίδια;Παιδί: Ναι, τότε να έχουμε κάποιο άλλο είδος ψαριών εκεί.Δάσκαλος: Ναι, αλλά τότε δεν θα έχουμε το ίδιο πρόβλημα όπως πριν;Παιδί: Τότε μπορούμε να το έχουμε για ζωγράφους. Ο καθένας να μπορεί να έρχεταινα ζωγραφίζει πίνακες. Ναι, και να χορεύει επίσης.Παιδί: Ναι, σαν, σαν τέχνηΔάσκαλος: Εννοείτε ένα κέντρο τεχνών (πολιτιστικό)Παιδί: Ναι, και μπορούμε να κτίσουμε έναν τοίχο και να χορεύουμε από τη μια μεριάκαι να ζωγραφίζουμε από την άλλη.Παιδί: Ναι, και μπορούμε να κάνουμε όλων των ειδών τα πράγματα – δραστηριότητες.

55



• Τι έγινε λοιπόν συνοπτικά;

• Χρησιμοποίησανπαιχνίδι ρόλων για να καταλάβουν καλύτερα τις διάφορες πλευρές καιοπτικό υλικό (ζωγραφική και μοντέλα) για να δοκιμάσουν πιθανές λύσεις

• Οι λύσεις που πρότειναν τα παιδιά φανέρωσαν την πλούσια φαντασία τους καιέριξαν φως στο πώς σκέφτονται για αυτά τα πράγματα

• Πρότειναν…να βάλουν καπάκια στις καμινάδες που έβγαζαν έξω την άσχημη μυρωδιάνα φέρουν αντλίες για να μεταφέρουν μακριά την άσχημη μυρωδιά, καινα βάλουν τα σκουπίδια σε ένα πλυντήριο για να τα πλύνουν!

55


• Στο πρόγραμμα αυτό, τα παιδιάσυμφώνησαν σε μια λύση για το πρόβλημα της κακοσμίας, καιαποφάσισαν να μετακινήσουν το εργοστάσιο επεξεργασίας στην αποβάθρα,έτσι ώστε τα απόβλητα του εργοστασίου να πέφτουν κατευθείαν στη θάλασσααντί στην περιοχή των κατοικιών όπου άφηναν την άσχημη μυρωδιά.

• Μετά αποφάσισαν να κάνουν ένα πολιτιστικό κέντρο στις εγκαταστάσεις τουπαλιού εργοστασίου,

όπου ο καθένας θα μπορούσε να ζωγραφίζει, να τραγουδάει, να γελάει και ναχορεύει όπως ήθελε

55


• Αυτό και άλλα παραδείγματα έδειξαν ότι τα παιδιά ηλικίας 5 – 6 χρόνων: ήταν ικανά να συζητήσουν και να διερευνήσουν προβλήματα της τοπικήςκοινωνίας, κάτι που οι νηπιαγωγοί δεν πίστευαν αρχικά ότι ήταν δυνατό

• Αυτό δείχνει ότι πρέπει να υπάρχει εμπιστοσύνη στα παιδιάνα αντιμετωπίζονται ως ικανοί μαθητευόμενοι, καινα τους δίνονται ευκαιρίες να εξερευνήσουν το περιβάλλον τους

• Ακόμη πρέπει να ενθαρρύνονταινα συζητούν και να διαμορφώνουν την άποψή τους για θέματα που τουςαφορούν, μικρά ή μεγάλα

55


• Συμπερασματικά, η ΕΑΑ στοχεύει να βοηθήσει τα παιδιά να γίνουν ενεργοί πολίτεςνα μάθουν να σκέφτονται κριτικά και δημιουργικά, να ακούν τους άλλους, καινα εκφράζουν αυτά που σκέφτονται

• Τα παιδιά δεν θα λύσουν τα προβλήματα για τα οποία υπεύθυνοι είναι οι ενήλικες, αλλά θα πρέπει να έχουν

τα εργαλεία που χρειάζονται σε μια διαδικασία λήψης απόφασης και ανάληψηςδράσης για ένα αειφόρο μέλλον καιτην εμπειρία αυτής της διαδικασίας

