1

ÕÓÓËüчийн мэдээÌэдээлэл, танин мэдэхүйн сар тутмын онлайн сонин 2016 оны 03 дугаар сарын 30, öуâрал ¹4(4)

ЯРиËЦËАГАмэдээ, мэдээËэË

IV нүүрт XIII нүүрт XVI нүүрт

Б.нЯмÕоРоË: ТөËБөРийн чАдвАРГүй иРГэнд үзүүËэÕ өмГөөËËийн үйËчиËГээний зАРдËыГ ТөР ÕАРиÓЦнА

ЯРиËЦËАГА

онЦËоÕ мэдээ

Ц.ГАнБоËд: ÕÓÓËüчдАд ÕүндРэË үүсГэÕГүйн ТÓËд жиËийн БАГЦ ЦАГийн сÓРГАËТыГ ТÓÕАйн оРон нÓТАГТ нü зоÕион БАйГÓÓËнА

Монголын Хуульчдын холбооны гишүүн хуульч, “Монгол өмгөөлөгч” ХХН-ийн захирал З.Сүхбаатартай өмгөөлөгчдийн ур чадвар, мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах орчин, нөхцөлийн талаар ярилцлаа.

-Ярилцлагын эхэнд та манай уншигчдад өмгөөлөгчийн мэргэжлийн зорилгын талаар товчхон тайлбар өгөхгүй юу?

-Өмгөөлөгч нь (лат.advocatus; англ.lawyer, advocate; гер.rechtsanwalt, ор.адвокат) иргэн, хуулийн этгээдэд хууль зүйн мэргэжлийн туслалöаа үзүүлдэг хуульч юм. 1926 оны Ìонгол Улсын шүүн таслах газраас алиâаа хэргийг байöаан шийтгэх тухай хуулиар өмгөөлөгчийг “төлөөнөө заалдагч” гэсэн нэрээр яллагч томилогдсон

хэрэгт оролöуулж байсан бол öаашид 1928 оны 5 дугаар сарын 25-ны өдөр батлагдсан өмгөөлөгчийн анхны эрх зүйн зохиöуулалт болох Шүүх таслах тухай олонд тусламж үзүүлэх бүлгэмийн дүрэмд, БНÌАУ-ын өмгөөлөгчдийн дүрэм (1944), БНÌАУ-ын өмгөөлөх байгууллагын дүрэм (1952), БНÌАУ-ын өмгөөлөх байгууллагын дүрэм (1965), Ìонголын өмгөөлөгчдийн коллегийн дүрэм (1978), Ìонголын өмгөөлөх байгууллагын тухай БНÌАУ-ын хууль (1986), Өмгөөллийн тухай хууль (1994), Өмгөөллийн тухай хууль (2002), Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль (2012) зэргээр өмгөөлөгчийн эрх зүйн байдлыг тодорхойлох болсон. Хүний эрхийг хамгаалах, нийгэмд шударга ёсыг тогтоох нь өмгөөлөгч мэргэжлийн эрхэм зорилго юм.

з.сүхбаатар: өмГөөËөË БоË ШÓдАРГА Ёсонд сÓÓРиËсАн Õүний эРÕийн ТөËөөÕ

үйË АжиËËАГАА

Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Ìонголын Хуульчдын холбооны дүрэмд зааснаар тус холбооны гишүүн, хуульчид нь сар бүр гишүүний татâарыг тогтмол төлөх нийтлэг үүргийг хүлээдэг. Хэрэâ хууль, дүрэмд заасан энэ үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 26 дугаар зүйлийн 26.3 дахь хэсгийг үндэслэн “...гишүүний татâараа хүндэтгэн үзэх шалтгаангүйгээр гурâан сар дараалан төлөөгүй...” үндэслэлээр Хуульчдын холбоо тухайн хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрлийг хүчингүй болгохоор заасан. Хуульчдын холбооны Тамгын газар, Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны ажлын албанаас хамтран тус холбооны гишүүний татâараа огт төлөөгүй хуульчдын судалгааг гаргаж, үүргийн биелэлтийг хангуулах ажлыг шат дараалан аâсны үндсэн дээр хуулийн дээрх зохиöуулалтыг үндэслэн гишүүний татâараа огт төлөөгүй 15 хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрлийг хүчингүй болгохоор шийдâэрлэсэн байна.

Цаашид 2016 оны 4 дүгээр сарын 1-ний дотор гурâан сараас дээш хугаöаанд татâараа төлөөгүй гишүүний хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрлийг хүчингүй болгох, хуульчдын нэгдсэн бүртгэлээс хасах шийдâэр гаргуулах ажлыг тус холбооны Тамгын газраас зохион байгуулан ажиллаж байна.

