Γιάννης Σκαρίμπας - Άπαντες Στίχοι 1936-1970 - Νεφέλη

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

Άπαντες στίχοι 1936-1970

..λ -' ... ... -. .. ι \ _ .. �..... "' -:.,... - � ::__", -

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙσr

Ο Γιάννης Σκαρίμπας γεννήθηκε

στην Αγία Ευθυμία Παρνασσίοος,

στις 28 Σεπτεμβρίου 1 893, από τον

Ευθύμιο Σκαρίμπα, απόγονο αγωνιστών της Επανάστασης του 1 821 , και την αρχοντοπούλα Ανορομάχη Σκαρτσίλα από το Αίγιο. Ξεκίνησε τις εγκύκλιες σπουοές του στο Αίγιο και τις τελείωσε στην Πάτρα. Υπηρέτησε ανθυπασπιστής στο 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων. Από το 1 915 εγκαταστάθηκε στη Χαλκίοα ασκώντας το επάγγελμα του εκτελωνιστή. Στην ελληνική πνευματική σκηνή εμφανίστηκε επισήμως το 1929 από το περιοοικό Ελλr;vιχά Γpάμματα, όταν πήρε το Α'Βραβείο οιηγήματος για το οιήγημά του «0 καπετάν Σουρμελής ο Στουραίτης». Ανεπίσημα όμως είχε ήοη κάνει την εμφάνισή του μια οεκαπενταετία πριν, οημοσιεύοντας ποιήματα και πεζά σε οιάφορα περιοοικά της Αθήνας, αλλά και στις εφημερίοες Εύpιπος και Εύβοια με το ψευοώνυμο Κάλλις Εσπερινός. Με το έργο του, που υπήρξε εκτενές και ποικίλο, τοποθετείται σήμερα στηνπρωτοπορία της ελληνικής λογοτεχνίας. Έζησε όλη του τη ζωή στη Χαλκίοα, ταξίοεψε ελάχιστα και έφυγε οριστικά στις 21 Ιανουαρίου του 1984, σε ηλικία 91 χρόνων.

ΕΡΓΑ ΤΟΥ Καϋμοί στο Γpιποvf;σι, διηγήματα,1930 Το Θείο Τpαyί, διηγήματα, 1933


ΝΕΦΕΛΗ Ι ΑΠΑΝΤ Α ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ

Γιάννης Σκαρίμπας, Ά.παvτες στίχοι 1936-1970

Εξώφυλλο: Αλέκος Φα.σια.νός

ISBN: 978-960-21 1-967-9

© 2010 Βασίλειος Τσόπα.νος κα.ι Εκοόσεις ΝΕΦΕΛΗ

Ασκληπιού 6, Αθήνα. 106 80 τηλ . : 210 3639962 - fax: 210 3623093 e-mail: [email protected]

www.nnet.gr

I

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣΤΙΧΟΙ

1936-1970

Φιλολογική επιμέλεια ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣησr

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΦΕΛΗ

ΑΘΗΝΑ 2010

Η έκοοση των Απάvτωv στίχωv του θετού μου πατέρα Γιάννη Σκαρίμπα εκπληρώνει μια επιθυμία μου πολλών χρόνων . Ευχαριστώ τον Περικλή Δουβίτσα , την Κατερίνα Κωστίου , τον Διονύση Τσακνή, τον Αλέκο Φασιανό και όλους τους συντελεστές της καλαίσθητης αυτής έκοοσης και του CD, που τιμούν τη μνήμη του Σκαρίμπα με τον πιο ουσιαστικό τρόπο .

Σε ό,τι με αφορά, παραχωρώ προς οημοσίευση από το προσωπικό μου Αρχείο το παραπάνω χειρόγραφο του γνωστού ποιήματος «Ουλαλούμ . . . », το οποίο ο Σκαρίμπας επεξεργάστηκε ξανά 42 χρόνια αργότερα, ως ελάχιστη νοσταλγική κατάθεση για τα χρόνια που ζήσαμε μαζί εγώ, εκείνος και η μη-

, Β λ I κ I I β' τερα μου ασι ικη αραμικε -«συντροφισσα του ιου του»-όπως την αποκαλούσε ο Σκαρίμπας . Στη μνήμη της θα 'θελα

I I I � να αφιερωσω αυτη την εκοοση.

Τασία Σελέκου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1 1

ΜΙΑ ΤΑΧΕΙΑ ΣΥΝΤΟΜΙΑ ΜΟΥ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ . . 1 3

Α. ΟΥΑΑΑΟΥΜ ( 1 936)

Πρόλογος (Σημείωμα προεισαγωγικό , � περίληψις προηγουμένων) . . . . . . 1 8 Τ' αφιγκρατά του βραχοκάβουρα 19 Σημείωση του ποιητ� 20 11όνο ουο στίχους 21 Φιγιέττα Γ . Πνευματικού 22 Χαλκίοα 23 Φαντασία 24 Το μοντέλο 25 Ευθανασία 27 Η άγνωστη 29 Ο γλάρος 30 <<Ετι οέομαί σου» 31 Το βαπόρι 32 Σιωπ�! 34 Lacrimae hominis 35 11παλάντα 36 Ηλίας Γ. Σκαρίμπας 38 Έρωτας ζωγράφος 39

8 Π Ε Ρ Ι ΕΧΟΜΕΝΑ

Υποκρισία 41 r·

Δεσμώτης 42 Οι φίλοι ·' 43 Σπασμένο καράβι 44 Κοιμωμένη 45 Η 3εσποινίς Λ . Π . 46 Το ζήτημα 47

Β . ΕΑΥΤΟΥΑΗΔΕΣ ( 1 950)

Εαυτούλη3ες 50 Το εισιτήριο 5 1 Το καράβι 52 Το βαλς χωρίς ντάμα 53 Ο σταθμάρχης 55 Ο καμπούρης 57 Το πλοίο (Ο Τιτανικός) 58 Η μικρή κυρία 59 Τα ρομπότ 60 Τρελός ; 61 Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ 62 Χορός συρτός 64 Μυριαστερούσα 65 Ουλαλούμ . . . 66 Το φι3άκι 68 Το Μαριώ 69 Άγγελος εφάνη μοι 71 Η τράτα 72 Νινόν 73 Αγγέλω 74 Ο Αρλεκίνος 75

Το γράμμα Πλοίον εν όψει Στάοιον οόξης

Π Ε ΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Γ. ΒΟ1ΔΑΓΓΕΛΟΙ ( 1 968)

9

76 77 78

Πρόλογος 82 Βο·ίοάγγελος πρώτος 83 Βο·ίοάγγελος οεύτερος 84 Αντί γραμμα 86 Comedie dell'arte 88 Ο Πιερότος 91 Αίμα υπό μάσκαν 93 Το τραίνο 94 Το βάζο 96 Η Μάριον Μέξικα του Τζα . Ι . Σιχτίρ-γκαλόπ 97 Η Μάριον Μέξικα του Τζα . Π. Μάχαιραν 98 Βιολέτα 100 Dona Mia Portoles 101 Σφαχτό της αγάπης 102 Η αγαπητικιά μου 103 Το αστέρι 104 Ένα πλοίο με ύφος 105 Το μπαλκόνι 106 Η επίσκεψις 107 Και άφες εμού 109 Ότι εμού εστί 1 1 0 Η παρέα 1 1 1 Αλλαγή επαγγέλματος 1 1 2 Εμβατήριο γαμήλιο 1 1 3 Ο ι σταυροί 1 1 4

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ανταπόκριση (σε γράμμα του Λούλη Ποζιόπουλου) 115 Το πάθημα . . . . 116 Κατηγορουμένη - εγέρθητι 118 Η πόλη . . . . . . 120 Ο Β' Παγκόσμιος 121 Δυο αοελφοί και οι ουο νευρικοί ! 122 Πώς γελάμε στο Χάρλεμ (απολογία ενός νέγρου) 123 Τίποτα . . . . . . . . . . . . 127 Ημιολόκληρον . . . . . . . . . 128 Το όνειρο του Πέτρου Σπεντζή (κριτική) 130 ο ορόμος . . . . . . . . . . . 131 A-masgue . . . . . . . . . . . 132 Αυτό - ναι ! (Παράπονο στο Γιάννη Βαρβαρίγγο) 134

ΓΛΩΣΣΆΡΙΟ

ΣΊ'ΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΣΊ' ΛΛΟΓΩΝ

ΕΥΡΕΤΉΡΙΑ

135

143

147

203

224

229 Α. ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ τΙΤ ΛΩΝ 229 Β. ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ ΠΡΩΤΩΝ ΣτΙΧΩΝ 234 Γ. ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ ΠΡΟΣΩΠΩΝ 238 Δ. ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ & ΕΦΉΜΕΡΙΔΩΝ 241

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Μ ' ' ' ' ζ ' κ ερικες φορες, αναποφευκτα, μοιρα εσαι τις αγαπες σου . αι τότε , με έκπληξη οιαπιστώνεις ότι , μοιρασμένες, μεγαλώνουν . Εκεί που κατέβαινα για μια ακόμη φορά στο βυθό της ποίησης του Σκαρίμπα, προσπαθώντας να ανεβάσω στην επιφάνεια θησαυρούς που για οιάφορους λόγους, όχι πάντα προφανείς, έμειναν έξω από τη συγκεντρωτική έκοοση της ποίησής του (χειρόγραφα που απόκεινται στο οιαμερισμένο αρχείο του και ποιήματα σκόρπια σε όλα σχεοόν τα περιοοικά του Μεσοπολέμου , Αθήνας και επαρχίας) εμφανίστηκε ο Διονύσης Τσακνής, ενθουσιώοης και έμπλεως πάθους κι άλλαξα ρότα . Χωρίς να παραιτηθώ από τη φιλολογική έκοοση που θα στεγάσει όλο το ποιητικό έργο του Σκαρίμπα, φιλολογικά επιμελημένο, αποφάσισα για την ώρα να συνοοεύσω το CD του φίλτατου Διο-

' , , � Α , , νυση με μια νοικοκυρεμενη επανεκοοση των παντων στι -χων 1936-1970, οηλαοή των 85 ποιημάτων που περιέλαβε ο ίοιος ο Σκαρίμπας στις συλλογές Ουλαλούμ (1936), Εαυτούληδες (1950) και Βοϊδάyyελοι (1968) -και στη οεύτερη έκοοσή τους (1975, 1976 και 1976, αντίστοιχα)- , οι οποίες συναποτέλεσαν τη συγκεντρωτική έκοοση των ποιητικών απάντων του , το 1970.

Εκπληρώνεται έτσι η ευχή του οαιμόνιου Χαλκιοαίου ν' αρ-, ' ' ψ λ ' '� ' ' χισει «εν α η ο τραγουοι για σιροκους» , και με τις «Πενες

του πενιές σ' ένα σαντούρι » από δεσμώτης της γραφής να μεταμορφωθεί σε ρυθμό, έξω από τα οεσμά της γλώσσας. Ανεβοκατεβαίνοντας με άνεση όλους τους αναβαθμούς του σκαριμπικού θυμικού , η μουσική του Τσα:κνή συνάοει άλλοτε με τον

12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

μεσοπολεμικό κλαυσί γελω της clowneήe που κατοικεί στα ποιήματα του Σκαρίμπα, άλλοτε με την εκκωφαντική ιλαρότητα των εξεγερμένων και ερωτικών βο'ίδάγγελων . Η έκδοση συνοδεύει και πλαισιώνει τη μουσική με το ποιητικό σύμπαν το οποίο ο ίοιος ο Σκαρίμπας θέλησε να μας κοινωνήσει .

Η χρηστική έκοοση των Απάντων στίχων ελπίζω να μη «βαραίνει» τον αναγνώστη που έρχεται σε επαφή με το έργο του Σκαρίμπα για πρώτη φορά, αλλά και να μην αφήνει ακάλυπτες τις ανάγκες του μυημένου αναγνώστη, καθώς παρέχει όχι μόνον πραγματολογικά και ερμηνευτικά σχόλια, όπου χρειάζονται , και ένα κατατοπιστικό Σημείωμα για την ποίηση του Σκαρίμπα, αλλά και πληροφορίες για το χρόνο της πρώτης δημοσίευσης των ποιημάτων , γλωσσάριο, βιβλιογραφική περιγραφή των εκδόσεων των ποιητικών συλλογών του και ευρετήρια . Όσο για τον ειδικό αναγνώστη , σε εύθετο χρόνο , θα έχει κι αυτός στη διάθεσή του τη φιλολογική έκδοση όλου του ποιητικού έργου του συγγραφέα .

Κατερίνα Κωστίου Αθήνα-Αίγινα, Ιούλιος 2010

ΜΙΑ ΤΑΧΕΙΑ ΣΤΝΤΟΜΙΑ ΜΟΤ ΔΤΟ ΛΟΓΩΝ

Θάθελα κάτι για την ποίηση νάλεγα - μα 3εν μπορώ, 3ε φτάνει τούτη η χουμάτινη και παράχορ3η φωνή μου. Θα τόλεγα σαν κάλεσμα της αινιγματικής ερημιάς μας, κάτι σαν 3ιαμαρτυρία μας, στη στυγερή 3ιαταράχτριά μας - τη Ζωή .

Ήμαν ήσυχος και κανείν γω 3εν πείραζα . 'Η ' β ' ζ ' μαν προυμυτος, και γω υ αινα χαος . . .

Και νάρθει άξαφνα να μου γαργαλήσει τη μύτη μου ζ ' ' ' λ ' ' ξ λ -η ωη- μ ενα ιανο ριγανο υ ο ;

ω, τι φάρσα!

Έκτοτες κάθομαι και νυστάζω - ζητώντας το ! Έκτοτες (για να - το ξαναπιώ) κλειω τα μάτια . . .

κ' ' ' β ' ατι το «παραμικρο» εχει συμ ει : Αυτή η απάτητη και τρομερή περιοχή , ο εαυτός μας - εί

ναι μια terra incognita , όπου 3εν ξέρεις πούθε θα σούρθει ένα μήνυμα (ο παρθένος αριθμός, το σημείο ή το σύνθημα) από

' θ ' ' β ' ' λ ' τ λ ' που α σ ε ρει αυτηνης το χα εσμα της . . . ο σουρρεα ιστικα -πως- νοούμενο και «τρίτο μάτι» λεγόμενο (το ένστιχτο) , αναστραφέν απ' την ανθρώπινη σύμβαση , 3εν θωρεί πια στα όξω . Κλειστό (ξυπνοί όντας μας) ανοίγει -κοιμιστοί- προς τα εντός μας . Και βλέπει . . . Είναι καταπληκτική -εν τοις

14 ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

μπεροέμα.σι- η βλεψική φωτοχυσία. του , αυτοί , οι σαν τερά-, Ι I ο I στιου φα.κου , συμπα.ντικοι «κα.τοπτρισμοι» του . ποια. παμ-

μέγιστη και φοβερή αυλαία. που εσύρθη ! Οι «συνειρμικές » σκηνοθεσίες του (α.π' τον . . . ουραίο έως τον «τετράνθρωπο» και α.π' αυτόν μέχρι το πνεύμα.) αντί -όπως θα. λέγαμε- επί πτερύγων ανέμου , αυτές-μετριούνται μόνον με έτη - του φω-

, ' κ , λ ' , , ι τ , , τος. ι εμεις το εμε τουτο ο ν ε ι ρ α. . ωρα. , α.ν πρα.γμα.τι αυτό είναι «όνειρο» και όχι η μόνη αληθινή ζωή και πεπρωμένη (που την ζούμε μεις στα. προύμυτα. . . . ) ενώ η ξύπνια. εί-

' I I I ναι τ ονειρου, ου της πα.ρουσης συντομια.ς μου , και ου των ικανοτήτων των οικών μου . Το α.υτομα.τικό (οιά την πολλήν αυτού α.ληθινότητα.) . Το πα.ρα.νο·ίκό (οιά την συνέπειάν του την άκρα.ν) είναι στις πράξεις , στα. λόγια. και στις σκέψεις μα.ς, σαν μια. «οα.χτυλοοειξία.» μα.ς (των ψεύτικων . . . ) , σαν μια. επα.υτοφώρω σύλληψή μα.ς. Τρομα.λα.ία. τότε και περίγελη η καρικατούρα. μα.ς (της σύμβασης . . . ) κρύβεται στο πιο μα.ς μικρότερο τσεπάκι . Και οι όροι α.ντιστρέφοντα.ι : κυρίαρχος, ο τρομερός νοικοκύρης μα.ς (το ένστιχτο) - αυτός οια.-

Ι I I I I Ι I τα.σσει πια. και γινετα.ι , α.υτος ποιει τον οικον α.υτου τρεμειν . . . Αυτά . Και επειοή η ζωή είναι ωραία., ο άνθρωπος θάκα.νε πολλές τούμπες στη χλόη , α.ν , το αναμεταξύ μα.ς άνομο συμ-

, � I I � I Ι Ι φερον οεν τον εκα.νε α.πο κωμωοο - «κορυφα.ιον» και α.πο Ντάντε - Θεόκριτο . . .

τ � I Ι Ι Ι Ι � Ι ο ουστυχημα. εινα.ι οτι και τα. ονειρα. ποτε οεν εινα.ι «σαν όνειρα.» ωραία. . Το σχήμα. είναι ψεύτικο . Διότι κανέναν οεν έχει λόγο ο άνθρωπος να. είναι ωραία. τα. όνειρά του . Η επί

Γ I I λ I ' ζ Ι της ης ιστορια. του , α.πο το υκα.υγες των πρωτο ωων εως τα. ζ Ι χ β Ι I I I θ ωγρα.φιστα. ερου ειμ του , α.πο τον ποτε του «τετρα.ν ρωπο» μέχρι της ύψωσής του «στα. ουο του» , ο ανελέητος αγώνας του

1. Πέτρος Σπέντζας, Εισαγωγή στον Μαpιάμπα.

ΜΙΑ ΤΑΧΕΙΑ ΣΥΝΤΟΜΙΑ ΜΟΥ ΔΥΟ ΛΟΓΩΝ 15

(της επιβίωσής του) στη φύση, τίποτα. 8εν του κληρο8ότησε ευ-' Ι ξ I 'θ Ι θ χα.ριστο , ωστε να. εχνα.ει - πο εν ηρ ε . . .

Γ! I I I ( 'ξ λ I ι α.υτο κοιμα.τα.ι και πετα.γετα.ι το «ριγα.νο υ ο» που ει-) Γ ) I λ ' I Ι Ι ξ ' πα.με . ι α.υτο πα.ρα.μι α.ει στα. ονειρα. του - ενω στα. « υ-

'λ ψ /� κ ) I 'λ I I πνα.» του ο ο ευοετα.ι . . . α. ι γι α.υτο ο ο εκπεμπει εκεινο το SOS προς το τΙΠΟΤΑ ...

Έκτοτες (για. να. - το ξα.να.πιώ) κλειω τα. μάτια. . . .

Γιάννης Σκαρίμπας

Ο!ΛΑΛΟ!Μ


ΠΡΟΛΟΓΟΣ (Σημε(ωμα προεισαγωγLΚό, � περιληψις προηγοuμένων)

Ε Ι 'λ I I 'ξ ιχα -για τα γε ια- ενα μερος να παι ω κι ήρθα , ένα ρόλο σε έργο μυστήριο, θα μ' ανάγγελνε ένα (ως θάμπαιν') απ' έξω χαιρώο εμβατήριο .

Και θάμουν -για πρόγκα- τι τέλειος όταν με τούτη μου ήθελε προβώ τη γκριμάτσα στο φως της σκηνής, ως assorti θα μουρχόταν

� I I και οαυτη μου η φατσα . . .

Και νά 'μαι . Μα κύτταξε : Ζικ-ζακ λυγμού βιόλας � I �I λ I ' Ι κειοα με περοικ ωσε -που ο κοσμος μ εκυττα-

,� I I λ ' 'λ και -φιοι- ενα σφυριγμα των φ αουτων , κιο ας, με βρήκε - σαγίτα .

Τ ι αστείο! θα γέλαγα . . . Μα πάλι η ανάσα Ι Ι β λ I I β I λ μου επιαστη σε τρεμενς - ιο ιου- σαμπως ουρ ου

I ( I I ) Ι ξ Ι και κατω ορνια ανησυχα μου εκρω αν τα μπασα, στον κρότο ταμπούρλου! . . .

Σοβαρά; . . . Θα τραγούοαγα; . . . Κι είχα -στο Δία ' 'ζ I 'λ λ I I� θ I τ ορκι ομαι- ενα ρο ο πα ιατσου - ιοιο αμα . . .

Δεν μούπαν πως θάκλαιγα, κ ι αντίς κωμωοία θα παίξω σε οράμα . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1936-1970

Νησάκια στη Γpιπόνησο Υψόμετpο -0,65

Τ' ΑΦΙΓΚΡΑΤΑ ΤΟ! BPAXOKABOIPA

Ά θ / I I μα αχω μιαν- αμφι- χτενα εντεκάποοη , θ' αποοημήσω στοuς ρόμβοuς . Ε I θ I I <1- Ι κει , α πατησω ενα uποοεκαμετρο ποu θα καταμετράει τοuς σφuγμούς μοu .

'Υστερα, στις ouo γωνίες της πλάτης μοu θα μοu βγοuν μαύρα μάτια . Θ I I I α σπασει τοτες η uγεια μοu σε παραλληλόγραμμα επεισόοια . . .

Μετά, θάρθοuν οι βάρβαροι ' I I με τ ακοuστικα της σιωπης μοu .

Και τότε μόνον (ω ΔΕΗ) θα μασάω τεθλασμένες .

Οuχ ήττον , η ατμομηχανή της νuκτός (όποu απ' το τζάμι της ο μηχανοοηγός της θα βλέπει) θ ' ζ I I α επωα ει -αuτη- τριγωνα και αριθμούς οιαιρετέοuς. Καιρός ; - : Έλλειψις θuέλλης - : Θάλασσα παροιμιώοης - : Η Χαλκίοα -Σελήνη- θάναι καθιστή στην οuρά της σαν γάτα .

1 9


ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΉ

Η λέξη που χρησίμεψε για τίτλος τούτης της μικρής συλλογής είναι παρμένη απ' το (ανέκδοτο) μυθιστόρημά μου «Χαλκίδα ή το Βατερλώ δύο Γελοίων» (που ακόμα γράφεται) και ακριβώς από έναν διάλογο (τον πάρα κάτω) μεταξύ του ήρωά μου Πιττακού1 και του γιατρού Εξαδάκτυλου .

Πιττακός : Πώς την έλεγαν ;2

Εξαδάκτυλος : Μηδά ξέρω; το ξέχασα! Ξεχνώ ώς και των ματιών της το χρώμα! Τώρα αν την έβλεπα, Ουλαλούμ3 θα

I ζ ' την φωνα α . . . .

1 . Πιττακός: ο σύντροφος του Μαριάμπα. (Βλέπε μυθιστόρημά μου Μαpιάμπας.)

2 . Εννοεί την Ζηνοβία Ζαλούχου, πρώτη ηρωίοα του μυθιστορήματός μου Μαpιάμπας (πεθαμένη τώρα), με την οποία, ως φαίνεται, ήταν αυτός (οηλ. ο ΕξαΟάκτuλος) ερωτευμένος.

3. Με τον τίτλο «Ουλαλούμ» υπάρχει το ποίημα του Έντγαρ Πόε, απ' όπου αρχικά πήρα τη λέξη εγώ και την έβαλα στου ήρωά μου το στόμα. Η λέξη, πρωτάκουστη και άγνωστη έως τότε, φαίνεται κατασκευασμένη από τον ίοιο τον Πόε και αναφέρνεται σαν για όνομα γυναίκας. Οι σχετικοί στίχοι (σε απόσπασμα) , από το ποίημα αυτό, μεταφρασμένο οιά Ελληνικά από τον ποιητή κ. Μάρκο Τσιριμώκο είναι ετούτοι:

Και προχωρήσαμε έτσι στην αλέα ώσπου μια πόρτα μάς σταμάτησε ενός τάφου -

κι είχε στολίοι η πόρτα επιγραφή. Κι είπα «Σαν τι να λέει, γλυκειά αοερφή, η επιγραφή στην πόρτα αυτή του τάφου;»

Μου απάντησε «Ουλαλούμα - Ουλαλούμα» «της πεθαμένης Ουλαλούμας σου είναι ο τάφος!»

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1 936-1 970

ΜΟΝΟ Δ 10 ΣΤΙΧΟ!Σ

'Ε λ I ' Π ' I I θ ' I τσι οιπον. οιντοι ωροιιοι και ποιντοι, οινοιι , σοιμπως, όνειρο αέρινο οι άνεμοι κι οι φουσκοθαλασσιές

θ 1 Ι I λ I I θ ' και οι μοιγευει ποιντοτεινοι ενοι π οιο οτοιν στο οιμπος το εσπερινό οιuλώνετοιι σ' οιντοιύγειες χρυσές .

π / ι I I θ I λ ' οιντοι και ποιντοι, ναι , χρυσος - οιν ινη ωροιιοι γιρ οιντοι, θ / > I λ λ I Ι Ι οιρχετ ο κυκ ος των που ιων στου χρονου τοι φτεροι,

λ I θ ' ) I I I I κι η ευκοι οιν ποιντοτεινοι ωροιιοι, ποιντοι και ποιντοι, I λ ' I I Ι οτοιν -τρε η- με τις φωνες των οινεμων σφυροι .

Μ Ι Ι Ι I I "' I λ I ονον εγω, μονον εγω, ποτε οεν ημουν π οιο, μήτε αέρινο όνειρο , μήτε πουλί σε ανθό , ήρθα στον κόσμο με πλατύ μέτωπο, ορθό και λείο ,

Ι "' Ι λ I θ ' μονο ουο στιχους μου σκ ηρους νοι πω και νοι χοι ω . . .

21


ΦΙΓΙΕΤΤΑ Γ. ΠΝΕΙΜΑΤΙΚΟΙ

Περίεργη κι ι8ανική , έτσι που έλεγες πως ποιος ξέρει από ποιου βιβλίου σελί8α έχει ξεφύγει, ήρθε σαν άξαφνη εποχή , κι ακόμα ήρθε καθώς η μέθη του έαρος έρχεται με τ' άνθινά της ρίγη .

Της φούστας της παίζοντας κει το βαλς το ποθεινό ο αγέρας, της φανέρωνε κι ένα πο8άρι ονείρου ,

I ) Ι 'λ I Ι Ι κι αυτη -μ εκειον τον με ανο στο ομμα πουχε ουρανο-8ιάβηκ' υψώντας μια πτυχή του θείου της πο8ογύρου .

Κι έφυγε - αχ! Ποιος ξέρει πού της φούστας της, αριά, I ψ I I κ I Ν ' I τον γυρο υ ωνει και πατει - υρια της υχτας πρωτη-, I � I I I και μονο αφηκε οω κι εχει , σαν μια σειρα κερια,

I I I Ι ) Ι τα φωτεινα των τακουνιων της χναρια μεσ στα σκοτη . . .


ΧΑΛΚΙΔΑ

ΝΙ ) I � I I I αν σπασμενοι οι ορομοι, να φυσαει ο νοτος I I λ ' 'λ ' κι εγω καταμοναχος και να εω: τι πο η .

να μην ξέρω αν είμαι -μέσα στην ασβόληένας λυπημένος Πιερότος!

Φύσαε -είπα- ο νότος κι έλεγα : Η Χαλκίοα, ω Χαλκίοα - πόλη (έλεγα) και φέτος I ' I I I� π λ ' ημουν -στ ονειρο μου ειοα- ερικ ετος, πάλι Περικλέτος ήμουν - είοα . . .

Έτσι έλεγα! Ήσαν μάταιοί μου ο ι κόποι I ' ξ 'λ I Ι Ι παν σε υ ο κουφιο , προστυχο, αναρια,

ως θερία, ως οέντρα -αναγλυμένοι- ως ψάρια Ι Ι ( I ) θ I τα ονειρα μου μουμιες κι οι αν ρωποι .

τ I Π 'λ I I I ωρα; ο η , τρεμω τα γητεματα σου κι είμαι ακόμα ωραίος σαν το Μάη μήνα, κρίμα, λέω, θλιμμένη νάσαι κολομπίνα

λ I I I I και να κ αιω εγω στα γονατα σου .

'Ε I ' ' I ' I τσι ναν σπασμενοι , να φυσα απ το νοτο και με πίλο κλόουν να γελάς, Χαλκίοα: Αχ, νεκρόν στο χώμα -να φωνάζεις- είοα έναν μου ακόμη Πιερότο! . . .

23


ΦΑΝΤΑΣΙΑ

Ν οcνοcι σοc νοc μοcς σπρώχνει ένοcς οcέροcς μοcζί προς ένοcν ορόμο φιδωτό που σβει στοc χοc'Υ),

I 'λ λ I ζ' κοcι σενοc του κοcπε ου σου π οcτειοc κοcι φοcντοcι ι I � � λ λ ' I κοcποιοc κοροε oc του, τρε oc νοc χοcφετοcει .

κ I 7 I λ I I I οcι νοcν σοcν κοcτι νοc μου ες, κοcτι ωροcιο κοντοc > Ι ζ Ι �I Ι Ι

γι οcστροc, τη ων7J που Π7Jοοcν των νυχτιων φοντων , Ι I λ ' λ ' I κι οcυτος ο οcνεμος τρε οc-τρε oc νοc μοcς σκουντοc

όλο προς τη γροcμμή των οριζόντων .

Κι όλο νοc λες , νοc λες, στοc βοcθ'Υ) της νυκτός I ' λ I λ I Ι

γιοc ενοc -με γυοc ινοc ποcνιοc- π οιο που ποcει 'λ β θ I 'λ β θ I I I I ο ο oc ιοc, ο ο oc ιοc, οσο που πεφτει εκτος: 'ξ' > I λ I Ι ο οcπ τον κυκ ο των νερων - στοc χοc'Υ).

κ 'λ I θ I Ι Ι ζ' ι ο ο νοc πνεει , νοc μοcς ω ει οcυτος ο οcεροcς μοc ι I ) I I I I I περ οcπο τοπους κοcι κοcφους, εως οτου -φως μου-

(κοcθώς τρελοc θοc χοcφετοcει κείν' 1J κοροέλοc 1J φοcντοcιζί) β I ) I I I γουμε οcπ τ7Jν τρικυμιοc οcυτου του κοσμου . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1936-1 970

ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Πού την είδα; Συλλογίζομαι αν στους δρόμους Ι Ι I ' Ι την αντικρυσα ποτες μου η στ αστερια,

τους χυτούς της φέρνει η ιδέα μου τους ώμους δίχως χέρια!

Δ/ I τ I λ ' ιχως χερια . . . ο ματι της γυα ενιο ας μη μ' έβλεπε - μ' εθώρει κι ήταν τ' όντι ρόδο ψεύτικο το γέλιο της -κερένιο-και το δόντι .

Την στοχάζομαι . Η φωνή της, λες , μου εμίλει ρ ι γη λ ή σαν μέσ' σε όνειρο - και τ' όμμα ήταν σφαίρα . Σπασμός τρίγωνος τα χείλη και το στόμα.

τ' I I Μ I I I ηταν ; πνευμα; ην φχιαγμενη ηταν , ωιμενα, I I I υποπτευομαι -και τρεμω νοερα μου-

απ' το ίδιο υλικό πούναι φχιαγμένα τα όνειρά μου; . . .

Αχ πώς τρέμω! Ο νους μου πάει σ' ιδέες πλήθος, I I β ' σε μπαμπακια και καρτονια - ο νους μου ανει

γεμισμένο της μην ήτανε το στήθος με ροκάνι !

25


Ω Κυρά μου - Άγγελε -Συ- των μειρακίων I 'λ I Ι Ι ποχεις το γε ιο, ω χα.υνη κορη των πνευμα.των,

β I ) I I I σε μια. ιτρινα. σ εχουν στησει γυνα.ικειων φορεμάτων . . .


ΕΥθΑΝΑΣΙΑ

Θα πεθάνω ένα σούρπο θολό . Θάναι βράου ριγηλό που θα υψώσω τη Σφίγγα μου πάνω - σκέοιο της ψυχής μου καταπληχτικά στο σκοτάοι ακαθόριστο , πλάνο!

'Ο ' ' ' θ ' ' ' πως παντα, ενας ανεμος α πνεει, ενα αγερι , κι αοιάφορη η νύχτα θα περάσει σοφράνο, 1 οεν θα σβήσει ο ήλιος , οε θα πέσει ένα αστέρι που εγώ θα πεθάνω.

Τα καράβια θα πλέουνε. Το πουλί οε θα ξέρει πως για πάντα ο κόσμος έχει σβήσει για μένα, άλλη άνοιξη θάρθει , άλλος Μάης θα φέρει πάλι ρόοα βαμμένα . . .

Σ' ' � ' ' λ ' ' . . . εναν ορομο μοναχα σιωπη ον , αγαπημενο , ακατάληπτα θα σκούζει μια μαντέμινη βρύση οιηγώντας μονάχη της παραμύθι θλιμμένο

' θ ' β ' που εγω αχω σ ησει . . .

Μ ' ' κ ' λ ' ξ ' ονο αυτη . ι η μανου α μου που η ερε ποσο με τραβούσαν τα σούρπα, τα φεγγάρια -ω Μάνα!τα γλυκά ξεπορτίσματα της αγάπης, κι ως τόσο τα θαμπά και τα πλάνα.

1 . Λέξη ναυτική, που θα πει: απ' την πάντα (δίπλα) .

27


Θα πεθάνω -για έρωτα καθώς μια βραοιά θα πηγαίνω σαν 'να όμορφο αγρίμι ποu το τραβάει το νεράκι-θα με σκούξει παράξενο ένα ποuλί χτuπημένο, η α γ ά π η - γ ε ρ ά κ ι . . .


Η ΑΓΝΩΣΤΗ

Κι ήτα.ν ωρα.ία. ως πέρασε άκρη του ορόμου εκεί , μ' άγνωστο πάτημα. ποοιού κα.ι τρυφερό μυστήριο, στο πεζοορόμι κρούοντας ωρα.ία. ερημική , των τακουνιών της το γοργό κι ερωτικό εμβατήριο .

Στάθκα. στητός, τη μουσική γροικώντα.ς του α.λα.φρού Ι f I I I I

29

κυμα.τισμου των ρουχων της - κι εντος μου ο ,τι ειχε σπα.σει κι ήτα.ν τρα.χύ , στης φούστας της το ευγενικό φρου-φρου , χρυσός να. γίνετ' ένιωθα. κα.ρπός πόχει ωριμάσει !

'Ε ' Π ξ ' ' ' ' φυγε α.υτη . . . οιος ερει που -σε ποια. σιγη ερημια.ς-λ ' β ' ' ' ' � ' νοστα. γικη το ημα. της τ α.γνωστο πα.ει να. οωσει,

κι α.υτή -το νιώθω να.ι- που α.ν ήθελε, με μια.ς, τον βάρβα.ρό μου εα.υτό γλυκά θάχε ημερώσει .

Τώρα.; Τώρα. στους πρώτους μου έμεινα. εοώ οουρμούς, Πάνα.ς του ορόμου ερωτικός -η φύση ως μ' έχει κάμεικι είμα.ι λες , σα.ν -ποιος ξέρει ποιους- να. ξέχασα. ορυμούς

λ ' ' ' λ ' κειο το ια.νο -με τρεις οπες- που σφυρα.γα. κα. α.μι . . .


Ο ΓΛΑΡΟΣ

Ώρα καλή στου απείρου την καρδιά γλάρε μου βραδυνέ που φεύγεις - πλοίο , μετά από σένα η νύχτα, η σιγαλιά,

1 Ι Ι I I β βλ

' η καμαρα μου , ενα φωσακι , ενα ι ιο .

π I Ε I I λ I

ηγαινεις συ... γω εκπεσμενο α αργινο αδέρφι σου νοσταλγικό εδώ μένω·

ένα βιβλίο , ένα φωσάκι -και πονώ-μια καμαρούλα - αδέρφι μου υψωμένο .

Κι όλο πετάς . Ώρα καλή κι έχω δουλειά στο χούμα δω που βρέθκαν οι καημοί μου , άσπρα να κάμω τα χρυσά μου τα μαλλιά

I λ

I Ι κι υστερα να υγισω το κορμι μου .

Κι από ακοντά (μην απορείς και μη ρωτάς) σιγά θα φύγω έχω δουλειά γλάρε μου - πλοίο ένα βραδάκι που λευκός συ θα πετάς σαν νάσαι το ανοιγμένο μου βιβλίο . . .


«ΕΤΙ ΔΕΟΜΑΙ ΣΟΥ»

ΚΙ I ' I '

θ I κ I � I υριε, ειμ ενας α εος. αι ειμαι αοερφος του χαρτοπαίχτη , του μπεκρή . Και σάρκα έχω και αίμα . Κι όπως εχώρισες εσύ τα σκότη από το φως I '

ζ I ' I Ψ' ετσι χωρι ω κι αγαπω -απ το σωστο- το εμα .

Το κρίμα θέλω! Είν' όμορφη η αμαρτία . Πολύ εσύ με θέλησες αγνόν - 8εν είμαι , οι άλλοι , οι άλλοι,

I λ Ι I I ) λλ I

οι εκπεσμενοι , αμαρτω οι · οι μουργοι -κι ειν πο οι-, λ I � I ξ

' Ι ) Ι λ τι ταχα εν ; κι ει ναι αοερφοι · τι ερουν ; κι ει ν μεγα οι .

κ I Κ' '

θ κ I I αι ειμαι, υριε, α εος . αι το κακο αγαπω. Κι εμέ μ' αρέσει η ζαβολιά , η γυναίκα τού κοντά μου , τόσο , που ακόμα το φονιά -ανάγκη να το πω;-

, I I I ' I τον εχεις καμει ομοιον μου κι οστο απ τα οστα μου .

Κι είμ' άθεος! Καρ8ίας συ που ετάζεις και νεφρούς , I I λ

' λ

'θ I

προσεχε : αγαπω πο υ τα «Π η η αμαρτιων μου» . Συ που νεφέλας ανιστάς και ξαναζείς νεκρούς ,

' I θ I θ I I λ'θ I I -στ αν ισμα ειμαι των πα ων- τα αισχη π η υνον μου . . . .

3 1


ΤΟ ΒΑΠΟΡΙ

Θόλωνε το βράδυ και βαρύ επροχώρει μπλάβο σαν 'να σύγνεφο μελάνι '

λ' '

β '

μεσα στην αχ υ του -οργιο- το απορι Ι I I ) λ f χι ημπε σιγανα μεσ στο ιμανι .

Το βαπόρι , είπα με ψυχή σκιαγμένη , νάτο το βαπόρι-όρνιο νάτο, τάχα ποιον ν' αρπάξει έχει έρθει και προσμένει μουχτερό και δόλιο , από δω κάτω;

Ήταν μου το θάρρος έντρομο - και όμως μαύρες υποψίες έχω εντός μου -ξέρω- ένας κρύφιος θα με φέρει δρόμος 'ξ' Ι I Ι ο απο τα ορια του χοσμου .

Αχ δυστυχισμένος έκλαιγα όλη νύχτα τις προετοιμασίες χάνοντας του Άδη

'λ β

' ' λ'

χι ο ο το απορι ρευονταν χι α υχτα '

λ' ' ' ' � -υαινα τυφ η- μεσ στο σχοταοι .

Την αυγή δεν τόδα! Στα νερά επροχώρει ' ' '

μια γραμμη -που τα ουρανια σμιγει-φιδωτή μου δείχνει πούθε το βαπόρι ,

'θ β

' ' ' που ε το απορι μου , ειχε φυγει .


Τώρα, πιο θλιμμένος την ψuχή μοu ανοίγω, � Ι Ι λ

' I τpαγοuοει πικρα η uπη εντος μοu : Αχ τι εuκαιρία πούχασα να φύγω 'ξ' I I I I ο απο τα ορια τοu κοσμοu . . . .

33


ΣΙΩΠΗ!

Θ' ' ' β "' I I

θ ' θ Μ I αν απο ραοο, φαινεται, οταν αρ ω . ακρα,

γκρίζα σύγνεφα θάρχονται στην απόβρα8η θέρμη, ι I

θ ' ' "' '

θ I

και τα σπιτια, ως φαινεται, αν εοω ες νεκρα "' I

θ ' ' I και οι ορομοι αν ερμοι .

'Ε I Θ' ' β ' θ

I τσι φαινεται . "αρχεται απ το α ος εχει

ένα πλοίο μετέωρο στις αχλές μιας τολύπης,

και μια μπάντα στα πρόθuρα θα βαράει τραγική

το εμβατήριο της λύπης .

Ένα πλοίο ! Ένα σάλπισμα! Η σημαία - Ωσαννά! I I Ι Ι

ας σημανει το τuμπανο την ιαχη της εσπερας

γκρίζα θάρχονται σύγνεφα - κι ας μη φαίνεται, νά,

της σιγής σοu το τέρας . . .

Νά κ ι εγώ το κατόπι σοu ! Σιωπή - πάλι 8όξα,

ωσαννά - πάλι σύγνεφα. Η ιαχή θα κοπεί·

θα περάσοuμ' αμίλητοι της Σιγής σοu τα τόξα .

Και κοντά; Σι-ω-πή! . . .


LACRIMAE HOMINIS

Κι οι τελευταίοι περάσανε οι τόποι στου ανέμου I I

ζ I ' β

I το φυσημα και που με πας ωη - καρα ι εσυ ;

I I I 'Θ I Θ I το ερωτικο σπιτακι της -να-εκει .. εε μου- .. εε μου

' I I Ί ακτη που απομακρυνεται σαν χιμαφα χρυση.

35

Σ I f κ I I Ι Ι Ι αν ναταν χτες. αι να, πως παει στου χρονου το μυστηριο

γη μακρινή τα χά8ια της, και φως μαρμαρυγής, Ι I I ' I I ψ

Ι ακομα να, φαινετ εκει , που εκαμ αμε -ακρωτηριο-

το τελευταίο της φιλί σαν άκρη ωραίας γης .

Ωραίας γης! Εγώ γυρτός γροικούσα τη μιλιά της

-τρίλλια του γρύλου ερωτική- και τώρα; ω τώρα αλλοί ,

βλέπω να σβένει αλαργινό λιμάνι η αγκαλιά της, I I

θ I I

' λ ' και το σπιτακι της -ατμος νω ρος- μεσ στην αχ υ .

Τράβα λοιπόν , αφού με πας, τράβα ζωή - καράβι ,

γύρω θα πέφτει -καταχνιά- του χρόνου η σιωπή ,

κι η αγάπη της -φάρος βαθιά- θα σβει μια και θ' ανάβει

λ I

λ ' I I ' σαν μια κ ωστη που μια μο αει και μια παει να κοπει . . . .


ΜΠΑΛΆΝΤΑ

Α I I I I

χ τι ωραια ακομα που ειμαι γενναιος, I λ ' I

λ' τωρα που εω κι εγω σε ιγο

όμορφος ακόμη , ακόμη νέος

λ I I

γ υκα να φυγω.

Ωχ και να πάω -τι ωραία!- να φτάσω

σέρνοντας της νοσταλγίας το βήμα I ) / � I I πισω απ το σκεοιο μου να περασω,

'ξ' ) I

ο απ το σχημα.

π I I I I I ου ειμαι ωραιος τωρα -που ειμαι ακομα-

, I I ) I I να τους προφτασω αυτους μεσ στη σιγη που πανε

με οίχως πόοια κι όμως πατούν , με οίχως στόμα

κι όμως μιλάνε . . .

Ν ξ / I I

α ερω τι να πω εκει σαν ειμαι

μπρος -αχ τι καλά- στην άηχη οιμωγή τους,

σαν πια οεν θάμαι ορθός παρά θα κείμαι I I I μεσ στη φ υ γη τους .

. . :Οτι -να πω- μαζί , μαζί τους, ήρθα

μ' άνθος νεκρό στα χέρια μου το σφρίγος ,

ότι , του πρόσωπού μου , νά, η κερήθρα

έγινε ρίγος .

Έμεινε μόνη εκεί - να λέω μακρυά μου ,

όξ' απ' της καροιάς μου τα όρια μένει:

σχήμα θολό στα επίγεια οάκρυά μου

η αγαπημένη . . .


Αγνός, αγνός -να ορκίζομαι- είμαι ,

είμαι ακόμα, ακόμα γενναίος, Ι ) I I I

μεσ στη σιγη σας, τι ωραια, να κειμαι

ακόμα νέος .

Δίχως -τι ωραία!- ν' αγαπηθώ στη Γη της,

ούτε να φιληθώ μια νύχτα - δίχως

νάχει τι να σας πει για το φιλί της

εμένα ο στίχος .

ΝΙ I > I I �I αναι -οπως σ εμενα- να ειναι ουση

(εκεί) όταν θ' ανταμωθούμε -άυλοι φίλοι-

, I I λ ' και ναναι , οπως κι εγω, σαν με φι ησει,

με δίχως χείλη .

κ I I I I I αι ναναι κι αυτη -οπως κι εγω- γενναια

η αφίλητή μου, η αγαπημένη μου, όταν

-όμορφα ακόμα, ακόμα νέα-

γλυκά θαρχόταν . . .

37


ΗΛΙΑΣ Γ. ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ1

Πάνω μου η νύχτα ήταν γερμένη

και με κυττούσε η σιωπή της

κι ήταν η θλίψη μου αφημένη

β / I I - αρκα με κουφιο το κουπι της-

σ' αμίλητων νερών το ορόμο .

Κι εγώ νεκρή την ύπαρξή σου

την επροβόοαγα στον ώμο

για το ταξίοι της αβύσσου . . .

Κ ι ήμουν μονάχος μέσ' στη νύχτα

-λυγμός ακοίμητος του κόσμου-, � I

λ ' κι ηταν ςωπισω μου κι α υχτα

και σφυροκόπαε εντός μου

βαριά ο ρυθμός της θύμησής σου ,

καθώς -τριαντάφυλλο- ανθούσε

το μαύρο ρόοο της σιγής σου

θ I I I

κα ως η νυχτα με κυττουσε . . .

1 . Πέθανε το 1930 σε ηλικία 6 χρόνων.


ΕΡΩΤΑΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ

στηv ποιήτpια Ρίτα Μπούμη

Τρελαμένος κι ανήμπορος θα κινήσω ένα δείλι

με δεμένο στα μάτια μου το μαντίλι διπλό

λ / I I ' λ -αχ τυφ ος- να μη σκεφτουμαι , να μη στρεφει - σφοντυ ι

της ζωής το ταμπλώ.

Σ β

I ' 'λ I Θ I

τα σ ηστα και στ αμι ητα να πηγαινω. "α τρεμει

η Χαλκίδα -κατάρατη- ένα μάτσο πληγές,

ήσαν χρώμα τα σπίτια τής, ζουγραφιές οι ανέμοι

και οι δρόμοι μπογιές!

Μαθητούδι μου ο έρωτας μέσ' στις ρούγες κοντά. μου

κει , ζωγράφος εμά.θαινε με παλέτα τρελή ,

στις μπογιές όπως έφτα�ε· εβουτούσε και νά. μου

η ζωή παρδαλή . . .

Το σπιτά.κι.της κόκκινο τόχε βάψει , και γκρίζα

τα γυρτά. παραθύρια του - δυο γραμμές μολυβί

είχε σύρει για (τά.χατις) κυπαρίσα, απ' τη ρίζα, I ' Ι

β' μεσ σε φ ο ντο μα ι .

κ I I ' I β

I I Μ λ ' ουτουρου μεσ στα χρωματα ε ουτουσε. ια φ ογα

είχε κάμει την όψη της, τα μαλλιά. της καΠνούς

τι να πεις; ανακάτεψε τις καρδιές - δεν ενόγα,

δεν του έφταν' ο νους.


Και θα φύγω. Στα τρίστρατα -και τρελόν θα με λένε

με οεμένα τα μάτια μοu και στο χέρι ραβοί :

θ λ I I ζ Ι Ι

α ποu ω την εικονα της - οuγραφιες ποu με καινε

αναμμένο οαοί . . .


ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ

Θ ξ ' ' '

θ' ' I θ

' οι σε εχοισω ενοι οιπογεμοι που οιχω -τι ωροιιοι.- πε οινει

και θάμοιι οιοιάφορος κι άγνοιοιστος, οίχως κοιροιά νοι πονεί, οε θα θυμάμαι του τάφου σου το μοιοημένο γεράνι ,

' ' λ'θ ' ' 1 β � ' '

μητε στ οι η ειοι πως σ εχοισοι κοιποιοι ροιοιοι σκοτεινη .

Δε θα με γνοιάζει . Η μάνα μου, οε θα υπάρχω να λέει πως �ταν 'νοι οιίστημοι ψεύτικο που τώρα του πέρασε πια, θ

' ' θ

' λ

' οι της την σκοισω οινεποιντεχοι και οι την κοιμω να κ οιιει

καθώς γιοι χάρη της γέλαγα κι οις έκλοιιε εντός μου η κοιροιά.

Αλλά προ πάντων θα χοιίρουμοιι (οιν χοιίρετ' η άψυχη ύλη) ότι γιοι χάρη σου πέθανα, κι οις μη το είπα ποτέ : « . . . Είχε ξεχάσει , καμώνονταν -θα λεν ξωπίσω μ' οι φίλοι-' ' ' ' τ θ , χ ' Ι

ως και το χpωμοι απ τα μοιτιοι της. . . ι εοιτρινος, ριστε .... ».


ΔΕΣΜΩΤΗΣ

Ταξίδευαν μεγάλα τα καράβια λ

' ' στα ογια μου -στο νου μου οι τοποι-στη βραδινή με τράβαγαν ανταύγεια

' θ ' καινουργιοι αν ρωποι .

Και -πράγμα μέγα- οι χαρές μου , οι τρόμοι δεν λέγαν τίποτα! Στο δείλι οι παλιοί δεν μίληγαν οι δρόμοι ούδε οι φίλοι !

τ ' λ 'Ι Κ ' ' ' οσο κα οι . . . . αι μ εφερνε ο ηχος

' '� ' λ

' πικρες -στις ιοιες ριμες μου- το υπες , ο ίδιος μ' έσφαζε εμένα ο στίχος,

' λ

' εμενα οι υπες .

Τόσο καλοί ! . . . Τα χέρια - είδες ; �· ' Ψ ' � ' Δ ' ουο υ ωσαν να μ εμποοισουν καν . εμενα '� ' ' '

λ '� οι ιοιες μ ειχαν εμενα οι α υσιοες, οι αγάπες μένα .

Οι μο-χτη-ροί! . . . - δεν ύψωσαν τα χέρια να πουν : πού πας; Στη βραδινή αμφιλύκη μοιάζαν οι έρωτές μου : οι γύπες - περιστέρια,

' λ

' ' αρνια - οι υκοι . . . .


ΟΙ ΦΙΛΟΙ

Πήγαιναν τα σύγνεφα έρημα στο οείλι , τα βουνά βουβά στην ατμοσφαίρα, ταξιοεύαν μου -αμίλητοι- οι φίλοι στον αέρα .

Είπα : οι φίλοι μου ! ... Η ζωή μου τρέμει -λ Ι Ι ' I I οι τε ευταιοι παν μοναχοι τους οι τοποι,

άπιαστοι οι γνωριμίες μου ανέμοι κι οι ανθρώποι .

Όνειρο ήταν , ήταν πλάνη το πώς ζούμε , φτάνει η ζωή μας φίλους νάχει, χώρια ή αντάμα πάμε, όπως και μονάχοι .

Όπως τα σύγνεφα έρημα στο οείλι , τα βουνά βουβά στην ατμοσφαίρα, όπως αμίλητοι πάνε μου οι φίλοι στον αέρα . . .

43


ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΚΑΡΑΒΙ

Σπασμένο καράβι νάμαι , πέρα βαθιά

I I I I με χωρις καταρτια, με χωρις πανια -έτσι νάμαι-

να κοιμάμαι . Νάν' αφράτος ο τόπος κι η ακτή νεκρική

γuρω γuρω, με κουφάρι γυρτό και με πλώρη εκεί

που θα γείρω. Νάν' η θάλασσα άψυχη και τα ψάρια νεκρά

-έτσι νάναι !και τα βράχια κατάπληχτα και τ' αστέρια μακριά

I να κυττανε . . . Δίχως χτuπο ο ι ώρες, και ο ι μέρες θλιβές

-3ίχως χάρη-I I I I ' I β β

' κι ετσι κουφιο κι ακινητο μεσ σε νυχτες ου ες,

το φεγγάρι .

Έτσι νάμαι καράβι γκρεμισμένο, νεκρό -έτσι νάμαι

σ' αμμου3ιά πεθαμένη και σε κοuφιο νερό, να κοιμάμαι . . .


ΚΟΙΜΩΜΕΝΗ

Στο σπιτά- το σπιτάκι σου η σιωπή , η σιωπή I θ I I

ναρ ει -νυστα και ερωτας- να σου πει , να σου πει : το φεγγά- το φεγγάρι μας πως ανάτειλε νά, στα βουνά, στα βουνά .

Συ , του κό- ναι του κόρφου σου να τραβήξεις την κό-, ' θ I

λ I

πιτσα - κυμα το στη ος σου να φουσκωνει ευκο, και στην κά- ναι στην κάμαρη φως να λάμψει σου , αφρός , ο μηρός , ο μηρός . . .

ΤΙ I I θ ' θ I

λ ' οτε ο υπνος, το χερι σου αρ ει εχει, σιωπη α, I

β ' I λ ' να σου πια- στο κρε ατι σου - να σου πιασει απα α ,

κ ι αργυρό πα στο στήθος σου θα στο βάλει με μιας , σαν καμιάς Παναγιάς! . . .

45


Η ΔΕΣΠΟΙΝΙΣ Λ. Π.

Δεσποινίς, δεσποινίς I λ

' Ι εχαρηκαμε πο υ για σας -τω οντι-

μπρος στης πόλεως τα φώτα «την τιμήν» όταν λάβαμε εκεί ,

κι ως το βλέμμα σας -σαίτα- και το δόντι μάς ετράβαε, εμείς σε κυττούσαμε θλιμμένοι , σιωπηλοί και γλυκοί .

Και μαμζέλα μας δηλαδή ο αέρας του μπάτη μας ελίκνιζε σε λίγο -ανοιχτά η βάρκα επροχώρει-

στο σκοτάδι προφίλ λάμπει -σφάχτης- το μάτι ,

I I Ι και μας προσμενε με φωτα αναφτα το βαπόρι .

Μας επρόσμενε Χα! . . . -τα φώτα τα φώτα τα φώτα-και κοιμόταν στης νύχτας τα βύθια η Χαλκίδα σβηστά -

τώρα αυτά μοναχά, I I I Ι ειναι τωρα σαν πρωτα - σαν πρωτα,

σαν ποτές να μην ήσαν στ' αλήθεια I - σωστα . . .


ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ

Δεν ήτα.ν οα. τόσο σπουοα.ίο : Να. φύγεις -ξεπορτώντα.ς-, I ) I �� χ I

χωρις την πορτα. ν α.νοιγες - α.ουνα.το . ρυση ,

47

Ι Ι I I ' 'θ β

I πρωτα. την πορτα. α.νοιγοντα.ς κι α.πε - ποκει ες- γωντα.ς , μπορεί ο καθείς -εξόν λοξός- να. φεύγει (όπως συ) .

Το ζήτημα. οεν είναι α.υτό . Ούτε πως ξέρεις να. στο-λίζεις το γράμμα. σου μ' ανθιά που κλεις μέσ' στο γραφτό : ξέρεις ότι μη γράφτοντο κι ότι μη στέλνοντάς το -

για. να. λάβω α.ούνα.το - α.ούνα.το κι α.υτό .

Τ ο ζήτημα. ε ί ν α. ι το γ ι α. τ ί (της γνώσης μου της λίγης τόσο είναι το φως κα.ι τόσο η σκέψη μου εμένα. είν' θαμπή) ν' ανοίξει πρέπει η πόρτα. π ρ ι ν για. να. μετά συ φύγεις, κι' όχι να. κλείσει α.πό μετά - ενώ συ θάχες μπει . . .

:vtoVλnde

ΕΚΔΟΤΗΣ: Α. ΜΑΥΡΙΔΗΣ ΑΘΗΝΑ • 1950

ΕΑ YTO"r ΛΗΔΕΣ


ΕΑ YTO"r ΛΗΔΕΣ

Ως ωραία �ταν μου απόψε η λύπη, �ρθαν όλα σιωπηλά χωρίς πάθη

'β I I ' λ I και με η ραν -χωρις κανεν να μου ειπει-

τα λάθη .

Κι ως τα γνώρισα όλα μου γύρω - μπραμ-πάφες όλα κράταγαν , τρουμπέτες και βιόλες

- ΕΑΥΤΟΥΛΗΔΕΣ που με βλέπαν , οι γκάφες μου όλες.

Α ! . . . τι θίασος λίγον τι από αλ�τες μουζικάντες μεθυσμένους και φάλτσους, έτσι ως έμοιαζαν -με πρησμένες τις μύτεςπαλιάτσους .

Και τ ι έμπνευση να μου δώσουν τη β έ ρ γ α μπρος σε τρίποδα με κ ά ν τ α μυστ�ρια, όπου γράφονταν τ' αποτυχημένα μου έργα - εμβατ�ρια!

Α I I Μ 'λ I . . . τι εμπνευση. . . . αιτρ του φα τσου γω παντα,

με τη βέργα μου τώρα ψηλά -λέω- με τρόμους νά, με δαύτη μου να παρελάσω τη μπάντα στους δρόμους.

Κι ως πισώκωλα θα παγαίνω πατώντας, I ' I θ β I I μεσ σε κορνα α τα ροντουν και σαντουρια

οι παλιάτσοι μου -στον αέρα πηδώντας-τα θούρια . . .


ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ

Ν Ι Ι I κ I αναι σαν ναμουν ετοιμος . αι ναναι I I Ι ο '

β σαν ναχω χασει το εισιτηριο . ι κα οι ) I I I ν αφροκοπαν , κι οι αφροι να το κουνανε I ) I I I '

β μεσ στους καπνους του -ορνιο- ενα καρα ι .

Κι εγώ να ψάχνουμαι εοωχάμω. Και όλο-όλο . . . το ... ΕΙΣΙτΗΡΙΟ να λέω συντρόφοι ωραίοι ! . . . Και να μην έρχεται μια βάρκα έως το μώλο,

I θ I β Ι να μην φαινωνται που ενα οι αρκαρεοι . . .

οβ ' Ι Τ I ' Ν I ι αρκαρεοι . . . . ο εισιτηριο . . . . α τρεμει

-ζαγάρι εντός μου- η Χαλκίοα και τα όρη . κ Ι Ι Ι I ι εκει να τοχουν συνεπαρει οι ανεμοι

Ι Ι λ'

β I μετεωρο -μες στις αχ ες του- το απορι . . .

Ω οιάολε! . . . Όλα νάχουν χαθεί και νάχουν πάει θ I � I I I κι οι αν ρωποι οραπετευσει απο τους τοπους ,

κι αυτό το πλοίο να τραβάει και να τραβάει χωρίς μηχανικούς , χωρίς ανθρώπους . . .

Και χωρίς φώτα. Ακυβέρνητο! Και όλο να χλιμιτράει στο χάος . Κι ως θα κλαίω - κιόλας να ψάχνουμαι , να ψάχνουμαι στο μώλο

'λ I I λ

' κι ο ο για κεινο το εισιτηριο να εω . . .

51


ΤΟ ΚΑΡΑΒΙ

Ε ' ' ' '

β ιπε μου , αγαπη μου , για ενα καρα ι θολό που ολομόναχο πάει,

' ' λ ' ' '

β χρυσα, για να π οιο , τα φωτα που ανα ει στα χάη . . .

Γ' ' ' ' ' β

' ι αυτο μονον , πε μου , και για -που να γαινει-μια Σελήνη θεόρατη , ειπέ μου - κι αυτό να τραβάει, να τραβάει , να πηγαίνει , Θεέ μου!

Και ύστερα άρχισε (τα σκότη ως θα ζώνουν) να μου λες, να μου λες -καθώς πρώτα-

, I , , , I I για κεινα που αναψε -χρυσα- και μαργωνουν τα φώτα.

Αγάπη μου , αγάπη μου, το πλοίο με πλώρη θολή κι η θεόρατη εκείνη ' ' β ' ' � ' ' ' -φωτια π ανε αινει απ τα οασα, απ τα ορη-η Σελήνη .

κ ' 'λ

'λ ' ' αι σωπασε πα ι και πα ι αρχισε μου

το καράβι , να μου λες, αν το ζώνει ' ' ' Θ ' I ακομα η νυχτα, ακομα αν - .. εε μου.-

μαργώνει .

κ ' ' ' ' ' � ' αι υστερα μεινε -κι εγω- σ ενα ορομο ' β' ' ' , I , Ι και -τι ονειρο στο σ ησε και στ αψε.-

το κεφάλι ακουμπώντας -ολόρθη- στον ώμο μου κλάψε . . .


ΤΟ ΒΑΛΕ ΧΩΡΙΣ ΝΤΑΜΑ

Ωροcίοc οιοcσκεοάσοcμε, Κυρίοc, στο σπίτι (συνέχειοc στης νύχτοcς τ' οcμίλητοc μάκρη) με τούτ' τη λίγον τι βοcμμένη μου μύτη στην άκρη .

Εγώ, μπρος στο φίνο σου οcυτό χοcμογέλιο κι εσύ μπρος σ' οcυτό μου το άνοcυοο φρύοι , περίεργο εποcίξοcμε -οι ουο μοcς- κοcι τέλειο ποcιγνίοι .

Στοc μούτροc μου οcπόμεινε ύστεροc χρώμοc βοcθύ ροζ οcπ' τοc χείλη σου . Moc εμένοc, Κυρίοc, σε κύττοcε οcκίνητο το μπλάβο μου όμμοc

I κοcι κρυοc . . .

Ω νάχοc κ ι εγώ μέσ' στο στήθος κοcροίτσοc (κοcι όχι , γιοc νοc κρούω τις φούχτες, μιοc σούστοc) οcχ πώς θοc στην έπιοcνοc κοcρφίτσοc-κοcρφίτσοc

I τη φουστοc.

Κοcι πώς, τοc μοcλλάκιοc σου μπούκλοc τη μπούκλοc ωροcίοc θοc στάφιοcχνοc -με κόπτσες κοcι τέλιοc-σε στυλ Πομποcοούρ νοc σ' είχοc μιοc κούκλοc μου τέλειοc.

Moc εγώ στης πνοής σου γιοc νοc φτάσω το μύρο , των ποοιών μου ποcτώ -στο κενό- τις μυτίτσες κοcι οcχ στην κλωστή μου πόσες φέρνω τριγύρω βολτίτσες .

53


Θεέ μου, θα κλάψω! Στροφές χωρίς ντάμες -με τέζα τα χέρια μου- με σφάζει μια ζήλεια

I I I λ'

στον αερα να φερνω, και ναχω πα αμες 8υο ζίλια . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1936- 1 970

Ο ΣΤΑΘΜΑΡΧΗΣ

Θ 'λ β ''1-' ' ' ' β ο ωνε το ραου και το τραινο ειχ εμ ει

στον ερημικό σταθμό βαρύ κι ατόφιο λες το 'χε τυλίξει σ' αχνά πέπλα η ρέμβη , t: ' '

θ , Ψ' ετσι ως .,αφνου στα κε ακινητο και οφιο .

Σήμανε η καμπάνα κι έτριζαν οι θύρες, ούρλι�ξε 'να σφύριγμα και αυτό εκινήθη πλάι σε μια παράτα αγέρωχες φιλύρες, που κωπηλατούσαν -λες στητές- στη λήθη .

Λίγο ακόμα κι όργιο -αρθρωτή γουστέραθάφευγε ως είχ' έρθει μέσ' σ' ατμών τολύπη κι εγώ πάλι μόνος στη θλιμμένη εσπέρα,

' ' θ'

λ'

με συντροφισσα μου , αμενα, τη υπη .

Άt: λ ' ' ' θ

' .,αφνα ως γ υστρουσε - σ ενα παρε υρι

ένα χέρι εξαίσιο μούγνεψε και πάει , μια σειρά άσπρα όόντια, όυο μάτια σαπφείροι

' λ

' 'λ

' I μουστει αν -και φυγαν- φι ημα στα χαη.

Έμεινα ... Η μέρα είχε κιόλας φύγει, του σταθμού μου , γύρω, η ερημία αλύχτα · κείνες οι φιλύρες πήγαιναν με ρίγη

β / I I I και με ημα στρατι-ωτικο στη νυχτα . . .

55


Ω, εσύ , κυρά μου χέρι , οόντια, μάτι , όνειρο και τραίνο που την πάς τη νιότη , έοωσα σινιάλο -τ ο κ α θ ή κ ο ν ! - για τη � f I Ι οιασταυρωση μας στην αιωνιοτη . . .


Ο ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ

Θα της άρεζα φαίνεται και με είχε πάρει

για τις ι8έες μου που έχω, τις μπρούσκες,

έτσι με των γλουτών μου (ως είμαι) τις φούσκες

ζευγάρι .

Μα εγώ πιάστηκα στου έρωτά της την πιάκα

( I I I

) ζ ' με τα εως τα γονατα κοντα μου παντ ακια, � I I I I

και -αχ- για οαυτη μου , ποσα πινω φαρμακια,

τη μπάκα.

Του κάκου μέσ' στ' άλλα μου της τσέπης τσουμπλέκια I I

βλ ' I I ειχα εγω -να τα επει- σουγια και σφυριχτρα,

η φωνή μου (σαρμόνικα) ηχούσε -η μπήχτρα

γυναίκεια!

Το λοιπόν ; Νά, τούτης μου κακώχω της μούρης I I ) I I I

της σπανης να μπορω ν αγαπω χωρις γενια,

και με γάμπες γυμνές να είμαι -μ' ευγένεια

καμπούρης . . .

Ω ' I

θ > ' θ 'λ

I I ωω . . . τ αν η , τ αγκα ια, ο α ερχονται στη φυση

'λ I I

(Τ I I

) κι ο α φευγουν στην ωρα τους . ην τυχη τους ναχα . . .

Εγώ τι ; Στη ζωή, έχω βιαστεί νάρθω τάχα

ή αργήσει;

57


ΤΟ ΠΛΟΙΟ (Ο ΤLτcχνLκός)

Εκεί , προς τις γρcχμμές του Νότιου cχπείρου

περήφανο ως λικνίζονταν το πλοίο

με ουο γλαρά φουγάρα και ονείρου Ι Ι κ I ) I

β βλ' φωτα χρυσα - η υρια μ ε να ι ι ο ,

στο χέρι εμελαγχόλει . . . Τ ι θεία ώρα

στα βαλς που η σάλα αντήχει κι είχεν έβγει

μισή φωτιά, η σελήνη ! . .. Και τι φιόρα

οι έξωμες μηλαίοες και τα ζεύγη,

που ωραία στροβιλίζονταν . Η μπάντα I ' θ θ ' I f που ανυποπτους σε με η αι εριcχ αιωρει.

Και η Κυρία -ωωω! . . . - που εκράτει πάντcχ

εκείνο το βιβλίο . . . Το βαπόρι

'λ ' λ I I

στο πε α ο που α γα ι ε κανε κ ρ cx τ ε ι . . .

Ω η Κυρία, η Κυρία αυτή η μοιρcχία

με πάντα το βιβλίο -τώρα- ω νάτη -I ' I I ' I

κρυφα το σκα απ την πορτcχ κι ειν ωραια,

μα ωχρή . . . Ενώ το πλοίο πλέει (ή οεν πλέει ; )

λ Ι I Ι Ι

τον π οιαρχο κρατει κι αχνη και κρυcχ : Γ I I I

λ ' « ροικησα σαν καποιο τιναγμα ... », του εει .

-Μα βέβαια , βυθιζόμεθα Κυρία! . . .


Η ΜΙΚΡΗ ΚΥΡΙΑ

Μικρή και κίτρινη κοιμάσαι ακόμα και μοναχός μου

σε συλλογίζομαι . . . Τα βλέφαρά σου σκέφτομαι - ωιμένα

, ' β ζ' , λ ' κι ενα καρα ι μα ι που ριχναμε για ο , και -φως μου-

εσένα, εσένα .

κ �, τ , , , αι την ποοιτσα σου . ο προσωπο σου σαν φωτακι

λ , , , , � , ,

ιανου κεριου τοτε αναπηοαε χρυσο και να σου ,

τα χέρια που έκρουες : - Α! το καράβι, το καραβάκι,

βλ , , I τα εφαρα σου . . . .

Ν , , I Ν , � , , , αι, κιτρινη μου . εκρη οεν εισαι, κι ει ναι σα νασαι ·

' ' ' ' λλ ' ' β I κι αναστρη νυχτα ειν τα μα ια σου - αχ, το καρα ι . κ I ' I I � I I

αι το φουστανι σου -μ ωρια μια κουοα- εσυ κοιμασαι

, ' β κι η νυχτα ρα ει . . .

κ , ψ λ ' , , , αι το μποτινι σου - η ο τακουνι- τα χερια κρινοι

59

( , , , ' � , λ , , ) κρινοι, η μην ετοιμα ν αποοημησουνε που ια του ανεμου ;

στο μαξιλάρι σου προφίλ η όψη σου -νέα σελήνη-

Θεέ μου , Θεέ μου ,

και Κύριε μου! Κίτρινη κι άγγιαχτη , μικρή και κρύα,

με μια στο μέτωπο ρό8α απ' τις μπούκλες σου σκέρτσο να κάνει ,

με τα μποτίνια σου -μεγάλη κιόλας!- σα μια Κυρία

που θα πεθάνει . . .


ΤΑ ΡΟΜΠΟΤ

Λ I I ' Ε I ξ ' I I

οιπον ωραια. φτασαμε, ποιος ερει απο τι κηπους

ξ / λ I I π Ι � Ι Ι

ενα που ια γης αγνωστης - ρωσσοι εοω ατενεις-

κι είμαστ' εδώ (στης χάλκινης καρδιάς μας μπρος τους χτύπους) ) I I I I I

μ αγνωστο εντος μας γυρισμα και ρογχο μηχανης.

Κι ήταν ωραία -πρώτο φτερό- άκρη , άκρη τ' ακρωτήριου

της χίμαιρας ως στάθκαμε με πόζες και ρυθμούς,

με στήθος κούφιο , ακούοντας εντός μας του μυστήριου

τη ρόδα, πόθους να γυρνά, γρανάζια κι αριθμούς .

Πρώτο φτερό -τι πήδημα!- Παράδεισος που εχάθη

η πρώτη ανυπαρξία μας (αργά τάχα ή νωρίς ; ) ι > ' f >

λ ι

( ζ ι ι

λ ' θ ) κι ειμαστ -α-χα.- απ το υ ικο να ουμε χωρις α η I > I

λ'θ I ) ) I

πουν -με σοφια- οι η ι ιοι και οι σοφοι ν χωρις . . .

Λ ψ I I I Α' ' Μ I I I

ει οι η περισσοι ; ινιγμα. υστηριο γυρω οι τοποι

κι ο σπαραγμός της μύτης μας μοιάζει άνθος τ' ουρανού

� Ι Ι Ι I I ) θ

I - οε φτασαμε η περασαμε -κι εμεις- ναμαστ αν ρωποι;

δώθες τάχα σταθήκαμε· ή πέρα από το νου ;


Είμαι -το ξέρω- λογικός . Ω οεν μιλάω .

Σαν λάμψει η μέρα σβω το φως μου .

Α � I I ' λλ

Ι Ι ν ιοω ενα φυ ο πουπεσε - εντος μου

λ / I� I ' λλ I Ι

εω: ειοα ενα φυ ο πουπεσε και . . . παω.

Τόσο πολύ! Προσέχω. Τ' όντι

οεν έχω αντίρρηση καμιά. Χαpά μου I � �

λ ' ' I Ν I

ναναι τα ουο οιπ ο απ το ενα . οερα μου : Ι Ι

λ I

ζ ' πως ειναι στρογγυ οι -επιμενω- οι ορι οντοι .

Τρελός εγώ; Αστείο! Και στίχους Ι I Ι Ι

λ ' φιαχνω, και παω πατωντας ουτε ογος

ότι όπως στρίβει ο ορόμος, αναλόγως

'β ' Ψ I στρι ω να μη σκουντα ω πα στους τοιχους . . .

Λοιπόν οεν είμαι . Ωραία! Το ψέμα

μισώ . Τώρα εννοώ γιατί η καρδιά μου

έκανε τ ί κ ι - τ α κ για κείνηνα - στοχιά μου :

για να κυκλοφοράει μου το αίμα!

Πέθανε! Πώς την έλεγαν ξεχνάω . . .

-χάθηκε μαζί της η χαρά, το φως μου

και είμαι , τόσο λογικός που εντός μου

λ / I� I ' λλ I Ι

εω: ειοα ενα φυ ο πουπεσε - και παω . . .

61


ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΗΣ ΕΛΙΖΕ ΜΑΙΗΛΤ

Δε θάχες βέβαια μού δραπετεύσει -μόνος να μένω-, ' ' '1- '

λ ' ' '�- ' αν σουχ αναστημα οωσει -στο π ανο μου- ποοι και πατι ,

αν δεν σε σκέδιαζα μ' όξω τη γλώσσα μου και με κλεισμένο

τόνα μου μάτι . . .

Πρώτα να κλείδωνα και στα παράθυρα νάβανα εμπόδια

κι απέ τα χείλη σου αίματος -νάφιαχνα- μια φυσαλλίδα

' θ ' ' ' '�-ζ

' ' '�-κι εκει -σαν αφτανα- χρυση να σκεοια α γυρω στα ποοια

σου αλυσίδα.

Μα γω τ' αψήφησα. Και σούχα κάμει το φρύδι τόξο ,

προφίλ το πρόσωπο (μια τεθλασμένη) τις μπούκλες κρόσσα,

το μάτι τρίγωνο κι είχες το στήθος σου στητό στα όξω

' λ ' κι εγω τη γ ωσσα.

Κι ενώ τη φούστα σου -ως Μάη- ζωγράφιζα και σούχα βέρα

βάλει στο δάκτυλο και ντέφι -Μάισας- στο χέρι τόνα,

συ ξάφνου πρόβαλες πόδι και τσάκισες -φως στον αέρα

κάτασπρο γόνα.

Κι έφυγες, κρούσαντας ψηλά το ντέφι σου σε μπράτσα χιόνι ,

δω μέν' αφήνοντας (ως με το μάτι μου -βρέθκα- κλεισμένο)

καθώς και τ' άλικο ρόδο του γέλιου σου εκράγηκε όνει-

ρο αφρισμένο . . .


Ω I ) I λ

I ) I I ) I μενα -τ αμυα ου- που μεσ στα συνοpα τουτ του στενου μου

στίχου μου εζήτησα να σε πεpίκλεινα - σκλάβα πανώρια!

Ε Ι <1- Ι ' λ 1: ' I συ -οpαπετισσα της υ ης- ..,εφυγες , ατμος το νου μου

't: ' ) I ο.., απ τα οpια . . .


ΧΟΡΟΣ ΣίΡΤΟΣ

Κάλλιο χορευταράς νάμουνα, πέρι

κόλλες που να κρατώ και μολυβάκια,

θάσερνα συρτό χορό χέρι με χέρι > 'λ λ

I β ' μ ο α μας του για ου τα καρα ακια .

Κι έν' αψηλό τραγού3ι για σιρόκους

θ / ζ > ' λ I

αρχι α , γι αφροπου ια και για ενα · γλαρό καράβι με πανιά και κόντρα φλόκους

θ I ' I Ι

που αρχονταν να μ επαφνε και μενα .

Με 3ίχως τους αναστεναγμούς της Πολυ3ούρη ,

μόνο να τραγου3άν τριγύρω οι κάβοι Ι I ' I I

- κι οι πενες μου πενιες σ ενα σαντουρι ,

άσπρα πανιά σου οι κόλλες μου καράβι!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . � . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Γ λ / λ ' I I ια ο-για ο να φευγουμε και -αντε-

να λέμε όλο για μάτια, όλο για μάτια Ι

λ I I >

λ β ' κι εκει - ες κομφετι μεσ στο ε αντε-

όλα μου τα γραφτά χίλια κομμάτια .

Και σαν χτισμένη εκεί από κιμωλία,

βαθιά να χάνεται η Χαλκί3α πέρα

μ' όλα μου -ανοιγμένα- τα βιβλία

καθώς μπουλούκι γλάροι στον αέρα . . .


ΜΤΡΙΑΣΤΕΡΟΤΣΑ

Αγγελική ως θα όψωνε το χέρι της να ευλόγα

διάβηκε με τα χείλη της -άνθος γυμνό- στο ορόμο

κι είχε στον φραμπαλά ανθιά ζωγραφιστά και -φλόγα

καρφιτσωμένη- άλικο τριαντάφυλλο στον ώμο .

Μύρια στις γόβες της αστριά χρυσά 'χε κεντημένα I � I I

και -σαν που κυνηγιοντουσαν ουο ερωτες στο μπατη-

, ' � I I I I κατω απ του ποοογυρου της το κυμα, επετα το ενα

I Ι λλ λ I I "' I

μετα το α ο της -που ια- τα ποσια και τα επατει .

Τι είναι η ζωή μας; Όνειρο! Κι εμείς ψυχές στο χρόνο . . .

65

κ I ) I I I I ) I θ

) I ι οσ αστερακια εχει ο ουρανος κι η γης οσ αν ια - τ οντι

Ι Ι I I θ ζ

I τοσα οι καημοι μου εγινηκαν αν ια, και τα μα ωνω

I I ) I I β

I και τοσοι πονοι μου , τ αστρια εκεια των γο ακιων της . . .


ΟΥΛΑΛΟΥΜ . . .

Ήταν σα να σε πρόσμενα Κερά ' · ' · � ' 'ξ ' αποψε που οεν επνεε ο ω ανασα, 'λ Θ ' θ ' · 1 • ' ' κι ε εγα : " αρ ει αποψε απ τα νερα

κι από τα οάσα .

Θάρθει, αφού φλετράει μου η ψυχή , αφού σπαρά το μάτι μου σαν ψάρι και θα μυρίζει φώτα και βροχή και νειο φεγγάρι . . .

κ ' ' θ ' ' αι να, το χα ισμα σου σιγυρνω, στολνώ την κάμαρά μου αγριομέντα,

' ζ' 'λ ' και να, μα ι σου κιο ας αρχινω ' β ' χρυση κου εντα:

π ' θ ' ' . . . ως-να, α μεινει ο κοσμος με το « μ π α » που μ' έλεγε τρελόν πως είχες γίνει

' ' ' θ ' καπνος και -ταχας- συγνεφα αμπα προς τη Σελήνη . . .

Ν ' � ' ' υχτωσε και οε φανηκες εσυ · κίνησα να σε βρω στο ορόμο -ωιμένα-μα σκούνταφτες (όπου εσκούνταφτα) χρυσή κι εσύ με μένα .


Τόσο πολύ μ' αγάπησες Κερά, που άκουγα οιπλά τα βήματά μου! Π Ι β ' I > I

αταγα γω -στρα ος- μεσ στα νερα ; κ ι εσύ κοντά μου . . .


ΤΟ ΦΙΔΑΚΙ

Η ζαβολιά κι η σιωπή , το σκέ3ιο μου εβουλήθη ' I � β

' I � I I μ εναν οια ητη μου ανισον , εοω, να ιχνογραφει · κι είμαι λοξά -σχήμα ζαβό- γιομάτος φως και λήθη να στρέφουμαι ελλειπτικά στης ύλης τη στροφή .

Και μ' έχασε ο αστερισμός της ζω3ιακής μου σμίλης όξ' απ' τη 3ημιουργία του ! Λοιπόν - τι ; Στης φθοράς το γύρισμα, θα κυνηγώ -φι3άκι εγώ- της ύλης (για να 3αγκώσω) τη φυγή της ί3ιας μου νουράς ;

'Ε λ I π I λ' I I τσι οιπον ; αντοτεινα -π ανα, χορευτρα- η φυση ,

στου χάους τους κεντρόφυγους θα με 3ινάει φθαρμούς και θα με κατεργάζεται στην αστρική του κλίση

'λ I I I θ Ι ο εφια της των στροφων παντα σε νεους ρυ μους;

Και 3ε θα βρω το Νιρβανά λοιπόν ποτέ τού «πάψε» I ' Ι Ι Ι μεσ στην τριωτα του νερου, της γης και της φωτιας,

παρά θα τρέχω -3ί3υμος σφυγμός- στο «σβήσε κι άψε» Ι ι'- I λ I της φωτεινης -που μουσκισε το πνεμα- πε εκιας ;

Ωωω! . . . Όχι ! . Τις λυχνίες μου -Μάγος στρυφνός- θ' ανάβω και -λίθο φιλοσοφική- θα βρω άλλον ρυθμό, και μια στιγμή, ανύποπτην ύλη θα σε συλλάβω επ' αυτοφώρω : Σύνθημα, Σημείο ή Αριθμό . . .


ΤΟ ΜΑΡΙΩ

Α Ι ' � I I πο να χωριοακι - περα

έλαβα γράμμα - το και το . Η Παναγιά του στον αέρα λ / λ Ι I αμπει κ ησακι τορνευτο .

Ι Ι Ι λ ' I . . . γ ε ι α ν ε χ ο - εει με καποιες κρυφές λαχτάρες μέσ' στο νου ·

κι οι αγριόπαπιες -οι πάπιες-'β I ' I

κο συν τα φοντια τ ουρανου .

κ I I ' . . . αι -πως- ι γ ε ι α ν γραφει σαν να πουλί (και σειόνται τα κλαριά) � ' Ι θ I I π ο ι ε μ ε π ο ε ι , εν ω στην ανα-

I ' λλ ' β I για , α ες ανα συν τα κερια .

Μ I I ε γιωτα του υ γ ε ι α το υ-γει

περισπωμένη πα στο γει I I ζ ' και τα γερακια κανουν υγι

μέσ' στο χωριό , ψηλά απ' τη γη .

Α Ι Ι λ ' � I . . . παντησις σου - εει- ουοεμια και απορεί το α ί τ ι ο ν που η ζωή της -λέει- κρεμιέται ε κ μ ί α τ ρ ί χ α εξ αιτίας τ' αδερφού . . .

69

Χωpιό στη Ρούμελη


Εκ μία τρίχα! . . . Ο α8ερφός της! . . . . . . μ ε θ ' υ π ω λ ύ ψ ε ω ς - Μαριώ. Και είμαι ο αγαπητικός της

I � I Ί - σειονται τα οεντρα στο χωριο.

Σ I Μ I I ειεται και το αριω μου σειεται και πάει στη στράτα μοναχή ,

I I ' I εκ μια τριχα τ ας κρεμιεται όποιος μοβόρα έχει ψυχή .

κ Ι I λ I I ι οπου αγαπαει -κι ας κ αιει ακομη-

(σαν το Μαριώ που πάει αριά) να γράφει τ' άνθρωπος με ό μ ι -

Ι λ I κ ρ ο ν και να σειονται τα κ αρια . . .

'


ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΦΑΝΗ ΜΟΙ

Έσβενεν η μέρα. και μουχρό το οείλι μέσ' σ' αχνά. μετάξια. τύλιγε την πόλη ,

λ / ' λ I ' λ το τσιμπ ο της πα. ι -η νυστα. μου- κα.ντη ι θά.να.βε σε λίγο , στην εσπέρια. α.σβόλη .

Κά.τι ήταν σαν ψέμα. κ ι ήμουν μοναχός μου I ' λ ' I I 'λ μεσ στη σιωπη η μου . -ποχω πα.ντα.- τρε α. .

Ω Ι I I θ ' � ενα. στομα. -α.ν ητα.ν- α.οινα. το φως μου I 'λ I 'λ κα.τι να. μου εμι ειε, κα.τι να. μου εγε α. . . .

Άξαφνα. εκεί μπρος μου (τι αστραπή! ) έν' αμάξι στάθηκε και μι' άγνωστη με αιθέρια. χά.ρη ,

I � I I I !: I τωριου της ποοογυρου σηκωσε -μη στα.ςει.-' I 'Ψ ' I ' λ � ' μι α.κρη , κι υ ωσ -ονεφο- στο πεντα. ποοα.ρι .

Πάτησε και κά.θησε μέσα.θε όλη ρέμβη και σαν (που το ψάρεψε οίχτυ) άσπρο - εφώτα.

I I β 'λ κ I I ' I β κα.τω α.πο το ε ο της. . . ι εφυγε ως ειχ εμ ει I � Ι t: Ι Ι ' Ι I -ποοι , α.μα.ςι, ονεφο- μεσ στα. πρωτα. φωτα. . . .

Ω, η τρελή η μά.να. μου -στο βυζί της, όντας λ I ζ ' I Θ I με γ υκα.ποκοιμι ε- τι μ εκρα.τει , Η εε μου ;

και -μπεμπέ- οε μ' έοιωχνε τότε μπουσουλώντας β I I I λ ' να. σε ρω -οπου να.σουνα.- φως μου κι α.γγε ε μου ;

71


Γρήγορα φτάσαμε λοιπόν ή αργήσαμε ; Και ίοια πώς κάμψαμε της χίμαιρας μαζί το ακρωτήριο ; Δώθες ερχόντας πήραμε καροιά , ματιές και φρύοια - περίεργο γιατί καροιά , γιατί ματιές μυστήριο !

Κι είμαστε οω -ω τι καλά- με τους εγκάροιους σκύλους I ) I θ I Ι στητοι μπρος στ αν η που γυρνουν και στους -που φευγουν-

τόπους, σαν να -τι ωραία- βρεθήκαμε με ρούχα και με πίλους ,

ξ / I I Ι σαν να -ποιος ερει- τι χρυσα χορευουμε με τροπους . . .

Χρυσά με τρόπους και μαλλιά. . . Οι ράφτες μας (τι νόες I ) ' ζ Ι Ι και μαιτρ - α-χα μας μπα ουνε στους ραφτικους των οικους

I I I I � I θ I - γυμνοι εμεις . . . . οι μανες μας, για ιοες τες κει -α ωες-είναι σαν οε μας γέννησαν μικρούς κουτούς πιθήκους!

Και -τραλαλά . . . - τ' αοέρφια μας: τα φίοια, οι γάτοι , οι σκύλοι

στα τέσσερ' άλλα περπατάν κι άλλα πάν' με τα στήθη - κι αυτά ματιές, κι αυτά καροψ ως εμείς . . . Τι ωραία ω φίλοι , με ουρά ή με πίλο ή με φτερά, γοργά μας πάει η λήθη! . . .

Και πάμε αντάμα . Τι καλά! Κατόπι ερχόνται οι άλλοι - κι άλλα γατιά , κι άλλα πουλιά! . . . Πλάνα χορεύτρα η φύση, ή με ουρά ή με φτερά ή πίλο στο κεφάλι , βιάστηκε να μας φέρει εοώ ή τάχα νάχει αργήσει ;


ΝΙΝ ΟΝ

Τρελαίνονταν για κούρσες και για γέλια I > λ ' I Ι -ηταν να π ασμα ανοητο και φινο-

ξίφη φωτός τα πόοια της τα τέλεια - κι εμίλαε ως να παίζει μαντολίνο .

Καβάλα στ' άλογό της το φλογάτο ' "' 'λ I ' "' -ροοο το γε ιο της, μπογια το φρυοι-

έμοιαζε κούκλα εξαίσια με γιομάτο τ' ωραίο της κεφάλι πριονίοι .

Τέλος αγέλαστη στην κάσα -ωιμένα

με μαύρα αλόγατα την πήρε αμάξι κι έφυγε με τα μάτια της ραμμένα σαν με σταυροβελονιά από μετάξι . . .

Λ I Ν I I λ I I οιπον ; ινον μου εσυ - γ υκο μου στομα που με τις κουταμάρες του γελούσα έφτασες ώς να σοβαρευτείς ακόμα για μια (τι βίτσιο) -αλλόκοτη μια- κούρσα;

73


ΑΓΓΕΛΩ

Από την πόλη εγώ κι αυτ� χωριάτα ουο' είοηση της τρέλας μου είχε πάρει : τα μούτρα της τα φουσκομαγουλάτα να λέω φεγγάρι .

Ξεραγκιανός κ ι απόλιωσα γι' αυτ�να λ Ι I Ι να παρα ω στον καφενε , στην πιατσα

Ι ζ I 'λ I κι ας ται ε γουρουνια - ε εγα κρινα τ' αορά της μπράτσα!

ψ / I Ι f εματα που τα πιστευα -και ποσο . . . . -, I f I ζ τα χανια πυργοι , οι κοτες της ρομαντ α :

απ' τη Χαλκίοα ίσια στο Τ οβόσσο , Χαλκίοα-Μάντζα! . . .

Τι θάμα περιπέτεια -και βάλε-ντούρος στον Π�γασό μου, μπρος για κάνα νέο γιουρούσι -ρία- και Καβάλε -μου- Ρουστικάνα . . .

Ω Δέσποινα των Στοχασμών μου , νέα, ίοιο το ξύλο -αιώνια- και οι νίλες . Μάντζα � Χαλκίοα, Αγγέλω � Δουλτσινέα 'γράφετ' αλλ�λες .

Μα όχι οι Ακαοημα"ίκοί της Γραμασίλια , παρά εσύ στqν τάφο μ' �λιε μ' στράψε

I I 'λ κι αφηνοντας τους χοιρους σου - αμι εια μου κάτσε και κλάψε . . .


Ο ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ

Βλ / > I I ' λ επω να. ονειρο στις νυχτες ο ες: I λ ' � Ι ζ Ι

να.χω -για. πα. α.μες- ουο μπρουτ ινες πια.τες κι όσες στα. δάχτυλα. με πα.ίξα.ν μα.ριόλες

I I να. με φτα.νουν τρεχα.τες .

Κι ως με χάχανα. μόρια. και με βία. λ I I � I '

ζ σε α.μπρο -α.να.υοον- με στενουν τρα.πε ι Ι > > Ι λ I β' -οπ - ν α.κουγετα.ι γ υκα. μια. ρομ ια.

I 'ζ εντος μου να. πα.ι ει .

Τ Ι I I I I οτες α.κω κι ενα. κουρντισμα. ως -μου-'λ I I 'λ τα. με η κι νησουν σε α.σκηση τε ει α. .

Α > 'ζ I , τ ορκι ομα.ι -τι ιστορια.- στο φως μου ,

I I 'λ I τι σουστες . . . . τι γ ε ι α..

Θα. κλάψω! . . . Νιώθω -εδώ μου- τα. ελατήρια. τόσων άλλων τους που εσπάσα.ν αθυρμάτων και θα. φuγω κροuοντα.ς τα. εμβατήρια. των δυο μου πιάτων . . .

75


ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ

Τέλος πάντων ένα σούρπο θα γυρίσω -όπως σούπα-, ' I I ' λλ I Ι Ι τουτ το χpονο η τον α ονα -κι οπως εφυγα μονος-

, Ι Ι θ ' 'λ I ενα σουρπο που μεσα του αχει ο α τα σουρπα και τα χpόνια όλα ο χpόνος .

κ θ I 'λ I Ι Ι αι α παω τε ος παντων στο γραφειο μου , ως οταν σέν' αχνή στην απόσταση η μορφή σου μου εμίλει

θ Ι ( Ι > I ) θ > I και α ειναι σαν τοτενες που μ αγαπας α ρχοταν ένα γράμμα σου φίλη .

Κι ας μη 'ρχόταν! Γω θάκανα σαν νάχ' έρθει και σάμπως τόχω λάβει και μούγραφες λόγια -κει- αγαπημένα, και -σαν τότε- γω θάγραφα στο απόσπερνο θάμπος ένα γράμμα σε σένα .

Κι ας μην τόστελνα! Θάκανα σαν να εσύ τόχεις λάβει κι απ' τα μάτια σου κύλησε στη γραφή του ένα οάκρυ - κι ως σκυφτή το λυχνάρι της όξω η νύχτα θ' ανάβει , γω θα κλαίω σε μιαν άκρη . . .


ΠΛΟΙΟΝ ΕΝ ΟΨΕΙ

Μ I λ I I , β ας τοκ εισεν ωραια -μεσ στη ια του-ο αγέρας, του έρωτά μας το βιβλίο - πού μείναμε , 8ε βάλαμε σε μια του σελί8α, ου8' άνθος, ού8ε σημείο .