• Είναι εύκολο να βάλουμε τα παιδιά να δουν το δικό τους περιβάλλον, π.χ. πώς η αυλή που παίζουν μπορεί να βελτιωθεί για να τους προσφέρειμεγαλύτερη ευχαρίστηση, ομορφιά και ευκαιρίες για μάθηση καιέτσι να τους δώσουμε την ευκαιρία να ασχοληθούν με κάτι που επηρεάζει ταίδια και μπορούν να το κάνουν να συμβεί

55


• «Πρόγραμμα διαχείρισης σκουπιδιών της τάξης» : Ένα ακόμη παράδειγμα προγράμματοςΕΕΑ μπορεί να αποτελέσει το εκπαιδευτικό υλικό που αναπτύχθηκε με βάση το μοντέλο τηςΔιερευνητικής Διδασκαλίας και Μάθησης (Πρ. Fibonacci, Β. Ζόγκζα & Μ. Εργαζάκη)

• Η ιδέα ήταν να σχεδιασθείμία «ακολουθία» εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, με άλλα λόγια …μία «διδακτική - μαθησιακή ακολουθία» (για συντομία βλ. «ΔΜΑ»)μέσω της οποίας θα επιχειρούσαμε

• την εξοικείωση των παιδιών με την ιδέα του διαχωρισμού των σκουπιδιών και τηνενσωμάτωση της ανακύκλωσης στην καθημερινή τους πρακτική …

-ως απόρροια της ουσιαστικής κατανόησής τους

για τη διαφορετική «τύχη» των φυσικών και τεχνητών υλικών στο χώμαλόγω της δυνατότητας αποικοδόμησής τους ή μηαπό ζωντανούς οργανισμούς (αποσυνθέτες & αποικοδομητές) …

66

ΜίαΜία τέτοιατέτοια ««ΔΜΑΔΜΑ»» θαθα μπορούσεμπορούσε νανα περιλαμβάνειπεριλαμβάνει 22 μέρημέρη

• Μέρος Α:«Αποικοδόμηση»

οι κατηγορίες των σκουπιδιών & η διαφορετική τους τύχη μέσα στο χώμα»

εισαγωγή της ιδέας ότι υπάρχουν 2 κατηγορίες σκουπιδιών

διερεύνηση της τύχης των μεν και των δε μέσα στο χώμα

• Μέρος Β:«Ανακύκλωση»

σύνδεση των διαφορετικών κατηγοριών σκουπιδιώνμε τους διαφορετικούς κάδουςσύνδεση διαφορετικών κάδων με διαφορετική διαχείρισηανακύκλωση ως περιβαλλοντικά υπεύθυνη συμπεριφορά

66

«« ΜΜ έέ ρρ οο ςς ΑΑ »»: :

ΑΑ ππ οο ιι κκ οο δδ όό μμ ηη σσ ηη

««ΟιΟι κατηγορίεςκατηγορίες τωντων σκουπιδιώνσκουπιδιών & & ηη διαφορετικήδιαφορετική τουςτους τύχητύχη μέσαμέσα στοστο χώμαχώμα»»

ΜέροςΜέρος ΑΑ: : ««ΔιδακτικοίΔιδακτικοί -- μαθησιακοίμαθησιακοί στόχοιστόχοι»»

• Δουλεύοντας στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής εκπαίδευσης:

Βασικό σημείο είναι η έναρξη του προγράμματος…

τα παιδιά να ενδιαφερθούν για το πρόβλημα των σκουπιδιών και

να αναρωτηθούν τα ίδια για την τύχη των σκουπιδιών

Πράγμα που σημαίνει ότι ξεκινάμε προσπαθώντας να κάνουμε τα παιδιά ναπροσέξουν πράγματα στο άμεσο περιβάλλον τους σχετικά με τα σκουπίδια

ΜέροςΜέρος ΑΑ: : ««ΔιδακτικοίΔιδακτικοί -- μαθησιακοίμαθησιακοί στόχοιστόχοι»»

• Οι στόχοι μας εδώ είναι:

Να κατανοήσουν τα μικρά παιδιά ότι τα σκουπίδια …μπορούν να διαχωριστούν σε δύο διαφορετικές κατηγορίεςμε κριτήριο το υλικό από το οποίο αποτελούνται (φυσικό ή τεχνητό)

Να διαπιστώσουν μέσα από εμπειρικό έλεγχο ότι τα σκουπίδιατων δύο διαφορετικών κατηγοριών

