ΤΕΥΧΟΣ · Κραχ του 1929. Πολύ περισσότερο, είναι χαμηλότερη από τα επίπεδα που ίσχυαν πριν ξεκινήσει η

Ο Σοσια λι σμός από τα Κάτω είναι το δίμη νο περιο δι κό του Σοσια λι στι κού Εργα τι κού Κόμ μα τος

Iδιοκτήτης: Eκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, Yπεύθυνη σύντα ξης: Mαρία Στύλ λουΣύνταξη: Κώστας Βλασόπουλος, Αργυρή Ερωτοκρίτου, Θανάσης Καμπαγιάννης, Σωτήρης Κοντογιάννης, ΝίκοςΛούντος, Λέαν δρος Μπό λα ρης, Κώστας Σαρρής, Eξώφυλλο, Σελιδοποίηση: Γιάννης Κούβαρης, Παντε λής Γαβριη λί δης, Yπεύθυνη διακίνησης: Ελεάννα Τσώλη, 210 5247140, Kεντρική διά θε ση, σελι δο ποί η ση: Μαρ ξι στι κό Βιβλιο πω λείο, Φει δίου 14, Tηλ. 210 5247584, Περιο δι κό «Σοσια λι σμός από τα Κάτω», Τ.Θ. 8161-102 10, Αθήνα, ISSN: 2241-7176

Για επικοινωνία: [email protected] www.socialismfrombelow.gr

126ΤΕ

ΥΧ

ΟΣ

Γενάρης - Φλεβάρης 2018

31Μάνδρα,

η κρίση της ΑττικήςΔήμητρα Κυρίλλου, Κώστας Πίττας

38Κίνα-

Από τον Μάο στον Σι Τζι Πίνγκ

Πάνος Γκαργκάνας

46Βιβλιοκριτική

Έφη Αβδελά, Ραϋμόνδος Αλβανός, Δημήτρης Κουσουρής, Μενέλαος Χαραλαμπίδης

Η Ελλάδα στο Μεσοπόλεμο

Κώστας Βλασόπουλος

Λέον Τρότσκι

Προβλήματα της καθημερινής ζωής

Κατερίνα Θωίδου

2«Ανάκαμψη»

για τους πλούσιους, αγώνες για το εργατικό κίνημα

Μαρία Στύλλου

91918- H ίδρυση του ΣΕΚΕ

Λέανδρος Μπόλαρης

16Γερμανία- Aδιέξοδα και πολιτική κρίσηΣωτήρης Κοντογιάννης

2017 Μάρτη,

Διεθνής αντιφασιστικός ξεσηκωμόςΓιώργος Πίττας

26Η Σαουδική Αραβία

σε αναταραχήΝίκος Λούντος

SAK 126 - A 48page.e$S_Sosialismos Apo ta Kato 1/8/18 1:49 PM Page 1

Ηκυβέρνηση του ΣΥΡΙ-ΖΑ μοιράζει υποσχέ-σεις στους φτωχούς,αδικημένους, εργαζόμε-

νους και συνταξιούχους, ότι τον Αύ-γουστο του 2018 τελειώνουν τα βά-σανα που έχουν περάσει τα τελευ-ταία 8 χρόνια με τα μνημόνια. Υπό-σχεται ότι η ανάκαμψη που ήδη αρ-χίζει να φαίνεται στην παγκόσμιαοικονομία και στην Ελλάδα θα μοι-ραστεί ισότιμα ανάμεσα στους ερ-γάτες και τους βιομήχανους, τις επι-χειρήσεις και τους τραπεζίτες. Κοι-νώς είναι η κυβέρνηση της αριστε-ράς που δικαιώνεται για τις υποσχέ-σεις της. Γι’ αυτό άλλωστε και η κω-λοτούμπα που έκανε ήταν αναγκαίαγια «την καινούργια περίοδο πουανοίγει». Δεν είναι μόνο ο Τσίπραςκαι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛπου μιλάει για το τέλος της Μεγά-λης Ύφεσης, είναι όλες οι κυβερνή-σεις, όλες οι εκτιμήσεις παγκόσμια.

Μιλάνε με αισιοδοξία ότι η πα-γκόσμια οικονομία βρίσκεται στοτέλος του τούνελ, ότι αυτό το δεί-χνουν τα χρηματιστήρια και περισ-σότερο απ’ όλα η Γουόλ Στρητ όπουο δείχτης των μετοχών έχει σημειώ-σει κάθετη άνοδο από τις αρχές του2017 – τότε που ορκίστηκε ο Ντό-ναλντ Τραμπ. Το δείχνει και η εκτί-

μηση του Διεθνούς ΝομισματικούΤαμείου που προβλέπει ότι οι ρυθ-μοί ανάπτυξης στους G7 για το 2017και 2018 θα είναι θετικοί – ανάπτυ-ξη στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στηνΙαπωνία και στη Βρετανία.

Με αυτές τις προβλέψεις – πουδεν είναι και πολύ δεδομένη η διάρ-κειά τους – προσπαθούν να τρέξουνόλες οι κυβερνήσεις για να καλύ-ψουν την πολιτική αστάθεια και τηναβεβαιότητα που επικρατεί παγκό-σμια: η Γερμανία και το πολιτικόαδιέξοδο, η Μέι και η αβεβαιότητατου πόσο θα συνεχίσει σαν πρωθυ-πουργός, ο Άμπε στην Ιαπωνία καιοι φιλοδοξίες του ότι η Ιαπωνίαμπορεί να πάρει ξανά τη θέση τηςΚίνας ως ο γίγαντας της Ασίας καιβέβαια ο Τραμπ και οι ελπίδες τουότι η μείωση της φορολογίας από το35% στο 23% για τις επιχειρήσειςθα ανεβάσει τις επενδύσεις και τηναπασχόληση. Κοινώς, για όλουςτους ηγέτες της πλουτοκρατίας διε-θνώς, το ζήτημα είναι ζωής ή θανά-του – ο ηγετικός τους ρόλος αμφι-σβητείται, η επιλογή αμφισβητείται,η πολιτική κρίση και η αβεβαιότητα

κυριαρχεί, ο κόσμος δεν τους πι-στεύει, η καρέκλα τους τρίζει και γι’αυτό γραπώνονται από τις εκτιμή-σεις για οικονομική ανάπτυξη καιαλλαγή της οικονομίας.

Δέκα χρόνια κρίσης είναι πολλά,περισσότερα ακόμα και από την πα-γκόσμια κρίση του ’30.

Μέσα σ’ αυτές τις εξελίξεις ελπί-ζει και ο ΣΥΡΙΖΑ να δικαιωθεί γιανα μπορέσει να αντιμετωπίσει μιαδύσκολη χρονιά και από οικονομικάμέτρα, αλλά και μια χρονιά προε-κλογική (ακόμα κι αν το ’18 δεν γί-νουν οι εκλογές).

Πόσο πραγματική η εικόνα της ανάπτυξης

Ο Κρις Χάρμαν στο βιβλίο του «Οκαπιταλισμός Ζόμπι» εξηγεί γιατίτο σύστημα σήμερα δεν έχει ένα μό-νιμο γιατρικό για να ελέγξει και νασταματήσει τις οικονομικές κρίσεις.Ότι κάθε οικονομική ανάκαμψη εί-ναι προσωρινή που γρήγορα οδηγείσε καινούργια ύφεση. «Μπορούμενα πούμε ότι το σύστημα είναι ακό-μα πιο χαοτικό από την εποχή τουΜαρξ. Το ίδιο το μέγεθος των μονά-

2 | ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ Νο126ΑΠΟ

ΤΑ ΚΑΤΩ

«Ανάκαμψη»για τους

πλούσιους,αγώνες για το εργατικό

κίνημαΗ Μαρία Στύλλου εξηγεί γιατί το 2018 είναι χρονιά πόλωσης

και συγκρούσεων με κρίσιμο το ρόλο της Αριστεράς

Γενική Απεργία 14 Δεκέμβρη


δων που το αποτελούν, το έχουν κά-νει να χάσει κάποιο μέρος από τηνπαλιά του ευλυγισία. Η καταστροφήκάποιων κεφαλαίων μέσω των πε-ριοδικών κρίσεων, ενώ παλιότεραέδινε νέες ανάσες ζωής σε όσα κε-φάλαια παραμένουν όρθια, τώρααπειλεί να τα τραβήξει κι αυτά στηνπτώση. Η παροχή «οξυγόνου» απότο κράτος μπορεί να αποτρέψει τηνπλήρη κατάρρευση του συστήματος,όμως δεν μπορεί να αποκαταστήσειτην μακροπρόθεσμη ζωτικότητατου. Στην καλύτερη περίπτωση τέ-τοια γιατρικά προκαλούν ένα σύ-ντομο διάλειμμα πυρετώδους αγαλ-λίασης, πριν ακολουθήσει μια ακό-μα κατάρρευση… Τα μέτρα πουλαμβάνουν τα κράτη στη διάρκειαμιας κρίσης για να προστατεύσουντα κεφάλαια που έχουν σ’ αυτά τηβάση τους, αναγκαστικά παραβιά-ζουν τα συμφέροντα άλλων κεφα-λαίων που έχουν τη βάση τους σεάλλα κράτη, με αποτέλεσμα ακόμαμεγαλύτερη αστάθεια. Η σημασίατους δεν περιορίζεται σε μια συγκε-κριμένη οικονομική κρίση. Είναιμια πρόγευση για το πώς θα μοιάζειο υπόλοιπος 21ος αιώνας».1

Αυτή η εκτίμηση δεν είναι μόνοσωστή θεωρητικά, αλλά επιβεβαιώ-νεται από όλες τις εξελίξεις και ταστοιχεία που έρχονται στην επιφά-

νεια για το πόσο επιφανειακή καιπροσωρινή θα είναι η ανάκαμψη.

Μια πρώτη παρατήρηση είναι ηεκτίμηση του ΔΝΤ που προβλέπειμέσον όρο ανάπτυξης γύρω στο3,7% σε παγκόσμιο επίπεδο για το2017-18. Αλλά ταυτόχρονα κάνειτην διαπίστωση ότι ένας τέτοιοςρυθμός είναι πολύ αδύναμος μετάαπό μια τόσο μεγάλη ύφεση. Πιοσημαντικό είναι το γεγονός ότι πρό-κειται για μια ανάπτυξη στηριγμένησε κερδοσκοπικά παιχνίδια, επεν-δύσεις σε τομείς μη παραγωγικούς –χρηματοπιστωτικούς – που δείχνουνδυο πράγματα.

Το πρώτο, ότι ενώ τα κέρδη έχουνανέβει, η κερδοφορία παραμένειχαμηλά. Για τους καπιταλιστές,όμως, αυτό που μετράει δεν είναι τοαπόλυτο μέγεθος των κερδών αλλάη κερδοφορία, η “απόδοση”- το πο-σοστό κέρδους. Είναι ανάκαμψηπου προήλθε μέσα από μια μεγάληπερίοδο ποσοτικής χαλάρωσης καικυκλοφορίας χρήματος στην οικο-νομία, που δεν μετατράπηκε σεεπενδύσεις, αλλά σε αγορά μετο-χών, ομολόγων και ακινήτων. Ταχρηματιστήρια, και ιδιαίτερα η Γου-όλ Στρητ έχει φτάσει σε επίπεδαεπικίνδυνα που θυμίζουν προηγού-μενες φούσκες, όπως το 2007, αλλάκαι το ’30. Ενδεικτικό το διάγραμμα

που έχουν οι Φαϊνάνσιαλ Τάϊμς στις29 Δεκέμβρη 2017, με την απότομηάνοδο των δεικτών στη ΓουόλΣτρητ: ο δημοσιογράφος κάνει τηνπαρατήρηση ότι «οι αγορές δενμπορούν πια να χειριστούν κατα-στροφικά ρίσκα. Ο δείκτης του S &P 500 βρίσκεται στο επίπεδο πουυπήρχε πριν από το κραχ του 1929.Ευχόμαστε να μην συμβεί το ίδιοκαι το 2018».2 Τα κέρδη πηγαίνουνσε μη παραγωγικούς τομείς όπωςμετοχές, ακίνητα, ενώ οι παραγωγι-κές επενδύσεις ανέβηκαν πολύ λίγο.Γι’ αυτό φοβούνται ότι η μείωση τηςφορολογίας των πλούσιων που απο-φάσισε ο Τραμπ δεν θα μεγαλώσειμόνο την ανισότητα αλλά θα ανεβά-σει και το ρίσκο της κερδοσκοπίας.

Το δεύτερο είναι ότι η ανάπτυξητων G7 είναι χαμηλότερη από τηναντίστοιχη της δεκαετίας του ’30,όταν το 1937 πήγαν να βγουν από τοΚραχ του 1929. Πολύ περισσότερο,είναι χαμηλότερη από τα επίπεδαπου ίσχυαν πριν ξεκινήσει η κρίσητης τελευταίας δεκαετίας το 2007 –αυτό σημαίνει αδύναμη κερδοφο-ρία.

Χωρίς ισχυρότερη κερδοφορία,μπαίνει σε αμφισβήτηση η εξυπηρέ-τηση των χρεών. Επειδή ένα μεγάλοκομμάτι αυτής της ανάκαμψης στη-ρίζεται στα ιδιωτικά δάνεια (επιχει-

| Γενάρης - Φλεβάρης | 2018 | 3


ρήσεων και νοικοκυριών), η ανησυ-χία και η αβεβαιότητα για το τραπε-ζικό σύστημα μεγαλώνει. Ο δανει-σμός σε παγκόσμιο επίπεδο έχειφτάσει το 235% του GDP (Ακαθά-ριστο Εθνικό Προϊόν) και το κόστοςεξυπηρέτησής του προβλέπεται ότιθα μεγαλώσει. Η περίοδος της πο-σοτικής χαλάρωσης έχει κλείσει,στις ΗΠΑ η Κεντρική Ομοσπονδια-κή Τράπεζα (FED) ανέβασε τα επι-τόκια με πρόβλεψη να τα ανεβάσειακόμα 2-3 φορές μέσα στο ’18. Ηίδια συζήτηση και ο ίδιος στόχοςέχει μπει και στην Ευρωπαϊκή Κε-ντρική Τράπεζα, και ο μόνος πουακόμα διαφωνεί είναι η Τράπεζατης Ιαπωνίας.

Εάν αυτή η εξέλιξη, σφίξιμο τωνδανείων και αύξηση της αποπληρω-μής τους τρομάζει τους μεγάλουςκαπιταλιστές, καταλαβαίνουμε τισημαίνει για την Ελλάδα. Οι πιέσειςτου ΔΝΤ και της Τρόϊκας συνολικά,να συνεχίσει τις περικοπές και ταμνημόνια για να πληρώσει τα χρέηστους τραπεζίτες θα είναι κεντρικόζήτημα όχι μόνο για την κυβέρνησητου ΣΥΡΙΖΑ αλλά και για τη συνέ-χεια. Η θηλιά στο λαιμό της εργατι-κής τάξης για πλεονάσματα 3,5%

του προϋπολογισμού για τις επόμε-νες χρονιές σημαίνει πίεση για με-γαλύτερες περικοπές στις συντά-ξεις, στους μισθούς, στις δημόσιεςδαπάνες, είναι ένα πρόγραμμαδιαρκείας που χρειάζονται μάχες,αγώνες και απεργίες για να τουςανατρέψουμε.

Σε πρόσφατο άρθρο του στην ΕφΣυν, ο Κώστας Τσουπαρόπουλοςθεωρεί ότι τα μέτρα που θα απαιτή-σει η Τρόϊκα θα είναι πολύ πιοσκληρά από το πλεόνασμα 3,5%που έχει συμφωνήσει μέχρι τώρα.Δεν φαίνεται μπροστά ούτε ελά-φρυνση του χρέους, ούτε ελάφρυν-ση των μέτρων που έχουν συμφωνή-σει για το 2019 και 2020 με τη Λα-γκάρντ και το ΔΝΤ. «Η σκιά Σόϊ-μπλε επανεμφανίστηκε, μάλιστααπειλητική και μετά την απομά-κρυνση του Ντάϊσελμπλουμ… οπορτογάλος σοσιαλιστής νέος πρόε-δρος του Γιούρογκρουπ κ. Σεντένο,δήλωσε κι αυτός – παρά πάσα ελλη-νική προσδοκία, ότι η ελάφρυνσηθα εξεταστεί μετά το τέλος του προ-γράμματος» και πιο κάτω στο ίδιοάρθρο υπολογίζει ότι «στην επώδυ-νη διετία των μέτρων 2019 και 2020(μείωση συντάξεων και αύξηση της

φορολογίας των χαμηλοσυνταξιού-χων και μισθωτών) το πρωτογενέςπλεόνασμα θα φτάνει το 5,5% τουΑΕΠ».3

Ανισότητα«Από το 1980 μέχρι το 2016 η

πλούσια μειοψηφία του 1% του πλη-θυσμού του πλανήτη είδε το εισόδη-μα της να ανεβαίνει κατά 28%, ενώη αύξηση για το 50% του πληθυ-σμού είναι μόνο 9%. Αλλά αυτή ηγενική εικόνα όταν πάμε ανά ήπει-ρο είναι ακόμα χειρότερη. Στη Δυτι-κή Ευρώπη το 1% κέρδισε όσο τοχαμηλότερο 51%, στην Αμερική ταεισοδήματα του 1% είναι ίσα με τοεισόδημα του 88% του πληθυσμού».Μ’ αυτά τα παραδείγματα ξεκινάειο Μάρτιν Γουλφ το άρθρο του στουςΦαϊνάνσιαλ Τάιμς (20/12/17) καισυνεχίζει κάνοντας την εύστοχη πα-ρατήρηση «Αυτά τα φοβερά στοι-χεία αποδεικνύουν ότι από μόνη τηςη συνολική ανάπτυξη μάς λέει πολύλίγα για το επίπεδο καλυτέρευσηςτης ζωής της πλειοψηφίας του κό-σμου πάνω στον πλανήτη και ιδιαί-τερα στις ΗΠΑ».4

Ο Μάϊκλ Ρόμπερτς σε πρόσφατοάρθρο του εξηγεί πού οφείλεται αυ-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Καμαριέρες με το σωματείο τους διαδηλώνουν με σύνθημα “Έξω οι Χάρβεϋς από το Σικάγο”


τό το ανέβασμα. «Ο μεγαλύτερος λό-

γος για την αύξηση τηςανισότητας είναι ότι ημειοψηφία του 1% πουβρίσκεται στην κορυφή,κατέχει όλα τα χρημα-τοπιστωτικά περιουσια-κά στοιχεία (μετοχές,ομόλογα και ακίνητα)και οι τιμές όλων αυτώνέχουν ανέβει. Οι επιχει-ρήσεις στις ΗΠΑ αγο-ράζουν οι ίδιες τις μετο-χές τους (ανεβάζοντας τις τιμές) ήανεβάζουν τα μερίσματα. Όλοι αυ-τοί ανήκουν στο 1%».5

Δεν είναι η μόνη επίθεση μέσααπό την οποία έχει ανέβει η ανισό-τητα ανάμεσα στους πλούσιους καιτην πλειοψηφία του πληθυσμού πά-νω στον πλανήτη. Τα στοιχεία για τοδιάστημα από το 1980 στο 2016 εί-ναι αποκαλυπτικά, γιατί μετράνεμια μεγάλη περίοδο που έχει μέσαπεριόδους οικονομικής ανάκαμψηςκαι δείχνουν ποιος πλήρωσε γι’ αυ-τήν την ανάκαμψη και στην περίοδοτης ύφεσης και στη συνέχεια. Άραγια τις κυβερνήσεις, ανάμεσα σ’ αυ-τές και του ΣΥΡΙΖΑ που υπόσχο-νται ότι το σφίξιμο του ζωναριούσταματάει, είναι μια μεγάλη διά-ψευση, μια μεγάλη απάτη. Ελπίζουννα σταματήσουν έτσι τις αντιδρά-σεις, αλλά η πραγματικότητα είναιπολύ διαφορετική.

«Το χρηματιστήριο ανεβαίνει αλ-λά η δημοτικότητα του Τραμπ κα-ταρρέει» είναι η διαπίστωση σχο-λιαστών και γκάλοπ που έχουν γίνειτην τελευταία χρονιά στην Αμερική.Ο δείκτης για το χρηματιστήριοανέβηκε 20% από το Γενάρη μέχριτον Δεκέμβρη του ’17, ενώ η αποδο-χή του Τραμπ έπεσε πάνω από 15%την ίδια περίοδο. Ξεκίνησε στην αρ-χή της χρονιάς κοντά στο 50% υπέρτου Τραμπ και έχει κτυπήσει πάτοτον Δεκέμβρη πέφτοντας κάτω απότο 35%. Όπως σχολιάζει και έναςδημοσιογράφος «Ο Ντόναλντ Τρα-μπ μέχρι τώρα έχει αποδειχτεί ότιείναι ο λιγότερο δημοφιλής (μέχρικαθόλου) πρόεδρος των ΗΠΑ στην

μεταπολεμική περίοδο. Κανένας άλ-λος δεν έφτασε να έχει πέσει τόσοπολύ από την πρώτη χρονιά».6

Είναι προφανές ότι αυτή η εικόνατων αντιδράσεων δεν περιορίζεταιμόνο στην Αμερική, αλλά απλώνε-ται παντού. Δεν χρειάζεται να τοκαταγράφουν οι εκθέσεις και τα ρε-πορτάζ, η αγανάκτηση, η οργή και ηπολιτική κρίση απλώνονται σε όλοντον κόσμο. Αυτό προκαλεί ανησυχίαστις κυρίαρχες τάξεις, βάζει καθή-κοντα για την αριστερά και εξηγείγιατί το 2017 οι αντιδράσεις ήτανεκρηκτικές σε μια σειρά από χώρες.

Το 2017 παντούΗ οργή και η πόλωση δεν βγαίνει

μόνο με οικονομικές μάχες αλλά καιμε άλλες συγκρούσεις. Γυναίκεςενάντια στον σεξισμό, το κίνημα γιατο τσάκισμα της ρατσιστικής ακρο-δεξιάς και των φασιστών σε ΗΠΑκαι Ευρώπη, η εξέγερση για την αυ-τοδιάθεση της Καταλωνίας, και πά-νω απ’ όλα οι αγώνες των εργατώνκαι εργατριών ενάντια στα μνημό-νια και τη λιτότητα ήταν ένα εκρη-κτικό μείγμα που σφράγισε μια χρο-νιά οργής και σύγκρουσης και πουμπροστά μας έχουμε τη συνέχεια.

Η χρονιά άνοιξε με τα μεγάλασυλλαλητήρια των γυναικών στιςΗΠΑ και στην Ευρώπη ενάντιαστον σεξιστή Τραμπ και κλείνει μέ-σα σε μπαράζ αποκαλύψεων για τοτι σημαίνει σεξισμός μέσα στουςχώρους δουλειάς από τα αφεντικά.Το κουβάρι άρχισε να ξεδιπλώνεταιμέσα από δηλώσεις ηθοποιών καιγυναικών εργαζόμενων στη βιομη-

χανία του θεάματοςενάντια σε «διάση-μους» σκηνοθέτεςκαι ηθοποιούς. Όμωςδεν έμεινε εκεί, άρχι-σε να απλώνεται σεπολιτικούς, του Ρε-μπουμπλικανικού καιτου ΔημοκρατικούΚόμματος, και στησυνέχεια σε γνω-στούς εκδότες εφημε-ρίδων και καναλάρ-χες, όχι μόνο στις

ΗΠΑ αλλά και από τις δυο μεριέςτου Ατλαντικού.

Η διάσταση που πήραν οι αποκα-λύψεις έκαναν ένα θέμα που μέχριτότε κάθε γυναίκα θεωρούσε προ-σωπική ιστορία, να γίνει πολιτικόζήτημα. Οι θεωρίες περί «αντρικήςανωτερότητας» άρχισαν να τσατα-λιάζονται και να αποκαλύπτεται ότιπίσω απ’αυτές κρύβεται μια κυρίαρ-χη τάξη που μπορεί να βρίσκεταιστην κορυφή όχι μόνο γιατί έχει τηνοικονομική δύναμη, αλλά γιατί μπο-ρεί και κρατάει τους εργαζόμε-νους/νες απομονωμένους, φοβισμέ-νους και διαιρεμένους. “Αρκετά!”,φώναξαν οι εργαζόμενες στη βιομη-χανία θεάματος, και αυτό απλώθηκεπαντού.

Σ’ αυτή την κατεύθυνση βοήθησεη αυτοπεποίθηση που έχει αρχίσεινα υπάρχει μέσα στους εργατικούςχώρους, από τις μάχες που έχουνδώσει οι γυναίκες. Π.χ. Οι απεργοίτης Estee Lauder που βρέθηκανστην πρώτη γραμμή της πανεργατι-κής απεργίας τον Μάη του 2017, μεκεντρικό πανό «Ποτέ την Κυριακή –Δεν δουλεύουμε». Οι γυναίκες συμ-βασιούχοι στα νοσοκομεία και σεόλους τους χώρους της υγείας, πρω-τοστατώντας στην οργάνωση της κι-νητοποίησης στις 29 Νοέμβρη γιατην μονιμοποίηση όλων.

Μέσα απ’ όλες αυτές τις μάχεςσπάνε οι δισταγμοί, οι φόβοι και οιλάθος ιδέες ότι απέναντι στα αφε-ντικά ο καθένας είναι μόνος του. Οικαμαριέρες στα ξενοδοχεία στηνΑμερική οργάνωσαν διαδήλωσηενάντια στις παρενοχλήσεις που δέ-


Η μπλέ γραμμή δείχνει την άνοδο των μετοχών μέσα στο 2017, και η κόκκινη την πτώση της δημοτικότητας του Τράμπ.


χονται από τους πελάτες. Ο ΣτροςΚαν που βίασε την καμαριέρα δενείναι η εξαίρεση μιας κυρίαρχης τά-ξης που θεωρεί ότι έχει τη δύναμηνα αντιμετωπίζει τις γυναίκες σαν«δεύτερο» φύλο.

Στην επέτειο του ενός χρόνου απότην ορκωμοσία του Τραμπ, οι ομά-δες των γυναικών που πήραν πέρσιτην πρωτοβουλία καλούν σε και-νούργια συλλαλητήρια. Μόνο πουαυτή τη φορά αυτή η μάχη δεν θα εί-ναι επετειακή αλλά θα εκφράζει μιανέα περίοδο για το κίνημα ενάντιαστον σεξισμό και την καταπίεση.

Η εξέγερση στην Καταλωνία ξεκί-νησε από τα μεγάλα συλλαλητήριαγια την ανεξαρτησία, προχώρησε σεγενική απεργία ενάντια στην κυβέρ-νηση του Ραχόι και το κράτος τηςΙσπανίας, έφτασε σε εκλογική ανα-μέτρηση που την κέρδισε το κίνηματης Καταλωνίας παρά τις φυλακί-σεις, τις εξορίες, την κινητοποίησητου κατασταλτικού μηχανισμού καιόλης της ηγεσίας της Ευρώπης καιάνοιξε ένα κίνημα συμπαράστασηςόχι μόνο μέσα στην Ισπανία αλλά σεόλον τον κόσμο. Η μάχη δεν έχει τε-λειώσει, η συζήτηση μέσα στην αρι-στερά και το εργατικό κίνημα για τοπώς θα συνεχίσει έχει ανοίξει.

Ένα τρίτο στοιχείο είναι η ανά-πτυξη του αντιφασιστικού κινήμα-τος ενάντια στην ακροδεξιά στηνΕυρώπη και στις ΗΠΑ. Το 2017ακροδεξιές, ρατσιστικές και φασι-στικές οργανώσεις αποφάσισαν να

κατέβουν στις εκλογές, βουλευτικέςκαι προεδρικές, ελπίζοντας και στο-χεύοντας ότι θα κερδίσουν ή τουλά-χιστον θα εξασφάλιζαν ανεβασμέναποσοστά. Η αντίδραση ήταν εντυ-πωσιακή απέναντι σ’ αυτή την επί-θεση. Στη Γαλλία, εμφανίστηκεαντιφασιστικό κίνημα με την συνερ-γασία οργανώσεων της επαναστατι-κής αριστεράς, αντιρατσιστικών κι-νήσεων και πρωτοβουλιών μετανα-στών και sans papiers.

Στην Αυστρία, το αντιφασιστικόκίνημα ξεκίνησε ενάντια στην απει-λή να εκλεγεί στην προεδρία ο Χό-φερ, και στη συνέχεια να βγει πρώ-το στις βουλευτικές εκλογές το φα-σιστικό FPO, και πρόσφατα ενάντιαστον σχηματισμό κοινής κυβέρνη-σης από τη δεξιά και το φασιστικόκόμμα. Η συμμετοχή στη διαδήλωσηπου έγινε στη Βιέννη ενάντια σε αυ-τή τη “συγκυβέρνηση” ξεπερνούσεκάθε προηγούμενη, ανοίγοντας έτσιτη δυνατότητα μιας μεγάλης αντί-στασης.

Στη Γερμανία, μετά από πολλέςπροσπάθειες και συλλαλητήρια απότην αριστερά του Die Linke, η κα-μπάνια ενάντια στο AfD έγινεαφορμή να δημιουργηθεί αντιρατσι-στική πρωτοβουλία με αίτημα ανοι-χτά σύνορα σε όλους τους πρόσφυ-γες, καλοδεχούμενοι οι μετανάστες.

Πέρσι τα αντιφασιστικά συλλαλη-τήρια στις 18 Μάρτη ήταν οργανω-μένα από πρωτοβουλίες ενός μέ-ρους των οργανώσεων της ριζοσπα-

στικής αριστεράς. Μέσα σ’ αυτή τηχρονιά η εικόνα έχει αλλάξει, τοαντιφασιστικό κίνημα έχει μεγαλώ-σει και έχει κερδίσει με τη μεριάτου συνδικάτα, και κόμματα τηςαριστεράς. Ενδεικτικό ότι στην Αγ-γλία ο Κόρμπιν συμμετέχει στην Κί-νηση ενάντια στον Ρατσισμό καιέχουν καταφέρει όλοι μαζί να οργα-νώνουν από κοινού κινητοποιήσειςενάντια στην προσπάθεια ρατσιστι-κών και φασιστικών οργανώσεωννα βγουν ξανά τους δρόμους.

Η πρόκληση της ακροδεξιάς καιτων φασιστών είχε το αποτέλεσμανα γεννηθεί και να δώσει μάχες έναμεγάλο αντιφασιστικό κίνημα. ΣτηνΑμερική μετά τη δολοφονία της Χέ-δερ Χάγιερ στην Σάρλοτσβιλ απότους εγκληματίες της Κου ΚλουξΚλαν, ακροδεξιών και φασιστικώνοργανώσεων, ακολούθησαν η Βο-στώνη, το Μπέρκλεϋ, το Σαν Φραν-σίσκο, που διέλυσαν κάθε απόπειρανα ξανασυσπειρωθούν οι φασίστες.Δεν βρισκόμαστε στο τέλος, όμωςβρισκόμαστε μπροστά σε μια δύνα-μη που έχει τη δυνατότητα να συ-γκρουστεί και να μην αφήσει τουςφασίστες να σηκώσουν κεφάλι όπωςτη δεκαετία του ’30.

Το τέταρτο και πιο καθοριστικόστις εξελίξεις ήταν η εργατική αντί-σταση. Ο ρόλος της εργατικής τάξηςστη διαμόρφωση των εξελίξεων έχειδιαψεύσει κάθε εκτίμηση ότι η ερ-γατική αντίσταση έχει τελειώσει.

Η κυβέρνηση στην Ελλάδα και


ΤΑ ΚΑΤΩ

5 Δεκέμβρη. Απεργιακό συλλαλητήριοενάντια στον αντιαπεργιακό νόμο.


μαζί της τα αφεντικάόλης της Ευρώπης φο-βούνται την εργατικήτάξη και τις μάχεςπου δίνει. Δεν είναιτυχαία η πίεση και ηεπιμονή να περάσει ητροπολογία που δυ-σκολεύει την κήρυξητης απεργίας από ταπρωτοβάθμια σωμα-τεία. Δεν είναι τυχαίοότι η κυβέρνηση ανα-γκάστηκε μετά απόδιάφορες μάχες νααναβάλει, να αναστείλει απολύσεις,π.χ. στους Δήμους, ή να δώσει υπο-σχέσεις για διορισμούς. Η κήρυξηαπό τα συνδικάτα –ΑΔΕΔΥ, Εργα-τικό Κέντρο και μια σειρά από πρω-τοβάθμια σωματεία– στάσης εργα-σίας στις 5 Δεκέμβρη για να μηνψηφιστεί στη Βουλή ο αντιαπεργια-κός νόμος, ανάγκασε την κυβέρνη-ση να το αποσύρει. Η καμπάνια γιαμονιμοποίηση όλων των συμβασιού-χων και μαζικές προσλήψεις ανά-γκασε το Υπουργείο Υγείας να υπο-σχεθεί παράταση των συμβάσεωνγια ένα χρόνο.

Η πανεργατική στις 14 Δεκέμβρηπου ήρθε σαν κλιμάκωση όλων τωνπροηγούμενων μαχών αλλά και σανάνοιγμα των καινούργιων ενάντιαστις ιδιωτικοποιήσεις, έκανε τονΣταθάκη να μπερδεύει τα λόγια τουκαι τις φόρμουλες για τη ΔΕΗ.

Το ζήτημα που ανοίγει δεν είναινα καταγράψουμε τις υποχωρήσειςτης κυβέρνησης (πολύ σημαντικές),όσο να ξεκαθαρίσουμε και να τονί-σουμε τη δύναμη που έχει το εργατι-κό κίνημα μέσα στην επόμενη χρο-νιά να καθορίσει τις εξελίξεις. Καιτις οικονομικές, και τις πολιτικέςκαι τις ιδεολογικές. Και το 2018, απ’ότι δείξαμε και στο προηγούμενοκομμάτι του άρθρου, δεν θα είναιένας περίπατος για τους από πάνω.Έχει όλες τις οικονομικές και πολι-τικές αβεβαιότητες.

Αλλά πάνω απ’ όλα, το εργατικόκίνημα δεν έχει καθόλου να πιστέψειότι επειδή η οικονομία θα έχει ανά-πτυξη, η ζωή του θα γίνει καλύτερη.

Ο ρόλος της αριστεράςΤο μεγαλύτερο λάθος της αριστε-

ράς είναι να υποτιμήσει τις μάχεςκαι τους αγώνες της εργατικής τά-ξης. Η φιλολογία ότι δεν κουνιέταιφύλλο, χάνει δυο πράγματα, το έναείναι τι συμβαίνει μέσα στους εργα-τικούς χώρους και το δεύτερο, γιατίπαρά τις επιθέσεις ανεβαίνει η αρι-στερά. Κι αυτό συμβαίνει διεθνώς:παντού όπου ξέσπασαν μάχες, ηαριστερά, οργανωμένη και ανοργά-νωτη, έπαιξε ρόλο και σε μεγάλοβαθμό καθόρισε τα πράγματα.

Στις ΗΠΑ στην χειρότερη περίο-δο, με πρόεδρο έναν ακροδεξιό, ρα-τσιστή, σεξιστή, η εκτίμηση για τιςδυνατότητες που ανοίγονται για τηναριστερά έρχονται από το στόμαενός ακτιβιστή, του Έρικ Πούλος,με γονείς που συμμετείχαν στις με-γάλες απεργίες του ’30, που ο πατέ-ρας του πήρε μέρος στη δημιουργίατης CIO (Ομοσπονδία Βιομηχανι-κών Συνδικάτων), η μητέρα τουήταν γραμματέας του Τρότσκι ότανήταν εξόριστος στο Μέξικο, ενώ οίδιος συμμετείχε στο κίνημα «Occu-py Wall Street» και ανήκει στηνομάδα μαχόμενων δικηγόρων. Στηνερώτηση: πού βρίσκεται η αμερικά-νικη αριστερά, δίνει την απάντηση«Είναι εδώ! Αλλά πολύ διασκορπι-σμένη σε διάφορα κινήματα ή ομά-δες ανθρώπων που έχουν δραστη-ριοποιηθεί δυναμικά τα τελευταία4-5 χρόνια για πληθώρα ζητημά-των… Το πρόβλημα που αντιμετωπί-ζει η αμερικανική αριστερά είναιπρόβλημα ηγεσίας…».7

Με όλες τις αδυνα-μίες και τα προβλήμα-τα, η αριστερά είναιπαντού παρούσα.

Στη Γαλλία, ο Με-λανσόν από το τίποταέφτασε στο 20%, καιέχει γίνει η αριστερήαντιπολίτευση στονΜακρόν. Στην Κατα-λωνία, στις εκλογέςκαταγράφηκε άνοδοςτων οργανώσεων πουυποστηρίζουν ότι οαγώνας είναι κύρια

κοινωνικός. Το 2018 είναι προεκλογική χρο-

νιά και για την Ελλάδα, και αυτόσημαίνει πολιτικές μάχες ενάντιαστην προσπάθεια από Ν.Δ. και “Κί-νημα Αλλαγής” να κερδίσουν μέσααπό την κρίση του ΣΥΡΙΖΑ και τααδιέξοδα του ρεφορμιστικού δρό-μου. Οι επόμενες εκλογές δεν είναιεπανάληψη ούτε αυτών του 2012 ού-τε του 2015. Στις πρώτες, στο 2012,έγινε η αυθόρμητη μετακίνηση στονΣΥΡΙΖΑ κάτω από την υπόσχεσηότι υπάρχει εναλλακτική κυβέρνησηκι αυτή είναι του ΣΥΡΙΖΑ.

Το 2015 οι αυταπάτες ότι μια κυ-βέρνηση της αριστεράς αρκεί για νααλλάξουν τα πράγματα κυριάρχη-σαν και στην αναμέτρηση στις 25Γενάρη, ακόμα και στις εκλογές τουΣεπτέμβρη, παρόλο που είχαν απο-χωρήσει οι βουλευτές που διαφω-νούσαν με το τρίτο μνημόνιο. Οιεπόμενες εκλογές (ακόμα και αν γί-νουν μέσα στο 2019) γίνονται μέσασε συνθήκες μεγαλύτερης ωρίμαν-σης, συνειδητοποίησης και εμπει-ριών του εργατικού κινήματος.

Οι εμπειρίες ότι η εργατική τάξημπορεί να παλεύει, να συνεχίζει με-τά από μια δεκαετία να δρα συλλο-γικά, να δημιουργεί και να δυναμώ-νει τον συνδικαλισμό όχι μόνο μέσαστα παλιά, αλλά και στα καινούργιακομμάτια εργατών και εργατριώνπου απασχολούνται κάτω από χει-ρότερες συνθήκες ευελιξίας, προ-σωρινότητας και αμοιβών, είναι ση-μάδι αυτής της ωρίμανσης. Σ’ αυτόντον κόσμο προσπαθεί να απευθυν-


Το μερίδιο του πλουσιότερου 0.1% στις ΗΠΑ, φτάνει όσο και του φτωχότερου 90%.


θεί ξανά και να κερδίσει το ΠΑ-ΣΟΚ αξιοποιώντας την αλλαγή τουονόματος, τη νέα του συγκρότησηαλλά και τις συνδικαλιστικές ηγε-σίες όπου κρατάει ακόμα τον έλεγ-χο. Είναι μια προσπάθεια ανασυ-γκρότησης του ΠΑΣΟΚ, μετά απόμια μεγάλη περίοδο διάλυσης καιμαζικής φυγής προς τα αριστεράτων εργατών/τριών που το στήριζαν.

Όμως παρ’ όλες τις προσπάθειεςΝ.Δ. και ΠΑΣΟΚ, κανένας δεν μπο-ρεί να χάσει από μπροστά του ότιείναι το δίδυμο της νεοφιλελεύθε-ρης αντιπολίτευσης. Τα κόμματαπου το καθένα χωριστά, πρώτα ηΝ.Δ. με Καραμανλή, μετά το ΠΑ-ΣΟΚ με ΓΑΠ, και στο τέλος και ταδυο μαζί, εφάρμοσαν την πιο σκλη-ρή μνημονιακή πολιτική, συμφώνη-σαν με όλες τις επιλογές και τα μέ-τρα της Τρόϊκας, συνεργάστηκανστενά σε όλες τις επιθέσεις, εξαπό-λυσαν τα πιο θηριώδη ρατσιστικάμέτρα και κάλυψαν με κάθε δυνατότρόπο τους φασίστες της ΧρυσήςΑυγής. Την ίδια πολιτική υποστηρί-ζουν και σήμερα. Αυτούς δεν είναιο ΣΥΡΙΖΑ που θα τους σταματήσει.Το καθήκον ανήκει στην πέρα απότο ΣΥΡΙΖΑ αριστερά για όλο τοδιάστημα και ιδιαίτερα μέσα στηνπροεκλογική χρονιά.