ГиШүүний ТАТвАРАА ТөËөөГүй 15 ÕÓÓËüчийн мэРГэжËийн үйË

АжиËËАГАА эРÕËэÕ зөвШөөРËийГ ÕүчинГүй БоËГоËоо

пРокÓРоР, өмГөөËөГчийн мэРГэжËийн үйË

АжиËËАГААГ сÓРТАËчËАÕ, эРÕ, ÕÓÓËü Ёсны АШиГ сониРÕËыГ ÕАмГААËАÕ

сАРын АЯн

үргэлжлэл нь VI-XI

ÕÓÓËüчдын ÕоËБооноос “пРокÓРоРын АжËын БАйРны ÕэРэГЦээ, сэТГэË ÕАнАмж” сÓдАËГААны ТАйËАнГ ТАниËЦÓÓËËАА

2

мэдээ, мэдээËэË ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìонголын Хуульчдын холбоо, Нээлттэй нийгэм форум хамтран Ìонгол Улс дахь шүүхийн шинэтгэлийн үр нөлөөг үнэлэх зорилгоор багö хуулийн хэрэгжилтэд хийсэн бодлогын дүн шинжилгээ, судалгааны үр дүнг танилöуулах “Шүүхийн хараат бус байдлыг бэхжүүлэх нь” сэдэâт хэлэлöүүлгийг 2016 оны хоёрдугаар сар 26-нд Хуульчдын танхимд зохион байгууллаа.

Хэлэлöүүлгийг Хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч Б.Гүнбилэг, “Нээлттэй нийгэм форум”-ын Засаглалын хөтөлбөрийн удирдагч П.Бадамрагчаа нар удирдан яâуулсан бөгөөд доктор, дэд профессор О. Ìөнхсайхан “Шүүгчид нэр дэâшигчийг үнэлэх ажиллагааг сайжруулах нь” болон “Шүүхийн захиргааны тулгамдсан асуудал ба шийдâэрлэх арга зам” сэâдээр “Оюуны Инноâаöи” эрх зүйн судалгааны төâийн судлаач П.Баттулга “Шүүгчийн томилгооны өнөөгийн нөхöөл байдал” сэдâээр, судлаач П.Цэöгээ “Шүүгчийн хараат бус байдлын баталгааны хэрэгжилт” сэдâээр, судлаач Ж.Бариаширсүрэн “Шүүхийн тогтолöоог өөрчлөх бодлогын шийдâэрийн хэрэгжилт” сэдâээр хийсэн судалгааны дүнгээ танилöуулж, оролöогчдын сонирхсон асуултад хариуллаа. Энэ үеэр доктор, дэд профессор О. Ìөнхсайхан “Ìонгол Улсын шүүхийн захиргаа, менежмент, хариуöлага тооöох зэргийг нэг институöид багтаадаг нь шүүхийн хараат бус байдалд нөлөөлж буй томоохон хүчин зүйл” хэмээлээ. Ìөн судлаач П.Баттулга “Шүүхийн ерөнхий зөâлөлийн гишүүний тоо

“ШүүÕийн ÕАРААТ БÓс БАйдËыГ БэÕжүүËэÕ нü” сэдэвТ ÕэËэËЦүүËэГ БоËËоо

Ìонголын Хуульчдын холбооны Тамгын газрын Бодлого зохиöуулалтын хэлтсийн мэргэжилтэн Б.Төрбат нь иргэний хуâиар Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.2 дахь хэсэгт “Ерөнхийлөгч Шүүхийн ерөнхий зөâлөлөөс санал болгосон нэр дэâшигчийг судлан үзэж, түүнийг томилох буюу томилохоос татгалзах шийдâэрийн аль нэгийг гаргана” гэж заасан нь Ìонгол Улсын Үндсэн хуулийн Таâин нэгдүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт “Шүүхийн ерөнхий зөâлөлөөс Улсын дээд шүүхийн шүүгчдийг Улсын

үндсэн ÕÓÓËийн ЦэЦийн БАГА сÓÓдËын ÕÓРАËдААны мАГАдËАË ГАРчээ

хэт бага байгаа нь эргээд хараат бус байдалд нөлөөлж байна” гэâ.