έχουν διαφορετική τύχη μέσα στο χώμα:

αυτά που αποτελούνται από φυσικά υλικά αλλάζουν σημαντικά καιτελικά… «εξαφανίζονται», ενώ

αυτά που αποτελούνται από τεχνητά υλικά δεν αλλάζουν σημαντικάκαι παραμένουν εκεί

ΜέροςΜέρος ΑΑ: : ««ΕκπαιδευτικέςΕκπαιδευτικές δραστηριότητεςδραστηριότητες»» ((ΔΔ1)1)

• Δραστηριότητα 1: «Το καλάθι της τάξης & οι 2 κατηγορίες σκουπιδιών»

• «Ερώτημα προς διερεύνηση»

«Τι πετάμε στο καλάθι της τάξης; Υπάρχουν κατηγορίες σκουπιδιών;»

• «Τρόπος διερεύνησης»Παρατήρηση

του τι υπάρχει στο καλάθι σκουπιδιών της τάξης

Κατηγοριοποίησητων σκουπιδιών με κριτήριο το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένα

o «φυσικό»: υπολείμματα τροφήςo «τεχνητό»: συσκευασίες


• «Περίγραμμα δραστηριότητας»

Ενεργοποίηση: περιεργάζονται το περιεχόμενο του καλαθιού (αδειασμένο σεένα τραπέζι στο κέντρο), το οποίο έχουμε φροντίσει να περιλαμβάνει σκουπίδιακαι των δύο κατηγοριών:

πλαστικά μπουκάλια, τενεκεδάκια αναψυκτικών, φλούδες, μαρούλι, υπολείμματα από τυρόπιτα, κουλούρι ή τοστ, ψωμίπλαστικές σακούλες, σακουλάκια από κρουασάν

Διατύπωση του ερωτήματος: Τι πετάμε στο καλάθι των σκουπιδιών;;;

Πιθανές απαντήσεις: Απαρίθμηση αυτών που βλέπουν


• «Περίγραμμα δραστηριότητας» (συνέχεια)-

Αναζήτηση τρόπου διαχωρισμού των σκουπιδιών σε κατηγορίεςΕίναι όλα ίδια;;; Μήπως μπορούμε να τα χωρίσουμε σε «ομάδες»; Συζήτηση ώστε να πάρουμε κατηγοριοποιήσεις από τα παιδιά

-Εισαγωγή του επιθυμητού κριτηρίου κατηγοριοποίησης των σκουπιδιών

Από τι είναι φτιαγμένο το καθένα από αυτά;;;από υλικό της φύσης, ή …από υλικό του ανθρώπου;;;

-Συμπέρασμα: έχουμε σκουπίδια δύο κατηγοριών

σκουπίδια φτιαγμένα από υλικά της φύσης («υπολείμματα τροφής»)σκουπίδια φτιαγμένα από υλικά του ανθρώπου («συσκευασίες»)

-Πολλές φορές τα σκουπίδια τα θάβουμε στο χώμα

Τι γίνεται λοιπόν όταν …τα σκουπίδια θάβονται μέσα στο χώμα;;;


• Δραστηριότητα 2: «Ας σκεφτούμε ..»

• «Ερώτημα προς διερεύνηση»«τι γίνεται όταν τα σκουπίδια θάβονται στο χώμα;»

εξειδικεύουμε για: μαρούλι, φλούδα μπανάνας, ψωμί, πλαστικό μπουκάλι, σακουλάκι κρουασάν, αλουμινένιο κουτί αναψυκτικού

• «Τρόπος διερεύνησης»συζήτηση - καταιγισμός ιδεών

• Τίθεται το ερώτημα, • συγκεντρώνονται γρήγορα οι ιδέες των παιδιών

(…«μαυρίζουν», «σαπίζουν», «μεγαλώνουν», «βρωμίζουν», «σπάνε»…)

• Διαπιστώνουμε & επισημαίνουμε ότι υπάρχουν διαφορετικές ιδέες

• … και μετά εστιάζουμε στην ιδέα του ελέγχου αυτών των ιδεών«θέλετε να δούμε τι γίνεται πραγματικά από αυτά που λέτε;»


• Δραστηριότητα 3: «Η τύχη των διαφορετικών σκουπιδιών μέσα στο χώμα»

