Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία α στ. 174-360

Ομήρου Οδύσσεια Ραψωδία α 174- 360

Διάλογος του Τηλέμαχου με την Αθηνά - Μέντη

Πρώτο ζευγάρι λόγων (στ.174-235)

Ο λόγος της Αθηνάς - Μέντη

(197-235)

Αυτοπαρουσίαση Μέντη.

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του

Τηλέμαχου ( ταυτότητά του, σκοπός

ταξιδιού του, φιλία του με Οδυσσέα

( μαρτυρία Λαέρτη) Αθηνά –Μέντης : πιστευτός. Κλίμα

οικειότητας και εμπιστοσύνης.

Ο λόγος της επίσκεψής του- «η φήμη

μ’έφερε…» -τείνει να αναιρέσει την

απαισιοδοξία του Τηλέμαχου

Διάψευση φήμης από Μέντη.

Αναδίπλωσή Μέντη. Εξήγηση. Προφητεία του ερχομού του

Οδυσσέα. Ο πολυμήχανος

χαρακτήρας του Οδυσσέα.

Τα στοιχεία της ταυτότητας του

Τηλέμαχου; Επιβεβαίωση της

ομοιότητάς του με τον πατέρα του.

Ο λόγος του Τηλέμαχου

(174-196)

Παραβίαση του τυπικού της

φιλοξενίας

Εξήγηση για την ασύδοτη

συμπεριφορά μνηστήρων

Έκφραση του πόνου του για την

απουσία του πατέρα

Υποβολή των συνηθισμένων

ερωτήσεων στον επισκέπτη

Επιστροφή στο θέμα του πατέρα.

Έμμεση αναζήτηση πληροφοριών για

τον Οδυσσέα. Προβολή της

κοινωνικής του πλευράς.

Για τον Τηλέμαχο:

Η κατάσταση στο σπίτι αδιέξοδη, όμως

η επιθυμία του να ζητήσει

πληροφορίες =ρωγμή ελπίδας

Επιμέλεια: Βάσω Ραμπαούνη



Δεύτερο ζευγάρι λόγων (στ.236-245)


(236-245)

Απάντηση Τηλέμαχου με

σκεπτικισμό. Υποδήλωση καημού του

παιδιού που δεν γνώρισε πατέρα

Ευχή του να ήταν γιος άλλου «που τα

γεράματα τον βρίσκουν μέσα

στ’αγαθά του»

Επίδραση των διαβεβαιώσεων και

προφητειών Μέντη. Η

προηγούμενη απελπισία του για

τον πατέρα μεταβάλλεται σε

αόριστη απαισιοδοξία : «ο πιο

δυστυχισμένος που γεννήθηκε σ’

αυτόν τον κόσμο, /αυτός μου λένε

πως με γέννησε»

Ο λόγος της Αθηνάς

(στ. 246-255)

Αόριστη αλλά και κολακευτική για τον

Τηλέμαχο γίνεται τώρα και η

αισιοδοξία του Μέντη.

Έλεγχος Μέντη για την ανοχή της

ξεδιάντροπής συμπεριφοράς των

μνηστήρων. Ο Τηλέμαχος μπροστά

στις υποχρεώσεις του.



Τρίτο ζευγάρι λόγων

(στ.256-279)


(256-279)

Αποκάλυψη των προβλημάτων που τον

βασανίζουν: της έλλειψης του πατέρα και των

συνεπειών της

Ο Τηλέμαχος παρουσιάζεται αδύναμος να

αντιδράσει, δίνει ωστόσο λαβές στη θεά

να οργανώσει τον επόμενο λόγο.