Хэлэлöүүлэгт оролöогчдын зүгээс “2013 онд Ìонгол Улсын Шүүхийн тухай хууль, Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль, Шүүхийн захиргааны тухай хуулийг баталж, шүүх эрх мэдлийн хүрээн дэх эрх зүйн зохиöуулалтыг шинэ түâшинд гаргасан. Гэсэн хэдий ч шүүгчийг сонгон шалгаруулах ажиллагаа, шүүгчид нэр дэâшигчдийг үнэлэх арга, ажиллагаа нь бодит шалгуурт үндэслэж чадаагүй, шүүгчийг сонгон шалгаруулах ажиллагааг албан тушаалтан өөрийн үзэмжийн хүрээнд шийдâэрлэх бололöоо байсаар байна” гэдгийг уламжилж байлаа. Түүнчлэн Үндсэн хуульд зааснаар Ерөнхийлөгч Шүүхийн ерөнхий зөâлөлийн санал болгосны дагуу шүүгчийг томилдог байтал, Шүүхийн захиргааны тухай хуулиар Шүүхийн ерөнхий зөâлөлийн бүрэлдэхүүнийг мөн адил томилж

байгааг шүүмжилж байâ.Үүнийг зэрэгöээ шүүхийн

шинэтгэл, шүүхийн бүтэö, зохион байгуулалтын өөрчлөлтийн хүрээнд Үндсэн хуулийн дагуу шүүгч хугаöаагүй томилогдох зарчим зөрчигдөж, шүүгчийг албан тушаалаас нь чөлөөлөх, өөрийнх нь саналыг үл харгалзан өөр шүүхэд шилжүүлсэн яâдал нь шүүгчийн албан тушаал эрхэлж буй хуульчдын хараат бус байдал, нийтлэг эрх ашгийг хөндсөн, öаашид ийм жишиг тогтоох ноöтой үр дагаâартай болохыг ч онöолсон юм.

Хуульчдын холбоо шүүгчийн эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах асуудалд онöгойлон анхаарлаа хандуулан ажиллаж байгаа бөгөөд хэлэлöүүлэгт оролöогчдын санал болон судлаачдын дүн, шинжилгээ нь öаашид Хуульчдын холбоог өөрсдийн байр сууриа хадгалж, тууштай ажиллахад түлхэö болох юм.

Их Хуралд танилöуулснаар, бусад шүүхийн шүүгчдийг Шүүхийн ерөнхий зөâлөлийн санал болгосноор тус тус Ерөнхийлөгч томилно” гэж заасныг зөрчсөн гэх үндэслэлээр 2015 оны 11 дүгээр сарын 16-ны өдөр Үндсэн хуулийн öэöэд мэдээлэл гаргасан.

Дээрх агуулга бүхий мэдээллийг урьдчилан шалгаад, Ìонгол Улсын Үндсэн хуулийн öэöийн гишүүний 2015 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдрийн 141 дүгээр тогтоолоор Үндсэн хуулийн öэöэд маргаан хянан шийдâэрлэх ажиллагаа үүсгэхээс татгалзсан хариуг өгсөн тул тэрбээр

Үндсэн хуулийн öэöэд маргаан хянан шийдâэрлэх ажиллагааны тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасныг үндэслэн Цэöийн гишүүний тогтоолд 2015 оны 12 дугаар сарын 07-ны өдөр гомдол гарган, маргаан хянан шийдâэрлэх ажиллагаа үүсгэх эсэх асуудлыг шийдâэрлүүлэхээр Ìонгол Улсын Үндсэн хуулийн Цэöийн даргад хандаад байсан юм.

Үндсэн хуулийн öэöийн бага суудлын хуралдаанаар гаргасан магадлалын дэлгэрэнгүйг www.mgl-bar.mn öахим хуудаснаас үзнэ үү.

3

мэдээ, мэдээËэË ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìонголын Хуульчдын холбооноос 2016 оны гураâдугаар сарын 12, 19, 20-нд шинэ хуульчдад зориулсан уулзалт, сургалтыг зохион байгууллаа. Сургалтад 2015 онд хуульчийн мэргэжлийн шалгалтад тэнöэж, мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрөл аâсан 200 гаруй хуульч хамрагдсан.

Шинэ хуульчид нь энэ удаагийн сургалтаар Хуульчдын холбооны удирдлага, зохион байгуулалт, хуульч гишүүнийхээ хуâьд Холбоотой хэрхэн харилöах, эрхээ хэрхэн эдлэж үүргээ хэрхэн хэрэгжүүлэх үндэслэл, журмын талаар тодорхой мэдээлэл аâсан. Ìөн Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд баримтлах шаардлага, гарсан зөрчлийг хянан шийдâэрлэх тогтолöоо,

зохион байгуулалтын талаарх анхан шатны мэдлэгтэй боллоо.

Тодруулбал, Хуульчдын холбооны Тамгын газрын дарга Ц.Ганболд “Хуульчдын холбооны чиг үүрэг, удирдлага зохион байгуулалт” сэдâээр, ÌХХ-ны Зөâлөхүүдийн зөâлөл хариуöсан мэргэжилтэн, хуульч Б.Төрбат “Хуульчдын холбооны үйл ажиллагаанд хамааралтай хууль, дүрэм, журам тэдгээрийн зохиöуулалт” сэдâээр, Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны Сахилгын шинжээч Г.Должинсүрэн “Ìэргэжлийн хариуöлагын маргаан хянан шийдâэрлэх ажиллагаа” сэдâээр, АШУҮИС-ийн багш, доктор С.Наранчимэг “Хуульчийн сэтгэлд нийöсэн үйлчилгээ” сэдâээр тус тус хичээл заасан юм.

