Τόπος Μαρτυρίου Τατάρνας 1944-45

Η ΤΑΤΑΡΝΑ είναι ένα ιστορικό Μοναστήρι δίπλα στον ποταμό Αχελώο. Τα παλιά κτίρια της Μονής έχουν βυθιστεί στα νερά του ποταμού ύστερα από τα υδροηλεκτρικά έργα και την υπερχείλιση των υδάτων που έγινε στην περιοχή τα τελευταία χρόνια.Τα νέα κτίρια, περισσότερο ευρύχωρα δεν έχουν την γοητεία και την ιστορική αξία των παλιών. Είναι όμως πολυσύχναστα από πιστούς που τα επισκέπτονται ιδιαίτερα τα Σαββατοκύριακα.Το μοναστήρι της Τατάρνας ή Τετάρνας είναι από τα πιο ιστορικά μοναστήρια της Στερεάς Ελλάδας. Βρίσκεται στο νομό Ευρυτανίας δυτικά από το χωριό Τριπόταμος και πλησίον της παλιάς ιστορικής μονοκάμαρης γέφυρας με την ίδια ονομασία (γέφυρα Τατάρνας) στον ποταμό Αχελώο. Το παλιό ιστορικό μοναστήρι δεν υπάρχει πια, όπως και η παλιά γέφυρα. Κατέρρευσε δυστυχώς (το 1963) μετά από τους σεισμούς, που επακολούθησαν την κατασκευή του φράγματος των Κρεμαστών και την δημιουργία της ομώνυμης λίμνης.Μετά τους σεισμούς του 1963 και την καταστροφή της παλαιάς Μονής, ανοικοδομήθηκε το 1969 το νέο Μοναστήρι.

Για να φθάσει κάποιος στο ιστορικό μοναστήρι θα διανύσει μια πυκνοδασωμένη περιοχή της Ευρυτανίας, ένα από τα μοναδικά αριστουργήματα που έχει προσφέρει η Ελληνική φύση.Στη διαδρομή προς το μοναστήρι, ο επισκέπτης από την Αθήνα, θεωρεί απαραίτητο να ανάψει κι ένα κερί στην Παναγία την Προυσσιώτισσα, έναν άλλο χώρο πίστεως και προσευχής, αφού στη διαδρομή - σε κάτι λαξευμένες πέτρες οι πιστοί στέκονται να αποθαυμάσουν τα «πατήματα της Παναγίας» όπως το θέλει ο θρύλος.Να θυμίσουμε ότι στις 22 Μαρτίου 1821 είχε γίνει η πρώτη μάχη της Επανάστασης στο γεφύρι της Τατάρνας, μεταξύ των Τουρκαλβανών, του Χασάμπεη Γκέκα και από Ελληνικής πλευράς των ανδρών του Οδυσσέα Ανδρούτσου, με τη συμμετοχή των Καλόγερων του Μοναστηριού της Τατάρνας υπό τον ηγούμενο Κυπριανό.

Μοναστήρι: Στρατόπεδο ομήρων!

Ελάχιστοι Έλληνες γνωρίζουν ότι αυτός ο απόκοσμος χώρος προσευχής και ψυχικής μονώσεως είχε κάποτε μεταβληθεί σ' ένα στρατόπεδο αντιφρονούντων ομήρων του ΚΚΕ.Οι εκατοντάδες ηλικιωμένοι πια των οικογενειών που άφησαν εκεί συγγενείς τους, τρομοκρατούνται ακόμα στο όνομα Τατάρνα! Δεν έχει τη φήμη των ομαδικών εκτελέσεων της Ούλεν, του Μελιγαλά ή του Φενεού αλλά όποιος γνωρίσει τα γεγονότα του 1944 θα πεισθεί ότι ήταν κάτι ανάλογο.Ακόμα και κάποιοι Ιστορικοί που έχουν περισσότερες πληροφορίες για τη δολοφονική δράση του ΕΛΑΣ κατά την Κατοχή δεν εγνώριζαν τις λεπτομέρειες των γεγονότων της Τατάρνας.