Τέτοιες λαβές είναι:

Η απουσία του πατέρα του στοιχίζει, αλλά

μένει αδρανής

Η επιμονή του στην εξαφάνιση του από

δυνάμεις θεϊκές

Αναφορές σ’ έναν τιμημένο θάνατο του

πατέρα του, αλλά και στην κληρονομημένη

δική του δόξα

Η πίεση των μνηστήρων στη μητέρα του και

η αναποφάσιστη δική της στάση

Το ρήμαγμα της περιουσίας του και ο

κίνδυνος της ζωής του

Ο λόγος της Αθηνάς - Μέντη

(280-339)

Διαπίστωση από τον Μέντη της ανάγκης του

Τηλέμαχου για τον πατέρα του

Προβολή μιας ηρωικής εικόνας του Οδυσσέα ,

καταστροφή για τους μνηστήρες

Ο ρόλος των θεών σε μια τέτοια εκδοχή

Συμβουλή/Προτροπή για δράση του Τηλέμαχου

(στ.298)

Οδηγίες Αθηνάς στ.301-330

Το παράδειγμα του Ορέστη. Διέγερση φιλοτιμίας

Τηλέμαχου. Κίνητρο της υστεροφημίας.

Υπογράμμιση της λεβεντιάς του

Προτροπή να μην ξεχάσει τις συμβουλές της

Η παιδευτική επίδραση

των λόγων της θεάς

Οι συμβουλές της θεάς

αναφέρονται σε πράγματα

που δεν θα γίνουν στο

έπος (τύμβος Οδυσσέα,

γάμος Πηνελόπης) ή δεν

θα γίνουν έτσι ακριβώς. Το

ξέρει η Αθηνά και μερικώς

οι ακροατές. Ο Τηλέμαχος

μόνο δεν το ξέρει. Όμως η

σημασία βρίσκεται στο

κατά πόσο μπορούν να

πετύχουν τον σκοπό τους.

Και φαίνεται πως τον

πετυχαίνουν. Η Αθηνά

έθεσε το ερώτημα: ζει ή

πέθανε ο πατέρας μου;

Τον αφύπνισε και έτσι τον

ενδυνάμωσε ψυχολογικά ,

ώστε η απαισιοδοξία του

από παθητική να γίνει

ενεργητική.



Τέταρτο ζευγάρι λόγων (στ. 340-347)


(340-347)

Διαβεβαίωση του «πατρικού φίλου» ότι

ενστερνίστηκε τα λόγια του σαν να ήταν

του πατέρα του

Παράκληση να καθυστερήσει λίγο για να

λουστεί και να δεχτεί το δώρο της

φιλοξενίας.

Ο λόγος της Αθηνάς

(348-353)

Δηλώνει βιασύνη

Προτείνει να ανταλλάξουν τα δώρα «την

επόμενη φορά»

Αναχώρηση της Αθηνάς: «σαν το πουλί

πετώντας, ξέφυγε από το άνοιγμα της

στέγης»

Ενθάρρυνση Τηλέμαχου, ενίσχυση της μνήμης του πατέρα του

Συνειδητοποίηση από τον Τηλέμαχο της θεϊκότητας του ξένου

Ο Τηλέμαχος στους μνηστήρες ως άντρας «ισόθεος»

Η θέση του Τηλέμαχου Η θέση της Αθηνάς Ο Οδυσσέας «…αφανίστηκε, με θάνατο άσχημο»(184)

Ο Οδυσσέας «δεν πέθανε… θα γυρίσει»(217-218)

Ο Οδυσσέας είναι ο πιο δυστυχισμένος που γεννήθηκε,/ αυτός μου λένε πως με γέννησε»(234-244)

Οι θεοί δεν «έχουν ορίσει τη γενιά σου/ ανώνυμη»(247-248) –αλλά και έλεγχος για αδράνεια πρόκληση

Σύγκλιση απόψεων

«κάποιοι θεοί … εκείνον άφαντον τον έκαναν»(260-261) «εξαφανίστηκε, χωρίς κανείς να μάθει πού και πώς»(268) Εκρηκτική αποκάλυψη των προβλημάτων του (270-279)

«οι θεοί τ’ αποφασίζουν αν … εκείνος θα γυρίσει» (296-297)

Υπόσχεση του Τηλέμαχου να μη λησμονήσει τις συμβουλές της θεάς (341-342)

«εσένα τώρα συμβουλεύω να σκεφτείς…»(298). Εντολές για ανάληψη πρωτοβουλιών: συνέλευση και ταξίδι με δύο ενδεχόμενα: α. αν ακούσει πως ζει…, β. αν μάθει πως έσβησε η ζωή του…»(301-329)