Αυτό σημαίνει τρία πράγματα.Το πρώτο είναι η κλιμάκωση των

εργατικών αγώνων για να τελειώ-νουν και όχι να παραταθούν τα μνη-μόνια. Αυτή είναι η πιο μεγάλη καικαθοριστική μάχη και ξεκινάει απότις αρχές Γενάρη. Η κυβέρνηση θακατεβάσει ένα πολυνομοσχέδιο μεκρίσιμα μέτρα, και η απάντηση πρέ-πει να είναι αυτή που έδωσαν τασυνδικάτα και στις 14 Δεκέμβρη:Πανεργατική πανελλαδική απεργίαμε τη ΔΕΗ, τις συγκοινωνίες και τηνΕΥΔΑΠ στην πρώτη σειρά και μεαπόφαση να συνεχίσουν για να μηνπεράσουν οι ιδιωτικοποιήσεις.

Τον Μάρτη τελειώνει η προθε-σμία για την μονιμοποίηση των συμ-βασιούχων στους δήμους. Οι εργα-ζόμενοι στους δήμους διεκδικούν ναγίνουν μόνιμοι όλοι οι συμβασιού-χοι και όχι μόνο ένα κομμάτι απότην καθαριότητα. Η στάση εργασίας

που κήρυξαν ΑΔΕΔΥ, ΠΟΕΔΗΝκαι μια σειρά από σωματεία στο χώ-ρο της υγείας στις 29 Νοέμβρη, δεί-χνει ότι το αίτημα για μονιμοποίησηκαι μαζικές προσλήψεις είναι διεκ-δίκηση όλων των συνδικάτων και εί-ναι ο μόνος τρόπος για να σταματή-σει η διάλυση του κοινωνικού κρά-τους, ό,τι έχει απομείνει μετά απότα τρία μνημόνια. Δεν περιμένουμεαπό την κυβέρνηση ότι θα σταματή-σει το τέταρτο μνημόνιο (2019 και2020), το πλεόνασμα 5,5% που ακο-λουθεί είναι μεγαλύτερο από κάθεπροηγούμενο μνημόνιο. Δεν θα έχειμείνει μέχρι τότε κανένας ζωντανόςγια να το αντέξει.

Παράλληλα, έχουμε μεγάλες μά-χες ενάντια στην καταπίεση, τον σε-ξισμό και την Χρυσή Αυγή. Το 2018είναι η χρονιά που φτάνει η δίκηστο τέλος της και η απόφαση θα κα-θορίσει όχι μόνο τις εκλογές αλλάκαι τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελ-λάδα και στις άλλες χώρες όπου τοκίνημα αντιμετωπίζει τη φασιστικήαπειλή. Το παράδειγμα ότι στην Ελ-λάδα για πρώτη φορά μετά τον πό-λεμο η ηγεσία της νεοναζιστικής ορ-γάνωσης που έχει κοινοβουλευτικήπαρουσία είναι υπόδικη και περνά-ει δίκη με την κατηγορία της εγκλη-ματικής οργάνωσης, είναι μια μεγά-λη εξέλιξη που η κατάληξη δεν μπο-ρεί να είναι άλλη από την καταδίκημε τη μεγαλύτερη δυνατή των ποι-νών για την ηγεσία της. Αυτή η μάχηχρειάζεται να βρίσκεται για όλο το2018 στην πρώτη γραμμή της αρι-στεράς, του αντιφασιστικού κινήμα-τος και των συνδικάτων.

Και τέλος, παίζει τεράστιο ρόλο ησυζήτηση μέσα στο κίνημα για το τιαριστερά θέλουμε. Τα 100 χρόνιααπό τον Οκτώβρη του ’17 ήταν η ευ-καιρία να ανοίξει η συζήτηση μέσασε όλη την αριστερά πάνω στις με-γάλες επιλογές. Με ποια στρατηγι-κή, με ποια τακτική και τι οργάνωσηχρειάζεται για να συνεχίσουμε. Αυ-τή η συζήτηση δεν κλείνει αλλάανοίγει ακόμα περισσότερο. Το1918 δημιουργήθηκε το ΣΕΚΕ, τοκόμμα που κατάφερε να συνενώσεικαι να φέρει μαζί κινήσεις, οργανώ-σεις και σοσιαλιστικούς ομίλους

που, επηρεασμένοι από τη ΡώσικηΕπανάσταση, πήραν την απόφασηνα δημιουργήσουν μια νέα επανα-στατική οργάνωση στο πρότυπο τωνμπολσεβίκων και στην Ελλάδα.

Παράλληλα, φέτος θα γιορτάσου-με τον Μάη του ’68, την έκρηξη πουσυντάραξε τον καπιταλισμό σε ανα-τολή και δύση και που για πρώτηφορά μετά από τον Β’ παγκόσμιοπόλεμο έφερε ξανά στο προσκήνιοτη σύγκρουση με το σύστημα και τηνεπικαιρότητα και τη δυνατότητα τωνμαζών να αγωνιστούν και να αλλά-ζουν την ιστορία. Μπορεί να μηνέφτασε στα ύψη του Οκτώβρη, αλλάξαναδημιούργησε και ζωντάνεψετην επαναστατική αριστερά σε όλοντον κόσμο.

Και τα δύο, και τα 100χρονα τουΣΕΚΕ και τα 50χρονα του Μάη, θαείναι ευκαιρία για να ανοίξουμε ξα-νά την πολιτική συζήτηση, όχι μόνοπάνω στην ιστορία αλλά για το ποιαμπορεί να είναι η συνέχεια. Είμαστεσυνεχιστές του Μάη του ’68, όχι μό-νο στα οδοφράγματα και τη σύ-γκρουση με τα ΜΑΤ στο QuartierLatin, αλλά στη γενική απεργία, στιςκαταλήψεις των εργοστασίων καιστο σύνθημα των εργατών που φώ-ναζαν «Τα θέλουμε όλα – Και μπο-ρούμε να τα πάρουμε!». Η ΑΝΤΑΡ-ΣΥΑ πρέπει να πρωτοστατήσει γιανα κινηθεί όλη η αριστερά ενωτικάκαι στις μάχες, και στην προβολήτων μεγάλων στιγμών του 1918 καιτου Μάη του ’68. Αλλά και για ναξεκαθαρίσει ότι το μέλλον ανήκειστην επαναστατική προοπτική! �

Σημειώσεις1. Κρις Χάρμαν: Καπιταλισμός Ζόμπι, σελ. 434-435, έκδο-

ση Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2011.

2. Tim Harford: “A year of charts”, F.T. 29/12/2017, σελ. 7.

3. Κ. Τσουπαρόπουλος, «Στο κυβερνητικό στόχαστρο ηεπώδυνη διετία 2019-2020», άρθρο στην Εφημερίδατων Συντακτών, 28/12/2017

4. Μάρτιν Γουλφ, «Η ανισότητα είναι απειλή για τις δημο-κρατίες μας», F.T. , 20/12/2017, σελ. 9. Τα στοιχείατου άρθρου στηρίζονται στην «έκθεση για την παγκό-σμια ανισότητα – 2018».

5. Μάϊκλ Ρόμπερτς, Πρόβλεψη για το 2018, MichaelRoberts Blog.

6. Tim Harford, (όπως και παραπάνω)

7. Συνέντευξη του Έρικ Πούλος στην ΜικέλαΧαρτουλάρη στις 29/12/2017, Εφημερίδα τωνΣυντακτών.


ΤΑ ΚΑΤΩ


«Εδώ ήσαν όλοι οιεκπρόσωποι τωνσοσιαλιστικών ζυ-μώσεων παλαιό-

τερων ετών, πλην του Πλ. Δρακού-λη, οι ζωηρότεροι και συνειδητότε-ροι εκπρόσωποι του ελληνικού προ-λεταριάτου, καπνεργάται, ηλεκτρο-τεχνίται, σιγαροποιοί, ναυτικοί, οιεκπρόσωποι των νέων ιδεολόγωνδιανοουμένων, φοιτηταί, επαναστά-ται, δοκιμασθέντες ήδη εις τον αγώ-να υπέρ των ιδεών των. Μία χούφταανθρώπων περί τους 30 εν όλω έθε-τον τας βάσεις ενός νέου και ιστορι-κού κόμματος, του ΣοσιαλιστικούΚόμματος, ήνοιγον τον δρόμον τηςπολιτικής σταδιοδρομίας της νέαςκοινωνικής τάξεως, του ελληνικού

προλεταριάτου».Με αυτά τα λόγια περιγράφει την

ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατι-κού Κόμματος Ελλάδος (ΣΕΚΕ)στις 17 Νοέμβρη (ν.η) του 1918 οΑβραάμ Μπεναρόγια στα απομνη-μονεύματά του.1 Δυο χρόνια μετά,αυτό το κόμμα πρόσθεσε το Κ (Κομ-μουνιστικό) στον τίτλο και προσχώ-ρησε επίσημα στην ΚομμουνιστικήΔιεθνή, την Κομιντέρν. Το 1924 στο3ο έκτακτο συνέδριό του μετονομά-στηκε σε ΚΚΕ.

Η ίδρυση του ΣΕΚΕ ήταν προϊόνδιεργασιών που είχαν την αφετηρία

τους στις αρχές της δεύτερης δεκαε-τίας του 20ου αιώνα. Η περίοδοςπου άνοιξε με τις πολεμικές εξορ-μήσεις της αστικής τάξης ήταν επί-σης και η περίοδος που το εργατικόκίνημα άρχισε να αποκτάει αυτοπε-ποίθηση, να δίνει μάχες και να αλ-ληλοεπιδράει με τις σοσιαλιστικέςιδέες και οργανώσεις. Η πιο γνωστήπερίπτωση ήταν αυτή της Σοσιαλι-στικής Ομοσπονδίας, της θρυλικής«Φεντερασιόν» στη Θεσσαλονίκητης οποίας ο Μπεναρόγια ήταν ση-μαντικό στέλεχος. Μια οργάνωσηπου ξεκίνησε από Εβραίους εργά-


1918 H ίδρυση του ΣΕΚΕ“Δια την ανατροπήν της διεθνούς κεφαλαιοκρατίας και τον θρίαμβον του διεθνούς σοσιαλισμού”

Ο Λέανδρος Μπόλαρης θυμίζει

τις επαναστατικές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα.

Πειραιάς 17 Νοέμβρη 1918 - Το ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ.


τες/τριες και έφτασε να συσπειρώ-νει Τούρκους και Έλληνες καπνερ-γάτες και να κερδίζει την πλειοψη-φία στο Εργατικό Κέντρο της Θεσ-σαλονίκης το 1917.

Όμως, η ίδρυση του ΣΕΚΕ ήτανταυτόχρονα και ένα άλμα. Όπως ηεργατική τάξη της Ρωσίας δεν πέρα-σε από τη μακρόχρονη εμπειρία τωνσυνδικάτων και του κοινοβουλευτι-κού αγώνα (όπως στη Γερμανία ή τηΒρετανία) για να φτιάξει σοβιέτ καινα πυκνώσει τις γραμμές των επα-ναστατών, έτσι και στην Ελλάδα -κιόχι μόνο- οι μαχητικοί εργάτες «συ-μπύκνωσαν» εμπειρίες και διδάγμα-τα για να φτιάξουν σχεδόν ταυτό-χρονα μια κεντρική συνδικαλιστικήοργάνωση, τη ΓΣΕΕ και ένα επανα-στατικό κόμμα.

Το ΣΕΚΕ ιδρύθηκε τον Νοέμβρητου 1918, τις μέρες που ξεσπούσε ηΓερμανική Επανάσταση. Έκανε ταπρώτα του βήματα όταν ιδρύθηκε ηΚομμουνιστική Διεθνής, η Κομι-ντέρν, τον Μάρτη του 1919. Στηνιδρυτική της διακήρυξη που έγραψεο Τρότσκι, η νέα Διεθνής έθετεσκοπό της: «Να γενικεύσουμε τηνεπαναστατική εμπειρία της εργατι-κής τάξης, να απαλλάξουμε το κίνη-μα από το διαλυτικό μίγμα τουοπορτουνισμού και σοσιαλπατριωτι-σμού, να κινητοποιήσουμε τις δυνά-μεις όλων των γνήσιων επαναστατι-κών κομμάτων, και μ’ αυτό τον τρό-πο να επισπεύσουμε τη νίκη τηςκομμουνιστικής επανάστασης σεόλο τον κόσμο».2 Το νεαρό κόμμαστην Ελλάδα εντάχθηκε σε αυτή τηνπροσπάθεια, η πρώτη απόφαση γιαπροσχώρηση στην Κομιντέρν λή-φθηκε τον Μάη του 1919 και οριστι-κά ένα χρόνο μετά.

Πολιτική κρίση-ταξική πόλωσηΔεν ήταν μια ήρεμη περίοδος ού-

τε για τους «από πάνω» ούτε γιατους «από κάτω». Μέχρι τα μέσατης δεκαετίας του ‘20 το νέο κόμμαχρειάστηκε να προσανατολιστεί πο-λιτικά και ιδεολογικά και να δράσεισε συνθήκες έντονης πολιτικής καικοινωνικής κρίσης και αλλαγών,ανάμεσα σε αυτές και η ορμητική

είσοδος της εργατικής τάξης στοπροσκήνιο.

Το 1915-1917 η άρχουσα τάξη εί-χε διχαστεί βαθιά και αιματηρά γιατην στάση απέναντι στον ΠρώτοΠαγκόσμιο Πόλεμο.3 Για ένα χρόνοπερίπου το ελληνικό κράτος βρέθη-κε με δυο κυβερνήσεις, δυο στρα-τούς και δυο επικράτειες. Και χρει-άστηκε η στρατιωτική επέμβαση τωνΣυμμάχων της Αντάντ, για να επι-κρατήσει το στρατόπεδο του Βενιζέ-λου απέναντι στο μοναρχικό το κα-λοκαίρι του 1917.

Στα μέσα του 1918 ο Βενιζέλοςδιεκδικούσε για λογαριασμό του ελ-ληνικού καπιταλισμού λεία από τημοιρασιά της Οθωμανικής Αυτο-κρατορίας. Αυτό σήμαινε συνέχειατης επιστράτευσης, πολεμικές προε-τοιμασίες. Ήταν ένα πάρε-δώσε της«δικιάς μας» άρχουσας τάξης μετους ιμπεριαλιστές. Ο βρετανικόςιμπεριαλισμός: «είχε ανάγκη απόέμψυχο δυναμικό για έναν στρατόκατοχής και η ελληνική άρχουσα τά-ξη είδε την ευκαιρία να πραγματο-ποιήσει τις φιλοδοξίες της προσφέ-ροντας τις υπηρεσίες της - πρώτος οΒενιζέ λος αλλά στη συνέχεια όλοιοι πολιτικοί εκ φραστές του αστι-σμού, ακόμα και της αντίπα λης πα-ράταξης που κέρδισε τις εκλογέςαπό το Βενιζέλο με αντιπολεμικέςυποσχέσεις αλ λά συνέχισε τον πό-λεμο στη Μικρά Ασία».4

Στην υπόλοιπη Ευρώπη ο ΠρώτοςΠαγκόσμιος Πόλεμος τέλειωσε τοΝοέμβρη του 1918. Για την Ελλάδαόμως θα συνεχιζόταν τέσσερα χρό-νια ακόμα.

Όμως, ο πόλεμος πλέον ήταν μι-σητός στην εργατική τάξη και σεπλατιά λαϊκά στρώματα. Πολιτικάαυτό εκφράζεται κυρίως με στήριξηστην αντιβενιζελική, μοναρχική πα-ράταξη. Ο Σεραφείμ Μάξιμος, έναςαπό τους επιφανέστερους μαρξιστέςθα συνόψιζε λίγα χρόνια μετά τοπαράδοξο σε ένα σημαντικό έργο,το Κοινοβούλιο ή Δικτατορία:

«Οι πόλεμοι του 1912 και 1913παρά τα ευνοϊκά για την εθνική πο-λιτική της μπουρζουαζίας αποτελέ-σματα, εξαντλήσανε τα στρώματααυτά. Φέρανε ζημίες. Στο βάθος τηςκαιροσκοπικής πολιτικής του αντι-βενιζελισμού υπήρχε πάντοτε τοαντιπολεμικό αίσθημα. Ο εργατικόςκόσμος και γενικά οι μικροαστικέςμάζες δεν θέλανε τον πόλεμο γιατίδεν είχαν κανένα συμφέρον».5

Η εργατική τάξη, όμως, είχε τηδύναμη και την αυτοπεποίθηση ναπαλέψει με τα δικά της ταξικά όπλαενάντια στις θυσίες που της φόρτω-νε η πολεμική εξόρμηση του ελληνι-κού καπιταλισμού. Ο ιστορικός M.Mazower επισημαίνει:

«Μέχρι το 1919 η επιστράτευση, ηοποία ουσιαστικά συνεχιζόταναδιάκοπα από το 1912, προκαλούσε


ΤΑ ΚΑΤΩ

Το ιδρυτικό συνέδριο της ΓΣΕΕ.


έλλειψη εργατικών χεριών, πράγμαπου ενθάρρυνε τους εργάτες νασυνδικαλίζονται ώστε να αποσπούνπαραχωρήσεις από τους εργοδότεςκαι την κυβέρνηση. Τη μαχητικότη-τα των εργατών την τόνωναν επίσηςοι φρικτές εργασιακές συνθήκεςπου επικρατούσαν σε πολλά εργο-στάσια και η έλλειψη των ειδών δια-τροφής που ανέβαζαν τις τιμές σταύψη... Τα μέλη των συνδικάτων δι-πλασιάστηκαν από το 1917 μέχρι το1919. Το 1919 ένας Βρετανός παρα-τηρητής σημείωνε πως τα αιτήματατων απεργών εργατών αποκτούσανόλο και περισσότερο πολιτικό χα-ρακτήρα ενώ ο Βενιζέλος προειδο-ποιούσε με αρκετή υπερβολή τηβουλή πως η χώρα κινδύνευε από τηδικτατορία του προλεταριάτου».6

Απεργίες και πόλεμοςΤο εργατικό κίνημα γινόταν πιο

ριζοσπαστικό από την αλληλεπίδρα-ση των οικονομικών αγώνων με τηναντιπολεμική οργή. Άλλωστε, σε αυ-τό βοηθούσε κι η κυβέρνηση τουΒενιζέλου. Η πολεμική εξόρμησηχρειαζόταν «ήσυχα» μετόπισθεν καιτα κέρδη των καπιταλιστών «εθνικάενθουσιώδη» εργατική τάξη που δενθα πρόβαλε διεκδικήσεις. Η κυβέρ-νηση είχε επιτρέψει την ίδρυση τουΣΕΚΕ και της ΓΣΕΕ (η άδεια χρει-αζόταν γιατί ίσχυε ο στρατιωτικόςνόμος) ελπίζοντας ότι θα λειτουργή-σουν “υπεύθυνα” και ταυτόχροναθα γίνονταν ανεπίσημοι διπλωματι-κοί εκπρόσωποί της, όπως ίσχυε καιμε τους γραφειοκράτες των συνδι-κάτων και των Σοσιαλιστικών Κομ-μάτων στην Ευρώπη. Όμως, η εξέλι-ξη ήταν πολύ διαφορετική.

Ένα παράδειγμα ήταν ο γιορτα-σμός της Πρωτομαγιάς (18 τουΑπρίλη σύμφωνα με το νέο ημερο-λόγιο) του 1919. Κυβέρνηση, εφημε-ρίδες και οι βενιζελικοί κι αντιβενι-ζελικοί συνδικαλιστές «πέσανε» πά-νω στη ΓΣΕΕ και το ΣΕΚΕ για ναμην γιορτάσουν τη διεθνή μέρα τωνεργατών με απεργία και διαδηλώ-σεις «ένεκα των εξαιρετικών εθνι-κών περιστάσεων». Σε λίγες βδομά-δες ο ελληνικός στρατός θα αποβι-

βαζόταν στη Σμύρνη.7 Τελικά ηΠρωτομαγιά γιορτάστηκε όπως τηςάξιζε, και το επόμενο διάστημα ταμέλη του ΣΕΚΕ ρίχτηκαν στις απερ-γιακές μάχες.

Τον Ιούλη του 1919 έγινε η πρώτηπανεργατική απεργία – διαρκείας.Την πυροδότησε η απόφαση της κυ-βέρνησης να συλλάβει και να εξορί-σει τους αριστερούς της διοίκησηςτης ΓΣΕΕ γιατί είχαν εκφράσει τηστήριξη της Συνομοσπονδίας στηναπεργία διαρκείας των τραπεζοϋ-παλλήλων και ετοίμαζαν γενικήαπεργία συμπαράστασης.

Σύμφωνα με τον Δ. Λιβιεράτο, το1921 ξέσπασαν πενήντα μεγάλεςαπεργίες στις οποίες συμμετείχαν40 χιλιάδες εργάτες και εργάτριες,σημαντικός αριθμός για εκείνη τηνεποχή.8 Οι απεργίες εκδηλώνονταισε κλάδους κλειδιά για την “πολεμι-κή προσπάθεια”: τα πλοία όπου οιναυτεργάτες απεργούν για συλλογι-κές συμβάσεις τον Φλεβάρη και επι-στρατεύονται από την κυβέρνηση.

Εμβληματική είναι η απεργία τωνσιδηροδρομικών τον Φλεβάρη του1921 με βασικά αιτήματα το 8ωροκαι αυξήσεις. Η Πανελλήνια Ομο-σπονδία Σιδηροδρομικών (ΠΟΣ) εί-χε ιδρυθεί μόλις έξι μήνες πριν καιπαρόλο που στην ηγεσία της κυ-ριαρχούσαν συνδικαλιστές συντηρη-τικοί ή σοσιαλιστές εχθρικοί προςτο ΣΕΚΕ (Κ), στις γραμμές τηςδρούσε μια ισχυρότατη μειοψηφίαεπαναστατών σιδηροδρομικών. Ηαπεργία παρέλυσε όλο το δίκτυο, μετην κυβέρνηση να καταγγέλλει τους«εγωιστές» σιδηροδρομικούς πουκάνουν απεργίες θέτοντας σε κίνδυ-νο τα «παιδιά μας» που πολεμάνεστην Μικρά Ασία για τα «δίκαιατου ελληνισμού».

Η κυβέρνηση ζήτησε από τηναπεργιακή ηγεσία να δώσει ένατρένο για τη μεταφορά του Πα-τριάρχη Αντιόχειας που θα «ευλο-γούσε» το γάμο του Γεωργίου πουαργότερα θα γινόταν βασιλιάς. Τοαίτημα απορρίφθηκε. Η κυβέρνησηαπάντησε με την επιστράτευση τωναπεργών. Στρατός περικύκλωσε τοΔημοτικό Θέατρο του Πειραιά που

γινόταν η απεργιακή συνέλευση καιεκατοντάδες απεργοί οδηγήθηκανστο Φρουραρχείο κι από κει στη …Μικρά Ασία.

O E. Σταυρίδης στέλεχος του ΣΕ-ΚΕ/ΚΚΕ εκείνα τα χρόνια, στααπομνημονεύματά του αναφέρειότι: «Όταν το Κράτος θεωρεί τηναποστολήν εις το μέτωπο όχι ‘τιμήν’αλλά ‘ποινήν’ πως θέλετε να το θεω-ρούν οι εις αυτό αποστελλόμενοι; ...Αρκετοί εκ των 300 αυτών ήσανκομμουνισταί, ηγούντο άλλωστε τηςαπεργίας. Αλλά και όσοι δεν ήσαν,μετά την επιβληθείσαν εις αυτούς‘ποινήν’ της αποστολής στο μέτωποέγιναν κομμουνισταί ή τουλάχιστονσυμπαθούντες».9

Στους πρώτους μήνες του 1920 οπόλεμος είχε ανάψει για τα καλάστη Μικρά Ασία. Ο ελληνικός στρα-τός, με την έγκριση των Βρετανώνκαι των Γάλλων συμμάχων, προω-θούταν όλο και πιο βαθιά στο έδα-φος της σημερινής Τουρκίας.

Τον Σεπτέμβρη του 1920 ο «Εργα-τικός Αγών» (βδομαδιάτικη εφημε-ρίδα του ΣΕΚΕ (Κ)) σε προεκλογι-κή περίοδο, δημοσίευσε ένα κείμε-νο με τίτλο Η φωνή των Στρατιωτώντου Μετώπου: «Αφού τόσον καιρόστρώσαμε της Βαλκανικής, της Ρω-σίας και της Ανατολής τα βουνά καιτους κάμπους με τα κουφάρια μαςκαι με το σκοτωμένο αίμα μας εβά-ψαμε το χώμα και τις πέτρες τους,αφού οι αφέντες που μας κυβερνά-νε μας δέσανε με τις βαρειές αλυσί-δες της οργανωμένης βίας σαβανώ-νοντας τα σπιτικά μας με τη μαυρί-λα της δυστυχίας, έρχονται τώρα μετην απαίσια ικανοποίηση του θριάμ-βου των να μας ζητήσουνε ψήφο ευ-γνωμοσύνης για το μεγάλωμα της‘Πατρίδος’ και για την απελευθέρω-ση των ‘υπόδουλων αδελφών’».10

Ο Βενιζέλος είχε γυρίσει από τοΠαρίσι θριαμβολογώντας για τηΣυνθήκη των Σεβρών. Οι ΜεγάλεςΔυνάμεις έδιναν επίσημα την στήρι-ξή τους στην “Ελλάδα των δυο ηπεί-ρων και των πέντε θαλασσών”, τηνπροσάρτηση στο ελληνικό κράτοςτεράστιων περιοχών της πρώηνΟθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όπως



και άλλοι «εθνικοί θρίαμβοι» απότότε, εκείνη η συνθήκη στηριζότανσε πήλινα πόδια.

Εντωμεταξύ, η κλιμάκωση των πο-λεμικών επιχειρήσεων φούντωνε τηδυσαρέσκεια και το μίσος για τονπόλεμο. Για ένα μεγάλο μέρος τωνφαντάρων που βρίσκονταν στη Μι-κρά Ασία το έτος 1920 ήταν τοόγδοο στη σειρά μιας συνεχούς πο-λεμικής κινητοποίησης. Ένα άλλοκομμάτι νέων ανθρώπων που πήγαι-ναν εκεί μισούσαν τον πόλεμο καιεμπνέονταν από τις επαναστατικέςιδέες και το παράδειγμα των επανα-στάσεων στη Ρωσία και την Γερμα-νία που είχαν σταματήσει τον Πρώ-το Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το κείμενο στον Εργατικό Αγώναείχε γραφτεί για λογαριασμό των«ομάδων κομμουνιστών φαντάρων»που είχαν οργανώσει αντιπολεμι-κούς ομίλους σε μονάδες και πολε-μικά πλοία. Συγγραφέας του ήταν οΠαντελής Πουλιόπουλος, φοιτητήςΝομικής που στρατεύτηκε το 1920,έγινε λοχίας τηλεγραφητής. Συνδέ-θηκε με ένα αντιπολεμικό όμιλο στηΣμύρνη που έβγαζε το εφημεριδάκιΕρυθρός Φρουρός. Ο Πουλιόπου-λος συνελήφθη, καταδικάστηκε απότο στρατοδικείο και περίμενε τηνεκτέλεση. Όμως, κατάφερε να απο-δράσει στο χάος της κατάρρευσηςτου μετώπου τον Σεπτέμβρη του1922. Στην απόδραση τον βοήθησε οδεσμοφύλακάς του, δεκανέας Β. Νι-κολινάκος που τον είχε στρατολογή-σει ο Πουλιόπουλος.11 Στον ίδιο όμι-λο εντάχτηκε ο Γιώργος Νίκολης,όταν οι σπουδές και η δημοσιογρα-φική του δουλειά διακόπηκαν λόγωεπιστράτευσης.

Το 1924 ο Πουλιόπουλος θα γινό-ταν γραμματέας του ΣΕΚΕ (Κ) ότανμετονομάστηκε σε ΚΚΕ. Ο σημαντι-κότερος μαρξιστής θεωρητικός πουέβγαλε το κίνημα, θα κρατούσε ψη-λά τη σημαία της επανάστασης καιτου διεθνισμού τα επόμενα χρόνια,ερχόμενος σε σύγκρουση με το στα-λινισμό και τασσόμενος στο πλευρότου Τρότσκι. Ο Γ. Νίκολης θα ανα-λάμβανε τη διεύθυνση του Ριζοσπά-στη το 1923, και θα τασσόταν κι αυ-

τός στο επαναστατικό ρεύμα τουΠουλιόπουλου. Όπως κι ο Β. Νικο-λινάκος που θα γινόταν μέλος τηςΚΕ του ΚΚΕ και θα διαγραφόταναπό το κόμμα μαζί με τον Σ. Μάξι-μο στις αρχές του 1928.

ΕπαναστατικόΤα επαναστατικά κόμματα που

άρχισαν να συσπειρώνονται στηνΚομιντέρν δεν ήταν προϊόν «παρθε-νογένεσης». Μεγάλα κομμουνιστικάκόμματα όπως της Γερμανίας, τηςΓαλλίας, της Τσεχοσλοβακίας -ακό-μα και της Γιουγκοσλαβίας και τηςΒουλγαρίας- διαμορφώθηκαν μετην προσχώρηση μαζικών κομμα-τιών από τα παλιά σοσιαλδημοκρα-τικά κόμματα στα νέα επαναστατι-κά-κομμουνιστικά. Πουθενά η δια-δικασία δεν ήταν «μια και έξω»,έγινε μέσα σε έντονες συζητήσεις,ξεκαθαρίσματα και διαμάχες. ΟΑλφρέντ Ροσμέρ, αναρχοσυνδικαλι-στής από την Γαλλία που έγινεμπολσεβίκος, μας έχει αφήσει μιαπολύτιμη περιγραφή εκείνων τωναντιπαραθέσεων και διεργασιώνστο βιβλίο «Η Μόσχα του Λένιν».12

Το ΣΕΚΕ δεν αποτέλεσε εξαίρε-ση. Στο ιδρυτικό του συνέδριο έγινεένα πρώτο «ξεκαθάρισμα»: η ομάδατου Ν. Γιαννιού, ενός βετεράνουσοσιαλιστή με μεγάλη προσφορά ταπροηγούμενα χρόνια, αποχώρησεγιατί είχε πλέον ταυτιστεί ανοιχτάμε τον Βενιζέλο, και με τη συμμετο-χή στον πόλεμο στο πλευρό τηςΑντάντ. Αυτό δεν σήμαινε ότι τονέο κόμμα ήταν απαλλαγμένο από«σοσιαλδημοκρατικά κατάλοιπα».Όμως, πολύ σύντομα άρχισε νααποκρυσταλλώνει βασικά χαρακτη-ριστικά της επαναστατικής του φυ-σιογνωμίας.

Το ιδρυτικό ψήφισμα τόνιζε ότιείναι «κόμμα πάλης τάξεων καιαντιπολιτεύσεως κι όχι κόμμα συμ-βιβασμών... Το Σ.Ε Κόμμα δεν δύ-ναται ποτέ να συμμετάσχη ή να ενι-σχύση οποιαδήποτε κυβέρνηση τηςαστικής τάξεως και αποκρούει κάθεαπόπειρα απομακρύνσεώς του απότην πάλην των τάξεων, με σκοπόννα διευκολυνθή η προσέγγισις των

εργατών με τα αστικά κόμματα».13

Αυτές οι φράσεις θυμίζουν έντονατη μεγάλη επαναστάτρια Ρόζα Λού-ξεμπουργκ που έγραφε το 1901:«Στην αστική κοινωνία ο ρόλος τηςΣοσιαλδημοκρατίας είναι αυτός τηςαντιπολίτευσης. Επιτρέπεται να γί-νει κυβερνητικό κόμμα μόνο πάνωστα συντρίμμια του αστικού κρά-τους».

Το Εθνικό Συμβούλιο το Μάη του1919 που αποφάσισε καταρχήν τηνπροσχώρηση στη Κομιντέρν ήτανένα σημείο καμπή. Η «αριστερά»του ιδρυτικού συνεδρίου αρχίζει ναηγεμονεύει: το Συμβούλιο αποφάσι-σε να προτείνει στο επερχόμενο Συ-νέδριο να απαλείψει σημεία τουπρογράμματος όπως τη «Λαϊκή Δη-μοκρατία» ως ενδιάμεσο στάδιο γιατην εργατική εξουσία. Ακόμα καιστις άμεσες διεκδικήσεις που πρό-βαλε το κόμμα προβαλλόταν αιτή-ματα «μεταβατικά» όπως: «Έλεγ-χος των εργατών σε όλα τα εργο-στάσια και τις επιχειρήσεις».14

Ο διεθνισμός ήταν το δεύτερο χα-ρακτηριστικό του κόμματος. Η ερ-γατική τάξη και οι καπιταλιστές δενέχουν κοινά εθνικά συμφέροντα καιδιεκδικήσεις, αντίθετα η πρώτη έχεικοινά συμφέροντα και οράματα μετους εργάτες και τις εργάτριες τωνΒαλκανίων και όλου του κόσμου.Στην ιδρυτική του διακήρυξη το ΣΕ-ΚΕ τόνιζε: «Τα συμφέροντα των ερ-γατών εις όλας τας χώρας πουέχουν καπιταλιστικήν παραγωγήνείναι τα ίδια. Με την ανάπτυξιν τηςπαγκοσμίου συγκοινωνίας και με τηδημιουργία της παγκοσμίου αγοράςδιά την χονδρικήν παραγωγήν η κα-τάστασις των εργατών μιας χώραςαφομοιώνεται και εξαρτάται απότην γενικήν κατάστασιν των εργα-τών εις άλλας χώρας. Η απελευθέ-ρωσις λοιπόν της εργατιάς είναι έρ-γον εις το οποίον οι εργάται όλωντων χωρών λαμβάνουν από κοινούμέρος».15 Το κόμμα πάλευε «δια τηνανατροπήν της διεθνούς κεφαλαιο-κρατίας και το θρίαμβον του διε-θνούς σοσιαλισμού».

Αυτά τα λόγια δεν ήταν διακηρύ-ξεις χωρίς αντίκρισμα, από τις πολ-


ΤΑ ΚΑΤΩ


λές που μας έχουν συνηθίσει τακόμματα της ρεφορμιστικής Αριστε-ράς. Γίνονταν συγκεκριμένη πολιτι-κή θέση σε δύσκολες στιγμές, όπωςμε την υπογραφή της Συνθήκης τωνΣεβρών. Έγραφε σε προκήρυξή τουτο ΣΕΚΕ (Κ):

«Η πατρίς, της οποίας ιδιοποιού-νται το όνομα, η πατρίς των, για τηνοποίαν μας έστειλαν να πολεμήσου-με, δεν είναι παρά η γεωγραφικήεκείνη έκτασις επί της οποίας απλώ-νεται η εκμετάλλευσίς των. Το με-γάλωμά της διά το οποίον πανηγυρί-ζουν, είναι η επέκτασις των ορίωντης εκμεταλλεύσεώς των και τηςπροσοδοφόρου τοποθετήσεως τωνκεφαλαίων των». Και το ΣΕΚΕ εξη-γούσε ποιος είναι πραγματικόςεχθρός:

«Η ώρα του πολέμου έφθασεν! Οεχθρός ευρίσκεται εντός των συνό-ρων και όχι πέραν αυτών! Είναι αυ-τοί οι εκμεταλλευταί μας οι οποίοικρύπτονται όπισθεν των διαφόρωναστικών κομμάτων και οι οποίοι εμ-φανίζονται ενώπιον του λαού με πα-τριωτικά και εθνικιστικά ενδύματα,ενώ οι ίδιοι ως εργοδόται, ως τρα-πεζίται, ως τοκισταί, ως γαιοκτήμο-νες, ως έμποροι, ως πολιτικοί, τυ-ραννούν και καταπιέζουν τον τόπο.Αυτοί είναι οι πραγματικοί –οι φυ-σικοί- εχθροί μας».16

Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι τοΣΕΚΕ και οι αγωνιστές του προ-σπάθησαν να μπολιάσουν τους ερ-

γατικούς αγώνες που ξεσπούσαν μεαυτές τις διεθνιστικές και αντικαπι-ταλιστικές ιδέες. Για παράδειγμα,τον Φλεβάρη του 1921 ο Ευ. Ευαγ-γέλου, γραμματέας της ΓΣΕΕ (καιμέλος του ΣΕΚΕ) υπεράσπιζε στονΡιζοσπάστη την απεργία των εργα-τριών υφαντουργών του «Ρετσίνα»στον Πειραιά. Πρόβαλε το αίτημαγια «επίταξη» (δηλαδή κρατικοποί-ηση του εργοστασίου) συνδέονταςτη διεθνιστική, αντιπολεμική πολιτι-κή με το ταξικό συμφέρον και ανά-γκες των εργατριών.

Αυτή ήταν «η ενδεδειγμένη λύ-σις» έγραφε ο Ευαγγέλου μιας καιο πελάτης της επιχείρησης ήταν οστρατός (δηλαδή το κράτος) και οιδε καταναλωτές των προϊόντων (οιεργάτες) «διατελούν υπό επίταξιν[…] πολεμούντες εις άγνωστα εδά-φη διά την μεγάλην πατρίδα του κ.Ρετσίνα και των λοιπών μεγαλοβιο-μηχάνων, οι οποίοι αύριον θα επε-κτείνουν τας εργασίας των εις ταδιά του αίματος των αδελφών τωνδυστυχισμένων αυτών εργατριώνκαταλαμβανόμενα μέρη». Κι ο Ευ-αγγέλου συμπέραινε: «Αλλά το κρά-τος δεν εννοεί να αναμιχθή, δεν εν-νοεί να θίξει την ιερότητα της ατο-μικής ιδιοκτησίας. Το κράτος είναιπαρόν μόνο όταν πρόκειται να πιά-σει τους εργάτας και να τους στείληνα σφάζωνται εις το μέτωπον, μόνοόταν πρόκειται να επιστρατεύσητους απεργούντας εργάτας».17

ΠροσπάθειεςΤο 1922 είναι η εμβληματική χρο-

νιά της περιόδου. Τον Αύγουστο τομέτωπο στη Μικρά Ασία κατέρρευ-σε ύστερα από την αναμενόμενηεπίθεση των δυνάμεων του ΚεμάλΑτατούρκ. Στη συνέχεια ήρθε η κα-ταστροφή της Σμύρνης και ο ξερι-ζωμός περίπου 1 εκατομμυρίου αν-θρώπων που έγιναν πρόσφυγες“τουρκόσποροι” στην Ελλάδα.Ήταν μια συγκλονιστική ανθρώπινητραγωδία -και για τους δυο λαούς.Ταυτόχρονα, ήταν μια ήττα μεγατό-νων για την άρχουσα τάξη. Τα όνει-ρα για τη Μεγάλη Ελλάδα έγινανστάχτη. Βρέθηκε προσωρινά χωρίςστρατό με το κράτος της σμπαρα-λιασμένο και αντιμέτωπη με μιακοινωνική κρίση πελώριων διαστά-σεων και ανακατατάξεις που θα άλ-λαζαν την όψη της κοινωνίας μόνι-μα: ας αναλογιστούμε την “αποκα-τάσταση” των προσφύγων στις πό-λεις και την ύπαιθρο και τις επιπτώ-σεις της.

Αρχικά το κίνημα των στρατιωτι-κών με επικεφαλής τον Πλαστήραπου ανέτρεψε τον βασιλιά Κωνστα-ντίνο δεν σταθεροποίησε την κατά-σταση. Όπως σημειώνει ο Μάξιμοςκάνοντας σύγκριση με τη μαζικήυποστήριξη του προηγούμενουστρατιωτικού κινήματος στο Γουδίτο 1909:

«Το πλαστηρικό κίνημα ήρθεαντίθετα να αντιδράση κι όχι να ορ-γανώση μια λαϊκή εξέγερσι, που θαμπορούσε να ξεσπάσει αυθόρμηταή να προπαρασκευασθή από στιγμήσε στιγμή μέσα στις πόλεις και στηνύπαιθρο από το επαναστατικό κόμ-μα. Γι’ αυτό ο πραγματικός τουεχθρός δεν ήταν το μοναρχικό κόμ-μα ήτανε η εργατική τάξη».18

Για να μπορέσει να μπει στο δρό-μο της “σταθεροποίησης” το στρα-τιωτικό καθεστώς χρειάστηκε νατσακίσει την Γενική Απεργία τουΑυγούστου του 1923. Η Αβασίλευ-τος Δημοκρατία που ανακηρύχτηκετο 1924 δεν στηρίχτηκε σε ένα μαζι-κό ριζοσπαστικό κίνημα αλλά στιςξιφολόγχες και τα πολυβόλα. Γι’ αυ-τό ήταν αναιμική και ασταθής, κι οι


Πρωτομαγιά 1919 στη Λειβαδιά.


κλονισμοί της παγκόσμιας κρίσης το‘30 θα το αποδείκνυαν.

