amethystosbooks.blogspot.co.uk http://amethystosbooks.blogspot.co.uk/2013/02/1_16.html

Κυβερνητική, ή η μεταφυσική της μηχανής (1)

Kybernetik oder Die Metaphysik einer MaschineΚυβερνητική, ή η μεταφυσική της μηχανήςΤου Max Bense

από τον τόμο: Max Bense, Ausgewählte Schriften, Band 2, Philosophie der Mathematik, Naturwissenschaft undTechnikΦιλοσοφίαΥπό τον όρο φιλοσοφία αναφερόμαστε σε μια σειρά επιστημών, που δεν ανήκουν ούτε στην κατηγορία τωνφυσικών ούτε στην κατηγορία των πνευματικών επιστημών. Αναφερόμαστε σε μια σειρά επιστημών που είναιαναγκαίες για την δόμηση των δυο κατηγοριών που προαναφέραμε. Οι φιλοσοφικές επιστήμες εξετάζουν ταθεμέλια, την περιοχή έρευνα και την συσχέτιση μεταξύ των θετικών επιστημών, όπως είναι τα μαθηματικά, ηφυσική, η βιολογία, η ιστορία της λογοτεχνίας, η νομική, κτλ. Στις φιλοσοφικές επιστήμες συγκαταλέγουμειδιαιτέρως την λογική, την γνωσιολογία, την θεωρία της επιστήμης, την οντολογία, την μεταφυσική. Από μόνεςτους οι επιστήμες αυτές δεν έχουν κάποιο αντικείμενο έρευνας. Το αντικείμενο τους το λαμβάνουν από τιςαναφερθείσες θετικές επιστήμες, το αναδομούν, το μεταφέρουν στο δικό τους επίπεδο, ασχολούνται μεχαρακτηριστικά για την παρουσία ή μη παρουσία των οποίων, οι μέθοδοι των μη φιλοσοφικών επιστημών δενείναι σε θέση να αποφανθούν. Οι φιλοσοφικές επιστήμες λοιπόν, μιλούν, χωρίς εξαίρεση, περί των μηφιλοσοφικών, των καθ’εαυτώ επιστημών. Χωρίς αυτές τις θετικές επιστήμες, οι φιλοσοφικές είναι κατά κάποιοτρόπο κενές. Οι φιλοσοφικές επιστήμες είναι λοιπόν μετά-επιστήμες. Σε αυτές συγκαταλέγουμε επίσης τηνμεταφυσική και τα μαθηματικά. Η αριστοτελική μεταφυσική όπως και τα μαθηματικά του Hilbert, ανταποκρίνονταικατά κάποιον τρόπο στην προηγουμένως αναφερθείσα έννοια των φιλοσοφικών επιστημών. Τώρα όμως γίνεταιόλο και πιο σαφές, πως ακριβώς όπως από την λογοτεχνία και την τέχνη, έτσι και από την τεχνολογία, μπορούννα αποκαλυφθούν οι συνέπειες των φιλοσοφικών επιστημών. Το αντικείμενο τους μπορεί επίσης να υψωθεί στοεπίπεδο της φιλοσοφικής θεώρησης. Και όπως φαίνεται, αυτό είναι απαραίτητο για την πνευματική κατανόησητης τεχνολογίας. Η φιλοσοφική κατασκευή μιας μετά-τεχνολογίας έχει νόημα.Φυσική φιλοσοφία και τεχνολογίαΗ φύση ήταν ανέκαθεν μια υπέροχη αφορμή προς φιλοσοφική σκέψη. Η σύγχρονη φυσική επιστήμη, προσφέρειστην επιστημονική φιλοσοφία, για την οποία θα γίνει εν προκειμένω ο λόγος, εκείνο το αντικείμενο έρευνας, τοοποίο ονομάζουμε «φύση». Αυτή η φύση της φυσικής, της χημείας, της βιολογίας, κτλ., από την εποχή τουΓαλιλαίου δεν είναι πια η «δεδομένη φύση». Είναι μια «αλλαγμένη φύση», φύση του εργαστηρίου, φύση ενόςπειράματος που λαμβάνει χώρα μόνο μέσα στην σκέψη(Gedankenexperiment). Η ελεύθερη πτώση του