Ο Ι , I � I Ω 'λ υτ ενα σταυρουοακι . . . τ ι τρε α

στα 8άκτυλα όταν βάναμε τις βέρες - η γης, ο ουρανός που εχαμογέλα, , θ ' λ I I τ αν ακια εμονιας στις μπουτουνιερες . . .

κ I θ I Σ , I αι τωρα τι α κανουμε ; ε μ ι ακρη να κλάψουμε; Ω τι θα ωφελήσει περσότερο ή λιγότερο ένα Οάκρυ ; Ο άνεμος τα πλοία θα μας χωρίσει .

Κι εμείς σαν 8υο πλοιάρχοι αγαπημένοι λ Ι � I I , ' λλ π οιων που οιασταυρωνει τονα τ α ο ,

άλλο -παρά να υψώσουμε- 8ε μένει χαρούμενο στα ξάρτια μας σινιάλο . . .

77


ΣΤΑΔΙΟΝ ΔΟΞΗΣ

Ως ανύποπτος κάθομαν , ήρθαν όλα μι' αντάρα οι ήρωές μου κι οι στίχοι μου -φιόρα μου όλα πλατύφυλλα

κάθε μια της ζωής μου ήταν -κει- στραβομάρα / θ I I I λ κα ε γκαφα μου η τυφ- α . . .

Κι ως αρπώντας με μ' έβγαλαν σηκωτόν απ' την πόλη (με καμπούρες κι αλλήθωροι - με στραβή άλλα αρίοα) 'λ I I "' 'ξ 'λ ο α εκει με τριγυρισαν και με οει αν -χαχο οι-κει βαθιά , τη Χαλκίδα:

. . . Βλέπεις μαιτρ -μου φωνάξανε- τη Χαλκίδα την είοες I I ) ' λ I ' ξ I οπου συ μεσ στα φα το·α σου μονον , η εpες ναρχεις; Νά τα έργα σου , οι πόθοι σου -όλοι εμείς- φασουλήδες,

I θ I I να και συ ιασαρχης . . . .

Τ ι ντεκόρ ανισόρροπο που με μύτη γελοία I "' ' ζ I ' "' I μαιτρ μπεκρης το σκεοια ε στονα ποοι να στεκει ,

ήταν κει λες και χτίστηκε με γλαρή κιμωλία όρθιο η πόλη λελέκι . . .

Κι ω Θεέ μου, τ ι θίασος, τι λερή συνοδεία ε α υ τ ο ύ λ η ο ω ν (τούτοι μου) να μοιράσουν σαν λύκοι μεταξύ τους -για ρόλους των- κάθε μια μου αηοία κάθε τι ρεζιλίκι . . .


Κι είμαι γω θιασάρχης τους; Αλς χουρσούμ τώρα εξώλης και προώλης τους (τέλειος να μαθαίνω τους ρούμπες) νά , μ' αυτούς τους παλιάτσους μου θα κινήσω στις πόλεις

I I I με χραυγες και με τουμπες . . . .

Κι ως στα πάλχα η φάτσα μου γελαστή θα προβαίνει

79

(αχ χι η πρόγκα -τι οόξα μου! . .. - σ' ουρανούς θα με σύρει) η Χαλχίοα εκεί πίσω μου θα φαντάζει χτισμένη σαν από - τεμπεσίρι . . .

Β ΟΙΔΑΓΓΕΛΟΙ


ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Στηv άyια χέpα του Κυpίου -ουpάvια βέλημια συvοδεία εξαίσια και φτεpωτή

, , , ' "' , 'λ πεταv και παv αpαοα ωpαιοι οι αyyε οι, δούλοι ξιφουλκημέvοι και πιστοί.

Όμως αvτάpτες μεις -ως πpιv κοp6ιδα-yκpουπ χοvδpομούτσουvωv παιδιώv με ωpαία φτεpά, αpάδα πάμε κι είμαστε 6λοι αyyέλοι β6ιδα, βοϊδάyyελοι είμαστε με κέpατα και ουpά . . .


ΒΟ1ΔΑΓΓΕΛΟ.Σ ΠΡΩΤΟ.Σ

Ωραιοάσκημη , ασκημωραία μου κοιμήσου , μ' αυτό της μύτης σου (το ρύγχος) της γελοίας, ς_- I I ζ θ θ I I I συο κωνοι μπρουντ ου να ορ ω ουν σενα οι μαστοι σου

ς_- Ι I 'ξ λ I και ουο, τα τσινουρα -προκων- το α ασφα ειας .

Κι ως ουο μουτζούρες των φρυοιών σου οι ματσαγγόνες ( ζ I I I I ) I ) το - ωο- στομα σου ανοιχτο εως τ αφτι σου . Ω I I Ν I I λ ' των μηρων σου οι -αρχαιου αου- πεστες κο ωνες, Ω -μου- Βο"ίοάγγελε η ασκήμια η λατρευτή σου! . . .

83


ΒΟIΔΑΓΓΕΛΟΣ ΔΕ1'ΤΕΡΟΣ

Τα μάτια σοu ραμμέν' από μετάξι μοιάζαν ως αποκοιμήσει ,

I ) Ι Ι σε φως ο uπνος σ ειχε αχνο ' , , λ και σ ειχε ανασκε ην ιχνο-, γραφφει .

Tou πρόσωπού σοu το προφίλ (σ' αψού ζιγκ-ζαγκ κομμένο στuλ) στην ανοι-

χτή αγκαλιά της σιωπής, σαν τεθλασμένη αστραπής μοu εφάνη .

Στα χείλη σοu (τα σαν μια ξάφνη ψαλιόιά όοστή λοξά - στα ερέβη)

τα όόντια μοιάζαν λίγο αφρό ποu στ' όνειρό 'χε το αλαφρό σοu ανέβη .

Ν' άκοuα εντός σοu πώς κuλά , , ψ λ ' η σιγη σοu -εσκu α τρε α-

και πάει ,

ΑΠΑΝτΕΣ ΕτΙΧΟΙ 1936- 1970

μα στάθηκ' άναυοος σαν ως > I λ Ι να σ αντανακ α ο ουρανος

στα χάη!

Βο'ίοάγγελέ μου ελάμπαν τα λευκά σου πόοια, ενώ κατακορύφως

σαν ξίφος κρέμονταν φωτός τόνα σου χέρι στης νυκτός το ημίφως . . .

85


ΑΝΤΙΓΡΑΜΜΑ •

Δ 'λ , β ' Ε ' I I εν φι ε μ εσ ηστη . ιναι, οπως τα νεφη ,

χαρτονολουλούοια και σωροί φιλιών 'ζ 'ζ 'ζ I I - παι ουν , πα ι ουν , πα ι ουν και χτυπουν το ντεφι

γύφτισσές μου οι Μοίρες οάκρυων και γελιών .

τ /λ I I � I I ' λ ε ια, σπαγγοι, ποοια, χερι -εχει- κεφα ι

- μια μουτσούνα θάμα ως άνυφτη η αυγή,

τόνα χέρι τ' άλλο κρούνε η μια την άλλη

και πηοάω στη μέση - θεϊκό τραγί!

Ο έρωτας ζωγράφος και ζαβή η παλέτα

οέντρα, ορόμους, σπίτια τάκαμε όλα εκεί I

θ I

θ Ι Ι -οπως με υσμενος α, τη σκουφια επετα-

'λ I λ

Ι β

Ι ο α με ταμπουρ ο και κοντο ρακι ,

(είοος ξεφαντάοων κούκλινων και χαύνων) � I I

θ ' > λ ' να χοροπηοανε -παρα ιν α ος-

ως κατσιά στη μνήμη των αρχαίων φαύνων

και να γυροφέρνουν - καλικάντζαροι ως.

• ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟ ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ

Αοελφέ, οεν ξέρω τούτο το φεγγάρι στης καροιάς της άοειας τη φυρονεριά πούθε τάχει φέρει , πούθε τάχει πάρει φωτεινό στην άμμο χνάρια σαν κεριά .

Χαλκίοα 15.10.64


Λίγο πριν, της i>ύσης όνειρο η παλέτα σπίτια, δρόμοι, δέντρα, σ' ένα φως αχνό και γω τριγυρνούσα - κούφια μαριονέτα: σπάγγοι που παλεύουν απ' τον ουρανό.

Έλεγα ο καημένος: πάω όπου πηγαίνω, στέκομαι όπου στέκω, μόνος και γερός και χωρίς να ξέρω μ' έμειναν να μένω στο γιαλό κουβάρι - χαρτονοσωρός.

Τέλια, σπάγγοι, πόδια, χέρι -εκεί- κεφάλι, φάτσα που με γέλιο είναι ζωγραφιστή · Απ' το φάρο πούσαι, θα μπορούσε πάλι νάρθει μια σου ακτίνα, ή έχει σβηστεί;

Σημείωση του ποιητή:

87

Λούλης Ποζιόπουλος Ρόδος 12.10.64

Λούλης Ποζιόπουλος: ένας άριστος άνθρωπος και φίλος. Αλλά, προπάντων, ένας απ' τους καλλίτερους νεοέλληνες ποιητές, που η «λόξα» του είναι να μην - επ' ουδενί λόγω -λες και τη φοβάται!- θέλει τη δημοσιότητα. Άν ποτε, ήθελε ιδούν το φως (μιας Συλλογής) οι στίχοι του, θα μείνουν κλασικοί για την ποιότητά τους και τη φόρμα τους.


COMEDIE DELLΆRTE

Σ I I I το καταφωτο -τι ωραια- πανι μας,

να προβαίνουμε, Καραγκιόζη μου, αχ! τι ;

αχ! τι μέθη , ως κρυφοc θα κινεί μας

να πηγαίνουμε -η ζωή- πηοηχτοί !

Μορφονιός συ, μα με σκύλινα μούτρα

- Χατζαντζοcρης, πίσω σου, εγώ -κατηφές-I I I I

μια πενταρα ναχεις -ματι- στην κουτρα

και των ρούχων μας να φωτοcν οι ραφές .

Και τραγούοι συ να σκας - τ ι παιοcνας!

«έβγα! έβγα να με ιοείς μια σταλιοc! »

κι οι φλογίτσες ν' ακοντίζουν της ποcνας

σαν που -φλόγινα- θα πετοcξουν πουλιοc.

Κι ως Βο"ίοοcγγελοι θα πατοcμε, να τρίζουν Ι I Ι ' οι χαρτενιες μας φιγουρες και ναν

λες των ξύλων μας οι σκιές θα γυρίζουν ,

σαν κεραίες που το κενό ερευνοcν .

Τ Ι I ' Σ I β

lθ οτε , ω τοτε - απ το εραι, στο α ος,

στη σιγή θα προβεί της νυχτός

η Φατμέ, τσοκ Χανούμ, και -τι λοcθος!-

θl

' I

β I I I I αν το ματι της - ρε.- μια τρυπα φωτος.

Κι αχ! τι ψέμα, Καραγκιόζη , τι μύθος!

-σαν σπουργίτης που περπατοcει- πηοηχτή

αργολοcβα μας να σταθεί, με στο στήθος

τόνα χέρι της κολλημένο , κι αχ! τι ,


τι γλυκά, με το μάτί της , τόνα,

και φωνίτσα αντρικιά και ψιλή

-χαρτονένια, αγαπ'ησιάρα, κοκώνα

για τα αινίγματα κει3ά να μιλεί!

Αχ! τι νάναι; Καραγκιόζ'η μου : «Εισήλθον

'λ I

λ I

εις την πο ιν -να ρωτας μας- 'ησται,

οι 3ε κάτοικοι (μα ποιοι κάτοικοι ; ) εξήλθον

απ' τις τρύπες!» (μα ποιες τρύπες; ) Χριστέ!

Και ποια πόλις; Τ'η φαντάστης σε χνάρια I I I

πα στην πανα καρφιτσωμεν'η , ριγ'η ,

απ' τα όπισθεν να τη φέγγουν λυχνάρια Ι I

λ I

και στου ανεμου τις πνοες να υγει ;

Και οι κάτοικοι ; Κρεμασμένοι -ω τι θάμα!-' I I I I

σ ενα σπαγγο , προυμισμενοι, ριχτοι , I I �

λ 'ζ I

χαυνοι κι αναυοοι να ικνι ονται ανταμα

'λ I � 'ζ

Ι κι ο οι -επιπεοοι- να μυρι ουν χαρτι ;

Και το αίνιγμα; μ'η 3'ηλοί το βελόνι

που καρφώσαντας σε μια φέτα ψωμί ,

σαν την πλάν'η βγήκε κει στο μπαλκόνι

και στο πέταξε να ραφτείς ; Ε ; Ή μ'η -

Ι ξ

I λ

I -αχ- 'rJ ανοι 'rJ να μ'ην ειναι που ουρα

στόνα χέρι της υψώντας τρελά,

μια λουλού3ιν'η κυλώντας τσουλούρα,

έρχετ' ά3οντας τραλαλά-τραλαλά;

Ω αυτό θάναι! . . . Και 3εν θάναι! Κουνά μας

πίσω ο παίχτης - κι όπως τόπε: Λφτές

89


I ) I ' λθ I

ειν οι εpωτες που ειση ον και να-μας

οι καρ8ιές μας στο σπαθί περαστές,

και όλους - πόλη και πολίτες και κλέφτες

(στα ξυλάκια μας καρφωμένους φριχτά)

αχ! τις οί8ε της ζωής ποιοι καθρέφτες

θ 'ζ I I

κα ρεφτι συν μας - της αγαπης σφαχτα . . .


Ο ΠΙΕΡΟΤΟΣ

Είχα πει για πόλη με σπασμένους ορόμους I I I

Ν'

και για που να φυσαε -ταχα- ειπα ο οτος,

ναι , για -τάχα- νάμουν (με γκραν φλου στους ώμους)

ένας λυπημένος Πιερότος .

Και πως τάχα η πόλη (ω, τι χρόνια εκείνα!)

νάταν η Χαλκίοα στα γητέματά της

- μια κι αυτή θλιμμένη -"τάχα- κολομπίνα

λ I I I I

και να κ αιω εγω στα γονατα της . . .

κ θ

l f I ' I I "' I ι -ω, τι . αμα.- να μαι στην καμπη ενος ορομου ,

με, στη μπέρτα μύρια τ' άστρα και Σελήνες , I

Ν' I '

λ I

φρισσ<?υν -μπρος στο οτο- γυρω απ το αιμο μου

κι οι πλισαριστές μου κολλαρίνες .

κ 1 ' Ι "' I I ' 'λ

'"' ι ειν σπασμενοι οι ορομοι , κι ειν η πο η η ιοια

η Χαλκίοα (ως όταν νάπνεε -έλεα- ο Νότος)

ρουζ έχω στη μύτη και γλυκά φχιασίοια Ι Ι

( I

) π I κι ειμαι κεινος πουειπα ο ιεροτος . . .

Μα -τι θάμα πάλι !- οίχως κολομπίνα

(είτε αυτή θλιμμένη) , ούτε γω κλαμένος!

Ω -του νου- πετώντας οω την σερπαντίνα

τώρα εγώ γελάω ο γελασμένος . . .

91


Σ ' θ ' ' ' ' κεφτομαι πως αμα εισαι ετσι ως εισαι

με καπέλο κλόουν , ω Χαλκίδα -ως τότε

να μου λες κλαμένη : Πιερότε ζήσε,

ζήσε - μην πεθαίνεις, Πιερότε . . .


ΑΙΜΑ ΙΠΟ ΜΑΣΚΑΝ

(του μιχpού μου φίλου · - του Πάνου Ι. Βαpβαpίyyου)

Μ λ / I I I ' ιαν αχ υ -ταχας και ταχας- και να μαι

(τι ; 3εν γίνεται και φασουλή3ες κλαμένοι ; )

Στο κρεβάτι μου γω βαλμένος και κάμε

το γιατρό συ - με μούρη βαμμένη .

Τι αστείο ! . . . (Κι αχ οι φάτσες τους κείνων

-στις κλωστές των- παλιάτσων μου . ) Ω τέλεια

μια παράσταση 3υο κουτών Αρλεκίνων , I I I 'λ ενα νουμερο με νυστερια και γε ια.

Μια παράσταση! Δυο χλωμοί φασουλή3ες :

τάχα γω είμαι ο άρpωστος και γιατρός κείνος (Ψέμααα!) .

Κι ωχ επόνεσα! . . . Μη με 3άγκωσε; Εί3ες ; -

Ε Ι� θ ' ' I I I I ιοες, εατρο μ ενα χαχανο κι αιμα; . . . .

93


ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ

Πώς r1τα.ν έτσι , πώς μου εφάνη I

λ λ I Ι Ι

τοσο με α.γχο ικο α.υτο το τρα.ινο, "1ο I 'λ

I <1ο Ι σχεοον ο ο πηγα.ινω κα.ι σε φτα.νει,

"1ο I I "1ο I I <1ο I σχεοον ουτε οε φτα.νει ουοε πηγα.ινω.

Ούτε θυμάμαι πρωί α. ν ήτα. ν ,

ή νύχτα. κ ι έλαμπε ο 3ίσκος της Εκάτης I

λ λ I I Ι

ετσι του με α.γχο ικο οπως εκειτα.ν ,

όπως εγώ είμαι χαύνος του επιβάτης.

'Ο "�> ' "�>' I I

πως σχεοον πα.ιοι - ωρα.ιον οπως

3εν ξέρω τι με πήρε εντός του - μόνο

καιρός α.ν ήταν , ή ήταν 3ρόμος, ή ήταν τόπος

που τα.ξι3εύει (σκέφτομαι) στο χρόνο . . .

κ I β

I I I ι οπως ροντα.ν εντος του οι κροτοι

πότε στα.τό κα.ι πότε χωρίς φρένο

με α.να.φτούς τους φάρους του στα. σκότη

άπιαστο , σερπετό κα.ι νυχτωμένο . . .

Κ ι όλο κυλάει στου νου τη ρό3α.

( I I ' I I Ι

) σε τερμα. η σ επιστροφη ; η α.ιωνιοτη ;

κι είναι σα.ν α.νθοστολισμένο με τα. ρό3α.

τραίνο που μετα.φέρνει μου τη νιότη .

κ I I I ' ' I α.ι πα.ει σα.ν α.στρο κι ως μεσ σ υπνο

1 "1-ξ ' I

κα.ι ουοε ερω για. να. πω α.ν σε ποιο :


αν μέσ' σε φέρετρο κείτομαι ή σε λίκνο,

αν είναι τραίνο αυτό κι εγώ τοπίο .

π / I I I I αντως και παει και παει κι ειναι το τραινο

και πάει μαζί του η ζωή με τα φτερά της I I I Ι

και παντως ειναι περιεργο ως πηγαινω I I I

β ' περιεργο παντως ως ει μαι του ε πι ατης . . .

95


ΤΟ ΒΑΖΟ

Θεέ μου! Κίνα! Και στραβίζω σαν νειογέννη-

, Σ ' ' ' θ το γατι . ινο πενακι - «καν ος»

� ' ' ' ζ ' οοντι , μυτη -εκει- ωγραφισμενη

ως άνθος.

Σε μια κάμψη το ποοάρι μου -ίοιο ξίφος

στο πορσελανί μου χαμογέλιο ,

' � λ ' Θ ' ' με τα ματια παροα α - Η εε μου τι υφος

τέλειο!

Να πηοήξω από το βάζο μου ; Τι φόρμα I I I ' ξ ενος σκιτσου -κινησης σαν το ο-

φως το γόνα, φως το πήοημα, ως θα ώρμαα

στα όξω.


Η ΜΑΡΙΟΝ ΜΕΞΙΚΑ ΤΟΥ ΤΖΑ I. ΣΙΧΤΙΡ-ΓΚΑΛΟΠ

Μέρα σου , με οριζόντια τα όρη I I ' I

κι εχασκαν χτυπημενα απ την απνοια .

Ω κι ά.λλο ας ζούσε κι ά.λλο ας επροχώρει I I I Η I

τουτο το μαυρο μισος. καπνια,

του κουρνιαχτού θα σ' έπαιρνε στημένη

στη σέλα αητομύτα μ' ως να μη

θά.πεφτες με τη γλώσσα δαγκωμένη

από σφυριές και πέταλα κορμί . . .

Π Ι θ

I I I ανω στο κα αροαιμο σου ατι

( ίντσες πολλές τα πόδια του - λιγνά.)

ώς κι οι πιστολοθήκες σου , το ά.χτι

τους μάσαγαν μουχτερές κι αργά., ως να,

σένα κατά.πιναν! Άλλο δε μένει :

ίδιον Αβεσσαλώμ στα δέντρα (αλλοιά.) , I ' ξ

I τ α τι να σε τι να ει - κρεμασμενη

> I I λλ

I απ τα τετραπηχα σου τα μα ια . . .

97


Η ΜΑΡΙΟΝ ΜΕΞΙΚΑ ΤΟΥ ΤΖΑ 11 . ΜΆΧΑΙΡΑΝ

Έχασκε η οημοσιά . Οι κάμποι ώς μια I I κ I Ι

ειναι στροφη . αι καιει το μεσημερι .

Ξίφη -στυγνά- στην έρμη καλαμιά I I I Ι Ι ομοιοι σου σουχουν στησει -εχει- καρτερι .

Κι εσύ του τρομπονιού σου -ω φοβερή!

στα γόνατα κρατάς τη θρυαλλίοα,

οίχως σπιρούνια, οίχως φαβορί ,

με μια -τα χείλη- αιμάτου φυσαλλίοα .

Και χάσκει μπρος σου ο ορόμος . Κρώζουν -οιες-

' Τζ I I

τα ορνια του α , προσμενοντα σου ·

τρεις θα σε βρουν κειοά καραμπινιές

(κορμί σφαχτό-ριχτό) πα στο βολάν σου . . .

'Ο I

Μ I

μοιος τον ομοιο . . . πα τους - στη χωσια,

' ' λλ I 'ξ λ ' μ α η χωσια -και παι ιμο στο οτο-

Διάβα ως βολίοα εσύ τη οημοσιά

μ' ένα σου (κατακέφαλα) μπουρλότο!

Παίξε! Στον σαματά του κουρνιαχτού Ι� Ι

ζ ' λ I

-ιοιο σπασμενο τ αμι του μυα ου σου-

η μάσκα αεροκρέμεται -αχ- του

(παίχτη μονών-ζυγών) Κυρ-Διάβολού σου .

Παίξε! Ζαβό κεφάλι (μιας ξανθής)

'ζ I� I

ως σπιpουνι εις - ιοια και σωφαρεις .


Κι ως έχεις στρώσει -οα.- θα. κοιμηθείς :

Μ Ι Ι � I θ

I α.χα.ιpα.ν εοωσες - μα.χα.φα.ν α. πα.pεις . . .

99

100 ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡIΜΠΑΣ

ΒΙΟΛΕΤΑ

Δίχως αστέρια και Σελήνη

χωρίς «Μαμζέλ, μετά τρεμούσης

χειρός» και οίχως καν «εκείνη

εις την αγχόνην» οίχως «ούσης» .

π I I θ

I I αρ ετσι αν ρωπινα και σκετα

I ' I� !: λ ' -σκυμμενη ως σ ειοα να ι,επ ενεις-

σ' αγάπησα εγώ Βιολέτα

στο φως μιας μέρας περασμένης .

Δεν ήσουν συ «Ματθίλοη» ή Μούσα

μήτ' «ομιχλώοης» ο έρωτάς σου ,

μήτε κι εγώ πως τραγουοούσα Ι

' ) ' θ I

κατ απ τα παρ α υρα σου .

Μα ήσουν γλυκειά χωρίς «γαζίες»

και οίχως σουβενίρ οικιά μου

κι όλες οι ημερομηνίες

μιλούσαν ίοια στην καροιά μου .

Κι ως μίλειες ήταν σαν να σβούσαν ' I

λ ' Ι τ αχνα σου ογια και σαν οπως

να οιάβαιναν και να περνούσαν

' θ' I ' θ

I κα εποχη και κα ε τοπος . . .


DONA ΜΙΑ PORTOLES

Τα φύλλα ο άνεμος του νόστου

τα πήγαινε -στροφές ανέμης-

λ ' ' � ' τρε α στην πορτα σου και οοστου

καροιά να τρέμεις και να τρέμεις . . .

Ν I I I f α τρεμεις -σωπα, σωπα- η ωρα

' θ ' ' του χωρισμου -κι αρα ανεμου-

σαντούρι γύρω μας η χώρα

' ' Θ ' Θ ' I - κι οι τοποι εφευγαν Η εε μου - Η εε μου.

Εφεύγαν Θεέ μου προς τους ορόμους I � I � I I

του νοστου - οοστου , οοστου ναχει,

σαν θα με φέρουνε στους ώμους

των, τέσσαρες και συ μονάχη . . .

101


ΣΦΑΧΤΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Θ ' Ι Ι Ι θ λ ' � / I α σ επισκεφτω καποια νυχτα ο ος , οιχως χρωμα,

ριγηλός -όπως σ' αγάπησα μέσ' στους τρόμους μου- κρύος , I I θ ' (

I ) / � I

ενας σπασμος αναι τρι γ ων ο το ροοο μου - στομα

και θάμαι έντρομα αντρείος .

Ω πόσο για τη ζωή μου τρέμω. Το ρούσο

μαλλί μου πόσο αγάπησα, τα ρόοα, τα μύρα,

κι όμως (αχνός - οίχως νόημα) θαρθώ να σου κρούσω

μια νύχτα τη θύρα .

Τι θα ζητώ; Είν' απίστευτο! Τρυφερόν σαν 'να βρύο ,

κάποιας φριχτής προαπόλαυσης με λικνίζει τ' ακάτι ,

τώρα του άντρα σου σκέφτομαι που με τρύπησε κρύο

-πικρή σαγίτα- το μάτι .

Ω! πώς μ' ελκύζει το μίσος του! Τραγουοεί μου το αίμα

βαθύ τραγούδι του ίλιγγου -παίζει της μοίρας μου η βιόλα

καθώς βουβός μ' αντιπέρασε, το σκληρό του το βλέμμα I 'λ μου τα υποσχονταν ο α . . .

'Ολ I I I κ I I

ξ ' I λ α, εκτος απο σε. . . . ι εγω παρα εν αγα ι

θ θ Ι Ι I ' βλ ' I

ε να στα ω μπρος στο μισος του -εχει- απ το εμμα σου κατου

σα 'να πουλί που ξεφτούρισε απ' της νυχτός τ' ακρογιάλι

προς τις ακτές του θανάτου . . .

Λοιπόν θόφθω! Κατάχλωμος -πνεύμα ριγό της γητειάς σου-

θ θ I I

λ I I Α I

να ορ ω ω μπρος στην πορτα σου -τρε ου ονεφου μου ραπης-

θα προσφερθώ στο στιλέτο του εκεί μπροστά στη ματιά σου

σφαχτό της αγάπης . . .


Η ΑΓΑΠΗΤΙΚΙΑ ΜΟΙ

Ήταν σαν με τα χέρια της να ευλόγαε κι επέρνα

(χέρια ή κρίνοι ανοιχτοί μπρος στης αυγής τα χείλη ; )

και μ' είχε πάρει σκλάβο της και μ' έχασε η ταβέρνα I 'λ με χασανε κι οι φι οι . . .

Μ > Ι θ Ι I 'θ I α, μ εμα ε πως να πετω τους πο ους μου - μαχαιρια

ψηλά και να τα πιάνω (για, την πλήξη της να κόψει)

κι αντίς με τη λαβή αυτά να μούρχονται στα χέρια,

μούρχονταν με την κόψη .

Και μ' έκαιγε κοντά με φως -τη φίληγα στα χείλη

μου φώταε με τη φωτιά -και με βρισιές μ' ευλόγα-� Ι Ι I

λ ' 'λ εοω ο παπας, κει ο παπας - η φ ογα - το φυτι ι -

. . . κι έπεφτα πα στη φλόγα!

«Ω να σε κάψω, Γιάννη μου , για να σ' αλείψω μέλι ... » - ενώ γω χύμαγα στο φως κι έπιανα τη φωτιά της ,

� I I I ξ ' 'λ εοω ο παπας, κει ο παπας - μου εφευγε σα χε ι

εμένα η ομορφιά της . . .

103


ΤΟ ΑΣΤΕΡΙ

Όλα εν τάξει κι όλα ωραία! Ευχαριστημένος είμαι - εν σοφία ως τάχει ποιήσει όλα ο Θεός : νά, για να λύσω -μου- τα παπούτσια, είμαι σκυμμένος ως κάτι νάχασα, ή κάτι νάβρω νάψαχνα - ως.

κ ' ' ' 'θ ξ ' ι ως, αν σε τσιμπαε κατι , εσενα - εσυ α ε υσα,

I I I I ' I I ζ f ετσι το κρυο - κρυο ναν πρεπει κι οχι εστο ·

να βλέπεις βλέπινα και να οιψάς -πρέπει- οιψίσια, I I I I ( f ) ' ) η -αφηνομενη- να πεφτει η πετρα ως ειν σωστο .

Λ ' ' 'λ ' ξ ' 'λ ' οιπον ωραια, ο α εν τα ει - σ ο α τα μερη . Κι όλα εν σοφία Του! . . . Μόνον ας μη , μόνον ας μη ,

I I ' I Ι ' Ι στον ουρανο κεινο τ αστερι , κεινο τ αστερι ' ' ' βλ

'θ ' λ

'θ ' -ηταν- να μ ε επε - χα ε στιγμου α, χα ε στιγμη .


ΕΝΑ ΠΛΟΙΟ ΜΕ ΤΦΟΣ

Ω I I κ I I� ραιο και περιεργο - υρια- παιχνιοι

επαίξαμε οι όυο μας μ' ευγένεια στο ξίφος, I 'λ Ι Ι � - πονταραμε σε ο α , στα ματια, στο φρυοι,

στο ύφος.

κ I I λ I I Ι ' αι ωραια ενα π οιο που ερχοταν -χαρα του.-, ) I λ' I Ι 1 κοντα πο ιγο αιμα μας, και γινονταν οπως: Ι Ι ξ'ζ λ I I χρυσα ειναι κι α ι ει να κ αιμε -κρυφα του-

ο κόπος .

Να κλαίμε ; Α όχι (ντροπή!) Σε μιαν άκρια - μετά από όιάφορες που παίρναμε πόζες ν' αφήνουμε (κυττάζοντας το πλοίο) όυο όάκρυα μιμόζες . . .

Ω καράβι, καράβι ! Και ύστερα (ως όταν Ι θ ' I λ I ) εκαμναμε πως αταν το πραγμα γε οιο . . .

I λ Ι Ι σε φως φεγγαρισιο -γ αρο- που κουνιοταν το πλοίο .

Μα πάλι, ποιο πλοίο ; (Ας αφήσομε τ' αστεία - το ξέρεις) : του ονείρου η γαλέρα -γερμένηπου νάτην με φώτα χρυσά στα ιστία προσμένει .

Προσμένει ; . . . Α - όχι . Θα ήταν γελοίο I ' λ κ I ξ' να πιασουμε -πα ι ;- υρια μου το ιφος

απλώς γιατί στάθηκε αυτό -εκεί- το πλοίο με ύφος . . .

105


ΤΟ ΜΠΑΛΚΟΝΙ

Πλάι η μια στην άλλη, στο λιμάνι μόνες, δuο γλαρές μαούνες -κι έσβενε το δείλι

λες η μια την άλλη στα κρuφά θα εφίλει - δuο τρuγόνες .

Μέσ' στ' αχνά της κρέπια -ως λαφριά επροχώρει-, Ι ξ θ I I τοφερνε κι η νuστα, σαν ω ια τοu γuροu

λ / λ ' � Ι I - μιαν αχ u το uπης και ouo φωτα ονειpοu το βαπόρι .

Άξ /� I ) I αφνα, ως αχτιοα τοu χpuσou, τ ασημοu πρόβηκες ψηλάθε κι έσβησες σαν πλάνη (πάνω στο μπαλκόνι - μέσα στο λιμάνι) ω χpuσ� μοu , εσύ μοu :

π / I ξ ' ( λ' ) I ) εpασα - ενας ενος : και ποu ι τ ανεμοu κι ως από θηκάρι ξίφος μπαινοβγαίνει η θωριά σοu -χρόνια εκεί- λησμονημένη . Θεέ και Κύριε μοu ,

Σu τον Ιωνά σοu , π' άρπαξες -τι χpόνοι !-λ Ι Ι β λ ' I στην κοι ια τοu κητοuς -κι η ou η σοu φτανει-

, 1 f I ' ' λ I παρτην απο μεσα - μεσ απ το ιμανι , πάνω απ' το μπαλκόνι . . .


Η ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ

Χωρίς προει8οποίησιν το είχεν φέρει το σούρπο μέσ' στα θάμβη του -κλειστό βιβλίο-

, I I I ξ ' κι ειναι οπωσουν -πως- φρονιμον κανεις να ερει τι ακριβώς ζητάει ε8ώ ένα πλοίο ;

Πράγματι . Και λεπτόν πως -τις- να 8ιανοείται (τις οί8ε 8ε, τι η Κλωθώ θα κόψει ή ράψει . . . ) είτε τον λόγο της αφίξεώς του , είτε

I I I ' Ψ τα φωτα του -γιατι ;- ειχεν ανα ει .

ο ' ' ' Τ' ' ' υτως εχοντων - κι υποπτον . . . οντι , καν μια β ' � λ ' ' ' αρκα οεν το επ ησιασε - εκει απομενον . ο � ' ' ' β' ι ορομοι ερημωσαν και ηκουοντο -εν ια-

' ' λ ' οι παταγοι των πορτων των κ εινομενων . . .

Ώστε εβεβρήκειν τα λεφτά; Μάλλον! . . . Η ασβόλη του ορθού φουγάρου του , ως σύγνεφον ηγέρθη . Λες , θα -κρυψίνουν- εκεραύνωνε την πόλη ; ' ' ' ' ζ � ' ' ' θ η μενα ν αρπα εν - εοω, χεν ερ ει ;

Έκαμεν ύποπτο έναν γύρο στα μουράγια κι αφού (εμού ριγούντος) όπτευσεν τους τόπους έφυγεν ως ήρθεν (απ' τους μύθους, απ' τα μάγια) χωρίς μηχανικούς , χωρίς ανθρώπους .

Και 8ίχως ει8οποίησιν ! . . . Ούτως εχόντων , πέταξεν αινιγματικό στον πόντιο χώρο ' ' ζ ' I ισια προς τους καταγκρεμους των ορι οντων . . . . κ ' ' ' λ '

ι ως να, απ του κοσμου εκοπηκεν το ωρο

107


(χι από το μάκρος της γήινής του αλύσου) φιλύποπτο , οισταχτιχό -άυλο τώρα-σε μώλους άγνωστους ζυγώνει της αβύσσου με τη γοργόνα θλίψη του στην πλώρα . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1 936- 1970

ΚΑΙ ΑΦΕΣ ΕΜΟΎ

Ω πάντα και πάντα μου καράβι - καράβι , με ολόρθο σταυρό το κατάρτι σου ,

I I f β ' ) ' β τι ονειρο -τονειρο .- να σ ενει , ν ανα ει , κι η νύστα -καντήλι μου- νάρτει σου .

Φωτιά ολοστρόγγυλη η Σελήνη , η Σελήνη , με μιας που επετάχθη στα όρη μου και νάρχεσαι , νάρχεσαι με κείνη , με κείνη την πλώρια σου Κούκλα βαπόρι μου .

Κι αυτά σου που τάναψες στο 8όρυ , στο δόρυ , τα φώτα σου -ως άγγελους φύλακες-καθώς κιόλας ύψωσες στην πλώρη , στην πλώρη

� I I I � τους ουο σου -αφρων- κεινους πιοακες .

Στης νύστας μου φέγγε μου -ψηλά- τη μεγάλη μου αυτή λιμνοθάλασσα ω πλοίο μου , Συ νάσαι μου ο Άγγελος κι εγώ το κεφάλι στ' ολάνοιχτο να γείρω βιβλίο μου . . .

109

1 1 0 ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

ΟΤΙ ΕΜΟΥ ΕΣΤΙ

'Ε 'λ ' ' ' να ο ον μου , μανα , το συμπαν -το απαν-' ) I I I μεσ στις τυχες μου που επαιχτη τις ανισες

και ιοές στην παλάμη μου , πώς τάοαν , πώς τάπαν οι αγάπες σου οι μοίρες - τσιγγάνισσες .

Τα χάοια σου , οι χάρες μου , οι γλύκες (του τόσου ουρανού μου στα μάτια) οι εφτάρριζες, τι κόποι χαμένοι σου στον αφράτο μαστό σου

! f λ I f ζ σαν σ υπνους γ υκους με ναναρι ες . . .

Τάχτιχ-τιχ μου , «τ' ιχηδόvιιχ σου» (τώρα όρνιο στους λίθους . . . ) ' , , λ' και σ αρπουσα με χερια αγγε ιστικα ;

Ω συ θάλασσα (των πν�γμένων) στου πλήθους τη βουή - πάλι αηοόνι ! Ζαλίστηκα . . .

ΊΊ Ι f f f λ ' f ιχχτιχ-τιχ. μου -στα χερια της- να κι η υπη που εγινη μου μάνα (και μωρό γω ακόμη της! ) ιοές με , κιόλας στο χάος πώς θα σβένω - Σελήνη

I ) I Ι κρεμασμενη απ την παμφωτη κομη της . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1936 - 1 970

Η ΠΑΡΕΑ

Ωραία, φίλε, ήταν ωραία όπως τα λέγαμε και όπως

I ) I I μεσ στο κρασι και την παρεα Ι ζ I I γυρι εν ο καιρος κι ο τοπος.

Κι ακόμα ωραία ήταν ως στάζαν χρυσά τα λόγια μας κοντά της, τα μάτια της ως μας κυττάζαν , ως μας μεθούσε η ομορφιά της.

Ωραία , ναι . . . Μα εγώ φαρμάκι έπινα, σκέφτοντας εντός μου , αυτήν που σαν χελι3ονάκι t: Ι ) I �εφτουρισε απ το φως του κοσμου . . .

1 1 1


ΑΛΛΑΓΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ

'Ο ' ' θ ' � ψ ' ' ' 'λ σα χα ναρ ουν ησαν οω: τα αρια, οι αυγες, τ αμπε ια, πάσα ένα με την τέχνη του , κάθε ένα σε μια στράτα : Ο Μάης ν' ανθίζει τα κλαριά , τ' άνθη να κάνουν μέλια και τ' άστρα κει στον ουρανό , όλα μαζί μια τράτα .

Κι ήμουν κι εγώ. Στη γης εοώ όπου δουλειά και κρότοι εμένα η υπηρεσία μου στο τελωνείον ήτον : � ' ' � ' β ' ' οιασαφησεις να ιστορνω οι «εν κι ωτιον» οτι

ξ 'λ , ' ' , ' I «εκ υ ου -ητανε- κοινου» μ «εν τουτοις και ουχ ηττον . »

Κι ήρθες εσύ ! Και νά η ζωή ξεφεύγει του σκοπού της, για σένα ο Μάης τώρ' ανθεί, κισσοί κρεμάν στους τοίχους κι εγώ χωρίς κιβώτιον και οίχως πια «εν τούτοις . . . » μνέσκω τα τσαλιμάκια σου να κάνω φως και στίχους . . .


ΕΜΒΑΤΉΡΙΟ ΓΑΜΉΛΙΟ

Μέσ' στη σιγή που μ' άφησες της έρημου τραγουοιστά με πάει η λύπη , ω φίλη , ταμπούρλο μαύρο εγώ κρατώ στο χέρι μου κι αυτή τρουμπέτα κόκκινη στα χείλη .

Και ταμπουρλώ στη νύχτα του μυστήριου θ Ι ' � I I χα ως σ ασικοσκοτωμενου την παρατα

κι αυτή αργά σε χρόνο εμβατήριου λυπητερή σαλπίζει σερενάτα . . .

Και όλο πάμε, πάμε . . . Η ζωούλα μου , όσα όνειρα γλυκά είχε για σένα ακολουθούν -λες γάμο- αγόρια ούλα μου μαβιά κεριά κρατώντας αναμμένα .

Κι όλο τραβάει . . . τραβάει μακριά . . . σαν ήλιοι μου I I � I και σαν φωτος ποταμι - η συνοσεια . . .

Γαμπρό έλα τώρα φίλιε με στα χείλη μου , με ρύζι έλα μου ράνε την κηοεία . . .

1 1 3


ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΙ

Δεν είναι ζήτημα στο σκέοιο μου ότι εστάθη του γρύλου , αΟύνατο να εχώραε το κ ρ ι - κ ρ ι - πώς να παρίστανα ό ,τι έφυγε ή εχάθη ,

I λ ' I I Ι Ι Ι -η ογου χαρη- οτι ειναι η γευση μου πικρη ;

Κάτι ως τοπίο ήταν ετούτο - τέτοιο κάτι , όπου οι φιλύρες γύρω εσώπαιναν -αριές-

λ I I I I και με κ ειστο τοφιαχνα -γω- τονα μου ματι - την γλώσσα μου όξω, να το πετύχω στις μπογιές . . .

' Η I I I ' ζ ταν -εχει- και κατι νεφη που να εστα αν I ' I λ ' το -πισω- φως απ το φεγγαρι το τσιμπ ο ·

κάπου κι οι βάτραχοι θα έπρεπε να εκράζαν αν τα κ ο ά ξ τους εφαινόσαν στο ταμπλώ.

Έτσι σταυρούς χαράζω, οω, να ξέρετε ότι ό ,τι οε φαίνεται το γράφω με σταυρό : σταυρός κ ρ ι - κ ρ ι , σταυρός κ ο ά ξ , σταυρός οι κ ρ ό τ ο ι , σταυρός κι ετούτο μου το στόμα το πικρό .

'Ο I I Μ' I I μως αποστασα - κι αργω . . . εναν μοναχον -έναν σταυρόν ώρα κι εγώ να σημειωθώ. Απέ μου , σβόντας το κερί - με των βατράχων

' Ι I "' ( I ' ' I ) θ I τ οκνο τραγουσι κατ απ αυτον να κοιμη ω . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1936- 1970

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ (σε γρά:μμαt του Δούλη Ποζ�όπουλου)

Οι λύπες μου μού εγίναν πρόβατά μου κι αρνάκια εμένανε οι έρωτές μου οι γύπες, I θ I β ' Ι αν ια -τις αγαπω- τα ασανα μου

ζ I ' λ Ι και τα μα ωνω γυα ινα - ως το ειπες . . .

Ο ι κολομπίνες ο ι αγάπες μου - στο δρόμο οε θα μου ξανασφεντουρίσουν σερπαντίνες, νύχτα την επροβόοισα στον ώμο και -χήρες- ήρθαν ξωπίσω μου κι εκείνες .

κ 'λ I I ' β I ι ο ο με παει με παει -καρα ι η νυστα-

με τα πανιά του γυάλινα στη μπόρα, I λ ' I λ κι ειμαι γυα ενιος καπετανιος του και κρυστα -

λ / Ι I λ λ I ενια -εκεινη- κουκ α του , στην π ωρα .

Σώπα ορέ Λούλη , φίλε αγαπητέ μου , στην χαιρετάω κι ας μην -αυτή- οεν μας θυμάται , το ίοιο κι εσύ -καλέ- χαιρέτησέ μου

Ι 'λ I την τρικυμια σου του νου , που ο ο μυκαται . . .

Και σαν ουο πλοία, του ωκεάνειου απείρου , I ) ) I I I κατω απ τ αστρια φεγγη του ουρανου μας,

άντε -μαζί- στις ρότες μας του ονείρου με ρα'ίσμένα μας τα κρύσταλλα του νου μας . . .

1 1 5

1 1 6 ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜ ΠΑΣ

ΤΟ ΠΑθΗΜΑ

Μ' 'λ ' ' ο ους τους μυες και τενοντες (πουλιά που -όρνια- εφτάσα) πετάν οι ίπποι μας εύδρομοι (με μας) Θεέ τους - Θεέ τους,

πίσω το μύθο ορέμοντες , (τους πίθηκους και τα οάσα)

β ' ' - στη ια , κυττωντας εντρομοι το πλήθος των όπισθέ τους . . .

Και στόχα πει . Και γέλασες! Και ήταν αργά για νάχει γύρισμα ο μύθος . Ευώοιζαν

' ' ' οι νοστοι εσενα των κακτων . . .

Μα 'ρθαν -αράδα- ο ι επέλασες των οράκοντων . . . η μάχη . . . τ' άτια μας που ορθοπήοησαν

' θ ' ' στις ορ ιες σκιες των αρκτων .

Κι ήσαν ωραία! Κι απόνηρα πλάι-πλάι όταν επλήττα (με μας ιππείς τους) άγγιχτα τη γη μας των μυστηρίων .


Η ιππασία στα όνειρα , η έφοοο και η ήττα, μας έριξε στα ορθάνοιχτα

Ι θ I τα στοματα των ηριων . . .

1 1 7


ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΗ - ΕΓΕΡθΗΤΙ

Ήμαν ήσυχος και κανείν γω δεν πείραζα . Ήμαν προύμυτος, και γω βύζαινα χάος . . .

- Ω!

τ I ζ I I I ξ ι τον εγνοια ε -οποιος ναταν- που φωνα ε ; π > I λ Ι Ι οι ο ς τον ν οχ η σε να με κουνησει στον υπνο;

Βαρβαρίγγο διαμαρτύρομαι ! Το α! σου , αυτό - γω θα το πω:

Α! θα πω - να μην ξέρω γω τίποτα! Α! θα πω - να μη νιώθω από φάρσα!

- Α!

κ I θ' ' ξ ) I λ I ' ξ λ αι ναρ α αφνα μ ενα ιανο ριγανο υ ο ; Και (γελώντας τη) να με γαργαλήσει στη μύτη ; ω - τ ι φάρσα!

- Αστυφύλαξ! - παράβασις των περί ησυχίας διατάξεων . - Αστυφύλαξ! - η ώρα σου να εφαρμόσεις το Νόμο .

Πώς μαθές διαταράζουνε την ησυχία του άλλουνα; Τι θα πει «παίζει» αυτή (κι ας μη νιώθω - από φάρσα ; )


Έκτοτες κάθομαι και νυστάζω - ζητώντας το ! Έκτοτες (για να - το ξαναπιώ) κλειω τα μάτια . . .