Το ΣΕΚΕ (Κ) μπήκε σε αυτή τηπερίοδο πιεσμένο και με ταλαντεύ-σεις. Το απεργιακό κύμα του 1921δεν είχε φέρει απτά αποτελέσματα,η καταστολή δυνάμωνε, η επανά-σταση έμοιαζε να απομακρύνεταισαν άμεση προοπτική στην Ευρώπη.Οι αποφάσεις της Εκτακτης Συνδιά-σκεψης του Φλεβάρη του 1922 ήτανέκφραση αυτών των πιέσεων. Τοκόμμα χρειαζόταν μια «περίοδο μα-κράς νομίμου υπάρξεως» με κέντροτις εκλογικές παρεμβάσεις ενώ τακομματικά μέλη θα έπρεπε να “συ-γκρατούν” τους συναδέλφους τουςαπό «απεργιακά κινήματα ασύντα-κτα, αμελέτητα».19

Όμως, το κόμμα έκανε στροφήκαι προσπάθησε να ανταποκριθείστις νέες προκλήσεις σε ένα περι-βάλλον που άλλαζε με ταχύτητα. Ησταδιακή ανάληψη της ηγεσίας τουαπό τη λεγόμενη «γενιά των Παλαι-ών Πολεμιστών», «οι εκπρόσωποιτου μετώπου» ήταν κομμάτι αυτήςτης διαδικασίας. Μετά τον Σεπτέμ-βρη του 1922 αγωνιστές όπως οΠουλιόπουλος, ο Μοναστηριώτης, οΝίκολης, ο Νικολινάκος, καταφτά-νουν στην Ελλάδα και ρίχνονταιστην προσπάθεια να δώσουν ένανέο προσανατολισμό στο κόμμα. Δί-πλα τους επαναστάτες όπως ο Σ.Μάξιμος που είχε έρθει από τηνΚωνσταντινούπολη και είχε πάρειτο βάπτισμα του πυρός στην ΔιεθνήΠανεργατική Ένωση, μια αναρχο-συνδικαλιστική οργάνωση με σχέ-σεις με τους μπολσεβίκους, ανέλαβετην συνδικαλιστική δουλειά τουκόμματος και γραμματέας του κρί-σιμου Τμήματος Πειραιά.20

Η νέα αυτή ηγεσία ρίχτηκε στηνπροσπάθεια να οργανώσει την αντί-σταση στην εργοδοτική επίθεση,προσπαθώντας να εφαρμόσει στιςελληνικές συνθήκες την στρατηγικήτου ενιαίου μετώπου που είχε υιο-θετήσει η Κομιντέρν στο 3ο και 4οσυνέδριό της το 1921-22.

Η προσπάθεια δεν αφορούσε μό-νο τα συνδικάτα. Το κίνημα τωνΠαλαιών Πολεμιστών άρχισε ναφουντώνει εκείνη την περίοδο, μαζι-

κοποιημένο από αποστρατευμένουςεργάτες και αγρότες. Ο Πουλιόπου-λος θα εκλεγεί γραμματέας τηςΟμοσπονδίας τους τον Φλεβάρη το1924.21

Με πρωτοβουλία του ΣΕΚΕ καιτης ΓΣΕΕ (που τότε ήταν «οργανικάσυνδεδεμένη» με το κόμμα) οργα-νώθηκε στις αρχές του Ιούνη μιαπλατιά «Εργατική Συνδιάσκεψη»στην οποία συμμετείχαν όλες σχε-δόν οι Ομοσπονδίες και τα σωμα-τεία. Συγκροτήθηκε μια ΕπιτροπήΑμύνης –που σύντομα βρήκε μιμη-τές σε τοπικό επίπεδο σε πολλές πό-λεις. Τα μέλη του ΣΕΚΕ (Κ) προ-σπαθούσαν να τους δώσουν μαζικόκαι μαχητικό χαρακτήρα –για παρά-δειγμα στην Θεσσαλονίκη και τονΠειραιά κερδίζουν τις Ενώσεις Πα-λαιών Πολεμιστών στην συμμετοχήστις συγκεντρώσεις. Το δεύτεροσκέλος ήταν η προσπάθεια να δυνα-μώσει η επαναστατική πτέρυγα στοκίνημα. Ένα πρώτο αποτέλεσμαήταν η ανάδειξη ενός κομμουνιστή,του Κουρτίδη, στη θέση του γενικούγραμματέα του ΕΚΠ, προπύργιοτου «βενιζελικού» συνδικαλισμούμέχρι τότε.

Αύγουστος 1923Η μάχη κλιμακώθηκε στην Γενική

Απεργία του Αυγούστου του 1923.Η έκβασή της έκρινε τους ταξικούςσυσχετισμούς για μια δεκαετία.

Στις 9 Αυγούστου το συνδικάτοτων μυλεργατών του Πειραιά έστει-λε τελεσίγραφο 24 ωρών για σταμά-τημα των απολύσεων και των περι-κοπών στους μισθούς. Η απεργίατους παρέλυσε τους μύλους –ουσια-στικά τη διακίνηση του αλευριού.Το ΕΚΠ και η ΓΣΕΕ κάλεσαν σευλική στήριξη των απεργών. Η συ-νέχεια ήταν η εξάπλωση της απερ-γίας στο λιμάνι που παραλύει.

Στις 20 Αυγούστου «ο Πειραιεύςπαρουσιάζει από πρωίας ασυνήθηόψιν». Η Ομοσπονδία Ηλεκτρισμούακολουθεί το απεργιακό κάλεσματης ΓΣΕΕ και το τραμ παραλύει. Ησιδηροδρομική σύνδεση Αθήνας -Πειραιά διακόπτεται και γίνεταιπροσπάθεια για αποκατάστασή τηςαπό το ανώτερο προσωπικό. Η ηλε-

κτροδότηση της πρωτεύουσας εξα-σφαλίζεται την τελευταία στιγμή μετην κατάληψη του εργοστασίου τουΦαλήρου από στρατιωτικό τμήμα.

Τα πληρώματα των πλοίων πουκαταπλέουν στον Πειραιά δηλώνουντην υποστήριξή τους στην απεργία,με αποτέλεσμα να αποκλείονται πά-νω σε αυτά και να παρεμποδίζεται ηέξοδός τους από στρατιωτικές φρου-ρές. Οι εργάτες του τελωνείου Πει-ραιά ακολουθούν. Εντωμεταξύ, ηΚαπνεργατική Ομοσπονδία κηρύσ-σει από τις 20 Αυγούστου πανελλα-δική απεργία. Το πρωί της 21ης, οιπρωινές εφημερίδες δεν κυκλοφο-ρούν λόγω συμμετοχής στην απεργίατων τυπογράφων και της Ομοσπον-δίας Τύπου.

Η απεργία αναπτύσσεται με τημορφή χιονοστιβάδας. Μοιάζει μετη «μαζική απεργία» που περιέγρα-φε η Ρόζα Λούξεμπουργκ δεκαεπτάχρόνια πριν στη μπροσούρα της«Μαζική Απεργία, Κόμμα, Συνδι-κάτα». Στις 20 Αυγούστου η ΓΣΕΕτίθεται επικεφαλής του απεργιακούκινήματος με σκοπό να το επεκτεί-νει: καλεί σε Γενική ΠανελλαδικήΑπεργία –«διαρκείας» θα λέγαμεσήμερα.

Την ίδια μέρα η κυβέρνηση Πλα-στήρα δημοσιεύει το διάταγμα γιατην απαγόρευση των σωματείων. ΟΣ. Μάξιμος θα θυμίσει λίγα χρόνιααργότερα, στο βιβλίο του Κοινοβού-λιο ή Δικτατορία, τα λόγια που είχεπει ο υπουργός Εσωτερικών σεαντιπροσωπεία της ΓΣΕΕ την παρα-μονή της απεργίας: «Η εβδομάδααυτή θα είναι Εβδομάδα των Πα-θών για σας… Θα σας τσακίσουμε».Το όνομά του ήταν Γεώργιος Πα-πανδρέου. Η σφαγή στο Πασαλιμά-νι ήταν η απόδειξη του πόσο κυριο-λεκτούσε. Στις 22 Αυγούστου οστρατός ανοίγει πυρ κατά των συ-γκεντρωμένων απεργών δολοφονώ-ντας έντεκα εργάτες και εργάτριεςκαι τραυματίζοντας περίπου εκατό.Το απεργιακό κύμα άρχισε να κά-μπτεται και στις 25 Αυγούστου ηΓΣΕΕ αναγκάστηκε να κηρύξει τοτέλος της γενικής απεργίας.22

Πολλές αναλύσεις για το εργατι-κό κίνημα στη δεκαετία του ’20 συ-


ΤΑ ΚΑΤΩ


χνά αποδίδουν την αδυναμία τουστη πλημμύρα φτηνών «εργατικώνχεριών» που πρόσφεραν οι πρόσφυ-γες από την Μικρά Ασία. Είναι αλή-θεια ότι οι εργοδότες στρατολόγη-σαν και το 1923 πρόσφυγες σαναπεργοσπάστες για ένα κομμάτιψωμί. Όμως, δεν ήταν οι «ξένοι»(έτσι αντιμετωπίζονταν τότε οι πρό-σφυγες) ο παράγοντας που έκρινετην έκβαση της μάχης. Ούτε η χρη-σιμοποίησή τους έλυνε το πρόβληματων εργοδοτών, ιδιαίτερα ότανεπρόκειτο να αντικαταστήσουνέμπειρους ή ειδικευμένους εργάτες,όπως οι θερμαστές, οι τυπογράφοι,οι οδηγοί των τραμ.

Κρίσιμο ρόλο έπαιξε η απουσίατων σιδηροδρομικών από τη μάχη.Η ηγεσία της ΠΟΣ πίστευε ότι μπο-ρούσε να κρατήσει τα μέλη της μα-κριά από την εργοδοτική επίθεση,λόγω των καλών της σχέσεων με τηνκυβέρνηση. Διαψεύστηκε σκληρά:το 1924 και το 1925 οι απεργίες τηςΠΟΣ θα κατέληγαν σε ήττες, απο-μονωμένες.

Το εργατικό κίνημα μπήκε σε μιαφάση υποχώρησης και κρίσης. Τοίδιο και το ΣΕΚΕ (Κ). Το 1924 ο Σ.Μάξιμος έγραφε στην Κομμουνιστι-κή Επιθεώρηση: «Στις 20 Αυγού-στου 1923 είχαμε 70.000 με 80.000εργάτες που μας ακολουθούσαν.Τον Σεπτέμβριο είχαμε αρκετές χι-λιάδες εργατών δυσαρεστημένες μετο κόμμα και με μειωμένη εμπιστο-σύνη προς αυτό. Στην περίοδο αυτήαρχίζει να εκδηλώνεται καλύτερα ηκρίση του κόμματος…».23

ΣύγκρουσηΗ προσπάθεια να απαντηθεί αυτή

η κρίση οδήγησε στο Τρίτο Έκτα-κτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ (Κ) τονΝοέμβρη του 1924, δηλαδή το συνέ-δριο που εξέλεξε τον Πουλιόπουλογραμματέα του ΚΚΕ. Λίγους μήνεςνωρίτερα μαζί με τον Σ. Μάξιμο εί-χε αντιπροσωπεύσει το κόμμα στοΠέμπτο Συνέδριο της Κομιντέρνπου εγκαινίασε την πολιτική της λε-γόμενης «μπολσεβικοποίησης» τωνΚομμουνιστικών Κομμάτων. Στηνπραγματικότητα, η προσπάθεια να

προσανατολιστεί και το ΚΚΕ σε μιανέα περίοδο έβρισκε όλο και πιοέντονα μπροστά της τα εμπόδια πουέβαζε η επικράτηση της σταλινικήςγραφειοκρατίας στη Ρωσία κι οιδραματικές επιπτώσεις της στηνίδια την Κομιντέρν.

Τα νεαρά Κομμουνιστικά Κόμμα-τα προσπαθούσαν να βρουν το δρό-μο τους διατηρώντας τον επαναστα-τικό τους χαρακτήρα αλλά και τημαζική τους επιρροή και ρόλο στηνταξική πάλη, σε μια συγκυρία όπουτο επαναστατικό κύμα είχε υποχω-ρήσει προσωρινά αλλά εμφανώς.Όμως, η πυξίδα που τα είχε προσα-νατολίσει επιτυχημένα τα προηγού-μενα χρόνια, η Κομιντέρν, προσα-νατόλιζε πλέον σε λάθος κατευθύν-σεις. Από «επιτελείο» της παγκό-σμιας επανάστασης, η Κομιντέρνμετατρεπόταν, σταδιακά και με συ-γκρούσεις, σε ανεπίσημο όργανοτης εξωτερικής πολιτικής της σταλι-νικής γραφειοκρατίας.

Οι εμπειρίες της προσπάθειας γιαμια γνήσια «μπολσεβικοποίηση», οιεπιτυχίες και κυρίως οι αποτυχίεςτης έφερε ένα μεγάλο κομμάτι τηςηγεσίας του ΚΚΕ σε τροχιά σύ-γκρουσης με το καθεστώς που δια-μορφωνόταν στη Κομιντέρν. Η πλει-οψηφία της «γενιάς της μπολσεβικο-ποίησης» στην Ελλάδα θα συγκρου-στεί σκληρά και συνολικά με τηνσταλινική γραφειοκρατία και τηγραμμή της. H περίπτωση του ΚΚΕείναι από τις λίγες όπου αυτή η κό-ντρα πήρε τόσο μεγάλη έκταση. Το1928 τα μισά μέλη της ΚΕ που είχεεκλέξει το Τρίτο Έκτακτο Συνέδριοείχαν διαγραφεί από το κόμμα.

Όμως, κάθε άλλο παρά μοναδικήήταν. Η περίπτωση του Τζέημς Π.Κάνον και των συντρόφων του στοΚομμουνιστικό Κόμμα των ΗΠΑήταν αντίστοιχη. Από οργανωτήςτων IWW (Βιομηχανικοί Εργάτεςτου Κόσμου), ιδρυτικό μέλος καιηγετικό στέλεχος του ΚΚΗΠΑ, οΚάνον τάχτηκε με την ΑριστερήΑντιπολίτευση του Τρότσκι και δια-γράφτηκε το 1928, περίπου την ίδιαπερίοδο με τον Πουλιόπουλο καιτους συντρόφους του στην Ελλάδα.

Το εργατικό κίνημα θα περάσειστην αντεπίθεση στις αρχές της δε-καετίας του ’30. Όμως, πλέον τοΚΚΕ δεν ήταν το επαναστατικόκόμμα του Πουλιόπουλου, του Μά-ξιμου. Το αποτέλεσμα ήταν νέες ήτ-τες, πολύ πιο τραγικές από εκείνητου 1923. �

Σημειώσεις1. Αβραάμ Μπεναρόγια, Η Πρώτη Σταδιοδρομία του

Ελληνικού Προλεταριάτου, Κομμούνα 1986, σ.σ. 120-21.

2. Ντάνκαν Χάλας, Κομιντέρν – Η Τρίτη Διεθνής,Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο 1999, σελ. 11.

3. Για μια συνοπτική παρουσίαση της περιόδου βλέπεΚώστας Βλασόπουλος, “Η συμμετοχή της Ελλάδαςστον Πόλεμο”, Σοσιαλισμός από τα Κάτω 105 (Ιούλης-Αύγουστος 2014)

4. Πάνος Γκαργκάνας, «1912-1922 Βαλκανικοί Πόλεμοικαι Μικρασιατική – Ο Δεκαετής Πόλεμος που χάραξετα σύνορα στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή»,Σοσιαλισμός από τα Κάτω, τεύχος 1 (Ιούνης Ιούλης1992)

5. Σεραφείμ Μάξιμος, Κοινοβούλιο ή Δικτατορία,Στοχαστής δεύτερη έκδοση 1975, σελ. 10.

6. Mark Mazower, “Η Ελλάδα και η Οικονομική Κρίση τουΜεσοπολέμου”, ΜΙΕΤ 2002, σελ. 76.

7. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε Θ.Καμπαγιάννης, Το Εργατικό Συνδικαλιστικό Κίνημαστην Ελλάδα 1918-1926, Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο207, σ.σ. 38-46.

8. Δ. Λιβιεράτος, Το Ελληνικό Εργατικό Κίνημα 1918-1923

9. Ε. Σταυρίδης, Τα Παρασκήνια του ΚΚΕ, ΕλεύθερηΣκέψις 1988 (1953), σελ. 66. Ο Σταυρίδης έφυγε απότο ΚΚΕ στα τέλη της δεκαετίας του ’20 και κατέληξετρόφιμος της ακροδεξιάς και των κρατικών υπηρεσιώνασφαλείας.

10.ΚΚΕ Επίσημα Κείμενα Τόμος Πρώτος (1918-1924),Σύγχρονη Εποχή 1974 σ.σ. 114-116.

11. ”Παντελής Πουλιόπουλος ο Αγωνιστής κι οΣτοχαστής”, στη συλλογή Π. Πουλιόπουλος Αρθρα,Θέσεις και Πολεμικές, Πρωτοποριακή Βιβλιοθήκη,σελ. 204.

12.Το ομώνυμο βιβλίο που κυκλοφορεί που έκδωσε τοΜαρξιστικό Βιβλιοπωλείο το 2017, στα 100 χρόνια απότην Ρωσική Επανάσταση.

13.Το Πρώτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ, Εκδοση της ΚΕ τουΚΚΕ Αθήνα 1982, σ.σ. 133-34.

14.ΚΚΕ – Επίσημα Κείμενα Τόμος Α’ (1918-1924), σελ. 29.

15.Το Πρώτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ – Πρακτικά, έκδοση τηςΚΕ του ΚΚΕ 1982, σ.σ. 137-38.

16.Επίσημα Κείμενα οπ, σ.σ. 108-09.

17.Ε. Ευαγγέλου, «Η τραγωδία των υφαντουργών»,Ριζοσπάστης 7/2/1921, Αναφέρεται επίσης στο ΛήδαΠαπαστεφανάκη, Εργασία, Τεχνολογία και Φύλο στηνΕλληνική Βιομηχανία – Η Κλωστοϋφαντουργία τουΠειραιά 1870-1940, Πανεπιστημιακές ΕκδόσειςΚρήτης 2009, σελ. 391.

18.Σ. Μάξιμος, οπ, σελ. 39-40.

19.Αναφέρεται στο Λ. Μπόλαρης, ΣΕΚΕ – Οι επαναστατι-κές ρίζες της Αριστεράς στην Ελλάδα, ΜαρξιστικόΒιβλιοπωλείο 2008, σελ. 75.

20.Ο νεαρός Νίκος Ζαχαριάδης είχε οργανωθεί κι αυτόςστην Πανεργατική.

21.Και για λογαριασμό της με το ψευδώνυμο Φ. Ορφανόςθα γράψει το συγκλονιστικό αντιπολεμικό μανιφέστο«Πόλεμος κατά του Πολέμου».

22.Αναλυτικά για την Γενική Απεργία βλέπε το σχετικόκεφάλαιο στο βιβλίο του Θ. Καμπαγιάννη.

23.Π. Νούτσος, Η Σοσιαλιστική Σκέψη στην ΕλλάδαΤόμος Β’ Μέρος Β’, εκδ Γνώση, σ.σ. 322-23.




ΤΑ ΚΑΤΩ

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Ολοένα και πιο επικίνδυ-νες διαστάσεις παίρνειη πολιτική κρίση στηΓερμανία. Τον Νοέμ-

βρη οι διαπραγματεύσεις ανάμεσαστον Χριστιανοδημοκρατικό συνα-σπισμό (CDU/CSU) της ΆνγκελαΜέρκελ, το ακραία νεοφιλελεύθεροFDP του Κρίστιαν Λίντνερ και τοΚόμμα των Πράσινων κατέρρευσανοριστικά. Κάτω από την πίεση τωνπεριστάσεων ο Μάρτιν Σούλτς, οηγέτης του ΣοσιαλδημοκρατικούΚόμματος (SPD) που απέκλειε μέ-χρι εκείνη τη στιγμή κάθετα τηνπροοπτική ενός νέου Μεγάλου Συ-νασπισμού έκανε στροφή 180 μοι-ρών δηλώνοντας τώρα πρόθυμος νακαθίσει στο τραπέζι των διαπραγ-ματεύσεων με την Μέρκελ (CDU)και τον Ζεεχόφερ (CSU - το βαυα-ρικό αδελφό κόμμα του CDU).

Το συνέδριο του SPD που έγινεστις αρχές του Δεκέμβρη επιβεβαί-ωσε με "ισχυρή πλειοψηφία" τη νέαεισήγηση της ηγεσίας. Αλλά το απο-τέλεσμα των διαπραγματεύσεων εί-ναι, την ώρα που γράφεται αυτό τοκείμενο, ακόμα αβέβαιο. Και τατρία σενάρια -μια κυβέρνηση Με-γάλου Συνασπισμού, μια κυβέρνηση

"μειοψηφίας" των Χριστιανοδημο-κρατών με την ανοχή των Σοσιαλδη-μοκρατών ή μια νέα προσφυγή στιςκάλπες- είναι ανοιχτά. Οι συνομι-λίες θα αρχίσουν τον Γενάρη. Πολ-λοί δημοσιογράφοι εκτιμούν ότι οιδιαπραγματεύσεις μπορεί να κρατή-σουν μήνες.

Στροφή προς τα δεξιάΗ Γερμανία κατάφερε χάρη στην

οικονομική της υπεροχή, την ισχυρήτης πολιτική θέση μέσα και έξω απότην Ευρώπη και τις σκληρές, αντερ-γατικές μεταρρυθμίσεις των κυβερ-νήσεων του καγκελάριου ΓκέρχαρντΣρέντερ (1998-2005) να παραμείνεισχετικά αλώβητη από την κρίση του2007/8. Με βάσει τα επίσημα στοι-χεία η ανεργία στην Γερμανία βρί-σκεται σήμερα (στοιχεία του Οκτώ-βρη 2017) στο 3,6% - σχεδόν τρειςφορές μικρότερη από της Γαλλίας(9.4%) ή της Ιταλίας (11.1) και τεσ-σεράμισι φορές μικρότερη από τηςΙσπανίας (16.7%). Το δημόσιο χρέ-ος της Γερμανίας αυξήθηκε μόλις

κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες μέσαστην οκταετία 2008-2016. Της Γαλ-λίας κατά 28 ποσοστιαίες μονάδες.Της Ιταλίας κατά 30. Της Ισπανίαςκατά 60. Η οικονομική αυτή "επιτυ-χία", όμως δεν έχει καταφέρει νασώσει το πολιτικό σύστημα της Γερ-μανίας από τη ρευστοποίηση και τηνκρίση.

Οι εκλογές του περασμένου Σε-πτέμβρη ήταν κυριολεκτικά πανω-λεθρία και για τα δυο μεγάλα παρα-δοσιακά κόμματα εξουσίας της Γερ-μανίας -για τον συνασπισμό της χρι-στιανοδημοκρατικής δεξιάς(CDU/CSU) και το Σοσιαλδημο-κρατικό SPD. Το CDU κατάφερεμεν να αναδειχτεί και πάλι πρώτοκόμμα στη νέα Βουλή, με τα ποσο-στά του όμως ψαλιδισμένα σε ιστο-ρικά χαμηλά επίπεδα: πήρε μόλις26,8%. Μόνο μια φορά στην μετα-πολεμική ιστορία έχει πέσει πιο χα-μηλά -στις πρώτες εκλογές της Ομο-σπονδιακής Γερμανίας του 1949,όπου είχε πάρει 25,2%. Και το ίδιοακριβώς ισχύει και για το CSU: πή-ρε 6,2% φέτος, το χαμηλότερο πο-

Mεγάλη αντιφασιστικήδιαδήλωση στο Βερολίνοενάντια στο AfD έγινε τοΣάββατο 21 Οκτώβρη

Γράφει ο Σωτήρης Κοντογιάννης.

Aδιέξοδα και πολιτική κρίση


σοστό από το 1953 μέχρι σήμερα.Όσο για το SPD, τα αποτελέσματατου Σεπτέμβρη ήταν απλά κατα-στροφικά: το 20,5% που συγκέντρω-σε ήταν το χαμηλότερο ποσοστόαπό τις αρχές του 20ου αιώνα, μεδυο σημαδιακές μόνο εξαιρέσεις:τις εκλογές του 1932 και του 1933που άνοιξαν τον δρόμο για την επι-κράτηση του Χίτλερ.

Που οφείλεται αυτή η ρευστοποί-ηση; Για τα Μέσα Μαζικής Ενημέ-ρωσης, μέσα και έξω από τη Γερμα-νία, η απάντηση είναι εύκολη: οιψηφοφόροι τιμώρησαν την Μέρκελ(και μαζί της και τα τρία κόμματατου Μεγάλου Συνασπισμού) για τηνυπερβολικά ανεκτική της στάσηαπέναντι στους πρόσφυγες. Ο "με-γάλος νικητής" των εκλογών, σύμ-φωνα με τις εφημερίδες και τα κα-νάλια, ήταν το ξενοφοβικό ακροδε-ξιό AfD (Εναλλακτική για τη Γερ-μανία). Στις εκλογές του 2013 τοAfD δεν είχε καταφέρει να περάσειτο όριο του 5% και είχε μείνει εκτόςτης ομοσπονδιακής βουλής. Τον πε-ρασμένο Σεπτέμβρη πήρε 12,6% -ένα ποσοστό που του εξασφάλισε94 έδρες και τη θέση του τρίτου με-γαλύτερου κόμματος (μετά το CDUκαι το SPD) στο κοινοβούλιο.

Η επιτυχία του AfD έχει αρχίσεινα πιέζει ολόκληρο το πολιτικό σκη-νικό προς τα δεξιά. "Ο κόσμος μαςείναι δυτικός-χριστιανικός, εβραιό-ανθρωπιστικός", δήλωσε στο τελευ-ταίο συνέδριο του CSU που έγινεστη Νυρεμβέργη στις 15 Δεκέμβρηο Μάρκους Σοέντερ, ο υπουργόςΟικονομικών της τοπικής κυβέρνη-σης της Βαυαρίας που ετοιμάζεταινα διαδεχτεί τον Ζέεχοφερ στις αρ-χές του 2018. "Το Ισλάμ δεν είχε κα-μιά σημαντική συμβολή στη Βαυα-ρία τα τελευταία 200 χρόνια και τώ-ρα πρέπει να είμαστε ξεκάθαροιγια τις ρίζες της πατρίδας μας...Όσοι πιστεύουν ότι η Σαρία είναιπιο σημαντική από το Βαυαρικό Σύ-νταγμα έχουν την ελευθερία τηςγνώμης τους... αλλά δεν την έχουνεδώ στη Γερμανία. Όποιος έρχεταισε εμάς θα πρέπει να προσαρμόζε-ται στις αξίες, τους τρόπους και τιςσυνήθειές μας, όχι το αντίστρο-

φο...".Και δεν είναι μόνο το CSU. Τον

Σεπτέμβρη, λίγες μέρες πριν από τιςεκλογές, ο Λίντνερ (ο υποψήφιοςτου FDP) δήλωνε ότι προϋπόθεσηγια τη συμμετοχή του κόμματός του,μετεκλογικά, σε μια συμμαχική κυ-βέρνηση με τους Χριστιανοδημο-κράτες θα ήταν μια αλλαγή πολιτι-κής σε σχέση με το προσφυγικό. ΤοFDP ζήτησε την άμεση απέλασηόλων των προσφύγων από τις εμπό-λεμες ζώνες μόλις τερματιστούν οιεχθροπραξίες. Η μεταναστευτικήπολιτική, έλεγε ο Λίντνερ θα πρέπεινα προσαρμοστεί στις ανάγκες τηςαγοράς εργασίας και στην ανάγκηπου έχει η γερμανική οικονομία γιαεξειδικευμένα στελέχη.

Βρισκόμαστε, μήπως, λοιπόν αντι-μέτωποι με μια νέα στροφή της Γερ-μανίας προς τον ρατσισμό και τηνακροδεξιά; Έχουμε μήπως, απλά,μια επανάληψη της ιστορίας του με-σοπολέμου; Η απάντηση είναι κατη-γορηματικά όχι.

Η άνοδος του AfDΤο AfD δημιουργήθηκε το 2013

αρχικά σαν ένα ευροσκεπτικιστικόκόμμα - η "διάσωση" της Ελλάδαςκαι των άλλων χωρών του ευρωπαϊ-κού νότου με τα "χρήματα των Γερ-μανών φορολογουμένων" ήταν ένααπό τα βασικά του θέματα εκείνητην εποχή. Το 2015 με την έξαρσητης προσφυγικής κρίσης στράφηκεπρος τον αντιισλαμικό ρατσισμό καιτην ακροδεξιά. Το AfD δεν είναιαπλά και μόνο ένα αντιδραστικόκόμμα: είναι ένα αντιδραστικό κόμ-μα με έναν μεγάλο νεοναζιστικό πυ-ρήνα στο εσωτερικό του. Η σύνοδοςτου κόμματος (Parteitag) που έγινετο Σάββατο 2 Δεκέμβρη στο Ανόβε-ρο εξέλεξε, ύστερα από μια "μάχη"ανάμεσα στην μετριοπαθή και τηνακροδεξιά πτέρυγα, τους ΓκέοργκΜόιτεν και Αλεξάντερ Γκάουλαντστην προεδρία. Όπως έγραφε τοπεριοδικό Der Spiegel "Ο Γκάουλα-ντ δεν ανήκει στην μετριοπαθή πτέ-ρυγα... Ούτε άλλωστε και ο Μόι-τεν...".

Στις εκλογές του Σεπτέμβρη τοAfD πήρε συνολικά 5,8 εκατομμύ-

ρια ψήφους. Σίγουρα ένα τμήμααπό τους ψηφοφόρους του ταυτίζε-ται και με τον ρατσισμό του και μετα ναζιστικά του "ανοίγματα". Αλλάδεν έχει γίνει όλη η γερμανική κοι-νωνία ρατσιστική. Κάθε άλλο.

Κατ� αρχήν ο κόσμος στη Γερμα-νία υποδέχτηκε κυριολεκτικά μεανοιχτές αγκαλιές τους πρόσφυγεςπου έφταναν στους σιδηροδρομι-κούς σταθμούς και τα σύνορα το2015. Η Μέρκελ δεν "άνοιξε" τα σύ-νορα, όπως την καταγγέλλει τοAfD. Τα σύνορα τα "έσπασαν" (μεαμέτρητες θυσίες) οι ίδιοι οι πρό-σφυγες. Και τα κράτησε ανοιχτά τοκίνημα αλληλεγγύης που συνόδεψεαυτό το ηρωικό "σπάσιμο". Η γερ-μανική κυβέρνηση υποτάχθηκεεκούσια σε αυτή την πραγματικότη-τα - το ρίσκο μιας αντιπαράθεσηςμε το κοινό αίσθημα, ιδιαίτερα μετάτις φωτογραφίες του μικρού Αϊλάνήταν πολύ μεγάλο για να το αγνοή-σει. Και χρειάστηκε στη συνέχειαμια ολόκληρη συντονισμένη εκστρα-τεία συκοφάντησης, ψεμμάτων καικινδυνολογίας από τα Μέσα Μαζι-κής Ενημέρωσης και την αστυνομίαγια να επιτρέψει στην κυβέρνηση νασφραγίσει και πάλι τα σύνορα καινα σφίξει την πολιτική υποδοχής καιασύλου.

Η γνωστή και μη εξαιρετέα εφη-μερίδα Bild δημοσίευσε ένα άρθρομε το οποίο ισχυριζόταν ότι ένας"όχλος" 50 περίπου Αράβων μετανα-στών έσπειρε τα Χριστούγεννα του2016 τον πανικό στον σιδηροδρομι-κό σταθμό της Φρανκφούρτης παρε-νοχλώντας γυναίκες και ληστεύο-ντας περαστικούς. Η ιστορία ανα-παραγόταν για μήνες από τα ακρο-δεξιά έντυπα σε ολόκληρο τον κό-σμο. Η είδηση, όμως, όπως αποδεί-χτηκε από την ίδια την αστυνομία,ήταν ολοκληρωτικά κατασκευασμέ-νη (η Bild ζήτησε συγνώμη από τουςαναγνώστες της και κατέβασε τοάρθρο από το σάιτ της). Η βασική"μάρτυρας" δεν ήταν καν στηνΦρανκφούρτη την επίμαχη ημέρα.Εξ ίσου κατασκευασμένη αποδεί-χτηκε και η είδηση της "σεξουαλικήςκακοποίησης" της 13χρονης Λίζας(ψευδώνυμο με το οποίο έγινε γνω-



στή) στον σταθμό της Κολωνίας ταΧριστούγεννα του 2015. Αυτός ο"επίσημος" και σχεδιασμένος ρατσι-σμός άνοιξε, στην ουσία, το δρόμοστο AfD προς το κοινοβούλιο.

Αλλά και πάλι χωρίς την ανοχήτης ίδιας της κοινωνίας. Οι εκδηλώ-σεις του AfD βρίσκονται σχεδόνπάντα περικυκλωμένες από εκατο-ντάδες (μερικές φορές χιλιάδες)αντιρατσιστές. Η σύνοδος της 2 Δε-κέμβρη στο Ανόβερο πραγματοποι-ήθηκε μόνο χάρη στην προστασίατης αστυνομίας που διέλυσε με τηβία τους διαδηλωτές που είχαν πο-λιορκήσει το κτίριο εμποδίζονταςτην πρόσβαση των συνέδρων. "Τηνίδια ώρα που τα μέλη συνεδρίαζανχιλιάδες αντι-AfD διαδηλωτές είχανσυγκεντρωθεί απέξω με πλακάτ 'ΤοΑνόβερο ενάντια στους ναζί' και'αντίσταση στο ρατσισμό'" (CNBC3.12.2017).

Το AfD μπορεί να έχει τη συμπά-θεια του 12,6% του γερμανικούεκλογικού σώματος, έχει όμως ταυ-τόχρονα την αντιπάθεια ενός πολύ-πολύ μεγαλύτερου τμήματος της κοι-νωνίας -και ιδιαίτερα της εργατικήςτάξης που επιμένει να εκφράζει μεκάθε ευκαιρία την αλληλεγγύη τηςπρος τους πρόσφυγες και τους μετα-νάστες. Ένα χαρακτηριστικό παρά-δειγμα είναι η συστηματική άρνησητων πιλότων να συμμετάσχουν στιςαπελάσεις προσφύγων. Όπως έγρα-φε η Deutsche Welle (7.12.2017):

"Κατόπιν αιτήματος του κόμματοςτης αριστεράς η κυβέρνηση δήλωσεότι 222 προγραμματισμένες πτήσειςακυρώθηκαν από πιλότους που δενθέλησαν να συμμετάσχουν σε μιααμφιλεγόμενη επιστροφή προσφύ-γων στο Αφγανιστάν, το οποίο έχειχαρακτηριστεί "ασφαλής χώρα προ-έλευσης" σε κάποιες περιπτώσεις,παρά τη συνεχιζόμενη βία και κατα-στολή σε τμήματα της χώρας...".

Περιφρόνηση και λιτότηταΗ άνοδος της ακροδεξιάς είναι

ένα από τα παραπροϊόντα της πολι-τικής κρίσης και όχι το αίτιο της.Υπάρχουν δυο βασικοί λόγοι πουέχουν οδηγήσει στην εκλογική συρ-

ρίκνωση των δυο μεγάλων κομμά-των.

Ο πρώτος είναι η περιφρόνηση,από την πλευρά της άρχουσας τάξηςκαι του συστήματος, κάθε έννοιαςδημοκρατίας -και στη Γερμανία καισε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι ψηφο-φόροι είναι ελεύθεροι να ψηφίσουνστις κάλπες όποιο κόμμα και όποιονυποψήφιο θέλουν. Αλλά η πολιτικήπου θα ακολουθήσει η όποια κυβέρ-νηση εκλεγεί είναι λίγο-πολύ δεδο-μένη. Στις δυο από τις τρεις της μέ-χρι τώρα θητείες στην καγκελαρία,η Μέρκελ συγκυβερνούσε με τοSPD. Το editorial της FinancialTimes, που διεκδικεί για τον εαυτότης τον ρόλο της πιο έγκυρης καισοβαρής εφημερίδας της άρχουσαςτάξης παγκόσμια, συμβούλευε τοSPD να μην ενδώσει στις πιέσειςγια τον σχηματισμό ενός ακόμα Με-γάλου Συνασπισμού. Με δεδομένεςτις εναλλακτικές λύσεις, γράφει ηFinacial Times, η προοπτική αυτήμπορεί να μοιάζει από πρώτη άπο-ψη ελκυστική:

"Και όμως, η προσφυγή σε αυτήτην εύκολη λύση, μπορεί να αποδει-χτεί μακροπρόθεσμα βλαβερή. Τοπολιτικό σύστημα της Γερμανίαςέχει αρχίσει να μοιάζει σε ακινη-σία. Ήδη τα οκτώ από τα 12 προη-γούμενα χρόνια η χώρα έχει κυβερ-νηθεί από μια συμμαχία κεντροδε-ξιών και κεντροαριστερών κομμά-των. Τώρα μια ακόμα τετραετία απότα ίδια φαίνεται στον ορίζοντα. Οσυνδυασμός αυτός, είναι αλήθεια,έχει καταφέρει να προσφέρει ευη-μερία σε μια περίοδο όπου η υπό-λοιπη Ευρώπη παλεύει. Ταυτόχρο-να, όμως, είναι μια συνταγή πουστερεί από το εκλογικό σώμα τηνεναλλαγή που είναι βασική σε κάθεδημοκρατία για να υπάρχει.. Η αρ-χική απόφαση του κυρίου Σουλτςήταν η ορθή γιατί έδινε στο κόμματου την ευκαιρία να ανοικοδομηθείστην αντιπολίτευση. Η στροφή του...απειλεί να επιταχύνει την πολυδιά-σπαση της γερμανικής πολιτικήςσκηνής...

Υπάρχει ένα ακόμα σοβαρό συ-μπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί

από την γείτονα χώρα της Γερμα-νίας, την Αυστρία. Αν και η ριζο-σπαστική δεξιά δεν είναι (στη Γερ-μανία) τόσο βαθιά ριζωμένη (όσοστην Αυστρία), η επιτυχία του Κόμ-ματος Ελευθερίας της Αυστρίας δεί-χνει τι συμβαίνει όταν τα επίσημακόμματα του κέντρου σταματούν νασυναγωνίζονται το ένα το άλλο: ηαντιπαράθεση μεταφέρεται σταάκρα...".

Αλλά και η "ευημερία" στηνοποία αναφέρεται η FinancialTimes δεν είναι για όλους -και αυ-τός είναι ο δεύτερος λόγος πουστρέφει τους ψηφοφόρους μακριάαπό τα παραδοσιακά κόμματαεξουσίας. "Οι αριθμοί ευημερούν"όπως έλεγε κάποτε ο Γεώργιος Πα-πανδρέου (ο παππούς του ΓΑΠ).Όχι όμως και οι ίδιοι οι άνθρωποι.Το κοινό χαρακτηριστικό όλων τωνκυβερνήσεων των δύο τουλάχιστοντελευταίων δεκαετιών είναι η λιτό-τητα. Το 2009 προστέθηκε στο Σύ-νταγμα της Γερμανίας (με τηνέγκριση, με αυξημένη πλειοψηφίακαι των δυο κοινοβουλευτικών σω-μάτων) ένα άρθρο για τον έλεγχοτων ελλειμμάτων. Από το 2016 καιμετά το "δομικό έλλειμμα" της κε-ντρικής κυβέρνησης δεν μπορεί ναξεπερνάει το 0,35% του ΑΕΠ. Όσογια τις τοπικές κυβερνήσεις τωνκρατιδίων, από το 2020 και μετάδεν επιτρέπεται να έχουν οποιοδή-ποτε έλλειμμα.

Η άλλη όψη αυτής της πολιτικήςτης διαρκούς λιτότητας είναι η κα-θήλωση των μισθών, η εκμηδένισητων επιδομάτων και η φτώχεια. Ηπαρακάτω είδηση είναι χαρακτηρι-στική:

"Οι 8000 μαθητευόμενοι εργαζό-μενοι στα Γυμνάσια του Βερολίνουβρίσκονται αυτή τη στιγμή σε κινη-τοποίηση. Οι ομοσπονδίες VER.DIκαι GEW έχουν καταγγείλει τιςΣυλλογικές Συμβάσεις... Η τελευ-ταία αύξηση που είχαν πάρει ήταντο 2001...".

Τα ίδια τα επίσημα στοιχεία τηςκυβέρνησης δείχνουν όχι μόνο τηνφτώχεια να επιδεινώνεται και ναεξαπλώνεται αλλά και την ψαλίδα


ΤΑ ΚΑΤΩ


ανάμεσα στους πλούσιους και τουςφτωχούς να γίνεται ολοένα και με-γαλύτερη. Όπως έγραφε η DeutscheWelle πριν από ένα περίπου χρόνο:

"Τα στοιχεία από μια νέα κυβερ-νητική έρευνα δείχνουν ότι ολοένακαι περισσότεροι Γερμανοί είναι εί-τε πολύ πλούσιοι, είτε πολύ φτω-χοί... Οι πλούσιοι της Γερμανίας γί-νονται ολοένα και πλουσιότεροιενώ οι φτωχοί, αν όχι υποχρεωτικάφτωχότεροι, σίγουρα πολυπληθέ-στεροι...

Τα καλά νέα: ο αριθμός των εκα-τομμυριούχων έχει φτάσει στις16495, από τις 12424 το 2009... Τακακά νέα: 4,17 εκατομμύρια Γερμα-νοί -περίπου το 6,1% του πληθυ-σμού- είναι υπερχρεωμένοι ενώ οιμισθοί των χαμηλόμισθων τομέωνδεν ακολουθούν με κανένα τρόποτον εθνικό μέσο όρο. Ο αριθμός τωνάστεγων αυξήθηκε από τις 223 χι-λιάδες το 2008 στις 335 χιλιάδες το2014...".

