28

Η χωροθέτηση των λατομείων αδρανών, παρά το γεγονός ότι έχει ξεκινήσει πολύ πριν την

διαμόρφωση του Εθνικού Χωροταξι-κού (από το Ν.1428/84 οπότε ο κα-θορισμός λατομικών περιοχών γίνεται υποχρεωτικός για τη Διοίκηση ενώ υπήρχε και η δυνατότητα του δυνη-τικού καθορισμού από το καθεστώς του Ν. 386/1976, άρθρο 9), έχει καθυστερήσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε ένα μεγάλο μέρος των απαραίτητων ασβεστολιθικών υλικών για την οικο-δομική δραστηριότητα να παράγεται από μη κατάλληλους ή παράνομους χώρους λαθροεξόρυξης (αμμοληψίες από κοίτες ποταμών και χειμάρρων κ.α.) με ανεξέλεγκτες επιδράσεις στο περιβάλλον αλλά και την οικονομία της χώρας.

Με τον Ν.1428/84 ήδη το θέμα έχει αποκεντρωθεί στις Νομαρχια-κές Αυτοδιοικήσεις των Περιφερει-ών της Χώρας, ως καθ’ ύλην αρμό-διες να μελετήσουν τις ανάγκες του εκάστοτε Νομού και να προωθήσουν την επιλογή και δημοπράτηση των «λατομικών ζωνών». Δυστυχώς όμως, η πενταετής αρχική περίοδος εφαρ-μογής του νόμου έληξε με ελάχιστες

καθορισμένες «περιοχές», η διάτα-ξη παρατάθηκε για μια πενταετία με τον Ν.2115/93 και στη συνέχεια εκ νέου με τον Ν.2702/99 με τελευταία την 5ετή παράταση του Ν.3335/05. Όμως ακόμη και σήμερα ο ρυθμός με τον οποίο προχωρά το θέμα είναι τουλάχιστον αποθαρρυντικός.

Σήμερα, οι ίδιες οι Νομαρχίες, οι οποίες σημειωτέον αδειοδοτούν στο σύνολο τους τα λατομεία αδρανών από το 1976 (μετά τους Ν.386/76, Ν1428/84, Ν2113/93) αλλά και οι Περιφέρειες της χώρας (οι οποί-ες διενεργούν τις μισθώσεις των δημοσίων λατομείων από το 1994, Ν.2218/94), δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν πόσα ακριβώς λατομεία λειτουργούν στην επικράτειά τους, νόμιμα ή παράνομα, ποια είναι η δυ-ναμικότητά τους και πόσα από αυτά πληρούν τις προβλεπόμενες προϋπο-θέσεις ώστε να ενταχθούν σε λατομι-κές περιοχές.

Ακόμη και στις περιοχές που ολο-κληρώθηκε ο καθορισμός των λατο-μικών περιοχών, αυτός έγινε χωρίς να ληφθούν υπόψιν πάντοτε τα κρι-τήρια που έχουν τεθεί, αλλά για να

Η χωροθέτηση των λατομείων αδρανών

...κάθε μέρα που περνά χάνεται μια μεγάλη ευκαιρία,

που θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα

χωροταξικού σχεδιασμού...

„

„

Δρ. Πέτρος ΤζεφέρηςΜηχανικός Μεταλλείων-Μεταλλουργός ΕΜΠ, tzeferisp@ypan.grhttp://elladitsamas.blogspot.com/

29

ικανοποιηθούν μικροσυμφέροντα και επιχειρηματικές επιδιώξεις. Σε αρ-κετές περιπτώσεις δεν προηγήθηκε αναλυτική, εμπεριστατωμένη και σε βάθος χρόνου εκτίμηση των αναγκών του εκάστοτε νομού σε αδρανή υλικά, δεν εξετάστηκε η καταλληλότητα του πετρώματος, δεν δόθηκε η προσοχή που έπρεπε σε παράγοντες όπως η μορφολογία και η αισθητική του το-πίου της κάθε περιοχής, η ύπαρξη ικανών αποθεμάτων, η ύπαρξη απαγο-ρευτικών λόγων, οι συνθήκες προσπέ-λασης στην εν λόγω περιοχή, η κατα-νομή των υπό εξέταση περιοχών ως προς τα κέντρα κατανάλωσης καθώς και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης αλλά και μεταφοράς των υλικών προς τα κέντρα αυτά.