Οι 300 της Κεφαλλονιάς

Είχα ζήσει στην Κεφαλονιά, ως μαθητής, τη σύλληψη του πατέρα μου Κωνσταντίνου από το ΕΑΜ, όταν αφού εξαπάτησε τους κατοίκους, με συμφωνία της Συμμαχικής εκεί Αποστολής ότι όλοι θα ζήσουν σε ειρηνικές ημέρες αδελφοσύνης, συνέλαβε αμέσως τις πρώτες ώρες της εκεί κυριαρχίας του (Σεπτέμβριος 1944) 300 περίπου επωνύμους του νησιού και τους έκλεισε στις

φυλακές ως «εχθρούς του λαού» (βλ. άρθρο «Εστίας» 24 Σεπτ.2004).Μεταξύ των ομήρων της Κεφαλλονιάς συγκαταλέγονταν και ο μεταπολεμικά σε δύο θητείες Δήμαρχος Αργοστολίου Μαρίνος Σπ. Κοσμετάτος (το 2006 ήταν εν ζωή,99 ετών) που μαζί με τη γυναίκα του Ελένη διέσωσαν πολύτιμα ιστορικά αντικείμενα μετά τους σεισμούς του 1953 και εδημιούργησαν ένα από τα σημαντικότερα Λαογραφικά Μουσεία της χώρας.Τα αλαλάζοντα υπνωτισμένα πλήθη ξεπροβόδιζαν τους ομήρους κραυγάζοντας:

«Δεν θέλουμε στρατούς και στόλουςούτε αγίους με σπαθιά

ούτε παπάδες κοιλαράδες»

κι ακόμα:«τι τις θέλουμε τις λίρεςπούνε τόσο λαμπερέςνα τις κάνουμε μασέλεςγια να τρώνε οι γριές»

 ενώ στην πλατεία του Αργοστολίου κυμάτιζε μια Ελληνική σημαία μ' ένα τεράστιο κόκκινο αστέρι στη γωνία και ένα σφυροδρέπανο.Αφού υπέστησαν βασανιστικές συμπεριφορές από τους διώκτες τους οι περισσότεροι φυλακισμένοι μετεφέρθησαν στη Μονή Τατάρνας από όπου έπαυσε κάθε επαφή με τους οικείους τους.

«170 μέρες στα νύχια τους»

Το μόνο διήγημα που είχα διαβάσει για την Τατάρνα και τον τρόπο που έζησαν εκεί οι Κεφαλλονίτες όμηροι ήταν ένα βιβλίο 105 σελίδων του Ρίκου Τύπου (ψευδώνυμο γνωστού καθηγητή της Γαλλικής στο Αργοστόλι, του οποίου ο γιος μεταπολεμικά έγινε ακραίος αριστερός δημοσιογράφος!)Η αφήγηση του έχει μορφή ημερολογίου και φαίνεται από τις λεπτομέρειες που διηγείται ότι κρατούσε κάποιες σημειώσεις.Αφού περιγράφει τις φρικτές συνθήκες που πέρασαν στη πρώτη περίοδο στις φυλακές του Αργοστολίου σημειώνει τα τραγούδια με τα οποία οι επονίτισσες τους συνόδευαν, με τους ελασίτες φρουρούς στη Σάμη, για να τους μπαρκάρουν προς την Αιτωλοακαρνανία.Τους προειδοποιούσαν για την τύχη που τους περίμενε τραγουδώντας

«Και σεις Κεφαλονίτισσες στα μαύρα θα ντυθείτε».