• «Ερώτημα προς διερεύνηση»«Τι θα κάνουμε για να δούμε αν πράγματι …

το κουτάκι της πορτοκαλάδας μικραίνει ή μεγαλώνει, η φλούδα της μπανάνας ασπρίζει ή μαυρίζει ή … κοκ…

• «Τρόπος διερεύνησης»σχεδιασμός εμπειρικού ελέγχου (συζήτηση)διεξαγωγή εμπειρικού ελέγχου (συγκριτική παρατήρηση 4 εβδομάδων)


• «Περίγραμμα δραστηριότητας 3»

Διατύπωση του ερωτήματοςΤι πρέπει να κάνουμε …. … για να δούμε τι παθαίνει το κουτάκι κτλ μέσα στο χώμα;;;

Πιθανές απαντήσεις παιδιών και …

… Συζήτηση για το σχεδιασμό του εμπειρικού ελέγχουΤι θα λέγατε αν …… βάζαμε κάθε ένα από αυτά τα σκουπίδια σε ένα γλαστράκι με χώμα, … ώστε να βλέπουμε κάθε βδομάδα αν αλλάζουν και πώς;;;

Στήσιμο του εμπειρικού ελέγχου


Κάθε ομάδα 3 παιδιών δουλεύει με 6 γλαστράκια: 6 «σκουπίδια-υλικά»

Κάθε παιδί της ομάδας είναι υπεύθυνο για 2 από αυτάένα φυσικό & ένα τεχνητό

Τα παιδιά κάθε ομάδας…παρατηρούν τα υλικά για να διαπιστώσουν την αρχική τους κατάσταση και κάνουντην αρχική καταγραφή στον πίνακά τους

γεμίζουν τα γλαστράκια με χώμα (… λίγο χαλίκι στον πάτο)

βάζουν ένα υλικό σε κάθε γλαστράκι & σκεπάζουν με λίγο ακόμη χώμα

ρίχνουν λίγο νερό ώστε το χώμα να είναι υγρό

σκεπάζουν με αλουμινόχαρτο & κάνουν τρυπούλες με οδοντογλυφίδα-

βάζουν ετικέτα σε κάθε γλαστράκι με τα στοιχεία του-

τα τοποθετούν όλα στο δίσκο της ομάδας & βάζουν ετικέτα με όνομαπροσθέτουν λίγο νερό μέσα στο δίσκο τους, ο οποίος τοποθετείται από τη νηπιαγωγό μαζί με τους υπόλοιπους

ΜέροςΜέρος ΑΑ: : ««ΕκπαιδευτικέςΕκπαιδευτικές δραστηριότητεςδραστηριότητες»» ((ΔΔ44--ΔΔ7)7)

• Δραστηριότητες 4-7: «Παρατηρώντας, καταγράφοντας & συγκρίνοντας τις αλλαγές»

• «Ερώτημα»«Πώς είναι κάθε σκουπίδι μας αυτή τη βδομάδα; «Τι αλλαγές παρατηρούμε από την προηγούμενη;;;»

χρώμα, σχήμα, μέγεθος, υφή«Συμφωνούν με τις προβλέψεις που κάναμε ή όχι;»

• «Τρόπος διερεύνησης»

παρατήρησηκαταγραφή αποτελεσμάτων ανά ομάδασυζήτησηχειρισμός υλικών για συνέχιση του ελέγχου

διατηρούν υγρό το χώμασκεπάζουν με αλουμινόχαρτο με τρυπούλεςπροσθέτουν λίγο νερό στο δίσκο

ΜέροςΜέρος ΑΑ: : ««ΕκπαιδευτικέςΕκπαιδευτικές δραστηριότητεςδραστηριότητες»» ((ΔΔ44--ΔΔ7)7)

• «Περίγραμμα δραστηριοτήτων 4-7»

Κάθε ομάδα παίρνει (στην ώρα της) το δίσκο της …βγάζει ένα-ένα τα υλικά από το χώμα, καιπαρατηρεί το χρώμα, το μέγεθος, το σχήμα, την υφή

Πώς μπορεί να καταγράφει κάθε ομάδα τα αποτελέσματά της κάθε φοράέχοντας ξεκινήσει από την «Αρχή», δηλ. από το στήσιμο;;;