Αριστοτέλη ήταν ακόμα η πτώση των φύλλων και η πτώση του χιονιού μέσα στην ελεύθερη φύση. Η ελεύθερηπτώση του Γαλιλαίου ήταν μια πτώση σε ένα χώρο κενό από αέρα, την οποία παρακολουθούσε αναλυτικά, και ηοποία πτώση μπορούσε να κατασκευαστή εντός του αποδέκτη(παρατηρητή). Η ελεύθερη πτώση του Έλληναήταν φυσική. Η ελεύθερη πτώση του Τοσκανού ήταν τεχνητή, αφύσικη. Δυο πράγματα ήταν αναγκαία για τονΓαλιλαίο, ώστε να διατυπώσει τους διάσημους νόμους του: κατά πρώτων μια αφηρημένη μαθηματική θεώρηση, ηοποία του επέτρεψε να παρακολουθήσει την αριθμητική εξάρτηση δυο μεταβλητών μεγεθών, χρόνος πτώσης καιτροχιά πτώσης για παράδειγμα. Το αφηρημένο αυτό πείραμα σκέψης λαμβάνει χώρα σχετιζόμενο με μιαγεωμετρική μορφή, όπως αποδεικνύεται στο έργο Discorsi, του 1638. Μερικές απαρχές του απειροστικούλογισμού και αναλυτικής γεωμετρίας(γεωμετρίας στα πλαίσια των συντεταγμένων) βρίσκονται εκεί, αλλά ηθεώρηση τους δεν μας βοηθά στην προκειμένη έρευνα. Έτσι λοιπόν, η φύση κατοπτρίστηκε στην γεωμετρία.Τώρα έρχεται το δεύτερο στοιχείο, το πείραμα, η εξέταση με κριτήριο την πραγματικότητα. Και τώρα προκύπτει,ότι ήδη ο Γαλιλαίος εξετάζει τον μαθηματικό φυσικό νόμο, όχι βάσει της δεδομένης φύσης, αλλά βάσει της φύσηςτου εργαστηρίου, βάσει της μηχανής. Κατασκευάζει ένα κεκλιμένο επίπεδο, στο οποίο διαλέγει με προσοχήσημεία όπου θα σταματά η σφαίρα, και στο οποίο έχει σκαλίσει ένα αυλάκι μέσα στο οποίο κυλά η σφαίρα. Έναακριβές ρολόι νερού του επιτρέπει να μετρήσει τους χρόνους στους οποίους η σφαίρα διανύει τις διάφορεςαποστάσεις πάνω στο κεκλιμένο επίπεδο. Εδώ συνδυάζονται η μαθηματική και η τεχνολογική φυσική.Παραδίδουν έτσι στην φιλοσοφία μια δεύτερη, τεχνητή, και ταυτόχρονα αφηρημένη και τεχνολογική φύση, προςθεώρηση. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η φυσική φιλοσοφία δεν έχει ως αντικείμενο την ελεύθερη, την δεδομένη φύση.Απαιτείται η φύση της φυσικής και της τεχνολογίας, για να ασχοληθεί κανείς με την φυσική φιλοσοφία. Ηφιλοσοφία της τεχνολογίας έχει γίνει μέρος της φυσικής φιλοσοφίας.Το παράγωγο του ΓαλιλαίουΤο παράγωγο του Γαλιλαίου δεν μας δείχνει απλά, το ότι μπορούμε, και το πως μπορούμε, να περιγράψουμε τιςδιαδικασίες της φύσης, στην ποσοτική τους πορεία, με την βοήθεια των μαθηματικών τύπων. Μας έδειξε επίσης,το ότι και το πως είναι δυνατόν να μεταφράσουμε διαδικασίες σκέψης(στοχασμός πάνω στο τρίγωνο) σεδιαδικασίες τεχνολογίας(πορεία της σφαίρας πάνω στο κεκλιμένο επίπεδο). Το διάσημο απόσπασμα από το έργοDiscorsi, που έχουμε διαρκώς ενώπιον μας, είναι φιλοσοφικά μιλώντας, είναι ένα