- τη ζωή; 'Ο I I ' χι αυτην , μα το χαος. Όχι αυτήν - την εγκάθετη (για να δικαστεί) στο εδώλιο !

- Κατηγορουμένη - εγέρθητι !

1 1 9

1 20 ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

Η ΠΟΛΗ

Θάταν ωραία αν 'ρχότανε ξανά κειο το βαπόρι ' ' ' � 'λ λ ' νερινη -πισω- αφηνοντας κοροε α και α αφρο

I I ' I I I κι αναφωτο μεσ στη σιγη της νυχτας να επροχωρει με μια στην πλώρη του -ανοιχτή- βεντάλια από αφρό .

Η Πολιτεία η λίθινη -ορθή οπτασία των φόντων-τότε, σκυφτή οραπέτισσα στους ορόμους τους σβηστούς, θάφευγε (αντάμα - ανάβοντας στα χάη των οριζόντων) τα φώτα της -χρυσές φωτιές- ονείρου εις τους ιστούς .


Ο Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ

Α ν ήμουν δυο σπίρτα με Πίλο πάνω σε μια τεντωμένη κλωστή , κι αν -αποκεί- σε ονειρεύομαν : μιαν αμβλεία μαστί γιων (σαν δυο φρύδια του χάους) ,

θα σε «τσίμπαγα» -έντομο ερτζιανό-

θ ' ' και α σ επαιρνα στη χοροεσπερίδα που δόθηκε στην Αγγλική Ναυαρχίδα (στα δυο -νάσουν μέλισσα ;θα σε χώριζε η μέση σου) .

Εκεί τότε , θάμπαινε ένας πιγκουίνος κατάστερος με τα χέρια στις τσέπες θα ανάκραζε - θούριο στα επίπεδα χείλη του Την Τιμή της Λεγεώνος : - Allons enfants και πα-παπάαααα! - Προ-οοοοσοχή! Η Αυτού Δημοκρατική Εξοχότης Του ο Πρεσβευτής της Γαλλίας! . . .

1 2 1

1 22 Γ ΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙ Μ ΠΑΣ

Δ 10 ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΑΙ ΟΙ Δ 10 ΝΕ1ΡΙΚΟΙ!

Πολύ επονέσαμεν εδώ Ι � I κ I οι , ως εμπρεπει εις ουο υριους

-εν τη ζωή-αλεξηλίου αξιωθέντες . . .

Να είσαι Κύριος, εν χρω ( I I ) I κι ας ειναι -πως- αστειον κεκαρμενος, με υπεροπτικήν γκριμάτσαν και βιολιού

I I θ ' κενην -στο χερι- ηκην ,

κ ι εν πλήρει σοβαροφανεία να το λες (συ , ένας -μετά Πίλου- τύπος) το πόσον ξέρεις να εννοούν οι νεοαφιχθέντες φίλοι .

Πολύ -οι δυο- επονέσαμεν ως εις ισχνούς μάλλον , Κυρίους αρμόζει , ως, εις τους -πως- ψαλιδιστούς προσιδιάζει η ρεντικότα . . .

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1 9 3 6 - 1 970

ΠΩΣ ΓΕΛΑΜΕ ΣΤΟ ΧΑΡΛΕΜ (cχπολοΎί<Χ ενός νέ'Υροu )

Εκεί , στο ελ Οuέvτ - πάνω στις φτέρνες της κάθεται (uπό τις φοινικιές) η Αφρική μας, εκεί η Σα-Σοuχρ η Πανα'Υία μας βuζά Ύuμνόκωλο το Ύιο της Τόσο είναι μαύρη , όποu στα μέσα της λάμπει ως φανάρι κατακόκκινο η Αφρικάνικη καροιά της - μόνο η Ιοuοήθ (με απ' τα μαλλιά την κεφαλή τοu Ολοφέρνη) είναι άσπρη -εσάς- όσον αφρώ

' λ ' το Ύα α -εμας-των μεχαρί μας . 1

Η Ιχ Σφάχ Η Γκιοuζ Μοuλάιε Η lμίτ Μοuμή η Θεοτόκο - με τάσπρο κρίνο της στα οάχτuλα

λ ' ' θ ' και τον χα κα στο να ροu οuνι . . . - Αuτή ! και η Σάε-Σοuχρ πα στη Ύαζέλλα της,2

με πισωκάποuλα τον Αγιάννη . . .

1 . Ο ι γκαμήλες - στα νέγρικα. 2. Είδος Αφρικάνικης αντιλόπης .

123


Η Ιφριγχιγιέ ,3 η πατρίδα μας, I I ) I μας εχει μπει πισω απ τις μνημες μας

- στο Ουάμπο στάθηκε η λήθη μας και στους αφρούς του Σενεγάλη - χει στο Χογχάρ έμεινεν άσταλτο το φιλί (της) των ερήμων

Κι ας βουλιάξει έχουν στις άμμους της οι Αυτοχρατορίες μας οι μαύρες. Κι ας -αιώνιος- ο Νίγηρας

I ' μεσ στο ρου του μας τις εβόα . . .

Ξέρω πού βρίσκεται η καρδιά σας : ΠΙ ' λ I λ ' ισω απ τα η εχτρονιχα σας τα ταμπ α μέσα απ' των αριθμών σας τα λάθη ,

I I I � Ι χατω απο τα φωτεινα τρυκ που σας οειχνουνε πούθε πάνε στο SUBW AS σας .

Οι μαύρες μας αγαπάνε τους άλλους -εμάς που σας , μυρίζουμε άσχημα · με τη χαραχτηριστιχή μυρουδιά μας . . . Εξ εναντίας εσείς , έχετε το νόμο του Λυντζ και την Καινή Διαθήκη · ( I λ I Ι με μια χαρεχ α χι εναν χεραυνο στο Σιγχ-Σιγχ μας τεφρώνετε με τα δόντια αραιά μας . )

3 . Η Αφρική - όπως λέγεται στα νέγρικα.


Αν τουλάχιστο μας δίνατε τις ωραίες γυναίκες σας . . . Α ν τουλάχιστον ο ι Νέγρες μας δεν γερνούσαν απ' τα είκοσι . . . Αν τουλάχιστο μας αφήνατε στο Κουάγκο και στο Γκαό μας . . . Αν - τουλάχιστο στο HARLEM μας . . . δεν στραγγαλίζαν τους άσπρους . . .

Μην μας πείτε ότι στα Σινέ δεν κάθεστε , ακριβώς όπως κάθονται -

τι ωραία που αιστάνεστε με μια φωνή και δυο πόδια !

Επήρατε τρεις Πολιτισμούς και τους κάματε κλάξον . . . - ανάποδα , οι προκάτοχοί σας στην Ήπειρο αντάλλαζαν τον χρυσό μ' έξι χάντρες .

Τους χειλάδες προπατόρους μας I ) I τους μπαρκαρατε απ τις οχτες τους,

όπου -αυτοί- βέλη φαρμάκινα στα καλάμια τους εφυσάα . . .

Μπρος στους φόκους τους ξεβράκωτοι και πρησμένα τ' άφαλά τους, πανωτά τους κωλοπήδαγαν

� I I - στα uα.ιμονια προσευχωντας . . .

125


Ξέρουμε βέβαια το Μπρούκλιν σας , όπου τα τραίνα είναι έτοιμα . Ξέρουμε βέβαια ότι οεν ξέρετε κατά πού πέφτει η Ευρώπη .

Η Ιφριγκιγιέ , η πατρίοα μας, είναι ωραία και φευγάτη μέσα στα μελαψά δάχτυλά της μας την κατακρατάει η Σουλαμίτιδα .

Δεν πιάνετε τις ξυριστικές μηχανές I λ I > Ι με τον μακρυ ωρο απ τους τοιχους σας ;

Δεν παίρνετε τις καρέκλες σας να μας 'ρθείτε το βράδυ ;

Θα γυαλίσουμε τα παπούτσια μας, θα κουρδίσουμε τα ρολόγια ·

τις οδοντόβουρτσές μας θ' αφρίσουμε ως εμείς , μόνο γελάμε στο HARLEM . . .


ΤΙΠΟΤΑ

Πολύ αργόν το βράου εσβούσε I I ' I και τιποτα ταν το φεγγαρι

κι ό ,τι 'ταν λύπη οε λυπούσε Ι � I I και τιποτα οεν ειχε χαρη .

Μ Ι ' I β I � I ' ' λλ ον ηταν ραου , τιποτ α ο , � I Ι I με οιχως τιποτα στη εγνοια ·

I I I ' ) ' λ κι αυτο το τιποτα ν μεγα ο Ι I στα τιποτα τα τιποτενια.

κ 'λ I I ι ε εα μεσα μου : τι ταχα I I ) λ ' τι ταχα ναταν που μ ε υπει ,

αφού γω τίποτα για νάχα οεν ένιωθα (χαρά , είτε λύπη) .

Παρά έτσι , τίποτα σκεφτόντας ' λλ I θ I ' ' λ κι α ο ηρ ε τιποτα απ αγα ι :

πώς τίποτα οεν μούπες - όντας ' . 1 . ' ' � ' λ στρεψαντας -μ ειοες- το κεφα ι . . .

127

1 28 ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙ ΜΠΑΣ

ΗΜΙΟΛΟΚΛΗΡΟΝ

Ν α είσαι απλός και περιττός,

ι ' ι αυτο ναι κατι .

Να μη 'σαι τίποτα (ούτε απαραίτητος)

επίσης είναι .

Ν α κλεις με νόημα (βλακείας ένεκεν)

τόνα σου μάτι .

Κάνε το κι έσο η μι βέβαιος

και μείνε .

Μείνε ημιόχις ημιναινές

ι ' ζ - κρατα ημιπο α .

Έσο ημίβλεπτος ημιαν-φάς

και -τότε- τέλεια

η φήμη θάρτει σου σαν μια Κυρία

ημιμιμόζα


λίγον τι κρύα και λίγον μπλάβrι

από τα γέλια . . .

129


ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ τσr ΠΕΤΡΟί ΣΠΕΝΤΖΗ (χρLτLχή)

κ f I λ I ! I

. αμια χουχ α εσενανε στ ονειρο , μόνον ένα γυάλινο μάτι πατημένο στις αγκυροβολίες του -στην άβυσσοτου υπερωχεάνειου της νύστας .

Ένας Κύριος αριθμητικός και τρισύλλαβος έχει σφιχταγκαλιάσει ένα

Χ

όμορφο και στραβό σαν καροιά που φωτάει στις πλατείες .

Είναι κάτι σαν ημερομηνία ανυπόγραφη και σαν σταύρωση του έτους μέσ' στις βίοες και τα ελατήρια που ξέχασαν οι επτά νάνοι όταν εφύγαν .

Και θα πας . . . Θα πας να χτυπήσεις τη σφύρα σου στου κρανίου του τις φλάντζες και τότε θα πεταχτούν από μέσα του

λ f I οι προχpονο ογημενοι εαυτοι σου . . .


Ο ΔΡΟΜΟΣ

Οι άνθρωποι είχαν ηττηθεί � I 'λ Ι οιοτι η επε αση αποκρουστηκε .

Μάταια οι σάλπιγγες τούς πρόσταζαν την επάνοδο στο αίμα

I I 'β - αυτοι φευγαν σαν τα προ ατα

στην προσέγγιση του τραίνου .

Ηττημένοι και δειλοί (οι πριν άτρομοι)

I > 'β � I τον σωστο χαν ε ρει ορομο . . .

131

132 Γ Ι ΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

A-MASGUE

Έφυγες , με μια μάσκα στα μούτρα σου Βγήκες από την πόρτα ανώνυμος και πράος Και πήρες τους 3ρόμους τ , , , ι ωραιο το περιστατικο μιας αγνοησης . . . μιας ανυπαρξίας στους άλλους . . . (Κι εγώ, 3ε μίλησα - σώπαινα) .

Κι έφυγες έτσι Αγόρασες μια εφημερί3α κι έκανες πως 3ιάβαζες 0 , � , , βλ ' , υοε υποπτευοσαν καν οτι σε επαν τι κανεις : Οι άλλοι , αυτοί που 3ε σε 'ξεραν (και που εσύ ήσαν μάσκα . . . ) έλεγαν ότι αγόρασες μια εφημερί3α και 3ιάβαζες . . .

'Υστερα, I ' I I I I

μπηκες σ ενα ρεστωραν κι εκανες πως ετρωγες φαίνοσαν αντίσκαστος - «να είσαι» . Μ , ' t: , Γ ' , α , ο εστιατορας η�,ερε πως υποκρινοσαν . ι αυτο . Γι' αυτό 3εν σου τόπε , γιατί 3εν του τόπες και συ - 3εν τούπες ότι υποκρίνεται ο κύριος . . .

Στο Σταθμό, έβγαλες κανονικά το εισιτήριο Κανείς 3ε σε φύσηξε για να κατάρρεες σαν βρόχινος Κανείς 3ε σ' αρώτησε αν υποκρίνεσαι ή όχι , αν περίμενες το τραίνο, αν είχες βγάλει το εισιτήριο ,

ΑΠΑΝΤΕΣ ΣτΙΧΟΙ 1936- 1970

Α ν σ' αρώταγαν θάταν σαν να βλέπαν σε κάτοπτρα Α ν σ' αρώταγαν θάταν σαν να ρώταγαν μια μάσκα Ώστε γιατί να σ' αρώταγαν ;

133

Μην οεν ήσουν ίοιος όπως κανείς έχει βγάλει το εισιτήριο; Ή, μην οεν ανάπνεες για να -εννοείται- μη σκάσεις;

Έτσι . Έτσι , ήσαν βέβαιοι και ανύποπτοι Γιατί όλοι τους είχαν βγάλει το εισιτήριο Γιατί όλοι τους περίμεναν το τραίνο . (Κι εγώ, σώπαινα . . . )


ΑΥΤΟ - ΝΑΙ ! (Π�ρ«ποvο στο Γι«vv1} Β�ρβ�ρ(γγο)

Πότε λοιπόν θ� φύγει -μου- από μέσα αυτό το �λόιστο πουλί που (και -με- τώρα)

Ι ' Ι β θ I � I χωνει τ ανυχι του α ι� κ�ι μου εοεσ� -κι αυτήν πουλί !- και τη δική μου Ελεονώρ� ;

λ I ψ I I και -στο αιμο μου- του ωμιου την καταπια ; - Ποτέ πια!

Ή, εκείνες οι καμπάνες . . . οι καμπάνες . . . που όλο βοάν (μαύρο πουλί) τις θύμφές μου ,

I ' λ θ ' Ψ I ποτε τους χ� κινους α π� ουν -τους- π�ι�νες

να μ1}ν γροικώ, να μ1} θυμάμαι να μ1)ν . . . (πες μου) I I λ I �· I ν� μην χωρις φωνη την κ αιω, ουο αναπια ;

- Ποτέ πια!

Και -ώστε- (χωρίς στον ώμο του , το ερύθρο-, I I β I ) πρασινο πτωμ� μου κανειν να τον αραινει

νεκρόν θα μ' έβρει η Χαλκίδα σ' ένα ρείθρο έρημου δρόμου ; (Πόε - έτσι να γένει ; ) κ I � I I αι ουτε -μου- μια κηοεια κουνενε;

- Αυτό vαι . . .

ΓΛΩΣ ΣΑΡΙΟ

136 ΓΛΩΣΣΆ Ρ Ι Ο

assorti : ταιριαστό (γαλλικά) lacrimae hominis: τα δάκρuα τοu ανθρώποu (λατινικά) terra incognita : άγνωστη περιοχή (λατινικά)

ιΧθuρμα : uποχείριο · εδώ μάλλον η σημασία τοu σuγγενεύει περισσότερο με εκείνη ποu έχει στην αρχαία ελληνική , από όποu και προέρχεται : παιδικό παιχνίδι

αtώρεt : αντί αιωρούσε , προφανώς για να επιτεuχθεί ομοιοκαταληξία με τη λέξη «βαπόρι»

αλεξήλιο : ομπρέλα αλς κοuρσοόμ: φράση που προέρχεται από τα τουρκικά

(a�kolsun: ας υπάρξει αγάπη) . Στη Μυτιλήνη χρησιμοποιείται η φράση με την έννοια «καλά τα κατάφερες» , είτε θε� τικά είτε αρνητικά . (Ευχαριστώ την Αγγελική Ράλλη για την πληροφορία . )

αν α γ λυμένος : ανά γ λυφος αναπtιΧ : αναπνοή ανιΧρtα : αραιά ανιΧφωτο : με αναμμένα φώτα . Σχετικά με την εύλογη αμφι

βολία όσον αφορά την ερμηνεία της λέξης βλ . Νίκος Γριπονησιώτης, «Μικροσκαριμπικά» , Πλαvόδιοv, 48 (Ιούνιος 2010) 932-933 .

ανίστημt : σηκώνω απόνηρα : όχι πονηρά, αθώα απόσπερνο : η μεταβατική ώρα στο τέλος του απογεύματος

και πριν έρθει η νύχτα αρίδα : το πόδι (από την αρχαιοελληνική λέξη «αρίς» ) ασβόλη : αιθάλη , καπνιά · εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά αφtγκρατιΧ: ίσως από το ρήμα «αφιγκράζομαι» ή «αφφγκά-

ζομαι» που χρησιμοποιεί ο Σκαρίμπας , αντί αφουγκράζο-

ΓΛΩΣΣΆΡΙΟ 1 37

μαι · αυτά που μπορούν να ακουστούν

γλαρός : λαμπερός Γριπόνησος : η Εύβοια · επί Φραγκοκρατίας η ονομασία της

Εύβοιας ήταν Έγριπος .

δρέμοντες : ο τύπος αυτός δεν μαρτυρείται . Προφανώς ο Σκαρίμπας παραβιάζει τη μετοχή «δραμόντες» (μτχ. αορίστου του ρήματος «τρέχω») , χάριν ομοιοκαταληξίας με τη λέξη «τένοντες» του πρώτου στίχου .

εγέρθητι : προστακτική του ρήματος «εγείρομαι» : σηκώνομαι

εγκάθετος : αυτός που με εντολή άλλων παρευρίσκεται σε μια συγκέντρωση και προβαίνει σε βίαιες εκδηλώσεις επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας

εδέσα: ο τύπος δεν μαρτυρείται · προφανώς ο Σκαρίμπας τον χρησιμοποιεί αντί του τύπου «έδεσε» , χάριν ομοιοκαταληξίας με τη λέξη «μέσα» του πρώτου στίχου

εν χρω κεκαρμένος : πολύ κουρεμένος (από τις αρχαιοελληνικές λέξεις «χρως» : δέρμα · «κεκαρμένος» : μετοχή παρακειμένου του ρήματος «χείρω» : κουρεύω)

επέλασες : αντί επελάσεις: επιθέσεις

επροβόδαγα: αντί ξεπροβόδιζα · ξεπροβοδίζω : συνοδεύω για λίγο και μέχρις ενός σημείου κάποιον που φεύγει

ερτζιανό : ηλεκτρομαγνητικό

εξώλης και προώλης: λέγεται για πρόσωπο ανήθικο ή διεφθαρμένο

ετάζω: εξετάζω, δοκιμάζω Ι � � I I

ευυρομος : ευ και ορομος : γρηγορος

ζίλι : ρυθμικό συνοδευτικό λα"ίκό όργανο, που αποτελείται από

1 38 ΓΛΩΣΣΆΡ Ι Ο

Ούο κοίλους μεταλλικούς δίσκους , που τους χτυπούν τον ένα με τον άλλον (από την τουρχιχ� λέξη zil )

θλιβός : θλιβερός , θλιμμένος θούριο : πολεμικό τραγούδι θρυαλλίδα : φιτίλι , κυρίως για την πυροδότηση εκρηκτικών

λ I � I I I I I υ ων - εοω χρησιμοποιειται μεταφοριχα : αφορμη ενος γε-, ' λλ I γονοτος μα ον χαταστρεπτιχου

J. θ I θ ' I I I Ι 1 χα.ν ος : αντι καν ος : η αχρη του ματιου , το σημειο οπου ενω-νονται τα βλέφαρα

κατάστερος : γεμάτος αστέρια (εδώ μάλλον πρόκειται για πα-ράσημα)

χατσί : κατσίκι χολλι:χρίνι:χ : μεγάλος κολλαριστός άσπρος γιακάς χούδι:χ : η προσπάθειά μου να βρω τη λέξη στα λεξικά παραμέ

νει ατελέσφορη . Ωστόσο , κάποιες υποθέσεις μπορούν να γίνουν . Μαρτυρείται η λέξη <<χουδιά» : μηκωνέλαιο . Επομένως μπορεί χούδα να σημαίνει παπαρούνα, και εδώ να είναι σχέδιο στο φουστάνι της ηρωίδας . Επίσης, η λέξη «χούδας» σημαίνει χτίστης (Ήπειρος, Μακεδονία και Θράκη) . Ενδεχομένως, ο Σκαρίμπας εδώ εννοεί το ράψιμο κατ' αναλογίαν προς το χτίσιμο και τη χρησιμοποιεί με την έννοια του σχεδίου . Το ζ�τημα παραμένει ανοιχτό .

κουνενές : ξεμωραμένος άνθρωπος

λούρι:χ: λεπτός και ίσιος βλαστός δέντρου , βέργα

μαργώνω: παγώνω μι:χριόλι:χ: χαριτωμένη και έξυπνη (από την τουρχιχ� λέξη

maryol)

ΓΛΩΣΣΆΡΙΟ 139

μ(Χτσ(Χγγόvες : η λέξη εμφ(Χνίζεται Κ(Χι στο Οιήγημα «0 κύριος του Τζ(Χκ» (14) . Η ερμηνεία που έοωσα εκεί ( «μαλαγάνα, καμωμ(Χτού , καταφερτζού» ) σχολιάστηκε με σκεπτικισμό (ΧΠό τον Ν . Δ. Τρι(Χντ(Χφυλλόπουλο (τριανταφυλλόπουλος 2001 : 117-118), ο οποίος -εύλογα- θεωρεί πως αυτή η ερμηνεία οεν μπορεί να ισχύει για το στίχο «των φρυοιών σου οι ματσαγγόνες» και , αφού οεν μπόρεσε να βρει τη λέξη στα λεξικά , αναφέρει την ερμηνεία «εταίρα » , που έχει θησαυριστεί στο Ευρετήριον του περιοοικού Ααοypαφία , θεωρώντας πως μπορούμε να εξηγήσουμε «τις ματσαγγόνες των φρυοιών» , αν εννοήσουμε «το ναζιάρικο παίξιμό τους» . Νομίζω πως και στην περίπτωση της «καμωματούς » , όπως και στην περίπτωση της «εταίρας» , ο στίχος μάς παρωθεί να τον ερμηνεύσουμε εξίσου κατά προσέγγιση . Αντίθετα , θεωρώ ότι το περιεχόμενο του αθησαύριστου ποιήματος με τίτλο «Ματσαγγόνα» που οημοσίευσε ο Σκαρίμπας στην εφημερίοα Πpοοδεuτιχή Εύβοια (φ . 138, 24 .8 .77, 2) (Σούλα Παπαγεωργοπούλου-Ιωαννίοη 2006 : 161) είναι συμβατό με την ερμηνεία «εταίρα» του Ευρετηρίου του περιοοικού Ααοypαφία : η Ματσαγγόνα «από την Άπω Ανατολή» , «η σχεοιαστή σε πορσελάνη» , παραπέμπει σε γκέισα , οηλαοή εταίρα της Άπω Ανατολής .

μεφάκιο : έφηβος η λέξη συνήθως χρησιμοποιείται υποτιμητικά, με συνοηλώσεις ανωριμότητας και επιπολαιότητας

μιμόζ(Χ : καλλωπιστικό οέντρο ή θάμνος με σφαιρικά, ευωοια-στά, κίτρινα άνθη

μουχρός : σκοτεινός μπάκ(Χ: κοιλιά (από την αλβανική λέξη baka) μπλάβος : αυτός που έχει σκούρο μπλε, μελανό χρώμα μπρ(Χμ-πάφες : λέξη του Σκαρίμπα, προφανώς ηχοποίητη από

1 40 ΓΛΩΣΣΆΡΙΟ

τις λέξεις <<μπρcψ» και «παφ» , σύμφωνη μορφολογικά με τη λέξη «γκάφες» , με την οποία ομοιοκαταληκτεί

μπρούσκος : η λέξη χρησιμοποιείται για το κρασί που έχει έντονη και στυφή γεύση · εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά (από την ιταλική λέξη brusco)

' 'ζ β ' μυκωμαι : μουγκρι ω, ρυχωμαι

'λ ' νι α : αποτυχια Νιρβανά : αντί Νιρβάνα: η σύμφωνη με το βουδισμό απάρνηση

κάθε εγκόσμιας επιθυμίας , η εσωτερική γαλήνη

ξανασφεντουρίζω : ξανασφεντονίζω ξιφουλκημένοι : ο τύπος αυτός δεν μαρτυρείται · το ρήμα απα

ντά μόνο στην ενεργητική φωνή : ξιφουλκώ: τραβώ σπαθί · μεταφορικά σημαίνει «έρχομαι σε αντιπαράθεση»

ξωθιά : νεράιδα

οπτεύω (εδώ όπτευσεν) : κοιτάζω εξεταστικά (το ρήμα «οπτεύω» απαντά στον Αριστοφάνη)

πάτι : πάτημα, βήμα πεστός : αντί πεσμένος, ξαπλωτός πιάκα : αντί πιάστρα (από το ρήμα «πιάνω») πιάτ(Χ : τάσι , κύμβαλο

λ I λ I � λ I I I I I π ισ(Χριστος : με π ισεοες π ισες: σειρα απο στενες , πυκνες και μόνιμες πτυχές σε ύφασμα (από τη γαλλική λέξη plisse)

πρόγκ(Χ: χλευασμός (από τη σλαβική λέξη poroga) πρόκ(Χ : μεταλλικό ή ξύλινο καρφί (από την ιταλική λέξη

brocca)

ρεντικότ(Χ : επίσημο ανδρικό σακάκι που κουμπώνει σταυρωτά

ΓΛΩΣΣΆΡ ΙΟ 1 4 1

και φτάνει μέχρι το γόνατο (από την αγγλική περίφραση riding coat : σακάκι ιππασίας)

Ι ι

' ζ σινο : σινικο : κινε ικο σιχτίρ-γκαλόπ: μάλλον πρόκειται για γλωσσική νεοπλασία

του Σκαρίμπα από την τουρκική λέξη siktir : γαμώτο , και την αγγλική λέξη galop : καλπάζω . Από το γλωσσικό περιβάλλον όπου εντάσσεται , φαίνεται να δηλώνει τον γρήγορο και οργισμένο καλπασμό .

1. ' ι σποφιι. : αντι σπαρταρα

στατό : σταματημένο ' ' σφυρα : σφυρι

τεμπεσίρι : κιμωλία (από την περσικής προέλευσης τουρκική λέξη tebe§ir)

τολύπη : τούφα τρέμενς : αλλεπάλληλες γρήγορες κινήσεις, τρέμουλο τσαλιμάκια : καμώματα (από την τουρκική λέξη ς:alim )

λ ' ι λ ι <1- ι ι τσιμπ ος: αντι τσιμπ ιαρικος εοω χρησιμοποιειται μεταφο-

ρικά : αδύναμος τσουλούρα : παιδικό παιχνίδι · μεταλλικό στεφάνι που το κυ

λούν τα παιδιά καθώς τρέχουν τσουμπλέκια : ετερόκλητα αντικείμενα

I I I I τωριου : συντμηση της φρασης «του ωραιου»

Φαύνος: αρχαία ρωμα·ίκή θεότητα , προστάτης των βοσκών , που ταυτίστηκε με τον Πάνα

φιλοσοφική λίθος: λυδία λίθος: μαύρος ίασπις που χρησιμοποιούνταν για να ελεγχθεί η περιεκτικότητα των αντικειμένων σε χρυσό · εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά : δοκιμή αποδεικτική

142 ΓΛΩΣΣΆΡ Ι Ο

φιόρcχ: λουλού8ιcχ (cχπό την ιτcχλικ� λέξη fiore) φλ�ντζcχ: λεπτό φύλλο μετάλλου , ελαστικού � άλλου υλικού ,

που πcχρεμβάλλετcχι για στεγανοποίηση ανάμεσα σε 8ύο μέρη που συναρμόζονται

φλόκος : μεγάλο τριγωνικό πανί της πλώρης ιστιοφόρου πλοίου (από την ολλαν8ικ�ς προέλευσης ιταλικ� λέξη flocco) · κόντρα φλόκος : ο πιο προωθημένος από τους φλόκους

φόκος : φωτιά (από την ιταλικ� λέξη fuoco) cpυρονερι� : άμπωτις

χcχρτονολοόλου8ο : λουλού8ι από χαρτόνι χcχχόλος : άνθρωπος μεγαλόσωμος και ασουλούπωτος

' ' ' ωριcχ: αντι ωραια

ΣΙΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

144 ΣΎΝΤΟΜΟΓΡΑΦ Ι Ε Σ

Ι. ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΣΚΑΡΙΜΠΑ

Α. ΠΟΙΗΣΗ

ΟΥ Ουλαλούμ ( 1936) Ε Εαυτούληδες ( 1950) Β Βοϊδάyyελοι ( 1968) ΑΣ Άπαvτες στίχοι 1936-1970 ( 1971 )

Β . ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

ΚΓ Καϋμοί στο Γpιποvήσι ( 1930) θΤ Το Θείο Τpαyί ( 1933) Μ Μαpιάμπας ( 1935) ΣΦ Το Σόλο του Φίyκαpω ( 1939) ΓΚ Η yυvαίκα του Καίσαpος ( 1950) ΒΓ Το Βατεpλώ δυο yελοίωv ( 1959) ΚΣ Ο κύpιος Σεβαλιέ Σεpβάv της κυpίας ( 1971 ) τχ Τυφλοβδομάδα στη Χαλκίδα και άλλα διηγήματα ( 1973) ΤΑΚ Τpεις άδειες καpέκλες ( 1976) ΤΑ Τα πουλιά με το λάστιχο ( 1978) τκ Τα καyκουpώ ( 1979)

Στις Συντομογραφίες αναγράφεται η χρονολογία της πρώτης έκδοσης. Οι παραπομπές στα πεζογραφικά έργα τοu Σκαρίμπα γίνονται στη σειρά των Απάvτωv τοu σuγγραφέα στις εκΟάσεις Νεφέλη , όταν uπάρχοuν .

Π . ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΑΡθΡΑ

Κοκόλης : Ξ. Α. Κοκόλης, Άvθpωποι και μη: τα όpια της φα-

ΣΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 145

vτασίας στο Σκαpίμπα. Μελέτες και σημειώματα, University Studio Press , Θεσσαλονίκη 2001 .

ΠοιποιΎεωρΎοποόλοu-Ιωοιννίδη 1995 : Σ ούλα ΠαπαΎεωρΎοπούλοu-Ιωαννίδη , Αvέκδοτα και αθr;σαύpιστα κείμεvα του Γιάvvr; Σκαpίμπα, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χαλκίδας , Χαλκίδα 1995 .

ΠοιποιΎεωρΎοποόλοu-Ιωοινν(δη 2006: Σού λα ΠοιπαΎεωρΎοπούλου-Ιωαννίδη , Για τοv Γιάvvr; Σκαpίμπα. 8 κείμεvα και 1 σuvέvτευξr; με τηv Τασία Σελέκου-Τσόπαvου, Πορθμός, Αθήνα 2006 .

Στοιμποuλοό 2006: Συμεών Γρ . Σταμπουλού , Πr;yές της πεζοypαφίας του Γιάvvr; Σκαpίμπα, ΣύλλοΎος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων , Αθήναι 2006 .

Στοιμποuλοό 2009 : Συμεών Γρ . Σταμπουλού , Ο ίσκιος της ι Μ λ ' ι "Γ' ' Σ ι ypαφr;ς. ε ετες και σημειωματα yια τοv .ι ιαvvr; καpι-

μπα, Άγκυρα, Αθήνα 2009 . Τριοιντοιφυλλόπουλοι; 1987 : Ν. Δ . Τριανταφυλλόπουλος, «Ση

μειώσεις στον Σκαρίμπα» , ανάτυπο από το Αpχείοv Ευβοϊκών Μελετώv, ΚΖ'/1986-87 .

Τρ�οιντοιφuλλόποuλοι; 1996 : Ν. Δ . Τριανταφυλλόπουλος, «Η ιδανική Φιγιέττα ή τα διπλά βήματα του Σκαρίμπα» , Συyypαφείς στο χpόvο. Ημεpολόyιο 1997, Γιάvvr;ς Σκαpίμπας, Διάμετρος, Χαλκίδα 1996 .

Τρ�οιντοιφυλλόποuλοι; 2001 : Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, «Σκαριμπικά» , ανάτυπο από το Αpχείοv Ευβοϊκώv Μελετώv, 33/1998-2000 .

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 48 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΜΙΑ ΤΑΧΕΙΑ ΣΎΝΤΟΜΙΑ ΜΟΎ ΔΎΟ ΛΟΓΩΝ

Το ποίημα από το οποίο προέρχονται οι ένθετοι στο προλογικό αυτό κείμενο στίχοι είναι το «Κατηγορουμένη - εγέpθητι » .

Η αντίληψη ότι αυτή η ζωή που ζούμε είναι το όνειρο και ότι η πραγματικότητα είναι τα όνειρά μας διαπερνά πολλά έργα του Σκαρίμπα και , προφανώς, σχετίζεται με την πεποίθηση της φαινομενολογίας πως τα ορατά και όσα εμπίπτουν στις ανθρώπινες αισθήσεις συνιστούν ψευδή πραγματικότητα και πως μόνον ό ,τι προσλαμβάνεται ενορατικά είναι αληθινό .

Ο αστεpίσκος και η παραπομπή «Πέτρος Σπέντζας , Εισα-, Μ I I π 'λ Π ' γωγη στον αpιαμπα» , αναφεpεται στον « ρο ογο» του ε-

τpου Σπεντζή στη δεύτερη έκδοση του μυθιστορήματος (Δωδώνη, Αθήνα 1969, 7-14) , όπου περιλαμβάνεται, με ελάχιστες διαφορές, απόσπασμα του κειμένου που δημοσιεύεται εδώ ως απάντηση του Σκαρίμπα (ίσως σε συνέντευξή του) από «είναι μια terra incognita» έως «ό ν ε ι ρ α» .

Ο Πέτρος Σπεντζής ήταν δικηγόρος, εραστής της λογοτεχνίας και φίλος του Σκαρίμπα . Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Σπεντζόπουλος.

Σε αντίτυπο των ΑΣ, που προέρχεται από την προσωπική βιβλιοθήκη του Σκαρίμπα και απόκειται στο ΕΛΙΑ, ο ίδιος έχει διαγράψει τη λέξη «τετράνθpωπο» και την έχει αντικαταστή-

' I " ' θ " ( " σει χειρογpαφα με τη φpαση « τεσσεραν pωπο =τον πpοαν-θ / " / θ I I " I " pωπικον αν ρωπο που περπαταε ακομη με τα τεσσεpα » .

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 49

Α . Ο ΥΑΑΑ Ο ΥΜ ( 1 9 36)

Ουλαλούμ : τίτλος του ποιήματος του Edgar Allan Poe "illalume" , ίσως από παραφθορά: του λατινικού ρήματος ulurare (=θρηνώ) . Το ποίημα μεταφράστηκε πολλές φορές στα ελληνικά: από το 1904 κ.ε . (Σταμπουλού 2006 : 314) .

Εν8εχομένως η λέξη συν8ηλώνει ηχητικά: τη λέξη «ολολύζω» ή τη σιωπή (αφού συνανασύρει τη φράση «ου λαλούμε») .

Βλ. και «Σημείωση του ποιητή» .

1 8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ (ΣΥ}με(ωμοι προεισαγωγικό, -ή περίλΥ}ψις προΥ}γοuμένων)

Α: Πvεuματιχή Ζωή , 33 (Οκτώβριος 1938) 281, με τίτλο «Μαριά:μπας» .

Β : Μοpφές, 5 (Φεβρουά:ριος 1947) 168, με τίτλο «Μαριά:μπας» .

Γ : ΑΣ, 13.

Το ποιητικό εγώ προεξαγγέλλει και σχολιάζει τη 8ιττή φύση του ρόλου του , ρόλο «παλιάτσου» , του οποίου ποικίλες μεταμορφώσεις ο Σκαρίμπας παίζει σχε8όν σε όλα του τα έργα , υιοθετώντας 8ιά:φορα προσωπεία . Το γεγονός ότι ο αρχικός τίτλος του ποιήματος είναι ί8ιος με τον τίτλο του σημαντικότερου ίσως μυθιστορήματός του και του αρχετυπικού ήρωα που πρωταγωνιστεί σε αυτό ανα8εικνύει τον κλόουν σε τυπικό σκαριμπικό ήρωα και την ειρωνεία που υπόκειται στον κλαυσίγελω του παλιάτσου σε κατεξοχήν κανονιστική αρχή της

150 Σ Η Μ Ε ΙΩΣΕΙΣ

ποιητικής του Σκαρίμπα · ιδίως λόγω της εμβληματικής θέσης του ποιήματος στη συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του .

Νησάκια στη Γpιπ6νησο. Υψ6μετpο -0, 65 1 9 Τ' ΑΦΙΓΚΡΑΤΑ ΤΟΥ ΒΡΑΧΟΚΑΒΟΥΡΑ

Α: ΑΣ, 15 .

Πρόκειται για στίχους υπερρεαλιστικής υφής, που πεζολογημένοι στεγάζονται στη δεuτερη έκδοση του μυθιστορήματος ΣΦ (23) . Στόχος του συγγραφέα , πέρα από τη δοκιμασία της γραφής, η οποία συντελείται με τα αναγνωρίσιμα υπερρεαλιστικά μοτίβα , είναι , ενδεχομένως , να σατιρίσει την τεχνική .

λ I I � I Ι Ι του υπερρεα ισμου -για τον οποιο οεν ετρεφε καμια εκτι-μηση- μέσα από μια «πεποιημένη» υπερρεαλιστική τεχνο-

1 (Βλ κ I κ I "Η I I τροπια. . ατερινα ωστιου , « μαεστρια του ενστικτω-δους παραλόγου" : συμβολή στη μελέτη της σχέσης του Σκαρίμπα με τον υπερρεαλισμό» , Κοvδυλοφόpος, 7, 2008, 127-145 : 139-140) .

20 ΣΗΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ

Ο Σκαρίμπας εδώ αναφέρεται σε μια πρώτη , ανέκδοτη θεατρική μορφή του μυθιστορήματος ΒΓ, η οποία ελάνθανε έως το 1997 . Στο τμήμα του αρχείου της εγγονής του Σκαρίμπα Ελένης Σκαρίμπα ανακάλυψα το χειρόγραφο αυτής της πρώτΎ)ς μορφής, φωτοαντίγραφο του οποίου παραχώρησα στον συνάδελφο Λάμπρο Βαρελά, ο οποίος είχε ειδικό ενδιαφέρον γι' αυτό (Λάμπρος Βαρελάς , «"Το Βατερλώ δυο γελοίων" του

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 151

Γιάννη Σκαρίμπα - μια άγνωστη θεατρική μορφή του έργου» , Πεpίπλοuς, 44 (Μάρτ. -Ιούν . 1997) 53-67, αφιέρωμα στον Γιάννη Σκαρίμπα, επιμ . Κατερίνα Κωστίου) . Η κατά παραδοχή του συγγραφέα της αποτυχημένη αυτή πρώτη μορφή συναιρεί τα μυθιστορήματα Μ, ΣΦ και ΒΓ, ενώ συγγενεύει θεματικά με το κατοχικό θεατρικό έργο ΓΚ.

Ουλαλοόμ: βλ . τα σχόλια για τον τίτλο της ομώνυμης ποιητικής συλλογής (εδώ, σ. 149) . Ο σχετικός διάλογος για το όνομα «Ουλαλούμ» τελικά στεγάστηκε στο μυθιστόρημα ΣΦ (75 ) .

2 1 ΜΟΝΟ ΔΥΟ ΣΤΙΧΟΤΣ

Α : ΟΥ, 36 .

Β : Βαλκαvική Αοyοτεχvία , 4 (Ιούλιος 1937) 110 .

Γ: ΑΣ, 18 .

Το ρομαντικό θέμα του φανταστικού πλοίου , το οποίο αξιοποίησαν ποιητικά πολλοί συνοδοιπόροι του Σκαρίμπα, αποτελεί επίμονο ποιητικό τόπο της ποίησής του και μεταμορφώνεται ποικιλοτρόπως: από την απειλητική εμφάνισή του νύχτα

λ Ι ( I I λ I I ' 'δ )

I στο ιμανι opvιo και uαιvα τuφ η μεσ στο σκοτα ι εως την απόκοσμη παρουσία του στην αχλύ του ορίζοντα (ένα πλοίο με

'λ I λ ΙJΌ '/:' ' Ι 1 ) yuα ιvα παvια που ικvιι.,εται οι, απ τα οpια τοu κοσμοu . . . , το πλοίο απηχεί επιδράσεις από τον Poe και τον Hamsun και επανέρχεται σταθερά στο ποιητικό και το πεζογραφικό έργο του Σκαρίμπα .

152 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

22 ΦΙΓΙΕΤΤΑ Γ. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ

Α: Ευβοϊκός Κήpuξ, 11 ( 10 . 12 . 1934 ) , με μορφή πεζοτράγουδου , με το ψευδώνυμο «Μοφιάμπας» .

Β : ΟΥ, 13 .

Γ : ΑΣ, 19 .

Το ποίημα γράφτηκε και δημοσιεύτηκε ως νεκρολογία, με αφορμή τον πρόωρο θάνατο της Φιγιέττας Γ . Πνευματικού (1900-1934) . Απόγονος των Κριεζώτηδων από τον πατέρα της και των Τζαβελλαίων από τη μητέρα της, η Φιγιέττα γεννήθηκε στην Τριάδα Ευβοίας . Όπως παρατηρεί ο Ν. Δ . Τριανταφυλλόπουλος, «το βαπτιστικό της ήταν Καλλιόπη, αλλά όταν ανάγγειλαν τη γέννησή της στον πατέρα της με τη φράση c' est une filliette , εκείνος αποφάσισε ότι έτσι έπρεπε πια να την λένε, Φιγιέττα . Ζωντανή και πεθαμένη, ήταν ο ίσκιος του Σκαρίμπα. Μύριαμ Χόπκινς Λάι , Κάι-Τσου , Μαίρη Δεπάνου , Νίνα Δολόξα , Άννα-μπελ Λη, Έλιζε Μαίηλυ, Ουλαλούμ και , προπάντων, η Κυρά του πύργου στο Θείο Τpαyί δεν ήταν παρά ονοματικές μεταμφιέσεις εκείνης, της ιδανικά μυστήριας και μοναδικής. Στην Οuλαλούμ ( 1936) , το πρώτο , ουσιαστικά, ποίημα

λλ I λ I "Φ I Γ π "' της συ ογης τιτ οφορειται ιγιεττα . νευματικου , και ο Μαpιάμπας ( 1935) αφιερώνεται "στον ιερό ίσκιο της Φιγιέτας Γ. Πνευματικού, της γλυκύτατης Κυράς που -ζωντανή- μου το ενέπνευσε"» (Τριανταφυλλόπουλος, 1996) .

Η Φιγιέττα επανέρχεται στο μυθιστόρημα ΒΓ (56) , και , μεταμορφωνόμενη , αναδύεται κάθε τόσο στο έργο του Σκαρίμπα, μέσα από ένα κλίμα ρομαντικής μελαγχολίας και γλυκιάς εγκαρτέρησης, ενσαρκώνοντας τη μεσοπολεμική άυλη γυναικεία

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 5 3

παροuσία . Η λογοτεχνική διαχείριση της Φιγιέττας από τον Σκαρίμπα αποτελεί ένα καλό δείγμα τοu τρόποu με τον οποίο ο σuγγραφέας ενσωμάτωνε την πραγματικότητα στη φαντασία και , αντίστροφα, γείωνε τη φαντασία στην πραγματικότητα . Η νεκρολογία της Φιγιέττας, ποu δημοσιεύτηκε το 1934 , αποτελεί το πέμπτο μέρος -ελαφρώς διαφοροποιημένο- ενός επταμερούς λuρικού πεζού σuνθέματος, ποu ο Σκαρίμπας είχε δημοσιεύσει τέσσερα χρόνια νωρίτερα στο περιοδικό Κυκλάδες («Οι σφuγμοί της σιγής μοω> , τχ. 7, 1 . 12 . 1930, 74-77) (Κοκόλης, 91-101) .

23 ΧΑΛΚΙΔΑ

Α: Οι Νέοι [Καβάλα] , 4 (Νοέμβρης 1933) 67 .

Β : ΟΥ, 15 .

Γ : ΑΣ, 20-21 .

Περίποu είκοσι χρόνια αργότερα , ο Σκαρίμπας δημοσίεuσε ποίημα με τίτλο «0 Πιερόττος» και με uπογραφή Λαuρέντιος Ταπιάγκας στην εφ . Ευβοϊκός Κήpυξ (28 .3 . 1955 , σ. 1 ) , το οποίο αναφέρεται στο ποίημα «Χαλκίδα» και περιλήφθηκε στη σuλλογή Β.

Πρόκειται για εμβληματικό ποίημα τοu Σκαρίμπα , όποu σuναρτώνται ο ρόλος τοu ποιητή-πιερότοu και της πόληςκολομπίνας. Το δίδuμο θέμα επανέρχεται σε επόμενη σuλλογή τοu , αλλά και στο πεζογραφικό τοu έργο : στο μuθιστόρημα Μ, ο ομώνuμος ήρωας φέρεται ως σuγγραφέας τοu ποιήματος ( 148-149) , το οποίο και βρίσκεται μετά θάνατον στα «χαρτιά τοu» .


Η Χαλκίδα εμφανίζεται σε πολλά έργα του Σκαρίμπα, πεζά και ποιητικά . Ιδίως στα ποιήματα υπερβαίνει τον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο , ανάγεται σε σύμβολο και μεταμορφώνεται σε εσωτερικό τοπίο .

24 ΦΑΝΤΑΣΙΑ

Α: Μακεδοvικές Ημέpες, 6-7 (Ιούλιος-Αύγουστος 1935) 241 .