Το βιβλίο με τίτλο «170 μέρες στα νύχια τους» αρχίζει με την περιγραφή της πρώτης εγκαταστάσεως σε μια αποθήκη με κλειστά παράθυρα.Τους στοιβάζουν εκεί και ένας συναγωνιστής τους προειδοποιεί:

«Θα κάτσ’τε εκεί που σας έβαλα γιατί όποιος κουνηθεί θα τουχ.....την κουνουνία!... Όποιος θέλει να κατ’ρήσει θα πηγαίνει με τον συναγωνιστή σκοπό...»Για λόγους ιστορικής καταγραφής θα αναφέρουμε μερικά ονόματα που συνάντησε ο συγγραφέας στο στρατόπεδο:«Γνωριζόμαστε γράφει με τον στρατηγό Πέτρο Κλάδο, τον συνταγματάρχην Γ Παπαγεωργίου, τους ταγματάρχας Γ Τουλιόπουλον, Αριστ.Αρσένην, Γεώργ.Παυλήν, Ματθ.Σούρτον και Σταματίου, τους γυμνασιάρχας Ε.θεοδωρόπουλον και Παπασωτηρόπουλον, τους Καθηγητάς Σ.Μαρκόπουλον, Δ.Ιωνάν, Ευστ.Σταθόπουλον, τους Διδασκάλους Νίκον Σταυρόπουλον, Νίκον Χατζήν και Δεσποινίδα Γιώτα Παπαγεωργίου, την μόνην αντιπρόσωπον του ωραίου φύλου μέσα στο θλιβερό αυτό στρατόπεδο, τους γιατρούς Ι.Μπαϊμπάν, ΕυαγΠαπαλάμπρου και Αθαν.Τσίρκαν, τους δικηγόρους Λ. Παπαβασιλείου, Ηλ. Αθανασούλην, τους μεγαλέμπορους αδελφούς Απόστολον και Αναστ. Νάκου, Α. Χασουράκην, Γ Σκαλίγκον, Γλ. Σιαγιώργην, Φ. Κέντρον και Ιωάν.Έξαρχον, τους κτηματίας Λ. Ξυνόν, Χρ. Μουντζούρην, τους αδελφούς Κοντοπάνου, και τους Δοκιμιώτες αδελφούς Καλαμπάκα, Βασίλειο Τσιμπιδάκη, αδελφούς Πανουκλιά, Κων.Παπουτσή, Θωμάν Αντωνάτον, Σκάνδαλον Αθαν. και Γεωργ. Ραμαντάνην Χρ. και Κώσταν, Νίκον Λάϊον και άλλους, που δεν είναι δυνατόν να συγκρατήσω τα ονόματα. Ένας ολόκληρος κόσμος 300 ανθρώπων, ό,τι εκλεκτόν έχει να επίδειξη η Αιτωλοακαρνανία σε διανόηση, στα γράμματα, στις επιστήμες, στο εμπόριο, σε εργατικότητα και νοικοκυροσύνη. Και μαζί μ' αυτούς οι διοικηταί της Χωροφυλακής Αγρινίου και Μεσολογγίου, ταγματάρχαι Τζωρτζάκης Γεώργιος και Κοντός Ιωάννης, και 50 άλλοι Αξιωματικοί όλων των όπλων. Όλοι αυτοί είναι «προδότες»... Στις 10 Δεκεμβρίου (1944) καλούνται σε πορεία.

Τους δένουν δύο-δύο.Από τα χωριά που περνάνε ινστρούχτορες φροντίζουν να τους υποδεχθούν κατάλληλα τα παιδιά: Τραγουδούν:

«Δύο κάπα κι ένα ε, κάνουνε το κουκουέ».

Ο ινστρούχτορας φωνάζει:«Λαέ! Οι Γερμανοράλληδες τρέμουν μπροστά σου για το σαρκίο τους. Ζητάνε οίχτο. Όχι! Κρεμάλα! » Η πορεία συνεχίζεται.«Ο στρατηγός Π. Κλάδος υβρίζεται και ξυλοκοπείται αγρίως, ο αντισυνταγματάρχης Π. Κουμάνταρος δέχεται υποκοπανιές και ο Ι. Μακρής (γνωστός δικηγόρος του Αργοστολίου) που είναι αδύνατο πια να περπατήσει περνάει μαρτυρικές σκηνές. Ο αντάρτης, που έμεινε πίσω μαζί, του βγάζει τα παπούτσια και του δίνει τα δικά του άθλια και ξεχαρβαλωμένα».