Σύνοψη της πορείας του διαλόγους

Τηλεμάχου-Αθηνάς

Από την απελπισμένη βεβαιότητα του Τηλέμαχου και την αισιόδοξη βεβαιότητα της Αθηνάς περνάμε στην άγνοια

και στην αμφιβολία, και στην υποχρέωση επομένως του Τηλέμαχου να αναλάβει πρωτοβουλίες



ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Η φιλοξενία

Κοινωνικός θεσμός για τη σύναψη

σχέσεων –ιδιαίτερα μεταξύ αρχόντων –

ενταγμένος σε πλαίσια θρησκευτικά.

Λόγοι που την επέβαλαν: 1.Οικονομικοί ( εμπορικές δοσοληψίες) 2.Πολιτικοστρατιωτικοί ( πολιτικές και

στρατιωτικές συμμαχίες)

3.Κοινωνικοί (στήριγμα σε ξένη χώρα)

Φιλοξενία και Ξένιος Δίας

«πρὸς γὰρ Διός εἰσιν ἅπαντες/ ξεῖνοί τε πτωχοί

τε»( ζ 254)

Η αγορά/ η «συνέλευση» των

πολιτών

(Πολιτικός θεσμός, αδιαμόρφωτος ακόμα)

Ο γάμος και η προίκα

Βασικός οικογενειακός θεσμός Για το γάμο της γυναίκας αποφάσιζε ο

πατέρας, ο αδελφός, ή ο γιος για τη χήρα, παλαιότερα δεχόμενος δώρα από τον γαμπρό και αργότερα προσφέροντας δώρα (πατριαρχική/ανδροκρατούμενη η κοινωνία της ομηρικής εποχής)

Οι μνηστήρες όμως περιμένουν να αποφασίσει η Πηνελόπη ( μητριαρχική εκδοχή) διαστρωματώσεις στο έπος σχετικά με τον θεσμό του γάμου και της προίκας.

ΘΕΣΜΟΙ

Το ανταλλακτικό εμπόριο

(οικονομικός θεσμός)

Στην Οδύσσεια αρχίζουν οι ἄριστοι/οι

ευγενείς να ασχολούνται με το εμπόριο,

παραμερίζοντας την αποκλειστικότητα της

πολεμικής αρετής, που δεσπόζει στην Ιλιάδα

Η αυτοδικία

Το άγραφο δίκαιο της εκδίκησης αποτελεί αυτή την εποχή υποχρέωση του αρχηγού της οικογένειας, γι’αυτό κερδίζει όχι μόνο τον κοινό έπαινο και δόξα, αλλά και τη θεϊκή επιδοκιμασία.

Επιβιώσεις

Θέση του Σωκράτη

Διδασκαλία του Χριστού

Το επάγγελμα του μάντη

Είχε το χάρισμα να προλέγει το μέλλον βασιζόμενος σε ( θεϊκά) σημάδια ή και χωρίς σημάδια.

Περιζήτητος επαγγελματίας.


ΣΤΟΙΧΕΙΑ






ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΑΞΙΕΣ

ΖΩΗΣ

Το ιδανικό της ευτυχισμένης

ζωής ως τα γηρατειά

«Ἀμποτε…που τα γεράματα τον βρίσκουν

μέσα στ’αγαθά του»: (241-2).Προβάλλει ο

κουρασμένος άνθρωπος από τα

προβλήματα ενός μακροχρόνιου πολέμου,

που ιδανικό του έχει πια την ευτυχισμένη

ζωή ως τα γηρατειά.