Β : Νεοελληvικά Γpάμματα, περ . Β' , 1 ( 12 . 12 . 1935) 5 .

Γ : ΟΥ, 17 .

Δ: Ευβοί"κά Γpάμματα, 23 (Φλεβάρης 1944) 4 .

Ε : Ε, 27 , με την εξής υποσημείωση : «Το παρόν ποίημα, ανήκον στην προηγούμενη ποιητ. συλλογή του ποιητή -Ο!ΛΑΛΟ!Μ- μπήκε εδώ από παραδρομή - τυχαία ευρεθέν ανάμεσα στα χειρόγραφα των ΕΑ !ΤΟ! ΛΗΔΩΝ » .

ΣΤ: ΑΣ, 22 .

Ποίημα ενδεικτικό της ικανότητας του Σκαρίμπα να επινοεί καταστάσεις . Επίμονος δραπέτης της ύλης και της πραγματικότητας, ο ποιητής στο μεγαλύτερο μέρος του έργου του παρουσιάζει φανταστικές, ευκτικές καταστάσεις .


25 ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ

Α: Ρυθμός, χp . Β' , 4-5 (Δεκ . 1933-Γεν . 1934) 104, με τίτλο «Modes» .

Β : ΟΥ, 21-22 .

Γ: ΑΣ, 23 .

«Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ» , «Κοιμωμένη» , «Η μικρή κυρία» είναι κάποια από τα ποιήματα όπου ο Σκαρίμπας αξιοποιεί τον λογοτεχνικό τόπο της γυναίκας η οποία αιωρείται μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, μεταμόρφωση της άγνωστης περαστικής , αλλά ίσως και προάγγελος του μοτίβου της κούκλας και του ρομπότ.

27 ΕΥθΑΝΑΣΙΑ

Α: Ρυθμός, χp. Β' , 9 (Μάης 1934) 274 .

Β : Πάφος, χp . Α' , 3 (Νοέμβρης 1935) 87 .

Γ : ΟΥ, 14-15 .

Δ : ΑΣ, 25-26 .

Τυπικό ποίημα της μελαγχολικής διάθεσης του Μεσοπολέμου , όπου συναρμόζονται τα θέματα του έρωτα και του θανάτου . Βλ . και τα ποιήματα «Υποκρισία» , «Η μικρή κυρία» .

156 Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ

29 Η ΑΓΝΩΣΤΗ

Α: ΟΥ, 25 .

Β : ΑΣ, 27.

Το θέμα της άγνωστης περαστικής είναι κοινός λογοτεχνικός τόπος, αλλά και επίμονος τόπος του έργου του Σκαρίμπα · βλ . και τα ποιήματα «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ» , «Άγγελος εφάνη μοι » , «Ουλαλούμ» .

30 Ο ΓΛΑΡΟΣ

Α: ΟΥ, 27 , με τίτλο <<Έχω δουλειά» .

Β : ΑΣ, 28, με τίτλο <<Έχω δουλειά» .

Γ : 20Υ, 17 .

Στα ΟΥ και ΑΣ δημοσιεύεται με τίτλο «Έχω δουλειά» , δίχως την τελευταία στροφή, για την οποία στο 20Υ υποσημειώνει : «Το τελευταίο τετράστιχο γράφτηκε από τον ποιητή στη Χαλκίδα το 1975 » . Το μοτίβο του γλάρου-ανοιγμένου βιβλίου υπάρχει και στο ποίημα «Χορός συρτός» .

Σε αντίτυπο των ΑΣ, που προέρχεται από την προσωπική βιβλιοθήκη του Σκαρίμπα και απόκειται στο ΕΛΙΑ , ο τίτλος είναι διαγραμμένος και διορθωμένος χειρόγραφα με μαύρο μαρκαδόρο : «0 γλάρος» . Με τίτλο «0 γλάρος» , αλλά με άλλη θεματική , ο Σκαρίμπας δημοσιεύει ποίημα στο περ . Νέος Νουμάς, 5 (Απριλομάης-Ιούνης 1950) 12 · επίσης, με τίτλο «Γλάροι» έχει γράψει χρονογράφημα (ΠΑ , 205-206) .


3 1 cΕΤΙ ΔΕΟΜΑΙ ΣΟΥ»

Α: ΟΥ, 29 .

Β : Ο Νέος Μυτιληvιός, 9 (8 .6 .57) 1 .

Γ : ΑΣ , 29 .

32 ΤΟ ΒΑΠΟΡΙ

Α: Το Ξεκίvημα, ΧΡ · Α' , 9-10 (Σεπτέμβριος-Οκτώβρης 1933) 272 .

Β : ΟΥ, 29-30 .

Γ : Βαλκαvική Αοyοτεχvία, 5 (Αύγουστος 1937) 145 .

Δ : ΑΣ , 30-31 .

Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά ποιήματα του Σκαρίμπα , το οποίο στεγάζεται άτιτλο και στο μυθιστόρημά του ΣΦ ( 1 19-120) και αξιοποιεί ένα αγαπημένο θέμα του , το οποίο σχετίζεται με τη φυγή και το άγνωστο και μεταμορφώνεται ποικιλοτρόπως στην ποίησή του . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο ουο στίχους» , «Σιωπή! » , «Το εισιτήριο» .

3 4 ΣΙΩΠΗ!

Α: Ιόvιος Αvθολοyία , 39-40 (Αύγουστος 1930) 1 1 -16 , με τίτλο «Η σιωπή» .


Η φωνή του λαού [Χαλκίδα] , 127 (9 .8 . 1931 ) 4, ως πεζό ποίημα .

Β : ΟΥ, 21 .

Γ : ΑΣ, 32.

Το μοτίβο της σιωπής και των μετωνυμικών εκδοχών της λ ' β ' ' ' Σ ' τ αποτε ουν ασικα συστατικα της ποιητικης του καριμπα . ο

μοτίβο ενσαρκώνεται από τη φανταστική ερωμένη του Μαριάμπα στο ομώνυμο μυθιστόρημα, αλλά κυρίως από τη μυστηριώδη ηρωίδα «Σιωπία» η οποία κατοικεί στο διήγημα «Η τελευταία των 6Yz» ( ΤΑΚ) και συνιστά και τίτλο υποθετικής ποιητικής συλλογής σε σημαντικό μυθιστόρημά του (ΣΦ, 39) .

35 LACRIMAE HOMINIS

Α: ΟΥ, 33 .

Β : ΑΣ, 33 .

Με τον τίτλο «Lacήrnae hominis» δημοσιεύεται πρώτα στο περιοδικό Μακεδονικές Ημέpες (7 , Ιούλιος-Αύγουστος 1936 , 214) , αφιερωμένο στον ποιητή Γ. Θ . Βαφόπουλο, και αργότερα στο περιοδικό Νεοελληνικά Γpά.μματα (περ . Β , τχ. 7, 2 .4 . 1938, 5) το ποίημα «Ουλαλούμ» . Στο ίδιο τεύχος του περιοδικού (σ . 6) , ο Κ. Καρθαίος σε επιστολή του αναφέρει ότι ο Γ . Σκαρίμπας του έστειλε πριν από δύο-τρία χρόνια το συγκεκριμένο ποίημα με τίτλο «Lacήrnae hominis» και ότι , όταν κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή ΟΥ, με έκπληξη είδε το ίδιο ποίημα με τίτλο «Ουλαλούμ» .


36 ΜΠΑΛΆΝΤΑ

Α: Το Ξεχίvημα, ΧΡ· Β' , 19-20 (Ιούλιος-Αύγουστος 1934) 219-

220 .

Β : Μαχεδοvόπουλο , έτος Δ' , 44 ( Χριστούγεννα 1935-ΠρωτοΧΡονιά 1936) 164 .

Γ : ΟΥ, 35-37 .

Δ : ΑΣ, 34-36 .

Βλ. και τα ποιήματα «Ευθανασία» και «Φαντασία» .

38 ΗΛΙΑΣ Γ. ΣΚΑΡΙΜΠΑΣ

Α: εφ . Εβδομάς, έτος Ε' , 213 (31 . 10 . 1931 ) (ένθετο σε άρθρο του Κ . Μπαστιά , «Φιλολογικοί περίπατοι : με τον κο Γιάννη Σκαρίμπα») .

Β : ΟΥ, 26 .

Γ : ΑΣ, 37 .

39 ΕΡΩΤΑΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ

Α: ΟΥ, 41 .

Β : ΑΣ, 38-39 .


Το ποίημα πραγματεύεται έναν κοινό λογοτεχνικό τόπο , τον έρωτα-ζωγράφο , αυτή τη φορά μαθητευόμενο στους όρόμους της Χαλκίόας .

Ρίτα Μπούμη-Παπά (Σύρος 1906-Αθήνα 1984) : καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Σύρου . Ολοκλήρωσε εκεί τις εγκύκλιες σπουόές της, και το 1920 εγκαταστάθηκε στη Σικελία, όπου έως το 1928 παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και μοντεσοριανής παιόαγωγικής . Στη Σύρο , όιετέλεσε όιευθύντρια ύλης του περιοόικού Ιόvιος Αvθολοyία (1928-1930) . Το 1930, μαζί με την Κατίνα Μπάιλα και τον Βίκτωρα Παπαόάκη εξέόωσαν το περιοόικό Κυκλάδες. Μετά το γάμο της (1936) με τον Τρικαλινό λογοτέχνη Νίκο Παπά εγκαταστάθηκε στα Τρίκαλα . Παραμονές του πολέμου ήρθε στην Αθήνα και κατά τη όιάρκεια της Κατοχής ανέπτυξε αντιστασιακή όράση. Υπήρξε εκόότρια ενός ακόμα περιοόικού , των Νέωv Ρυθμώv Αθήνας (1949-1950) , καθώς και της σημαντικής για την ανάόειξη νέων λογοτεχνών Εφημεpίδας τωv ποιητώv (1956-1958) . Συνεργάστηκε με πολλά λογοτεχνικά περιοόικά . Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε πρώιμα (1919) με ποιήματά της που όημοσιεUθηκαν στο περιοόικό Η Διάπλασις τωv Παίδωv. Από τα σημαντικότερα έργα της υπήρξαν τα Τpαyούδια στr;v αyάπη ( 1930) · Οι σφυyμοί της σιyής μου ( 1935) · Το πάθος τωv σεψήvωv ( 1938) · Αθήvα. Δεκέμβpης 1944 ( 1945) · Καιvούpyια χλόη (1949) · Rίtomo ίn Ortίgίa ( 1949, ιταλικά ποιήματα) · Ο παpάvομος λύχvος (1952) · Το pόδο της Υπαπαvτής ( 1960) · Ααμπpό φθιvόπωpο (1961 ) · Αvθοφοpία στηv έpημο (1962) · Χίλια σκοτωμέvα κοpίτσια (1963) · Δεv υπάpχει άλλη δόξα ( 1964) · Η σκληpή Αμαζόvα ( 1964) · Σκιούμα ( 1965) · Φως ιλαpόv (1966) κ .ά .

Ο Σκαρίμπας είχε όημοσιεύσει στο περιοόικό Κυκλάδες απόσπασμα της ποιητικής συλλογής του Οι σφυyμοί της σιyής μου (τχ. 7, 1 . 12 .30, σ. 74-77) , αφιερωμένο στη Ρίτα Μπούμη .

Σ Η Μ Ε ΙΩΣΕΙΣ 161

(Ο Σκαρίμπας δεν εξέδωσε ποτέ συλλογή με αυτόν τον τίτλο , αλλά εξέδωσε η Μπούμη · επίσης, ο τίτλος της συλλογής της Φως ιλαpόv προέρχεται από το μυθιστόρημα Μ. ) Στην ίδια ποιήτρια ο Σκαρίμπας έχει αφιερώσει και το δι ήγημά του «Σκλάβος στη Χαλκίδα» (ΚΓ, 55) .

4 1 1'ΠΟΚΡΙΣΙΑ

Α: ΟΥ, 43 .

Β : Νεοελληvικά Γpάμματα, περ . Β ' , 5 (2 . 1 . 1937) 5 .

Γ: ΑΣ, 40 .

Το ποίημα εντάσσεται στο κλίμα της μελαγχολικής διάθεσης Μ λ ' ' ' Σ ' του εσοπο εμου και του καρυωτακικου αποηχου . υναρμο-

ζει για άλλη μια φορά το θέμα του έρωτα με εκείνο του θανάτου . Βλ. και το ποίημα «Ευθανασία» .

42 ΔΕΣΜΩΤΗΣ

Α: Νέα Εποχή , 4 (Ιούνιος 1935) 14 .

Β : ΟΥ, 45-46 .

Γ: ΑΣ, 41 -42 .

Δεσμώτης της γραφής του και του φανταστικού του κόσμου, ο Σκαρίμπας καταθέτει σ' αυτό το υψηλής αυτοαναφορικότητας ποίημα την αγωνία του για την ποίησή του .

1 6 2 Σ Η Μ Ε Ι Ω Σ Ε Ι Σ

43 ΟΙ ΦΙΛΟΙ

Α: Η Φλόyα, 1 (Μάρτιος 1935) 5 .

Β : ΟΥ, 47 .

Γ : Εuβοί'κή Εστία, έτος Α' , 7 (20 Ιουλίου 1952) 2 , με το ψευδώνυμο Λαυρέντιος Ταπιάγκας .

Δ : ΑΣ, 43 .

Το ποίημα δημοσιεύτηκε και ένθετο σε ομότιτλο διήγημα του Γ. Σκαρίμπα («Οι φίλοι» , Πpοοδεuτική Εύβοια, περ . Β', φ . 82, 9.7.1976) .

44 ΣΠΑΣΜΕΝΟ ΚΑΡΑΒΙ

Α: εφ . Εβδομάς, 213 (31 . 10 . 1931 ) .

Β : Βαλκανική Αοyοτεχvία, 3 ( Ιοuνιος 1937) 91 .

Γ : ΟΥ, 49.

Δ: ΑΣ, 44 .

Πρόκειται για ένα από τα δημοφιλέστερα ποιήματα του Σκαρίμπα, μάλλον χάρη στη μελοποίησή του . Πραγματεuεται το συνηθισμένο στην ποίησή του θέμα του καpαβιοu , εδώ ως μεταφορά της uπαρξής του . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο δυο στίχους» , «Το βαπόρι» .


45 ΚΟΙΜΩΜΕΝΗ

Α: ΟΥ, 51 .

Β : ΑΣ, 45 .

Με τον ίδιο τίτλο δημοσιεύεται δύο χρόνια αργότερα (Νεοελληvιχά Γpάμμι:χτι:χ, περ . Β' , 93 , 10 .9 . 1938, 5 ) ποίημα που περιλήφθηκε (με κάποιες διαφορές) με τίτλο «Βο"ίδάγγελος δεύτερος» στη συλλογή Β.

46 Η ΔΕΣΠΟΙΝΙΣ Λ . Π .

Α: Νέα Εποχή, περ . Β ' , 1 ( 1 .2 . 1936) 9 , με τίτλο «Οι πολύ θ Ι I κα ως πρεπει» .

Β : ΟΥ, 53-54 .

Γ: ΑΣ, 46-47 .

47 ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ

Α: Μι:χχεδοvιχά Γpάμμι:χτι:χ, χρ . Γ' 3 (Μάιος-Ιούνιος 1949) 13 .

Β : Δημοχpι:χτιχός Τύπος, φ . 79, 12 .8 . 1957, 2 .

Γ: 20Υ.

Στη συλλογή 20Υ ο Σκαρίμπας υποσημειώνει : «Το ποίημα αυτό γράφτηκε από τον ποιητή στη Χαλκίδα το 1975» . Είναι αυτονόητο ότι αυτή η πληροφορία είναι λανθασμένη .


Β . ΕΑ ΥΤΟ ΥΑΗΔΕΣ ( 1 950 )

50 ΕΑ !Τσr ΛΗΔΕΣ

Α: Νεοελληνικά Γpάμματα, 90 (20 .8 . 1938) 5, με τίτλο «Φάλτσα εμβατήρια» .

Β : Ευβοϊκά Γpάμματα [Χαλκί8α] , 49 (Οκτώβριος 1943) 4 , με τίτλο «Τα θοίιρια ανάπο8α» .

Γ : Ε , 9-10 .

Δ : ΑΣ, 51 -52.

Το λάθος, το ψείι8ος, η γκάφα αποτελοίιν κοινό λογοτεχνικό τόπο της ποιητικής του Σκαρίμπα και συν8έονται με την αναζήτηση ταυτότητας και τα όρια της ανθρώπινης φίισης . Ο Μαριάμπας αυτοαποκαλείται συχνά «μαιτρ της γκάφας» ή «μαέστρος της κάθε στραβωμάρας» στο ομώνυμο μυθιστόρημα, ενώ ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος ΒΓ αυτοαποκαλείται «μαιτρ γκαφα8ώρος» . Επιπλέον , στο 8είιτερο υπάρχει ρητή αναφορά στον τίτλο «Εαυτοίιλη8ες» : ο πρωταγωνιστής σκέφτεται να εκ8ώσει ποιητική συλλογή με αυτόν τον τίτλο (ΒΓ, 251 ) . Ι8ιαίτερο εν8ιαφέρον παρουσιάζει η «θεωρητικοποίηση» του λάθους : «Πόσα φάλτσα όλα μαζί να χρειάζονται για να γίνει η αρμονία ; » αναρωτιέται ο πρωταγωνιστής (ΒΓ, 252) . Βλ. και το ποίημα «Έτι 8έομαί σου» .


51 ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ

Α: Φιλολοyική Πpωτοχpοvιά, ΧΡ · Β' ( 1944) 86 .

Β : Ε, 1 1 -12 .

Γ : ΑΣ, 53-54 .

Το ποίημα στεγάζεται στη οεύτερη έκοοση του μυθιστορήματος ΣΦ (105-106) . Το θέμα του καραβιού είναι ριζωμένο βαθιά στην ποιητική σuνείοηση του Σκαρίμπα και εμφανίζεται στο έργο του σε οιάφορες εκοοχές, σuνοεοεμένο με τη φυγή , το θάνατο , το μυστήριο της ύπαρξης. Βλ . και τα ποιήματα «Μόνο ουο στίχους» , «Το βαπόρι » , «Σπασμένο καράβι» , «Το καράβι» , «Άγγελος εφάνη μοι » , «Και άφες εμού» , «Πλοίον εν όψει » , «Η πόλη» .

52 ΤΟ ΚΑΡΑΒΙ

Α: Πειpαϊκά Γpάμματα, χΡ . Γ' , 6 (Δεκέμβριος 1942) 335 .

Β : Ε, 13-14 .

Γ : ΑΣ, 55-56 .

Άλλ I I I ξ I 'β β I I ο ενα ποιημα που α ιοποιει το μοτι ο του καρα ιου , επι-μονο λογοτεχνικό τόπο του έργου του Σκαρίμπα . Βλ . και τα ποιήματα «Μόνο ουο στίχους» , «Το βαπόρι» , «Σπασμένο καράβι» , «Το εισιτήριο» , «Άγγελος εφάνη μοι» , «Και άφες εμού» , «Πλοίον εν όψει » , «Η πόλη » .


53 ΤΟ ΒΑΛΕ ΧΩΡΙΣ ΝΤΑΜΑ

Α: Νεοελληvική Αοyοτεχvία, ΧΡ · Α' , 8 (Σεπτέμβριος 1938) 410 .

Β : Ευβοϊκά Γpάμματα, έτος Α' , 3 (Ιούνιος 1942) 5 .

Γ : Ε, 15- 16 .

Δ : ΑΣ, 57-58.

Το θέμα της κούκλας και του ρομπότ, κατεξοχήν σκαριμπικό , 1 1 ζ ι ι ι λλ ' απαντα τοσο στο πε ογραφικο εργο του οσο και σε πο α

Ι Ι Ι Ι � I ' θ I I τ ποιηματα του , μεσα απο οιαφορετικη κιχ ε φορα οπτικη : « ο μοντέλο» , «Το βαλς χωρίς ντάμα» , «Το βάζο» , «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλω> , «Νινόν» , «Η τράτα» , «0 αρλεκίνος» , «Comedie dell'arte » [sic] , «Αίμα υπό μάσκαν» , «A-masgue» [sic] .

λ π � ' ι ι ι θ στυ ομπαοουρ : περιτεχνος κοτσος , χτενισμα που κιχ ι-ερώθηκε από τη J eanne Antoinette Poisson, Marquise de Pompadur ( 1721 -1764) , διάσημη για τη μόρφωση και την ομορφιά της ερωμένη του βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκου ΙΕ' .

55 Ο ΣΤΑθΜΑΡΧΗΣ

Α: Πειpαϊκά Γpάμματα, 4 (Οκτώβριος 1942) 187 .

Β : Ευβοϊκά Γpάμματα, ΧΡ · Β' , 18 (Σεπτέμβριος 1943) 4 .


Γ: Ε, 17-18.

Δ : ΑΣ, 59-60 .

Ομόλογο προς το πλοίο , το τραίνο αποτελεί άλλο ένα αγαπημένο θέμα του Σκαρίμπα και απαντά κυρίως στο πεζογραφικό (ΘΤ, Μ, ΒΓ, «Η τελευταία των 6Υ:ι » , «0 θείος μ' απ'

τ' Γκιώνα» κ .ά . ) αλλά και στο ποιητικό του έργο . Π .χ. , βλ. I τ I και το ποιημα « ο τραινο» .

57 Ο ΚΑΜΠΟΤΡΗΣ

Α: Ε, 19-20 .

Β : ΑΣ, 61 -62 .

Ομόλογος του Καραγκιόζη , ο αυτοσαρκαζόμενος καμπούρης συνιστά τυπικό χαρακτήρα του σκαριμπικού πεζογραφικού και ποιητικού έργου : αρλεκίνοι , παλιάτσοι , πιερότοι , κλόουν , βο'ίδάγγελοι εκθέτουν με τον κλαυσίγελώ τους τη διπλή φύση του ανθρώπου . Σε χρονογράφημά του ο Σκαρίμπας παραθέτει το παραπάνω ποίημα και το χαρακτηρίζει «αυτοβιογραφικό της παιδικής του ηλικίας» ( «Μεθ' εόρτια» , ΠΑ , σ. 47-48 . )

58 ΤΟ ΠΛΟΙΟ (Ο ηταvαός)

Α: Ποιητική Τέχνη , έτος Β ' , 16 ( 1 . 10 . 1948) 204 , δίχω� τον υπότιτλο .


Β : Ε, 20-21 , δίχως τον υπότιτλο .

Γ: ΑΣ, 63-64 .

Πρόκειται για το συνταρακτικό ναυάγιο του πλοίου Τιτανι κός, που το 1912 βυθίστηκε στο παρθενικό του ταξίδι από το Σαουθάμπτον στη Νέα Υόρκη . Ο Σκαρίμπας, με γλώσσα που ανταποκρίνεται στο χρόνο του διαλόγου που καταγράφει, δίνει ένα έξοχο δείγμα της δεξιοτεχνίας του στο χειρισμό της ειρωνείας , αλλά και στην αναπαράσταση της ιδιαίτερης αίσθησης εκείνης της στιγμής .

59 Η ΜΙΚΡΗ ΚΥΡΙΑ

Α: Πειpαϊχά Γpάμματα, 6 (Ιούνιος 1943) 281 .

Β : Ε, 23-24 .

Γ : ΑΣ, 65-66 .

Ποίημα όπου συναντώνται τα θέματα του έρωτα και του θανάτου , όπως συχνά συμβαίνει στα έργα του Σκαρίμπα . Βλ . και τα ποιήματα «Υποκρισία» , «Ευθανασία» .

6 0 ΤΑ ΡΟΜΠΟΤ

Α: Πειpαϊχά Γpάμματα, 6 ( Ιούνιος 1943) 295 .

Β : Ε, 25 .


Γ: ΑΣ, 67 .

Το ποίημα περιλήφθηκε άτιτλο στη δεύτερη έκδοση του μυθιστορήματος ΣΦ (1971 ) , ενσωματώνοντας στον πεζογραφικό κόσμο του Σκαρίμπα ένα βασικό μοτίβο , το ρομπότ . Στο διήγημα «Petroleum e dijelmen company» [sic] , το ποίημα απαγγέλλεται από ένα ρομπότ ( ΤΑΚ, 16-17) , όπως και στη θεατρική μετάπλαση του διηγήματος (ΚΣ, 25-26) .

τ Ι θ Ι 'λ I I λ I θ ' ο ρομποτ, χα ως η ομο ογη του κουκ α, επιμονα εματα της σκαριμπικής μυθολογίας , συνδεδεμένα με τα όρια της ανθρώπινης φύσης, περνούν από το πεζογραφικό έργο του και από πολλά ποιήματά του , μέσα από διαφορετική κάθε φορά οπτική . Βλ. και τα ποιήματα «Το μοντέλο» , «Το βαλς χωρίς ντάμα» , «Το βάζο» , «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ» , «Νινόν » , «Η τράτα» , «0 αρλεκίνος» , «Comedie dell'arte » [sic] , «Αίμα υπό μάσκαν» , «A-masgue » [sic] .

6 1 ΤΡΕΛΟΣ ;

Α: Ε , 26 .

Β : ΑΣ, 68.

Η τρέλα αποτελεί βασικό θέμα του σκαριμπικού σύμπαντος, καθώς ο σuγγραφέας «δοκιμάζει » και σατιρίζει τις σuμβάσεις που υπόκεινται στη λογική της κοινωνίας και τα όρια της ανθρώπινης φύσης . Το θέμα της τρέλας διατρέχει και το πεζογραφικό του έργο, άλλοτε συνδεδεμένο με το ζήτημα του υπερρεαλισμού (ΣΦ) , άλλοτε με το κυρίαρχο αξιολογικό σύστημα της κοινωνίας (Μ) .


62 ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΤΗΣ ΕΛΙΖΕ ΜΑΙΗΛΤ

Α: Ε, 28 .

Β : ΑΣ, 69 .

Το θέμα της κούκλας, καθώς και το ομόλογό του θέμα του I I I I I ζ ρομποτ, τυπικα σκαριμπικο , το συναντουμε τοσο στο πε ο-

γραφικό έργο του Σκαρίμπα όσο και σε πολλά ποιήματά του, σε ποικίλες εκδοχές , π.χ. : «Το μοντέλο» , «Το βαλς χωρίς ντάμα» , «Το βάζο» , «Τα ρομπότ» , «Νινόν» , «Η τράτα» , « 0 αρλεκίνος» , «Comedie dell'arte» [sic] , «Αίμα υπό μάσκαν» , «A-masgue» [sic] .

Ει8ικότερα ε8ώ, όπως και στο ποίημα «Το βάζο» , ο Σκαρίμπας εκμεταλλεύεται τον λογοτεχνικό τόπο του 19ου αιώνα της ηρωί8ας-8ραπέτισσας, είτε από τη λογοτεχνική σελί8α είτε από τον ζωγραφικό πίνακα-φυλακή . Στο συγκεκριμένο ποίημα πρόκειται για τον πίνακα Portrait de Madeπwiselle de Mailly, «αγνώστου ζωγράφου , από το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα, της Elisabeth de Mailly (1768-1816) , 8ούκισσας του Caylus στη νότια Γαλλία . Ο Σκαρίμπας βλέπει στο πρόσωπό της τη συνονόματη Elise από το έργο Pygmalion του George Bemard Shaw (1913) , που απέδρασε από τον κύκλο

� f λ f "� f " του οιασημου και π ουσιου οημιουργου της, για να παντρευ-τεί τον φτωχό και άσημο αγαπημένο της . Το θέμα κινηματογραφήθηκε το 1938 από τον Anthony Asquish» (Σταμπουλού 2009, 85) . Στις μελέτες για τον Σκαρίμπα, το όνομα <<'Ελιζε» έχει τονιστεί με όλους τους δυνατούς τρόπους . Προφανώς ο· σωστός τονισμός θέλει τον τόνο στη λήγουσα, αφού το όνομα είναι γαλλικό , αλλά ο Σκαρίμπας το τονίζει στην πρώτη συλλαβή , σαν να ήταν αγγλικό , όπως άλλωστε και το επώνυμο Mailly, το οποίο μεταγράψει ως Μαίηλυ (αντί Μεγύ) .

ΣΗΜΕΙΩΣΕ Ι Σ 171

64 ΧΟΡΟΣ ΣΥΡΤΟΣ

Α: Ε, 29.

Β : ΑΣ, 70 .

Από τα �3-ημοφιλέστερα ποιήματα του Σκαρίμπα, εν μέρει χάρη και στην επανειλημμένη μελοποίησή του , το ποίημα αυτό συνδέεται άμεσα με το θέμα της ποιητικής γραφής, με την οποία ο ποιητής έχει σχέση αμφιθυμίας : από τη μια μεριά του παρέχει , στην επικράτεια του ποιήματος, την άλλως ανέφικτη λ θ Ι I I I λλ I 'ζ I ε ευ ερια που ονειρευεται , απο την α η , ομως, γνωρι ει οτι

η ελευθερία αυτή είναι ψευδαισθητική και «πεποιημένη » . Με τον ίδιο τίτλο και με το ψευδώνυμο «θώμος Ξιαφάς» , ο Σκαρίμπας δημοσιεύει στο περιοδικό Ευβοίχά Γpάμματα (χp . Γ' , 31 , Οκτώβρης 1944 , 4) το ποίημα «Η τράτα» .

Πολυ8ούρη Μαρία : γεννήθηκε το 1902 στην Καλαμάτα . Ποιήτρια της νεορομαντικής σχολής, υπήρξε συνοδοιπόρος και θαυμάστρια του Καρυωτάκη . Έργα της : Οι τpίλλιες που σβήνουν ( 1926) και Ηχώ στο χάος ( 1929) . Πέθανε από φυματίωση το 1930 στην Αθήνα .

65 ΜΥΡΙΑΣΤΕΡΟΥΣΑ

Α: Πειpαί"κά Γpάμματα, 1 1 -12 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1943) 226 .

Β : Ε, 30 .

Γ : ΑΣ, 71 .


Άλλ Ι Ι I I I λ η μια γυναιχα-οπτασια, η οποια ενσαρχωνει τον χοινο ο-γοτεχνιχό τόπο της άγνωστης περαστικής . Εδώ ο Σκαρίμπας αξιοποιεί τη φετιχιστική σχέση του με τα γοβάχια, της οποίας η πληρέστερη ανάπτυξη γίνεται στο μυθιστόρημα Μ. Βλ. και τα ποιήματα «Η άγνωστη» , «Άγγελος εφάνη μοι» , «Ουλαλούμ» .

66 ΟΙΛΑΛΟΙΜ . . .

Α: Νεοελληvιχά Γpάμματα, περ . Β ' , 7 (2 .4 . 1938) 5 , με τίτλο «Lacrimae hominis » .

Στο ίδιο τεύχος (σ. 6) , ο Κ. Καρθαίος σε επιστολή του παρατηρεί ότι ο Σκαρίμπας του έστειλε το πιο πάνω ποίημα με τίτλο «Lacrimae hominis» και , όταν εκδόθηκε η ποιητική συλλογή ΟΥ, με έκπληξη είδε το ίδιο ποίημα με τίτλο «Ουλαλούμ» (βλ . εδώ, σ. 158) .

Β : Ευβοϊκά Γpάμματα, έτος Α' , 8 (Νοέμβριος 1942) 5 .

Γ : Ε , 31 -32 .

Δ : ΑΣ, 72-73 .

Ο τίτλος του ποιήματος, που αποτελεί και τίτλο της πρώτης συλλογής του Σκαρίμπα, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας δηλώνει στον πρόλογο της ομώνυμης συλλογής, προέρχεται από το ομώνυμο, ευρέως μεταφρασμένο στα ελληνικά, ποίημα του Poe «U1alume» ( 1847) . Η «Ουλαλούμ» , ενσαρκώνοντας τη γυναί:.. χα-οπτασία, την αέρινη, φευγαλέα γυναίκα του Μεσοπολέμου , μεταμορφώνεται ποικιλοτρόπως στο έργο του Σκαρίμπα και , πολυώνυμη αλλά πάντα μυστηριώδης, κατοικεί σε αρκετά ποιή-


ματά του · βλ . π.χ. τα ποιήματα «Φιγιέττα Γ . Πνευματικού» , «Η άγνωστη» , «Μυριαστεριούσα» , «Άγγελος εφάνη μοι» .

6 8 Τ Ο ΦΙΔΑΚΙ

Α: Νεοελληvικά Γpάμματα, περ . Β' , 21 (24 .4 . 1937) 5 .

Β : Ε , 33-34 .

Γ : ΑΣ, 74-75 .

Ποίημα έντονης υπαρξιακής ενοοσκόπησης, όπου το ποιητικό υποκείμενο αναρωτιέται για την ίοια του τη φύση . Το μοτίβο της αναζήτησης του «μαγικού συνθήματος, σημείου ή αριθμού» , που θα ξεκλειοώνει το μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης, βρίσκεται σε αρκετά έργα του Σκαρίμπα, συνυφασμένο με τη σχέση ονείρου και πραγματικότητας .

69 ΤΟ ΜΑΡΙΩ . Χωpιό στη Ρούμελη

Α: Ευβοϊκά Γpάμματα , έτος Β', 17 (Αύγουστος 1943) 4 .

Β : Ε, 35-36 .

Γ : ΑΣ, 76-77 .

Το θέμα της ανορθογραφίας θεματοποιείται στο μυθιστόρημα Μ (19) . Βλ. και το ποίημα «Αγγέλω» .


7 1 ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΦΑΝΗ ΜΟΙ

Α: Ε, 37-38 .

Β : ΑΣ, 78-79 .

Το ποίημα πραγματεύεται τον επίμονο λογοτεχνικό τόπο του Σκαρίμπα, τη γυναίκα-οπτασία, η οποία μεταμορφώνεται ποικιλοτρόπως στο έργο του και κατοικεί σε αρκετά ποιήματά του · π.χ. βλ. τα ποιήματα «Φιγιέττα Γ . Πνευματικού» , «Η άγνωστη» , «Μυριαστεριούσα» , «Ουλαλούμ» .

72 Η ΤΡΑΤΑ

Α: Ευβοϊχ� Γp�μματα, χp. Γ' , 31 (Οκτώβρης 1944) 4, με τίτλο «Χορός συρτός» και με το ψευδώνυμο «θώμος Ξιαφάς» .

Β : Ε, 39-40 .

Γ: ΑΣ, 80-81 .

Το θέμα της κούκλας και της μετεξέλιξής της , του ρομπότ, θέμα τυπικά σκαριμπικό , συνιστά λογοτεχνικό τόπο του Σκαρίμπα στο πεζογραφικό του έργο (ΣΦ, «Petroleum e dijelmen company» [sic] , ΚΣ, «Το σημείο του σταυρού») και στην ποίησή του · π.χ. βλ . τα ποιήματα «Το μοντέλο» , «Το βαλς χωρίς ντάμα» , «Το βάζο» , «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ» , · «Τα ρομπότ» , «Νινόν» , «0 αρλεκίνος» , «Comedie dell'arte» [sic] , «Αίμα υπό μάσκαν» , «A-masgue» [sic] .


73 ΝΙΝΟΝ

Α: Ε, 41 .

Β : ΑΣ, 82 .

Το όνομα «Νινόν» , το οποίο απαντά σε αρκετά έργα του Σκαρίμπα (σε ποικίλες εκοοχές) ' συνιστά «απόηχο της ξεθυμασμένης Belle Epoque του ελληνικού Μεσοπολέμου» . Η Νινόν αποτελεί άλλη μια μεταμόρφωση της μοιραίας γυναίκας . Αρχέτυπό της η Ninon de Lenclos ( 1620-1705 ) , φίλη του Μολιέρου , της οποίας ποικίλες οιαθλάσεις κατοίκησαν σε λογοτεχνικά και κινηματογραφικά έργα, μουσικές συνθέσεις , ελαφρά τραγούοια (Σταμπουλού 2009, 84-90) . Το θέμα του έρωτα

I θ I I ' ζ Ι και εκεινο του ανατου συχνα συναρμο ονται στην ποιηση του Σκαρίμπα και τις περισσότερες φορές, με εξαίρεση το ποίημα «Φι γιέττα Γ. Πνευματικού» , αφορούν ανώνυμες ή φανταστικές ηρωίοες. Βλ. και τα ποιήματα «Υποκρισία» , «Ευθανα-, Η I I σια» , « μικρη κυρια» .

7 4 ΑΓΓΕΛΩ

Α: Ελεύθεpα Γpάμματα, 43 ( 15 .5 . 1946) 145 .

Β : Ε , 42.

Γ : ΑΣ, 83 .

Βλ. και το ποίημα «Το Μαριώ» .


τ β ' I I I I I Δ λ I ο οσσο : ισπανικο χωριο απο οπου καταγοταν ΎJ ου τσινεα . Καβαλλεp{α ΡοuστικιΧvα: μονόπρακτη όπερα του Pietro Mascagni (σε λιμπρέτο των Guido Menasci και Giovanni Tozzetti) , που γράφτηκε στη ΡώμΎJ το 1890 . Μάντζα : αντί Μάντσα · χωριό της ΚαστίλλΎJς, από όπου καταγόταν ο Δον Κιχώτης . Δουλτσινέα : ΎJ φανταστική αγαπΎJμένΎJ του Δον Κιχώτη Γραμασίλια : αναγραμματισμός της λέξΎJς Argamasilla (Αργαμασίγια ή Αργαμασίλια) · πρόκειται για τοπωνύμιο από το φ'Υ)μισμένο μυθιστόρΎJμα του Miguel de Cervantes Saaverda ( 1547-1616) Ο Δοv Κιχώτης. Ο αναγραμματισμός είναι του Σκαρίμπα . Στη μετάφρασ'Υ) του μυθιστορήματος από τον Κ . Καρθαίο , την οποία πρέπει να είχε υπόψΎJ του ο Σκαρίμπας, και ΎJ οποία κυκλοφόρφε το 1920 , το τοπωνύμιο μεταγράφεται «Αργαμασίλια» (Μιχ. Θερβάντες, Ο Δοv Κιχώτης, μτφρ . και πρόλογος Κ. Καρθαίου , «Αετός» Α .Ε . , Αθήνα 1944 , 440) .

75 Ο ΑΡΛΕΚΙΝΟΣ

Α: Ε, 43.

Β : ΑΣ, 84 .

Παραλλαγή αυτού του ποιήματος περιλήφθΎJκε στΎJ δεύτερΎJ έκδοσ'Υ) του μυθιστορήματος ΣΦ (1971 ) ( 109) , σε συνάρτΎJσ'Υ) με το θέμα της πόλΎJς και τΎJς ανθρώπινΎJς φύσ'Υ)ς .

Ο αρλεκίνος , και όλες του οι μεταμορφώσεις (πιερότος, κλόουν , καμπούρης, βο.ίδάγγελος) , στεγάζεται συχνά στο έργο του Σκαρίμπα ενσαρκώνοντας τον μεσοπολεμικό κλαυσί γελω και υπονομεύοντας τις συνήθεις κοινωνικές συμβάσεις. Βλ.

ΣΗΜΕ ΙΩΣΕ ΙΣ 1 77

και τα ποιήματα «0 Πιερότος» , «Βο.ίδάγγελος» , «Comedie dell'arte » [sic] .

76 ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ

Α: Νεοελληvιχή Αοyοτεχvία , Χ2 · Γ' , 8 (Αuγοuστος 1940) 228 , με τίτλο «Η επιστροφή » .

Β : Φιλολοyιχή Πpωτοχpοvιά, Χ2 · Α' ( 1943) 160, μ ε τίτλο «Η επιστροφή » .

Γ : Ε , 44 .

Δ : ΑΣ, 85 .

Ποίημα όποu ο ποιητής επινοεί μια φανταστική κατάσταση, την οποία τοποθετεί στο μέλλον . Βλ. και τα ποιήματα «Φαντασία» , «Μπαλάντα» , «Εuθανασία» .

7 7 ΠΛΟΙΟΝ ΕΝ ΟΨΕΙ

Α: Ε, 45 .

Β : ΑΣ, 86.

Ο παραπλανητικός τίτλος, ποu επιστέφει ένα ποίημα για τον ερωτικό χωρισμό, δείχνει την uπαρξιακή διάσταση και το εuρος τοu σuμβολισμοu τοu πλοίοu στον Σκαρίμπα . Βλ. και το ομόλογο ποίημα «Ένα πλοίο με uφος» .

178 Σ Η Μ Ε ΙΩΣΕΙΣ

78 ΣΤΑΔΙΟΝ ΔΟΞΗΣ

Α: Φιλολοyική Πpωτοχpοvιά ( 1944) 86 .

Β : Ε, 46 .

Γ: Εκτελωvιστής, χp . Α', 301 ( 1 .5 . 1957) 2 .

Δ : ΑΣ, 87-88 .

Το ποίημα, που κλείνει τη συλλογή , είναι ομόλογο του εναρκτήριου ποιήματος «Εαυτούληδες» . Αμφότερα πραγματεύονται το τυπικά σκαριμπικό θέμα της γκάφας και του λάθους , για το οποίο ο αναγνώστης μπορεί να βρει περισσότερες πληροφορίες στα σχόλια του ποιήματος «Εαυτούληδες» . Βλ. επίσης το ποίημα «'Ετι οέομαί σου» .


Γ. Β Ο!ΔΑΓΓΕΑ ΟΙ ( 1 968)

Βλ. και ΒΓ, 100 , 185 .

82 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Α: Β, 9.

Β: ΑΣ, 91 .

Το προλογικό αυτό ποίημα «σχολιάζει» το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης, εικαστική απόπειρα του Σκαρίμπα (βλ. εδώ, σ. 80) , το οποίο παριστάνει ένα βο"ίδόμορφο ζευγάρι (βο"ίδάγγελους) με φτερά και φωτοστέφανο. Εκείνος κρατά μια λύρα και εκείνη ένα ειλητάριο που γράφει πάνω του «στίχοι» . Το ποίημα περιγράφει τους πεπτωκότες αγγέλους του σκαριμπικού σύμπαντος, πρώην «δούλους» και νυν «αντάρτες» .

8 3 ΒΟlΔΑΓΓΕΛΟΣ ΠΡΩΤΟΣ

A : B, l l .

Β : ΑΣ, 92 .

Η λέξη «βο"ίΟάγγελος» προέρχεται από τον κόσμο του Καραγκιόζη και αποτελεί παρατσούκλι του Μπαρμπαγιώργου . Στον Σκαρίμπα η λέξη αποκτά άλλες συνδηλώσεις από εκείνες που έχει στα κείμενα του Καραγκιόζη , όπου δηλώνει από τη μια μεριά άνθρωπο ογκώδη , από την άλλη αφελή και χα-


λόψυχο . Απόγονοι ίσως του αγγελικού στην ψυχή και τερατώδους στην όψη Κουασιμόδου (Σταμπουλού 2006 : 166) , που πρΟ'ηγήθηχε κατά έναν περίπου αιώνα, οι βο.ίδάγγελοι του Σκαρίμπα είναι αγγελικοί και δαιμόνιοι , ερωτικοί και εξεγερμένοι (Κοχόλης: 54-64 : 63) . Ο πρώτος βο.ίδάγγελος του σχαριμπιχού κόσμου κατοικεί στο διήγημα «0 βο.ίΟάγγελος» (Kn . Πρόκειται για τον τρελό του χωριού , που παρασύρει ερωτικά και γονιμοποιεί την παντρεμένη αλλά άτεχνη πρω-

, Η λ 'ξ I I I λ I λ ταγωνιστρια . ε η απαντα αχομη ως τιτ ος ποιητιχης συ -λογής ενός δευτεραγωνιστή του μυθιστορήματός του ΒΓ (100) , στο βιβλίο του Αvτι -Καpαyκιόζης ο Μέyας ( 1977 , 43) και στο ποίημα «Comedie dell'arte» [sic] , για να περιοριστώ στις σημαντικότερες αναφορές .

Βλ. και το ποίημα «Comedie dell'arte» [sic] .

84 ΒΟΙΔΑΓΓΕΛΟΣ ΔΚrΤΕΡΟΣ

Α: Νεοελληvικά Γpάμματα, περ . Β' , 93 (10.9. 1938) 5 , με τίτλο «Κοιμωμένη » . Με τον ίδιο τίτλο περιλήφθηκε άλλο ποίημα στη συλλογή Οuλαλούμ .

Β : Β, 12 .

Γ: ΑΣ, 93-94 .

Σχετικά με τη φύση και τη γενεαλογία του βο.ίδάγγελου , βλ . το προηγούμενο ποίημα . Οι περισσότεροι στίχοι αυτού του ποιήματος στεγάζονται πεζολογημένοι στο μυθιστόρημα Μαpιάμπας (145-146) .


Βλ. και το ποίημα «Comedie dell'arte » [sic] .

86 ΑΝΤΙΓΡΑΜΜΑ

Α : Β, 13 .

Β : ΑΣ, 95-96 .

Βλ. και τα ποιήματα «'Ερωτας ζωγράφος» και «Ανταπόκριση» .

Ο Λούλης Ποζιόπουλος ήταν φίλος του Σκαρίμπα και καταγόταν από τη Ρόδο . Παρά το σχόλιο του Σκαρίμπα για την άρνηση του φίλου του να εκδώσει ποιητική συλλογή (βλ . εδώ, σ. 85) , ή ίσως εξαιτίας του , ο ξεχασμένος Λούλης Ποζιόπουλος εξέδωσε μια ποιητική συλλογή με τίτλο Σε χοpταpιασμέvα μοvοπάτια (Θεσσαλονίκη , 1978) , όπου περιλαμβάνει σε επίμετρο τρία ποιήματα με τίτλο «Τρεις παραλλαγές στον Μαpιάμπα» (69-76) (Συμεών Σταμπουλού , «Ou ποιήσr;ς . . . Αθη · σαύριστο κείμενο του Γιάννη Σκαρίμπα περί (μη) Ποιητικής» , μιχpοφιλολοyιχά, 27 , Άνοιξη 2010, 44) . Σύμφωνα με πληροφορία της Τασίας Σελέκου , ο Ποζιόπουλος είχε χαρίσει στον Σκαρίμπα ένα γυάλινο καραβάκι, το οποίο βρίσκεται στην κατοχή της, προφανώς με αφορμή το ποίημα «Ανταπόκριση» -άρα γύρω στο 1968.