ΑντίστασηΑυτή τη στιγμή κανένας δεν μπο-

ρεί να προβλέψει που θα καταλή-ξουν οι διαπραγματεύσεις ανάμεσαστο CDU, το SPD και το CSU. ΟΣούλτς παρουσίασε μια λίστα από"προϋποθέσεις" από τις οποίες θαεξαρτηθεί, υποτίθεται, η συμμετοχήτων Σοσιαλδημοκρατών σε μια νέακυβέρνηση Μεγάλου Συνασπισμού.Στην πραγματικότητα, όμως, αυτόπου καλείται να συμβιβάσει η ηγε-σία του SPD είναι την υπευθυνότη-τά του απέναντι στην άρχουσα τάξη(ο γερμανικός ΣΕΒ πιέζει να σχη-ματιστεί άμεσα κυβέρνηση) και τηνφθορά που θα υποστεί το κόμμααπό μια ακόμα συμμαχία με τηνΜέρκελ. Αυτό σημαίνει ότι όλα ταενδεχόμενα παραμένουν ανοιχτά.

Οι εργάτες και οι φτωχοί δενέχουν να περιμένουν τίποτα, όποιακυβέρνηση και αν σχηματιστεί τελι-κά. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυ-τό που επικρατεί στη Γερμανία εί-ναι η πολιτική μοιρολατρία. Το DieLinke, κατ' αρχήν, το κόμμα της αρι-στεράς αύξησε στις τελευταίεςεκλογές και τις ψήφους του και τα

ποσοστά του και τον αριθμό τωνεδρών του στο ομοσπονδιακό κοινο-βούλιο. Η αύξηση, όμως, ήταν μικρή- αναντίστοιχη των περιστάσεων. Οιεργατικές κινητοποιήσεις, όμως, εί-ναι σε άνοδο.

"Οι γερμανικές απεργίες έμοιαζανκάποτε με τα γερμανικά ανέκδοτα:μια αντίφαση εξ' ορισμού" έγραφεπριν από λίγους μήνες η βρετανικήεφημερίδα The Guardian. "Όχι πλέ-ον: αυτή τη χρονιά η μεγαλύτερη οι-κονομία της Ευρώπης βρίσκεται σετροχιά να καταγράψει ένα νέο ερ-γατικής δράσης. Όλοι, οδηγοί τρέ-νων, δάσκαλοι και νηπιαγωγοί, τα-χυδρόμοι έχουν κατέβει πρόσφατασε απεργιακές κινητοποιήσεις. Τοαπεργιακό κύμα δεν είναι απλά καιμόνο ένα συγκυριακό ξέσπασμα: εί-ναι το αποτέλεσμα της αποσύνθεσηςαυτού που ονομάζαμε το ‘γερμανικόμοντέλο'...".

Αυτή η αναγέννηση του κινήματοςφάνηκε ανάγλυφα στη μεγάλη δια-δήλωση στις αρχές του καλοκαιριούστο Αμβούργο ενάντια στη σύνοδοτων G20. Και συνεχίζεται μέχρι σή-μερα: η Siemens, μια από τις μεγα-λύτερες "πολυεθνικές" της Γερμα-νίας ανακοίνωσε πριν από μερικέςεβδομάδες την απόφασή της νακλείσει δεκάδες εργοστάσια και νααπολύσει πάνω από 9000 εργαζόμε-νους. Η ανακοίνωση προκάλεσε τηνοργή των εργαζομένων, που είχανδεχτεί πριν από μερικά χρόνια μιασυμφωνία που προέβλεπε πάγωματων μισθών με αντάλλαγμα την εξα-σφάλιση των θέσεων εργασίας. Τοεργοστάσιο της Siemens στο Όφ-φενμπαχ της Έσσης βρίσκεται απότις αρχές του Δεκέμβρη κυριολεκτι-κά "στο πόδι". Όλα δείχνουν ότι ηαντιπαράθεση ανάμεσα στη διοίκη-ση της εταιρείας και τα συνδικάταθα εξελιχθεί σε "μάχη". Ο "κίνδυ-νος" να αρχίσει η πολιτική αστάθειανα ξεχειλίζει προς τα κάτω είναιπάνω από ορατός αυτή τη στιγμήστη Γερμανία. Καθόλου τυχαία, ογερμανικός ΣΕΒ πιέζει δημόσια τακόμματα να τα βρουν έτσι ώστε νααποκτήσει η χώρα και πάλι μια στα-θερή κυβέρνηση.

Κρίση της Ευρωπαϊκής ΈνωσηςΚαι αυτός δεν είναι το μοναδικό

πράγμα που τρομοκρατεί τις άρχου-σες τάξεις. Η Γερμανία δεν είναιμια οποιαδήποτε χώρα. Ούτε είναιαπλά και μόνο η ισχυρότερη οικο-νομία της Ευρώπης: ο γαλλογερμα-νικός άξονας ήταν πάντα το κέντροτης Ευρωπαϊκής Ένωσης -και οάξονας αυτός παραπαίει σήμερακαι από τα δύο του άκρα.

Στη Γαλλία η δημοτικότητα τουΜακρόν (που να θυμίσουμε εκλέ-χτηκε στην προεδρία ύστερα απόμια παρόμοια κατάρρευση της εκλο-γικής επιρροής των παλιών κομμά-των εξουσίας) έχει αρχίσει να βυθί-ζεται μετά τις πρόσφατες μεταρρυθ-μίσεις του στην "αγορά εργασίας"και την κατάθεση ενός προκλητικούγια τους εργαζόμενους και τουςφτωχούς προϋπολογισμού.

Ο Μακρόν πιέζει για μια πιο"σφιχτή" Ευρωζώνη - με υπουργόΟικονομικών, προϋπολογισμό καιδικό της κοινοβούλιο. Αυτές οι προ-τάσεις δεν βρίσκουν μεν σύμφωνητη Γερμανία, που αντιδράει σε κάθετι που θυμίζει "μεταβιβαστική ένω-ση" (όπου πόροι ρέουν από τις πιοπλούσιες στις πιο φτωχές περιοχές).Αλλά η πολιτική κρίση της Γερμα-νίας -με όποιο τρόπο και αν γεφυ-ρωθεί το σημερινό αδιέξοδο- κάνεικάθε διαπραγμάτευση σχεδόν αδύ-νατη.

Και δεν είναι μόνο τα σχέδια τουΜακρόν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρί-σκεται σήμερα στο κέντρο των δύ-σκολων διαπραγματεύσεων για τοBrexit. Η Ισπανία είναι αντιμέτωπημε την Καταλανική κρίση. Η Ιταλίαέχει μπροστά της μια νέα αβέβαιηεκλογική αναμέτρηση -στις δημο-σκοπήσεις αυτή τη στιγμή το μεγα-λύτερο κόμμα είναι το "Κίνημα των5 αστέρων" του Πέπε Γκρίλο. Οιαναταράξεις βρίσκονται μπροστάμας, όχι πίσω μας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κλυδωνί-ζεται. Για την αριστερά αυτή η αδυ-ναμία των "από πάνω" είναι μια με-γάλη ευκαιρία. Θα έχει ιστορικήευθύνη αν την αφήσει να πάει χα-μένη. �



Ειδήσεις στα «ψιλά» σε μια μόνο μέρα του φθινοπώρου.Μπαίνοντας στο 2018 η μυρωδιά ανοιχτού βόθρου ανα-δύεται από άκρη σε άκρη σε ολόκληρη την ΕυρωπαϊκήΈνωση. Μπορεί η περσινή χρονιά να άνοιξε με τις ρατσι-

στικές κραυγές Τραμπ για άμεσες απελάσεις 2-3 εκατομμυρίων με-ταναστών από τις ΗΠΑ αλλά ήταν μάλλον οι χώρες της ΕΕ που κέρ-δισαν το βραβείο ρατσισμού για την χρονιά που μόλις έκλεισε. Μεαυτήν την έννοια η φετινή Διεθνής Μέρα Δράσης κατά του ρατσι-σμού και του φασισμού στις 17 Μάρτη, με διαδηλώσεις να ετοιμάζο-νται σε δεκάδες πόλεις, έρχεται πάνω σε μια εξαιρετικά κρίσιμηστιγμή.

Η Σύνοδος Κορυφής των ηγετών της ΕΕ για το προσφυγικό πουπραγματοποιήθηκε στις 15-16 Δεκέμβρη στις Βρυξέλλες δεν κατέ-ληξε σε αποτέλεσμα λόγω διαφωνιών και θα ακολουθήσει μια νέατον Ιούνη. Οι διαφωνίες αφορούσαν αποκλειστικά το ζήτημα τηςανακατανομής των προσφύγων στο εσωτερικό της ΕΕ με την Αυ-στρία, την Ουγγαρία, την Τσεχία, τη Σλοβακία και την Πολωνία -εκ-προσωπούμενες και από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού ΣυμβουλίουΤουσκ- να μην αποδέχονται ποσόστωση και υποχρέωση υποδοχής.Το μόνο στο οποίο υπήρχε συμφωνία ήταν η ένταση της εφαρμογήςτων ρατσιστικών συμφωνιών με τη Λιβύη και την Τουρκία. Εκεί,όπως χαρακτηριστικά τόνισε η Μέρκελ, διαπιστώθηκε «πρόοδος».

Όπως είχε κοκορευτεί σε ομιλία του (15/11) ο μέγας αυτός υπο-κριτής, o ευρωπαϊκός επίτροπος για την Μετανάστευση Αβραμό-πουλος: «Σας παρουσιάζουμε σήμερα την παγιωμένη πρόοδο πουέχουμε πετύχει στη διαχείριση της μετανάστευσης σε όλα τα μέτω-πα. Ο συνολικός αριθμός των αφίξεων σε όλες τις βασικές μετανα-στευτικές οδούς έχει μειωθεί κατά 63% σε σχέση με την περσινήχρονιά. Αυτό δεν σημαίνει ότι εφησυχάζουμε ή ότι η δουλειά μαςέχει τελειώσει. Το γεγονός ότι οι προσφυγικές ροές μειώνονται δενπρέπει να μας κάνει να ξεχνάμε ότι οι μετανάστες είναι εγκλωβι-σμένοι σε μια απελπιστική κατάσταση στη Λιβύη».

Η ανάληψη της ευρωπαϊκής επιτροπείας από τον Αβραμόπουλο ση-μαδεύτηκε την άνοιξη του 2015, με τη δημιουργία τηςEUNAVFORMED (Ευρωπαϊκή Ναυτική Δύναμη Μεσογείου) με

Ο Γιώργος Πίττας δίνει την εικόνα της ανάγκης για

συντονισμένη αντίσταση στον ακροδεξιό κατήφορο της ΕΕ.

Όταν φτάσαμε στην περιοχή, ανοιχτάτης πόλης Γκαραμπούλι, ένα πλοιάριοήταν ημι-βυθισμένο και περίπου 44 άν-θρωποι κρεμόντουσαν από πάνω του...Υπήρχαν πτώματα στο νερό και είδα-με τέσσερις ή πέντε καρχαρίες να κο-λυμπούν γύρω τους, μεγάλους γαλάζι-ους καρχαρίες, ένα επιθετικό είδος.Είναι πιθανό οι καρχαρίες να έφαγανκάποιους από τους αγνοούμενους, τό-νισε ο αξιωματικός της Λιβυκής ακτο-φυλακής.

28/11/17 (CNN)

Η τουρκική αστυνομία βρήκε 57 Πακι-στανούς μετανάστες, τους οποίους εί-χαν αλυσοδέσει μέσα σ' ένα υπόγειοστην Κωνσταντινούπολη διακινητέςπου επιχειρούσαν να τους αποσπά-σουν χρήματα αφού τους είχαν υπο-σχεθεί να τους μεταφέρουν στην Ευ-ρώπη.

28/11/17 (ΑΠΕ)

Συνελήφθη 35χρονος υπήκοος Πακι-στάν ο οποίος προωθούσε με όχημαστο εσωτερικό της χώρας οκτώ μη νό-μιμους μετανάστες. Στην προσπάθειατου να ακινητοποιήσει το όχημα, κατέ-πεσε σε γκρεμό, με αποτέλεσμα τονθανάσιμο τραυματισμό 4 εκ των επι-βαινόντων, τον τραυματισμό των υπο-λοίπων και του διακινητή.

28/11/17 Κομοτηνή, Δελτίο Τύπου ΕΛ.ΑΣ

Είναι η Λέσβος λόγω αυτού του κα-ταυλισμού με τους 6.776 φιλοξενούμε-νους σήμερα, το σύγχρονο ευρωπαϊκό«Ellis Island»; Σήμερα, Τρίτη 28 Νοεμ-βρίου, λίγες ώρες μετά την καταρρα-κτώδη χθεσινοβραδινή βροχή, βρεθή-καμε στη Μόρια. Ένα χώρο που επί-σημα έχει υποδομές φιλοξενίας για2.330 άτομα. Και υποδομές χώρων υγι-εινής και ύδρευσης για μόλις 800 άτο-μα. Κάπως έτσι, αυτό που δείχνει στονεπισκέπτη ότι πλησιάζει στον καταυλι-σμό είναι η έντονη μυρωδιά ανοικτούβόθρου που αναδύεται από παντού.

28/11/17 Ρεπορτάζ ΑΠΕ

17 Μάρτη, Διεθνής αντιφασιστικός ξεσηκωμός


στόχο την «αδρανοποίηση των οδώντης Μεσογείου». Ήταν η «ανθρωπι-στική» αφύπνιση της ΕΕ μπροστάστους χίλιους πνιγμένους τέσσερωνναυαγίων μέσα σε ένα μήνα τονΑπρίλη του 2015 στα ανοιχτά της Ιτα-λίας.

Αλλά έκανε μια τρύπα στο νερό.Το 2015 ήταν η χρονιά όπου το κύ-μα των προσφύγων τσάκισε όλουςτους φράχτες, όλες τις ακτοφυλακέςκαι όλα τα σχέδια της ΕΕ-Φρούριο.Πάνω από 1 εκατομμύριο πρόσφυ-γες και μετανάστες (οι περισσότε-ροι μέσω Αιγαίου) μπήκαν στην Ευ-ρώπη μέσα σε ένα κλίμα τόσο μεγά-λης αλληλεγγύης από τα κάτω πουανάγκασε μια σειρά από κυβερνή-σεις απρόθυμα να τους αποδεχτούν.

Ξεπερνώντας το πρώτο σοκ, οιηγέτες της ΕΕ πέρασαν γρήγοραστην αντεπίθεση.

Η Συμφωνία Τουρκίας-ΕΕ τονΜάρτιο του 2016 ανέλαβε να κλεί-σει τα σύνορα κρατώντας στηνΤουρκία περίπου 2,5 εκατομμύριαπρόσφυγες με αποτέλεσμα την πτώ-ση των ροών. Σύμφωνα με την Φρό-ντεξ, στη θαλάσσια ανατολική οδό ηπτώση ήταν από 885.000 ανθρώπους

το 2015 σε 182.000 το 2016. Συνολι-κά ο αριθμός των ανθρώπων πουπέρασαν τα σύνορα της ΕΕ το 2016μειώθηκε κάτω από το μισό σε σχέ-ση με το 2015. Αλλά άρχισαν ξανάνα αυξάνονται οι ροές προς την Ιτα-λία. Όπως δήλωνε ο επικεφαλής τηςΦρόντεξ Ιταλίας το καλοκαίρι του2016: «Έρχονται από τη Λιβύη στηνΙταλία 13 με 14 φορές περισσότεροιπρόσφυγες σε σχέση με όσους έρχο-νται από την Τουρκία στην Ελλά-

δα».

Προκειμένου να κλείσει και αυτήη είσοδος, οι ηγέτες της ΕΕ προχω-ρούν στη Σύνοδο της Μάλτας τονΦλεβάρη του 2017 όπου αποφασί-ζουν την εφαρμογή της επονομαζό-μενης «εξωτερίκευσης του ελέγχουμετανάστευσης» σε χώρες της Αφρι-κής. Βασικό προϊόν της συνόδουήταν ένα μνημόνιο κατανόησης ανά-μεσα στην Ιταλία και την «κυβέρνη-ση» της Λιβύης με στόχο την ενίσχυ-ση της Λιβυκής Ακτοφυλακής ώστενα απωθούνται οι μετανάστες σταδικά της χωρικά ύδατα και στη δη-μιουργία στρατοπέδων συγκέντρω-σης μέσα στη Λιβύη. Η λογική απλή,αφού έγινε στην Τουρκία, γιατί όχι

στη Λιβύη;Ακολούθως τον Απρίλη του 2017,

η ΕΕ ενέκρινε 90 εκατομμύρια ευ-ρώ επιπλέον για τη Λιβύη για ναυλοποιήσει το σχέδιο. Όμως η «κυ-βέρνηση» που ανέλαβε να τα δια-χειριστεί είναι μόνο η μια από τιςτρεις που διεκδικούν τον έλεγχο τηςδιαλυμένης από την ιμπεριαλιστικήεπέμβαση των ευρωπαίων και τωναμερικάνων χώρα. Γι’αυτό, τον ίδιομήνα η ιταλική κυβέρνηση έκανεένα βήμα παραπάνω. Μάζεψε 60φύλαρχους από τη νότια Λιβύη καισυμφώνησαν να συνεργαστούν καινα ασφαλίσουν τα σύνορα. Ουπουργός Εσωτερικών της Ιταλίαςδήλωσε ότι κατέληξαν σε συμφωνία12 σημείων μετά από 72 ώρες μυστι-κών συνομιλιών στη Ρώμη. Ακολού-θως, το καλοκαίρι η ιταλική κυβέρ-νηση αποφάσισε να ενισχύσει τηνΛιβυκή Ακτοφυλακή με 285 εκατομ-μύρια ευρώ μέχρι το 2023. Την εκ-παίδευση λιμενικών της ΛιβυκήςΑκτοφυλακής στη Σούδα ανέλαβε ηΕλλάδα.

Με αφορμή τον έλεγχο της μετα-νάστευσης, πρώην αποικιοκρατικέςχώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και η


Ο Γιώργος Πίττας δίνει την εικόνα της ανάγκης για

συντονισμένη αντίσταση στον ακροδεξιό κατήφορο της ΕΕ.

17 Μάρτη, Διεθνής αντιφασιστικός ξεσηκωμός

«Όχι σκλάβοι ξανά στην Αφρική». Διαδήλωση, Σάββατο 2 Δεκέμβρη στην Αθήνα.


Ισπανία τρέχουν σε έναν αγώναδρόμου να επανεδραιώσουν την κυ-ριαρχία τους στην Αφρική, χρημα-τοδοτώντας και εξοπλίζοντας διε-φθαρμένα καθεστώτα, δικτατορίες–και όπου αυτά δεν υπάρχουν όπωςστη Λιβύη, ακόμη και οπλισμένουςγκάνγκστερς. Ποιό είναι το αποτέ-λεσμα αυτής της αποικιοκρατικήςπολιτικής «φυλάρχων» αλά 19ου αι-ώνα; Η απόλυτη φρίκη και αθλιότη-τα των βασανισμών, των βιασμώνκαι των σκλαβοπάζαρων για δεκά-δες χιλιάδες ανθρώπους βγαλμένηκατευθείαν από τον 17ο και 18ο αι-ώνα.

Στην 5η κοινή Σύνοδο της Αφρι-κανικής και της Ευρωπαϊκής Ένω-σης, που έγινε στις 29-30 Νοεμβρί-ου, πίσω από τις υποκριτικές δηλώ-σεις και τα κροκοδείλια δάκρυα, οικυβερνήσεις της ΕΕ συμφώνησανμε τις αφρικανικές κυβερνήσεις τησυνέχιση αυτής της πολιτικής με εκνέου ενίσχυση της Λιβυκής «κυβέρ-νησης» -που μέσα στην ίδια τη Σύ-νοδο μαζί με τον σύμμαχο του Τσί-πρα, τον Σίσι, υποστηρίζαν ότι αυτάπου συμβαίνουν στη Λιβύη είναιψέμματα των ΜΜΕ.

Αυτό ήταν το κόστος για την πε-ραιτέρω μείωση των προσφυγικώνροών το 2017 (148.000 άτομα είχανπεράσει συνολικά τη Μεσόγειο μέ-χρι και το τρίτο τρίμηνο ενώ ο αριθ-μός των ανθρώπων που έφτασαναπό την Λιβύη στην Ιταλία σημείω-

νε το τρίμηνο Ιουλίου-Σεπτεμβρίουιστορικό χαμηλό): η επιστροφή τωνσκλαβοπάζαρων στην Αφρική.

Φυσικά, η μείωση των προσφυγι-κών ροών συνοδεύτηκε από αύξησητου ποσοστού των πνιγμών στη Με-σόγειο. Το ποσοστό τους στο συνο-λικό αριθμό των ανθρώπων πουπροσπαθούν να περάσουν τα σύνο-ρα αυξήθηκε από 0,37% το 2015 σε1,2% το 2016 και σε 2,3% τους πέ-ντε πρώτους μήνες του 2017 (ΟΗΕ).Μέχρι τις 20 Δεκέμβρη του 2017 εί-χαν πνιγεί μέσα στη χρονιά 3115 άν-θρωποι στη Μεσόγειο.

Η εικόνα στα στρατόπεδα της ΕΕείναι εξίσου ζοφερή: Στις 14/12/17υπήρχαν στα νησιά του Αιγαίου14.792 πρόσφυγες και μετανάστες(πάνω από το 90% των οποίων βρί-σκονται σε στρατόπεδα) ενώ συνο-λικά σε όλη τη χώρα σε διάφοραcamps και στρατόπεδα ήταν κατα-γεγραμμένα 27.000 άτομα. Στο με-ταξύ από όσους έχουν καταθέσειαιτήσεις ασύλου στις χώρες της ΕΕτο 2016, μόνο ένα 20% έχει αναγνω-ριστεί ως πρόσφυγας, ένα 40% βρί-σκεται σε ανθρωπιστικό καθεστώς ήεπικουρική προστασία και ένα 40%έχει απορριφθεί.

Το πρόβλημα που αντιμετωπίζειτώρα το σχέδιο της ΕΕ είναι πως θαυλοποιηθούν οι μαζικές απελάσειςαυτών των ανθρώπων. Στη Γερμα-νία οι μαζικές απελάσεις Αφγανώνπροσφύγων δεν προχωράνε γρήγο-

ρα λόγω των λυσσαλέων αντιστάσε-ων. Το ίδιο και στην Ελλάδα, όπουαυξάνονται οι πιέσεις από την ΕΕαλλά και από τη Νέα Δημοκρατίαπάνω στην κυβέρνηση να επιταχύνειτις διαδικασίες ασύλου προκειμέ-νου να «αποσυμφορηθεί» η κατά-σταση στα νησιά με απελάσεις - μεσχετική τροπολογία να αναμένεταιστη Βουλή.

Η άνοδος της Ακροδεξιάς

Λίγο πριν εκπνεύσει ο περασμέ-νος χρόνος στην Αυστρία, για δεύ-τερη φορά μετά το 1999, ένα φασι-στικό κόμμα θα συμμετέχει σε μιακυβέρνηση της Ευρώπης σε συνερ-γασία με το δεξιό λαϊκό κόμμα. Το2017 ήταν επίσης η χρονιά που σεμια σειρά από εκλογές που έγινανσε χώρες της Ευρώπης, ακροδεξιάκαι φασιστικά κόμματα σημείωσανάνοδο.

Η πιο συνήθης εξήγηση για το λό-γο που οι κυβερνήσεις της ΕΕ καιτων ΗΠΑ σκληραίνουν την στάσητους ενάντια στους πρόσφυγες καιτους μετανάστες είναι ότι υποκύ-πτουν στο «λαϊκό αίσθημα» τοοποίο με τη σειρά του τροφοδοτείακροδεξιά κόμματα τα οποία με τησειρά τους πιέζουν τις κυβερνήσειςνα προσαρμοστούν. Δηλαδή ο ρα-τσισμός, η μισαλλοδοξία και ο φασι-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Απεργία πείναςπροσφύγων στηΜυτιλήνη.


σμός πηγάζουν από τα κάτω, απότον κόσμο. Πρόκειται για το απόλυ-το αναποδογύρισμα της πραγματι-κότητας.

Η ενίσχυση των ακροδεξιών ξεκι-νάει από τα πάνω, από τις πολιτικέςπου εφαρμόζουν οι κυβερνήσεις.Την άνοδο της ακροδεξιάς και τωνφασιστών τροφοδοτεί ένα εκρηκτι-κό μείγμα από τέσσερα βασικά συ-στατικά: Συστηματική ρατσιστικήπολιτική ενάντια στους πρόσφυγεςκαι τους μετανάστες, ισλαμοφοβία,πολεμικές επεμβάσεις και πολιτικέςσκληρής λιτότητας και φτωχοποίη-σης της εργατικής τάξης και άλλωνστρωμάτων της κοινωνίας.

Η ισλαμοφοβία αποτελεί βασικόιδεολογικό εργαλείο προκειμένουνα δικαιολογούνται ιμπεριαλιστικέςεπεμβάσεις στο Αφγανιστάν, στοΙράκ, στην Παλαιστίνη, στον Λίβα-νο, στη Σομαλία, στη Λιβύη, σε χώ-ρες της υποσαχάριας Αφρικής καιστο Ιράν.

Τα τελευταία 15 χρόνια η ισλαμο-φοβία αναβαθμίστηκε καθώς «ήρθεκαι έδεσε» με τις ήδη υπάρχουσεςρατσιστικές πολιτικές - στις ΗΠΑενάντια στους μαύρους και τους με-τανάστες και στις χώρες της Ευρώ-πης ενάντια στους καινούργιους με-τανάστες αλλά και στους δεύτερηςκαι τρίτης γενιάς που γεννήθηκανστις φτωχογειτονιές των ευρωπαϊ-κών μεγαλουπόλεων. Σήμερα, ταφτωχά παιδιά των Αράβων καιΑσιατών μεταναστών από τις πρώηναποικίες κρίνονται αυτόματα απότην αστυνομία και τα ΜΜΕ σαν«ύποπτοι για τρομοκρατία».

Πάνω σε όλα αυτά ήρθε το κραχτου 2008 και η όξυνση της οικονομι-κής κρίσης να σημάνει νέους γύρουςλιτότητας και να φτωχοποιήσει με-γάλα κομμάτια του πληθυσμού. Επι-πλέον η κρίση έχει σημάνει ότι οιανταγωνισμοί στην ΕΕ έχουν αρχί-σει να οξύνονται. Δίπλα στο ρατσι-σμό, την ισλαμοφοβία και τη λιτότη-τα, βλέπουμε π.χ. στην Ισπανία, τοσκληρό παίξιμο του χαρτιού τουεθνικισμού από την κυβέρνηση Ρα-χόι στο καταλανικό να έχει βγάλειστην επιφάνεια τα ζόμπι του Φράν-

κο. Επιπλέον στην Πολωνία, δίπλαστο ρατσισμό, οι αντισημιτικές κο-ρώνες της κυβέρνησης έρχονται νανομιμοποιήσουν την παρουσία τωνναζί στις εθνικές επετείους μιας χώ-ρας που γνώρισε το Ολοκαύτωμα.

Είναι αυτές οι πολιτικές που τρο-φοδοτούν -υιοθετώντας τελικά τηνατζέντα τους- τα παλιά ή νέα ακρο-δεξιά και φασιστικά κόμματα πουέχουν αρχίσει να παίρνουν τα πάνωτους σε χώρες της Ευρώπης. Η άνο-δός τους έρχεται με τη σειρά της νατροφοδοτήσει εκ νέου τη ρατσιστικήκαι ισλαμοφοβική πολιτική των κυ-βερνήσεων. Αν δεν υπάρχει αρκετάισχυρό εργατικό, αντιρατσιστικόκαι αντιφασιστικό κίνημα για ναεμποδίσει τους φασίστες, η «παρά-νομη σχέση» και το ταγκό που χο-ρεύουν με τους μηχανισμούς τουαστικού κράτους και τα αστικά κόμ-ματα μπορεί να φτάσει μέχρι καιστη συμμετοχή στην κυβέρνηση,όπως είδαμε πρόσφατα στην Αυ-στρία.

Δεν μπορεί να έχει κανείς καμιάαπολύτως εμπιστοσύνη στους αστι-κούς θεσμούς ότι θα σταματήσουντο ρατσισμό και τον φασισμό.

To τσάκισματων φασιστών

Ένα πράγμα πρέπει να αποφύγεισήμερα το κίνημα και η αριστερά σεόλο τον κόσμο προκειμένου να μπο-ρέσει να σταματήσει τις ρατσιστικέςεπιθέσεις των κυβερνήσεων και τονυπαρκτό κίνδυνο της ανόδου ενόςαντιδραστικού φασιστικού κινήμα-τος. Να θεωρήσει ότι οι αντίπαλοιέχουν ήδη νικήσει.

Γιατί αυτό δεν έχει συμβεί πουθε-νά. Παντού, ακόμη και στα πιο δύ-σκολα σημεία οι μάχες είναι ανοι-χτές: Μπορεί στην Βιέννη το φασι-στικό FPO να ορκίστηκε στην κυ-βέρνηση αλλά στην Αυστρία δενέχει επικρατήσει ο φασισμός ούτεοι δρόμοι ανήκουν στα τάγματαεφόδου. Χιλιάδες διαδηλωτές βγή-καν στους δρόμους της Βιέννης τημέρα ορκωμοσίας και θα ξανα-βγούν μέσα στο Γενάρη απαιτώντας

την παραίτηση της νέας κυβέρνη-σης. Είναι χαρακτηριστικό από αυ-τήν την άποψη, το γεγονός ότι ακό-μη και στα δικαστήρια η «ΑριστερήΣτροφή Τώρα», αδελφή οργάνωσητου ΣΕΚ στην Αυστρία, αθωώθηκεγια μια καμπάνια με σύνθημα «Γα-μήστε τον Στράχε». Είναι στο χέριτου κινήματος στην Αυστρία αν θαμπορέσει να σταματήσει την φασι-στική απειλή, όπως πέτυχε στις αρ-χές του 2000 εναντίον του Χάιντερ,και ακόμη καλύτερα να την εκμηδε-νίσει.

Δεν έχει συμβεί ούτε στην Πολω-νία, όπου χιλιάδες αντιφασίστεςτόλμησαν και έκαναν αντιδιαδήλω-ση την μέρα της μεγάλης φασιστο-σύναξης στη Βαρσοβία. Ήταν η με-γαλύτερη αντιφασιστική κινητοποί-ηση των τελευταίων δεκαετιών. Δενέχει συμβεί ούτε στην Τσεχία, όπουεκατοντάδες αντιφασίστες τόλμη-σαν να περικυκλώσουν στην Πράγατην σύνοδο της ακροδεξιάς ομάδαςτου ευρωκοινοβουλίου που συμμε-τέχει το Εθνικό Μέτωπο τις πρώτεςμέρες του Δεκέμβρη.

Δεν έχει συμβεί στη Βρετανία,όπου όλοι προέβλεπαν την άνοδοτων φασιστών του ακροδεξιού EDLνα ακολουθεί το brexit αλλά αυτόπου ακολούθησε ήταν η άνοδος τουΚόρμπιν και της αριστεράς του Ερ-γατικού Κόμματος. Ενώ ταυτόχρο-να, το αντιφασιστικό κίνημα, μέσααπό τις πρωτοβουλίες του UniteAgainst Fascism και του Stand up toRacism διαδηλώνει σε κάθε πόληκαι κωμόπολη, όπου οι φασίστεςτολμάνε να εμφανιστούν κάτω απόκάθε λογής ταμπέλες - πρόσφατααυτή των «οπαδών» ποδοσφαιρικώνομάδων.

Αντίστοιχα, ανοιχτές είναι οι μά-χες που δίνονται ενάντια στα ρατσι-στικά μέτρα των κυβερνήσεων τηςΕΕ. Στη Γερμανία, μπορεί το AfDνα έχει επιτυχία στις εκλογές, αλλάστους δρόμους δεν είναι αυτό πουκυριαρχεί. Ούτε καν στα αεροδρό-μια, όπου κάθε βδομάδα το κίνημααλληλεγγύης στους πρόσφυγες δια-δηλώνει κατά εκατοντάδες ενάντιαστις απελάσεις - με τους πιλότους



της Λουφτχάνσα να πετυχαίνουν ναακυρώσουν στην πράξη 222 πτήσειςΑφγανών προσφύγων που ήτανπρος απέλαση.

Στη Γαλλία, ο Μακρόν δεν είχενα αντιμετωπίσει μόνο τις μαχητικέςαπεργίες που έσπασαν το καθεστώς«έκτακτης ανάγκης» αλλά και το κί-νημα αλληλεγγύης στους πρόσφυγεςπου διαδήλωσε μέσα στο Δεκέμβρηαπαιτώντας να ανοίξουν τα σύνοραμε την Ιταλία. Στις ίδιες τις ΗΠΑμπορεί ο Τραμπ να έβγαλε τους φα-σίστες και την Κου Κλουξ Κλαν στοδρόμο αλλά το αντιφασιστικό κίνη-μα συγκρούστηκε ηρωικά μαζί τουςκαι τους απομόνωσε στο Σαν Φραν-σίσκο, στο Μπέρκλεϊ και στη Βο-στώνη.

Στην Ελλάδα, από την 8χρονη σύ-γκρουση με τα μνημόνια αυτός πουμεγάλωσε πλειοψηφικά ήταν τακόμματα που βρίσκονταν στα αρι-στερά της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ καιπολύ λιγότερο οι φασίστες. Έπεσανέξω οι κασσάνδρες που στη συνέ-χεια, μετά την κωλοτούμπα του ΣΥ-ΡΙΖΑ το 2015, προέβλεπαν άνοδοτης Χ.Α.

Σήμερα η Χ.Α παραμένει καθη-λωμένη στα ίδια ποσοστά ακριβώςγιατί στα αριστερά του ΣΥΡΙΖΑυπάρχουν δυνάμεις δυνατές όχι μό-νο δημοσκοπικά, αλλά και πολιτικάκαι κοινωνικά, που μπορούν να κα-θορίσουν τις εξελίξεις στην αντίθε-τη κατεύθυνση. Μπαίνοντας στο2018 το αντιφασιστικό και αντιρα-τσιστικό κίνημα συνεχίζει να δίνειτις μάχες κάνοντας μεγάλα και μι-κρά βήματα σε όλα τα μέτωπα.

Κεντρικό ρόλο για την κρίση στηνΧ.Α έχει παίξει από τη μια η συνε-χιζόμενη δίκη της μέσα από τηνοποία αποκαλύπτεται σε καθημερι-νή βάση ο εγκληματικός, ναζιστικόςκαι φιλοσυστημικός της χαρακτή-ρας. Και από την άλλη η άμεση κι-νητοποίηση στους δρόμους καιστους χώρους δουλειάς - είτε απο-πειράται να βγάλει τα τάγματα εφό-δου όπως στον Ασπρόπυργο είτε ναεγκαινιάσει γραφεία όπως στονΠειραιά είτε να εμποδίσει τα παι-διά των προσφύγων να πάνε στασχολεία ή να παρελάσουν όπως σταΣεπόλια και στη Δάφνη είτε να διώ-ξει τους πρόσφυγες όπως στη Λέ-σβο.

Είναι καθήκον του κινήματος αλ-ληλεγγύης να ξεχειλώσει αυτά ταβήματα αλλά ταυτόχρονα να εντεί-νει τις δράσεις του με στόχο τηνανατροπή συνολικά της πολιτικήςτης ΕΕ που εφαρμόζει πιστά η κυ-βέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ανοίγο-ντας πεδίο δράσης στους φασίστες.Και βέβαια να σταθεί κόντρα σε κά-θε απόπειρα της Νέας Δημοκρατίαςμέσα από «πρωτοβουλίες δημάρ-χων», όπως αυτή του δήμαρχου Λέ-σβου Γαληνού, να δημιουργήσει ένααντιδραστικό κίνημα που θα ζητάειγρήγορη απέλαση για να αδειάσουντα νησιά - βάζοντας επιπλέον βού-τυρο στο ψωμί των φασιστών. Αςσημειώσουμε εδώ ότι η απόπειρατου Γαληνού να επαναλάβει στηνΑθήνα τη συγκέντρωση που έκανεστη Λέσβο απέτυχε.

Αυτές οι μάχες πρόκειται να γί-νουν ακόμη πιο σκληρές τη χρονιά

που μπαίνει αλλά μπορούν να κερ-δηθούν. Φτάνει να δοθούν μετωπι-κά, με όρους μαζικού κινήματος, μεαιχμηρή πολιτική και έχοντας στοκέντρο τους τη δύναμη της εργατι-κής τάξης.

Με αιχμηρή πολιτική σημαίνει ότιδεν κάνεις ούτε ένα βήμα πίσω πά-νω στα δικαιώματα, τις κατακτήσειςαλλά και στα αιτήματα του κινήμα-τος που έχει απεμπολήσει η ηγεσίατου ΣΥΡΙΖΑ. Απαιτώντας να ανοί-ξουν τα σύνορα, να πέσουν οι φρά-χτες, να κλείσουν τα στρατόπεδα,να ακυρωθεί η Συμφωνία ΕΕ-Τουρ-κίας, να δοθούν σε όλους τους πρό-σφυγες και μετανάστες χαρτιά -καιμέχρι να συμβεί αυτό, να υπάρξειστέγη, σίτιση και αξιοπρεπής δια-βίωση για όλους. Να μην πεθάνεικανείς από το κρύο στη Μόρια καιοπουδήποτε αλλού.

Σημαίνει επίσης να συνδέεις τημάχη του αντιφασισμού με αυτήν τουαντιρατσισμού και τα δύο αυτά μέ-τωπα με τη μάχη ενάντια στα μνημό-νια. Σε αυτήν την κατεύθυνση έχουνγίνει βήματα τα τελευταία χρόνια.Ολόκληρα κομμάτια της αριστεράς(που αρχικά είτε υποτιμούσαν τημάχη ενάντια στο φασισμό είτε δενήθελαν να τη συνδέσουν με αντιρα-τσιστικά αιτήματα θεωρώντας ταμειοψηφικά είτε αρνούνταν να εντά-ξουν όλα αυτά τα αιτήματα σταπλαίσια του εργατικού κινήματος)σήμερα θεωρούν καθήκον τους ναβάλουν στα σωματεία και τους φοι-τητικούς συλλόγους ψηφίσματα,αποφάσεις και να αποφασίζουνσυμμετοχή στις αντιφασιστικές καιαντιρατσιστικές κινητοποιήσεις. Αυ-τό είναι μεγάλο προχώρημα.

Μετωπικά και με όρους μαζικούκινήματος σημαίνει τα παραδείγμα-τα της κοινής δράσης που είδαμε ναξεδιπλώνονται φέτος έξω και μέσαστη δίκη της Χ.Α αλλά και έξω απότα σχολεία για τα προσφυγόπουλαμε κοινές συγκεντρώσεις όλου τουφάσματος του κινήματος (από τηναναρχία και την αυτονομία μέχρι τοΚΚΕ και τη νεολαία ΣΥΡΙΖΑ καιαπό το κίνημα αλληλεγγύης στουςπρόσφυγες μέχρι τις δημοτικές πα-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Ο ΔημήτρηςΚουσουρήςκαταθέτει στη δίκη τηςΧρυσής Αυγής.


ρατάξεις και του πολιτιστικούς συλ-λόγους) να απλωθούν παντού. Είναιλάθος οι φωνές που λένε ότι τα μέληή οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ πρέ-πει να βαδίζουν χωριστά ή ακόμηχειρότερα να εκδιώκονται από τιςαντιφασιστικές και τις αντιρατσιστι-κές κινητοποιήσεις γιατί το κόμμαπου ανήκουν ή ψήφισαν, εφαρμόζειαντεργατικές και αντιμεταναστευτι-κές πολιτικές.

Πρώτον, γιατί αποκλείοντας τους«συριζαίους» στερείς από το αντι-φασιστικό κίνημα τη δυνατότητα νααπλωθεί σε μεγαλύτερα τμήματατης εργατικής τάξης και της νεολαί-ας. Και δεύτερον, γιατί η συμμετοχήψηφοφόρων, μελών, δημοτικών συμ-βούλων, συνδικαλιστών που είναικομμάτι του κινήματος αλληλεγγύηςστις κινητοποιήσεις, δημιουργείπροβλήματα στο εσωτερικό του ΣΥ-ΡΙΖΑ και βραχυκυκλώνει τη δυνα-τότητά του να εφαρμόσει τα μέτραπου συμφωνεί η ηγεσία του με τηνΕΕ. Όπως χαρακτηριστικά είχε δη-λώσει πρόσφατα σε άρθρο του οπρώην γ.γ. του υπουργείου Μετανα-στευτικής Πολιτικής (την περίοδοπου συντάχτηκε ο ισχύων νόμος γιατο άσυλο) Β. Παπαδόπουλος: «Αντελικά η “Συμφωνία” Ε.Ε. - Τουρ-κίας δεν έχει ακόμη πλήρως εφαρ-μοστεί... αυτό οφείλεται στη σθενα-ρή αντίδραση οργανώσεων και φο-ρέων της κοινωνίας των πολιτών,αλλά και δημόσιων λειτουργών».