Γιατί ο Τηλέμαχος είναι θύμα πολέμου:

ο πατέρας του αγνοείται,

η μητέρα του γι’αυτό πιέζεται από

τους μνηστήρες,

η περιουσία του σπαταλιέται,

ο ίδιος κινδυνεύει

Το ηρωικό ιδανικό

«Αν έβρισκε τον θάνατο, δεν θα’ταν ο

καημός μου τόσος ..»(262-266):

Εναλλακτική λύση το ηρωικό ιδανικό του

τιμημένου θανάτου. Ο θάνατος βιώνεται

μεν ως κάτι κακό, «όμως ο ένδοξος θάνατος

αξίζει τόσο, ώστε να εξισορροπεί τη λύπη

για τον χαμό του αγαπημένου προσώπου»

Η υστεροφημία

«δείξου κι εσύ πως είσαι παλικάρι, να σε

δοξάσουν οι μελλούμενες γενιές»( 335):

Ο λόγος για την υστεροφημία, την καλή

φήμη που συνοδεύει κάποιον μετά τον

θάνατό του.




ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΕΘΙΜΑ

Τα έθιμα της ταφής

Ο τύμβος και οι άλλες νεκρικές τιμές (στ.265)

Τύμβος: σωρός από χώμα που υψωνόταν πάνω

από τον τάφο ενός ή περισσοτέρων νεκρών, π.χ.

τύμβος του Μαραθώνα. Σήμερα ρίχνουν λίγο

χώμα στον λάκκο του νεκρού όσοι

παρευρίσκονται στην ταφή του.

Η πρόταση για λουτρό και ανταλλαγή δώρων

«για να λουστείς, κι ύστερα ευφρόσυνος/με δώρο

καράβι να κατέβεις, που να το χαίρεται η ψυχή

σου»(344-345):

Το λουτρό και η ανταλλαγή των δώρων ολοκληρώνει

την εθιμοτυπία της φιλοξενίας



Η ΕΙΡΩΝΕΙΑ

Η ΕΙΡΩΝΕΙΑ

ΣΤΗ ΔΙΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Λεκτική ειρωνεία

Μπορεί να πάρει τη μορφή του αστεϊσμού

ή εμπαιγμού (π.χ. «δες ένα γίγαντα» στη

θέα ενός κοντού ανθρώπου)

αλλά και του σαρκασμού, αν έχει σκοπό

να ψέξει ή να χλευάσει (π.χ. «πικρός ο

γάμος θα τους έβγαινε»στ.295)

ή του ευφημισμού, αν αντικαθιστά τη

δυσάρεστη λέξη με την αντίθετή της ή την

παραλείπει ( π.χ. «Εύξεινος» αντί «Άξενος

Πόντος»

Ειρωνεία της τύχης

Για περιπτώσεις που

συμβαίνει το εντελώς

αντίθετο από αυτό που

κάποιος περιμένει

Σωκρατική ειρωνεία:

Η συζητητική μέθοδος του Σωκράτη, ο οποίος, προσποιούμενος άγνοια, έθετε στους συνομιλητές

του ερωτήσεις, που αποκάλυπταν την αντιφατικότητα των λόγων τους, με σκοπό να τους οδηγήσει

στη γνώση της αλήθειας

Τραγική ειρωνεία:

Αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτό που λέει ένας λογοτεχνικός ήρωας και σ’ αυτό που εννοεί ο ακροατής ή

και ένας άλλος ήρωας (σε περίπτωση εκφράσεων με διφορούμενη σημασία), οδηγεί δε τον ήρωα,

που είναι ανύποπτος, σε ενέργειες καταστρεπτικές γι’ αυτόν ( τραγωδία, Ιλιάδα. Στην Οδύσσεια με

υποκείμενα τους μνηστήρες)

Η ΕΙΡΩΝΕΙΑ

ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Δραματική ειρωνεία:

αντίθεση ανάμεσα σε μια φαινομενική και σε μια πραγματική κατάσταση, που αγνοεί ο

άμεσα ενδιαφερόμενος ( εδώ ο Τηλέμαχος), τη γνωρίζει όμως ο

ακροατής/αναγνώστης/θεατής.

Μορφή ειρωνείας πολύ συχνή στο δεύτερο κυρίως μέρος της Οδύσσειας και σχετίζεται με

την εξέλιξη της δράσης, την οποία τρέφει.

Η ειρωνεία αποτελεί παραχώρηση του λογοτέχνη προς τον ακροατή του :

Χρησιμοποιεί «ειρωνικά» τους ήρωές του- που είναι δημιουργήματά του, ακόμη

κι αν έζησαν κάποτε μέσα στην ανθρώπινη ιστορία-για :

να τέρψει

να συγκινήσει

να προκαλέσει το ενδιαφέρον εκείνου΄ σ’ αυτόν απευθύνεται.