Και το Ημερολόγιο συνεχίζει:15 Ιανουαρίου 1945.

«Χτες τη νύχτα περασμένες οι 11 είχαμε έκτακτο προσκλητήριο. Πολλοί επίτες ήρθαν και πήραν κρατουμένους για ανάκριση. Τους έφεραν μισοπεθαμένους από το ξύλο και τα βασανιστήρια. Σήμερα σε άλλους κρατούμενους παίρνουν καυτές βεντούζες. Παρακολουθώ τη «θεραπεία» του υπενωμοτάρχη Ηλία Γαλάνη. Όλη η πλάτη του είναι κατάμαυρη από τις βουρδουλιές, στα μπράτσα και στα πόδια πληγές καμωμένες από μαχαίρι. Άλλοι έχουν φρικτά εγκαύματα από ζέον λάδι».16 Ιανουαρίου«Το μεσονύχτιο προσκλητήριο συνεχίστηκε. Βασανίζονται φρικωδώς αυτή τη φορά οι Ταγματάρχες Γ. Τουλιόπουλος, Αριστείδης Αρσένης και Γεώργιος Παυλής, ο γιατρός I. Μπαϊμπάς, ο Ανθυπολοχαγός Γεωργόπουλος, ο επιθεωρητής δημοτικής εκπαιδεύσεως Δημήτριος Παύλου, ο έμπορος Νικόλαος Κατσικάκης κ.α.. Είναι όλοι αναίσθητοι στα στρώματα τους».Ευτυχώς όλοι οι Κεφαλλονίτες όμηροι μετά την ήττα του ΕΛΑΣ στα Δεκεμβριανά επέστρεψαν σώοι στο νησί αλλά δεν μάθαμε ποτέ γιατί η επιλογή της Μονής της Τατάρνας.Χρειάστηκε να προσκληθώ σ' ένα προσκύνημα με ομιλία μουστην περιοχή την οποία επισκέφθηκα με μια μεγάλη ομάδα ηλικιωμένων αντιστασιακών δέκα περίπου χρόνια πριν.Προεβλέπετο η ομιλία να γίνει κάτω από ένα τεράστιο σιδερένιο σταυρό μετά την δέηση που θα εκφωνούσε ο τοπικός Μητροπολίτης Καρπενησίου.Μου είπαν ότι εκεί ήταν ο τόπος του μαρτυρίου των ομήρων που συγκέντρωνε ο ΕΛΑΣ από τη Δυτική Ελλάδα.Ακριβώς μπροστά από το σταυρό υπήρχε περιφραγμένη μια τρύπα του εδάφους σε μεγάλο βάθος, ένα είδος φυσικού πηγαδιού, όπου οι βασανιστές έριχναν τα θύματα τους.

Το βάραθρο αυτό αποτελεί τόπο Μαρτυρίας Ελλήνων κατά την περίοδο 1941-44 αλλά δυστυχώς και κατά την περίοδο αργότερα του Εμφυλίου....Το συνολικό βάθος σήμερα είναι 60 μέτρα, παλαιότερα όμως ήταν αρκετά βαθύτερο αλλά στο βάραθρο έχουν ρίξει κατά καιρούς πολλά μπάζα και έχει προσχωθεί αρκετά.Δεν έχει καθόλου διάκοσμο αλλά είναι επιβλητικό καθώς κατεβαίνεις και βλέπεις τα τοιχώματα του που είναι λεία!Επίσης πολύ εντυπωσιακό είναι το θέαμα ενός μικρού καταρράκτη που σχηματίζουν τα νερά που κυλούν από επάνω στην είσοδο..Η αλήθεια είναι πάντως πως αισθάνεσαι ένα βάρος, μέσα σου, όταν συνειδητοποιείς πως σε αυτό το βάραθρο έχασαν μέ τέτοιο φρικτό τρόπο την Ζωή τους τόσοι άνθρωποι.... άδικα...