Στο ζήτημα της αντιμετώπισης τουφασισμού, η λογική που απορρίπτει

τη μετωπική δράση με κομμάτια τουρεφορμισμού είναι καταστροφικήκαι έχει αποδειχθεί αυτό ιστορικάμε τον χειρότερο τρόπο στο Μεσο-πόλεμο.

Η ιστορία της ανόδου του φασι-σμού και στην Ιταλία και στη Γερ-μανία στον μεσοπόλεμο έχει δείξειότι χωρίς τις μάζες στο προσκήνιο, ο«μαχητικός αντιφασισμός» μικρώναποφασισμένων πρωτοποριών, όσοηρωικός και αν είναι, δεν μπορεί νασταματήσει ένα αντιδραστικό κίνη-μα όπως ο φασισμός, και ακόμη πε-ρισσότερο το αστικό κράτος πουκαιροφυλακτεί στο πλευρό των φα-σιστών.

Τέλος, από το 2012-13, η παρου-σία της οργανωμένης εργατικής τά-ξης έχει γίνει ο καθοριστικός παρά-γοντας για να πετύχει νίκες το αντι-φασιστικό και αντιρατσιστικό κίνη-μα. Τα παραδείγματα, δεκάδες: Ηπαρουσία των σωματείων των δή-μων, των εκπαιδευτικών, των νοσο-κομειακών, των εργαζομένων στηΖώνη έξω από τα σχολεία για ταπροσφυγόπουλα αλλά και στα δικα-στήρια για να καταδικαστούν οι φα-σίστες και σε κάθε τοπική κινητο-ποίηση για να κλείσουν τα γραφείατης Χ.Α.

Τα αντιρατσιστικά μαθήματα μέ-σα στα σχολεία κάθε Μάρτη και οικινητοποιήσεις και η επιβολή στηνπράξη των ανοιχτών νοσοκομείωνσε κάθε πρόσφυγα και μετανάστη.Η οργάνωση των εργαζομένων στιςΜΚΟ και τις υπηρεσίες ασύλου που

απαιτούν ταυτόχρονα το δικαίωμάτους στη δουλειά αλλά και να συνε-χίσει να δίνεται άσυλο. Η οργάνω-ση και οι αγώνες των μεταναστώνεργατών σε μια σειρά από εργοστά-σια για να διεκδικήσουν τα δεδου-λευμένα τους και καλύτερες συνθή-κες δουλειάς. Η συμμετοχή στηνπρόσφατη πανεργατική απεργίατων προσφύγων από τη Μόρια στιςαπεργιακές συγκεντρώσεις στη Λέ-σβο την ίδια ώρα που στην Αθήναπλημμυροπαθείς από τη Μάνδρα, ηΈνωση Μεταναστών Εργατών, με-τανάστες εργάτες από εργοστάσιατης Αττικής και η Πακιστανική Κοι-νότητα (που πήγε δύο φορές στηΜάνδρα στο πλευρό των πλημμυρο-παθών) διαδήλωναν δίπλα-δίπλα.

Αυτή είναι η δύναμη της ενότηταςκαι της αλληλεγγύης της εργατικήςτάξης. Αυτή τη δύναμη θα χρειαστείνα τη δείξουμε σε όλη της την έκτα-ση στις 17 Μάρτη στην Αθήνα στημεγάλη διαδήλωση προς τη Βουλήκαι τα γραφεία της ΕΕ, αλλά και σεόλες τις υπόλοιπες πόλεις, με μεγά-λα ενωτικά κατεβάσματα τη συμμε-τοχή όσων περισσότερων γίνεταισωματείων και συλλόγων. Θα τηδείξουμε και διεθνώς καθώς ο συ-ντονισμός για τις 17Μ που ξεκίνησεστη Διεθνή Συνάντηση στο Ρουφ τονΟκτώβρη απλώνεται σε όλο και πε-ρισσότερες χώρες. Η ΚΕΕΡΦΑ καιη Ένωση Μεταναστών Εργατών θασυνεχίσουν να βρίσκονται στηνπρώτη γραμμή αυτής της προσπά-θειας. �

Μαζική υποδοχή για τα παιδιά της Πακιστανικής Κοινότητας στο σχολείο τους στα Σεπόλια.


Μια από τις πιο τραντα-χτές ενδείξεις των αλ-λαγών που εξελίσσο-νται στην παγκόσμια

ισορροπία δυνάμεων είναι η μετα-τροπή της Σαουδικής Αραβίας σεπαράγοντα αστάθειας. Ανελέητοςπόλεμος στην Υεμένη, αποκλεισμόςστο Κατάρ, απόπειρα πραξικοπήμα-τος στο Λίβανο, διαρκή εμπόδιαστην οποιαδήποτε ομαλοποίηση τωνσχέσεων της Δύσης με το Ιράν, βρό-μικη ανάμειξη στον εμφύλιο πόλεμοτης Συρίας, παιχνίδια με το κουρδι-κό στο Ιράκ, πιέσεις στην Παλαιστι-νιακή αρχή είναι μόνο μερικές απότις παρεμβάσεις της ΣαουδικήςΑραβίας που βρίσκονται σε εξέλι-ξη. Την ίδια στιγμή εξελίσσεται έναεσωτερικό ξεκαθάρισμα λογαρια-σμών εντός της βασιλικής οικογέ-νειας και της περιφέρειάς της.

Δεν ήταν αυτός ο παραδοσιακόςρόλος της Σαουδικής Αραβίας. Μα-ζί με τα υπόλοιπα πετρελαιοπαρα-γωγά καθεστώτα του Κόλπου, ήτανοι πιο σταθεροί θεματοφύλακες τηςακινησίας στη Μέση Ανατολή. Τοστερεότυπο ήθελε το σαουδαραβικόκαθεστώς οικογενειοκρατικό και“θεοκρατικό” με τους επικεφαλήςνα ενδιαφέρονται μόνο να γεμίζουντις κοιλιές τους από τα έσοδα πουφέρνει το πετρέλαιο. Η ειδική σχέ-ση με τις ΗΠΑ έκανε τη ΣαουδικήΑραβία πιστό σκυλί του ιμπεριαλι-σμού, αλλά ένα σκυλί που κάθεταιήσυχο, δείχνει τα δόντια του και ρί-

χνει τα πετροδολάριά του όπουχρειαστεί για να ηρεμήσουν ταπνεύματα, όχι λυσσασμένο σαν τοΙσραήλ.

Αυτή η περιγραφή ποτέ δεν ήτανεντελώς ακριβής, αλλά σήμερα απέ-χει έτη φωτός από την πραγματικό-τητα. Τα Χριστούγεννα έκλεισαν1000 μέρες από τη μέρα που ξεκίνη-σαν οι βομβαρδισμοί της συμμαχίαςυπό τη Σαουδική Αραβία στην Υε-μένη. Βρίσκεται σε εξέλιξη ο μεγα-λύτερος λιμός που έχει καταγράψειποτέ ο ΟΗΕ, με εκατομμύρια αν-θρώπους να βρίσκονται στο όριοτου θανάτου. Η Σαουδική Αραβία


ΤΑ ΚΑΤΩ

Η χώρα-κάστρο της συντήρησης στον Αραβικό κόσμο συγκλο-

νίζεται από απόπειρες «εκσυγχρονισμού» και αναβάθμισης του

ρόλου της στη Μέση Ανατολή, όπως εξηγεί ο Νίκος Λούντος.

Διαδηλωτές της «Αραβικής Άνοιξης» στη Σαουδική Αραβία.

Η Σαουδική Αραβία σε αναταραχή


έκλεισε ερμητικά τα σύνορα απόόλες τις κατευθύνσεις και αφήνει 20εκατομμύρια ανθρώπους (από τα 27συνολικά) να πεινάνε, χωρίς φάρ-μακα και χωρίς καύσιμα. Σχεδόν600 χιλιάδες παιδιά υπολογίζεταιότι νοσούν από χολέρα. Τα ιατρικάχρονικά δεν έχουν άλλο τέτοιο πα-ράδειγμα. Ο περισσότερος κόσμοςπεθαίνει από απλές ασθένειες, ακό-μη κι από κρυολογήματα λόγω τηςεξασθένισης από την έλλειψη τρο-φίμων. Και δίπλα σ’ αυτά, οι βομ-βαρδισμοί συνεχίζονται. Έχουνσκοτωθεί δέκα χιλιάδες άμαχοι. Οισαουδάραβες πιλότοι χτυπάνε όπουτους αρέσει και σε ό,τι κινείται.Ακόμη και οι ΗΠΑ άσκησαν πιέ-σεις να ανοίξουν μερικώς τα σύνο-ρα για να μπει λίγη βοήθεια στηνπιο φτωχή χώρα της Μέσης Ανατο-λής.

Και ποιο είναι το αποτέλεσμα με-τά από 1000 μέρες που βρέχει βόμ-βες στην Υεμένη; Ένας συντηρητι-κός Ρεπουμπλικάνος γερουσιαστήςπου κατέθεσε πρόταση στον Τραμπνα ληφθούν μέτρα κατά της Σαουδι-κής Αραβίας λέει: “Η επιδεινούμε-νη ανθρωπιστική κρίση που προκα-λούν οι κινήσεις της ΣαουδικήςΑραβίας μετατρέπουν τους άμαχουςτης Υεμένης σε μακροχρόνιουςεχθρούς του Ριάντ [πρωτεύουσα τηςΣ. Αραβίας] και των ΗΠΑ , παρέχο-ντας ευκαιρίες στο Ιράν που θα τιςχρησιμοποιήσει για να υπονομεύσειπεραιτέρω την ασφάλεια και τασυμφέροντα των δύο χωρών, για νααποσταθεροποιήσει την περιοχή”.1

Οι ρουκέτες των Χουθιτών ανταρ-τών (που αποτελούν τον αντίπαλοτης Σαουδικής Αραβίας) δύο τουλά-χιστον φορές το τελευταίο διάστημαπαραλίγο να χτυπήσουν καίριο στό-χο σε σαουδαραβικό έδαφος. ΟιΣαουδάραβες κατάφεραν τη μεγάληεπιτυχία στις 2 του Δεκέμβρη να ξα-ναστήσουν συμμαχία με τον Σάλεχ,τον πρόεδρο της Υεμένης επί 24χρόνια που ανατράπηκε από τηνεπανάσταση του 2011, και στις 5 Δε-κέμβρη γινόταν η κηδεία του νέουτους συμμάχου που εκτελέστηκε μέ-σα στο σπίτι του.

Η Υεμένη δεν αποτελεί εξαίρεση.Τα απίστευτα γεγονότα που εξελί-χθηκαν σε σχέση με τον Λίβανο δεί-χνουν ότι για την ηγεσία της Σαου-δικής Αραβίας η λογική της ωμήςπαρέμβασης που αναμένει αποτελέ-σματα εδώ και τώρα μετατρέπεταισε δόγμα. Ο πρωθυπουργός του Λι-βάνου, Σαάντ Χαρίρι, έφυγε γιαεπίσκεψη στο Ριάντ, χαιρέτησε τουςυπουργούς του προετοιμάζοντας τηνατζέντα για την επιστροφή του καιτελικά βρέθηκε σε αδιευκρίνιστεςσυνθήκες να στέλνει βιντεοσκοπη-μένο μήνυμα από την πρωτεύουσατης Σαουδικής Αραβίας ότι παραι-τείται από πρωθυπουργός γιατί κιν-δυνεύει η ζωή του από τη Χεζμπο-λάχ και το Ιράν. Η κυβέρνηση τουΛιβάνου στήθηκε με κόπο το 2016για να συμπεριλάβει και τα δυο με-γάλα μπλοκ στα οποία είναι μοιρα-σμένη η χώρα, ο Χαρίρι και η οικο-γένειά του έγιναν πάμπλουτοι στηΣαουδική Αραβία και συνεχίζουννα έχουν μεγάλη περιουσία εκεί,αλλά η σαουδαραβική ηγεσία θέλη-σε να ρισκάρει ξαφνικά μια αποι-κιακού τύπου αντικατάσταση τουΣαάντ Χαρίρι από τον αδερφό του,έναν πιθανό νέο πόλεμο Ισραήλ -Λιβάνου και ανάφλεξη με το Ιράν.Αποτέλεσμα ήταν άλλη μια σφαλιά-ρα για τη βασιλική οικογένεια. ΟΧαρίρι γύρισε στο Λίβανο στηναγκαλιά του παλιού πάτρονα τηςπεριοχής, της Γαλλίας, αφού είδετον Μακρόν, και… ξεπαραιτήθηκε,ενώ είχαν προηγηθεί διαδηλώσειςενάντια στη Σαουδική Αραβία απότα “φιλοσαουδαραβικά” κόμματα.

Η στροφή σε εσωτερικό επίπεδοστη Σαουδική Αραβία σχετίζεται μετην αλλαγή στο θρόνο και κυρίωςστην ανάδειξη του νέου πρίγκιπαδιαδόχου. Το Γενάρη του 2015 πέ-θανε ο βασιλιάς Φαχντ και ανέβηκεο αδερφός του Σαλμάν. Πρίγκιπαςδιάδοχος έγινε ένας ανιψιός του βα-σιλιά, αλλά ο 30χρονος τότε Μοχά-μεντ μπιν Σαλμάν (γιος του Σαλ-μάν), όντας ήδη Υπουργός Άμυνας,άρχισε να κερδίζει έδαφος καιεξουσία. Ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν(ΜμΣ) ήταν ο εγκέφαλος πίσω από

τη βαρβαρότητα στην Υεμένη πουξεκίνησε με το καλημέρα του Σαλ-μάν στο θρόνο. Τον Ιούνη του ‘17έγινε η τελική κίνηση και ο ΜμΣ πέ-ταξε τον ξάδερφό του από τη θέσητου πρίγκιπα διαδόχου. Ο Τραμπ οοποίος, συμπτωματικά ή όχι, ένα μή-να πριν είχε βρεθεί στο Ριάντ, τηλε-φώνησε γρήγορα για να ευχηθεί στονέο διάδοχο και να υποσχεθεί συ-νεργασία.

Από εκείνη τη στιγμή τα πράγμα-τα έχουν επιταχυνθεί σε όλα τα μέ-τωπα. Ας δούμε πώς παρουσιάζειτην κατάσταση ο Πάτρικ Κόμπερνστην εφημερίδα Ιντιπέντεντ: “Οπρίγκιπας διάδοχος προσανατολίζειτην εξωτερική πολιτική της Σαουδι-κής Αραβίας προς μια επιθετικήαντιμετώπιση του Ιράν και των πε-ριφερειακών του συμμάχων, αλλάτο αποτέλεσμα των πολιτικών τουείναι ως τώρα η αύξηση της ιρανι-κής επιρροής. Η διαμάχη με το Κα-τάρ, στο οποίο παίζουν πρωταγωνι-στικό ρόλο η Σαουδική Αραβία καιτα Εμιράτα, οδήγησε σε έναν οικο-νομικό αποκλεισμό που συνεχίζεταιεδώ και πέντε μήνες…. Αποτέλεσματης εκστρατείας εναντίον του Κα-τάρ είναι να ωθηθεί το μικρό αλλάυπερπλούσιο κράτος ακόμη πιο βα-θιά στην ιρανική αγκαλιά.

Δεν υπάρχει ‘σχέδιο Β’ ούτε στηνουσία ‘σχέδιο Α’. Η Σαουδική Αρα-βία απλώς εμπλέκεται σε συγκρού-σεις και αντιπαραθέσεις τις οποίεςδεν έχει την παραμικρή ιδέα πώς νατελειώσει.

Ο ΜμΣ και οι σύμβουλοί του μπο-ρεί να φαντάζονται ότι δεν έχει ση-μασία τι πιστεύουν οι Υεμενίτες, οιΚαταριανοί και οι Λιβανέζοι, μιαςκαι ο πρόεδρος Τραμπ και ο γα-μπρός του και βασικός σύμβουλόςγια τα μεσανατολικά, ΤζάρεντΚούσνερ, στέκονται γερά στο πλευ-ρό τους”. 2

Και όντως ο Τραμπ είχε τουϊτάρειστις 6 Ιούνη για να επικροτήσει τοναποκλεισμό του Κατάρ3 ενώ στις 7Νοέμβρη ότι “Έχω μεγάλη εμπιστο-σύνη στον βασιλιά Σαλμάν και τονδιάδοχο πρίγκιπα της ΣαουδικήςΑραβίας. Ξέρουν πολύ καλά τι κά-



νουν. Ορισμένοι από αυτούς τουςοποίους κακομεταχειρίζονται αρμέ-γουν τη χώρα εδώ και χρόνια”.4

Το τελευταίο τουΐτ γράφτηκε ενώβρισκόταν σε εξέλιξη η ιδιότυπηαπαγωγή 200 τουλάχιστον από τουςπιο πλούσιους ανθρώπους της Σα-ουδικής Αραβίας (αρκετοί μέλη τηςβασιλικής οικογένειας) και η κρά-τησή τους στα σαλόνια υπερπολυτε-λών ξενοδοχείων του Ριάντ. Είναισκέτη ειρωνεία ότι ανάμεσα στουςκρατούμενους (και από ό,τι καταγ-γέλλεται θύμα βασανισμού για τρειςβδομάδες) είναι ο πρίγκιπας αλ-Ου-αλίντ μπιν Ταλάλ, που εκτός απόένας εκ των 50 πλουσιότερων αν-θρώπων του πλανήτη, είναι και με-γαλομέτοχος του τουΐτερ από όπουπανηγύριζε το βασανισμό του οΤραμπ.

Τι ακριβώς σκοπεύει να κάνει οΜμΣ με αυτό το πογκρόμ κατά πρι-γκίπων και δισεκατομμυριούχων;Σίγουρα προσπαθεί να εμποδίσειτην ανάπτυξη οποιουδήποτε άλλουκέντρου εξουσίας εκτός από τονίδιο. Η εξουσία στη Σαουδική Αρα-βία παραδοσιακά δούλευε με αρκε-τή συναίνεση τουλάχιστον ανάμεσαστον στενό κύκλο της βασιλικής οι-κογένειας (η ευρύτερη φτάνει τα 15χιλιάδες μέλη). Ακόμη και η ανάδει-ξη του διαδόχου γίνεται ανάλογα μετα ευρύτερα συμφέροντα και όχι μεκληρονομική σειρά όπως στις ευρω-παϊκές δυναστείες. Μαχαίρια βγή-καν πολλές φορές, αποκεφαλίστη-καν ή δολοφονήθηκαν με διάφο-ρους τρόπους πρίγκιπες, αλλά συνή-θως ήταν μαύρα πρόβατα που δια-τάραζαν τη συναίνεση. Πλέον οΣαλμάν και ο ΜμΣ ανατρέπουν αυ-τή την παράδοση και λειτουργούνως αυτόνομο κέντρο εξουσίας.

Λογική συνέπεια της “συναίνε-σης” εντός της οικογένειας για δε-καετίες ήταν η τεράστια διαφθορά.Όπως θυμίζει ο Άλεξ Καλλίνικος:“Η διαφθορά είναι ενδημική στοσαουδικό καθεστώς. Το 1996 η αμε-ρικανική πρεσβεία στο Ριάντ υπο-λόγισε ότι τα επιδόματα προς πάνωαπό πέντε χιλιάδες μέλη της οικογέ-νειας ανέρχονταν σε δύο δισεκα-

τομμύρια δολάρια το χρόνο. Εκτι-μούσε ότι άλλα πέντε δισεκατομμύ-ρια έβαζαν στις τσέπες τους υψηλό-βαθμοι πρίγκιπες από τους ιερούςτόπους του Ισλάμ, Μέκκα και Μεδί-να, ενώ είχαν και κέρδη από μίζεςστις κρατικές εργολαβίες”.5 Το τα-ρακούνημα στους πλούσιους δίνειτο μήνυμα ότι θα σφίξουν τα λουριάκαι ότι δεν μένει κανείς στο απυρό-βλητο, ενώ την ίδια στιγμή κλείνειτο μάτι στον σαουδαραβικό πληθυ-σμό που φυσικά ξέρει πώς απέκτη-σαν τους ουρανοξύστες και τα ιδιω-τικά τους τζετ οι κρατούμενοι τουΜμΣ.

Παράλληλα, ο ΜμΣ τρέχει και μιαδιεθνή εκστρατεία αλλαγής της ει-κόνας της Σαουδικής Αραβίας.Όπως γράφαμε στην Εργατική Αλ-ληλεγγύη: “Στα τέλη Οκτώβρη η Σα-ουδική Αραβία κέρδισε χώρο στιςειδήσεις επειδή έγινε η πρώτη χώραπου πολιτογράφησε ένα ρομπότ, τηΣοφία. Στα τέλη Σεπτέμβρη ταΜΜΕ είχαν ξανά θετικές ειδήσειςαπό το Ριάντ. Οι γυναίκες, που ζουνσε καθεστώς παρόμοιο με χαρακτη-ριστικά απαρτχάιντ, θα αποκτήσουναπό τον Ιούνη του 2018 το δικαίωμανα οδηγούν. Δεν ξέρουμε τι άλληευφάνταστη ιστορία είχαν προγραμ-ματισμένη να μας ταΐσουν στα τέληΝοέμβρη, ίσως κάποιο οικολογικόπάρκο με πλατάνια στο κέντρο τηςαραβικής ερήμου”.6 Πέσαμε έξωστην πρόβλεψη. Στα μέσα Νοέμβρηη είδηση ήταν ότι νομιμοποιήθηκε ηγιόγκα και στα τέλη Δεκέμβρη ότιθα επιστρέψουν τα σινεμά.

Πέρα από την υποκρισία θα πρέ-πει να δούμε όλες αυτές τις αλλαγέςστο φως των πιέσεων που δέχεται οσαουδαραβικός καπιταλισμός. Καιχρειάζεται να ξεκινήσουμε από τοξεκαθάρισμα ότι πρόκειται για ένανδυναμικό καπιταλισμό και όχι γιαένα “κράτος - εισοδηματία” που ζεισαν παράσιτο μόνο χάρη στο πετρέ-λαιο και την ιμπεριαλιστική στήρι-ξή.7 Σίγουρα η βάση είναι το πετρέ-λαιο που ανακαλύφθηκε στα τέλητης δεκαετίας του ‘30. Νωρίτερα, ηβρετανική αυτοκρατορία λίγη σημα-σία έδινε στις ερήμους της χερσονή-

σου, ενδιαφερόμενη περισσότερογια τα λιμάνια του Κόλπου που τηςεξασφάλιζαν τον έλεγχο μέχρι τηνΙνδία και για το εμπόριο μαργαρι-ταριών. Οι αλλαγές στον καπιταλι-σμό μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμοέφεραν το πετρέλαιο στο κέντροτου ενδιαφέροντος και η οικογένειαΣαούντ που είχαν αυτοχριστεί βασι-λιάδες τη δεκαετία του ‘20 βρέθη-καν να κάθονται πάνω σε κάποιααπό τα μεγαλύτερα κοιτάσματα τουκόσμου. Οι οχτώ εταιρείες που εί-χαν τον έλεγχο σε ολόκληρο το πε-τρέλαιο του Κόλπου έδιναν ένα μι-κρό μέρος από τα κέρδη στο κράτοςκαι δεν έκαναν ούτε τη διύλιση στηνπεριοχή. Όμως αυτά άλλαξαν. Το1960 ιδρύεται ο ΟΠΕΚ (Οργανι-σμός των Πετρελαιοπαραγωγώνκρατών) για να συντονίσει τα συμ-φέροντα των κρατών απέναντι στιςεταιρείες. Οι αντιαποικιακοί αγώ-νες της δεκαετίας του ‘50 και του ‘60επηρεάσαν με δυο τρόπους. Πρώτονοι Άγγλοι αναγκάστηκαν να εγκα-ταλείψουν την περιοχή και κάποιοςέπρεπε να εγγυηθεί τη σταθερότη-τα. Στη θέση της αποικιοκρατίας, οιΗΠΑ ακολουθούν την στρατηγικήτης οικοδόμησης πιστών συμμάχων -και η Σαουδική Αραβία αναδει-κνύεται σε έναν από αυτούς. Δεύτε-ρον ο φόβος της εθνικοποίησης χω-ρίς καμιά αποζημίωση είχε ανοίξειαπό τον Μοσαντέκ στο Ιράν το ‘51και συνεχίστηκε από το Νάσερ το‘56. Στην ίδια τη Σαουδική Αραβίαυπήρχαν φωνές σε αυτή την κατεύ-θυνση.8 Η λύση που ακολουθήθηκεήταν σιγά σιγά να περάσει ένα μέ-ρος του ελέγχου της Αράμκο (πουήταν σε αμερικανικά χέρια) στη βα-σιλική οικογένεια, από 25% το 1973στο 100% το 1980.

Η Σαουδική Αραβία εντάχθηκεστον παγκόσμιο καπιταλισμό όχιμόνο μέσα από την κυκλοφορία τουπετρελαίου αλλά και μέσα από τηνκυκλοφορία του χρήματος πουέβγαζε απ’ το πετρέλαιο. Στην πα-γκόσμια οικονομική κρίση του ‘73και ό,τι ακολούθησε έπαιξαν σημα-ντικό ρόλο τα “πετροδολάρια”, δη-λαδή το χρήμα που προερχόταν από


ΤΑ ΚΑΤΩ


την πώληση του πετρελαίου και βρι-σκόταν κατατεθειμένο σε δυτικέςτράπεζες. Μετά την κρίση οι ΗΠΑαγκαλιάζουν ακόμη πιο σφιχτά τηΣ. Αραβία, της εγγυώνται την“ασφάλεια” και τα σαουδαραβικάπετροδολάρια βρίσκουν το δρόμοτους προς την Ομοσπονδιακή Τρά-πεζα των ΗΠΑ.

Όμως στις δεκαετίες που έχουνμεσολαβήσει η Σαουδική Αραβίαμετατράπηκε σε ένα κέντρο συσσώ-ρευσης όλου αυτού του κεφαλαίου.Ιδίως τα χρόνια της δεκαετίας του2000 οι τιμές του πετρελαίου έπια-σαν ταβάνι και σήμανε μπουμ γιατον Περσικό Κόλπο. Τα κατασκευα-στικά έργα στη Μέση Ανατολή το2006 έφτασαν το ένα τρισεκατομμύ-ριο δολάρια, ένα τρίτο των έργωνολόκληρου του πλανήτη.9 Οι κατα-σκευαστικές εταιρείες με έδρα τηΣαουδική Αραβία ή τις χώρες πουβρίσκονται σε στενή συνεργασία(κυρίως τα Εμιράτα) είχαν καιέχουν τον πρώτο λόγο. Το 2005 η οι-κοδομή και η μεταποίηση έφτασαννα απασχολούν 50% της εργατικήςτάξης στη Σαουδική Αραβία. Καιδίπλα στην πετροχημική βιομηχανία(που απλώνεται από την παραγωγήπλαστικών μέχρι λιπάσματα), ανά-πτυξη στις τηλεπικοινωνίες, αερο-δρόμια - κόμβοι για όλο τον πλανή-τη, αλλά και πληροφορική καιΜΜΕ. Οι φωτογραφίες από το Ριά-ντ ή από το Άμπου Ντάμπι μοιάζουνβγαλμένες από φουτουριστικό μυθι-στόρημα και καταγράφουν την αλ-λαγή που έχει σημάνει η ανάπτυξη

του καπιταλισμού στην αραβικήχερσόνησο. Στην Τζέντα χτίζεται οπρώτος ουρανοξύστης στην ιστορίαπου θα ξεπεράσει σε ύψος το έναχιλιόμετρο. Σε κοινωνικό επίπεδο,πρόκειται για εντελώς διαφορετικέςχώρες σε σχέση με δυο γενιές πίσω.Το 1950 η Σ. Αραβία είχε 3 εκατομ-μύρια πληθυσμό. Σήμερα έχει 32.Και από κοινωνίες νομαδικές καιαγροτικές, σήμερα ο Κόλπος έχειαπό τα μεγαλύτερα ποσοστά αστι-κοποίησης στον κόσμο - σχεδόνόλοι ζουν στις πόλεις.

Όλη αυτή η πορεία προς τα μπροςβρίσκεται αντιμέτωπη με τρεις πιέ-σεις. Πρώτον το πώς θα συνεχιστείη συσσώρευση, ιδιαίτερα στην πε-ρίοδο της παγκόσμιας οικονομικήςκρίσης. Δεύτερον το πώς θα αντιμε-τωπίσει τους ανταγωνισμούς. Πίσωαπό τη μόδα των θρησκευτικώναναλύσεων (σουνίτες εναντίον σιι-τών) η αντιπαράθεση με το Ιράνέχει στη βάση της το ποιος θα ελέγ-ξει τις αγορές της περιοχής. Τρίτοντο φόβο της επανάστασης.

Ας ξεκινήσουμε από το τελευταίο.Η Σαουδική Αραβία υπήρξε το κέ-ντρο της αντεπανάστασης για τηδιαδικασία που ξεκίνησε από τηνΤυνησία το 2011. Εκεί κατέφυγε οΜπεν Αλί, εκεί και ο Μουμπάρακ,εκεί και ο Σάλεχ. Τα σαουδαραβικάτανκς έπνιξαν την επανάσταση τουΜπαχρέιν στο αίμα, με σαουδαρα-βικό χρήμα στήθηκε στα πόδια τουτο καθεστώς Σίσι που ματοκύλισετην Αίγυπτο και γέμισε τις φυλακέςμε αγωνιστές. Και για τη μετατροπή

της συριακής επανάστασης σε εμφύ-λιο έβαλε σημαντική πλάτη η Σαου-δική Αραβία. Η φωτιά της εξέγερ-σης στους δρόμους του Κάιρου έγι-νε κρύος ιδρώτας στα παλάτια τουΡιάντ. Η άλλη πλευρά του φόβουήταν η αίσθηση προδοσίας πουένιωσαν οι σαουδάραβες ηγέτεςόταν ο Ομπάμα εγκατέλειψε τονΜουμπάρακ στην τύχη του και προ-σπάθησε σε πρώτο στάδιο να χτίσειγέφυρες με τις πολιτικές δυνάμειςπου έβγαιναν μέσα από την επανά-σταση. Η βασιλική οικογένεια ένιω-σε ότι ανά πάσα στιγμή το μεγάλοαφεντικό μπορεί να την εγκαταλεί-ψει κι αυτήν στην τύχη της. Ο τρό-πος με τον οποίο οργανώθηκε η ει-σβολή και η σφαγή στο Μπαχρέινήταν ένα μήνυμα και προς την Ουά-σινγκτον ότι υπάρχει κι αυτός οδρόμος για να σταματάνε οι επανα-στάσεις. Η εξέγερση έφτασε όντωςμέσα στη Σαουδική Αραβία, με δια-δηλώσεις που είχαν επίκεντρο τηνΑνατολική Επαρχία και συνδέθη-καν με ένα δημοκρατικό κίνημα καιστο ίδιο το Ριάντ. Τελικό επεισόδιοεκείνου του γύρου ήταν ο αποκεφα-λισμός ενός από τους πνευματικούςηγέτες της εξέγερσης, του σεΐχηΝιμρ αλ-Νιμρ μαζί με άλλους 46“εγκληματίες” το Γενάρη του 2016.10

Η ανησυχία για το μέλλον της οι-κονομικής ανάπτυξης σχετίζεται καιμε το φόβο της επανάστασης. Απότη Σαουδική Αραβία προερχόταν οΜπιν Λάντεν, Σαουδάραβες ήταν οι15 από τους 19 της επίθεσης στουςδίδυμους πύργους. Εκείνη η γενιά

Εικόνες φρίκης στην Υεμένηαπό σαουδαραβικούςβομβαρδισμούς.


σπουδαγμένων παιδιών της σαουδα-ραβικής αστικής τάξης είχε ανδρω-θεί πολιτικά με τον πόλεμο του Αφ-γανιστάν, είδε τους “ιερούς τόπους”της Σαουδικής Αραβίας να φιλοξε-νούν αμερικάνικα στρατεύματα με-τά τον πόλεμο του Κόλπου, και τουςπτυχιούχους της να φεύγουν στοεξωτερικό ως μόνη λύση για ναβρουν δουλειά. Σήμερα δεν είναιμόνο οι πρίγκιπες που ζητούν διέξο-δο. Πάνω από 50% του πληθυσμούείναι κάτω των 25 ετών, με ανεργίαστο 13% και δίπλα μια μεγάλη δε-ξαμενή κυρίως μεταναστών εργα-τών. Πριν από την κρίση πάνω από85% των μεταναστών εργατών απόΠακιστάν, Μπανγκλαντές και ΣριΛάνκα βρίσκονταν στις χώρες τουΚόλπου.11 Η πτώση των τιμών τουπετρελαίου έκανε πιο επιτακτικήτην ανάγκη για απεξάρτηση από τιςπρώτες ύλες και περισσότερες καιπιο ποικίλες επενδύσεις. Σ’ αυτέςτις ανάγκες προσπαθεί να απαντή-σει το “Όραμα 2030” (ένας οδικόςχάρτης για τις αλλαγές που πρέπεινα γίνουν στη χώρα) που διαφημί-ζουν ο Σαλμάν κι ο ΜμΣ.12 Τα γυ-ναικεία δικαιώματα προβάλλονταιμε κεντρικό ρόλο σε αυτό το σχε-διασμό, αφενός γιατί δημιουργείται“άσχημη εικόνα για τη χώρα”, αλλάκαι γιατί μπαίνει στόχος να ανέβει ηγυναικεία συμμετοχή από το 22%στο 30% του εργατικού δυναμικού.Ένας καπιταλισμός που προσπαθείνα διευρύνει την εγχώρια παραγω-γική του βάση δεν έχει την πολυτέ-

λεια να αφήνει το μισό πληθυσμόστο σπίτι για λόγους “παράδοσης”.Ωστόσο, κι επειδή η προπαγάνδατης ισλαμοφοβίας αξιοποιεί κάθεπαρεξήγηση, ας θυμηθούμε πως ταθρησκευτικά αστυνομικά μέτρα κα-τά των γυναικών στη ΣαουδικήΑραβία δεν έχουν τις ρίζες τους στοβαθύ μεσαίωνα, αλλά αρκετά πρό-σφατα. Ως τα μέσα της δεκαετίαςτου ‘80 για παράδειγμα υπήρχαν γυ-ναίκες που οδηγούσαν. Ήταν ο πα-νικός από την επανάσταση στο Ιράντο ‘79 που προκάλεσε τη στροφήστην πιο σκοταδιστική εκδοχή τουΙσλάμ. Τώρα ο ΜμΣ έχει το θράσοςνα παρουσιάζει το πλέον στοιχειώ-δες γυναικείο δικαίωμα να έρχεταιμαζί με τα ιπτάμενα αυτοκίνητα απότο μακρινό μέλλον, με τον ίδιο στορόλο του κομιστή.

Σε πρώτη φάση πάντως, η οικονο-μική στροφή σημαίνει περικοπές,επιβολή για πρώτη φορά ΦΠΑ καιιδιωτικοποιήσεις. Το μεγάλο πλάνοείναι η ιδιωτικοποίηση μέρους τηςίδιας της Αράμκο. Το παλάτι βλέπειτον κίνδυνο αντί να λυθούν να δημι-ουργηθούν προβλήματα, κι έτσι οΣαλμάν τώρα προσπαθεί να επιβρα-δύνει την κατάσταση, μεταφέρονταςτο στόχο για το έλλειμμα από το2020 στο 2023.13 Έκοψε επιδόματατων δημόσιων υπάλληλων το Σε-πτέμβρη του ‘16 και τα επανέφερετον Απρίλη του ‘17.14

Και πλάι σε όλα αυτά, ο υποϊμπε-ριαλιστικός ανταγωνισμός με τοΙράν σημαίνει πως η Σαουδική Αρα-

βία έχει μετατραπεί στο δεύτερο με-γαλύτερο εισαγωγέα εξοπλισμώνστον πλανήτη.15 Η τελευταία συμ-φωνία του Τραμπ αποτελεί τη μεγα-λύτερη πώληση αμερικάνικωνόπλων στην ιστορία των ΗΠΑ (350δισ.). Από αυτή την τεράστια πίτατρώνε οι μεσάζοντες και οι έμποροιβλημάτων του Καμμένου. Με μίζεςή χωρίς μίζες αυτή η πίτα είναιφτιαγμένη από τα 20 εκατομμύριαπεινασμένων της Υεμένης και απότους μάρτυρες της αραβικής άνοι-ξης. Όχι μόνο δεν έχουμε κανένασυμφέρον από τις μπίζνες με τη Σα-ουδική Αραβία, αλλά αντίθεταέχουμε πολλά να κερδίσουμε αν ηεπιθετικότητα της νέας σαουδαρα-βικής ηγεσίας αποδειχθεί γρήγοραυπερβολικά φιλόδοξη και οι φόβοιτης γίνουν πραγματικότητα. Η απο-σταθεροποίηση στο κέντρο της αρα-βικής αντεπανάστασης είναι καλήεξέλιξη για τους εργάτες σε όλο τονκόσμο. �

Σημειώσεις1. “Trump Nominee Concedes Saudi Siege of Yemen

Could Be Violating U.S. Law”, Foreign Policy 19Δεκέμβρη.

2. “Mohammed bin Salman’s ill-advised ventures haveweakened Saudi Arabia’s position in the world”,Independent 15 Δεκέμβρη.

3. tinyurl.com/y9qcg3sy

4. tinyurl.com/y8cquybf

5. “Saudi-Iran rivalry is behind new turmoil”, SocialistWorker 15 Νοέμβρη.

6. “Σαουδική Αραβία: Αποσταθεροποίηση”, ΕργατικήΑλληλεγγύη 15 Νοέμβρη

7. Το βιβλίο του Adam Hanieh, Capitalism and Class inthe Gulf Arab States (Καπιταλισμός και Τάξη στα αρα-βικά κράτη του Κόλπου, Palgrave, Νέα Υόρκη 2011)δίνει μια συντριπτική απάντηση στα υπολείμματααυτών των θεωριών που είχαν αρκετή πέραση στηνσταλινική αριστερά, παρουσιάζοντας και εμπειρικά τηδραστηριότητα των μεγάλων καπιταλιστών τουΚόλπου.

8. Υπουργός πετρελαίου ‘60 - ‘62 ήταν ο ΑμπντουλάχΤαρίκι, για ευνόητους λόγους γνωστός και ως “κόκκι-νος Σεΐχης” (Adam Hanieh, σ. 38, 40).

9. Adam Hanieh, σ. 110

10. “Σαουδική Αραβία: Οι εκτελεστές της ΑραβικήςΆνοιξης”, Εργατική Αλληλεγγύη 4 Γενάρη 2016.

11.Adam Hanieh, σ. 177

12.vision2030.gov.sa

13. “Saudis boost spending, slow austerity drive in 2018budget”, Reuters 19 Δεκέμβρη.

14. “Saudi Arabia, a kingdom under transformation”, GulfNews 17 Δεκέμβρη.

15.Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την ΕιρήνηΣτοκχόλμης (tinyurl.com/yd83vhof)


ΤΑ ΚΑΤΩ

Επίσκεψη Τραμπ στη Σαουδική Αραβία.


Τα ξημερώματα της 15ηςΝοέμβρη μια πολύ δυνα-τή νεροποντή που κατέ-βαζε τεράστιους όγκους

νερού και λάσπης πλημμύρισε τηνεργατούπολη της Μάνδρας, στέλνο-ντας στο θάνατο 23 ανθρώπους.Εκατοντάδες φτωχός κόσμος είδετα σπίτια του να καταστρέφονται σελίγα λεπτά. Δρόμοι μετατράπηκανσε ορμητικούς χείμαρρους, μαγα-ζιά, σχολικά κτήρια, γεφύρια, υπο-δομές και δίκτυα κατέρρευσαν ήθάφτηκαν σε τόνους λάσπης. Γιαπολλές μέρες όλη η περιοχή ήτανχωρίς ηλεκτρικό ρεύμα και πόσιμονερό. Τα σχολεία έκλεισαν για βδο-μάδες. Η έμπρακτη αλληλεγγύηστους πληγέντες από τα εργατικάσωματεία, τις μεταναστευτικές κοι-νότητες, τις ομάδες συμπαράστα-σης, ήταν η βασική πηγή βοήθειαςπου προσπαθούσε να καλύψει τηνέλλειψη της κρατικής στήριξης πουέφτανε με το σταγονόμετρο και στη-ριζόταν σχεδόν αποκλειστικά στην

αυτοθυσία των εργαζόμενων τουΕΚΑΒ, του Θριάσιου νοσοκομείου,της ΕΥΔΑΠ, της πυροσβεστικής,των δήμων.