Πίνακας καταγραφής ομάδαςΜε φωτογραφίες ή ζωγραφιές γα κάθε σκουπίδι-υλικό κάθε φορά

Συζήτηση αλλαγών βδομάδας (… ανά ομάδα … τάξη…)


• Δραστηριότητα 8: «Συμπεράσματα για την τύχη των σκουπιδιών στο χώμα»

• Κάθε ομάδα ανακοινώνει τα συμπεράσματά της από την εξέλιξη που είχαν τασκουπίδια μέσα στο χώμα

το πλαστικό καπάκι, το τσιγκάκι - τενεκεδένιο κουτάκι, το σακουλάκιμένουν ίδια … δεν μικραίνουν

το μαρούλι, το ψωμί και η φλούδα της μπανάναςμικραίνουν και τελικά «εξαφανίζονται»

Γιατί άραγε;


• Η νηπιαγωγός αφηγείται στα παιδιά ένα παραμύθιμε θέμα κάποια πολύ μικρά ζώα που ζουν στο χώμα & την τροφή τους

… σκουληκάκια, σαρανταποδαρούσες, μυρμήγκια… και ακόμη πιο μικρά, μη ορατά ζωάκια… που τρώνε φύλλα, ξύλο, κουκούτσια, φλούδες κλπ

• Σκοπός είναι να προκύψει η ιδέα ότι ...υλικά φυσικής προέλευσηςπου βρίσκονται στα σκουπίδια μας …επειδή εμείς δεν τα φάγαμεμπορούν να τα φάνε άλλοι οργανισμοί που ζουν στο χώμα


• Ακολουθεί συζήτηση τάξηςμε βάση το παραμύθι και τα συμπεράσματα κάθε ομάδαςώστε να διατυπωθεί η «ιδέα-στόχος»

το πλαστικό καπάκι, το τσιγκάκι - τενεκεδένιο κουτάκι, το σακουλάκιμένουν ίδια … δεν μικραίνουν…

ενώ το μαρούλι, το ψωμί και η φλούδα της μπανάναςμικραίνουν και τελικά «εξαφανίζονται»…

… επειδή τα μικρά ζωάκια που υπάρχουν μέσα στο χώμα… μπορούν να τρώνε μόνο τα δεύτερα

… που είναι φτιαγμένα από υλικά της φύσηςενώ δεν μπορούν να τρώνε τα πρώτα

… που είναι φτιαγμένα από υλικά του ανθρώπου


• Η ιδέα των πολύ μικρών ζώωνπου ζουν στο χώμα και τρέφονται με … «αποφάγια» μας, μπορεί να ενισχυθεί σε αυτό το σημείο και με ερωτήσεις που αφορούνστη διαδικασία του εμπειρικού ελέγχου στον οποίο συμμετείχαν τα παιδιά

• Γιατί …κάναμε τρυπούλες στο αλουμινόχαρτο;;;

• Γιατί …βάζαμε νερό στο δισκάκι μας;;;

• Επειδή τα ζωάκια που ήταν στα γλαστράκια μας έπρεπε …να παίρνουν λίγο αέρα, και …

να πίνουν λίγο νερό


• Αφού λοιπόν …αυτά τα μικρά ζωάκια που υπάρχουν στο χώμα δεν μπορούν να τρώνε ταπλαστικά μπουκάλια μας, τα κουτάκια μας, τα σακουλάκια μας …εάν εμείς πηγαίνουμε αυτά τα σκουπίδια στο χώμα …αυτά θα μένουν συνέχεια εκεί και θα γίνονται όλο και πιο πολλά… θα γεμίσουν τη γη

Τι κάνουμε για αυτό το πρόβλημα;

Μήπως δεν πρέπει να πηγαίνουμε όλα τα σκουπίδια μας στο χώμα, αλλάμόνο αυτά που θα φαγωθούν από τα πολύ μικρά ζωάκια;;;

Και πώς θα γίνει αυτό;;;;Μήπως χρειαζόμαστε …. διαφορετικούς κάδους;;;

««ΜΜ έέ ρρ οο ςς ΒΒ»»

««ΔιαχωρισμόςΔιαχωρισμός σκουπιδιώνσκουπιδιών & & ανακύκλωσηανακύκλωση»»

ΜέροςΜέρος ΒΒ: : ««ΔιδακτικοίΔιδακτικοί -- μαθησιακοίμαθησιακοί στόχοιστόχοι»»