παράδειγμα επίγνωσης, ότι εάνμια διαδικασία κατανοηθεί επαρκώς, είναι δυνατόν να αναπαραχθεί, τόσο μέσα στην σκέψη όσο και στηνπράξη(τεχνική). Η αινιγματική διπλή φύση του τεχνητού κόσμου όπως και της τεχνητής νοημοσύνης: καθαρήθεωρία και καθαρή πράξη, καθαρή σκέψη και καθαρή ύλη, αφηρημένη και συγκεκριμένη ταυτόχρονα, εισέρχεταιγια πρώτη φορά σε μια μεθοδική συνείδηση. Η τεχνολογία βρίσκεται τόσο στο πεδίο των ιδεατών όσο και στοπεδίο των πραγματικών δεδομένων του Είναι, και ανήκει τόσο στην υποκειμενική όσο και στην αντικειμενικήσφαίρα του Είναι. Οντολογικά μιλώντας, αυτό σημαίνει ότι η τεχνολογία είναι εκτενέστερη της φύσης: καλύπτει ταπεδία, τόσο του ιδεατού όσο και του πραγματικού Είναι. Και έτσι, σαν να προκύπτει από την θεωρία του Είναι,δίνεται η δυνατότητα να σκεφτούμε πως είναι δυνατή η τεχνητή αναπαραγωγή ιδεατών διαδικασιών, διαδικασιώνσκέψης. Να περάσουμε δηλαδή στην υλική, μηχανική κατασκευή πνευματικών λειτουργιών, όπως πρόσθεση,πολλαπλασιασμός, αλλά και στην κατασκευή λογικών πράξεων. Η υπολογιστική μηχανή του Pascal, ήταν λοιπόναναγκαίο να προκύψει στον χώρο του τεχνητού, όπως και ο λογισμός του Leibniz στο πεδίο της καθαρήςθεωρίας.Το αρχικό ερώτημα είναι πάντα το ίδιο: ποια τεχνική διαδικασία αντιστοιχεί σε ποια πνευματική; Η αναγωγή στιςταυτόσημες τυπολογικές πράξεις, διευκολύνει την εύρεση του τεχνικού αναλόγου μιας νοητικής πράξης. Ότανβρεθεί η τυπολογική διαδικασία, αποκτάται πρόσβαση τόσο για την μηχανική όσο και για την πνευματική τουαναπαραγωγή. Και έτσι μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μια δήλωση, δηλαδή μια κατασκευή στην οποίααναφέρεται ο λογικός, και η οποία έχει την ιδιότητα να είναι αληθής ή ψευδής, μπορεί να αναπαρασταθεί από έναrelais, έναν διακόπτη δηλαδή, που μπορεί να κλειστός ή ανοικτός. Η λογική δισημία της δήλωσης, το να είναιδηλαδή αληθής ή ψευδής, που είναι ένα καθαρά τυπικό χαρακτηριστικό, αντιστοιχεί στην τεχνική δισημία,ανοικτός ή κλειστός διακόπτης. Ο λογικός ασχολείται επίσης με συνδέσμους προτάσεων, όπως : «τόσο...όσο».Με την βοήθεια αυτού του συνδέσμου, μπορούν να συνδεθούν δυο απλές δηλώσεις. Αν υποθέσουμε ότι μιαδήλωση είναι μια γλωσσική δομή, η οποία μπορεί να είναι αληθής ή ψευδής, έτσι και ο σύνδεσμος δυοδηλώσεων μέσω του «τόσο...όσο», μπορεί να είναι αληθής ή ψευδής, πράγμα που εξαρτάται από τις δηλώσειςπου συνδέονται. Οι δηλώσεις μπορεί να είναι και οι δυο αληθείς, ή και οι δυο ψευδής, ή η μια αληθής και η άλληψευδής. Συνεπώς πρέπει να διακριθούν τέσσερις περιπτώσεις. Ο λογικός είναι σε θέση να οργανώσει με μεγάληακρίβεια αυτές τις περιπτώσεις, τοποθετώντας τις σε ένα ειδικά δομημένο πίνακα (Matrix). Για τους συνδέσμους«τόσο...όσο», «ή», «εάν...τότε», κτλ., υπάρχουν χαρακτηριστικοί πίνακες. Ο πίνακας εκφράζει τον μηχανισμό του