Η Μάνδρα αποτελεί τμήμα του πο-λεοδομικού συγκροτήματος της πρω-τεύουσας –απέχει από την πλατείαΣυντάγματος περίπου 20 χιλιόμετρα,όσο και η Εκάλη. Τα «ακραία καιρι-κά φαινόμενα» –αποτέλεσμα της κλι-ματικής αλλαγής– χτυπούν στον ίδιοβαθμό και τις δυο περιοχές. Η φονι-κή αιτία, όμως, που θρηνούμε νε-κρούς από πλημμύρες στις εργατο-γειτονιές της Μάνδρας –ή του Μο-σχάτου, του Ρέντη, του Περιστεριού,της Νίκαιας παλιότερα– και όχι στις«κηπουπόλεις» της Φιλοθέης, τουΠαλιού Ψυχικού και της Εκάλης, εί-ναι οι ανάλγητες ταξικές επιλογέςενός συστήματος που μόνη προτεραι-

ότητα έχει το κυνήγι του κέρδους. Στο Θριάσιο, τα μοντέρνα συ-

γκροτήματα logistics και η ΑττικήΟδός (καμάρια όλων των πρόσφα-των κυβερνήσεων) είναι σε απόστα-ση αναπνοής από τις εργατογειτο-νιές και τα μπαζωμένα ρέματα τηςΜάνδρας. Μπορεί η εικόνα να μηνείναι ακριβώς η ίδια σε όλο το Λε-κανοπέδιο, αλλά τα προβλήματα εί-ναι. Ρέματα που καλύφτηκαν ή προ-γραμματίζεται να καλυφθούν με τηδικαιολογία μιας δήθεν «ανάπλα-σης». Ελεύθεροι χώροι –όσοι απέ-μειναν– που αποδίδονται στο ιδιωτι-κό κεφάλαιο για ανέγερση φαραω-νικών κτηριακών συγκροτημάτωνεμπορικών κέντρων, καζίνο, «συνε-δριακών» και «πολιτιστικών» κέ-ντρων –όπως του Λάτση στο παλιόαεροδρόμιο του Ελληνικού ή του


ΜΑΝΔΡΑ η κρίση της ΑττικήςΣτην τραγωδία της Μάνδρας συμπυκνώθηκαν οι καταστροφικές

επιλογές της καπιταλιστικής ανάπτυξης, όπως αναλύουν

η Δήμητρα Κυρίλλου και ο Κώστας Πίττας.

Συνεργεία της Πακιστανικής Κοινότηταςβοηθούν πλημμυροπαθείς στη Μάνδρα.


Ιδρύματος Νιάρχου στον παλιό ιπ-πόδρομο στην Καλλιθέα. Μια παρα-λιακή ζώνη στο Σαρωνικό που όλοκαι περισσότερο γίνεται απροσπέ-λαστη ή απαγορευτικά ακριβή γιατον απλό κόσμο. Οδικοί άξονες τα-χείας κυκλοφορίας που χωρίζουνγειτονιές και ανθρώπους χωρίς κα-μιά δυνατότητα φυσικής επικοινω-νίας. Πάρκα, από τα λίγα που υπάρ-χουν, που αποψιλώνονται για κατα-σκευή ποδοσφαιρικών γηπέδων γιατους κάθε λογής Μελισσανίδηδες.

Είναι φανερό ότι όταν στο τέλοςαυτού του καταλόγου «κάνουν τα-μείο» στα υπουργεία και την Περι-φέρεια Αττικής, δεν υπάρχουν λε-φτά για αντιπλημμυρικά έργα, νο-σοκομεία, μαζικές συγκοινωνίες καικάθε λογής υπηρεσίες που εξυπηρε-τούν τις πραγματικές ανάγκες τουαπλού κόσμου: στο Θριάσιο υπάρ-χει μόνο ένα νοσοκομείο –με μεγά-λες ελλείψεις προσωπικού όπως όλατα νοσοκομεία– για μια περιοχήπολλών τετραγωνικών χιλιομέτρωναπό τις πιο φτωχές του Λεκανοπέδι-ου.

Οι ταξικές επιλογές με βάση τιςοποίες εξελίχθηκε αυτή η φονική«ανάπτυξη» της Αττικής καταστρέ-φουν τις ζωές της εργατικής τάξης.Αυτή τη διαπίστωση για τις μεγα-λουπόλεις έκαναν πάνω από ενάμι-ση αιώνα πριν οι κλασικοί του μαρ-ξισμού μελετώντας την κατάστασηστις μητροπόλεις του καπιταλισμούκαι τις εργατογειτονιές τους.

Ο Ένγκελς και οι εργατογειτονιές

«Όταν όμως η τάξη που κατέχειτην πολιτική και κοινωνική εξουσίακαταδικάζει εκατοντάδες προλετά-ριους σε μια τέτοια κατάσταση πουαναγκαστικά είναι εκτεθειμένοι σ’έναν πρόωρο και ανώμαλο θάνατο,όταν αφαιρεί από χιλιάδες όντα τααπαραίτητα μέσα ύπαρξης, επιβάλ-λοντάς τους συνθήκες ζωής τέτοιεςπου τους γίνεται αδύνατο να επι-βιώσουν, όταν τους αναγκάζει με τοισχυρό χέρι του νόμου να παραμέ-νουν σ’ αυτή την κατάσταση ώσπουν’ ακολουθήσει ο θάνατος, όταν πο-

λύ καλά γνωρίζει ότι αυτές οι χιλιά-δες τα όντα θα γίνουν θύματα αυ-τών των συνθηκών ύπαρξης, κιωστόσο τις αφήνει να υπάρχουν, τό-τε πρόκειται για μια δολοφονία…που δεν μοιάζει δολοφονία γιατίδεν βλέπουμε τον δολοφόνο, γιατί οδολοφόνος φαίνεται να είναι όλοικαι κανένας, γιατί ο θάνατος τουθύματος φαίνεται φυσικός».1

Το παραπάνω απόσπασμα από τοβιβλίο του Ένγκελς Η κατάστασητης εργατικής τάξης στην Αγγλίαγράφτηκε πάνω από 170 χρόνιαπριν, αλλά είναι εξίσου –αν όχι πε-ρισσότερο– επίκαιρο σήμερα. Σταμέσα του 19ου αιώνα, καθώς ο κα-πιταλισμός αναπτυσσόταν ραγδαία,ο Μαρξ κι ο Ένγκελς διαπίστωνανότι, ακριβώς επειδή είναι ένα σύ-στημα που στον πυρήνα του έχειταυτόχρονα την εκμετάλλευση καιτον ανταγωνισμό, έχει την τάση ναυπονομεύει την ίδια τη διαδικασίαπάνω στην οποία στηρίζεται κάθεμορφή ανθρώπινης κοινωνίας, δη-λαδή την αλληλεπίδραση με τη φύ-ση. Όμως, όπως έλεγαν, «τα γεγο-νότα μάς θυμίζουν σε κάθε βήμα,πως δεν κυριαρχούμε καθόλου πά-νω στη φύση όπως ένας κατακτητήςπάνω σ’ έναν ξένο λαό, αλλά πωςανήκουμε στη φύση με τη σάρκα, τοαίμα και το μυαλό μας, πως είμαστεμέσα της».2

Μπορεί ο Ένγκελς να μην μπο-ρούσε να προβλέψει το 1845 την πιοδραματική εκδήλωση της καταστρο-φικής τάσης του καπιταλισμού προςτο περιβάλλον σε παγκόσμια κλίμα-κα, δηλαδή την κλιματική αλλαγή,αλλά περιγράφει και αναλύει με

προφητικό τρόπο τις καταστροφικέςπεριβαλλοντικές επιπτώσεις της τυ-φλής αυτοεπέκτασης του κεφάλαιουκαι τις τραγικές συνέπειές τους στιςεργατογειτονιές των πόλεων όπως«το Μπράντφορντ που βρίσκεταιστις όχθες ενός μαυρισμένου από τοκάρβουνο, δυσώδους μικρού ποτα-μιού και είναι τυλιγμένο σε ένα σύν-νεφο καπνού... Στο Λονδίνο», συνε-χίζει, «είναι αδύνατο να φανταστείκανείς την ακανόνιστη συσσώρευσητων σπιτιών που στοιβάζονται, μεόλη τη σημασία της λέξης, το έναπάνω στο άλλο, γεγονός που προκα-λεί καθαρή πρόκληση για κάθε ορ-θολογιστική αρχιτεκτονική», αφούτα πάντα κτίζονται «σε σημείο πουνα μην μένει ούτε ένας πόντος κε-νός ανάμεσα στα σπίτια…».3

Στην Κατάσταση της εργατικήςτάξης στην Αγγλία ο Ένγκελς δεί-χνει, ότι μέσα στον καπιταλισμόυπάρχει μια διπλή συγκεντρωτικήτάση: η συγκέντρωση του πληθυ-σμού συνοδεύει τη συγκέντρωση τουκεφάλαιου. «Αντιλαμβάνεται τις πό-λεις σαν αποτέλεσμα του γεγονότοςότι η αστική τάξη κατέχει το κεφά-λαιο, δηλαδή τα μέσα παραγωγής,τα χρησιμοποιεί και καθορίζει τιςσυνθήκες της πιο προσοδοφόρας,δηλαδή επικερδούς γι’ αυτήν, χρή-σης τους. Με βάση αυτή τη διαπί-στωση φέρνει στο άπλετο φως τηφρίκη και τις αντιθέσεις της πολεο-δομικής πραγματικότητας στον κα-πιταλισμό, τον πλούτο και τη φτώ-χεια δίπλα δίπλα, τη λαμπρότητακαι την ασχήμια».4

Το πώς διαμορφώνονται οι πόλειςστον καπιταλισμό, το τι πολιτικές


ΤΑ ΚΑΤΩ

Από την Πανεργατική απεργία στις 14 Δεκέμβρη.


επιλογές γίνονται από τις κυβερνή-σεις, το τι οικιστικοί και συγκοινω-νιακοί σχεδιασμοί εφαρμόζονται, τοποια έργα έχουν προτεραιότητα καιποια μένουν στα συρτάρια και δενυλοποιούνται ποτέ, όλα αυτά πουορίζουν τη ζωή εκατομμυρίων εργα-τριών και εργατών όχι μόνο μέσαστο χώρο εργασίας, αλλά και στοσπίτι, στη γειτονιά, στη μετακίνηση,καθορίζονται σε τελική ανάλυσηαπό «την πιο επικερδή» –ανάλογαμε την εποχή– χρήση της γης για τηνάρχουσα τάξη.

Ο Ένγκελς περιγράφει ζωντανάαυτή την πραγματικότητα όταν διη-γείται το πώς: «Μια μέρα συζητού-σα στο Μάντσεστερ μ’ έναν από αυ-τούς τους αστούς για την αξιοθρή-νητη και άθλια οικοδόμηση, για τηντρομακτική κατάσταση των εργατι-κών συνοικιών και δήλωνα ότι ποτέμου δεν είχα δει μια τόσο κακοκτι-σμένη πόλη. Ο άνθρωπος με άκουσεήρεμα και, στη γωνιά του δρόμουόπου με άφησε, μου δήλωσε: ‘Καιπαρόλα αυτά, εδώ κερδίζονται κο-λοσσιαίες περιουσίες. Εις το επανι-δείν, κύριε’».5

Οι πολεοδομικές προτεραιότητεςτων κυρίαρχων τάξεων δεν περιορί-ζονται ‘μόνο’ στα άμεσα οικονομικάοφέλη, αλλά επεκτείνονται και σεπολιτικές επιλογές που στοχεύουνκαι στο τσάκισμα της εργατικήςαντίστασης απέναντι σε αυτές τιςκαταστροφικές προτεραιότητες.Από την ίδια τη θέση τους στον κα-πιταλισμό, οι πόλεις γίνονται εστίεςταξικής πάλης, και γι’ αυτό η άρχου-σες τάξεις φτάνουν μέχρι και να ξα-νασχεδιάζουν τις πόλεις τους προ-σπαθώντας να εμποδίσουν μελλο-ντικές εξεγέρσεις. Σ’ ένα άλλο βι-βλίο του, Το ζήτημα της κατοικίας, οΈνγκελς γράφει για το πώς τηνεπομένη της επανάστασης του 1848στο Παρίσι, ο βαρόνος Οσμάν ανέ-λαβε να ξανακτίσει την πρωτεύουσατης Γαλλίας. Έφτιαξε μεγάλες λεω-φόρους αρκετά φαρδιές ώστε ναεπιτρέπουν την επέλαση του ιππι-κού και να δυσκολεύουν το στήσιμοοδοφραγμάτων, αλλά ταυτόχροναισοπέδωσε ολόκληρες περιοχές πουήταν σύμβολα επαναστατικής παρά-

δοσης ενώ σχεδίασε την πόλη έτσιώστε «να είναι ορατά τα κτίρια-σύμ-βολα της κεντρικής εξουσίας».6

Με ένα διαλεκτικό τρόπο ο Έν-γκελς βλέπει την καπιταλιστική πό-λη σαν χώρο που διαμορφώνει γιατην εργατική τάξη συνθήκες αλλο-τρίωσης, αλλά και συνθήκες συλλο-γικής αντίστασης. Από τη μια πλευ-ρά, «αυτές οι εκατοντάδες χιλιάδεςτα πρόσωπα που συνθλίβονται καισυνωθούνται δεν είναι μήπως όλοιτους άνθρωποι που διαθέτουν τοίδιο συμφέρον στην αναζήτηση τηςευτυχίας;… Κι ωστόσο, αυτοί οι άν-θρωποι διασταυρώνονται τρέχο-ντας, σαν να μην έχουν τίποτα κοινόμεταξύ τους… Η αποσύνθεση τηςανθρωπότητας σε μονάδες, αυτή ηεξατομίκευση του κόσμου έχει προ-ωθηθεί εδώ στο ακρότατο όριότης». Από την άλλη, όμως, «οι μεγά-λες πόλεις είναι οι εστίες του εργα-τικού κινήματος, εκεί που οι εργά-τες αρχίζουν να σκέπτονται πάνωστην κατάστασή τους και να παλεύ-ουν. Εκεί εκδηλώνεται η αντίθεσηανάμεσα στο προλεταριάτο και τηναστική τάξη, απ’ αυτές προήλθαν οιεργατικές ενώσεις και ο σοσιαλι-σμός».7

Ο Ένγκελς με τις αναλύσεις τουτόσο για τον καπιταλισμό, όσο καιγια τις συνέπειές του στο περιβάλ-λον και τη ζωή των ανθρώπων στιςμεγαλουπόλεις, προσφέρει το βασι-κό πλαίσιο για να κατανοήσουμεποιος ευθύνεται για τη συνολικήυποβάθμιση των συνθηκών ζωήςστις εργατογειτονιές.

Η Αθήνα στο ΜεσοπόλεμοΌταν η Αθήνα ανακηρύχθηκε

πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελλη-νικού κράτους το 1834, ήταν μιαεπαρχιακή κωμόπολη δέκα χιλιά-δων κατοίκων και ο Πειραιάς έναασήμαντο λιμάνι. Όμως, στις αρχέςτου 20ου αιώνα ο πληθυσμός είχεπολλαπλασιαστεί. Η αστική πρω-τεύουσα ήταν ήδη μια πόλη έντονωνχωροκοινωνικών διαιρέσεων, όπουτα ανώτερα στρώματα κατοικούσανστο ανατολικό τμήμα της κεντρικήςπεριοχής και τα κατώτερα στρώμα-τα στο δυτικό τμήμα της πόλης, κο-

ντά στους τόπους εργασίας τους.Στις λαϊκές γειτονιές ως τη δεκαετίατου 1920 δεν υπήρχε εκτεταμένηυδροδότηση, ούτε αποχετευτικό δί-κτυο, ούτε σύστημα περισυλλογήςομβρίων υδάτων. Το 1896 μια κα-ταιγίδα πλημμύρισε το Μοσχάτο καιτο Ρέντη: καταστράφηκαν σπίτιακαι πνίγηκαν δεκαεπτά άτομα.8

Η μεγάλη καμπή ωστόσο στην πο-λεοδομική-οικιστική διαμόρφωσητης Αττικής ήρθε στον Μεσοπόλεμο.Δυο αλληλοσυνδεόμενοι παράγο-ντες είναι αυτοί που την καθόρισαν.Αφ’ ενός, οι κερδοσκοπικές στρατη-γικές του ελληνικού και ξένου κε-φάλαιου στα πλαίσια της ραγδαίαςκαπιταλιστικής ανάπτυξης της Ελ-λάδας τη συγκεκριμένη περίοδο (μετις τράπεζες να παίζουν κυρίαρχορόλο). Και αφ’ ετέρου, η εγκατά-σταση με το τέλος του Μικρασιατι-κού πολέμου το 1922, μισού εκατομ-μύριου προσφύγων στην Αττική, δι-πλασιάζοντας τον πληθυσμό της.

Η εμπλοκή κομματιών του ελληνι-κού κεφάλαιου στον τομέα των κα-τασκευών, μπορεί να αξιοποίησεκερδοφόρα τη φτώχεια και τις επεί-γουσες ανάγκες στέγασης της συ-ντριπτικής πλειοψηφίας των προ-σφύγων, όμως αποτελούσε μια συ-νολικότερη επιλογή. Το παράδειγματης «Σύμβασης Μακρή», ενός προ-γράμματος κατασκευής αυτοκινητο-δρόμων (1926) στο οποίο εμπλεκό-ταν πλήθος συμφερόντων, από διε-θνείς και ελληνικές τράπεζες μέχριτοπικές κατασκευαστικές εταιρείες,τσιμεντοβιομηχανίες κλπ, είναι χα-ρακτηριστικό.

Ο Παυσανίας Μακρής, έναςεμπορικός αντιπρόσωπος του βρε-τανικού πετρελαϊκού κολοσσούShell, «ανέλαβε το ρόλο μεσάζονταανάμεσα στο κράτος και έναν ευρύ-τερο επιχειρηματικό συνασπισμό(Shell, αγγλικοί τραπεζικοί όμιλοι,Εθνική Τράπεζα, ελληνικές κατα-σκευαστικές εταιρείες) που άρθρω-νε τα συμφέροντά του γύρω από τοτρίπτυχο βενζίνη-αυτοκίνητο-κατα-σκευή… Οι εκρηκτικές πληθυσμια-κές και οικονομικές ανακατατάξειςτης περιόδου, οι οποίες συνοδεύτη-καν από τη σταδιακή αύξηση της κυ-



κλοφορίας του αυτοκινήτου δημι-ούργησαν τις λειτουργικές ανάγκεςγια την επέκταση του οδικού δικτύ-ου, ενώ η κατασκευή του αναδεί-χθηκε σε προνομιακό πεδίο επένδυ-σης κεφαλαίων… Το πρόγραμμαεθνικής οδοποιίας προωθήθηκε απόαυτόν τον επιχειρηματικό όμιλο σεκενό κρατικού προγραμματισμού.Το συγκεκριμένο εγχείρημα απέ-κτησε ιδιαίτερη σημασία και για τημετέπειτα εξέλιξη του κατασκευα-στικού τομέα της χώρας».9

Στα πλαίσια αυτής της «νέας» επι-χειρηματικής δραστηριότητας τουελληνικού καπιταλισμού στο χώροτων κατασκευών, «αξιοποιήθηκαν»και οι πρόσφυγες. Οι πρώτοι τέσσε-ρις μεγάλοι προσφυγικοί οικισμοίπου κατασκεύασε το Ταμείο Περι-θάλψεως Προσφύγων εκτός της πο-λεοδομικής ζώνης της Αθήνας (Και-σαριανή, Νέα Ιωνία, Βύρωνα καιΚοκκινιά) και οι επόμενοι από τηνΕπιτροπή Αποκατάστασης Προσφύ-γων (Καλλιθέα, Δουργούτι και αλ-λού) –που φυσικά δεν προσφέρο-νταν δωρεάν, αλλά με ενοίκιο– προ-φανώς δεν επαρκούσαν για τη στέ-γαση των προσφύγων.

Η Εθνική Τράπεζα, εκμεταλλευό-μενη τις κρατικές διευκολύνσειςπου αφορούσαν τους προσφυγικούςοικισμούς, άρχισε να χορηγεί δά-νεια στους πρόσφυγες με δυσμενείςόρους. Τις ίδιες διευκολύνσειςέσπευσαν να εκμεταλλευτούν καιιδιωτικές επιχειρήσεις που, έχονταςστην κυριότητά τους μεγάλες εκτά-σεις γης εκτός πολεοδομικής ζώνης,πετύχαιναν την έγκριση ρυμοτομι-κών σχεδίων και έπειτα με δελεα-στικές διαφημίσεις στις εφημερίδεςπουλούσαν πανάκριβα αγρούς ήβραχότοπους ως οικόπεδα. Έτσιπροωθήθηκε ένα καθεστώς λαϊκήςιδιοκατοίκησης σε μικρά κτίσματαμέσω ενυπόθηκων δανείων που χο-ρηγούσε η Εθνική Τράπεζα.

Οι κυρίαρχες τάξεις συνέχισαν ναζουν στον δικό τους αυστηρά διαχω-ρισμένο κόσμο. Οι πρώτες πολυκα-τοικίες που εμφανίστηκαν στις κε-ντρικές συνοικίες της Αθήνας ήτανιδιόκτητες, προορίζονταν για τηναστική και μεγαλο-μεσαία τάξη και

διέθεταν θέρμανση, υδραυλικά,μπαλκόνια, ανέσεις αδιανόητες γιατην πλειοψηφία του κόσμου. Πα-ράλληλα δημιουργούνται οι πρότυ-πες «κηπουπόλεις» σε προνομιακέςθέσεις (Ψυχικό, Φιλοθέη, Εκάλη).

Η κατανομή αυτή δημιούργησεκαι την ντε φάκτο διαίρεση του τότεσυγκροτήματος της πρωτεύουσαςστη βιομηχανική-προλεταριακή δυ-τική πλευρά και την πιο “καλοστε-κούμενη” ανατολική, στην οποίαεγκαταστάθηκαν σταδιακά οι υπη-ρεσίες του τριτογενούς τομέα. Δενείναι τυχαίο ότι όλα σχεδόν τα νο-σοκομεία χτίστηκαν στην ανατολικήΑθήνα.

Την ίδια περίοδο συγκεκριμενο-ποιήθηκαν οι διαδικασίες και το θε-σμικό πλαίσιο10 που καθόρισαν την«αξιοποίηση» της αστικής ιδιοκτη-σίας. Η προστασία της φύσης –καιτων ρεμάτων– όχι μόνο δεν αποτε-λούσε ζήτημα, αλλά «ενοχλούσε» τοοδικό δίκτυο και την επιλογή γιαπυκνή δόμηση. «Θάπτομεν τον Ιλι-σό», δήλωνε περιχαρής ο δικτάτο-ρας Μεταξάς το 1937. Αυτή η πολι-τική εξαφάνισε τα ρέματα, μπλόκα-ρε τη φυσική δίοδο της βροχής καικαταδίκαζε τις «χαμηλές συνοικίες»σε μόνιμο πλημμυρικό κίνδυνο. Οτρόπος αντιμετώπισης του οικιστι-κού ζητήματος φαίνεται χαώδης καιτελικά αποδείχτηκε από πολλέςαπόψεις καταστροφικός, ωστόσοδεν ήταν τυχαίος, ήταν εξαρχής δε-μένος με τα συμφέροντα και τις επι-λογές της κυρίαρχης τάξης.

Ο δεύτερος διπλασιασμός της πρωτεύουσας

Ο κύκλος αστικοποίησης που ξε-κίνησε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πό-λεμο και τον Εμφύλιο στηρίχτηκεστις ίδιες βασικές αρχές που τέθη-καν στον Μεσοπόλεμο. Το μόνο πουάλλαζε κατά περιόδους ήταν οιακριβείς όροι και κατευθύνσεις τηςοικιστικής επέκτασης, ποτέ η βασι-κή φιλοσοφία. Ένα νέο στοιχείο εί-ναι η καθιέρωση της πολυκατοικίας,τώρα σαν μαζικός τρόπος κατοικίαςμέσω του θεσμού της αντιπαροχής.Οι συντελεστές δόμησης στο Κέντροεκτοξεύονται σε βάρος του δημόσι-

ου χώρου. Πριν επέλθει ο κορεσμόςμιας περιοχής, έχει ήδη ξεκινήσει ηεπέκταση της επόμενης και παραδί-πλα της αυθαίρετης δόμησης, πουκάποτε θα ενταχθεί στο σχέδιο πό-λης, κατά τα γνωστά.

Τη δεκαετία του ’50 ο Κωνσταντί-νος Καραμανλής ο πρεσβύτερος,υπουργός Δημοσίων Έργων της δε-ξιάς κυβέρνησης και μετά πρωθυ-πουργός διεύθυνε τον νέο κύκλοκερδοσκοπίας (και απορρόφησηςτων κονδυλίων του σχεδίου Μάρ-σαλ) σε δυο άξονες: οικοδομή-ιδιω-τική κατασκευή και πετρελαιοκίνη-ση (Ι.Χ. και ιδιωτικά λεωφορεία σεβάρος των μέσων σταθερής τρο-χιάς). Οι τραπεζίτες με τα δάνειάτους έπαιζαν και πάλι τον πρώτο(και εξαιρετικά επικερδή) ρόλοστην υλοποίηση αυτών των στρατη-γικών επιλογών του ελληνικού καπι-ταλισμού, που σημάδεψε την ανάδυ-ση νέων ελληνικών κατασκευαστι-κών εταιριών και μια ακμάζουσακαι κερδοφόρα βιομηχανία δομικώνυλικών (τσιμέντο, χάλυβας), ειδώνυγιεινής, οικοσυσκευών, κλπ.

Μέσα στις επόμενες τρεις δεκαε-τίες η πρωτεύουσα είδε τον πληθυ-σμό της να διπλασιάζεται για δεύτε-ρη φορά: τώρα δεν ήταν οι πρόσφυ-γες από την Μικρά Ασία αλλά οι χι-λιάδες εσωτερικοί μετανάστες απότην ύπαιθρο που η πτώση της αγρο-τικής παραγωγής τούς έσπρωχνεμαζικά για να βρουν δουλειά στηνοικοδομή και στα εργοστάσια τηςΑττικής. Το 1951 το 57% του ενερ-γού πληθυσμού απασχολούνταν στηγεωργία και το 16% στη βιομηχα-νία. Το 1971 τα ποσοστά είχαν αλ-λάξει: το 46% στη γεωργία και το25% στη βιομηχανία.

Ήταν τώρα σειρά των Δυτικώνεργατουπόλεων, πέραν του Κηφι-σού. Η «αυθαίρετη» οικοδόμησηφτάνει στο κατακόρυφο, αλλά αυτόςπου καθορίζει τον τρόπο της οικι-στικής επέκτασης στο Λεκανοπέδιοδεν είναι οι μικροϊδιοκτήτες ή έστωοι μικροεργολάβοι, αλλά οι τράπε-ζες που στρώνουν το έδαφος για τονξέφρενο οικοδομικό οργασμό –λι-γότερο εκείνη την εποχή μέσω τωνάμεσων στεγαστικών δανείων, πολύ


ΤΑ ΚΑΤΩ


περισσότερο μέσω των κερδοφόρωνπιστώσεων στις κατασκευαστικέςεταιρείες και στις βιομηχανίες τσι-μέντου, χάλυβα κλπ. Είναι χαρακτη-ριστικό ότι στη διάρκεια της Χού-ντας «οι επενδύσεις σε κατοικίεςαπορροφούσαν ως το 1973 γύρωστο 30% του συνόλου των ακαθάρι-στων επενδύσεων παγίου κεφαλαί-ου και όλες μαζί οι δαπάνες για‘κτίρια και λοιπές κατασκευές’ αντι-προσώπευαν ποσοστό μεγαλύτεροτου 67%».11

Τα ρέματα υπήρξαν παράπλευρηαπώλεια αυτή της διαδικασίας. Ηέκταση και η ένταση της αστικήςανάπτυξης τα «κατάπιε» ή τα μετέ-τρεψε σε οχετούς κάτω από το οδι-κό δίκτυο, αφήνοντας κάποια τμή-ματα που υποβαθμίστηκαν από πα-ράνομες επιχειρήσεις ή μετατράπη-καν σε σκουπιδότοπους. Όταν ηανεπάρκεια άρχισε να προκαλείυπερχειλίσεις και καταστροφές, οικρατικοί φορείς παραιτήθηκαν ορι-στικά από την αντίληψη των ρεμά-των ως τμήματος της φύσης μέσαστην πόλη, γιατί αυτό θα συνεπαγό-ταν ρήξη με την κερδοσκοπική οικι-στική πολιτική. Η διευθέτηση καικάλυψη των ρεμάτων βασίστηκε στηθεώρησή τους όχι σαν οικοσυστήμα-τα αλλά σαν αντικείμενο δημοσίωνέργων: σε λογικές εγκιβωτισμού τηςφυσικής κοίτης, συνήθως αποσπα-σματικά, σε κατασκευές δικτύωνομβρίων για την «αντιπλημμυρικήθωράκιση» μιας μεμονωμένης πε-ριοχής, που τελικά επιβαρύνει τηροή και πλημμυρίζει τις χαμηλότε-ρες υψομετρικά ζώνες. Η επέκτασητου οδικού δικτύου και η κατασκευήμεγάλων λεωφόρων δυσχέραινεακόμη περισσότερο την κατάστασημε την αλλοίωση των φυσικών στοι-χείων και τη διαδοχή ετερογενώντμημάτων. Σε συνδυασμό με τις πυρ-καγιές που αποψίλωσαν τις ορεινέςλεκάνες και επιτάχυναν την απορ-ροή, η κατάσταση έγινε εκρηκτική.

Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70η υποβάθμιση της ζωής στην Αθήνακαι τις εργατοσυνοικίες της είχε αρ-χίσει να γίνεται ανυπόφορη. Η«συλλογική κατανάλωση» στους το-μείς κατοικία, υγεία, εκπαίδευση,

συγκοινωνίες πραγματοποιήθηκεσποραδικά, ενώ άλλοι τομείς (αθλη-τισμός, πολιτισμός, αναψυχή) είχανμείνει τελείως στο περιθώριο.12 Ηάνοδος του εργατικού κινήματος τηςμεταπολίτευσης και η αυξανόμενηευαισθητοποίηση για το περιβάλλονέβαλαν πιέσεις στις κυβερνήσεις νααναβαθμίσουν τη «συλλογική κατα-νάλωση».

Κάτω από αυτές τις πιέσεις οιπρώτες κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚμετά το 1981 αναγνώρισαν τα προ-βλήματα και προχώρησαν σε μιασειρά παραχωρήσεων. Η ίδρυση τουΕθνικού Συστήματος Υγείας (ΕΣΥ)και η αναβάθμιση φορέων, όπως οΟργανισμός Σχολικών Κτηρίων καιο Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας(ΟΕΚ), ήταν χαρακτηριστικά δείγ-ματα αυτής της πολιτικής. Στον το-μέα του περιβάλλοντος πάρθηκανμέτρα όπως η εισαγωγή του Δακτυ-λίου στην κίνηση των ΙΧ στο Κέντροτης Αθήνας για την αντιμετώπισητου «νέφους» και η (δυστυχώς) βρα-χύβια δωρεάν μετακίνηση στις αστι-κές συγκοινωνίες μέχρι τις 8.30πμ.

Στο ίδιο μήκος κύματος ο Αντισει-σμικός Κανονισμός, το ΡυθμιστικόΣχέδιο (Τρίτση), ο Γενικός Οικοδο-μικός Κανονισμός του 1985, όπωςκαι η ίδρυση νέων τοπικών πολεο-δομικών γραφείων και η στελέχωσητων τεχνικών υπηρεσιών των Δήμωνήταν προσπάθειες εξορθολογισμούκαι ελέγχου της κατάστασης και πε-ριείχαν θετικά σημεία. Δεν αποτέ-λεσαν όμως μια άλλη πολιτική γιατο οικιστικό γιατί υπάκουαν στηνίδια περίπου λογική με πριν, και πο-λύ σύντομα καθορίστηκαν ξανά απότις προτεραιότητες του γνωστού κυ-κλώματος της κατασκευής. ΣτηΜάνδρα πχ, που από οικισμός έγινεκωμόπολη εκείνη την εποχή, οι συ-ντελεστές δόμησης είχαν μεν ελατ-τωθεί, αλλά η επέκτασή της έγινεπάνω σε ρέματα –και μάλιστα απότο 2003 διαθέτει εγκεκριμένο σχέ-διο πόλης που προβλέπει αστικέςχρήσεις πάνω στην κοίτη τους!

Νεοφιλελεύθερη επέκτασηΟι δεκαετίες πριν από το ξέσπα-

σμα της οικονομικής κρίσης και η

στροφή των κυβερνήσεων σε νεοφι-λελεύθερες πολιτικές σήμαιναν αλ-λαγές προς το χειρότερο για ολό-κληρο το Λεκανοπέδιο. Η όποια –έστω και διστακτική– κρατική πα-ρέμβαση περιορίστηκε σε ένα χαλα-ρό ρόλο «ρυθμιστή της αγοράς»,προάγγελο των ΣΔΙΤ, τουoutsourcing και της ιδιωτικοποίησηςκάθε κοινωφελούς δημόσιας υπηρε-σίας.

Οι «δυνάμεις της αγοράς» ανα-λαμβάνουν το κτίσιμο των νέων πε-ριφερειακών κέντρων της Αττικήςκαι στήνεται ένας τρελός χορόςκερδοσκοπίας πάνω στη γη, που φυ-σικά τον σέρνουν ξανά οι τράπεζεςμε την «ευγενή συνεισφορά» τωνδιαφόρων στοχευμένων ΚοινοτικώνΠλαισίων Στήριξης της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης (τα αντίστοιχα ΕΣΠΑ τηςεποχής), κύρια στην κατασκευή με-ταφορικών υποδομών (μετρό, οδι-κοί άξονες). Από το 1998 ως το 2008οι αξίες των ακινήτων και των μι-σθώσεων αυξάνονται συνεχώς,255% σε δέκα χρόνια –μια κερδο-σκοπική φούσκα13, που πάνω τηςπατάει η γεωγραφική επέκταση τηςπρωτεύουσας που καλύπτει πλέονόλο το λεκανοπέδιο με ό,τι αυτό συ-νεπάγεται για ρέματα, ορεινούςόγκους κλπ. Η κατασκευή με συμ-βάσεις παραχώρησης της εκμετάλ-λευσης σε ιδιώτες και στη συνέχειαη πλήρης ιδιωτικοποίηση της Αττι-κής Οδού (έκτασης 3.260 στρεμμά-των) και του αεροδρόμιου Ελ. Βενι-ζέλος (12.160 στρεμμάτων), μαζί μετο μετρό και τις επεκτάσεις του,συμβάλλουν στο να “φέρουν πιο κο-ντά” τα περιφερειακά κέντρα τουπολεοδομικού συγκροτήματος.

Με την ανάδειξη αυτών των νέωντοπικών κέντρων είναι δεμένες όλεςοι καινούργιες κατασκευές που κα-ταπίνουν τους ελεύθερους χώρουςστην Αττική –από τις πλαγιές τωνβουνών και τα Μεσόγεια μέχρι τηθάλασσα. Τεράστια εμπορικά κέ-ντρα και malls. Ογκώδη εκθεσιακάκαι «συνεδριακά» κέντρα συνδυα-σμένα με τουριστική ιδιωτική εκμε-τάλλευση. Εγκαταστάσεις logisticsσε κτήρια εργοστασίων που κλεί-νουν. Νέες επιχειρήσεις που στήνο-



νται στα γρήγορα σε απομακρυσμέ-νες ΒΙ.ΠΕ. (οι περισσότερες για ναβάλουν λουκέτο λίγο αργότερααφού πρώτα έχουν κερδοσκοπήσειμε τις επιδοτήσεις). Ένας οικοδομι-κός οργασμός στηριγμένος στηνκερδοσκοπία της γης τσιμεντώνειολόκληρες περιοχές γύρω από τοαεροδρόμιο στα Σπάτα, το παραλια-κό μέτωπο του Σαρωνικού, μαζί μετα περιβόητα Ολυμπιακά έργα. Αυ-τοκινητόδρομοι ταχείας κυκλοφο-ρίας με πανάκριβα διόδια, σαν τηνΑττική Οδό και την ΠεριφερειακήΥμηττού ξεφυτρώνουν σαν μανιτά-ρια, για να «εξυπηρετήσουν» τουςεργαζόμενους που πια είναι ανα-γκασμένοι να διανύουν μεγάλεςαποστάσεις για να πάνε στη δου-λειά τους –στην πραγματικότητα γιατα κέρδη των βαρόνων των κατα-σκευαστικών ομίλων και των τραπε-ζιτών. Οι αυτοκινητόδρομοι «ελκύ-ουν» ακόμα περισσότερα αυτοκίνη-τα, μέχρι να κορεστούν οπότε προ-κύπτει «ανάγκη» για νέους. Έναςφαύλος κύκλος.

Ταυτόχρονα, οι τράπεζες αξιοποι-ώντας τις ψηλές κερδοσκοπικές«αντικειμενικές αξίες», ξεχύνονταισε ένα άνευ προηγουμένου κυνήγι«πελατών» για στεγαστικά δάνεια,εγκλωβίζοντας χιλιάδες εργατικές

οικογένειες σε ένα καταναγκαστικόκύκλο δανεισμού και χρέους χωρίςτελειωμό. Την ίδια ώρα το ποσοστότων παροχών για στέγαση επί τουσυνόλου των (ήδη περικομμένων)κοινωνικών παροχών είναι μόλις0,2% το 2004. Δέκα χρόνια αργότε-ρα, το 2014, αναγράφεται στο σχετι-κό πίνακα ως 0%!14 Να θυμηθούμεότι το 2012 καταργείται ο ΟΕΚ, ημοναδική υπηρεσία με αντικείμενοέναν κεντρικό σχεδιασμό της εργα-τικής κατοικίας (παρά τη μεγάληαπεργία των εργαζόμενων).

Η Αττική των μνημονίων Οι περικοπές και οι ιδιωτικοποιή-

σεις των Μνημονίων ήρθαν να απο-τελειώσουν ό, τι είχε μείνει όρθιο.Οι πλημμύρες της Μάνδρας ανέδει-ξαν αυτή την πραγματικότητα με τονπιο τραγικό τρόπο. Υποστελεχωμέ-νες και διαλυμένες υπηρεσίες καικρατικός μηχανισμός απροετοίμα-στος, χωρίς εξοπλισμό, υποστήριξηκαι σχέδιο. Στις περιοχές της Αττι-κής που υπάρχει πρόβλεψη πως υφί-σταται κίνδυνος πλημμυρών, σύμ-φωνα με την «Προκαταρκτική Με-λέτη Διαχείρισης Κινδύνων Πλημ-μύρας των Λεκανών Απορροής Πο-ταμών του Υδατικού ΔιαμερίσματοςΑττικής», κατοικούν πάνω από 3

εκατομμύρια άνθρωποι. Αλλά γιαόλες αυτές τις περιοχές οι οριστικέςμελέτες κινδύνων από τις πλημμύ-ρες δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμη.Να μη μιλήσουμε για τα απαιτούμε-να μέτρα προστασίας και την υλο-ποίησή τους.

Η αιτία βρίσκεται στη διάλυσηλόγω περικοπών –και την επακό-λουθη ιδιωτικοποίηση– των δημό-σιων οργανισμών και δομών καιτων παρεχόμενων υπηρεσιών καιέργων –είτε άμεσα, είτε μέσω ΣΔΙΤ.Ποιος «επενδυτής» θα ενδιαφερθείγια έργα που δεν είναι επικερδή;Που δεν συνδέονται με εμπορικήεκμετάλλευση και ανταποδοτικέςχρήσεις; Αυτό που συμβαίνει είναιτο αντίθετο: τα κερδοφόρα έργαπου προωθούνται με fast truck δια-δικασίες συχνά επιδεινώνουν τηνκατάσταση, καθώς λόγω μείωσηςκόστους δεν παίρνουν υπόψη το σύ-νολο των επιδράσεων της κατα-σκευής στο περιβάλλον. Οι εργολά-βοι της Αττικής οδού π.χ. κατασκεύ-ασαν επιλεκτικά διάφορα αποσπα-σματικά έργα (διευθετήσεις, δηλα-δή τσιμεντώματα, εκτροπές ρεμά-των) με νέα παράλληλα (και χρυσο-πληρωμένα) έργα που τελικά αύξη-σαν τον πλημμυρικό κίνδυνο στα χα-μηλά της.


ΤΑ ΚΑΤΩ

Μια εικόνα, χίλιες λέξεις.


Όπως τονίζουν σε κοινή ανακοί-νωσή τους οι σύλλογοι δασολόγων,δασοπόνων και δασοφυλάκων, μεπολύ λιγότερες δαπάνες, θα μπο-ρούσαν να έχουν σχεδιαστεί καιυλοποιηθεί έργα ορεινής υδρονο-μίας: με αναδασωτικά προγράμμα-τα, με ορεινά έργα διευθέτησηςτων χειμάρρων, με σταθεροποίησητων πρανών και των δασικών εδα-φών με τεχνικά έργα και φυτεύσειςστις ψηλές ζώνες των ρεμάτων,περνώντας στη λογική της διαχείρι-σης του φυσικού περιβάλλοντοςστον ορεινό χώρο, εκεί που δημι-ουργείται το πρόβλημα, διαμορφώ-νοντας συνθήκες μείωσης της χει-μαρρικότητας και συγκράτησης τουνερού και των φερτών υλών, ώστενα διευκολύνεται η κατείσδυση στοέδαφος. Και αντίστοιχα, σε ότιαφορά στη διαχείριση του προβλή-ματος στα πεδινά θα έπρεπε ναενισχύεται η αποκάλυψη των κλει-στών ρεμάτων, επιτρέποντας σταμεγάλα πλημμυρικά φορτία ναδιέρχονται χωρίς προβλήματα καινα εκτονώνονται σε μεγαλύτερουςυδάτινους αποδέκτες και όχι στοναστικό ιστό. Τέτοιες δράσεις θαμπορούσαν να είναι μέρος μιας συ-νολικής εναλλακτικής πρότασηςγια ν’ αλλάξουμε τις πόλεις. Αλλάδεν επιλέχθηκαν.