Το αποτέλεσμα είναι οι περισσότερες από τις περιοχές αυτές που καθορί-στηκαν να έχουν σήμερα υποχρεωτικά αρθεί από τους νομάρχες (ή κατόπιν προσφυγών από το ΣτΕ) ή να πρέ-πει να αρθούν ώστε να επαναληφθεί η διαδικασία με πλέον ορθολογικά κριτήρια. Συγκεκριμένα από τις 200 περίπου περιοχές που καθορίστηκαν μέχρι σήμερα, έχουν αποχαρακτηρι-στεί οι 51, δηλ. περίπου 25,5% του συνόλου των καθορισθέντων. Επίσης πολλές λατομικές περιοχές απλά θε-σμοθετήθηκαν αλλά ουδέποτε ενερ-γοποιήθηκαν ώστε τελικά να παραμέ-νουν σε λειτουργία - με την ανοχή ή την παρέμβαση της πολιτείας- και τα «εκτός περιοχών» λατομεία καθώς και η πληγή της λαθροεξόρυξης που δεν έχει περιοριστεί.

Επισημαίνεται εδώ ότι ήδη οι μετα-βατικές διατάξεις (άρθρου 20 του ν. 2115/1993), που παρέχουν στη Διοίκηση τη δυνατότητα περαιτέρω

χρονικής επέκτασης του μεταβατι-κού καθεστώτος για τη λειτουργία λατομείων που βρίσκονται εκτός λα-τομικών περιοχών, έχουν κριθεί αντι-συνταγματικές από το ΣτΕ, σύμφωνα με τη συνταγματική αρχή της βιώσι-μης ανάπτυξης (άρθρα 24 και 106 Συντ.) και την περιβαλλοντοκεντρική προσέγγισή της από το ΣτΕ.

Δυστυχώς κάθε μέρα που περνά χά-νεται μια μεγάλη ευκαιρία, που θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα χωροταξικού σχεδιασμού και μάλιστα με την συμμετοχή και την συναίνε-ση των τοπικών φορέων κάθε νομού. 25 χρόνια μετά την έναρξη της δια-δικασίας καθορισμού λατομικών περι-οχών, και με τους πλέον αισιόδοξους υπολογισμούς οι ενεργοποιημένες λατομικές περιοχές καλύπτουν λίγο παραπάνω από το 50% των ανα-γκών της χώρας σε αδρανή υλικά, αφού πέραν των ανωτέρω προβλη-

μάτων, ένα μεγάλο ποσοστό λατομεί-ων εξακολουθεί να παραμένει εκτός αυτών είτε νόμιμα (με τις επαναλαμ-βανόμενες τριετίες «εν λειτουργία» περιβαλλοντικών αποκαταστάσεων, «αποκατάσταση» μέσω επεξεργασίας υλικών εκσκαφών και κατεδαφίσεων, τις εξαιρέσεις για τα αδρανή υλικά ειδικών χρήσεων, τις εξαιρέσεις για τα υλικά που τροφοδοτούν δημόσια έργα εθνικού ή διανομαρχιακού χαρα-κτήρα κλπ) είτε παράνομα. Κι ακό-μη, στην περίπτωση που ο Νομάρχης κρίνει, ότι δεν καθίσταται εφικτή η δημιουργία λατομικής περιοχής σε συγκεκριμένη επαρχία ή νήσο, έχει την διακριτική ευχέρεια, να αποφασί-ζει για «μη καθορισμό περιοχών», που σημαίνει φυσικά ότι θα παραμένουν όλα τα προϋφιστάμενα (ή και νέα) λα-τομεία εκτός αυτών.