συνδέσμου. Όταν ρωτήσουμε εάν υπάρχει κάποια τεχνολογική διαδικασία, κάποια μηχανή η οποία λειτουργείσύμφωνα με το σχήμα «τόσο...όσο», παίρνουμε την απάντηση: η μηχανή του Hollerith λειτουργεί έτσι. Με τηνβοήθεια της μηχανής αυτής, είναι δυνατόν για παράδειγμα, εφόσον ζητήσουμε να γίνει αυτό, να αποκλείσουμεαπό μια λίστα εκείνους τους φυσικούς που είναι επίσης βακτηριολόγοι. Είναι εύκολο να καταλάβουμε πωςλειτουργεί το σχήμα «τόσο...όσο». Χονδρικά, η μηχανή του Hollerith επαναλαμβάνει των πίνακα που περιγράφειτο σχήμα «τόσο...όσο». όπως και τα μαθηματικά, έτσι και η λογική πραγματοποιεί κάποιες διαδικασίες πουμπορούν να αναπαραχθούν με τεχνικά μέσα. Οι υπολογιστικές μηχανές και οι μηχανή του Hollerith τοαποδεικνύουν. Όσον αφορά την διαδικασία του μετρήματος, δεν είναι αναγκαία η χρήση του δεκαδικούσυστήματος.Οι φυσικοί αριθμοί, δηλαδή 1,2,3..., μπορούν να εκφραστούν με την βοήθεια μόνο δυο στοιχείων, δηλαδή δυοαριθμών, σε ένα δυαδικό σύστημα. Και τα δυο σημεία;-αυτά μπορούν να πραγματοποιηθούν με την βοήθεια τουrelais. Ο κλειστός διακόπτης αντιστοιχεί στον ένα αριθμό, ο ανοικτός στον άλλο. Μέσω μιας σειράς ανοικτών καικλειστών διακοπτών, το relais παρουσιάζει μια σειρά αριθμών: ο διακόπτης δηλαδή έχει την ικανότητα να μετρά.Και έτσι μπήκαμε στην περιοχή των μεγάλων σύγχρονων μαθηματικών μηχανών. Για τις μηχανές αυτές, η ουσίατων μαθηματικών έγκειται κατά κάποιο τρόπο στις διαδικασίες και όχι στα θεωρήματα. Αυτό πάλι είναι έναδεδομένο που αντιστοιχεί στα αποτελέσματα της μοντέρνας λογικής. Ερευνητές όπως ο H.B. Curry, έχουνκαταλάβει, ότι το μαθηματικό στοιχείο των μαθηματικών βρίσκεται στα παράγωγα, αποδείξεις, και όχι στααντικείμενα των μαθηματικών. Βάσει αυτής της επίγνωσης μπορούμε να καταλάβουμε, ότι η τεχνική διαδικασίαελέγχου πρέπει να είναι αποφασιστικής σημασίας. Με τον όρο έλεγχος εννοούμε μια ακριβή χωροχρονικήρυθμική κυριαρχία επί των μηχανικών διαδικασιών της μηχανικής αναπαραγωγής διανοητικών πράξεων τηςσυνείδησης μας. Και όταν αυτές οι διανοητικές πράξεις, οι αθροίσεις, οι πολλαπλασιασμοί, το μέτρημα, ηταξινόμηση, κτλ., εκλεπτύνονται, τότε και ο τεχνικός έλεγχος πρέπει να εκλεπτυνθεί. Στην θέση λοιπόν τουσυνηθισμένου μηχανικού ελέγχου διαδικασιών που επαναλαμβάνονται, έρχονται ηλεκτρομαγνητικοί καιηλεκτρομηχανικοί μηχανισμοί ελέγχου, που στην απλούστερη περίπτωση είναι οι συνηθισμένοι σωλήνες μεπλέγμα. Το πλέγμα ρυθμίζει εντός του σωλήνα το ρεύμα ηλεκτρονίων που προέρχονται από την κάθοδο.Μετάφραση ΠέτροςΣυνεχίζεταιΑμέθυστος