Τα λεφτά που δόθηκαν το 2017για αντιπλημμυρική προστασία μιαςπόλης 4,5 εκατομμυρίων είναι μόλιςτο 5% των συνολικών έργων καθώςτο μεγαλύτερο ποσό θα πάει για έρ-γα «ανάπλασης» που διεκδικούν λο-γής-λογής κερδοσκόποι. Η Μάνδρακαι τα ρέματά της δεν είναι μοναδι-κή περίπτωση. Ρέμα Αχαρνών, ρέμαΕσχατιάς, Ποδονίφτης, ρέμα Χα-λανδρίου, Πικροδάφνη, μεγάλο ρέ-μα Ραφήνας είναι μόνο μερικά πα-ραδείγματα μπαζωμένων ή προςμπάζωμα ρεμάτων που εγκυμονούνκινδύνους για τα ίδια και τους περι-οίκους τους. Τα σχέδια των υπουρ-γείων –όταν υπάρχουν– προβλέ-πουν τις χειρότερες επιλογές: μόλιςτον περασμένο Ιούλη, το περιφερει-ακό συμβούλιο Αττικής, ενέκρινετην «Ίδρυση Επιχειρηματικού Πάρ-κου» στον Ασπρόπυργο χωρίς να

τηρούνται βασικότατες προϋποθέ-σεις και όροι της πολεοδομικής καιπεριβαλλοντικής νομοθεσίας, σε μιαπεριοχή που διασχίζεται από 7 ρέ-ματα που δεν έχουν οριοθετηθεί!

Εστίες αντίστασηςΕίναι άμεση προτεραιότητα για

το εργατικό κίνημα να στηρίξει τουςκατοίκους της Μάνδρας και όλωντων περιοχών που πλήγηκαν από τιςπλημμύρες. Να απαιτήσουμε άμεσαμέτρα για την ένδυση, τη στέγαση,τη σίτιση, την αποκατάσταση τωνζημιών σε σπίτια και υποδομές, τιςαποζημιώσεις.

Όμως για να μην θρηνήσουμε κιάλλους νεκρούς πρέπει να σταματή-σουμε τις καταστροφικές επιλογέςενός συστήματος που μόνο στόχοέχει το κέρδος. Κι αυτό σημαίνειπάλη για την ανατροπή των περικο-πών και των ιδιωτικοποιήσεων, πά-λη για μαζικές προσλήψεις και γιαεπανίδρυση οργανισμών σαν τονΟΕΚ και τον ΟΣΚ, λεφτά για μέτραολοκληρωμένης και σχεδιασμένηςαντιπλημμυρικής προστασίας. Ση-μαίνει διαγραφή του χρέους καικρατικοποίηση με εργατικό έλεγχοτων τραπεζών και των μεγαλοεργο-λάβων που αυγατίζουν τα κέρδητους ρημάζοντας τις ζωές των αν-θρώπων στις εργατογειτονιές τηςΑττικής και όλης της χώρας.

Από την εποχή του Μαρξ και τουΈνγκελς μέχρι σήμερα οι εργατο-γειτονιές των καπιταλιστικών μη-τροπόλεων υπήρξαν κέντρα αντί-στασης –από τις φαβέλες του ΣάοΠάολο και τα προάστια του Παρισι-ού, του Λονδίνου και του ΛοςΆντζελες, μέχρι την Κερατέα.«Εστίες εξέγερσης» που χρειάζεταινα συνδεθούν με την οργανωμένηεργατική τάξη και τα συνδικάτα της,εκεί που πραγματικά βρίσκεται ητεράστια δύναμη του εργατικού κι-νήματος. Η Μεταπολίτευση είναιγεμάτη από τέτοιους αγώνες: απότους παραπηγματούχους του Περά-ματος μέχρι το μαζικό κίνημα γιαφτηνά εισιτήρια στις αστικές συ-γκοινωνίες. Οι κάτοικοι της Μάν-δρας που διαδήλωσαν στην πανερ-γατική απεργία στις 14 Δεκέμβρη

δίπλα στα πανό των σωματείων απότα νοσοκομεία και την ΕΥΔΑΠήταν βήμα στην κατεύθυνση αυτήςτης ενότητας: της κοινής δράσηςανάμεσα στο οργανωμένο εργατικόκίνημα και κάθε τοπικής Κίνησης ήΕπιτροπής που αντιστέκεται στηνκαταστροφή του περιβάλλοντος καιτης ζωής των ανθρώπων στις περιο-χές που ζει, εργάζεται και κινείται ηεργατική τάξη.

«Και τότε», όπως γράφει ο Έν-γκελς στην τελευταία φράση του βι-βλίου του, «θ’ αντηχήσει πάνω απ’όλη τη χώρα η πολεμική κραυγή:‘Πόλεμος στα παλάτια, ειρήνη στιςκαλύβες’! Θα είναι, όμως, πια πολύαργά για να μπορέσουν οι πλούσιοινα προφυλαχθούν». Γιατί τότε θαέχει ανοίξει ο δρόμος για την ανα-τροπή και για το κτίσιμο μιας κοι-νωνίας που οι επιλογές της θα κα-θορίζονται από τις πραγματικέςανάγκες της συντριπτικής πλειοψη-φίας των ανθρώπων κι όχι από τααιματοβαμμένα κέρδη μιας μειοψη-φίας καπιταλιστών. �

Σημειώσεις1. Φ. Ένγκελς, «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην

Αγγλία», Μπάυρον, 1985, τ. 1, σ. 163-64.

2. Φ. Ένγκελς, «Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπισητου πιθήκου», Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο, 2011, σ. 24.

3. Φ. Ένγκελς, «Η κατάσταση…», σ. 117.

4. Ανρί Λεφέβρ, «Μαρξισμός και πόλη», Οδυσσέας, 1976,σ. 11 και 13

5. Φ. Ένγκελς, «Η κατάσταση…», σ. 204.

6. Φ. Ένγκελς, «Το ζήτημα της κατοικίας», ΚλασικάΚείμενα, 1977, σ. 78.

7. Φ. Ένγκελς, «Η κατάσταση…», σ. 68 και 200.

8. Ματούλα Σκαλτσά, Για μια κοινωνική χαρτογράφησητης Αθήνας του 19ου αιώνα στο «Νεοελληνική πόλη»,ΕΜΝΕ, 1985, τ. Α, σελ. 104 και Λίλα Λεοντίδου,«Πόλεις της σιωπής», Πολιτιστικό ίδρυμα ΟμίλουΠειραιώς, 1990, σελ 147.

9. Α. Σακελλαρίδου, Π. Σαμαρίνης, Ε.Χατζηκωνσταντίνου, Το εγχείρημα κατασκευής υποδο-μών στη μεσοπολεμική Ελλάδα στο συλλογικό έργο«Η Ελλάδα στο Μεσοπόλεμο», Αλεξάνδρεια, 2017,σελ. 83, 94, 101.

10.Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός ΓΟΚ 1923, Ν.Δ. γιασύσταση Οικοδομικών συνεταιρισμών κλπ.

11.Τράπεζα της Ελλάδος, «Τα πενήντα χρόνια τηςΤραπέζης της Ελλάδος 1928-1978», 1978, σελ. 633-634.

12.Θωμάς Μαλούτας: Συλλογική κατανάλωση στηνΕλλάδα, στο συλλογικό έργο «Η νεοελληνική πόλη»,Εξάντας, 1989, σελ 102.

13.Κωστής Χατζημιχάλης, «Κρίση χρέους και υφαρπαγήγης», ΚΨΜ, 2014, σελ. 77.

14.Νίκος Κουραχάνης, «Κοινωνικές πολιτικές στέγασης»,Παπαζήση, 2017, σελ. 114.



Ηανάδειξη της Κίνας σεανερχόμενη οικονομική(και όχι μόνο) δύναμησε παγκόσμιο επίπεδο

αποτελεί ένα από τα βασικά στοι-χεία για την εικόνα του σημερινούκαπιταλισμού. Σύμφωνα με τα επί-σημα στοιχεία της ΠαγκόσμιαςΤράπεζας, το Ακαθάριστο ΕθνικόΠροϊόν της Κίνας είχε φτάσει στα11,199 τρισεκατομμύρια δολάρια το2016, δηλαδή στο 61,4% του ΑΕΠτων ΗΠΑ που βρισκόταν στα 18,628τρις.1 Η σταθερή διαφορά στουςρυθμούς ανάπτυξης οδηγεί πολλούςαναλυτές στο συμπέρασμα ότι ηστιγμή που το μέγεθος της κινεζικήςοικονομίας θα φτάσει και θα ξεπε-ράσει το αμερικανικό δεν είναι μα-κριά.

Και δεν πρόκειται για ζήτημαστατιστικής. Η προεδρία Τραμπ δενέχει αφήσει περιθώρια αμφιβολίαςγια τις ανησυχίες του αμερικάνικουιμπεριαλισμού απέναντι στην κινε-ζική πρόκληση. Η απειλή πολεμικής

σύγκρουσης στην Κορέα αποτελείτην πιο καυτή έκφραση αυτών τωνανησυχιών.2

Το πρόσφατο συνέδριο του ΚΚΚίνας επιβεβαίωσε τον έλεγχο τηςηγεσίας Σι Τζι Πινγκ και τον προ-σανατολισμό της στη διεκδίκηση με-γαλύτερου ρόλου της Κίνας στη διε-θνή σκηνή. Όταν ο Σι Τζι Πινγκ πή-γε στο Νταβός στις αρχές του 2017την ώρα που στις ΗΠΑ ορκιζόταν οΤραμπ, υπήρξαν εκτιμήσεις ότι ηΚίνα αναλαμβάνει την υπεράσπισητης «παγκοσμιοποίησης» που εγκα-ταλείπουν οι ΗΠΑ.3

Κι όμως, μέσα στους κόλπους τηςΑριστεράς διεθνώς, είναι πολύ συ-νηθισμένο να γίνονται αναλύσειςκαι εκτιμήσεις για την πορεία τουκαπιταλισμού σαν παγκόσμιο σύ-στημα αφήνοντας την Κίνα απ’ έξω.

Προφανώς αυτό ισχύει για τα ρεύ-ματα που προέρχονται ή επηρεάζο-νται από τον Μαοϊκό χώρο. Έναπρόσφατο και ακραίο παράδειγμαείναι ένα άρθρο στο περιοδικόΜάνθλι Ριβιού που υμνεί τα επι-τεύγματα του Προέδρου Μάο αρχί-ζοντας με το εξής απόσπασμα:

«Τα απλά γεγονότα της ζωής τουΜάο μοιάζουν απίστευτα: σε μιααπέραντη χώρα 400 εκατομμυρίωνανθρώπων, ίδρυσε σε ηλικία 28ετών μαζί με μια ντουζίνα άλλουςένα κόμμα και μέσα στα επόμεναπενήντα χρόνια κατέκτησε τηνεξουσία, οργάνωσε και αναδιοργά-νωσε το λαό και αναμόρφωσε τηχώρα – η ιστορία δεν έχει καταγρά-ψει μεγαλύτερο επίτευγμα. Ο (Μέ-γας) Αλέξανδρος, ο Καίσαρας, οΚαρλομάγνος, όλοι οι βασιλιάδες


ΤΑ ΚΑΤΩ

Χαριεντισμοί (και ανταγωνισμοί) Τραμπ-Σι στο Πεκίνο.

ΚΙΝΑ Από τον Μάο στον Σι Τζι ΠίνγκΓιατί και πώς το κόμμα του Μάο έφτασε να διαχειρίζεται

την αναδυόμενη δύναμη του σύγχρονου καπιταλισμού;

Ο Πάνος Γκαργκάνας αναζητάει τις απαντήσεις.


της Ευρώπης, ο Ναπολέων, ο Βί-σμαρκ, ο Λένιν – κανένας προκάτο-χος δεν φτάνει τα επιτεύγματα τουΜάο, γιατί καμιά άλλη χώρα δενήταν τόσο αρχαία και τόσο μεγάληόσο η Κίνα. Για την ακρίβεια, ταεπιτεύγματα του Μάο σχεδόν ξε-περνούν την δυνατότητά μας να τακατανοήσουμε».4

Αλλά και άλλα ρεύματα, που δενφτάνουν σε τόσο ανιστόρητες ανα-ζητήσεις ώστε να ισοπεδώνουν τηνπορεία των κοινωνιών από την αρ-χαιότητα μέχρι τον καπιταλισμό, δυ-σκολεύονται να ξεπεράσουν τη στα-λινική παράδοση που έβλεπε τονσύγχρονο κόσμο μέχρι σχετικά πρό-σφατα διαιρεμένο σε δυο στρατόπε-δα, ένα ιμπεριαλιστικό στη Δύσηκαι ένα «σοσιαλιστικό» στην Ανα-τολή που είχε ξεφύγει από το καπι-ταλιστικό σύστημα. Η ανάλυση πε-ριοριζόταν στις αρπακτικές βλέψειςτων αμερικάνικων πολυεθνικών, κα-τά δεύτερο λόγο στις απόπειρες«ολοκλήρωσης» της ΕυρωπαϊκήςΈνωσης και σπάνια έπιανε και τηνΙαπωνία. Οι χώρες της πρώην ΕΣ-ΣΔ, της ΚΟΜΕΚΟΝ και της Κίναςπαρέμεναν ανύπαρκτοι παράγοντεςστην εξέλιξη του συστήματος.

Σήμερα είναι αδύνατο για μιαμαρξιστική προσέγγιση να παραμεί-νει σε τέτοια πλαίσια. Αλλά για νατα υπερβεί έχει ανάγκη τη βοήθειατου Τρότσκι και της θεωρίας του γιατη συνδυασμένη και ανισόμερη ανά-πτυξη καθώς και του Τόνι Κλιφ γιατην επικράτηση του κρατικού καπι-ταλισμού στη Ρωσία και την Κίνα.

Η επανάσταση στην ΚίναΗ Κίνα ακόμη και στις αρχές του

19ου αιώνα ήταν το «πλουσιότεροκαι μεγαλύτερο κράτος του κό-σμου».5 Είχε πίσω της μια μακραίω-νη ιστορία στη διάρκεια της οποίαςείχε προσφέρει πολλές «πρωτιές»στην πορεία της ανθρωπότητας.Έφτιαχνε ατσάλι 1500 χρόνια πριναπό την Ευρώπη. Διέθετε έναν εσω-τερικό εμπορικό στόλο που διακι-νούσε προϊόντα σε ένα δίκτυο απόκανάλια μήκους 80.000 χιλιομέτρωνενώνοντας τους μεγάλους ποταμούς

της. Και έναν θαλάσσιο εμπορικόστόλο που έφτανε στην Ινδία, στηνΑραβία και στην ανατολική Αφρικήπριν από τους μεγάλους Ευρωπαί-ους θαλασσοπόρους. Είχε χτίσει με-γάλες πόλεις που ξεπερνούσαν σεέκταση και πληθυσμό π.χ. το Παρίσιτην περίοδο του Μεσαίωνα. Διέθετεβιβλία πεντακόσια χρόνια πριν απότην Ευρώπη. Και γοήτευε τουςεμπόρους της Βενετίας όπως μαρτυ-ρούν οι θρύλοι του Μάρκο Πόλο.Υπολογίζεται ότι το μισό από τοασήμι της Ευρώπης πήγαινε στηνΚίνα για να πληρώσει για τις εισα-γωγές κινέζικων προϊόντων όπως τοτσάι, η περσελάνη, τα μεταξωτά.

Κι όμως, στα τέλη του 19ου αιώναη Κίνα ήταν μισοαποικία των μεγά-λων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Οι«Πόλεμοι του Όπιου» το 1839 καιτο 1857 ανάγκασαν την Κίνα να πα-ραδώσει πρακτικά όλα τα λιμάνιατης και μεγάλο μέρος από το εμπό-ριό της στον έλεγχο των Βρετανώνκαι των Γάλλων, αργότερα και τωνΓερμανών και των Ιαπώνων. Το αυ-τοκρατορικό μεγαλείο της Κίνας εί-χε εμποδίσει την αναδυόμενη αστι-κή τάξη της από το να παίξει τονίδιο ρόλο που έπαιξε με τις επανα-στάσεις στη Δύση που έφεραν τηναλματώδη ανάπτυξη του καπιταλι-σμού. Οι ιμπεριαλιστικοί στόλοι καιτα εκστρατευτικά τους σώματα απο-δείχθηκαν ισχυρότερα από τουςμανδαρίνους της αυτοκρατορικήςαυλής.

Ωστόσο, η Κίνα είχε και παράδο-ση εξεγέρσεων. Γενιές και γενιέςαγροτών που στέναζαν στα χωρά-φια για να βγαίνουν οι σοδειές τουρυζιού, του τσαγιού και των άλλωνπροϊόντων της αυτοκρατορίας είχανξεσηκωθεί ξανά και ξανά, ανατρέ-ποντας δυναστείες, έστω και αν γιααιώνες ο κύκλος των αγροτικώνεξεγέρσεων δεν οδηγούσε παρά μό-νο σε ανάδειξη νέων αυτοκρατό-ρων.

Ο χαρακτήρας τους, όμως, άρχισενα αλλάζει τον 19ο αιώνα. Η εξέ-γερση Ταϊπίνγκ διεκδικούσε ένα«Ουράνιο βασίλειο της μεγάλης Ει-ρήνης» όπου θα υπήρχε ισότητα,

μοίρασμα της γης και κοινοκτημο-σύνη των αγαθών. Το 1853 κατάφε-ρε να καταλάβει την παλιά αυτο-κρατορική πρωτεύουσα, την Ναν-κίνγκ. Το 1864 ένα εκστρατευτικόσώμα με στήριξη των αγγλογάλλωντην ανακατέλαβε αφήνοντας πίσω100.000 νεκρούς. Η αρχαία κινεζικήέκφραση για την επανάσταση, «Κο-μινγκ», «αλλαγή εντολής», πουυπήρχε στα κείμενα της Κίνας ήδηαπό το πέρασμα από την «προ Χρι-στού» στη «μετά Χριστόν» εποχή,άρχισε να αποκτάει άλλο νόημα.6

Στον 20ο αιώνα, οι πρώτες από-πειρες για δημοκρατική επανάστα-ση το 1911 ήταν αποτυχημένες. Αλ-λά και αυτές εντάχθηκαν την επα-ναστατική παράδοση. Αναφορέςστις αρχές του Σουν Γιατ Σεν, τουιδρυτή της εθνικιστικής οργάνωσηςΚουομιντάνγκ, υπάρχουν στα κείμε-να του Μάο.7 Ωστόσο αυτό που άλ-

λαξε τα δεδομένα ήταν ο Α΄ Πα-γκόσμιος Πόλεμος και η επανάστα-ση στη Ρωσία.

Η εργατική τάξη της Κίνας μεγά-λωσε στα χρόνια του πολέμου. Το1916 υπήρχαν ένα εκατομμύριο βιο-μηχανικοί εργάτες και μέχρι το 1922ο αριθμός είχε διπλασιαστεί. Περί-που 200.000 εργάτες από την Κίναείχαν σταλεί στην Ευρώπη για ναενισχύσουν την πολεμική προσπά-θεια. Πολλοί από αυτούς έγιναν φο-ρείς ανατρεπτικών ιδεών που απέ-κτησαν μέσα από αυτή τηνεμπειρία.8

Το έναυσμα για τη νέα κινεζικήεπανάσταση δόθηκε από τις φοιτη-τικές διαδηλώσεις που ξέσπασανστις 4 Μάη 1919, όταν οι νικητές του

Α΄Π.Π. με τις συμφωνίες των Βερ-σαλιών παρέδωσαν τις περιοχές τηςΚίνας που ελέγχονταν από τη Γερ-μανία στην …Ιαπωνία, παραβιάζο-ντας τις υποσχέσεις του αμερικανούΠροέδρου Γουίλσον για αυτοδιάθε-ση. Ακολούθησαν απεργιακά κύμα-τα το 1922 και η επαναστατική κα-τάσταση κορυφώθηκε το 1924-27.

Το νεαρό τότε Κ.Κ. Κίνας είχειδρυθεί το 1920, αλλά σύντομα απέ-κτησε δύναμη μέσα στο ανερχόμενοεργατικό κίνημα. Έπαιξε ρόλο στην


ΚΙΝΑ Από τον Μάο στον Σι Τζι Πίνγκ


ανάδειξη της εργατικής τάξης σεπρωτοπόρα δύναμη του κινήματοςπου απαιτούσε ένα τέλος στις ιμπε-ριαλιστικές επεμβάσεις στην Κίνακαι την ανατροπή του καθεστώτοςτων «πολέμαρχων» που είχε προκύ-ψει από την κατάρρευση της τελευ-ταίας αυτοκρατορικής δυναστείας.

Η Κουομιντάνγκ του Σουν ΓιατΣεν ανέκαμψε από την αποτυχίατου 1911, έγινε κυβέρνηση στην Κα-ντόνα και στράφηκε προς το ΚΚ καιτα συνδικάτα για στήριξη απέναντιστις απειλές των Βρετανών και τωνντόπιων συμμάχων τους που έστει-λαν μια στρατιωτική δύναμη 100.000ανδρών εναντίον της. Το ΚΚ οργά-νωσε την εργατική αντίσταση καιβοήθησε την κυβέρνηση να απο-κρούσει την επίθεση χάρη στη συμ-βολή ενός Στρατού Εργατικών Ορ-γανώσεων. Ακολούθησαν και άλλεςεπιτυχίες και αυτό έδωσε την ώθησηγια να ξεκινήσει το καλοκαίρι του1926 μια «Βόρεια Εκστρατεία» μεστόχο την απελευθέρωση της υπό-λοιπης Κίνας. Επικεφαλής τουστρατού ήταν ο στρατηγός ΤσανγκΚάι Σεκ.

Η εκστρατεία γνώρισε επιτυχίεςχάρη στη συμβολή του ΚΚ. Στις πό-λεις που ελέγχονταν από τους πολέ-μαρχους, οι εργάτες ξεκινούσαναπεργία όταν πλησίαζε η ΒόρειαΕκστρατεία. Στο Χουνάν, τα συνδι-κάτα πήραν τα όπλα και τον έλεγχο.Τον Μάρτη του 1927, η εκστρατείαπλησίαζε στη Σαγκάη. Μια γενικήαπεργία και οι εργατικές πολιτοφυ-λακές των συνδικάτων απελευθέρω-σαν την πόλη πριν φτάσει ο ΤσανγκΚάι Σεκ. Αλλά όταν ο στρατηγόςμπήκε στη Σαγκάη, του παρέδωσαντον έλεγχο και αυτός σε συνεργασίαμε τους τραπεζίτες, τους έμπορουςαλλά και τους εκπροσώπους τωνιμπεριαλιστικών δυνάμεων οργάνω-σε τη σφαγή των εργατών που είχανπρωτοστατήσει στην απελευθέρω-ση. Το φθινόπωρο εκείνης της χρο-νιάς μια ακόμα σφαγή των εργατώνστην Καντόνα σημάδεψε την οριστι-κή ήττα της επανάστασης.

Η πιο πιστή καταγραφή αυτής τηςτραγωδίας βρίσκεται στο βιβλίο του

Harold Isaacs “The tragedy of theChinese revolution”. Όπως γράφειο ίδιος στην εισαγωγή του, άρχισενα συγκεντρώνει υλικό στην Κίνα το1934 και στη συνέχεια στην Ευρώπηόπου «συζήτησα τα γεγονότα τηςΚίνας με τον εξόριστο Τρότσκι στηΝορβηγία. Στην Ολλανδία είδα τονH. Sneevliet, ο οποίος με το όνομαMaring ήταν ένας από τους πρώτουςεκπροσώπους της ΚομμουνιστικήςΔιεθνούς στην Κίνα (…) Στη Γαλλίαείδα τον Albert Treint, ο οποίος το1927 συμμετείχε στην υποεπιτροπήτης Εκτελεστικής της Κομιντέρν γιατην Κίνα».9

Η Μόσχα, όπου ήδη αναδυόταν ησταλινική ηγεσία (ο Τρότσκι εξορί-στηκε το Νοέμβρη του 1927 και ηαντιπαράθεση για το χειρισμό τηςεπανάστασης στην Κίνα έπαιξε ρό-λο10), πίεσε το ΚΚ Κίνας να μπει σεσυμμαχία με την Κουομιντάνγκ μετους όρους που επέβαλε η ηγεσίατης. Η ανεξαρτησία του ΚΚΚ θυ-σιάστηκε και μαζί της θυσιάστηκεκαι η ηγεμονία της εργατικής τάξηςστο μαζικό κίνημα την κρίσιμη στιγ-μή όπου το εθνικοαπελευθερωτικόμέτωπο πολωνόταν ταξικά σε αντί-παλα στρατόπεδα. Οι αξιωματικοίτου Τσανγκ Κάι Σεκ, γόνοι πλού-σιων οικογενειών στις περισσότερεςπεριπτώσεις, ενώθηκαν με τους κι-νέζους τραπεζίτες, εμπόρους καιεφοπλιστές που είχαν βολευτεί στιςσυνεργασίες τους με το ξένο κεφά-λαιο και τσάκισαν τους εξεγερμέ-νους εργάτες. Η σφαγή στην Σα-

γκάη ήταν πρόδρομος για το τι θαγινόταν στην Αθήνα και στη Σεούλτο 1944-45, όταν οι ηγεσίες των ΚΚυποδέχονταν τους σφαγείς του κινή-ματος ως «συμμάχους».

Οι επιπτώσεις ήταν τεράστιες μέ-σα κι έξω από την Κίνα. Στη Σοβιε-τική Ένωση ενισχύθηκε η τάσηπρος την «οικοδόμηση του σοσιαλι-σμού σε μια μόνο χώρα», καθώς ηήττα της επανάστασης στην Κίναερχόταν μετά τις ήττες στη Γερμα-νία και τη Βουλγαρία το 1923 καιτης Γενικής Απεργίας στη Βρετανίατο 1926.

Μέσα στην Κίνα, το κόστος γιατην εργατική τάξη ήταν βαρύ. Ακό-μα και είκοσι χρόνια αργότερα, τιςπαραμονές της νίκης του ΛαϊκούΑπελευθερωτικού Στρατού, μια πε-ριγραφή από την Σαγκάη για τη ζωήτων εργατών έδινε άθλιες εικόνες:«σε μια κινέζικη οικογένεια, ο πα-τέρας δούλευε εννιά ώρες την ημέ-ρα σε ένα καπνεργοστάσιο, η μητέ-ρα έντεκα ώρες σε ένα μεταξουρ-γείο, η δεκαεξάχρονη κόρη τουςδώδεκα ώρες σε κλωστήριο, η εν-νιάχρονη κόρη τους δέκα ώρες σανμαθητευόμενη με αμοιβή μόνο τοφαγητό και καθόλου μισθό. Η οικο-γένεια έτρωγε γαλέτες για πρωινόπηγαίνοντας στη δουλειά. Έπαιρ-ναν μαζί τους κρύο ρύζι για το με-σημεριανό που το ζέσταιναν μεβραστό νερό που υπήρχε στα περισ-σότερα εργοστάσια. Μοιραζόντου-σαν ένα δωμάτιο χωρίς τρεχούμενονερό μαζί με άλλη μια οικογένεια-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Απεργοί στο Χονγκ-Κονγκ το 1925.


δεκατέσσερα άτομα συνολικά. Θε-ωρούσαν τους εαυτούς τους απότους πιο τυχερούς εργάτες της Σα-γκάης. “Έχουμε ένα ζεστό γεύμακάθε βράδι”, έλεγε με περηφάνειαο πατέρας».11

Ένα διαφορετικό ΚόμμαΤο ίδιο το ΚΚ έγινε άλλου είδους

κόμμα μετά το 1927. Ποτέ δεν έγινεξανά κόμμα της εργατικής τάξης.Κόμμα του αγροτικού αντάρτικου,με ηρωικές σελίδες στα χρόνια τηςΜακράς Πορείας12, της αντίστασηςστη Γιαπωνέζικη εισβολή και στιςεπιθέσεις του Τσανγκ Κάι Σεκ, δια-μόρφωσε όχι μόνο τη θεωρία του«Μπλοκ των τεσσάρων τάξεων» πουθα έβγαζε την Κίνα από το καθε-στώς της μισοαποικίας αλλά καιεξελίχθηκε σε φορέα αυτού τουΜπλοκ που πήρε την εξουσία το1949. Η εμπειρία της διαχείρισηςτων «βάσεων» που δημιουργήθηκανμε τη Μεγάλη Πορεία εδραίωσε όχιμόνο την ηγεσία του Μάο στο ΚΚαλλά και τον χαρακτήρα του. Η σχέ-ση με την εργατική τάξη υπήρχε μό-νο στις «προλεταριακές» διακηρύ-ξεις του κόμματος ενώ στην πράξηυπήρχε η σχέση με τις άλλες τάξεις:οι γεωκτήμονες δεν απαλλοτριώθη-καν αλλά υποχρεώθηκαν να μειώ-σουν τα ενοίκια που αντλούσαν απότους αγρότες. Η βελτίωση των συν-θηκών των αγροτών κέρδιζε τηνεμπιστοσύνη τους και επέτρεπε τημαζική στρατολόγηση της νεολαίαςτους στον Λαϊκό ΑπελευθερωτικόΣτρατό.

Το 2000, ο τότε Πρόεδρος της Κί-νας και ΓΓ του ΚΚΚ Ζανγκ Ζεμίνδιακήρυξε ότι το Κόμμα εκπροσω-πούσε τρεις κατηγορίες της κινεζι-κής κοινωνίας: «τις προηγμένες πα-ραγωγικές δυνάμεις, τον προηγμένοπολιτισμό και τα θεμελιώδη δικαιώ-ματα των πλατιών μαζών».13 Πίσωαπό τις κομψές εκφράσεις εννοούσετις μεγάλες επιχειρήσεις, τη μεσαίατάξη και τις εργατικές και αγροτι-κές μάζες. Η Κίνα είναι η χώραόπου το πέρασμα από «τμήμα τουπαγκόσμιου κομμουνιστικού κινή-ματος» σε πολιτική ηγεσία της ανα-

δυόμενης καπιταλιστικής υπερδύνα-μης έγινε στα πλαίσια του ίδιου τουκόμματος, χωρίς τις ανατροπές πουείδαμε στη Ρωσία και τις άλλες χώ-ρες του πρώην ανατολικού μπλοκ.Όσοι νόμιζαν ότι το 1989, με τηνκαταστολή της Πλατείας Τιενανμέν,η Κίνα απέφυγε την τύχη της ΕΣΣΔκαι διαφύλαξε τον «υπαρκτό σοσια-λισμό» από την κατάρρευση, έπε-σαν τραγικά έξω. Γιατί το ΚΚΚαποδείχθηκε ικανό να κρατήσει τησυνοχή και τη συνέχειά του σε όληαυτήν τη διαδρομή.

Ο Μάο ήταν αναμφισβήτητα ο θε-ωρητικός αλλά και ο πολιτικός ηγέ-της αυτού του μετασχηματισμού τουΚΚ. Ήδη τον Αύγουστο του 1937 μεένα από τα πιο διάσημα δοκίμιά τουγια την Αντίφαση και αργότερα το1939-1940 με τα κείμενα Για την Κι-νέζικη Επανάσταση και το ΚινεζικόΚομμουνιστικό Κόμμα και περί Νέ-ας Δημοκρατίας θεωρητικοποιεί καιτον κατακερματισμό της επαναστα-τικής διαδικασίας σε στάδια και τηναυτονόμηση των πολιτικών δυνάμε-ων από τις κοινωνικές τάξεις καιτην αντίληψη του σοσιαλισμού ωςκρατικού ελέγχου στην οικονομίαχωρίς καμιά αναφορά σε εργατικόέλεγχο.

Οι ταξικές αντιθέσεις σχετικοποι-ούνται: «Όταν ο ιμπεριαλισμός εξα-πολύει έναν πόλεμο ενάντια σε μιαχώρα (σαν την Κίνα), όλες οι διάφο-ρες τάξεις της, με την εξαίρεση με-ρικών προδοτών, μπορούν προσωρι-νά να ενωθούν σε έναν εθνικό πό-λεμο κατά του ιμπεριαλισμού και ησυγκεκριμένη χώρα γίνεται η κύριααντίφαση ενώ όλες οι αντιφάσειςανάμεσα στις διάφορες τάξεις μέσαστη χώρα (συμπεριλαμβάνοντας καιαυτήν που ήταν η κύρια αντίφαση,ανάμεσα στο φεουδαρχικό σύστημακαι τις πλατιές μάζες του λαού) υπο-βιβάζονται προσωρινά σε δευτερεύ-ουσα και υποτελή θέση».14

Αντίστοιχα, σχετικοποιούνται οιδεσμοί των πολιτικών δυνάμεων μετις κοινωνικές τάξεις και μπορεί νααλλάζουν απότομα χωρίς εξήγηση:«Στην περίοδο του πρώτου ενιαίουμετώπου η Κουομιντάνγκ ήταν επα-

ναστατική και δυναμική, ήταν συμ-μαχία διάφορων τάξεων για τη δη-μοκρατική επανάσταση. Μετά το1927, όμως, η Κουομιντάνγκ άλλαξεστο αντίθετο και έγινε ένα αντιδρα-στικό μπλοκ των γεωκτημόνων καιτης μεγαλοαστικής τάξης».15 Αντί-στοιχα, με μια τέτοια αντίληψη τοΚομμουνιστικό Κόμμα παρέμενεπρολεταριακό με το έτσι θέλω, έστωκαι αν είχε ξεκοπεί από το κινεζικόπρολεταριάτο των πόλεων, έστω καιαν είχε ανοίξει σχέσεις με άλλες τά-ξεις.

Γράφει ο Μάο το 1939: «Ποιος εί-ναι ο χαρακτήρας της κινεζικήςεπανάστασης σε αυτό το στάδιο; Εί-ναι αστική-δημοκρατική ή προλετα-ριακή-σοσιαλιστική επανάσταση;Προφανώς δεν είναι το δεύτερο αλ-λά το πρώτο». Και πιο κάτω διευ-κρινίζει: «Η νέο-δημοκρατική επα-νάσταση είναι τμήμα της παγκό-σμιας προλεταριακής-σοσιαλιστικήςεπανάστασης επειδή στέκεται απο-φασιστικά ενάντια στον ιμπεριαλι-σμό, δηλαδή τον διεθνή καπιταλι-σμό. Πολιτικά, αγωνίζεται για τηνκοινή δικτατορία των επαναστατι-κών τάξεων απέναντι στους ιμπε-ριαλιστές, τους προδότες και τουςαντιδραστικούς. … Ο νέος τύπος δη-μοκρατικής επανάστασης ανοίγει τοδρόμο για τον καπιταλισμό από τημια μεριά και δημιουργεί τις προϋ-ποθέσεις για τον σοσιαλισμό απότην άλλη». Και δίνει την εξής εικό-να: «Ένας κάποιος βαθμός καπιτα-λιστικής ανάπτυξης θα είναι το ανα-πόφευκτο αποτέλεσμα της νίκης τηςδημοκρατικής επανάστασης στην οι-κονομικά καθυστερημένη Κίνα. Αλ-λά αυτή θα είναι μόνο μια πλευράτης έκβασης της Κινεζικής επανά-στασης και όχι η συνολική εικόνα.Η συνολική εικόνα θα δείχνει τηνανάπτυξη σοσιαλιστικών μαζί με τακαπιταλιστικά στοιχεία. Ποια θα εί-ναι τα σοσιαλιστικά στοιχεία; Η αυ-ξανόμενη σχετική σπουδαιότητα τουπρολεταριάτου και του Κομμουνι-στικού Κόμματος μεταξύ των πολιτι-κών δυνάμεων της χώρας. Ηγεσίατου προλεταριάτου και του ΚΚ τηνοποία η αγροτιά, η διανόηση και οι



μικροαστοί των πόλεων ήδη αποδέ-χονται ή είναι πιθανό να αποδε-χθούν. Και ο κρατικός τομέας τηςοικονομίας που θα κατέχεται από τηΛαϊκή Δημοκρατία και ο συνεταιρι-στικός τομέας που θα κατέχεται απότους εργαζόμενους. Όλα αυτά θαείναι σοσιαλιστικά στοιχεία. Σεσυνδυασμό με το ευνοϊκό διεθνέςκλίμα, αυτά τα στοιχεία καθιστούνπολύ πιθανό ότι η αστική-δημοκρα-τική επανάσταση της Κίνας θα απο-φύγει τελικά ένα καπιταλιστικό μέλ-λον και θα απολαύσει ένα σοσιαλι-στικό μέλλον».16

Αυτά αποδείχθηκαν πολύ σημα-ντικοί παράγοντες όταν το 1949 οΛαϊκός Απελευθερωτικός Στρατόςμπήκε στις πόλεις και το ΚΚ πήρετην εξουσία.

Τα προβλήματα της ανάπτυξηςΗ Κίνα στις δεκαετίες του 1950-

60 βρέθηκε να αντιμετωπίζει ζητή-ματα αντίστοιχα με αυτά που βρήκεμπροστά της η αναδυόμενη σταλινι-κή γραφειοκρατία στην ΕΣΣΔ στατέλη της δεκαετίας του 1920 και στιςαρχές της δεκαετίας του 1930. Ηιδέα μιας συνδυαστικής ανάπτυξηςτου καπιταλισμού και του σοσιαλι-σμού που θα ενισχύεται από το διε-θνές περιβάλλον αποδείχθηκε εξω-πραγματική. Το διεθνές περιβάλλονασκούσε αφόρητες πιέσεις για γρή-γορα οικονομικά αποτελέσματα.

Από πού μπορούσε να προέλθει ησυσσώρευση ώστε να ανέβουν οιρυθμοί ανάπτυξης; Ο Στάλιν είχεαπαντήσει με την πολιτική της τα-χύρρυθμης εκβιομηχάνισης απορρί-πτοντας τελικά τους αργούς ρυθ-μούς της Μπουχαρινικής ΝΕΠ, για-τί, όπως διακήρυξε: «Είμαστε πενή-ντα ή εκατό χρόνια πίσω από τιςαναπτυγμένες χώρες. Πρέπει να κα-λύψουμε αυτή την απόσταση σε δέ-κα χρόνια. Ή θα το κάνουμε ή θαβουλιάξουμε».17

Για την Κίνα τότε, η απόστασηαπό τις αναπτυγμένες χώρες ήτανακόμη μεγαλύτερη και η απειλή νέ-ων ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων πο-λύ ζωντανή, με βάση και τις εμπει-ρίες των προηγούμενων δεκαετιών.

Στο ΚΚ Κίνας δεν υπήρχε πτέρυγαόπως η Αριστερή Αντιπολίτευση πουνα προτείνει εργατική εναλλακτική.Ο προσανατολισμός ήταν από τηναρχή στην προτεραιότητα της συσ-σώρευσης. Το καθεστώς έβαλε στό-χο να γίνει η Κίνα πυρηνική δύναμημέσα λίγα χρόνια, έστω και αν αυτόαπορροφούσε τεράστιους πόρους.Οι πιέσεις έκαναν την κομματικήκαι την κρατική γραφειοκρατία ναταλαντεύεται για το μέχρι πού μπο-ρούσε να επιταχύνει τη συσσώρευ-ση. Το μεγάλο κοινωνικό βάρος τηςαγροτιάς περιόριζε τις δυνατότητεςγια μια σταλινικού τύπου κολλεκτι-βοποίηση. Η πολιτική για «ΜεγάλοΆλμα προς τα Εμπρός» ήταν μια τέ-τοια απόπειρα που απέτυχε. Οι τά-σεις για «μεταρρυθμίσεις», σαν αυ-τές που ξεκίνησαν στην ΕΣΣΔ τριά-ντα χρόνια μετά την έναρξη της στα-λινικής ανοικοδόμησης του κρατικούκαπιταλισμού, εμφανίστηκαν στηνΚίνα από πολύ νωρίς, μια συνύπαρ-ξη από σταλινικές και χρουστσωφι-κές πτέρυγες.