Κρύβει δηλαδή από τους ήρωές του πράγματα που τους αφορούν άμεσα, ενώ

με τρόπους διάφορους τα έχει ήδη κάνει γνωστά στους ακροατές

υποδηλώνοντας έτσι ότι είναι με το μέρος τους. Ο ακροατής, κατά συνέπεια,

παρακολουθεί από πλεονεκτική θέση τον ήρωα που αγνοεί και πλανάται ή

παιδεύεται, γιατί του διαφεύγει μια σημαντική γι’ αυτόν πραγματικότητα, και ,

αν πάσχει ανάξια, προκαλεί τη συμπάθειά του. Με άλλα λόγια, ο λογοτέχνης

εμπλέκει τον ακροατή στη δράση καθιστώντας τον ικανό να καταλαβαίνει με

πληρότητα όσα λέγονται και διαδραματίζονται επί σκηνής, αφού γνωρίζει από

πρώτο χέρι πολλά από εκείνα που αγνοούν οι ήρωες.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΙΡΩΝΕΙΑΣ

ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ



ΕΠΙΚΗ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ

Οι προσδιορισμοί:

της Αθηνάς:γλαυκῶπις(197), Παλλάδα(280)

του Ερμή:αργοφονιάς (44, κ.α)

των μνηστήρων:αγέρωχοι ( 119,κ.α)

του Τηλέμαχου:με φρόνηση και με γνώση(236)

Η φράση:

"και πέταξαν τα λόγια του σαν πουλιά"(=ἔπεα πτερόεντα) (138,κ.α)

Οι στίχοι- με παραλλαγές στη μετάφραση Μαρωνίτη:

"πατέρα μας Κρονίδη, των δυνατών ο παντοδύναμος"( α 53,κ.α)

"αμέσως ανταπάντησε, τα μάτια λάμποντας, η Αθηνά"(197,κ.α)

Η σκηνή της υποδοχής και φιλοξενίας του ξένου(Ιθάκη, Σπάρτη, Πύλο)

ΕΠΙΚΗ

ΤΥΠΟΛΟΓΙΑ

ΛΟΓΟΤΥΠΟΙ

Τα τυπικά στοιχεία που

αποτελούν έναν στίχο ή

μέρος του στίχου

ΘΕΜΑΤΑ /ΜΟΤΙΒΑ ‘Η ΣΚΗΝΕΣ

Τυπικά λέγονται τα στοιχεία που επαναλαμβάνονται πανομοιότυπα ή ελαφρά παραλλαγμένα. Τα στοιχεία αυτά έφτασαν στην

τυποποίηση αφού πέρασαν μια φάση δοκιμασίας, ώσπου να παγιωθούν.

Ἐνα επίθετο π.χ. κατέληγε να συνοδεύει σταθερά ένα ουσιαστικό, να γίνει δηλαδή τυπικό του, όταν γινόταν φανερό ότι απέδιδε

κάποιο βασικό του γνώρισμα. Τότε αποτελούσαν μαζί ένα λεκτικό σύνολο, τον λογότυπο, που ανακαλούνταν ενιαίος και για

συγκεκριμένη συχνά θέση του στίχου. Ανάλογη δοκιμασία θα περνούσε και ένας στίχος, ένα μοτίβο, μία σκηνή, ώσπου να

παγιωθεί. Από κει και πέρα μπορούσε, επίσης, να επαναλαμβάνεται ως κάτι τελειωμένο, αλλά να είναι και ανοιχτό σε παραλλαγές.

Τα τυπικά αυτά στοιχεία κληρονομούσε ο επαγγελματίας αοιδός από τη μακραίωνη επική παράδοση, αλλά τα προσάρμοζε στις εκάστοτε ποιητικές ανάγκες των αυτοσχέδιων συνθέσεών του.

Documents

Ομήρου Οδύσσεια, Ραψωδία α στ. 174-360