Διηγήσεις φρίκης

Φθάσαμε αργά το απόγευμα στο γειτονικό χωριό που πρόθυμα μου βρήκαν κατάλυμα για μένα και την γυναίκα μου και που οι κάτοικοι με προσκάλεσαν να με γνωρίσουν στην πλακόστρωτη κεντρική πλατεία.Εκεί έγινε ένας μεγάλος κύκλος γύρω από το τραπέζι μου από ηλικιωμένους που ήθελαν να μου πουν και να μου περιγράψουν τι συνέβη στην Τατάρνα.

Ήταν νέοι τότε και κρυφά παρακολουθούσαν τι γινόταν στο στρατόπεδο.Ένα τσοπανόπουλο της εποχής δεν σταματούσε να μου διηγείται.Κρυμμένο πίσω από θάμνους παρακολουθούσε τα βασανιστήρια που υφίσταντο οι όμηροι πριν οδηγηθούν στη τρύπα δεμένοι δύο-δύο με σύρμα.Επέμενε ότι τους έριχναν ζωντανούς!Πόσοι θανατώθηκαν εκεί μ' αυτό τον φριχτό τρόπο; Άγνωστο.Ένας παλιός δάσκαλος, που είχε υποχρεωθεί τότε να κάνει τον ινστρούχτορα και γνώριζε μερικά πράγματα από την πλευρά του ΕΛΑΣ μου είπε ότι το στρατόπεδο ήταν στη προσωπική εποπτεία του Άρη Βελουχιώτη και ότι χρησιμοποιήθηκε όλο το 1944 καθώς και κατά τους πρώτους μήνες του 1945.Ο τόπος προσευχής και επαφής με το Θεό, η Μονή της Τατάρνας, έγινε τόπος βασανιστηρίων και εκτελέσεων.Μια άγνωστη ακόμα ιστορία από τα έργα και τις ημέρες του ΕΛΑΣ...

ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝ/ΝΟΥ ΤΟΛΗΚατοίκου περιοχής Τατάρνας (14 χρόνων τότε)

"...τι είδαν τα μάτια μου; και τι δεν είδαν που δεν πρόκειται να τα ξεχάσω ποτέ!.Πρέπει να σας πω πως αυτή εκεί κάτω η τρύπα έχει φάει πολύ κόσμο. Πάνω από 3.000 κορμιά πετάξανε μέσα σε αυτή και όποιος θέλει ας έρθει να με διαψεύσει......Η τρύπα αυτή, που κανείς δεν ξέρει πόσα μέτρα βάθος έχει, επικοινωνούσε τότε με το ποτάμι, κάτω, τον Αχελώο. Τώρα έγινε η τεχνητή λίμνη για το Υδροηλεκτρικό εργοστάσιο, και επικοινωνεί με αυτή. Προσπάθησαν κάποτε να την ερευνήσουν Ιάπωνες, ειδικοί, αλλά μετά από ένα ορισμένο βάθος πολλών μέτρων που κατέβηκαν, επέστρεψαν άκαρποι....Κάθε μέρα σχεδόν, τους έβλεπα, κρυμμένος πίσω από τα πυκνά ρείκια, στη θέση εδώ που βρισκόμαστε τώρα, να πετάνε στην Τρύπα ολόγυμνους και δεμένους, τους δυστυχείς εκείνους ανθρώπους, που άλλοι τρέμανε από τον φόβο και άλλοι τα

είχανε εντελώς χαμένα."Στην ερώτησή μας γιατί τους ρίχνανε στην Τρύπα και δεν τους εκτελούσαν, απάντησε :

"...απλούστατα, για να μην μπαίνουν στο κόπο να ανοίγουν κάθε μέρα 5-10 λάκκους, που κάποτε ίσως να αποκαλύπτονταν, ενώ μέσα σε αυτό το χάος που τους έριχναν, δεν υπήρχε περίπτωση να βρεθεί ίχνος απ' αυτούς.