• Οι στόχοι μας εδώ είναι:

Να μάθουν τα παιδιά ότι τα σκουπίδια…φυσικής προέλευσης («υπολείμματα τροφής») πάνε στον πράσινο κάδο, ενώ τα μη φυσικής προέλευσης («συσκευασίες») πάνε στον μπλε κάδο

Να μάθουν ότι …τα σκουπίδια του πράσινου κάδουμετά την απομάκρυνσή τους από το σκουπιδιάρηπηγαίνουν για τοποθέτηση μέσα στο χώμα, δηλ. …

o « πράσινος κάδος απορριμματοφόρο χωματερή ενταφιασμός »

ΜέροςΜέρος ΒΒ: : ««ΔιδακτικοίΔιδακτικοί -- μαθησιακοίμαθησιακοί στόχοιστόχοι»»

• Επίσης …

Να μάθουν ότι …τα σκουπίδια του μπλε κάδουμετά την απομάκρυνσή τους από το σκουπιδιάρηπηγαίνουν στο εργοστάσιο ανακύκλωσης όπου γίνονται καινούρια, δηλ..

o « μπλε κάδος απορριμματοφόρο εργοστάσιο ανακύκλωσης »

Να αντιλαμβάνονται τη διαδικασία της ανακύκλωσηςως επαναχρησιμοποίηση άχρηστων υλικών καιως τρόπο αντιμετώπισης του περιβαλλοντικού προβλήματοςτων σκουπιδιών

ΜέροςΜέρος BB: : ««ΕκπαιδευτικέςΕκπαιδευτικές δραστηριότητεςδραστηριότητες»» ((ΔΔ11))

• Δραστηριότητα 1: «Οι 2 κατηγορίες σκουπιδιών & οι 2 κατηγορίες κάδων»


«Είναι όλοι οι κάδοι ίδιοι;;;»«Γιατί υπάρχουν διαφορετικοί κάδοι»; «Μήπως οι διαφορετικοί κάδοιμας βοηθούν σε κάτι;;;»«Τι πετάμε στους πράσινους και τι στους μπλε;;;»

• «Τρόπος διερεύνησης»

Εντοπισμός διαφορετικών κάδων στο χώρο γύρω από το σχολείοΧρήση φωτογραφικού υλικούΣυζήτηση

ΜέροςΜέρος ΒΒ: : ««ΕκπαιδευτικέςΕκπαιδευτικές δραστηριότητεςδραστηριότητες»» ((ΔΔ1)1)

• «Περίγραμμα δραστηριότητας»

Ενεργοποίηση: έχει γίνει στο κλείσιμο του «Μέρους Α»

Διατύπωση ερωτήματος:«Είναι όλοι οι κάδοι ίδιοι;;;»

Πιθανές απαντήσεις & συζήτησή τουςαναφορές στο δρόμο του σχολείου ή της γειτονιάς, σε εικόνες ή φωτογραφίες των διαφορετικών κάδων

Διατύπωση ερωτήματος, πιθανές απαντήσεις, συζήτηση: «Γιατί;;;»,«Μήπως οι διαφορετικοί κάδοι μας βοηθούν να μην στέλνουμε όλα τασκουπίδια μας στο χώμα;»«Πώς γίνεται αυτό;;»«Ποια βάζουμε στους πράσινους;;;»«Ποια βάζουμε στους μπλε;» (φωτογραφικό υλικό)


Συμπέρασμα:οι διαφορετικοί κάδοι μας βοηθούννα ξεχωρίζουμε τα διαφορετικά σκουπίδιακαι να μην τα στέλνουμε όλα στο χώμα

o οι πράσινοι είναι για σκουπίδια από υλικά της φύσης όπως«υπολείμματα τροφής» που πρέπει να πάνε στο χώμα

o (δείχνουμε φωτογραφίες με χωματερές)

o οι μπλε είναι για σκουπίδια από υλικά του ανθρώπου όπως«συσκευασίες» που δεν πρέπει να πάνε στο χώμα, αλλά .. πού;;;


• Δραστηριότητα 2: «Το ταξίδι των σκουπιδιών του μπλε κάδου μέχρι …πού;»


«Πού πάει ο σκουπιδιάρης τα σκουπίδια των μπλε κάδων;»