Ετσι, με τον έναν ή τον άλλον τρό-πο, δεν καθορίστηκαν μέχρι σήμερα λατομικές περιοχές για τις νομαρχίες Ζακύνθου, Κέρκυρας, Ηλείας, Σάμου, Φωκίδας, Κεφαλληνίας και Κυκλάδων. Στην Ν.Α. Ζακύνθου ελήφθη απόφα-ση για «μη καθορισμό» λατομικών πε-ριοχών ενώ ήδη λειτουργεί «εκτός» (νομίμως) πληθώρα λατομείων (11). Στη Ν.Α Λευκάδος οι περιοχές που καθορίστηκαν (3) σύντομα κατέστη-σαν ανενεργές στο σύνολό τους. Στα Δωδεκάνησα, η μοναδική περιοχή

Άρθρο

30

έχει χωροθετηθεί στη Λέρο ενώ στα υπόλοιπα νησιά τα λατομεία βρίσκο-νται ακόμη «εκτός». Στους νομούς Ευ-ρυτανίας και Ροδόπης λειτουργεί από ένα μικρό λατομείο «εντός» που δεν επαρκεί. Τα μεγάλα λατομεία της Κο-ρίνθου καθώς και σημαντικά λατομεία στην Κρήτη, Φθιώτιδα και Μαγνησία βρίσκονται επίσης «εκτός». Επιπλέον δεν υπάρχουν καθόλου νόμιμα λατο-μεία αδρανών στην Ν.Α. Ξάνθης κι ακόμη στη Σαντορίνη, Σκιάθο, Σέρι-φο, Μύκονο, Τήνο, Κέα, Αίγινα, Πόρο, Υδρα κλπ.

Στο νομό Χίου, όπου την τελευταία 15ετία καθορίστηκαν πάνω από δέκα λατομικές περιοχές, αυτές για διά-

φορους λόγους δεν ενεργοποιήθη-καν παρά μόνο μία, στη θέση Αρμό-λια-Πυργί Χίου. Αποτέλεσμα είναι, σε συνδυασμό και με το παράλληλο σταδιακό κλείσιμο 5-6 λατομικών επιχειρήσεων που ήδη δραστηριο-ποιούνταν στο νησί, σήμερα να λει-τουργεί στη Xίο ουσιαστικά μόνο ένα λατομείο στο νότιο τμήμα (Αρμόλια-Πυργί) για την κάλυψη των αναγκών του μεγαλύτερου μέρους του νησιού και ένα στο βόρειο τμήμα του (περι-οχή Σπαρτούντας-Φυτών) που συμβά-λει ελάχιστα στον εφοδιασμό του νη-σιού λόγω απόστασης από τα κέντρα κατανάλωσης αλλά και λόγω μη κα-ταλληλότητας υλικού. Λίγο πιο πέρα, στη Λέσβο, έγινε καθορισμός δημό-σιων λατομικών περιοχών (πχ. περι-οχή Ερεσού) εδώ και αρκετά χρόνια, χωρίς όμως να εξασφαλιστεί ότι οι

περιοχές αυτές όντως είναι χαρακτη-ρισμένες ως δημόσιες. Ετσι σήμερα, δεν είναι δυνατή η χωροταξική κατα-νομή και δημοπράτησή τους εφόσον δεν είναι ξεκάθαρο το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς.

Επίσης, για την εξόρυξη της πέτρας που χρησιμοποιείται ως δομικός λίθος (υπάγεται στην κατηγορία των αδρα-νών υλικών, άρθρο 1 Ν.2115/93) παγίως σε πολλές περιοχές (πχ. Λα-κωνία), δεν υφίσταται θεσμοθετημένη λατομική περιοχή πουθενά στη χώρα, με αποτέλεσμα οι δομικοί λίθοι να εξο-ρύσσονται είτε με άδειες «μαρμάρων» είτε παράνομα είτε κατ’ εξαίρεση βά-σει του άρθρου 8 του Ν.2115/93.

Επίσης δεν καθορίστηκαν Λατομικές περιοχές στην Ανατολική Αττική όπου όπως είναι γνωστό πρόκειται για μια περιοχή αφενός ιδιαίτερα ευαίσθητη και αφετέρου με τις μεγαλύτερες κα-ταναλώσεις αδρανών σε ολόκληρη τη χώρα. Σε ολόκληρο το νομό Aττικής, εξαιρουμένων των νησιωτικών του περιοχών (έχουν καθοριστεί σε Κύ-θηρα και Σαλαμίνα), έχει καθοριστεί μόνο μία λατομική περιοχή (στην θέση Ξηρόρεμα Ασπροπύργου Δυτ. Αττικής χωρίς ελεύθερους πλέον χώρους) κα-θώς και ένας ακόμη χώρος «συγκέ-ντρωσης» στη θέση «Κεραμιδέζα» του Δήμου Μάνδρας (αφορά το λατομείο της ΧΑΛΥΨ ΑΕ, το μεγαλύτερο λατο-μείο αδρανών υλικών της χώρας) με αποτέλεσμα να συνεχίζεται η λειτουρ-γία των προϋφιστάμενων λατομείων στην Aνατολική Aττική (θέσεις Λα-