88 COMEDIE DELL'ARTE

Α: Πειpαϊχά Γpάμματα, χρ. Α', 3 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1940) 28-29, με τίτλο «Η πόλις» .

1 82 Σ Η Μ Ε ΙΩΣΕΙΣ

Β: Β, 14-15 .

Γ : ΑΣ, 97-99 .

Comedie dell'arte [sic] : α.ντί commedia dell'arte : συνήθ'Υ)ς ονομασία. της λα.'ίκής ιταλικής α.uτοσχε8ια.στικής κωμω8ία.ς , 1J οποία. α.να.φέρετα.ι για. πρώτ'Υ) φορά το 1545 κα.ι άνθφε α.πό τον 16ο έως τα. μέσα. τοu 18ou αιώνα.. Μέρος της πα.ρά8οσής της επιβίωσε στο κοuκλοθέα.τρο .

Ο Σκα.ρίμπα.ς, 8εινός καραγκιοζοπαίχτης ο ί8ιος , είναι επrJρεα.σμένος α.πό τη θuμοσοφία. τοu Κα.ρα.γκιόζ'Υ) κα.τά 8ική τοu ομολογία. σε σuνέντεuξή τοu (εφ . Θεσσαλονίκη, 13 . 12 . 1969) . Πέρα. α.πό το βιβλίο τοu Αvτι -Καpαyκιόζης ο Μέyας ( 1977) , έφτιαχνε ο ί8ιος φι γούρες τοu θεάτροu σκιών , με πρωτοποριακό για. την εποχή τοu τρόπο , σuν8uάζοντα.ς 8ιάφορα. άχρ'Υ)στα. uλικά (Αρ . Για.γιάννος , «0 καραγκιοζοπαίχτης Σκα.ρίμπα.ς» , Τα χαpτοvόμοvτpα του Γιάvvη Σκαpίμπα, Ύψιλον , Αθήνα. 1981 , 12) .

Ο Κα.ρα.γκιόζ'Υ)ς, εκούσια. έκπτωτος κα.ι ανατρεπτικός σuγχρόνως, πρόκλφ'Υ) για. την αστική σuνεί8φ1), στεγάζεται κα.τ' αρχήν στο πεζογραφικό έργο τοu Σκαρίμπα. ποικιλοτρόπως: Καπετάν Γκρ'Υ)ς ή Βο'ί8άγγελος, στα. ομώνuμα. 8ι1)γήμα.τα. (ΚΓ) , κάτοικος τοu νεωτερικού 8ι1)γήμα.τος «0 α.uτοκράτωρ της Κίνας» (ΘΤ) · α.π'Υ)χήσεις τοu uπάρχοuν επίσ'Υ)ς στο μuθιστόρ'Υ)μα. Μ ( 1935) κα.ι στο 8ιήγ1)μα. «0 θείος μ' α.π' τ' Γκιώνα.» (ΤΧ) . Μεταμορφωμένος κα.ι πολuώνuμος, εγκάτοικος μια.ς εuρύτα.της clownerie , α.πα.ντά πολύ συχνά κα.ι στο ποιψικό έργο τοu Σκαρίμπα.: α.ρλεκίνος , πιερότος , κλόοuν , κα.μπούρ'Υ)ς, βο'ίΜγγελος, «μαιτρ της γκάφας» κα.ι εσαεί «πα.ιχνι8ίζων» , ανατρέπει τη συν'Υ)θισμέν'Υ) κα.ι βολική τάξ'Υ) , α.ποκα.λύπτοντα.ς τη


γελοιότητα της κοινωνίας και τη συμβατικότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς .

«Εισήλθον εις την πόλιν -να ρωτάς μας- λησταί , οι δε κάτοικοι (μα ποιοι κάτοικοι ; ) εξήλθον

' ' ' απ τις τρυπες. »

Το παραπάνω εντός εισαγωγικών απόσπασμα της όγδοης στροφής παραπέμπει στο αίνιγμα που θέτει η βεζιροπούλα Εσμέ στον Μεγαλέξαντρο , στο έργο του Ι . Μουστάκα , «0 Καραγκιόζης και τα τρία αινίγματα» : «Κλέπται εισήλθον εις πόλιν τινά διά να ληστεύσωσι . Η πόλις εύφυγε από τα παράθυρα , και οι κλέπται συνελήφθησαν» (Ο Καpαyκιόζης. Δώδεκα σπάvιες κωμωδίες, επιμ. Μπ. Γραμμένου , Άγκυρα , Αθήνα 1973 , 249) (Κοκόλης: 15 ) .

9 1 Ο ΠΙΕΡΟΤΟ Σ

Α: Ευβοϊκός Κήpυξ (28 .3 . 1955) 1 , με υπογραφή Λαυρέντιος Ταπιάγκας .

Β : Εκτελωvιστής, έτος ΙΑ' , 302 (8 .5 . 1957) 2 .

Γ : Β, 16 .

Δ: ΑΣ, 100-101 .

Ποίημα που συνδιαλέγεται με το ποίημα «Χαλκίδα» της συλλογής ΟΥ. Θυμίζω ότι στο μυθιστόρημα Μ ο ομώνυμος με-


σοπολεμικός ήρωας, εκοοχή κλόουν φτιαγμένου από γκάφες και ψεύοη , συνοιαλέγεται με τον γαλλικό θίασο των παραγνωρισμένων καλλιτεχνών και οιαπιστώνει ότι «υπάρχουν και πολλοί Πιερόττοι στην πόλη» . (22) . Πρόκειται για ένα ακόμη παιχνίοι προσωπείων που απαρτίζουν τη σύνθετη και εικονοκλαστική ταυτότητα του συγγραφέα .

Βλ. και το προηγούμενο ποίημα «Comedie dell'arte » [sic] για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη μορφή του κλόουν και τις μεταμορφώσεις της .

93 ΑΙΜΑ ΥΠΟ ΜΑΣΚΑΝ

Α: Β, 17 .

Β : ΑΣ, 102 .

Το πέρασμα από τη φαντασία στην πραγματικότητα, από τον άνθρωπο στον αρλεκίνο, είναι επίμονο θέμα του σκαριμπικού κόσμου . Βλ . και τα ποιήματα «0 Αρλεκίνος» , «0 Πιερότος» κ .ά .

Πάνος Ι . Βαρβαρίγγος : γιος του Ιωάννη Βαρβαρίγγου , φίλου του Σκαρίμπα, ο οποίος εργαζόταν ως ασφαλιστής στην Εμπορική Τράπεζα στην Αθήνα . Ο Γ . Βαρβαρίγγος έχει φιλοτεχνήσει το εξώφυλλο της Β' έκοοσης του μυθιστορήματος Μ (Δωοώνη, 1969) ' όπως αναγράφεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου .


94 ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ

Α: Ξεχίvr;μα [Ζάκυνθος] , 2 (Απρίλιος 1937) 8 .

Β : Β, 19-20 .

Γ : ΑΣ, 103-104 .

Το τραίνο αποτελεί , μετά το πλοίο , επανερχόμενο λογοτεχνικό τόπο του Σκαρίμπα στο πεζογραφικό του έργο ( ΘΤ, Μ, ΒΓ και ιδίως το διήγημα «Η τελευταία των 6�» ) καθώς και στο ποιητικό ( «0 σταθμάρχης» ) .

96 ΤΟ ΒΑΖΟ

Α: Β, 21 .

Β : ΑΣ, 105 .

Τ ο ποίημα αυτό συνιστά άλλη μια εκδοχή του θέματος της κούκλας, που απαντά συχνά στο έργο του Σκαρίμπα, τόσο το πεζογραφικό (ΣΦ, «Petroleum e dijelmen company» [sic] , Σκ τ I I I ) I I , « ο σημειο του σταυρου» κ .α . οσο και το ποιητικο . Βλ . π.χ. και τα ποιήματα «Το μοντέλο» , «Το βαλς χωρίς ντάμα» , «Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ » .

Εδώ, όπως και στο ποίημα «Το πορτραίτο της 'Ελιζε Μαίηλυ» , ο Σκαρίμπας εκμεταλλεύεται τον λογοτεχνικό τόπο του 19ου αιώνα της ηρωίδας-δραπέτισσας, είτε από τη λογοτεχνική σελίδα είτε από τον ζωγραφικό πίνακα-φυλακή (βλ . εδώ , σ. 170) .


97 Η ΜΑΡΙΟΝ ΜΕΞΙΚΑ τσr ΤΖΑ I. ΕΙΧΤΙΡ-ΓΚΑΛΟΠ

Α: Β, 20 .

Β : ΑΣ, 106 .

Αυτό το δίπτυχο ποίημα είναι προφανώς εμπνευσμένο , τουλάχιστον σε επίπεδο εικόνων και συμβολισμών , από τον κινηματογράφο , καθώς η θεματική του και τα επιμέρους μοτίβα του παραπέμπουν σε γουέστερν .

Αβεσσαλώμ: τριτότοκος γιος του Δ�βίδ , περίφημος για την ομορφιά του . Επαναστάτησε εναντίον του πατέρα του , νικήθηκε και τράπηκε σε φυγή , αλλά ενώ έτρεχε στο δάσος να ξεφύγει, πιάστηκαν τα μακριά μαλλιά του σε ένα κλαδί , με αποτέλεσμα να τον προφτάσουν και να τον σκοτώσουν .

98 Η ΜΑΡΙΟΝ ΜΕΞΙΚΑ ΤΟ! ΤΖΑ Π. ΜΑΧΑΙΡ ΑΝ

Α: Β, 21 .

Β : ΑΣ, 107.

Μαζί με το προηγούμενο ποίημα συνιστά ένα δίπτυχο , προφανώς εμπνευσμένο από τον κινηματογράφο, καθώς ο τίτλος και η σκηνοθεσία του θυμίζουν γουέστερν . Το ποίημα εκφράζει τη ματαιοδοξία της μεσοπολεμικής γενιάς και την αβεβαιότητα για τη μοίρα της . Η κριτική έχει παρατηρήσει ότι


το ποίημα «πάει να θυμίσει Καρυωτάκη» (το ποίημα «Υποθήκαι» ) (Στέφανος Ροζάνης , Οι πνευματικοί πpοσαvατολισμοί του Μεσοπολέμου και ο ποιητής Γιάvvης Σκαpίμπας, Αθήνα 1970 , 27-28) .

1 00 ΒΙΟΛΕΤΑ

Α: Μακεδονικές Ημέpες, 3 (Μάρτιος 1938) 86 .

Β : Β, 22 .

Γ : ΑΣ, 108.

Η τελευταία στροφή στεγάζεται στο διήγημα ΘΤ ως δημιούργημα του πρωταγωνιστή (60) . «Βιολέτα» είναι το όνομα μιας ηρωίδας του μυθιστορήματος Μ ( 1935) . Στο αρχείο μου απόκειται απόκομμα εφημερίδας με παραλλαγή του ποιήματος, πλαγιότιτλο «Απ' τα φεγγάρια της Γριπόνησος» και χρονολογία γραφής 1931 . Η ταύτιση της εφημερίδας παραμένει σε εκκρεμότητα .

Ματθίλδη: σύζυγος του βασιλιά της Γερμανίας Ερρίκου Α' . Πέθανε το 968 και γιορτάζεται από τους Δυτικούς ως αγία στις 14 Μαρτίου . Ενδεχομένως εδώ ο Σκαρίμπας συναριθμεί δύο «ακραίες» γυναικείες ιδιότητες , την αγιότητα και την έμπνευση.

1 0 1 DONA ΜΙΑ PORTOLES

Α: Β, 24 .


Β: ΑΣ, 109.

Άλλη μια ηρωίοα του Σκαρίμπα, μεταμόρφωση της γυναίκαςοπτασίας, της οποίας ποικίλα προσωπεία στεγάζονται σε όλο το έργο του συγγραφέα . Η συγκεκριμένη ηρωίοα φαίνεται να απασχολεί τον Σκαρίμπα ήοη από το 1933, αφού , με τον ίοιο τίτλο , οημοσιεύει το 1945 στο περιοοικό Φιλολοyιχή Πpωτοχpοvιά ( 126-134) οιήγημα γραμμένο το 1933 . Την ξαναβρίσκουμε στο μυθιστόρημα Μ, μέλος του θιάσου των «παραγνωρισμένων καλλιτεχνών» , να παίζει το ρόλο της Μαρκησίας (Μ, 27) , μεταφέροντας τους Αποτυχηuέvους του HenriRene Lenormand στα καθ' ημάς (Σταμπουλού 2006 : 256) .

Την Ντόνα Μία Πορτολές ως μήτρα όλων των ηρωίοων του περι γράφει ο Σκαρίμπας σε συνέντευξη του το 1937 (Θ . Προορόμου , «Πορτραίτα συγγραφέων μεταπολεμικής γενεάς , "Γιάννης Σκαρίμπας"» , Νεοελληvιχά Γpάμματα, 46, 1937, 12-14) : «Η προσωπικότητα της ηρωίοας μου εκείνης, προβάλλει εκεί μέσ' στα θάμβη , παρθενική και κλονούμενη σαν μια νοσταλγική οπτασία . Και τώρα οεν ήταν ολότελα φανταστική η Ισπανίοα μου εκείνη , που τώρα η ιοανική σιλουέττα της, μου αχτινοβολεί κομψό φως φεγγαρίσιο . Την είχα ιοεί

I� I I I I με τα ιοια μου τα ματια . . . και την ειχα αγγισει με το μικρο οαχτυλάκι μου ! . . . Τότες , ήμουν περίπου παιοί και σήμερα εί-μαι ένας άντρας . . . Εμένα οι ηρωίοες μου , σ' όλα τα κατοπινά

β βλl I I I I I ξ I μου ι ια, κατι εχουν παρει απο εκεινη τη μετα ωτη γοη-τεία της, από την αντανάκλαση της εξαϋλωμένης μορφής της . Η Μύριαμ Χόπκινς Λάι (η μόνη ξένη ηρωίοα μου στο μυθιστόρημά μου Μαpιάμπας) είναι το αμυορό της σχεοίασμα . . . Οι τρεις λέξεις του ονόματός της με φτάνουνε, σαν οι εντονώτερες νότες ενός κοπανιαμέντου χαμένου . Αργότερα σκέφτομαι να τη γράψω για θέατρο » .


Το ποίημα φέρει έκτυπα τη σφραγίδα της καρυωτακικής μελαγχολίας . Ιδίως στο τελευταίο δίστιχο απηχείται η τρίτη στροφή του καρυωτακικού σονέτου «Δικαίωσις» .

1 02 ΣΦΑΧΤΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Α: Μαχεδονόπουλο , έτος Δ' , 43 ( Δεκέμβριος 1935) 127.

Β: Β, 24 .

Γ: ΑΣ, 1 10 .

Το ενδιαφέρον είναι ότι , ένα χρόνο αργότερα , ο Σκαρίμπας δημοσιεύει ποίημα με τίτλο «Εαυτόν τιμωρούμενος» στο περιοδικό Πάφος, χρ . Β ', 4 (Δεκ . 1936) 126-127 και διήγημα με παρόμοια θεματική και τίτλο «0 φίλος μου» (Ηλειαχά Φύλλα, χρ . Α' , 1 (Μάιος 1936, 3-6) . Ο τίτλος είναι προφανώς δανεισμένος από το ομότιτλο ποίημα του Baudelaire «L' Heautontimoroumenos» , από τη συλλογή Fleurs du mal ( 1857) , που μεταφράστηκε από τον Γ. Σημηριώτη (Μπωντλαίρ , Τα άνθη του χαχού, Χρυσή Δάφνη , Αθήνα χ.χ. ) .

· Με τίτλο <<Σφαχτό της αγάπης» και την ίδια θεματική δημοσιεύει διήγημα σε τρεις συνέχειες σε αταύτιστο ακόμη έντυπο .

Το θέμα του ποιήματος συνιστά μια μεταμόρφωση του ομόλογου θέματος της δολοφονίας του εραστή από τον σύζυγο , που απαντά πρώτη φορά στο διήγημα «Βο"ίόάγγελος» (ΚΩ . Πρόκειται για μια κορυφαία στιγμή της σκαριμπικής ειρωνείας , μπωντλαιρικής καταγωγής, όπου το διχασμένο ποιητικό υποκείμενο , θύτης και θύμα ταυτόχρονα , επιζητεί την ίαση μέσω της αυτοεκμηόένισης.


1 03 Η ΑΓΑΠΗΤΙΚΙΑ ΜΟΥ

Α: Φιλολοyικά Χpοvικά , τόμ . Γ' ( 1 . 5 . 1945) 104 .

Β : Β, 25 .

Γ : ΑΣ, 1 1 1 .

1 04 ΤΟ ΑΣΤΕΡΙ

Α: Διαyώvιος, περ . Β' , 3 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1965) 138.

Β : Β, 26 .

Γ : ΑΣ, 1 12 .

1 05 ΕΝΑ ΠΛΟΙΟ ΜΕ ΥΦΟΣ

Α: Β, 29 .

Β : ΑΣ, 1 1 3 .

Το ποίημα γράφτηκε στα 1939 . Το πλοίο, πολύσημο σύμβολο στο έργο του Σκαρίμπα, εοώ συναρτάται με το θέμα της ερωτικής σχέσης, όπως και στα ποιήματα «Και άφες εμού» , «Πλοίον εν όψει » . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο ουο στίχους» , «Το βαπόρι » , «Το καράβι» κ .ά .


1 06 ΤΟ ΜΠΑΛΚΟΝΙ

Α: Β, 28 .

Β : ΑΣ, 1 14 .

Ι /_ I I I I Εβ I ων�ς : ενας απο τους μικρους προφητες των ραιων , ο

οποίος ήκμασε τον 8ο αιώνα π.Χ. Ταξιδεύοντας προς την Ταρτησσό αντί στη Νινευή , όπως τον είχε διατάξει ο Θεός , ρίφθηκε στη θάλασσα λόγω τρικυμίας , όπου τον κατάπιε ένα

I I ξ 'β Ν I κητος το οποιο τον ε ε ρασε στη ινευη .

1 07 Η ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ

Α: Διαyώvιος, περ . Β ' , 3 ( Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1965) 137 .

Β : Β, 29 .

Γ : ΑΣ, 1 15-1 16 .

Άλλο ένα μυθικό πλοίο, το οποίο εμφανίζεται ένα σούρουπο , και εξαφανίζεται όπως ήρθε , μυστηριώδες και μαγικό . Οι εξεζητημένες λόγιες σφήνες (τριανταφυλλόπουλος 1987 : 54-55) δημιουργούν βέβαια την υπόνοια παιγνίου , αλλά, κυρίως , ετεροχρονίζουν το πλοίο και το καθιστούν ακόμη πιο ανοίκειο και «μαγικό» . Βλ . και τα ποιήματα «Μόνο δυο στίχους» , «Το βαπόρι» , «Σπασμένο καράβι» , «Το εισιτήριο» , «Το καράβι» κ .ά .

Κλωθώ: μοίρα η οποία κατά τη γέννηση ενός παιδιού κλώθει το νήμα της ζωής του το οποίο καθορίζει τη διάρκειά της.


1 09 ΚΑΙ ΑΦΕΣ ΕΜΟΥ

Α: Β, 30, με τίτλο «Και άφες ημίν» .

Β : ΑΣ, 1 17 .

Ένα ακόμη πλοίο που αποτυπώνει την έντονη υπαρξιακή 8ιάστασή του ως συμβόλου στο έργο του Σκαρίμπα και συναρτάται με το θέμα του έρωτα , όπως και στο ποίημα «'Ενα πλοίο με ύφος» . Βλ. και τα ποιήματα «Μόνο 8υο στίχους» , <Πο βα-

, Σ , ' β τ , τ ' β , πορι» , « πασμενο καρα ι » , « ο εισιτηριο» , « ο καρα ι» κ .α .

1 1 0 ΟΤΙ ΕΜΟΥ ΕΣΤΙ

Α: Β, 31 .

Β : ΑΣ, 1 18 .

Ο τίτλος απηχεί βιβλική ρήση και προφανώς επιστέφει ειρωνικά το περιεχόμενο του ποιήματος.

1 1 1 Η ΠΑΡΕΑ

Α: Β, 32 .

Β : ΑΣ, 1 19 .

Το ποίημα είναι γραμμένο το 1938.


1 1 2 ΑΛΛΑΓΉ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ

Α: Ευβοϊκά. Γpά.μμα.τα., έτος Β' , 16 (Ιούλιος 1943) 4.

Β: Ποιητική Τέχvr; , έτος Β' , 16 ( 1 . 10 . 1948) 203 .

Γ : Β, 33 .

Δ: ΑΣ, 120 .

1 1 3 ΕΜΒΑΤΉΡΙΟ ΓΑΜΉΛΙΟ

Α: Β, 37.

Β: ΑΣ, 121 .

1 1 4 ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΙ

Α: Β, 38 .

Β : ΑΣ, 122 .

Το ποίημα είναι γραμμένο το 1954 . Έχει έντονη τη σφραγίδα της υπαρξιακής αγωνίας , συναρτημένης με το θέμα της δημιουργίας . Η προβληματική που αναδύεται σχετικά με τη δυνατότητα αναπαράστασης της εμπειρίας από τη γραφή είναι βαθιά ριζωμένη στη συνείδηση του συγγραφέα και σχετίζεται με τη δυσπιστία του ως προς την αναπαραστατική δυνατότητα της γλώσσας, άρα ως προς τη δυνατότητα της λογοτεχνίας να εκφράσει τη σύνθετη πραγματικότητα .


1 1 5 ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ (σε γρά:μμιχ τοu Λοόλη Ποζιόποuλοu)

Α: Β, 39 .

Β : ΑΣ, 123 .

Για πληροφορίες σχετικά με τον Λούλη Ποζιόπουλο , βλ . τη σημείωση στο ποίημα «Αντίγραμμα» (ε3ώ, σ. 181 ) .

1 1 6 Τ Ο ΠΑθΗΜΑ

Α: Β, 40 .

Β : ΑΣ, 124 .

Γ : Ευβοϊκός Χpόvος (3 .5 . 1980) 2 , με τίτλο «Η ήττα» .

1 1 8 ΚΑΤΗΓΟΡΟ!ΜΕΝΗ - ΕΓΕΡθΗΤΙ

Α: Νέα Σύvοpα, τόμ . Α' (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1969) 66 . Δίπλα στον τίτλο : (Διαμαpτυpία εξώδικη στοv Γιάvvη Βαpβα'" pίyyo) .

Β : ΑΣ, 125-126 .

Γ : 2Β, 41 .

Για πληροφορίες σχετικές με τον Γιάννη Βαραβαρίγγο , βλ . το ποίημα «Αίμα υπό μάσκαν» (ε3ώ, σ. 184) .


1 20 Η ΠΟΛΗ

Α: Νέος Νουμάς, 5 ( 15 . 1 1 .5 1 ) 2.

Β: ΑΣ, 127 .

Γ : 2Β, 43 .

Με τίτλο «Η πόλις» δημοσιεύεται στο περ . Πειpαϊκά Γpάμματα, XF· Α', 3 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 1940) 28-29, το ποίημα «Comedie dell'arte» [sic] .

Άλλη μια μεταμόρφωση ενός από τα πιο επίμονα θέματα I I β I Βλ I Μ ' της ποιησης του , του καρα ιου . . και τα ποιηματα « ονο

δυο στίχους» , «Το βαπόρι » , «Σπασμένο καράβι» , «Το εισιτήριο» , «Το καράβι» , «Άγγελος εφάνη μοι » , «Και άφες εμού» , «Η επίσκεψις» .

1 2 1 Ο Β ' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ

Α: ΑΣ, 128.

Β : 2Β, 44 .

Το ποίημα σατιρίζει τη «λογική» του πολέμου και είναι ομόλογο του αντιπολεμικού διηγήματος Πεpίπολος Ζ' ( 1933) . Η αναφορά στο στίχο της Μασσαλιώτιοας «Allons enfants» (La Marseillaise ( 1792 ) , του Claude-Joseph Rouget de Lisle) λειτουργεί σατιρικά, όπως και η παρωδία άλλων στίχων της στο παραπάνω οι ήγημα: «Πετά- πετάααατε τ' άpματάααα σας I των πατέεεεpων σας uyιοί. . . » (σ. 66) . Βλ. και το ποίημα «0 δρόμος» .


1 22 ΔίΟ ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΝΕίΡΙΚΟΙ !

Α: Β, 37 . Αστερίσκος στον τίτλο του ποιήματος παραπέμπει στην εξής υποσημείωση : «Μικρόν -και τυχαίον- ένα ποίημα από την ανέκοοτη (ελευθεροστιχίτικη) συλλογή μου Μυωπία βαθμών τεσσεpάμισυ» .

Β : ΑΣ, 129.

Το ποίημα -άτιτλο- στεγάζεται στο οιήγημα <Πο μουστάκι» (ΤΧ) . Το υπερρεαλίζον αυτό ποίημα που απαγγέλλει στο οιήγημα ο Antoine Souroupis έχει στόχο τη σάτιρα της υπερρεαλιστικής γραφής, την οποία ο Σκαρίμπας έχει σατιρίσει και σε άλλα έργα του . Το ενοιαφέρον είναι ότι η ποιητική συλλογή του ήρωα του οιηγήματος έχει τίτλο Μυωπία βαθμών τεσσεpάμισυ. Ο Σκαρίμπας οεν εξέοωσε ποτέ ποιητική συλλογή με τον παραπάνω τίτλο . Το ποίημα οημοσιεύεται και στο τέλος του θεατρικού του έργου τκ (84) .

1 23 ΠΩΣ ΓΕΛΑΜΕ ΣΤΟ ΧΑΡΛΕΜ (ιχπολογίιχ ενός vέγpou)

Α: ΑΣ, 130-133 .

Β : 2Β, 46.

Το ποίημα αυτό έχει γραφτεί το 1965 και ο Σκαρίμπας προσπάθησε ανεπιτυχώς να το οημοσιεύσει στα περιοοικά Επιθεώpr;ση Τέχνης και Διαyώνιος. Πρόκειται για ένα από τα λιγοστά εξωστρεφή ποιήματα του Σκαρίμπα . Γιατί , ενώ οιοχέτευσε όλη του την έγνοια για τα κοινωνικά και πολιτικά προβλή-


ματα της εποχής του στη μαχητική αρθρογραφία του , η ποίησή του έμεινε πιστή στη μεσοπολεμική εσωστρέφεια , ριζωμένη στα πιο βαθιά κοιτάσματα της υπαρξιακής αναζήτησης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ειρωνεία της και τον αυτοσαρκασμό της -

βασικά στοιχεία της ποιητικής του Σκαρίμπα- , παρουσιάζει η επιστολή του προς τον Σεφέρη , της οποίας θεωρώ σκόπιμο να παραθέσω ένα απόσπασμα . Τόσο αυτή όσο και το ποίημα έχουν σταλεί με αφορμή την κυκλοφορία της μετάφρασης από τον Σεφέρη του Άσματος Ασμάτωv το 1965 (Παπαγεωργοπούλου 2006 : 55-69, όπου και εκτενής σχολιασμός της επιστολής) :

Χαλκίδα 6 . 1 1 . 65

Θ � , Σ , , , α οιερωτιεσαι εφερη , κι ισως απορεις . Και όμως, η �φρική είναι παιδικός έρωτάς μου . Το φιλί των ερήμων της, οι χαμένοι Πολιτισμοί της (από εκεί εκίνησαν για την Ασία . . ) μου ετάραζαν απ' τα μικράτα μου τον ύπνο. Αλλά (εξεναντίας προς τον κ . Ι . Μ . Παναγιωτόπουλο , που την . . . εξερεύνησε από Hotel Λουξ και ρεστωράν) εγώ της στάθηκα , � , , � ,� , Δ , ισως ο πιο ιοανικος εραστης της = οεν την ειοα ποτε . . . ιοτι . . . «της γιiτας το φτερούγισμα , μέχρι τα κεραμίδια» λέει μια λα"ίκή παροιμία μας . Πράγματι , δεν μπόρεσα ούδε μέχρι τη

' Θ ' β ' ' τ ' γειτονικη μας " η α -εγω- να φτασω . . . ους στιχους μου αυ-τούς (είναι ολόκληρη . . . νέγρικη συλλογή μου - που θα ιδεί κι' αυτή το φως όταν . . . ασπρίσω, ως οι Μαύροι μου) τους ξέθαψα, θυμηθέντας τους τώρα με τη δική σου Σουλαμίτιδα . Ίσως, μερικούς, (και με ψευδώνυμο . . . του -τάχα- Νέγρου ποιητή Πητ Τώφφενελ! ) στείλω τώρα σε κάνα περιοδικό για δημοσίευση (λέω - στην Επιθεώpηση Τέχvης) .

Έλα, αν θες με το Σαββίδη μας να κάμωμε παρέα κάνα βραδάκι, τώρα που αυτοί οι πούστηδες (οι Ικέγια - Σέκι) μού-


λ I I I Β I θ I στει α.ν και κα.τα.πια. ενα. μπα.στουνι . γα.ντα.ς - εονυχτα.- να. ιοώ τον . . . κομήτη τους, ψύχτηκε (αλά Νόβα.) η ραχοκοκκαλιά μου , κι' έπαθα. ένα. είοος λόροωσης, σαν κάνας Συγκλητικός της -πάλαι- Ρώμης .

Γεια. χαρά Γιάννης Σκαρίμπας

Χάρλεμ: υποβαθμισμένη συνοικία. της Νέας Υόρκης , που κατοικούνταν σχεΟόν αποκλειστικά από Αφροα.μερικα.νούς . Γνωστή επίσης από τους καλλιτέχνες της τζαζ.

ελ Οuέντ (α.vτί Ελ Οοuέντ) : όαση της Λιβύης.

Σάε-Σοuχρ : μαύρη Παναγία. .

Ιοu8ήθ-Ολοφέρvης : αναφέρεται στο γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης . Η Ιουοήθ ήταν ηρωίοα. της εποχής των Κρι-

1 Σ I I Α I Ολ I I Ν των . κοτωσε τον στρα.τηγο των σσυριων οφερνη επι α.-βουχοοονόσορος, όταν εκείνος πολιορκούσε τη Βεθούλη .

Ιχ Σιράχ: μαύρη Παναγία. .

Γκιοuζ Μοuλάιε : μαύρη Παναγία. .

Ιμίτ Μουμή : μαύρη Παναγία. .

Σενεγάλης : ποταμός της γαλλικής Δυτικής Αφρικής, μήκους 1800 χλμ. ο οποίος εκβάλλει στον Ατλαντικό ωκεανό .

Νίγηρας : ο τρίτος σε μήκος ποταμός της Αφρικής (3 .940


χλμ. ) . Πηγάζει από τη Σιέρρα Λεόνε, διαρρέει τη γαλλική Δυτική Αφρική και τη βρετανική Νιγηρία και εκβάλλει στον κόλπο της Γουινέας .

Νόμος του Λυντζ: αντί Λυντς (ή λύντσειος νόμος) : συνοπτική διαδικασία σύμφωνα με την οποία ο όχλος, δίχως νομική διαδικασία, φροντίζει για τη θανάτωση ενός εγκληματία .

Κουάγκο : αντί Κουάνγκο : ποταμός της Κεντρικής Αφρικής μήκους 100 χλμ.

Μ I λ ' ' ' � ' Ν ' V ' προυκ ι ν : ενας απο τους πεντε οημους της εας � ορκης .

Σουλιχμίτι8ιχ : η μαύρη Θεοτόκος Ιμίτ Σουλάμ . Βλ . και ΒΓ, 148, 149, 182.

1 27 ΤΙΠΟΤΑ

Α: ΑΣ, 134 .

Β : 2Β, 50.

Βλ . και «Μια ταχεία συντομία μου δυο λόγων» .

1 28 ΗΜΙΟΛΟΚΛΗΡΟΝ

Α: ΑΣ, 135 .

Β : 2Β, 51 .


1 30 ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΤ ΠΕΤΡΟΤ ΣΠΕΝΤΖΗ (κριτική)

Α: Επιθεώpησις Aόyou και Τέχνης [Κύπρος] , 7-8 ( ΙούλιοςΑύγουστος 1970) 361 .

Σε υποσημείωση του ποιητή : «Από την ανέκδοτη Συλλογή μου -ελεύθερων στίχων- Μυωπία βαθμών τεσσεpάμισu. Ο Πέτρος Σπεντζής είναι ο ποιητής των Πεpιypαμμάτων, 1968 και των Στοpισμάτων yια την ημέpα με τις πpοσδοκίες, 1970» .

Β : ΑΣ, 136 .

Γ : 2Β, 52 .

Ποίημα όπου διερευνάται η ανθρώπινη φύση και αξιοποιείται με άλλο τρόπο το μοτίβο του κινητάνθρωπου ή ρομπότ.

Για τον Πέτρο Σπεντζή βλ . εδώ, σ. 148.

1 3 1 Ο ΔΡΟΜΟΣ

Α: ΑΣ, 137 .

Β : 2Β, 53.

Το ποίημα στεγάζεται άτιτλο στη δεύτερη έκδοση του μυθιστορήματος ΣΦ ( 1971 ) (29) . Εδώ αξιοποιεί τα ι το μοτίβο του «έντρομου ήρωα» , της «φυγής προς τα εμπρός» , το οποίο αποτελεί κομβικό εύρημα του ομώνυμου μυθιστορήματος και του διηγήματος Πεpίπολος Ζ'. Βλ. και το ποίημα «0 Β ' Παγκόσμιος» .


1 32 A-MASGUE

Α: ΑΣ, 138-139 .

Β : 2Β, 54 .

A-masgue: προφανώς ο τίτλος αναγράφεται λαθεμένα αντί της γαλλικής φράσΎ)ς «en masque » : φορώντας μάσκα .

Στο ποίημα αναπτύσσεται η προβληματική του Σκαρίμπα για το είναι και το φαίνεσθαι, η οποία συναρτάται με το ερώτημα,

I � I I ζ I ζ I I που συχνα οιαπεpνα το εpγο του , αν η ωη που ουμε ειναι όνειρο ή πραγματικότητα και , φυσικά, με το μοτίβο της μάσκας και του προσωπείου . Βλ. και «Μια ταχεία συντομία μου ουο λόγων» .

1 34 Α ΎΤΟ - Ν ΑΙ ! (ΠcχριΧπονο στο ΓιιΧννη Βcχρβcχρί γγο)

Α: ΑΣ, 140.

Β : Β, 56.

Ποίημα όπου συναρτώνται τα θέματα του έρωτα και του θάνάτου . Ο Edgar Allan Poe , που αναφέρεται ρητά στο ποίημα, είναι ένας από τους συγγραφείς που έχουν επηρεάσει πολύ τον Σκαρίμπα, ιοίως στην πρώτη ποιητική συλλογή του . Η Ελεωνόρα , η οποία επίσης αναφέρεται στο ποίημα, προέρχεται από το ομώνυμο ποίημα του Poe . Το ίοιο και η φράσΎ) «Ποτέ πια» , που επανέρχεται στο τέλος κάθε στροφής (μετάφρασΎ) της οιάσημης φράσης «never more» του ποιήματος


«Κοράκι» ) . Βλ . και τα ποιήματα «Υποκρισία» , «Ευθανασία» , «Η μικρή κυρία» .

Για πληροφορίες σχετικές με τον Γιάννη Βαρβαρίγγο , βλ εδώ, σ. 184 .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

«Πρωτότυπη » , 1 «έξαλλη , σεισμική , βαθύτατα τραγική και τρελά ευτυχισμένη, τραχιά μα έξοχα οιεγερτική της φαντασίας» ,2 «ιοιότυπη» ,3 «η πιο ολοκληρωμένη έκφραση της μεσοπολεμικής ατμόσφαιρας» ,4 «ποίηση με την σφραγίοα μιας ιοιοτυπίας και μιας άκρως αναγνωρίσιμης γραφής, κατεξοχήν ατμοσφαιρική , έντονα στο βάθος συναισθηματική , χωρίς όμως ίχνος γλυκερότητας, φανταιζίστικη, ερωτική , αληθινή , αυστηρά προσωπική , γοητευτική , χαριτωμένη» ,5 «ιοιόρρυθμη» ,6 «περίεργη

1 . Π. Σπανδ . [ωνίδης], «Τα ποιήματα του χ. Σκαρίμπα . Ουλαλούμ , Χαλκίδα 1936» , περ . Μακεδονικές Ημέρες [Θεσσαλονίκη], χρ . Δ' , 9-10 (Οκτώβριος-Νοέμβριος 1936) 341 . [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σκαpίμπα, εισαγωγή-ανθολόγηση κειμένων-επιμέλεια Κατερίνα Κωστίου, Αιγαίον, Λευκωσία 1994 , 134 . ]

2 . Κ . Καρθαίος, «Γιάννης Σκαρίμπας, Εαυτούληδες» , Ο Αιώνας μας, 5 (Ιούνιος 1950) 154 . [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σκαρίμπα, ό.π., 157.]

3 . Βάσος Βαρίκας, Συyyραφείς και κείμενα, τόμ. Β', 1966-1998, Ερμής, Αθήνα, 1980, 330 . [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σκαpίμπα, ό.π., 203 .]

4. Στέφανος Ροζάνης, Οι πνευματικοί προσανατολισμοί του Μεσοπολέμου και ο ποιητής Γιάννης Σκαρίμπας, Αθήνα 1970, 36.

5 . Μανόλης Αναγνωστάκης, «Η "φανταιζίστιχη" ποίηση και ο Γιάννης Σκαρίμπας», Τα συμπληρωματικά. Σrιμειώσεις κpιτικής, Στιγμή, Αθήνα 1985, 14 1 , 148, 149. [Βλ . τώρα και στο βιβλίο Για τον Σκαpίμπα, ό.π., 212, 216, 218 . ]

6 . Κώστας Στεργιόπουλος, «Η ιδιόρρυθμη ποίηση του Γιάννη Σκαρίμπα», Νέα Εποχή, 208 (Μάης-Ιούνης 1991) 7-8 . Βλ. τώρα και Πεpιδιαβάζοντας, τόμ. Δ', Κέδρος, Αθήνα 1996, 251 -256 . [Βλ . και στο βιβλίο Για τον Σκαpίμπα, ό.π., 219 . ]

204 Σ Η Μ Ε ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ ΕΛΗΤΡΙΑΣ

και πιο νεωτερικ� απ' όσο φαίνεται»7 είναι τα πιο χαρακτηριστικά εύσημα που επέθεσε η κριτικ� , από το 1936 και εξ�ς, στην ποίηση του Γιάννη Σκαρίμπα . Ωστόσο , «η ποίηση αυτού του ιδιόρρυθμου των γραμμάτων μας παραμένει σκανδαλωδώς ακάλυπτη από την κριτικ�» ,8 παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες για την επαρκέστερη μελέτη και αποτίμησ� της .9

Από τους ποικίλους λόγους που θα μπορούσε κανείς να επικαλεστεί ως αιτίες αυτ�ς της κριτικ�ς διστακτικότητας � και ραθυμίας , δύο είναι , κατά τη γνώμη μου , οι επικρατέστε-

7. David Ricks , «Παράδοση και πρωτοτυπία . Η περίπτωση του Σκαρίμπα» , Η ελευθέpωση τωv μοpφώv. Η ελληvική ποίηση από τοv έμμετpο στοv ελεύθεpο στίχο (1880-1940) , επιμέλεια Νάσος Βαγενάς, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996 , 175, 180 .

8 . Λίζυ Τσιριμώκου, «Χαροuμενο Ρέκβιεμ» , Εσωτεpική ταχύτητα. Δοκψια για τη λογοτεχvία, Άγρα , Αθήνα 2000, 366.

9 . Για να περιοριστώ σε μελέτες που αφοροuν αποκλειστικά ή στο μεγαλότερο μέρος τους την ποίηση: η πρώιμα «υποψιασμένη» πρόσληψή της από τον Στέφανο Ροζάνη , η διασάφηση επιμέρους όψεών της από τον Ξ. Α . Κοκόλη (Ά vθpωποι και μη : τα όpια της φαvτασίας στο Σκαpψπα. Μελέτες και σημειώματα, Urnversity Studio Press, Θεσσαλονίκη 2001 ) και τον Μανόλη Αναγνωστάκη (ό.π) , η οξυδερκής προσέγγισή της από τον Κώστα Στεργιόπουλο (ό.π . ) , οι ευρηματικές παρατηρήσεις του Ν. Δ . Τριανταφυλλόπουλου σε ποικίλες εργασίες του, η γόνιμη συγκριτολογική ανάγνωσή της από τον David Ricks (ό .π . ) , τη Λίζυ Τσιριμώκου (ό.π . ) , τη Χριστίνα Ντουνιά ( «Απηχήσεις του Ε. Α. Πόε στο έργο του Γιάννη Σκαρίμπα» , Πpακτικά Α ' Παvελληvίοu Σuvεδpίοu για τοv Γιάvvη Σκαpψπα, Διάμετρος, Χαλκίδα 2007, 241 -254) και την Ιωάννα Ναοuμ ( «Το μακρό (ρομαντικό) χέρι του Καραγκιόζη : αρλεκίνοι, νευρόσπαστα , χαρτονόμουτρα στο συρτό χορό του Σκαρίμπα» , ό.π . , 255-270) , η επαρκέστατη γραμματολογική της ένταξη από την Έλλη Φιλοκuπρου (Η γεvιά τοu Καpuωτάκη . Φεύγοvτας τη μάστιγα τοu λόγου, Νεφέλη , Αθήνα 2009) αποτελοuν εξαιρετική βάση εκκίνησης για τον μελλοντικό συστηματικό μελετητή της .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗτpΙΑΣ 205

ροι : ο πρώτος έχει διατυπωθεί ήδη το 1972 α.πό τον Ξενοφώντα. Κοκόλη , όταν έγραφε ότι ο αναγνώστης που θα. επιχει

ρούσε να. εισχωρήσει στο ποιητικό σύμπαν του Σκαρίμπα., δίχως προηγουμένως να. έχει οικειωθεί την πεζογραφία. του , θα. ένιωθε «αμηχανία.» κα.ι «θα. συνειδητοποιούσε την αδυναμία.

" " � I θ Ι I I του να. μπει στον ιοιορρυ μο κοσμο των ποιημα.των α.υτων» . Κι αυτό γιατί , «τα. περισσότερα. κείμενα. στους Ά.παvτες στίχους είνα.ι σα.ν κρύσταλλοι μυστηριώδεις ενός άλλου πλανήτη : μόνο α.ν έχεις γνωρίσει τον πλανήτη του Σκαρίμπα., θα. χαρείς την περίπλοκη υφή των κρυστάλλων , θ' αναγνωρίσεις σ' αυτούς χαρακτηριστικά: που είχες δει σε αναπεπταμένα. τοπία.» . 10 Πράγματι το ενιαίο λογοτεχνικό σύμπαν του Σκαρίμπα., η δαιδαλώδης κα.ι σφιχτοδεμένη μυθολογία. του είχε ήδη στερεωθεί στο πεζογραφικό του έργο πριν κάνει την εμφάνισή της η πρώτη του ποιητική συλλογή Οvλαλούμ ( 1936) . n Στις συλλογές διηγημάτων Καϋμοί στο Γpιποvήσι ( 1930) κα.ι Το Θείο Τpαyί ( 1933) κα.ι στο μυθιστόρημα. Μαpιάμπας ( 1935) είχαν ήδη , σταδιακά: , συγκροτηθεί οι θεματικοί άξονες που στηρίζουν τον μυστηριώδη κόσμο του κα.ι τα. βασικά: στοιχεία. του ύφους του : μια. ευρύτατη clownerie με απώτερη καταγωγή α.πό τον Καραγκιόζη , η διολισθαίνουσα. γυναίκα. του Μεσο-

10 . Ξ . Α. Κοκόλης, <<Άπαντες Στίχοι, 1936-1970, Γιάννη Σκαρίμπα» , Διαγώνιος, 3 (Σεπτ . -Δεκ . 1972) 296-297 . Τώρα βλ . Κοκόλης, ό .π . , 149-152 . Την ί8ια προϋπόθεση για την κατανόηση της συλλογής Οuλαλοιίμ είχε θέσει και ο Κ . Παράσχος το 1936 ( «Γιάννη Σκαρίμπα, Οuλαλοιίμ » , Νέα Εστία, 1936 , 1456 ) . [Βλ. τώρα και στο βιβλίο Για τον Σχαpίμπα, ό.π. , 136 . ]

l l . Είναι ευνόητο ότι αφήνω απέξω τα πρωτόλεια ποιήματα τοu Σκαρίμπα , 8ημοσιεuμένα στην εcpημερί8α της Χαλκί8ας Εύβοια στα 1914-1915 . Βλ . Σπύρος Κοκκί η ς , Τα αποχηpuyμένα ποιψατα τοu Σχαpίμπα, Φιλιππότης, Αθήνα 1991 .

206 ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ Ε ΛΗΤΡΙΑΣ

πολέμου , η αιώρησΎJ μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, η υψηλή αυτοαναφορικότητα , η μελαγχολία, το αδιέξοδο της κοινωνικής συνύπαρξης, η έλξη της γραφής και η ταυτόχρονη άπωσrJ απ' αυτήν , η προδοσία της γλώσσας , η ειρωνεία , ο αυτοσαρκασι.ί.ός. Η εξοικείωσΎJ με τη μυθολογία του αποτελεί , αν όχι προϋπόθεσΎJ , τουλάχιστον την καλύτερη συνθήκη για την πρόσληψη ενός ποιητικού κόσμου , όπου η αποδιοργάνωσΎJ της γλώσσας και η υπονόμευσrJ της λογικής φτάνουν σε οριακό βαθμό · και για την εντελέστερη κατανόησΎJ της λειτουργίας μιας ποιητικής που «προεκτείνει σε οριακό σΎJμείο τον καρυωτακι.κό κλαυσίγελω και αιωρείται εκπληκτικά στην κόψη του σκώμματος και του λυρισμού» . 12

Ο δεύτερος λόγος που κράτησε το ποιητικό έργο έξω από I � I λ I I I ζ το ερευνητικο πεοιο των με ετητων αφορα επισης την πε ο-

γραφία του και , πιο συγκεκριμένα ίσως, την κατασταλαγμένη και δικαιωμένη εκτίμησΎJ της κριτικής ότι ο Σκαρίμπας είναι ο ένας από τους πέντε τεχνίτες που ανανέωσαν πραγματικά τη δημιουργική πεζογραφία μας . 13 Το γεγονός ότι εμφανίστηκε στο χώρο της πεζογραφίας δυναμικά , κατακτώντας πολύ γρήγορα ένα ύφος με έκτυπα τα βασικά χαρακτηριστικά της νεωτερικότητας, ήταν φυσικό να στρέψει την προσοχή των μελετητών στην πεζογραφία . Καθώς η ριζοσπαστικότητα του πεζογραφικού του έργου τον καθιέρωσε στη συνείδησΎJ των νεότερων μελετητών ως σημαντικό νεωτερικό πεζογράφο , το ποιητικό του έργο έμεινε στη σκιά της πεζογραφίας .