Ο Τόνι Κλιφ, γράφοντας ήδη απότο 1957 εντοπίζει αυτά τα προβλή-ματα18 και αναφέρει ότι στις 19 Ιού-λη 1962 η Λαϊκή Ημερησία είχε άρ-θρο δυο οικονομολόγων που τόνι-

ζαν ότι «πιστεύουμε πως πρέπει κα-τά κύριο λόγο να χρησιμοποιούμετον στόχο κόστους και τον στόχοκέρδους ως κριτήρια για την εκτίμη-ση των οικονομικών αποτελεσμάτωντων επιχειρήσεων»!19 Σχεδόν ταίδια λόγια του Κοσύγκιν στην ΚΕτου ΚΚΣΕ στις 25 Σεπτέμβρη 1965,όταν πρότεινε την καθιέρωση τουποσοστού κέρδους ως πιο αποτελε-σματικού κριτήριου για την πορείατων επιχειρήσεων.20

Οι ταλαντεύσεις στην κορυφή καιοι ρωγμές που προκαλούσαν οδήγη-σαν στην έκρηξη της ΠολιτιστικήςΕπανάστασης το 1966. Ξεκίνησεσαν καμπάνια του Μάο ενάντιαστους «οπαδούς του καπιταλιστικούδρόμου» αλλά στη συνέχεια πήρεδιαστάσεις φοιτητικής και εργατι-κής εξέγερσης.21 Ήταν η πρώτη ευ-καιρία που είχαν οι εργάτες ναβγουν στο προσκήνιο και να συ-γκρουστούν με τους γραφειοκράτες,όχι μόνο της μιας πλευράς αλλά καιτης άλλης. Ήδη την άνοιξη του 1967μια σύσκεψη στρατιωτικών στελε-χών που συγκάλεσε ο πρωθυπουρ-γός Τσου Εν Λάι διαπίστωνε ότι ηπαραγωγή πέφτει, «οι εργάτες περ-νούν υπερβολικές ώρες μακριά απότη δουλειά τους», συζητούσε την


ΤΑ ΚΑΤΩ

Στο χάρτη, η διαδρομή της Μεγάλης Πορείας. Στη φωτό δεξιά, ο Μάο στην Πορεία.


ανάγκη για στρατιωτικό έλεγχο σεκλειδιά της οικονομίας και αποφά-σιζε ότι οι εξεγερμένοι απαγορεύε-ται να παρεμβαίνουν σε τράπεζες,ΜΜΕ εθνικής εμβέλειας και θε-σμούς εθνικής ασφάλειας.22

Η πιο προωθημένη πολιτική έκ-φραση της εργατικής αμφισβήτησηςήταν το Μανιφέστο της Σενγκ ΒουΛιέν (Επαρχιακή ΠρολεταριακήΈνωση στο Χουνάν), που έφτασενα διακηρύξει ότι «οι βασικές κοι-νωνικές αντιθέσεις βρίσκονται ανά-μεσα στην εξουσία της καινούργιαςγραφειοκρατικής αστικής τάξης απότη μια και τη μάζα του λαού από τηνάλλη. Η ανάπτυξη και η όξυνση αυ-τών των αντιθέσεων ορίζει ότι ηκοινωνία χρειάζεται μια πιο βαθιάαλλαγή. Ανατροπή της γραφειοκρα-τικής αστικής τάξης, πλήρη συντρι-βή της παλιάς κρατικής μηχανής,πραγματοποίηση της κοινωνικήςεπανάστασης, πραγματοποίηση τηςαναδιανομής του πλούτου και τηςεξουσίας και εγκαθίδρυση μιας και-νούργιας κοινωνίας: της ΛαϊκήςΚομμούνας της Κίνας».23

Η Πολιτιστική Επανάσταση τέλει-ωσε με την επιβολή ελέγχου από τονΛαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό σεόλες τις «επαναστατικές επιτροπές»που είχαν αναδειχθεί, αλλά αυτό

δεν σταθεροποίησε την κατάσταση.Ο Λιν Πιάο που ήταν υπουργόςΆμυνας και θεωρήθηκε ως ο ισχυ-ρός άνδρας της περιόδου, σκοτώθη-κε τον Σεπτέμβρη του 1971. Ακο-λούθησαν άλλες ενδοκομματικέςσυγκρούσεις, με τη δίκη της «Συμ-μορίας των 4» (όπου συμμετείχε ηχήρα του Μάο) και την άνοδο τουΤενγκ Σιάο Πινγκ στη δεκαετία του1980 που σηματοδότησε την ανοιχτήστροφή προς την αγορά και τη συ-νεργασία με αμερικάνικα και ευρω-παϊκά κεφάλαια. Η Δύση ήταν ευ-χαριστημένη να εξάγει εργοστασια-κό εξοπλισμό στην Κίνα και να ει-σάγει φτηνά καταναλωτικά προϊό-ντα από κινέζικα εργοστάσια με χα-μηλό μεροκάματο, το Πεκίνο ήτανευχαριστημένο να λύνει επιτέλουςτο πρόβλημα της βιομηχανικής συσ-σώρευσης.

Οι απόψεις που θεωρούν ότι μέ-χρι την επικράτηση του Τενγκ ήτανανοιχτό το ζήτημα αν θα επικρατή-σει η «ρεβιζιονιστική» ή η «μαρξι-στική-λενινιστική» τάση μέσα στοΚΚΚ και αντίστοιχα ότι ήταν ανοι-χτό τον αν η Κίνα θα βαδίσει προςτον σοσιαλισμό ή προς τον καπιτα-λισμό, εξωραϊζουν όλη την προη-γούμενη περίοδο και θεωρούν ότι η«πάλη των τάξεων» μπορεί να γίνε-

ται ερήμην των κοινωνικών τάξεωνμε παλατιανές συνομωσίες στην κο-ρυφή της γραφειοκρατίας. Η Κίναείχε φτάσει σε πολεμική σύγκρουσημε την ΕΣΣΔ ήδη το 1969. Το 1972έγινε το άνοιγμα στις ΗΠΑ με τηνσυνάντηση Μάο-Νίξον στο Πεκίνο.To 1979 η Κίνα επιτέθηκε στο Βιετ-νάμ! Η λήξη της Πολιτιστικής Επα-νάστασης με παρέμβαση του στρα-τού ήταν προπομπός της καταστολήςτης εξέγερσης της Τιενανμέν το1989.

Το ΚΚΚ το 1989 δεν κατέρρευσεμπροστά στη λαϊκή δυσαρέσκειαόπως το ΚΚΣΕ το 1991. Αυτό πουακολούθησε, όμως, ήταν διαδικα-σίες ανάδειξης μεγαλοκαπιταλιστώνμέσα από τους κόλπους της κρατι-κοκαπιταλιστικής γραφειοκρατίαςπαρόμοιες με αυτές που έγιναν στηΡωσία των «ολιγαρχών» του Γιέλ-τσιν και του Πούτιν. Το 2016 η Κίναείχε 594 δισεκατομμυριούχους, πε-ρισσότερους από τις ΗΠΑ.

Ένας από τους τρόπους με τουςοποίους αξιωματούχοι μετατράπη-καν σε ιδιώτες καπιταλιστές ήταν μετη μέθοδο της μετατροπής κρατικώνεπιχειρήσεων σε ανώνυμες εταιρεί-ες των οποίων οι μετοχές πέρασανστα χέρια παλιών διευθυντικών στε-λεχών. Ένα μέρος αυτών των αλλα-



γών έγινε χάρη στη διαφθορά μέσαστους κόλπους της γραφειοκρατίας.Ταυτόχρονα, όμως, είχε την πολιτι-κή κάλυψη του ΚΚΚ όχι σαν «στρα-βά μάτια» αλλά σαν επιλογή. Στο15ο συνέδριο ο τότε πρωθυπουργόςΖανγκ Ζεμίν διακήρυξε ότι «πρέπειμέσα από την αγορά να συγκεντρώ-σουμε μεγάλους επιχειρηματικούςομίλους που να διαθέτουν ισχυρήανταγωνιστικότητα, πολύ-περιφε-ρειακούς, πολυκλαδικούς, με πολ-λαπλούς ιδιοκτήτες και πολυεθνι-κούς».24 Αυτοί οι όμιλοι χάρη στομέγεθός τους ανταγωνίζονται σήμε-ρα τις πολυεθνικές της Δύσης σεπολλούς τομείς διατηρώντας τηνεμπιστοσύνη τους στο ΚΚΚ. Το κόμ-μα του Μάο αποδείχθηκε πιο ανθε-κτικό στο πέρασμα από τον κρατικόκαπιταλισμό στον καπιταλισμό τωνπολυεθνικών από το κόμμα του Στά-λιν και του Μπρέζνιεφ.

Η εργατική τάξη της ΚίναςΤο γεγονός ότι η εκρηκτική καπι-

ταλιστική ανάπτυξη της Κίνας γίνε-

ται κάτω από την αιγίδα του ΚΚ δεναναιρεί την πραγματικότητα ότι μέ-σα σε αυτή τη διαδικασία γιγαντώ-νεται αυτό που ο Μαρξ ονόμασε«ιστορικό νεκροθάφτη»- η εργατικήτάξη.

Τα μεγέθη είναι συγκλονιστικά.Υπολογίζεται ότι 200 εκατομμύριααγρότες άφησαν τα χωριά τους γιανα γίνουν εργάτες στις πόλεις. Απόαυτούς, τα 130 εκατομμύρια έχουνμεταναστεύσει σε πόλεις μακριάαπό τα χωριά καταγωγής τους καιαυτοί οι «εσωτερικοί μετανάστες»αποτελούν το 50% του εργατικούδυναμικού στις πόλεις που δουλεύ-ουν, όπου παράγεται το μισό ΑΕΠτης Κίνας!25

Δεν έφυγαν από τα χωριά τουςεπειδή οι «μεταρρυθμίσεις» τουΤενγκ Σιαο Πινγκ και του ΚΚΚ«πέτυχαν» και το βιοτικό επίπεδοανεβαίνει, όπως λένε οι μύθοι τουνεοφιλελευθερισμού σε Ανατολήκαι Δύση και επαναλαμβάνουν οικυβερνητικοί του ΣΥΡΙΖΑ.26 Έφυ-γαν γιατί το μέσο αγροτικό νοικοκυ-

ριό πήρε λίγο παραπάνω από τέσ-σερα στρέμματα καλλιεργήσιμηςγης και αυτό σήμαινε ότι 400 εκα-τομμύρια αγρότες δεν μπορούσαννα επιβιώσουν δουλεύοντας στα χω-ράφια τους. Το 2011, 110 εκατομμύ-ρια αγροτικά νοικοκυριά ήταν υπο-χρεωμένα να δουλεύουν για 110.000μεγάλες επιχειρήσεις agribusiness.Ο «πλεονάζων» πληθυσμός εξανα-γκάστηκε να φύγει για τις πόλειςμέσα από τη φτώχεια.

Αυτό το νέο εργατικό δυναμικόδουλεύει σε τεράστια εργοστασιακάσυγκροτήματα, όπως η «αυτοκινη-τούπολη FAW» στο Τσανγκτσούνπου απασχολεί 120.000 εργάτες σεένα χώρο δουλειάς, και σε τερά-στιες εργατογειτονιές όπως η Ντο-γκουάν στην Κουαντόνγκ που έχει 8εκατομμύρια μετανάστες και έναεκατομμύριο ντόπιους.

Αντιμετωπίζουν δύσκολες συνθή-κες όχι μόνο λόγω της εκμετάλλευ-σης στους χώρους δουλειάς αλλάκαι εξαιτίας διακρίσεων σε βάροςτους. Πολλοί θεωρούνται «παράνο-


ΤΑ ΚΑΤΩ

Απεργία στο εργοστάσιο της Foxconn στην Κίνα.


μοι μετανάστες», γιατί τα χαρτιάτους δείχνουν τόπο κατοικίας το χω-ριό της καταγωγής τους και όχι τηνπόλη όπου έφτασαν. Αυτό σημαίνειότι δεν έχουν δικαίωμα για περί-θαλψη στα τοπικά νοσοκομεία, ταπαιδιά τους δεν μπορούν να πάνεσχολείο, η αστυνομία μπορεί νατους τιμωρήσει.

Παρά τις σκληρές συνθήκες,υπάρχει αντίσταση. Οι απεργίεςστην Foxconn και στην Honda ταπροηγούμενα χρόνια έγιναν πλατιάγνωστές. Όπως έγραφε η ΕργατικήΑλληλεγγύη:

«Η απεργία στη γιαπωνέζικη Χό-ντα είναι η σημαντικότερη μάχη,όμως απεργίες έγιναν και στην επί-σης γιαπωνέζικη Μπράδερ και στιςταϊβανέζικες Φοξκόν και Σμαρ-τμπόλ. Η πρώτη απεργία στη Χόνταξεκίνησε στις 17 Μάη (2010) καιέπαιξε ρόλο καταλύτη. Μπόρεσε ναγίνει θέμα διότι χωρίς τα σανζμάναπό το εργοστάσιο της Φοσάν, ηπαραγωγή της Χόντα μπλοκάρισεστα εργοστάσια της Καντόνας καιτης Γουχάν, της μεγαλύτερης πόληςτης κεντρικής Κίνας. Οι εργάτες ζη-τούσαν 40% αύξηση για να εξισω-θούν με τους εργάτες της Χόντα σεάλλα εργοστάσια. Η εργοδοσία κα-τάφερε να ξαναβάλει την παραγωγήσε κίνηση αφού παραχώρησε 24-33% αυξήσεις. (…) Την Τέταρτη, 9Ιούνη, ξεκίνησαν την απεργία τουςοι εργάτες στο εργοστάσιο HondaLock στην πόλη Τζονγκσάν. Οι 1700εργάτες αυτού του εργοστασίου κα-τασκευάζουν κυρίως κλειδαριές καικαθρέφτες. Η αφορμή φαίνεται ναήρθε το πρωί εκείνης της Τετάρτης,ο φύλακας χτύπησε μια εργάτριακαι δεν την άφησε να μπει για δου-λειά, επειδή δεν είχε σωστά καρφι-τσωμένο το όνομά της στο πουκάμι-σό της. (…) Οι γυναίκες είναι περισ-σότερες από τους άντρες στο εργο-στάσιο και οι πιο πολλές είναι 20 με25 χρονών. Καταγγέλλουν ότι δου-λεύουν με οχτάωρη ορθοστασία καιστις έγκυες γυναίκες επιτρέπεται νακάθονται μόνο στο τελευταίο τρίμη-νο της εγκυμοσύνης. Απαγορεύεταινα μιλάς την ώρα της εργασίας και

για την τουαλέτα χρειάζεται ειδικήάδεια. Οι επιστάτες κάνουν επίπλη-ξη ακόμη και για το πόση ώρα σουπαίρνει να πιεις νερό».27

Αυτές είναι μάχες που θυμίζουντις πρωτοπόρες εργάτριες των αρ-χών του 20ου αιώνα, αυτές πουέμειναν στην ιστορία γιατί διεκδι-κούσαν «Ψωμί και τριαντάφυλλα».Κι ανάμεσά τους ζουν πολλοί εργά-τες και εργάτριες που θυμούνται τιςπαλιές μάχες, όπως ο Σουάν, έναςμετανάστης που δουλεύει σαν σεκι-ούριτι σε μια γειτονιά του Πεκίνουκαι είχε τρεις θείους που πολέμη-σαν για τη νίκη της επανάστασης.Στη συνέντευξή του που δημοσιεύειη Hsiao-hung Pai στο βιβλίο της δη-λώνει: «Δεν ξέρω τι είναι ο σοσιαλι-σμός. Δεν μπορώ να διαβάσωΜαρξ. Αλλά ξέρω τι δεν είναι σο-σιαλισμός. Δεν είναι αυτό που έχου-με εδώ σε αυτή τη χώρα».28

Δεν ξέρουμε πότε θα ξεσηκωθείξανά η εργατική τάξη της Κίνας μετο νέο μέγεθος και τις νέες δυνατό-τητες που έχει αποκτήσει. Ξέρουμεόμως σίγουρα ότι όσοι ξεχνούν τηνύπαρξή της και περιορίζονται είτενα γκρινιάζουν ότι «δεν υπάρχουνπια οι βιομηχανικοί εργάτες της πα-λιάς εργατικής τάξης», είτε ότιαπειλούμαστε από «κινεζοποίηση»των συνθηκών εργασίας εξαιτίαςτης εκμετάλλευσης εκεί, κάνουντραγικό λάθος. Απέναντι στον απο-σταθεροποιημένο παγκόσμιο καπι-ταλισμό όπου αναδύεται η κινέζικηυπερδύναμη, η ελπίδα μας παραμέ-νει αυτό που διακήρυξε ο Μαρξ-«Προλετάριοι όλων των χωρών ενω-θείτε», από την Αθήνα ως τη Σα-γκάη! �

Σημειώσεις1. https://data.worldbank.org/country/china

2. Πάνος Γκαργκάνας, Η κρίση στην Κορεατική χερσόνη-σο, περιοδικό Σοσιαλισμός από τα κάτω Νο 125,Νοέμβρης-Δεκέμβρης 2017,http://socialismfrombelow.gr/article.php?id=1017

3. https://www.reuters.com/article/us-davos-meeting-china/in-davos-xi-makes-case-for-chinese-leadership-role-idUSKBN15118V

4. https://mronline.org/2017/10/18/mao-reconsidered/

5. Chris Harman, A people’s history of the World,Bookmarks 1999, σελ. 224. Κυκλοφορεί στα ελληνικάαπό τις εκδόσεις Τόπος.

6. Wolfgang Franke, A century of Chinese revolution1851-1949, Basil Blackwell 1970.

7. Selected Works of Mao Tse-Tung, Volume II, ForeignLanguages Press, Peking 1967, σελ. 328

8. Harold R. Isaacs, The tragedy of the Chineserevolution, Stanford University Press 1961, σελ. 55

9. Στο ίδιο, σελ. xix

10.Λέανδρος Μπόλαρης, «Νοέμβρης 1927, η επανάσταση10 χρόνια μετά», Εργατική Αλληλεγγύη Νο 1301,29/11/2017,http://ergatiki.gr/article.php?id=17431&issue=1301

11.Noel Barber, The fall of Shanghai, Readers Unionlimited, London 1980, σελ. 27

12.Dick Wilson, The Long March, Penguin 1977.Συγκλονιστική καταγραφή της πορείας χιλιάδων μαχη-τών από το Κιανγκσί στα νοτιοανατολικά μέχρι τοΣενσί στα βορειοδυτικά της Κίνας με συνεχείς μάχεςκαι σκληρές αντίξοες συνθήκες σε ψηλά βουνά καιαδιάβατα ποτάμια. «Μια διαδρομή διπλάσια από τοπλάτος των ΗΠΑ από τη Νέα Υόρκη ως το ΣανΦρανσίσκο».

13.Simon Gilbert, Class and class struggle in China today,International Socialism Journal No 155, summer 2017,σελ. 153. http://isj.org.uk/class-and-class-struggle-in-china-today/

14.Mao Tse Tung, Four essays on philosophy, Foreignlanguage press, Peking 1968, σελ. 52

15.Στο ίδιο, σελ.45

16.Selected Works of Mao Tse Tung, volume II, σελ. 326-8

17.Κρις Χάρμαν, Άλεξ Καλλίνικος, Πάνος Γκαργκάνας,Πώς χάθηκε η Ρώσικη επανάσταση; ΜαρξιστικόΒιβλιοπωλείο 1998, σελ. 66.

18.Tony Cliff, Selected writings, volume 3, Marxist theoryafter Trotsky, Bookmarks 2003, τα κεφάλαια Mao TseTung and Stalin, και Crisis in China.

19.Στο ίδιο σελ. 230.

20.Πώς χάθηκε η Ρώσικη επανάσταση, σελ. 100

21.Jean Daubier, Histoire de la revolution culturelleproletarienne en Chine, Cahiers libres 170-171,Maspero, 1970. William Hinton, Hundred day war: thecultural revolution at Tsinghua university, MonthlyReview, vol.24 no.3, July-august 1972. RoderickMacfarquhar, Michael Schoenhals, Mao’s lastrevolution, Harvard,2008.

22.Macfarquhar και Schoenhals, όπου πιο πάνω, σελ. 174

23.Τσάρλι Χορ, Κίνα από τη Μεγάλη πορεία στη Σφαγήτης Τιενανμέν, Εργατική Δημοκρατία, 1989, σελ. 46και στο Παράρτημα ΙΙ. Το κείμενο της Διακήρυξης είχεδημοσιευθεί για πρώτη φορά στα ελληνικά στην εφη-μερίδα της ΟΣΕ Εργατική Πρωτοπορία Νο 37,Δεκέμβρης 1980

24.Simon Gilbert, όπου και πιο πάνω, σελ.157

25.Hsiao-hung Pai, Scattered sand, Verso 2013, σελ.2

26.«Από τη σκοπιά ενός κόμματος της ευρωπαϊκήςΑριστεράς, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, έχουμε σίγουρα σημαντι-κές κριτικές παρατηρήσεις να καταθέσουμε αντιπαρα-βάλλοντας τη δική μας ανάλυση περί δημοκρατίας καισοσιαλισμού με την κινεζική οπτική. Αυτό που, όμως,δεν μπορεί να αγνοηθεί από κανέναν, είναι ότι σε μιαπερίοδο παγκόσμιας κρίσης, ύφεσης και διεύρυνσηςτου κοινωνικού αποκλεισμού, η Κίνα, βασισμένη σεένα ιδιότυπο μείγμα κεντρικού σχεδιασμού και οικονο-μίας της αγοράς, αναπτύσσεται ραγδαία και έχεικατορθώσει να βγάζει πλέον 13 εκατομμύρια ανθρώ-πους από τα όρια της φτώχειας κάθε χρόνο και ναβελτιώνει συνεχώς τις συνθήκες ζωής του πληθυσμού,επίτευγμα ασύλληπτο σε μέγεθος και σίγουρα ευρι-σκόμενο στον αντίποδα των ευρωατλαντικών πολιτι-κών προτεραιοτήτων»., Γιάννης Μπουρνούς στην Αυγή31 Δεκέμβρη 2017.http://www.avgi.gr/article/10811/8619218/gia-ton-diethne-rolo-kai-tis-proteraiotetes-tes-kinas

27.Απεργίες στην Κίνα, Εργατική Αλληλεγγύη Νο 922, 17Ιούνη 2010, http://ergatiki.gr/article.php?id=149

28.Hsiao-hung Pai, στο ίδιο, σελ. 221.



Η Ελλάδα στο ΜεσοπόλεμοΕπιμέλεια: Έφη Αβδελά, Ραϋμόνδος Αλβανός, Δημήτρης Κουσουρής, Μενέλαος Χαραλαμπίδης

Σελίδες 288, 18 ευρώ

Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2017

Η παραδοσιακή αφήγηση γιατο Μεσοπόλεμο τον τοποθετείανάμεσα στην τραγωδία της Μι-κρασιατικής καταστροφής του1922 και του θριάμβου του 1940.Παρουσιάζεται ως η περίοδοςπου ολοκληρώνεται η εθνική ενο-ποίηση και η Ελλάδα αρχίζει ναμετασχηματίζεται από οπισθο-δρομική και υπανάπτυκτη πρώηνεπαρχία της Οθωμανικής αυτο-κρατορίας σε ένα σύγχρονο ευ-ρωπαϊκό κράτος, με πρωτεργάτηαυτού του μετασχηματισμού τονεθνάρχη Βενιζέλο. Αν και αυτή ηαφήγηση είναι κατά βάση φιλε-λεύθερης προέλευσης, έχει ασκή-σει μεγάλη επίδραση και στηναριστερά. Μια πιο κριτική πα-ραλλαγή αυτής της αφήγησης το-νίζει τα συνεχή πραξικοπήματα,την καθυστερημένη ύπαιθρο καιτη μάζα των εξαθλιωμένων αγρο-τών: όλα αυτά αντανακλούν ταόρια του αστικού εκσυγχρονισμούτου Μεσοπολέμου και την «καχε-κτική αστική τάξη» που δεν μπο-ρούσε να φέρει το έργο σε πέρας.Μια τέτοια εκδοχή υιοθέτησε τοΚΚΕ τη δεκαετία του 1930, ότανεγκατέλειψε την επαναστατικήπροοπτική και αποδέχτηκε τιςσυμμαχίες με τους προοδευτι-κούς αστούς για την ολοκλήρωσητου αστικοδημοκρατικού σταδίουτης χώρας.

Ο συγκεκριμένος συλλογικόςτόμος τοποθετείται κριτικά απέ-ναντι σε αυτές τις αντιλήψεις.Όπως τονίζει ο Δημήτρης Κου-σουρής στην εισαγωγή του τό-μου, και όπως δείχνουν τα επιμέ-ρους κεφάλαια, ο καπιταλισμόςκαι η φιλελεύθερη αστική τάξη εί-ναι απολύτως συμβατά με τα πιοαντιδραστικά φαινόμενα: οι«προνεωτερικοί» λήσταρχοι τηςΗπείρου είναι ταυτόχρονα στενάσυνδεδεμένοι με τους τοπικούςβενιζελικούς βουλευτές, και οι πε-φωτισμένοι κρατικοί γραφειοκρά-τες εκφράζουν το θαυμασμότους για τις πολιτικές του καθε-στώτος του Μουσολίνι.

Στο επίκεντρο των περισσότε-ρων από τα έντεκα κεφάλαια τουτόμου είναι η προσπάθεια τουκράτους και της άρχουσας τάξηςνα αντιμετωπίσουν τις εκρηκτικέςσυνθήκες του Μεσοπολέμου μεένα συνδυασμό κυνισμού, βίας,αδιαφορίας, προπαγάνδας καινέων μορφών κοινωνικού ελέγ-χου, σε συνδυασμό με τις προ-σπάθειες των από τα κάτω νααντιμετωπίσουν αυτές τις πολιτι-

κές, αλλά και να προσδιορίσουνκαι να προασπίσουν τα δικά τουςσυμφέροντα και ανάγκες.

Ένας πρώτος άξονας του τό-μου είναι η απαραίτητη βία τουελληνικού κράτους. Η πολεμικήεξόρμηση του ελληνικού καπιτα-λισμού μεταξύ 1912-1922 σήμαινετη μαζική αποστολή χιλιάδωνστρατιωτών στα πεδία της μά-χης. Πολλοί από αυτούς επέλε-ξαν τη λιποταξία και τη φυγήστα βουνά. Ένα από τα κεφά-λαια του τόμου αναδεικνύει τημαζική λιποταξία στην Κρήτη,που οδήγησε σε ένοπλη σύγκρου-ση με το κράτος στις αρχές του1921. Άλλη χαρακτηριστική περί-πτωση είναι οι δημόσιες εκτελέ-σεις ληστών για το σωφρονισμότων εξαθλιωμένων μαζών: ηαπάντηση μιας ομάδας διαρρη-κτών σε μια τέτοια δημόσια εκτέ-λεση στη Θεσσαλονίκη του 1922ήταν να αφήσουν ένα σημείωμαπου έγραφε «δεν μας τρομάζει οθάνατος - μας τρομάζει η πείνα».

Ένας δεύτερος άξονας είναι ησύνδεση μεταξύ κράτους και κα-πιταλιστών. Η απόφαση για τηδημιουργία αυτοκινητοδρόμωνήταν μια πρώτης τάξεως ευκαι-ρία για εργολάβους και κερδοσκό-πους όπως ο Μακρής, αντιπρό-σωπος της Shell και σύνδεσμος μετους τραπεζίτες. Όχι μόνο το με-γαλύτερο μέρος των δρόμων δενπαραδόθηκε ποτέ, αλλά, από τα300 χιλιόμετρα που τελικά παρα-δόθηκαν, τα 175 ήταν όλως τυ-χαία στην Κρήτη, πατρίδα τουεθνάρχη Βενιζέλου. Ο εκσυγχρο-νισμός, η διαφθορά και οι πολιτι-κάντηδες ήταν πάντα στενά συν-δεδεμένοι.

Ένας τρίτος άξονας είναι αυτόςτου κυνισμού και της αδιαφορίαςτου κράτους απέναντι στις ανά-


ΤΑ ΚΑΤΩ


γκες των πολιτών του. Το μαζικόρεύμα των προσφύγων του 1922είναι μια χαρακτηριστική περί-πτωση του φαινομένου, όπωςδείχνουν διάφορα κεφάλαια τουβιβλίου. Εκατοντάδες χιλιάδεςπρόσφυγες βρέθηκαν πετάμενοιστη μέση του πουθενά στα περί-χωρα της Αθήνας, σε περιοχέςχωρίς δρόμους, νερό, αποχέτευ-ση ή σχολεία, και με σπίτια πουέπρεπε να οικοδομήσουν οι ίδιοι.Οι μορφές αυτοοργάνωσης τωνπροσφύγων και η αλληλεγγύητου εργατικού κινήματος ήταν ημόνη διέξοδος: μια από τις πιοσυγκλονιστικές ιστορίες του βιβλί-ου είναι οι αναμνήσεις ενός νεα-ρού εργάτη για την επιτυχία τωνκομμουνιστών να αποσπάσουναπό το υπουργείο ένα βυτίο γιατην αποχέτευση των γειτονιώντης Καισαριανής. Οι ομοιότητεςμε την αντιμετώπιση του σύγχρο-νου προσφυγικού ρεύματος απότο κράτος, και τον κομβικό ρόλοτης αυτενέργειας των ίδιων τωνπροσφύγων και των κοινωνικώνκαι πολιτικών κινημάτων δεν είναιφυσικά καθόλου τυχαίες.

Ένας τέταρτος άξονας είναιαυτός του ρατσισμού και τουεθνικισμού. Είναι εντυπωσιακό ναδιαπιστώνει κανείς μέσα από ταπαραδείγματα του βιβλίου τοπως τα ίδια επιχειρήματα πουχρησιμοποιεί η δεξιά και τα ΜΜΕαπέναντι στους σημερινούς πρό-σφυγες χρησιμοποιούνταν ήδηστον Μεσοπόλεμο απέναντιστους «Τουρκόσπορους» Μικρα-σιάτες. Εξίσου ενδιαφέρουσα εί-ναι η ανάλυση για το πως η από-φαση του δικτάτορα Πάγκαλουγια τη δημιουργία του μνημείουτου Αγνώστου Στρατιώτη συνδέ-εται με την προσπάθεια του κρά-τους να δημιουργήσει μαζικούςδιαύλους μετάδοσης της εθνικι-στικής ρητορείας.

Απέναντι σε όλα αυτά, κάποιακεφάλαια επικεντρώνονται στιςπροσπάθειες των απλών ανθρώ-πων να αντιμετωπίσουν αυτέςτις δύσκολες συνθήκες. Οι λιπο-τάκτες της Κρήτης στηρίζοντανστην αλληλεγγύη των συγχωρια-νών τους, που κρατούσαν τσίλιες

μην έρθει η χωροφυλακή όσο αυ-τοί καλλιεργούσαν τα χωράφιατους. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εί-ναι η μελέτη των προσφυγικώνσωματείων και γειτονιών τηςΑθήνας. Αρχικά, οι βενιζελικοί κα-τάφεραν να ελέγξουν τις προ-σφυγικές κοινότητες μέσω συμ-μαχιών με τις ηγεσίες τους καιεπισείοντας τον μπαμπούλα τωνβασιλικών. Η προσπάθεια του ερ-γατικού κινήματος και του ΚΚΕ ναχτίσει ρίζες στις προσφυγογειτο-νιές, βάζοντας στην άκρη το δια-χωρισμό μεταξύ γηγενών καιπροσφύγων και προτάσσονταςτα κοινά εργατικά συμφέρονταγνώρισε σημαντική επιτυχία. Ενώείχε πάρει λιγότερο από 1% στιςεκλογές του 1928, το 1933 το ΚΚΕέφτασε να πάρει 10-12% και ναπαίξει πρωταγωνιστικό ρόλοστους αγώνες αυτού του κόσμουγια να αλλάξει τις τραγικές συν-θήκες ζωής του.

Ο τόμος αυτός δε φιλοδοξεί ναπαρουσιάσει μια συνολική ερμη-νεία της ελληνικής κοινωνίας τουΜεσοπολέμου. Τα κεφάλαια τουπροσφέρουν πολύτιμες εικόνεςαπό μια πολύ σημαντική περίοδο,που παρουσιάζει σημαντικέςομοιότητες με τη σημερινή περίο-δο κρίσης. Είναι ένα σημαντικόεφόδιο για όσους θέλουν να δώ-σουν τις μάχες του σήμερα ενά-ντια στο ρατσισμό, την κρατικήκαταστολή και τη μαζική κατα-στροφή που γεννά το σύστημαπου δημιούργησε τη φρίκη τουΜεσοπολέμου.

Κώστας Βλασόπουλος

Προβλήματα τηςκαθημερινής ζωήςΛέον Τρότσκι

Σελίδες 187, 13 ευρώ

Εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο

Όταν το 1923 δημοσιεύονται«Τα προβλήματα της καθημερινήςζωής», στη Μόσχα, ο Τρότσκισυγγραφέας του βιβλίου, είναικομισάριος του λαού στο στρατόκαι το ναυτικό. Είχαν περάσει έξιχρόνια από τον Οκτώβρη του1917, όταν τα σοβιέτ με τουςμπολσεβίκους επικεφαλής, πή-ραν την εξουσία. Ο τσάρος και τοκαθεστώς του ήταν παρελθόν. Οικαπιταλιστές, σαν άρχουσα τάξη,είχαν εξαφανιστεί, το μεγαλύτερομέρος της οικονομίας ήταν σταχέρια του κράτους των εργατών,παρόλες τις γραφειοκρατικές πα-ραμορφώσεις που μπορεί να είχεως αποτέλεσμα του Α’ Παγκόσμι-ου Πολέμου και της απομόνωσηςτης ρώσικης επανάστασης.

Για τον Τρότσκι όπως και γιατους μπολσεβίκους σοσιαλισμόςδε σήμαινε μόνο την ανατροπήτου αστικού κράτους και της κα-πιταλιστικής οικονομίας αλλάανάπτυξη «μίας κουλτούρας αν-θρώπινης και ανθρωπιστικής». Γι’αυτό κάνει την επιλογή, μέσα σεαυτή την κρίσιμη περίοδο, να συ-ζητήσει με εργάτες και στελέχητου κόμματος των μπολσεβίκωναπό την περιοχή της Μόσχας γιατα καθημερινά, «δευτερεύοντα»θα έλεγε κανείς, προβλήματα πουαντιμετωπίζουν και στη συνέχειανα εκδώσει τις σημειώσεις του σεαυτό το βιβλίο.

«Η επανάσταση είναι πρώτααπ’ όλα το ξύπνημα της ανθρώ-πινης προσωπικότητας μέσα σταστρώματα εκείνα που κάποτεδεν διέθεταν καμία προσωπικό-τητα», γράφει. Αυτό σημαίνει ότιη επανάσταση και το χτίσιμο τηςσοσιαλιστικής κοινωνίας έγινεαπό ανθρώπους που κουβαλάνεακόμα στο μυαλό τους τις ιδέεςτης κοινωνίας την οποία γκρέμι-σαν, ένα βαρύ φορτίο, συνηθειών



και παραδόσεων αιώνων. «Έναεργατικό κράτος δεν είναι ούτεπνευματική τάξη, ούτε μοναστή-ρι. Παίρνουμε τους ανθρώπουςόπως τους δημιούργησε η φύσηκαι όπως εν μέρει τους διέπλασεκι εν μέρει τους σακάτεψε η πα-λιά κοινωνία. Μέσα σε αυτό τοζωντανό ανθρώπινο υλικό ψά-χνουμε να βρούμε σε πιο σημείομπορούμε να στηρίξουμε το μο-χλό της επανάστασης, του κόμ-ματος και του κράτους». Η μάχηγια να μην δέρνουν οι άντρες τιςγυναίκες τους όταν γυρίζουν στοσπίτι μεθυσμένοι, για να μην εκ-φράζονται αντισημιτικές ιδέεςστο εργοστάσιο, για να μηνυπάρχει αυταρχική συμπεριφοράκαι βωμολοχίες στον τρόπο επι-κοινωνίας, χρειάζεται να είναιταυτόχρονη και αξεχώριστη μετη μάχη για το στερέωμα τηςεπανάστασης και του σοσιαλι-σμού.

Για τον Τρότσκι και για τουςΜπολσεβίκους δεν υπάρχουνδευτερεύοντα ζητήματα πουμπορούν να αναβάλλονται γιααργότερα όταν οι δομές της κοι-νωνίας θα το επιτρέπουν. Ήδηαπό τη πρώτη στιγμή της νίκηςτης επανάστασης, η νέα εξουσίατων Σοβιέτ πέρασε μια σειράαπό «διατάγματα», νόμους, πουκαθιέρωναν πρωτόγνωρες κατα-κτήσεις σε όλα αυτά τα μέτωπα.Ο πολιτικός γάμος, το «αυτόμα-το» διαζύγιο, η πλήρης αναμόρ-φωση του εκπαιδευτικού συστή-ματος χωρίς τιμωρίες, πειθαρχίατου στρατώνα. Όπως γράφει «ηεπανάσταση δεν είναι επανάστα-ση αν, με τις δυνάμεις και τα μέ-σα που διαθέτει δεν επιτρέψειστη διπλά και τριπλά αλλοτριω-μένη γυναίκα να αναπτυχθεί προ-σωπικά και πολιτικά».

«Είναι φανερό ότι αν δεν απο-κατασταθεί η ισότητα του άντρακαι της γυναίκας μέσα στην οικο-γένεια, δεν μπορούμε να μιλάμεσοβαρά για την ισότητα τουςστην παραγωγή και στην πολιτι-κή. Γιατί μία γυναίκα υπόδουληστην οικογένεια της, στην κουζίνατης, στη μπουγάδα της, στη μό-δα, περιορίζει στο ελάχιστο τις

δυνατότητες της να δράσει πάνωστην κοινωνική ζωή και τη ζωήτου κράτους». Γι’ αυτό μία απότις πρώτες επιλογές της σοσιαλι-στικής οικοδόμησης ήταν η απαλ-λαγή της γυναίκας από το βάροςτου νοικοκυριού. «Η κυβέρνησητων εργατών οφείλει να προετοι-μαστεί οικονομικά για να ‘ναι σεθέση να οργανώσει με σοβαρό καιπλήρη τρόπο τη συλλογική μόρ-φωση των παιδιών, για να ‘ναι σεθέση να απαλλάξει την οικογένειααπό την κουζίνα και την μπουγά-δα. Η κολλεκτιβοποίηση της οικο-γενειακής οικονομίας και εκπαί-δευσης είναι πράγματα αδιανόη-τα χωρίς την οικονομική ανάπτυ-ξη ολόκληρης της οικονομίαςμας... Τότε οι δεσμοί του συζύγουκαι της γυναίκας δεν θα παρε-μποδίζονται από εξωτερικά, επι-φανειακά, περιστασιακά και τυ-χαία στοιχεία. Η σχέση τους δενθα δηλητηριάζεται αμοιβαία. Θαδουν επιτέλους να εμφανίζεταιμπροστά τους μια αληθινή ισότη-τα δικαιωμάτων. Οι δεσμοί τουςθα καθορίζονται μόνο από μιααμοιβαία έλξη. Και για το λόγοακριβώς αυτό, θα είναι πιο στέ-ρεοι, διαφορετικοί σίγουρα γιατον καθένα, αλλά για κανένανυποχρεωτικοί».

Από τα τέλη της δεκαετίας του‘20 μέχρι τη δεκαετία του ‘70, αυ-τό το βιβλίο εξαφανίστηκε όπωςεξαφανίστηκε ο Τρότσκι από όλες

τις φωτογραφίες της Ρώσικηςεπανάστασης. Χρειάστηκε το κί-νημα του Μάη του ‘68 για ναανακαλυφθεί ξανά το νήμα αυτήςτης επαναστατικής παράδοσης.Το 1973 «Τα προβλήματα της κα-θημερινής Ζωής» εκδόθηκαν στααγγλικά (στη Νέα Υόρκη) και το1976 στα γαλλικά. Το 1980 εκδό-θηκαν στα ελληνικά από τις εκδό-σεις Ουτοπία. Μεταφραστής τουβιβλίου ήταν ο Λουκάς Θεοδωρό-πουλος, κεντρική μορφή του κινή-ματος των Ομοφυλόφιλων στηνΕλλάδα. Ήταν αποτέλεσμα τηςκληρονομιάς της Μεταπολίτευ-σης και του κύματος της αμφι-σβήτησης απέναντι στις ιδέες τουσυστήματος αλλά και του σταλι-νισμού και της αναζήτησης τωνεπαναστατικών ιδεών της ρώσι-κης επανάστασης. Το ΜαρξιστικόΒιβλιοπωλείο επανέκδωσε «ταπροβλήματα της καθημερινής ζω-ής» το 2007, στην επέτειο των 90χρόνων από τη Ρώσικη Επανά-σταση.

Αυτό το βιβλίο έχει σημασία καιγια το σήμερα, στις συζητήσειςκαι τις αντιπαραθέσεις που ανοί-γουν στα κινήματα που παλεύ-ουν ενάντια στη βαρβαρότητατων μνημονίων, το ρατσισμό καιτο σεξισμό, για το ποια είναι η ρί-ζα των μορφών καταπίεσης καιπώς μπορούμε να απαλλαγούμεαπό αυτές, χτίζοντας μια κοινω-νία ισότητας, ελευθερίας και αλ-ληλεγγύης. Για το πώς μπορούμενα ανοίξουμε το δρόμο για ναανατρέψουμε όλη τη βρώμικηκληρονομιά που δηλητηριάζει τηνκαθημερινή ζωή των ανθρώπωνχωρίς εκμετάλλευση απαλλαγμέ-νη από κάθε μορφής καταπίεση,εθνική, θρησκευτική, σεξιστική.

Κατερίνα Θωίδου


ΤΑ ΚΑΤΩ


Documents

ΤΕΥΧΟΣ · Κραχ του 1929. Πολύ περισσότερο, είναι χαμηλότερη από τα επίπεδα που ίσχυαν πριν ξεκινήσει η