μπρικά Κορωπίου, Μερέντα Μαρκό-πουλου, Ντουμάνι Μαλακάσας κλπ) τα οποία βρίσκονται «εκτός» κι ορισμένα των οποίων λειτουργούν χωρίς άδεια κι έχουν επανειλημμένα «σφραγιστεί» και επαναλειτουργήσει! Σύμφωνα με εκτιμήσεις του TEE, μόνο τα λατομεία της Αν. Aττικής παράγουν περίπου το 40-50% των συνολικής παραγωγής του νομού, η οποία για το 2007 ξε-πέρασε τους 25 εκατ. τόνους, δηλ. το 25-30% της παραγωγής σε επίπεδο χώρας.

Επισημαίνεται ότι ο μη καθορισμός πε-ριοχών ως ανωτέρω εκεί όπου αυτό εί-ναι δυνατόν και γενικότερα η μη ύπαρ-ξη νόμιμων λατομείων, π.χ. στα νησιά

μας, σε συνδυασμό με την μη ανάπτυξη μεθόδου ασφαλούς, απρόσκοπτης και με λογικό κόστος μεταφοράς αδρανών από άλλες περιοχές, ευνοεί την παρά-νομη εξόρυξη η οποία πέρα από τις οικονομικές συνέπειες, υποκινεί την αυθαίρετη δόμηση αλλά και την βάναυ-ση (και συνήθως χωρίς κυρώσεις) προ-σβολή του περιβάλλοντος.

Τέλος, σε ορισμένες περιοχές ο «Νο-μάρχης» προτίμησε να καθορίσει ως λατομικές περιοχές τις ίδιες τις πε-ριοχές όπου λειτουργούσαν τα προϋ-πάρχοντα «εκτός περιοχών» λατομεία, χωρίς ουσιαστική βάσανο ως προς τη σκοπιμότητα της πράξης, εξυπηρε-τώντας ενδεχομένως τα ήδη εγκατε-στημένα συμφέροντα… Το χειρότερο είναι ότι μια τέτοια πράξη «προβάλ-

Άρθρο

31

λεται» σε ορισμένες περιπτώσεις ως η βέλτιστη επιλογή που υπαγορεύει μια ανάλυση «κόστους-ωφέλους», αν εκτιμήσει κανείς το κόστος «του να κλείσει κανείς τις παλιές τρύπες» και στη συνέχεια «του να ανοίξει νέες παραδίπλα». Όμως όταν η λύση εξε-ταστεί ολιστικά και υπολογιστεί το «σκιώδες» κόστος σε μακροπρόθε-σμη βάση με κριτήριο τη «βιωσιμό-τητά» της (“sustainability”), τα πράγ-ματα διαφοροποιούνται σημαντικά. Σε αρκετές τέτοιες περιπτώσεις σε όλη τη χώρα, και ανεξάρτητα από την νο-μιμότητα της πράξης, εκείνο που έχει σημασία είναι ότι χρόνια μετά μαίνε-ται ακόμη επιχειρηματικός πόλεμος και εκκρεμούν δικαστικές διαμάχες με αποτέλεσμα η αγορά των αδρανών υλικών να μην έχει ομαλοποιηθεί.

Κατόπιν των ανωτέρω, κρίνεται εξαι-ρετικά δύσκολο στην κεντρική διοίκη-ση, να εφαρμόσει εργαλεία και στρα-τηγικές λήψης αποφάσεων σε εθνικό επίπεδο για το συγκεκριμένο θέμα. Ουδείς μπορεί σήμερα να απαντήσει με βεβαιότητα, πόση από την εκτιμώμενη συνολική ετήσια παραγωγή των 100 εκατ. τον. αδρανών υλικών σε επίπε-δο χώρας (για το 2007), προέρχονται από νόμιμες δραστηριότητες (εντός ή εκτός) ή όχι και να εφαρμόσει έστω πρωτόγονη στατιστική κατανομής της παραγωγής ανά περιφέρεια, νομαρχία είτε κατανομή ανάλογα με το είδος, τη διάθεση αλλά και τις τιμές των προϊόντων (ποιότητες, κοκκομετρία κλπ) στην εγχώρια αγορά.