12 . Τσιριμώκου, ό .π . , 366 . 13 . Η εκτίμηση είναι τοu Γ . Π . Σαββίδη , ο οποίος συναριθμεί τον Σκα

ρίμπα με τον Στρατή Δούκα, τη Μέλπω Αξιώτη , τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη και τον Κοσμά Πολίτη (Πάνω Νεpά, Ερμής, Αθήνα 1973 , 66) .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ ΕΛΗΤΡΙΑΣ 207

Στην επισκίαση αυτή συνετέλεσε και το γεγονός ότι η ιδιοπροσωπία της ποίησής του συνθλίφτηκε κάτω από κρίσεις οι οποίες , χωρίς να είναι ολότελα αστήρικτες, είχαν μάλλον μειωτικές συνδηλώσεις . Για παράδειγμα, εκτιμήσεις όπως «Γιάννης Σκαρίμπας: Ο καθυστερημένος Μεσοπόλεμος»14 ή η εκτίμηση ότι «ίσως με τον Σκαρίμπα κλείνει και το τελευταίο κεφάλαιο της λεγόμενης παραδοσιακής ποίησης» 15 συνέτειναν ώστε να μην εκδηλωθεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ποιητικό του έργο . Τις παραπάνω συνθήκες υποβοήθησε εξάλλου και το γεγονός ότι η ανανέωση του ποιητικού λόγου , που υποσχόταν η Στpοφή ( 1931 ) , η οποία συντελέστηκε δραστικά με το Μυθιστόpημα ( 1935) του Γιώργου Σεφέρη , και η εκκωφαντική εμφάνιση της Υψικαμίνου ( 1935) του Ανδρέα Εμπειρίκου υπερκάλυψαν την ιδιαιτερότητα άλλων ποιητικών φωνών .

Ασφαλώς δεν εγγράφεται στις αρμοδιότητες ενός σημειώματος η συστηματική και διεξοδική μελέτη της ποίησης του Σκαρίμπα . Ωστόσο , θεωρώ απαραίτητη μια -προκαταρκτική έστωαπόπειρα αποτίμησης της νεωτερικότητας της ποιητικής του Σκαρίμπα σε σχέση με το άρρηκτο ζεύγος μορφή/περιεχόμενο . Η αμηχανία που συχνά συνόδευσε την κριτική , όταν προσπά-θ t: I I I I I ησε να ται..,ινομησει το ποιητικο εργο του , ειναι απορροια της ιδιότυπης νεωτερικότητάς του , η οποία αντιστέκεται σε οποιαδήποτε σχηματοποίηση . Οι ταξιθετικοί χαρακτηρισμοί «παραδοσιακός ποιητής» ή, έστω, «επίγονος της ανανεωμένης παράδοσης» , στην περίπτωση του Σκαρίμπα , είναι επισφαλείς , διότι , όπως ήδη αναφέρθηκε, όχι μόνο το ίδιο το έργο του , αιρετικό , εικονοκλαστικό και δίχως ούτε προηγούμενο ούτε επό-

14 . Ροζάvης, ό .π . , 24. 15 . Αvοιγvωστάχης, ό .π . , 141 [212] .

208 Σ Η Μ Ε ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

μενο, αντιστέκεται στην ταξινόμησή του, αλλά. και γιατί ο νεωτερικός πεζογράφος είναι συνάμα βαθύτατα ειρωνικός ποιητής (ενδεχομένως ο πιο ειρωνικός ποιητής της νεοελληνικής λογοτεχνίας μετά. τον Καβάφη) . Η χρήση παραδοσιακών στιχουργικών μέσων γίνεται , στην περίπτωσή του , τις περισσότερες φορές με στόχο την ειρωνεία . Η κατ' επίφασιν παραδοσιακή φόρμα των ποιημάτων του δημιουργεί έντονο ειρωνικό

I I I ξ ' I I χασμα ειτε με την εσωτερικη ατα ια του ποιητικου υποκειμε-νου είτε με τη διάλυση της γλώσσας σε όλα τα επίπεδα (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη) . Η φαινομενική «κανονικότητα» του στίχου γίνεται θύλακας που στεγάζει θέματα με έντονη τη σφραγίδα του ρομαντισμού , αλλά. διυλισμένα από τη μοντέρνα του αίσθηση , μέσα από μια γλώσσα προσωπική , «αναρχική» , ακόμα και εξαρθρωμένη . Κανένας άλλος ποιητής δεν χειρίστηκε το λόγο με τόση «ασέλγεια» . Γι' αυτό και η γραφή του είναι απολύτως αναγνωρίσιμη .

Όπως εύστοχα επεσήμανε ο Κώστας Στεργιόπουλος, η ανανέωση που έφερνε η ποίηση του Σκαρίμπα «δε βρίσκεται τόσο στην ανανέωση της μορφής όσο στην οπτική γωνία , στη διατάραξη των λογικών συνειρμών , στο φανταιζίστικο χρώμα, στο γκροτέσκο και την παραμόρφωση του πραγματικού , καθώς διχάζει την πραγματικότητα στο πραγματικό και το ως πραγματικό θεωρούμενο και διχάζεται και η ίδια . Σα να εμφανίζει μια φάρσα αντί για δράμα και δράμα αντί για φάρσα ή σάμπως να παίζει και με τα ίδια του τα αισθήματα, στηρίζοντας συχνά. το ποίημα σε υποθετικά. δεδομένα, ενώ πίσω απ'

το σαρκασμό , την ειρωνεία και τη μιμική του κλόουν ακούγεται ο μεσοπολεμικός συναισθηματισμός, όσος δεν πρόφτασε να γίνει κλαυσίγελως» . 16 Σ' αυτή την οπτική γωνία, την αλ-

16 . Στεργιόπουλος , ό .π . , 7 .

ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ 209

λόκοτη και λοξή , έγκειται και η «δύναμη έλξεως που , όσο κι αν προσπαθήσεις, είναι αδύνατο να της αντισταθείς» , την οποία επισημαίνει ο Αντρέας Καραντώνης, χαρακτηρίζοντας εύστοχα την ανοίκεια ματιά του Σκαρίμπα «μαεστρία του ενστικτώδους παραλόγου , που με τα χρόνια και το συγγραφικό "�- ' λ ' ' λ ' Γ ' λλ " ' " ' ' σου εμα , εγινε αυτο που ενε οι α οι μετιε , χωρις να πα-ψει να είναι και ζωντανή έκφραση μιας βαθύτερα εσωτερικής ζωής, συνταραγμένης, αξεδίψαστης, απροσάρμοστης, ονειροπόλας και παραισθητικής» . 17

Η μετρικορυθμική ανάλυση της ποίησης του Σκαρίμπα περιμένει τον συστηματικό μελετητή της . Αποτολμώντας μια ενδεικτική προσέγγιση της στιχουργικής του Σκαρίμπα , παρατηρούμε προκαταρκτικά ότι το ποίημα «Πρόλογος» επιτελεί προγραμματική λειτουργία, γεγονός που δικαιολογεί εξάλλου και την εμβληματική θέση που κατέχει στη συλλογή .ί1παvτες στίχοι . Αυτή η λειτουργία αφορά όχι μόνο το περιεχόμενο της ποίησής του αλλά και τη μορφή της, με την έννοια ότι τα βασικά χαρακτηριστικά της μορφής του ποιήματος αυτού ισχύουν λίγοπολύ για όλα τα ποιήματα του Σκαρίμπα, γεγονός που δείχνει μια συγκεκριμένη στιχουργική αντίληψη εκ μέρους του ποιητή .

Τα μετρικορυθμικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Σκα-ρίμπα μπορούν να συνοψισθούν ως εξής :

α) Μετρική μορφή κατά βάση παραδοσιακή , αλλά με αρκετές αποκλίσεις από τους καθιερωμένους κανόνες . β) Σχεδόν συστηματική (με πολύ λίγες εξαιρέσεις) διάταξη του ποιητικού κειμένου σε συμμετρικές τετράστιχες στροφές . γ) Σχεδόν συστηματική οξύτονη ή παροξύτονη ομοιοκαταληξία , ως επί το πλείστον πλούσια και πρωτότυπη .

17 . Α . Κοιροιντώνης, περ . Ραδιοτηλεόpαση, 1054. (9-15 Σεπτεμβρίου 1970) . [Βλ . τώροι χοιι στο βιβλίο Για τοv Σκαpίμπα, ό.π. , 194. . ]

210 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ ΕΛΗΤΡΙΑΣ

ο) Τολμηρός (έως και αδόκιμος) , αλλά. λειτουργικός διασκελισμός , στην υπηρεσία της ομοιοκαταληξίας αλλά. και της ειρωνείας . ε) Στίχοι επί το πλείστον οξuτονοι ή παροξuτονοι (πολu λίγοι προπαροξuτονοι) , λίγο-πολU ισοσUλλαβοι , με συμμετρική συνήθως κατανομή μέσα στα τετράστιχα · ρυθμοί μεσοτονικοί , αναπαιστικοί , όπως στον «Πρόλογο» , αλλά. επίσης (όπως σε πολλά. άλλα ποιήματα , και μάλλον συχνότερα) ιαμβικοί και τροχα"ίκοί . Οι αποκλίσεις του έχουν καβαφική στόφα : πολλαπλές φωνηεντικές συναντήσεις και ελεuθερη δυνατή εναλλαγή συνίζησης και χασμωδίας . στ) Δημιουργία επιμέρους ρυθμικών ενοτήτων στο εσωτερικό του στίχου . ζ) Περιορισμένη αναντιστοιχία μετρικής μορφής και ρυθμοί> του στίχου .

Η μάλλον παραδοσιακή μορφή και η χρήση ομοιοκαταληξίας οεν είναι , ασφαλώς, επαρκή τεκμήρια της παραδοσιακής ταυ-

' I λ ' ο λ' I τοτητας του ποιητικου ογου . ι αποκ ισεις των παραπανω χαρακτηριστικών από την κανονικότητα και η σuγχρονη αίσθηση στην επεξεργασία του θέματος , που μαρτυροuν κατακερματισμένο ψυχισμό , ειρωνική πρόσληψη του κόσμου και ανατρεπτική στάση απέναντι σε ό ,τι συνιστά. αυτό που καταχρηστικά. ονομάζουμε πραγματικότητα , είναι ασφαλέστερα κριτήρια για την προσέγγιση της νεωτερικότητας του Σκαρίμπα. Εξάλλου , ό ,τι δημιουργεί την ιδιοτυπία του uφους του οεν έγκειται στα παραπάνω βασικά. χαρακτηριστικά. της στιχουργίας του , αλλά. σε ouo άλλες καθοριστικές παραμέτρους , στενά. συνδεδεμένες μεταξu τους :

α) Στην ειρωνική επεξεργασία θεμάτων που είτε αποτελοuν κοινοuς λογοτεχνικοuς τόπους του Μεσοπολέμου είτε

ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ 2 1 1

προέρχονται από το ευρωπα·ίκό λογοτεχνικό εργαστήριο , όπως το προσλάμβανε ο ποιητής κυρίως μέσα από τον Τύπο της εποχής. 18

β) Στη συμπεριφορά του απέναντι στη γλώσσα, η οποία υπαγορεύεται από την προηγούμενη παράμετρο: συναρ

μογή λέξεων από 8ιάφορα γλωσσικά επίπε8α με στόχο την ειρωνεία , παραποίηση της φωνολογίας , της μορφολογίας και της σύνταξης. Ο Σκαρίμπας συστηματικά και προ-

' I I 'λ γραμματικα αντιτασσεται «στον ειρμο , στην επιμε εια και ' ξ λ ' θ I ' 'λ I I

στην τα η» του ογου , κατορ ωνοντας, παρ ο α αυτα , η ίσως χάρη σ' αυτή την αντίσταση, να απο8ώσει και τις πιο λεπτές αποχρώσεις του νοήματος. 19

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια από τις βασικότερες έγνοιες του Σκαρίμπα όσον αφορά την πρόζα του (πολύ περισσότερο τον

18 . Καθώς το λογοτεχνικό σύμπαν του Σκαρίμπα είναι ενιαίο , γεγονός που και ο ί8ιος επεσήμανε σuχνά, αλλά και απέ8ειξε μέσα από τη 8ια8οχική επεξεργασία των ί8ιων θεμάτων (για τη 8ημιουργία άλλοτε ενός ποιήματος, άλλοτε ενός 8ιηγήματος ή μυθιστορήματος ή θεατρικού έργου ) , καθίσταται πολύτιμη για τον μελετητή όχι μόνο της πεζογραφίας αλλά και του ποιητικού του έργου η σuγκριτολογική «ανίχνευση των πηγών της πεζογραφίας» του από τον Συμεών Σταμπουλού (Συμεών Γρ. Σταμπουλού , Πηyές της πεζογραφίας τοu Γιάvvη Σκαρίμπα, Σύλλογος προς Διά8οσιν Ωφελίμων Βιβλίων , Αθήναι 2006) .

19 . Όπως ο ί8ιος ο συγγραφέας το 8ιατύπωσε με τον μονα8ικό του τρόπο , σε ένα αποκαλυπτικό για το ύφος του κείμενο με τίτλο «Περί τέχνη - υπό κλίμακα . Στον αναγνώστη - 8υο λόγια» : «Στην τέχνη (και περίπου παντού) 8εν είναι μόνο το τι έχεις να πεις, μα και το πώς θα το εκφράσεις . Τι 8ηλα8ή ; Θ' αρα8ιάσεις τις λέξεις σου , τα νοήματά σου , το λόγο, με ειρμό , μ' επιμέλεια, με τάξη - κι αυτό είναι ; » (Σούλα Παπαγεωργοπούλου-Ιωαννί8η , Αvέκδοτα και αθησαύριστα κείμεvα τοu Γιάvvη Σκαρίμπα, Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Χαλκί8ας, Χαλκί8α 1995 , 260) .

2 1 2 Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

ποιητικό του λόγο) είναι ο ρυθμός . Όταν ο Σεφέρης ονομάζει «τζαζ του Ευρίποω>20 τον ρυθμό της πρόζας του Σκαρίμπα. στο μυθιστόρημα. Το Βατεpλώ δυο yελοίωv ( 1959) , ασφαλώς εντοπίζει ένα. βασικό κλειδί της σκα.ριμπικής γ λώσσα.ς, το οποίο είχαν ήοη παρατηρήσει, με λιγότερη ίσως ακριβολογία., οι περισσότεροι κριτικοί της πεζογραφίας του . Παράλληλα., ένας από τους οξυδερκέστερους κριτικούς του Μεσοπολέμου , ο Πέτρος Σπα.νοωνίοης, κρίνοντας την πρώτη ποιητική συλλογή του Σκαρίμπα., παρατηρεί ότι «Ο ποιητής Σκαρίμπας δεσμεύεται εξ ολοκλήρου από τον πεζογράφο και ο πεζογράφος προεκτείνεται στα. ποιήματα. εις πείσμα. των στίχων» . Όπως εξηγεί ο Σπα.νοωνίοης, αυτό σημαίνει κατ' ουσίαν ότι «στο Οvλαλούμ πρόκειται για. μια. στιχουργημένη σκα.ριμπική πεζογραφία., όπου τα. πράγματα. μάς εμφανίζονται μέσ' από το πρίσμα. του λ ο ξ ο ύ και του α. λ λ ό κ ο τ ο υ πίσω από τα. οποία. κρύβεται μια. θλιμμένη ψυχή» .21 Αυτό «το πρίσμα. του λοξού και του αλλόκοτου» , σε συνδυασμό με την «ειρωνική αλλά και χαριτωμένη» , όπως τη χαρακτηρίζει , γλώσσα. οδηγεί τον Μανόλη Αναγνωστάκη να. χαρακτηρίσει τον Σκαρίμπα. «φα.ντα.ιζίστ» , με τη οιαφορά ότι «Οεν μα.θήτεψε, ασφαλώς, συνειδητά στους φα.ντα.ι-ζ, Δ " ' " Δ ' '� � , Τ ιστ. εν επηρεα.στηκε . εν πηγε ο ιοιος προς το ιοιωμα. . ο ανέσυρε από μέσα. του σαν φυσικό καρπό της ιδιοτυπίας του και της λοξής του ματιάς και του έδωσε προσωπικές οια.στάσεις» .22

Αναμφίβολα. , ο ρυθμός της ποίησης του Σκαρίμπα. ευθύνεται για. πολλές γλωσσικές παραβιάσεις και η «λοξή και αλλόκοτη» ματιά του για. τον τρόπο με τον οποίο προσοικειώ-

20 . Γ . Π. Σαββ(οης , «Γιώργος Σεφέρης-Γιάννης Σχαρ(μπας : Μια άγνωστη σχέση» , Βήμα της Κυριακής, 27 .9 .87 .

21 . Σπανοωνίοης , ό .π . , 341 [134] . 22 . Αναγνωστάκης, ό .π . , 148 [217] .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ ΕΛΗΤΡΙΑΣ 213

νεται δεδομένα θεματικά μοτίβα . Παραδείγματος χάριν , ας εξετάσουμε πολύ συνοπτικά πώς ανιχνεύονται οι δύο παράμετροι , για τις οποίες έγινε λόγος παραπάνω, σε ένα διάσημο ποίημα του Σκαρίμπα , από τα πιο «παραδοσιακά» , με στόχο να δείξουμε ότι ακόμη και εκεί η σφραγίδα του ανεπανάληπτου είναι κυρίαρχη :

ΦΙΓΙΕΤΤΑ Γ. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΎ'

Περίεργη χι ιδανική , έτσι που έλεγες πως ποιος ξέρει από ποιου βιβλίου σελίδα έχει ξεφύγει , ήρθε σαν άξαφνη εποχή , χι ακόμα ήρθε καθώς η μέθη του έαρος έρχεται με τ' άνθινά της ρίγη .

Της φούστας της παίζοντας χει το βαλς το ποθεινό ο αγέρας, της φανέρωνε χι ένα ποδάρι ονείρου , χι αυτή -μ' εχειόν τον μέλανο στο όμμα πούχε ουρανόδιάβηχ' υψώντας μια πτυχή του θείου της ποδογύρου .

Κι έφυγε - αχ! Ποιος ξέρει πού της φούστας της , αριά , τον γύρο υψώνει και πατεί -Κυρία της Νύχτας πρώτηκαι μόνο αφήκε δω χι εκεί , σαν μια σειρά χεριά ,

I I I I ) I τα φωτεινα των ταχουνιων της χναρια μεσ στα σχοτη . . .

Μια πρώτη εκδοχή του ποιήματος , σε μορφή πεζοτράγουδου, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ευβοϊκός Κήpuξ23 με το ψευδώνυμο «Μαριάμπας» (βλ . πραγματολογικά σχόλια στις Σημειώσεις του παρόντος τόμου) . Το ποίημα αφορά τον πρόωρο θάνατο της Χαλχιδαίας ηγερίας Φιγιέττας, η οποία, μεταμορ-

23. Ευβοϊχός Κήpυξ, 1 1 ( 10 . 12 . 1934 ) .

2 1 4 ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

φωνόμενη , αναδύεται κάθε τόσο στο έργο τοu Σκαρίμπα μέσα από ένα κλίμα ρομαντικής μελαγχολίας και γλuκιάς εγκαρτέρησης, ενσαρκώνοντας τον κοινό τόπο της μεσοπολεμικής γuναίκας-οπτασίας . Η λογοτεχνική διαχείριση της Φιγιέττας από τον Σκαρίμπα αποτελεί ένα καλό δείγμα τοu τρόποu με τον οποίο ο σuγγραφέας ενσωμάτωνε την πραγματικότητα στη φαντασία και , αντίστροφα, γείωνε τη φαντασία στην πραγματικότητα . Η νεκρολογία της Φιγιέττας αποτελεί το πέμπτο μέρος -ελαφρώς διαφοροποιημένο- ενός επταμερούς λuρικού πεζού σuνθέματος , ποu ο Σκαρίμπας είχε δημοσιεύσει στο περιοδικό Κυκλάδες τέσσερα χρόνια νωρίτερα, το 1930 .24 Δύο χρόνια αργότερα, γεννήθηκε το παραπάνω ποίημα, το οποίο έχει πράγματι παραδοσιακή μορφή (σuστηματική εναλλαγή δεκαπεντασύλλαβων και δεκαεξασύλλαβων στίχων με ή χωρίς τομή , ζεuγαρωτή ομοιοκαταληξία) , αλλά, σuγχρόνως, και κάποια χαρακτηριστικά ιδιαίτερα τολμηρά για την εποχή : π.χ. , οι ανοίκειοι διασκελισμοί στοuς στίχοuς 1 και 3 , οι οποίοι δημιοuργούν ένα εξαιρετικά δραστικό λuγμικό τσάκισμα, απόρροια τοu πένθοuς ποu εμποδίζει την απρόσκοπτη περιγραφή της εκλιπούσης ηρωίδας . Επιπλέον , στην περίπτωση τοu δεύτεροu διασκελισμού , προβάλλει έντονα η απροσδόκητη και εκκεντρική φράση «μέθη τοu έαρος» -καθαρεύοuσα ασύμβατη με την προφορικότητα τοu λόγοu στο ποίημα- , η οποία επιτονίζει την ιδιαιτερότητα και το «άχρονο» της ηρωίδας στην οποία αναφέρεται . Η «μέθη τοu έαρος» γίνεται έτσι δραστική μετωνuμία της Φιγιέττας, η οποία έχει περάσει πια στον κόσμο της σκιάς , ανάερη λόγω της χασμωδίας και ερωτική λόγω τοu uγρού σuμφώνοu · και όπως η σχέση της πραγματικής «ιδανικής» ηρωίδας

24 . «Οι σφυγμοί της σιγής μου » , Κυκλάδες, 7 ( 1 . 12 . 1930) 74-77 (Κοχόλης, ό .π . , 91-101 ) .

ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ ΕΛΗΤΡΙΑΣ 215

με το γήινο περιβάλλον της ήταν α.ντιθετική , έτσι οια.μορφώνετα.ι και η σχέση της ποιητικής της ενσάρκωσης με το γλωσσικό της περιβάλλον .25 Αλλά τα. τολμηρά χαρακτηριστικά είναι πολύ περισσότερα. : η ειρωνική σύζευξη λέξεων από οια.φορετικά επίπεοα. λόγου στη φράση «ποΟάρι ονείρου» · η χάριν του ρυθμού γραμματική παραβίαση «υψώντα.ς» αντί «υψώνοντας» και ο παρατονισμός «μέλανος» αντί μελανός το τολ

μηρό υπερβατό στο στίχο 7 , που συζευγνύει τη λέξη «μέλα.-λ lξ I I ' I λ lξ νος» με τη ε η «ομμα.» περισσοτερο α.π οσο με τη ε η «ου-

ρανό» , την οποία. προσοιορίζει · η ειρωνική αξιοποίηση των καβαφικών «Κεριών»26 στην παρομοίωση των στίχων 1 1 και 12 , που οίνει στο εσωστρεφές καβαφικό πένθος ερωτική οιάστα.ση. Πέρα. από το γεγονός ότι η ανήσυχη ποιητική συνείοηση του Σκαρίμπα. οια.φα.ίνετα.ι και στην αλλεπάλληλη μορφική επεξερ-

25 . Η σύζευξη καθαρεύουσας -την οποία ο Σκαρίμπας 8εν εκτιμούσεκαι της 8ημοτιχής γίνεται με πολλή 8εξιοτεχνία και ποτέ 8ίχως στόχο . Δεν είναι της ώρας η επισήμανση των λειτουργιών της, αλλά οπωσ8ήποτε είναι χρήσιμη η παράθεση της άποψης του ί8ιου του συγγραφέα , ο οποίος στο παραπάνω κείμενό του περί ύφους γράφει , μεταξύ άλλων : «Η γλώσσα μας η 8ημοτιχή (γιατί περί καθαρεύουσας 8εν μπορεί να γίνεται λόγος) είναι μεν πλούσια, είναι όμως και νεια . [. .. ] Αν τώρα προστέσεις σ' αυτά [τις 8υσχολίες του ύφους] και τις αναντικατάστατες λέξεις καθαρευουσιάνικες "μονομερείς" ή "στριφνές" έχεις τις 8υσχολίες στο όλο τους . Και αναντικατάστατες λέγοντας, εννοώ πιο πολλά : α) αναντικατάστατες αυτές καθαυτές β) ελλείψει , στη Δημοτική , από αντίστοιχες, και γ) τους "χαθαρευουσιανισμούς" της ανάγχης . 'Ετσι φτάνεις μια χαρά μπρος στο 8ίλημμα : τι απ' τα 8υο ; Να προτιμήσεις σε θυσία της φόρμας σου , μια λέξη της 8ημοτιχής και χαλά, ή να "χαθαρευουσιανίσεις" χειθά σώζοντάς τη απ' το χάρο ; » (Σκαρίμπας, «Περί τέχνη - υπό κλίμακα . Στον αναγνώστη - 8υο λόγια» , ό .π . , 261 -262 ) .

26 . Κ . Π . Καβάφη, Ποιψατα Α ' (1896-1918) , φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββί8ης, 'Ιχαρος , Αθήνα 1978, 97 .

2 1 6 ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ Τ Η Σ Ε Π Ι Μ ΕΛΗτΡΙΑΣ

γασία τοu ποιήματος στις διαδοχικές δημοσιεύσεις τοu , η μοναδικότητα τοu ύφοuς τοu προκύπτει από τα χαρακτηριστικά

I I I I ) I ποu ανεφερα παραπανω και οχι απο το κατ επιφασιν «παρα-δοσιακό» τοu ένδuμα . Σας προτείνω να αναγνώσετε με ανάλογο τρόπο τα λιγότερο «παραδοσιακά» ποιήματα των επόμενων σuλλογών (π.χ. «Εαuτούληδες» , <Πο πλοίο» , «Τρελός ;» , «Το Μαριώ» , «Βο'ίδάγγελος δεύτερος» , «Η επίσκεψις» ή το «ακραίο» , όσον αφορά την εξάρθρωση τοu λόγοu , κατά την εύστοχη επισήμανση τοu Κοκόλη ,27 ποίημα «Αγγέλω» , όποu η ποιητική ιδιοπροσωπία τοu Σκαρίμπα είναι πολύ εντονότερη) .

Αλλά ποια είναι η ιδιαιτερότητα τοu Σκαρίμπα όσον αφορά τη θεματική επεξεργασία της ποιητικής πρώτης ύλης; Εξετάζοντας σuστηματικά την ποίηση των κuριότερων εκπροσώπων τοu μετασuμβολισμού (ή νεοσuμβολισμού ή νεορομαντισμού) , στοuς οποίοuς εντάσσει και τον Σκαρίμπα (μαζί με τοuς Τέλλο Άγρα, Ρώμο Φιλύρα, Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, Μαρία Πολuδούρη , Κώστα Οuράνη και Κ . Γ . Καρuωτάκη) , η Έλλη Φιλοκύπροu παρατηρεί εύστοχα ότι οι ποιητές αuτοί , «άδοξοι και αuτοκαταστροφικοί » , «κομίζοuν στην ελληνική ποίηση την αίσθηση τοu ακατόρθωτοu και τοu ατελέσφοροu, την έλλειψη αuτάρκειας» , δημιοuργώντας «μια ποιητική άβολη, επώδuνη , νεωτερική» .28

Έχω την αίσθηση ότι η αξία τοu λιγότεροu αuτοκαταστροφικού , χάρη στον αuτοσαρκασμό τοu , Σκαρίμπα έγκειται ίσως όχι τόσο στα σημεία επαφής με τοuς σuγκαιρινούς τοu (σύγκροuση με τον κοινωνικό περίγuρο, αιώρηση μεταξύ ονείροu και πραγματικότητας, απογοήτεuση λόγω της αναποτελεσματικής φύσης τοu λόγοu και τοu ρuθμού) , όσο στην κατεξοχήν ειδοποιό διαφορά

27. Κοχόλης, ό .π. , 151 . 28. Φιλοχύπρου , ό .π . , 271 -272 .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ 2 1 7

της ποιητικής του : την ειρωνεία .29 Μοναδικός «μαιτρ του φάλτσου» , ο αιρετικός Χαλκιδαίος εκφράζει τη συγκρουσιακή σχέση του με την πραγματικότητα, εξωτερική και εσωτερική , συμπεριλαμβανομένου του ποιητικού του λόγου , και συνάμα ξεπερ-

' � ' t � ' ' ' λ ' Α ' ναει τα αοιε-,οοα του με ενα «φα τσο» : το εργο του . ρκει να συγκρίνει κανείς τα παρόμοιας θεματικής ποιήματα, όπου εκφράζεται η ίδια αίσθηση αλλοτρίωσης και αποξένωσης του ποιητικού εγώ, «Κριτική» (1919)30 του Καρυωτάκη (με τον οποίο συγγενεύει περισσότερο από όσο οι άλλοι και βαθύτερα απ' όσο με τους άλλους ο Σκαρίμπας)31 με την αυτοπαρωδία του ποιήματος ποιητικής «Εαυτούληδες» ,32 το οποίο δημοσιεύτηκε το 1938 με τίτλο «Φάλτσα εμβατήρια» . Δίχως να χάνει το τραγικό του έρμα, ο θρηνητικός τόνος του πρώτου μεταλλάσσεται

� ' λ ' ' στο οευτερο σε υτρωτικο αυτοσαρκασμο . Στη μελέτη του «Μεταμορφώσεις καραβιού» , ο Ν . Δ . Τρι

ανταφυλλόπουλος, συγκρίνοντας το ποίημα του Μιχ. Στασινόπουλου «Το καράβι» με το ποίημα του Σκαρίμπα «Το βαπόρι» (το οποίο δηλώνει απερίφραστα πως προτιμά) , παρατηρεί : «ο Σκαρίμπας ήταν σπουδαίος κλέφτης και μαγικός μεταποιητής των κλοπιμαίων και δεν χρειάζεται παρά να σημει-

29. Πρβλ. Κατερίνα Κωστίου, Η ποιητική της αvατpοπής. Σάτφα, ειpωvεία, παpωδία, χιούμοp στο πεζογραφικό έpγο του Γιάvvη Σκαpίμπα, μέρος Γ ' , ανέκδοτη διδακτορική διατριβή , Θεσσαλονίκη 1995 .

30. Κ . Γ . Καρυωτάκης, Τα Ποιήματα (1913-1928) , φιλολογική επιμέλεια Γ. Π. Σαββίδης , Αθήνα, Νεφέλη , 1992 , 127 .

31 . Φιλοκuπρου , ό .π . , 193 . 32 . Βλ . την πειστικότατη προσέγγιση του ποιήματος μέσα από την

οπτική της ειρωνείας στην εργασία της Ιωάννας Ναοuμ, <Πο μακρό (ρομαντικό) χέρι του Καραγκιόζη : αρλεκίνοι , νευρόσπαστα, χαρτονόμουτρα στο συρτό χορό του Σκαρίμπα» , Πpακτικά Α ' Παvελλήvιοu Σuvεδp{ou για τοv Γιάvvη Σκαpίμπα (Χαλκίδα , 1 1 - 13 Νοεμβρίου 2005) , φιλολογική επιμέλεια Κατερίνα Κωστίου , Διάμετρος, Χαλκίδα 2007 , 255-270 .

218 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ ΕΛΗΤΡΙΑΣ

ώσω ελάχιστα ονόματα κλεμμένων : Χάμσουν , Μωμ, Πόε από τους ξένους , Φιλύρας και Καρυωτάκης από τους δικούς μας» .33 Σχολιάζοντας το ίδιο μοτίβο του φανταστικού πλοίου στο έργο του Σκαρίμπα, ο Συμεών Σταμπουλού παρατηρεί ότι η καταγωγή του μοτίβου ανάγεται στο ρομαντισμό και «η εικόνα του " λ I I , Κ.η Η Ε I θ ' π οιου τερατος στον ut amsun» . πισης, παρα ετει πα-ράλληλες εμφανίσεις αυτού του επίμονου στον κόσμο του Σκα-' λ I I I Ι Ι

ριμπα ογοτεχνικου τοπου και σε ποιηματα, τα οποια, σuμ-φωνα με πειστικά τεκμήρια που κομίζει από το Αρχείο Σκαρίμπα, γνώριζε ο συγγραφέας : τα ποιήματα του Jean Richepin «Effet de lune» , του Κ. Καρθαίου «Στο σιγαλό λιμάνι» , του Χ. Μπαμπίλη <Πο καράβι» , του Joan de Baπos «Το γέρικο καράβι» , σε μετάφραση του Κλ. Παράσχου, του Stephane Mallaπne «θαλασσινή αύρα» και του Franςois Coppee «Αιώνια» , τα δύο τελευταία σε μετάφραση του φίλου του Σκαρίμπα Γ . Σημηριώτη .34 Παρά την αδιαμφισβήτητη ύπαρξη ολόκληρου στόλου στους παραπάνω ποιητές, πρέπει να σημειωθεί ότι το μοτίβο «των γιάλινων πανιών» , για το οποίο ο Τριανταφυλλόπουλος πιθανολογεί επίδραση από Γάλλο ή γαλλόφωνο ποιητή ,35 δεν απαντά σε κανένα από τα παραπάνω ποιήματα36 και , κυρίως, πουθενά δεν υπάρχει η ταύτιση του πλοίου με το ίδιο το συγγραφικό εγώ ή με βιβλίο , άρα με τον ποιητικό

33. Τριανταφuλλόποuλος 1987, 53-54 . 34 . Σταμποuλού , ό .π . , 266-268 . 35 . Ν. Δ . Τριανταφuλλόποuλος, «Σημειώσεις στον Σκαρίμπα, β ' . Κα

τακρήμνιση» , Μvήμη Σταμάτη Καρατζά, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Επιστημονική Επετηρίδα Φιλοσοφικής Σχολής , ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 1990 , 276 .

36. Η εικόνα της βάρκας τοu Κnut Hamsun, ποu είχε πανί «από ανοιχτό γαλάζιο μεταξωτό» , είναι πολύ μακριά ως εικόνα αλλά και ως ποιητική αίσθηση από τα σκαριμπικά «γuάλινα πανιά» (Σταμποuλού, ό .π. , 266) .

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ 2 1 9

λόγο , μεταφορά καβαφική , που απαντά στο ποίημα «Η επί

σκεψις» .37 Ενδεχομένως, η μόνη παράλληλη νύξη υπάρχει στο ποίημα του Στασινόπουλου, στο τελευταίο δίστιχο : «κι ακόμη δε χωρίζω αν ήταν I ένα καράβι ή μια ιστοpία» [η πλαγιογρά

φηση δική μου] .38 Το θέμα απαιτεί συστηματική διερεύνηση . Πάντως, όπως γίνεται εμφανές από τα παραπάνω ποιήματα που παραθέτει ο Σταμπουλού , πέρα από τις επιμέρους ομοιότητες (φυγή, ακυβέρνητο και μυστηριώδες , πένθιμο και από-

' ) � I I I κοσμο κ .α . , οι απροσuοκητες και ευρηματικες παρομοιωσεις

I Σ I � I I I � και μεταφορες του καριμπα οεν εχουν καμια ουσιαστικη , ση-λαδή αισθητική , σχέση με τα αντίστοιχα σχήματα λόγου των άλλων ποιητών .39 Και, κυρίως, παρά το κοινό θέμα και την ομοιότητα των μοτίβων , τίποτε δεν θυμίζει την ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα και το νεωτερικό ύφος του Σκαρίμπα .

37 . Βλ. το πεζό ποίημα «Τα πλοία» , Γ. Π . Σαββίδης, <<'Εξι νέα ποιήματα του Κ. Φ. Καβάφη » , Τεύχη ΕΑΙΑ , 1 ( 1998) 15 - 16 · βλ. και Άννα Κατσιγιάννη , «Πτυχές του καβαφικού μοντερνισμού : τα "αποσιωπημένα" πεζά ποιήματα» , Σύyχpιση 9 ( 1998) 95-97 .

38. Μιχ. Δ. Στασινόπουλου , Ποιήuατα - Δυο Εποχές, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» , Αθήνα χ.χ. , 33 .

39. Αρκεί να συγκρίνει κανείς τα σχαριμπιχά αποσπάσματα «καράβι με γυάλινα πανιά» , «μέσα στην αχλύ του -όργιο- το βαπόρι » , «νάτο το βαπόρι-όρνιο-νάτο» , <ψουχτερό και δόλιο» , «που ρεύεται και αλυχτά μέσ' στην αχλύ του» , «ύαινα τυφλή μέσ' στο σκοτάδι » , «φωταγωγημένο πάθος» , «πυρχα'ίά μέσ' στη νύχτα» , «πλοίο-στοιχειό που πετούσε» -και άλλα πολλά που θα μπορούσε να παραθέσει κανείς με μια συστηματική αποδελτίωση- με τα ακόλουθα : «μαύρα σιωπηλά τέρατα» (Hamsun) , «περήφανο καράβι » , «αγέρωχο , μεγάλο και μοναχό» , «αλλόκοτο καράβι , ξένο και κρύο και στοιχειωμένο» , «βουβό, συλλογισμένο» (Στασινόπουλος) , «βάρκα χωρίς κουπιά, χωρίς πανιά και ξάρτια I όπου όλοι νεκροί κείτονται χ' οι ναύτες χι' ο πιλότος» (R ichepin ) , «ω πλοίο που κουνάς στην αύρα τ' άρμενά σου , I σήκω για μιαν εξωτική φυγή στην άγχυρά σου ! . . . » (Mallarrne) .

220 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ

Μια υποκατηγορία του ίδιου μοτίβου , το πλοίο-φέρετρο, επισημαίνει , ανάμεσα σε άλλα, η Χριστίνα Ντουνιά στο «Σπασμένο καράβι» του Σκαρίμπα, ανιχνεύοντας «το μοτίβο του καραβιού και της φυγής, που με τη διαμεσολάβηση του Baudelaire πέρασε στους νεορομαντικούς του Μεσοπολέμου» . Αλλά, διερευνώντας την αναμφισβήτητη επιρροή του Poe στο έργο του Σκαρίμπα, και με αφορμή το ποίημα που κλείνει τη συλλογή

Α / / ' λ Α I I I των παvτωv στιχωv με τιτ ο « υτο - ναι . » , ευστοχα η με-λετήτρια παρατηρεί ότι «το γοητευτικό παράδοξο του Σκαρίμπα αναδύεται τελικά μέσα από τη δική του Χαλκίδα» .40

Παρά την κοινή μυθολογία, στοιχεία της οποίας συγκροτούν το έργο λίγο-πολύ όλων των συγγραφέων μιας εποχής, άλλα καινοφανή και άλλα κληρονομημένα από παλαιότερες εποχές και μεταμορφωμένα, είναι ο τρόπος με τον οποίο μεταποιείται αυτή η μυθολογία μέσα από τη δαιμονική ιδιοφυ·tα του Σκαρίμπα και , κυρίως, η «ιδιοτροπία» της ειρωνικής γλώσσας του , που σφραγίζουν το ύφος του . Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Σκαρίμπας, αιρετικός και ιδιόρρυθμος (με την κυριολεκτική σημασία του όρου) , απέδωσε με τον πιο δραστικό τρόπο τη σπασμωδικότητα και τη διάλυση της ταυτότητας του μεσοπολεμικού ανθρώπου και της αισθητικής του · και , «περισσεύοντας» , σαν εκείνον τον καρυωτακικό «Μιχαλιό» , παραμένει πάντα επίκαιρα και τελεσίδικα μοναδικός .

Όπως εξηγώ και στον Πρόλογο , η παρούσα χρηστική έκδοση των Απάvτωv στίχων 1936-1970, προορισμένη να συντροφεύσει το CD του Διονύση Τσακνή, δεν αντικαθιστά τη φιλολο-

40. Χριστίνα Ντουνιά, «Απηχήσεις του Ε . Α. Πόε στο έργο του Γιάννη Σκαρίμπα» , Πpαχτιχά Α ' Πανελλήνιου Σuvεδpίοu yια τοv Γιάvvη Σχαpίμπα, ό .π . , 252-254.

ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι ΜΕΛΗΤΡΙΑΣ 221

γική έκδοση που ετοιμάζω εδώ και καιρό , η οποία θα περιλάβει όλα τα ποιήματα του Σκαρίμπα . Τα ογδόντα πέντε ποιήματα αυτού του βιβλίου δημοσιεύονται όπως απαντούν στους Άπαvτες στίχους 1936-1970 ( 1970) με εξαίρεση τα ποιήματα «0 γλάρος» και «Το ζήτημα» , που αναδημοσιεύονται από τη δεύτερη έκδοση της συλλογής Ουλαλούμ ( 1975) . 41 Κρίθηκε σκόπιμο να περιληφθούν τα εξώφυλλα των ποιητικών συλλογών , οι ημερομηνίες των προγενέστερων της συγκεντρωτικής έκδοσης δημοσιεύσεων , είτε στον Τύπο είτε στις τρεις ποιητικές συλλογές που εξέδωσε ο Σκαρίμπας , των οποίων τα εβδομήντα Ούο ποιήματα , με την προσθήκη από τον συγγραφέα άλλων δεκατριών , στεγάστηκαν στη συγκεντρωτική έκδοση και στη δεύτερη έκδοση της συλλογής Ουλαλούμ .42 Αντίθετα , θεωρήθηκε περιττό , προκειμένου για μια χρηστική έκδοση, να σημειωθούν οι παραλλαγές των διαδοχικών δημοσιεύσεων , οι οποίες ασφαλώς θα βρουν τη θέση τους στη φιλολογική έκδοση του ποιητικού του έργου . Στην παρούσα έκδοση υιοθετείται η ορθογραφία και η στίξη του Σκαρίμπα, καθώς αποτελούν βασικά στοιχεία του ύφους του . Διορθώνονται σιωπηρά μό-

4 1 . Το πρώτο δημοσιεύτηκε στην πρώτη έκδοση της συλλογής Οuλαλούμ ( 1936) και στη συγκεντρωτική έκδοση των Απάντων στίχων με τίτλο <<Εχω δουλειά» και δίχως το τελευταίο τετράστιχο . Σε προσωπικό του αντίτυπο των Απάντων στίχων, που απόκειται στο ΕΛΙΑ , ο Σκαρίμπας είχε ήδη αλλάξει τον τίτλο και προσθέσει το τελευταίο τετράστιχο . Το δεύτερο ποίημα αποτελεί προσθήκη στη δεύτερη έκδοση της συλλογής Οuλαλούμ ( 1975 ) .

42 . Β λ . τη Βιβλιογραφική περιγραφή των ποιητικών συλλογών του Σκαρίμπα (εδώ, σ. 224-228) . Στην περίπτωση που ορισμένα ποιήματα δεν περιλήφθηκαν στην πρώτη έκδοση των συλλογών Βοϊδάyyελοι και Οuλαλούμ αλλά στη δεύτερη , στις Σημειώσεις υπάρχει παραπομπή στη συλλογή Άπαντες στίχοι , εφόσον περιλαμβάνονται , και στη δεύτερη έκδοση των παραπάνω συλλογών .

222 ΣΗΜΕ ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ ΕΛΗΤΡΙΑΣ

νον τα προφανή ορθογραφικά ή τυπογραφικά λάθη . Ακολουθούν Γλωσσάριο και Σημειώσεις, στις οποίες περιλαμβάνονται πραγματολογικά και ερμηνευτικά σχόλια , όπου κρίνεται απαραίτητο . Έπονται Βιβλιογραφική περιγραφή των ποιητικών συλλογών , Ευρετήριο τίτλων , Ευρετήριο πρώτων στίχων , Ευρετήριο προσώπων και Ευρετήριο περιοδικών και εφημερίδων .

Θέλω να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στη μεταπτυχιακή μου φοιτήτρια Μαρίνα Χριστοδούλου, η οποία με κέφι συνέβαλε στην έρευνα του Αρχείου Σκαρίμπα. Ελπίζω πως η διδακτορική διατριβή της για το ποιητικό έργο του Σκαρίμπα θα καλύψει προσφυώς το κενό που επισημάνθηκε παραπάνω. Επίσης, ευχαριστώ για το άγρυπνο ενδιαφέρον της την υποψήφια διδάκτορα Ελένη Κόλλια, της οποίας η διατριβή για τη γλώσσα του Σκαρίμπα θα συμβάλει κατά πολύ στο ξεκλείδωμα του ύφους του .

Ακόμη , νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω κάποιους φίλους ή συναδέλφους με τους οποίους μοιραστήκαμε (ή ακόμη μοιραζόμαστε) τη σαγήνη του δαιμόνιου Χαλκιδαίου : πρώτα, τον Ξενοφώντα Κοκόλη των φοιτητικών μου χρόνων για τον αμείωτο ενθουσιασμό με τον οποίο πάντα περιέβαλλε το έργο του Σκαρίμπα · τον Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλο για την ενθάρρυνσή του να εκδώσω το έργο του Σκαρίμπα, σε μια εποχή που εύλογα υπερίσχυε ο δισταγμός, και , φυσικά, για τις ευεργετικές «Σημειώσεις στον Σκαρίμπα» ή τις κατά καιρούς γλωσσικές παρατηρήσεις του · τον Στέλιο Γούτη , που πολύ νωρίς συμμερίστηκε την προσήλωσή μου στον Σκαρίμπα και μου παραχώρησε το προσωπικό του αρχείο · τον Συμεών Σταμπουλού , που φώτισε πολλές σκοτεινές πλευρές του έργου του Σκαρίμπα με επιμονή και ευαισθησία · τη Σού λα Παπαγεωργοπούλου-Ιωαννίδη για τον ερευνητικό της μόχθο .