• «Τρόπος διερεύνησης»Αφήγηση παραμυθιού ή κουκλοθέατρο:

για παράδειγμα «Οι περιπέτειες του Σώτου Μαζέβου»(της Αν. Δημητρίου, Εκδ. Ελληνική Εταιρία Ανάκτησης & Ανακύκλωσης)ενός «ήρωα» που «μαζεύει» τους φίλους του «Πλαστικούλη», «Αλουμινίτσα»«Χαρτονένιο» και «Γυάλινο» και τους «σώζει» από τον κακό «Σκουπίδα» (ο οποίοςθέλει να τους στείλει όλους στη χωματερή) στέλνοντάς τους στο εργοστάσιο τηςανακύκλωσης όπου «γίνονται καινούριοι»

• «Περίγραμμα δραστηριότητας»Αφήγηση παραμυθιού & συζήτηση για να καταλήξουμε στο ότι …

δεν πρέπει να μπερδεύουμε τα σκουπίδια των δύο κατηγοριών,πρέπει να τα βάζουμε σε διαφορετικές σακούλεςκαι να τα πηγαίνουμε στους σωστούς κάδους


•• ΑςΑς αρχίσουμεαρχίσουμε νανα τοτο κάνουμεκάνουμε λοιπόνλοιπόν ……

• Δραστηριότητα 3: «Ας φτιάξουμε τους δικούς μας κάδους»

• Ερώτημα

«Είναι δύσκολο να διαχωρίζουμε τα σκουπίδια μας;»

• Τρόπος

Στήσιμο κάδων για όλη τη χρονιά


•• ΤιΤι άλλοάλλο μπορούμεμπορούμε νανα κάνουμεκάνουμε;;;;;;

• Δραστηριότητα 4: «Επαναχρησιμοποίηση υλικών»

• «Ερώτημα»Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε με τα σκουπίδια που δεν τα τρώνε ταζωάκια;»

• ΤρόποςΚατασκευές από ανακυκλώσιμα υλικάπου θα πήγαιναν για πέταμαΚουκλοθέατρο με αυτά που κατασκευάστηκανΣυζήτηση για την επαναχρησιμοποίηση γενικότερα


• «Περίγραμμα της δραστηριότητας»

Τα παιδιά επεξεργάζονται τα σκουπίδια που έχουν συγκεντρωθεί στον μπλεκάδο της τάξης και προτείνουν ιδέες για την αξιοποίησή τους

Η νηπιαγωγός δείχνει εικόνες αξιοποίησης άχρηστων υλικών

Τα παιδιά μπορούν να κατασκευάσουν κούκλες κουκλοθεάτρου για μία ιστορίαγνωστή (π.χ. «Ντενεκεδούπολη») ή μία δική τους ιστορία

Χρήσιμη είναι και μία γενικότερη συζήτηση για επαναχρησιμοποίηση υλικών. Για παράδειγμα…

πλένουμε & ξαναχρησιμοποιούμε κουπάκια από γιαούρτι ή γυάλινα βάζα,ζωγραφίζουμε και στις 2 πλευρές του χαρτιού, δεν χρησιμοποιούμε προϊόντα μιας χρήσης (πλαστικά ποτηράκια, κουταλάκια)δεν χρησιμοποιούμε πλαστικές σακούλες αλλά πάνινες ξανά και ξανά, …

ΜέροςΜέρος ΒΒ ««ΕκπαιδευτικέςΕκπαιδευτικές δραστηριότητεςδραστηριότητες»» ((ΔΔ4)4)

• Το θέμα της ανακύκλωσης είναι ανεξάντλητο …

• Η «ακολουθία» εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων που είδαμε …είναι απλά ένα παράδειγμα για το πώς θα μπορούσε κανείς

να δώσει ενδεχομένως έναυσμα στα μικρά παιδιά για την ανάπτυξη μίαςαιτιολογημένα υπεύθυνης συμπεριφοράς στο θέμα των σκουπιδιών

και όχι απλά να προωθήσει μία εφαρμογή «κανόνων» για το διαχωρισμό τους

γιατί εφαρμόζεις καλύτερα έναν κανόνα αν καταλαβαίνεις την αιτία πουκρύβεται πίσω από αυτόν

Documents

ΠΕ 13-14_μαθ09