Αν εξαιρέσει κανείς τα 30-35 εκατ. τον. που παράγονται ετησίως (στοι-χεία 2007) από μεγάλες εταιρεί-ες που ανήκουν στον Σύνδεσμο Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΤΙ-ΤΑΝ, ΙΝΤΕΡΜΠΕΤΟΝ, ΑΓΕΤ, ΧΑΛΥΨ, Lafarge, ΛΑΡΚΟ κλπ) και κυρίως αφο-ρούν ασβεστολιθικά προϊόντα για πα-ραγωγή τσιμέντου αλλά και δομικών υλικών, καθώς και ένα ποσό περίπου 40-50 εκατ. που σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του ΥΠΑΝ κατα-νέμεται ετησίως στα (υπόλοιπα) νομί-μως λειτουργούντα λατομεία της χώ-ρας είτε εντός είτε εκτός λατομικών περιοχών, οι υπόλοιπες ποσότητες (μέχρι τα 100 εκατ. Τον) δυστυχώς παραμένουν «αγνώστου πατρός».

Παρά τη σημαντική μείωση της παρα-γωγής αδρανών για το 2008-2009, το σκηνικό αυτό δεν αναμένεται να αλλάξει δραματικά όσο διατηρούνται οι παντοειδείς εξαιρέσεις αλλά και όσο η βούληση των ανά την επικρά-τεια νομαρχιακών αρχών δεν τοποθε-τεί το θέμα σε πρώτη προτεραιότη-τα. Το ζήτημα, δεν εξαντλείται μόνο στην επάρκεια σε αδρανή υλικά αλλά (έπρεπε να) αποτελεί σημαντικότατο εργαλείο για την προστασία του πε-ριβάλλοντος που προσβάλλεται βά-ναυσα από την λαθροεξόρυξη, για την προώθηση της ασφάλειας εργαζομέ-νων και περιοίκων, τη συμβολή στον ποιότητα των υλικών, την κατοχύρω-ση είσπραξης μεγάλων χρηματικών ποσών που νόμιμα δικαιούται η τοπι-κή αυτοδιοίκηση κ.α.

Και τέλος αποτελεί πρόκληση για τις τοπικές κοινωνίες, να αποδείξουν ότι δεν αποτελούν ένα πεδίο από κυρίως αντικρουόμενα (κι ενίοτε συμπλέοντα) μικροσυμφέροντα αλλά νοιάζονται πραγματικά για το καλό της περιοχής και φυσικά το εθνικό συμφέρον.

Όσοι έχουν συμμετάσχει από οποιαδή-ποτε υπεύθυνη θέση στην διαδικασία καθορισμού μιας λατομικής περιοχής γνωρίζουν πλέον πολύ καλά πόσο δύ-σκολο είναι να υπάρξει συγκερασμός των διαφόρων απόψεων και συμφε-ρόντων και να προκύψει μια φωνή που να εκπροσωπεί την τοπική κοινω-νία. Σε κάθε περίπτωση παρεισφρύ-ουν συμφέροντα που διαστρεβλώνουν την κάθε καλή προσπάθεια και αφή-νουν παράθυρα στους αναπτυξιακούς νόμους και το λεγόμενο πελατειακό σύστημα.

Φαίνεται ότι η μόνη ρεαλιστική λύση, η μόνη ρεαλιστική δυνατότητα άσκη-σης περιβαλλοντικής πολιτικής είναι η εξεύρεση συμβιβαστικών λύσεων μεταξύ αντιτιθέμενων συμφερόντων. Δυστυχώς όμως θα χρειαστούν πολ-λές ακόμη απώλειες ευκαιριών, πολ-λές ακόμη γκρίζες διαδρομές, για να αντιληφθούμε ότι η το ατομικό μας συμφέρον τελικά και σε βάθος χρόνου δεν αντιστρατεύεται το συνολικό αλλά αντίθετα εκπορεύεται από αυτό. Λ

Άρθρο