Όσον αφορά την παρούσα έκδοση ευχαριστώ θερμά τον Χρήστο Παπάζογλου για τη «μετρικορυθμική» βοήθειά του ·

Σ Η Μ Ε ΙΩΜΑ ΤΗΣ Ε Π Ι Μ ΕΛΗΤΡΙΑΣ 223

τη Λίζυ Τσιριμώκου για την ιδιαιτερότητα της ματιάς της τον Λάμπρο Βαρελά για τη βιβλιογραφική του συμβολή με κάποιες δυσπρόσιτες πρώτες δημοσιεύσεις τον Vicente Fernandez Gonzalez για τη συμβολή του στο Γλωσσάριο · τη Χριστίνα Τούτουνα για την πάντα ποιοτική τυπογραφική επιμέλειά της την Άννα Κατσιγιάννη και τον Νίκο Φαλαγκά για την προσεκτική τους ανάγνωση .

Είναι αυτονόητο ότι τυχόν λάθη ή παραλείψεις βαραίνουν αποκλειστικά εμένα . Δεδομένης της συστηματικής τάσης του Σκαρίμπα να μεταμορφώνει και να μεταμφιέζει τα πράγματα και τις λέξεις, σε μερικές περιπτώσεις στάθηκε αδύνατον να ταυτίσω ή να ερμηνεύσω κάποιες λέξεις ή να διευκρινίσω κάποια πραγματολογικά στοιχεία , αν και εξάντλησα , φοβάμαι , όχι μόνον την ερευνητική μου δυναμική αλλά και τις δυνατότητες της φαντασίας μου , δίχως την οποία είναι αδύνατον να προσεγγίσει κανείς τον αιρετικό Χαλκιδαίο . Μια τέτοια περίπτωση είναι το ποίημα «Πώς γελάμε στο Χάρλεμ» , όπου οι αφρικανικές λέξεις δεν στάθηκε πάντα δυνατό να ταυτιστούν . Η περιδιάβαση στα περιοδικά και τις εφημερίδες του Μεσοπολέμου , από όπου αντλούσε συχνά υλικό ο Σκαρίμπας, είναι πολU πιθανό ότι θα δώσει απάντηση σε ό ,τι παραμένει σκοτεινό ή γριφώδες . Ασφαλώς θα είμαι ευγνώμων σε όποιον ρίξει έστω και λίγο φως σε ό ,τι άφησα στο σκοτάδι .

Τέλος, ευχαριστώ από καρδιάς τον Διονύση Τσακνή για το μεταδοτικό κέφι του , τον σκαριμπικό ενθουσιασμό του και την αναγνωστική του ευαισθησία και τόλμη , έκτυπες στη μουσική μεταγραφή των ποιημάτων του βάρδου της Χαλκίδας .

Και, φυσικά, θα ήταν παράλειψή μου να μην εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον σύντροφό μου και στην κόρη μου για την ατέλειωτη υπομονή τους.

Αίγινα , Ιούλιος 2010

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΙΚΩΝ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΤΟΥ ΣΚΑΡΙΜΠΑ1

Α. Οuλαλούμ . Γραφείο Πνευματικών ΙΠΎ)ρεσιών , ΜαυρομιχάλΎJ 2 , Αθήνα 1936 , σ. 56 .

σ. 3 Σκίτσο του Γ . Σ . , με υπογραφή Β . Σ . 7 «Σ'Υ]μείωσ'Υ) του ποιψή» [πεζό σχόλιο για τον τίτλο] 55 «Οι εικόνες του βιβλίου είναι έργα τrJς οίοος Φ . Κ .

Ζιώγα» .

Περιλαμβάνει 21 ποιήματα .

Β . Εαυτούληδες. Εκοότ'Υ)ς Α . ΜαυρίοΎJς, Αθήνα 1950 . Στη σελίδα τίτλου : «Τυπώθ'Υ)κε στο "Καλλιτεχνικόν" , Ν . Κ . Αρναουτάκ'Υ) - Χαλκίς» σ. 47 .

σ. 2 «Η μακέττα του εξώφυλλου έργο του ( + ) ΑΡΓΥΡΉ

ΒΆΛΣΑΜΑ » .

3 Σκίτσο του Γ . Σ . ανυπόγραφο . 5 Ποί'Υ)μα με πλαγιότιτλο « (Σ'Υ]μείωμα προεισαγω

γικό ή περίλΎJΨΎJ προ'Υ)γουμένων) : » 8 «ΑΦΙΕΡΩΝΩ : Στο Μεγάλο μας γέρο , το Σεβαστό

δάσκαλό μου ΓΡΉΓΟΡΗ ΞΕΝΟΠΟΥ ΛΟ » .

1 . Η ελληνική μου αρίθμηση ακολουθεί χρονολογική σειρά και χρησιμεύει ως συντομογραφική παραπομπή στα Ευρετήρια .

Β Ι Β Λ Ι ΟΓΡΑΦΙΚΗ Π Ε Ρ Ι ΓΡΑΦΗ 225

27 Κάτω από το ποίημα «Φαντασία» : «Σημείωση -επί του πιεστηρίου : Το παρόν ποίημα, ανήκον στην

I λλ I I "ον προηγουμενη ποιητ . συ ογη του ποιητη - j_ ΛΑ-" I � I I � I I

ΛΟΥΜ - μπηκε εοω απο παραορομη - τυχαια ευ-ρεθέν ανάμεσα στα χειρόγραφα των 'ΈΑΥΤΟΥΛΗ

ΔΩΝ" » .

4.7 Κάτω από τον Πίνακα Περιεχομένων : «ΣΗΜΕΙ

ΩΣΗ : Όλα τ' αντίτυπα του παρόντος Βιβλίου φέρνουν (κάτω από την αφιέρωση, της Συλλογής, στον κ . Ξενόπουλο - σελίδα 8) την ιδιόχειρη υπογραφή του ποιητή» .

Περιλαμβάνει συνολικώς 26 ποιήματα : 25 νέα + 1 από το Α ( «Φαντασία» ) .

· Γ . Βοϊδάyyελοι (στίχοι) . Αίγαγρος, Αθήνα 1968, σ . 4.0 .

σ. 7 «Μικρή Σημειωσούλα μου» [φωτοτυπία χειρογρά-φου , με χρονολογία «Χαλκούτσι τη 28 Αυγούστου 1968»] .

8 Το ίδιο κείμενο σε τυπογραφική μεταγραφή . 13 Ως υποσημείωση στο ποίημα «Αντίγραμμα » , το

οποίο χρονολογείται : «Χαλκίδα 15-10-64. » , πρωτοδημοσιεύεται (ή αναδημοσιεύεται ; ) το ποίημα «Γράμμα στο Γιάννη Σκαρίμπα» του Λούλη Ποζιόπουλου , με χρονολογία: «Ρόδος 12 . 10 .64. » .

37 Υποσημείωση στο ποίημα «Δυο αδελφοί και οι ουο I Μ I , ' I I νευρικοι » : « ικρον -και τυχαιον- ενα ποιημα απο

την ανέκοοτη (ελευθεροστιχίτικη) Συλλογή μου "Μ I β θ I I " υωπια α μων τεσσεραμισυ » .

226 Β Ι Β Λ Ι ΟΓΡΑΦΙΚΗ Π Ε Ρ Ι ΓΡΑΦΗ

38 Κολοφώνας (με κεφαλαία) : «Το βιβλίο του Γιάννη Σκαρίμπα "Βο"ίδάγγελοι" τυπώθηκε τον Νοέμβριο του 1968 στα τυπογραφεία του εκδοτικού οίκου "Επτάλοφος" , ΖωοΟόχου Πηγής 4 . Το εξώφυλλο

' θ I � I προσπα εια του ιοιου του ποιητη» .

Περιλαμβάνει 26 νέα ποιήματα .

Δ . Άπαvτες στίχοι 1936-1970. Έκδοσις Επτάλοφος ΕΠΕ, 1970, σ. 141 .

σ . 7 Φωτογραφία του ποιητή . 9-10 Πεζός πρόλογος του ποιητή : «Μια ταχεία συντο

μία μου δυο λόγων» . 1 1 «Πρόλογος (Σημείωμα προεισαγωγικό , ή περίλη

ψις προηγουμένων) » . 13 «Τ' αφιγκρατά του βραχοκάβουρα» , με επεξη

γηματικό πλαγιότιτλο : «Νησάκια στη Γριπόνησο , Υψόμετρο -0 ,65 » .

1 5 κ . ε . Ακολουθούν οι συλλογές Α ( 15-47) , Β (49-88) , Γ (89-122 και 129) . Στις σ. 123-128 και 130-140 έχουν προστεθεί 12 ποιήματα .

95-96 Στο «Αντίγραμμα» , κάτω από το ποίημα του Ποζιόπουλου , προστίθεται η εξής «Σημείωση του ποιητή» : «Λούλης Ποζιόπουλος : Ένας άριστος άνθρωπος και φίλος . Αλλά, προπάντων ένας απ' τους καλλίτερους νεοέλληνες ποιητές, που η "λόξα" του είναι να μην - επ' ουδενί λόγω -λες και τη φοβάται !- θέλει τη δημοσιότητα . Άν ποτε , ήθελε ιδούν το φως (μιας Συλλογής) οι στίχοι του , θα μεί-

Β Ι Β Λ ΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙ ΓΡΑΦΗ 227

νουν κλασικοί για την ποιότητά τους και τη φόρμα τους» .

141 Κολοφώνας : «Το βιβλίο τούτο , έκδοσις της ΕΠΕ ''Επτάλοφος" , Ζωοδ . Πηγής 4, Αθήναι - τηλέφ . 631 .675 , εξετυπώθη τον Δεκέμβρη του 1970 στις μονοτυπικές εγκαταστάσεις της» .

Περιλαμβάνει 84 ποιήματα : 72 από τις τρεις συλλογές (Α : 21 , Β : 25 , Γ : 26) + 12 προσθήκες .

Αβ . Οuλαλούμ [Β' έκδοση] . Εκδόσεις «Κάκτος» , 1975 , σ . 37 .

Περιλαμβάνει 22 ποιήματα (τα 21 του Α και το ποίημα «Το ζήτημα» , για το οποίο ο ποιητής υποσημειώνει : «το ποίημα αυτό γράφτηκε από τον ποιητή στη Χαλκίδα το 1975» ) . Παραλείπει τη «Σημείωση του ποιητή» , που υπάρχει στο Α. Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο κοσμούνται με Ούο σχέδια . Στη σ. 4 δίνεται η πληροφορία : «Σύνθεσις εξωφύλλου : Σοφοκλής ΑγαΟάκης» .

Ββ. Εαυτούληδες [Β' έκδοση] . Εκδόσεις «Κάκτος» , 1976 , σ . 48 .

Περιλαμβάνει 24 από τα 25 νέα ποιήματα του Β . Παραλείπει την αφιέρωση της πρώτης έκδοσης, καθώς και το ποίημα « (Σημείωμα προεισαγωγικό ή περίληψη προηγουμένων) » , και φυσικά το «Φαντασία» , που ανήκε στο Α .

228 Β Ι Β Λ Ι ΟΓΡΑΦΙΚΗ Π Ε Ρ Ι ΓΡΑΦΗ

Γβ . Βοϊδάyyελοι [Β' έκοο<ΠJ] . Εκδόσεις «Κάκτος» , 1976 , σ. 56.

Περιλαμβάνει 37 ποιήματα : τα 26 αρχικά του Γ + τα 12 παρεμβληθέντα στο Δ, στην ίοια ακριβώς σειρά . Παραλείπει τη «Μικρή Σημειωσούλα μου» .

EIPETHPIA

Στα εuρετήρια τίτλων και πρώτων στίχων περιλαμβάνονται οι τρεις ποιητικές σuλλογές , η σuγκεντρωτική έκδοση και η δεύτερη έκδοση των τριών σuλλογών , όπως περι γράφονται στη Βιβλιογραφική περιγραφή ποu προηγήθηκε .

Θεώρησα σκόπιμο να σuμπεριλάβω τη δεύτερη έκδοση των τριών ποιητικών σuλλογών , οι οποίες έγιναν όσο ζούσε ο σuγγραφέας , διότι δεν πρόκειται για απλές ανατuπώσεις των πρώτων εκδόσεων , αλλά, όπως ήδη διαφαίνεται από τη σuνοπτική βιβλιογράφησή τοuς, για εκδόσεις με βάση το Δ , αλλά με προσθήκες και αλλαγές ως προς τα Α, Β και Γ .

τΙΤΛΟΣ

A-masgue [sic]

Άγγελος εφάνη μ οι

Αγγέλω

Αίμα uπό μάσκαν

Αλλαγή επαγγέλματος

Ανταπόκριση (σε γράμμα τοu Λούλη Ποζιόποuλοu)

Αντί γραμμα

Αuτό - ναι ! (Παράπονο στο Γιάννη Βαρβαρίγγο)

Βιολέτα

ΣΥΛΛΟΓΉ

Δ 138, Γβ 54

Β 37, Δ 78, Β β 94

Β 42, Δ 83 , Ββ 39

Γ 17, Δ 102, Γβ 18

Γ 33, Δ 120 , Γβ 36

Δ 123 , Γβ 39

Γ 13 , Δ 95 , Γβ 1 1

Δ 140, Γβ 56

Γ 22, Δ 108 , Γβ 24

230

Βο"ίδάγγελος δεύτερος

Βο"ίδάγγελος πρώτος

Comedie dell'arte [sic]

Δεσμώτης

ΕΎΡΕΤΗ Ρ Ι Ο ΤΠΛΩΝ

Δυο αδελφοί και οι δυο νευρικοί !

Dona Mia Portoles

Εαυτούληδες

Εμβατήριο γαμήλιο

Ένα πλοίο με ύφος

Έρωτας ζωγράφος

<<Ετι ί>έομαί σου»

Ευθανασία

Έχω ί>ουλειά βλ . Ο γλάρος

Γ 12 , Δ 93 , Γβ 9

Γ 1 1 , Δ 92 , Γβ 8

Γ 14 , Δ 97 , Γβ 13

Α 45, Δ 4 1 , Αβ 30

Γ 37 , Δ 129, Γβ 45

Γ 23 , Δ 109, Γβ 25

Β 9 , Δ 5 1 , Ββ 7

Γ 34 , Δ 121 , Γβ 37

Γ 27 , Δ 1 13 , Γβ 29

Α 4 1 , Δ 38, Αβ 27

Α 29, Δ 29, Αβ 18

Α 23 , Δ 25 , Αβ 14

Η αγαπητικιά μου Γ 25 , Δ 1 1 1 , Γβ 27

Η άγνωστη Α 25 , Δ 27 , Αβ 16

Η δεσποινίς Λ. Π . Α 5 3 , Δ 4 6 , Α β 35

Η επίσκεψις Γ 29, Δ 1 15 , Γβ 31

Η Μάριον Μέξικα του Τζα . Π. Μάχαιραν Γ 21 , Δ 107, Γβ 23

Η Μάριον Μέξικα του Τζα . Ι . Σιχτίρ-γκαλόπ Γ 20, Δ 106, Γβ 22 [Στο Γ ί>εν υπάρχει ο επίτιτλος]

Η μικρή κυρία Β 23 , Δ 65, Ββ 21

Η παρέα Γ 32, Δ 1 19 , Γβ 35

Η πόλη Δ 127, Γβ 43

Η τράτα Β 39, Δ 80 , Ββ 36

Ηλίας Γ. Σκαρίμπας Α 39, Δ 37 , Αβ 26

Ημιολόκληρον

Και άφες εμού

ΕΥΡΕΤΉΡ Ι Ο τ ΙΤΛΩΝ

[Στο Γ ο τίτλος έχει γίνει : «Και άφες ημίν»]

Κατηγορουμένη - εγέρθητι

Κοιμωμένη

Lacήmae hominis

11όνο δυο στίχους

11παλάντα

11υριαστερούσα

Νινόν

Ο Αρλεκίνος

231

Δ 135 , Γβ 51

Γ 30, Δ 1 17 , Γβ 33

Δ 125, Γβ 41

Α 51 , Δ 45, Αβ 34

Α 33, Δ 33, Αβ 22

Α 9 , Δ 18 , Αβ 7

Α 35 , Δ 34 , Αβ 23

Β 30 , Δ 71 , Ββ 27

Β 4 1 , Δ 82 , Ββ 38

Β 43, Δ 84 , Ββ 40

Ο Β' Παγκόσμιος Δ 128, Γβ 44

Ο γλάρος Α 27 , Δ 28, Αβ 17 [Στα Α και Δ δημοσιεύεται με τίτλο «'Ε χω δουλειά»]

Ο δρόμος Δ 137, Γβ 53

Ο καμπούρης Β 19 , Δ 61 , Ββ 17

Ο Πιερότος

Ο σταθμάρχης

Οι σταυροί

Οι φίλοι

Ότι εμού εστί

Ουλαλούμ . . .

Πλοίον εν όψει

Πρόλογος

Πρόλογος (Σημείωμα προεισαγωγικό , ή περίληψις προηγουμένων) [Στο Β δίχως τον τίτλο «Πρόλογος»]

Γ 16 , Δ 100 , Γβ 16

Β 17, Δ 59 , Ββ 15

Γ 35 , Δ 122 , Γβ 38

Α 47, Δ 43, Αβ 32

Γ 3 1 , Δ 1 18 , Γβ 34

Β 31 , Δ 73 , Β β 28

Β 45, Δ 86 , Β β 42

Γ 9 , Δ 91 , Γβ 7

Β 5 , Δ 1 1

232 ΕΥΡΕΤΉ Ρ Ι Ο τ ΙΤΛΩΝ

Πώς γελάμε στο Χάρλεμ (απολογία ενός νέγρου)

Σιωπή!

Σπασμένο καράβι

Στάδιον Οόξης

Σφαχτό της αγάΠ'Υ)ς

Τ' αφιγκρατά του βραχοκάβουρα [με τον επεξηγηματικό πλαγιότιτλο : «Νησάκια στη Γριπόνησο , Υψόμετρο -0,65 »]

Τα ρομπότ

Τίποτα

Το αστέρι

Το βάζο

Το βαλς χωρίς ντάμα

Το βαπόρι

Το γράμμα

Το εισιτήριο

Το ζήτημα

Το καράβι

Το Μαριώ [Στα Δ και Ε έχει προστεθεί ο πλαγιότιτλος : «Χωριό στη Ρούμελη»]

Το μοντέλο

Το μπαλκόνι

Το όνειρο του Πέτρου Σπεντζή (κριτική)

Το πάθημα

Δ 130, Γβ 46

Α 3 1 , Δ 32, Αβ 21

Α 49, Δ 44, Αβ 33

Β 46, Δ 87 , Ββ 43

Γ 24 , Δ 1 10 , Γβ 26

Δ 13

Β 25, Δ 67, Β β 23

Δ 134, Γβ 50

Γ 26 , Δ 1 12 , Γβ 28

Γ 19 , Δ 105 , Γβ 21

Β 15 , Δ 57, Ββ 13

Α 19 , Δ 30 , Αβ 19

Β 44, Δ 85 , Ββ 41

Β 1 1 , Δ 53, Ββ 9

Αβ 37

Β 13 , Δ 55 , Ββ 1 1

Β 3 5 , Δ 76, Β β 32

Α 21 , Δ 23, Αβ 12

Γ 28 , Δ 114 , Γβ 30

Δ 136, Γβ 52

Δ 124 , Γβ 40

ΕΤΡΕΤΗΡ Ι Ο τ ΙΤΛΩΝ

Το πλοίο [Στο Δ και Ε το ποίημα έχει και υπότιτλο : «0 Τιτανικός»]

Το πορτραίτο της Έλιζε Μαίηλυ

Το τραίνο

Το φιοά:κι

Τρελός;

Υποκρισία

233

Β 21 , Δ 63, Ββ 19

Β 28, Δ 69, Ββ 25

Γ 18 , Δ 103, Γβ 19

Β 33, Δ 74, Ββ 30

Β 26 , Δ 68, Ββ 24

Α 43, Δ 40, Αβ 29

Φαντασία

Φιγιέττα Γ. Πνευματικού

Χαλκίδα

Α 17, Β 27 , Δ 22, Αβ 1 1

Α 13 , Δ 19 , Αβ 8

Χορός συρτός

Α 15 , Δ 20, Αβ 9

Β 29, Δ 70 , Ββ 26

234 ΕΥΡΕΤΉ Ρ Ι Ο ΠΡΩΤΩΝ ΣτΙΧΩΝ

ΠΡΩΤΟΣ ΣτΙΧΟΣ ΣΥΛΛΟΓΉ

Αγγελική ως θα ύψωνε το χέρι της να ευλόγα Β 30, Δ 71 , Ββ 27

Άμα θάχω μιαν- αμφί- χτένα

Αν ήi.ωυν δυο σπίρτα με Πίλο

Από 'να χωριδάκι - πέρα

Από την πόλη εγώ κι αυτή χωριάτα

Αχ τι ωραία ακόμα που είμαι γενναίος,

Βλέπω 'να όνειρο στις νύχτες όλες :

Γρήγορα φτάσαμε λοιπόν ή αργήσαμε ; Και ίδια

Δε θάχες βέβαια μού δραπετεύσει

Δ 13

Δ 128, Γβ 44

Β 35 , Δ 76 , Ββ 32

Β 42, Δ 83, Ββ 39

Α 35 , Δ 34 , Αβ 23

Β 43, Δ 84 , Ββ 40

Β 39, Δ 80 , Ββ 36

-μόνος να μένω- Β 28, Δ 69, Ββ 25

Δεν είναι ζήτημα στο σχέδιο μου ότι εστάθη Γ 35 , Δ 122, Γβ 38

Δεν ήταν δα τόσο σπουδαίο: Να φύγεις -ξεπορτώντας- Αβ 37

Δ 'λ ' β ' Ε' ' ' εν φι ε μ εσ ηστη . ιναι, οπως τα νεφη ,

Δεσποινίς, δεσποινίς

Δίχως αστέρια και Σελήνη

Είμαι -το ξέρω- λογικός . Ω δεν μιλάω .

Ειπέ μου , αγάπη μου , για ένα καράβι

Είχα πει για πόλη με σπασμένους δρόμους

Είχα -για τα γέλια- ένα μέρος να παίξω

Εκεί, προς τις γραμμές του Νότιου απείρου

Εκεί, στο ελ Ουέντ - πάνω στις φτέρνες της

Ένα όλον μου , μάνα, το σύμπαν -το άπαν-

Γ 13 , Δ 95 , Γβ l 1

Α 53 , Δ 46 , Αβ 35

Γ 22, Δ 108, Γβ 24

Β 26, Δ 68, Ββ 24

Β 13 , Δ 55, Ββ l 1

Γ 1 6 , Δ 100 , Γβ 1 6

Β 5 , Δ l 1

Β 21 , Δ 63, Β β 1 9

Δ 138 , Γ β 46

Γ 31 , Δ l 18 , Γβ 34

ΕΥΡΕΤΉΡ Ι Ο ΠΡΩΤΩΝ ΣτΙΧΩΝ 235

Έσβενεν η μέριχ χιχι μουχρό το οείλι Β 37, Δ 78, Β β 34

Έτσι λοιπόν ! Πάντιχ ωριχίιχ χιχι πάντιχ , θάνιχι , σάμπως Α 9, Δ 18 , Αβ 7

Έφυγες , με μιιχ μάσχιχ στιχ μούτριχ σου

Έχιχσχε η οημοσιά. Οι κάμποι ώς μιιχ

Η ζιχβολιά χι η σιωπ� , το σχέοιο μου εβουλ�θη

Ήμιχν �συχος χιχι χιχνείν γω οεν πείριχζιχ .

Ήτιχν σιχν με τιχ χέριιχ της νιχ ευλόγιχε χι επέρνιχ

Ήτιχν σιχ νιχ σε πρόσμενιχ Κερά

Θιχ πεθάνω ένιχ σούρπο θολό . Θάνιχι βράου

Θιχ σ' επισκεφτώ χάποιιχ νύχτιχ θολός, οίχως χρώμιχ ,

Θιχ σε ξεχάσω ένιχ ιχπόγεμιχ που θάχω -τι ωριχίιχ!- πεθάνει

Α 138 , Γβ 54

Γ 21 , Δ 107 , Γβ 23

Β 33, Δ 74 , Ββ 30

Δ 125 , Γβ 41

Γ 25 , Δ 1 1 1 , Γβ 27

Β 3 1 , Δ 72, Ββ 28

Α 23, Δ 25 , Α β 14

Γ 24 , Δ 1 10 , Γβ 26

Α 43 , Δ 40, Αβ 29

Θιχ της άρεζιχ φιχίνετιχι χιχι με είχε πάρει Β 19 , Δ 6 1 , Ββ 1"'

Θάν' ιχπόβριχοο , φιχίνετιχι, ότιχν θάρθω. Μιχχρά, Α 31 , Δ 32 , Αβ 21

Θάτιχν ωριχίιχ ιχν 'ρχότιχνε ξιχνά χει ο το βιχπόρι

Θεέ μου! Κίνιχ! Κιχι στριχβίζω σιχν νειογέννη

Θόλωνε το βράου χιχι βιχρύ επροχώρει

Θόλωνε το βράου χιχι το τριχίνο είχ' έμβει

Κάλλιο χορευτιχράς νάμουνιχ, πέρι

Κιχμιά χούχλιχ εσένιχνε στ' όνειρο ,

Δ 127, Γβ 43

Γ 19 , Δ 105 , Γβ 21

Α 19 , Δ 30, Αβ 19

Β 17 , Δ 59, Ββ 15

Β 29 , Δ 70 , Ββ 26

Δ 136, Γβ 52

Κι �τιχν ωριχίιχ ως πέριχσε άκρη του ορόμου εκεί , Α 25 , Δ 27, Αβ 16

Κι οι τελευτιχίοι περάσιχνε οι τόποι στου ιχνέμου Α 33, Δ 33, Αβ 22

Κύριε, είμ' ένιχς άθεος! Κιχι είμιχι ιχοερφός Α 29, Δ 29, Αβ 18

236 ΕΥΡΕΤΉΡ Ι Ο ΠΡΩΤΩΝ ΣτΙΧΩΝ

Λοιπόν ωραίοι! Εφτάσοιμε , ποιος ξέρει από τι κήπους

Μ' όλους τους μύες και τένοντες

Μας τόχλεισεν ωραίοι -μέσ' στη βια του

Μέρα σου , με οριζόντιοι τα όρη

Μέσ' στη σιγή που μ' άφησες της έρημου

Μιαν οιχλύ -τάχοις και τάχοις- και νά 'μαι

Μικρή και κίτρινη κοιμάσαι ακόμα και μοναχός μου

Ν οι είσαι απλός

Νάν' σπασμένοι οι ορόμοι , να φυσάει ο νότος

Β 25 , Δ 67 , Ββ 23

Δ 124, Γβ 40

Β 45 , Δ 86 , Β β 42

Γ 20, Δ 106, Γβ 22

Γ 34 , Δ 121 , Γβ 37

Γ 17 , Δ 102, Γβ 18

Β 23, Δ 65, Ββ 21

Δ 135 , Γβ 51

Α 15 , Δ 20 , Αβ 9

Νάνοιι σοι νοι μας σπρώχνει ένας αέρας μαζί Α 17, Β 27, Δ 22, Αβ 1 1

Νάνοιι σαν νάμουν έτοιμος . Και νάνοιι Β 1 1 , Δ 53, Ββ 9

Οι άνθρωποι είχαν ηττηθεί

Οι λύπες μου μού εγίνοιν πρόβατά μου

Όλοι εν τάξει χι όλοι ωραίοι! Ευχαριστημένος

Όσοι 'χα νάρθουν ήσαν οω : τα ψάρια, οι οιυγές , τ' αμπέλια ,

Πάνω μου η νύχτα ήταν γερμένη

Περίεργη χι ιοοινιχή , έτσι που έλεγες πως

Πήγαιναν τα σύγνεφα έρημοι στο οείλι ,

Πλάι η μια στην άλλη, στο λιμάνι μόνες,

Πολύ οιργόν το βράου εσβούσε

Πολύ επονέσοιμεν εοώ

Πότε λοιπόν θα φύγει -μου- από μέσοι

Πού την είοοι ; Συλλογίζομαι αν στους ορόμους

Δ 127, Γβ 53

Δ 123, Γβ 39

Γ 26, Δ 1 12 , Γβ 28

Γ 33, Δ 120, Γβ 36

Α 39, Δ 37 , Αβ 26

Α 13 , Δ 19 , Αβ 8

Α 47, Δ 43, Αβ 32

Γ 28, Δ 1 14 , Γβ 30

Δ 134, Γβ 50

Γ 37 , Δ 129, Γβ 45

Δ 140, Γβ 56

Α 21 , Δ 23, Αβ 12

ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ Π ΡΩΤΩΝ ΣτΙΧΩΝ 237

Πώς ήτα.ν έτσι , πώς μου εφάνη

Σπασμένο καράβι νάμα.ι , πέρα. βα.θιά

Στην άγια. χέρα. του Κυρίου -ουράνια. βέλη

Στο κατάφωτο -τι ωρα.ία.- πα.νί μα.ς,

Στο σπιτά- το σπιτάκι σου η σιωπή, η σιωπή

Τα. μάτια. σου ρα.μμέν' α.πό

Τα. φύλλα. ο άνεμος του νόστου

Τα.ξίδευα.ν μεγάλα. τα. καράβια.

Τέλος πάντων ένα. σούρπο θα. γυρίσω -όπως σούπα.-

Γ 18 , Δ 103, Γβ 19

Α 49, Δ 44, Αβ 33

Γ 9 , Δ 91 , Γβ 7

Γ 14 , Δ 97 , Γβ 13

Α 51 , Δ 45, Αβ 34

Γ 12 , Δ 93 , Γβ 9

Γ 23, Δ 109, Γβ 25

Α 45, Δ 4 1 , Αβ 30

Β 44, Δ 85 , Ββ 41

Τρελαίνονταν για. κούρσες κα.ι για. γέλια. Β 4 1 , Δ 82 , Ββ 38

Τρελαμένος κι α.νήμπορος θα. κινήσω ένα. δείλι Α 41 , Δ 38, Αβ 27

Χωρίς προειδοποίησιν το είχεν φέρει Γ 29, Δ 1 15 , Γβ 31

Ω πάντα. κα.ι πάντα. μου καράβι - καράβι , Γ 30 , Δ 1 17 , Γβ 33

Ώρα. κα.λή στου απείρου την καρδιά Α 27 , Δ 28, Αβ 17

Ωρα.ία. διασκεδάσαμε , Κυρία. , στο σπίτι

Ωρα.ία. , φίλε 1 ήτα.ν ωρα.ία.

Ωρα.ίο κα.ι περίεργο -Κυρία.- παιχνίδι

Ωρα.ιοάσκημη , α.σκημωρα.ία. μου κοιμήσου ,

Ως α.νύποπτος κάθομα.ν , ήρθα.ν όλα. μι' αντάρα.

Ως ωρα.ία. ήτα.ν μου α.πόψε η λύπη,

Β 15 , Δ 57, Ββ 13

Γ 32, Δ 1 19 , Γβ 35

Γ 27 , Δ 1 13 , Γβ 29

Γ 1 1 , Δ 92 , Γβ 8

Β 46, Δ 87 , Ββ 43

Β 9 , Δ 5 1 , Ββ 7

238 ΕΊΡΕΤΗΡ Ι Ο ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Οι αριθμοί με έντονα στοιχεία σημαίνοuν ότι το όνομα απαντά σε κείμενο τοu Σκαρίμπα .

Αβεσσαλώμ 97 , 186

Αγαδάκης Σοφοκλής 227

Άγρας Τέλλος 216

Αναγνωστάκης Μανόλης 203 , 204 , 207 , 212

Αξιώτη Μέλπω 206

Βαγενάς Νάσος 204

Βαλσαμάς Αργόρης 224

Βαρβαρίγγος Γιάννης 10 , 1 34 , 184 , 1 94 , 201 , 202 , 230

Βαρβαρίγγος Πάνος I. 93, 184

Βαρελάς Λάμπρος 150 , 223

Βαρίκας Βάσος 203

Βαφόποuλος Γ. Θ. 1 58

Γιαγιάννος Αριστείδης 182

Γοότης Στέλιος 222

Γραμμένος Μπ. 183

Γριπονησιώτης Νίκος βλ . Τριανταφuλλόποuλος Ν. Δ .

Δαβίδ 186

Δοόκας Στρατής 206

Εμπειρίκος Ανδρέας 207

Ερρίκος Α' 187

Θεόκριτος 1 4

Ιοuδήθ 198

Ιωνάς 1 06 , 191

Καβάφης Κ . Π . 208 , 2 15 , 2 19

Καραντώνης Αντρέας 209

Καρθαίος Κ. 158 , 172, 176, 203 , 218

Καρuωτάκης Κ . Γ . 171 , 187, 189, 204 , 216, 217 , 218 , 220

Κατσιγιάννη Άννα 219 , 223

Κοκκίνης Σπόρος 205

Κοκόλης Ξ. Α. 144 , 153 , 180 , 183 , 204 , 205 , 2 14 , 2 16 , 222

Κόλλια Ελένη 222

Κωστίοu Κατερίνα 150, 15 1 , 217

Λαπαθιώτης Ναπολέων 216

Λοuδοβίκος ΙΕ' 1 66

Ματθίλδη 100 , 187

Μαuρίδης Α . 48, 224

Μολιέρος 175

ΕΥΡΕΤΉΡ Ι Ο ΠΡΟΣΩΠΩΝ 239

Μουστάκας I. 183

Μπάιλα Κατίνα 160

Μπαμπίλης Χ . 218

Μπαστιάς Κωστής 159

Μπούμη-Παπά Ρίτα 39, 160, 161

Ναβουχοοονόσωρ 198

Ναούμ Ιωάννα 204 , 217

Ντουνιά Χριστίνα 204 , 220

Ξενόπουλος Γρηγόρης [sic] 224

Ολοφέρνης 198

Ουράνης Κώστας 216

Παναγιωτόπουλος I . Μ . 197

Παπαγεωργοπούλου-Ιωαννίοη Σούλα 139 , 145 , 197 , 21 1 , 222

Παπαοάκης Βίκτωρ 160

Παπάζογ λου Χρήστος 223

Παπάς Νίκος 160

Παράσχος Κλέων 205

Πεντζίκης Νίκος Γαβριήλ 206

Πνευματικού Φιγιέττα 7 , 22, 1 4 5 , 1 5 2 , 1 7 3 , 1 74, 1 75 , 213 , 214 , 233

Ποζιόπουλος Λούλης 10 , 87 ,

1 1 3 , 1 1 5 , 181 , 194 , 225 , 226, 229

Πολίτης Κοσμάς 206

Πολυοούρη Μαρία 64, 171

Πομπαοούρ βλ. Poisson 1 eanne Antoinette, Marquise de Pompadur

Προορόμου Θαλής 188

Ροζάνης Στέφανος 203 , 204 , 207 , 186

Σαββίοης Γ . π . 197 , 206 , 212 , 2 15 , 217 , 219

Σελέκου Τασία 5 , 145 , 181

Σεφέρης Γιώργος 197 , 207 , 212

Σημηριώτης Γ . 189, 218

Σκαρίμπα Ελένη 150

Σκαρίμπας Ηλίας Γ . 7 , 38 , 231

Σπανοωνίοης Πέτρος 203 , 212

Σπεντζής (ή Σπέντζας ή Σπεντζόπουλος) Πέτρος 10 , 14 , 1 30 , 148, 200 , 233

Σταμπουλού Συμεών Γρ . 145 , 149, 170, 175 , 180, 181 , 188, 21 1 , 218, 219, 222

240 ΕΥΡΕΤΉΡ Ι Ο Π ΡΟΣΩΠΩΝ

Στασινόπουλος Μιχ. Δ. 217 , 219

Στεργιόπουλος Κώστας 203 , 204 , 208

Τούτουνα Χριστίνα 223

Τριανταφυλλόπουλος Ν. Δ . 1 39 , 1 4 5 , 1 5 2 , 191 , 204 , 217 , 218 , 222

Τσακνής Διονύσης 1 1 , 221 , 223

Τσιριμώκος Μάρκος 20

Τσιριμώκου Λίζυ 204 , 206 , 223

Φαλαγκάς Νίκος 223

Φιλοκύπρου Έλλη 204 , 216 , 2 17

Φιλύρας Ρώμος 216

Χριστοδούλου Μαρίνα 222

Asquish Antony 170

Barros Joan de 218

Baudelaire Charles 189, 220

Cervantes Saaverda Miguel de 176

Coppee Franι;;ois 218

Dante Alligieri 1 4

Gonzalez Vicente Fernandez 223

Hamsun Knut 15 1 , 218 , 219

Lenclos Ninon de 175

Lenormand Henri-Rene 188

Mailly Elisabeth de 8, 62, 152 , 155, 1 56 , 1 66, 1 69, 170, 1 74, 185 , 233

Mallarme Stephane 218 , 219

Mascagni Pietro 176

Maugham William Somerset 218

Menasci Guido 176

Poe Edgar Allan 20 , 149, 15 1 , 172 , 201 , 202 , 204 , 218 , 220

Poisson Jeanne Antoinette, Marquise de Pompadur 53, 166

Richepin Jean 218 , 219

Ricks David 204

Rouget de Lisle ClaudeJoseph 195

Shaw Bernard George 170

Tozzetti Giovanni 176

ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ Π Ε Ρ Ι ΟΔ Ι ΚΩΝ & ΕΦΗΜΕΡ ΙΔΩΝ 241

Βαλκαvική Αοyοτεχvία 15 1 , 157 , 162

Βήμα της Κυpιακής 212

Δ ημοκpατικός Τύπος 47, 163

Διαyώvιος 190, 191 , 196

Εβδομάς 159, 162

Εκτελωvιστής 178, 183

Ελεύθεpα Γpάμματα 175

Επιθεώpηση Τέχvης 196 , 197

Επιθεώpησις Αόyου και Τέχvης [Κύπρος] 200

Εύβοια 205

Ευβοϊκά Γpάμματα 154 , 164 , 166 , 171 , 172, 173 , 174 , 193

Ευβοϊκή Εστία 162

Ευβοϊκός Κήpυξ 152 , 153 , 183, 213

Ευβοϊκός Χpόvος 194

Εφημεpίδα τωv Ποιητώv 160

Η Διάπλασις τωv Παίδωv 160

Ηλειακά Φύλλα 189

Η Φλόyα 162

Η φωvή του Ααού [Χαλκίδα] 158

Θεσσαλοvίκη 182

Ιόvιος Α vθολοyία 157 , 160

Κοvδυλοφόpος 150

Κυκλάδες 153, 160 , 214

Ααοypαφία 139

Μακεδοvικά Γpάμματα 47 , 163

Μακεδοvικές Ημέpες 154, 158 , 187, 203

Μακεδοvόπουλο 159, 189

μικpοφιλολοyικά 181

Μοpφές 149

Νέα Εποχή 161 , 163, 203

Νέα Εστία 205

Νέα Σύvοpα 194

Νεοελληvικά Γpάμματα 154 , 158 , 161 , 163 , 164 , 172 , 173 , 180 , 188

Νεοελληvική Αοyοτεχvία 166 , 177

Νέοι Ρυθμοί 1 60

Νέος Νουμάς 156 , 195

Ξεκίvημα [Ζάκυνθος] 185

Ο Αιώvας μας 203

242 ΕΥΡΕΤΉΡΙΟ Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι ΚΩΝ & ΕΦΗΜΕΡ ΙΔΩΝ

Οι Νέοι [Καβάλα] 153

Ο Νέος Μuτιληvιός 157

Πάφος 155 , 189

Πειpαϊκά Γpάμματα 165 , 166 , 168, 171 , 181 , 195

Πεpίπλοuς 15 1

Πλαvόδιοv 136

Πvεuματική Ζωή 149

Ποιητική Τέχvη 167 , 193

Πpοοδεuτική Εύβοια 139, 162

Ραδιοτηλεόpαση 209

Ρυθμός 155

Σύyκpιση 219

Τεύχη ΕΑΙΑ 219

Το Ξεκίvr;μα 157 , 159

Φιλολοyικά Χpοvικά 190

Φιλολοyική Πpωτοχpοvιά 165 , 177 , 178, 188

το ΒΙΒΛΙΟ τσr

ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ

Α ΠΑ Ν ΤΕΣ Σ ΤΙΧΟΙ 1 93 6 - 1 9 70

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΣΕΛΙΔΟ

ΠΟΙΗΘΗΚΕ ΑΠΟ τΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕ

ΦΕΛΗ Η ΠΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΙΟΡΘΩΣΗ

ΕΓΙΝΕ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΙΣτΙΝΑ τσrτσr

ΝΑ ΤΤΠΩΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΓΓΕΛΟ

ΕΛΕΎΘΕΡΟ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΘΗΚΕ

ΑΠΟ ΤΟΎΣ ΓΙΑΝΝΗ ΜΠσrΝτΑ ΚΑΙ

ΧΡΗΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗ ΓΙΑ ΛΟΓ ΑΡΙΑ

ΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΝΕΦΕΛΗ ,

ΑΣΚΛΗΠΙΟΎ 6, 106 80 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ . :

2 1 0 3639962, FAX : 2 1 0 3623093

Αρ. έκδ . 1 370

Μαpιάμπας, μυθιστόρημα, 1935 Ουλαλούμ , ποιήματα, 1936 Το Σόλο του Φίyκαpω, μυθιστόρημα,

1939 Εαυτούληδες, ποιήματα, 1950 Ο ήχος του κώδωvος, θέατρο, 1950 Η Πεpίπολος Ζ', χρονικό από τον Α'

Παγκόσμιο, 1972 Το Βατεpλώ δυο yελοίωv, μυθιστό

ρημα , 1959 Η μαθητευομέvη τωv τακουvιώv,

τρεις νουβέλες, 1961 Φυyή πpος τα εμπpός, μυθιστόρημα,

1976 Βοϊδάyyελοι , ποιήματα, 1968 Άπαvτες στίχοι , ποιήματα, 1970 Ο Σεβαλιέ Σεpβάv της Κυpίας, θέα

τρο , 1971 Το '21 και η αλήθεια, Η Τpάπουλα,

Οι Γαλατάδες, ιστορία, 1971- 1977 Τυφλοβδομάδα στη Χαλκίδα, οιηγή

ματα, 1973 Τpεις άδειες καpέκλες, οιηγήματα ,

1976 Τα πουλιά με το λάστιχο , χρονογρα

φήματα, 1978 Τα Καyκουpώ, θέατρο , 1979 Σπαζοκεφαλιές στοv ουpαvό, αντι

οιηγήματα, 1979 Αvτι -Καpαyκιόζης ο Μέyας, θέατρο ,

1977 Η κυp{α του τpαίvου, θέατρο, 1980 Ο πάτεp Συvέσιος, θέατρο, 1980

I S B N : 978-960-2 1 1 -967-9

ι w w w . n n e t . g r

ΑΠΑΝΤ Α ΓΙΑΝΝΗ ΣΚΑΡΙΜΠΑ


Απροσδόκητη, ανατρεπτική και εντελώς προσωπική, η ποίηση του Γιάννη Σκαρίμπα συνιστά terra incognita, παρά τις κατά καιρούς εύστοχες παρατηρήσεις της κριτικής. Συμπλέοντας με to πεζογραφικό του έργο, αλλά μένοντας πάντα στη σκιά του, το ποιητικό έργο του αιρετικού Χαλκιδαίου ελάχιστα προσείλκυσε το ενδιαφέρον των μελετητών, και έτσι χώρεσε εύκολα σε γενικεύcrεις, που εύλογα το κατατάσσουν στον <<Καθυστερημένο Μεσοπόλεμο», στις «χαμηλές φωνές» των συνοδοιπόρων του Καρυωτάκη ή στη Γενιά του '20, δίχως, ωστόσο, να αποτιμούν επαρκώς εκείνα τα χαρακτηριστικά στα οποία οφείλει την ιδιοπροσωπία του και με τα οποία ακυρώνει κάθε ταξινομική απόπειρα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ποίηση του Σκαρίμπα περιμένει τον συστηματικό μελετητή της. Ίσως τότε αποδειχθεί ότι η ειρωνική του γλώσσα, το κατακερματισμένο ύφος του και η πρωτοφανής θεματική του συνιστούν στοιχεία μιας νεωτερικής ποιητικής, η οποία αποτυπώνει την ταυτότητα του μεσοπολεμικού ανθρώπου.

Χωρίς να αντικαθιστά την προγραμματισμένη από καιρό φιλολογική έκδοση όλου του ποιητικού έργου του Σκαρίμπα, η έκδοση των Απάvτωv στίχων 1936-1970, που συντροφεύει το CD του φίλτατου Διονύση, περιλαμβάνει τα ογδόντα πέντε ποιήματα που δημοσίευσε ο ποιητής στις τρεις ποιητικές συλλογές του Ουλαλούμ (1936), Εαυτούληδες (1950), Βοϊδάyyελοι (1968) -και στη δεύτερη έκδοσή τους (1975, 1976 και 1976, αντίστοιχα)-, οι οποίες σuναποτέλεσαν τη συγκεντρωτική έκδοση του 1970. Στόχος μας είναι να δοθεί στο κοινό μια «νοικοκυρεμένη>> έκδοση του ποιητικού έργου που ο συγγραφέας του θέλησε να μας κοινωνήσει. Δίχως να «βαραίνει» τον αναγνώστη που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Σκαρίμπα, αλλά και θέλοντας να καλύψει τις ανάγκες του μυημένου αναγνώστη, η φιλολογική, χρηστική έκδοση των Απάντωv στίχων παρέχει πραγματολογικά και ερμηνευτικά σχόλια, ένα κατατοπιστικό σημείωμα για το ποιητικό έργο του Σκαρίμπα, πληροφορίες για την πρώτη δημοσίευση των ποιημάτων, γλωσσάριο και τα απαραίτητα ευρετήρια.

Η συνοδοιπορία της έκδοσης με το CD εκπληρώνει ίσως την ευχή του δαιμόνιου Χαλκιδαίου να κατορθώσει «έν' αψηλό τραγούδι για σιρόκους», και, με τις «πένες του πενιές σ' ένα σαντούρι», από δεσμώτης της γραφής να μεταμορφωθεί σε ρυθμό, έξω από τα δεσμά της γλώσσας.

Documents

Γιάννης Σκαρίμπας - Άπαντες Στίχοι 1936-1970 - Νεφέλη