Την τρύπα αυτή τους την υπέδειξε ένας γύφτος, ο γυφτοΣταύρος, που είχε εδώ παρακάτω εργαστήριο που έφτιαχνε τσαπιά και άλλα σκαπτικά εργαλεία. Αυτός συνεργάζονταν με τους Αντάρτες που κουβαλούσανε από μακριά ομήρους με προορισμό την Τρύπα και κάθε φορά που δεν την βρίσκανε, τους πήγαινε ο ίδιος, γιατί , από την πυκνή βλάστηση ήταν αδύνατο να την βρουν, όσοι δεν ήξεραν την περιοχή.

Ο γυφτοΣταύρος, σαν αποζημίωση έπαιρνε ρούχα και παπούτσια από τους μελλοθάνατους, που πριν τους ξεγύμνωναν όπως τους γέννησε η μάνα τους...

"...Κόντευε απόβραδο, όταν φέρανε στην Τρύπα άλλα 8 άτομα. Φαίνεται ότι ερχόντουσαν από πολύ μακριά για να φτάσουν εκείνη την ώρα. Αφού τα ξεγυμνώσανε όλα και ο γυφτο-Σταύρος πήρε το μερίδιό του, το κουστούμι ενός από τους 8, τους πετάξανε στα γρήγορα γιατί νύχτωνε και είχαν δρόμο να κάνουν. Φύγανε αμέσως χωρίς αυτή τη φορά να κάνουνε έλεγχο, όπως κάνανε πάντα για να βεβαιώνονται αν όλοι είχαν πέσει στο χάος.Ένας όμως από αυτούς που αν θυμάμαι καλά, τον λέγανε Μήτρο και ήτανε από το Μαχαλά Ξηρομέρου, ο αδελφός του ήταν παπάς, για καλή του τύχη, το πέσιμό του το ανέκοψε ένας κορμός δέντρου και πιάστηκε από αυτόν, ακριβώς στο χείλος του χάους. Εκεί περίμενε μέχρι να φύγουν οι εκτελεστές του. Τα κατάφερε και έφτασε μέχρι απάνω και απομακρύνθηκε αρκετά από την απέναντι όμως μεριά, από εκείνη που τους είχαν φέρει.

Αφού προχώρησε κάμποσο και έφτασε σε μια στάνη έξω από το μικρό χωριό Αργιάδα, κρύφτηκε μέσα σε κάτι λιθάρια, έτσι γυμνός όπως ήταν. Μια θεια μου, που είχε βγει να μαζέψει τα γίδια και πέρασε από κοντά του, την είδε, της φώναξε και της είπε τι ακριβώς συνέβη. Γύρισε τότε η θεία μου τρομαγμένη στη στάνη και το λέει στον άντρα της. Εκείνος έτρεξε αμέσως και τον βρήκε. Ήταν σε άσχημη ψυχική κατάσταση.

Παρακαλώντας λέει στον θείο μου :- Αν πέρασες και εσύ από κολυμβήθρα με γλιτώνεις, αν θέλεις αδελφέ μου. - Μην φοβάσαι, τον καθησύχασε ο θείος μου θα σε γλιτώσω. Του πήγε ρούχα και αργά το βράδυ τον πήγε και τον έκρυψε σε μια σπηλιά κάτω στο ποτάμι. Εκεί έμεινε 7 ημέρες και εγώ του πήγαινα κάθε μέρα φαγητό. Μετά από δω ο θειος μου κατάφερε να τον φυγαδεύσει στην Κόπραινα και από κει με καΐκι κατέφυγε, με τον Ε.Δ.Ε.Σ., στην Κέρκυρα και έτσι γλύτωσε. Αργότερα κατά το 2ο αντάρτικο, επέστρεψε ο Μήτρος εδώ και βρήκε το γυφτοΣταύρο στο εργαστήρι του, φορούσε το κουστούμι του, αυτό που του είχαν πάρει πριν τον ρίξουν στην Τρύπα. Το ξύλο που έφαγε..."

Ο Θεός ας αναπαύσει τις ψυχές των...