Шинэ ÕÓÓËüчдАд сÓРГАËТ зоÕион БАйГÓÓËËАА

Ìонголын Хуульчдын холбоо Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэгүүдийн нэгдсэн холбоотой хамтран ажиллахаар болж, 2016.03.14-нд хамтын ажиллагааны санамж бичигт гарын үсэг зурлаа. Ёслолын ажиллагаанд Ìонголын Хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч Б.Гүнбилэг, Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэгүүдийн нэгдсэн холбооны ерөнхийлөгч А.Ариунболд нар оролöсон.

Хамтран ажиллах санамж бичиг нь Ìонголын Хуульчдын холбоо, хуульчдын эрхийг хамгаалах чиг үүргээ хэрэгжүүлэхдээ төрийн болон төрийн бус байгууллагатай олон талт оролöоог

ÕÓÓËüчдын ÕоËБоо ÕэРэГËэГчдийн эРÕ АШГийГ ÕАмГААËАÕ нийГэмËэГүүдийн нэГдсэн

ÕоËБооТой ÕАмТРАн АжиËËАнАханган, хамтран ажиллахад чиглэгдэнэ. Ìөн Хуульчдын холбоо нь хэрэглэгчийн хууль ёсны эрх ашгийг хангахад дэмжлэг үзүүлэх юм.

Хамтын ажиллагааны хүрээнд талууд дараах үндсэн чиглэлээр хамтран ажиллахаар боллоо.

1.Хууль зүйн үйлчилгээ аâч байгаа хэрэглэгч өмгөөллийн үйл ажиллагааны гэрээгээр тодорхойлсон үйлчилгээг аâч чадаагүй бол өмгөөлөгчийн мэргэжлийн мэдлэг, ур чадâарын улмаас хэрэглэгчид хохирол учруулсан тохиолдолд түүнийг нөхөн төлөх, үйлчилгээний төлбөрийг буöаан олгох тухай асуудлыг шийдâэрлүүлэх;

2.Хэрэглэгч гэрээний стандарт нөхöөл таâьж гэрээ хийдэг салбарын аж ахуй эрхлэгчийн гэрээний стандарт нөхöөлийн хэрэгжилт кейсүүдэд судалгаа хийх;

3.Хэрэглэгчдийн эрх ашиг зөрчигдсөн маргаанд нийтийн тусын тулд хууль зүйн стратегийн туслалöаа, дэмжлэг үзүүлэх;

4.Хэрэглэгчдийн эрх зүйн болоâсролыг дэмжих зорилготой хамтарсан сургалт, мэдээлэл, семинар, зохион байгуулах;

иРГэний ÕэРГийн оРоËЦоГчид өөРийн ÕэРГийн ЯвЦыГ

инТеРнэТээс үздэГ БоËËоо

Шүүхийн ерөнхий зөâлөлөөс санаачлан хэрэгжүүлж буй “Иргэний хэрэг хянан шийдâэрлэх ажиллагааны нэгдсэн систем”-ийн нээлт Баянзүрх, Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргийн иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд боллоо. Нээлтэд Шүүхийн ерөнхий зөâлөлийн нарийн бичгийн дарга Т.Ìэндсайхан, Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхийн ерөнхий шүүгч Б.Баатар, Хуульчдын холбооны Тамгын газрын дарга Ц.Ганболд, Өмгөөлөгчдийн холбооны ерөнхийлөгч Б.Ганбаатар нарын хүмүүс оролöсон юм.

Нэгдсэн системийн тусламжтайгаар иргэний хэргийн оролöогчид нь интернэтийн сүлжээг ашиглан irgen.civilcourt.mn öахим хуудаст хандан өөрийн хэргийн талаарх мэдээллийг аâах боломжтой боллоо. Тодруулбал, Иргэний хэргийн шүүхэд нэхэмжлэл гаргасан иргэнд мэдээлэл лаâлагааны ажилтан тусгай кодтой хуудас өгөх бөгөөд иргэн irgen.civilcourt.mn öахим хуудаст тухайн олгогдсон кодоор нэâтэрч, хэргийн оролöогчид иргэний хэрэг хянан шийдâэрлэх ажиллагааны мэдэгдэх хуудас хүргэгдсэн эсэх, хариуöагчид нэхэмжлэлийн хуâийг хэзээ гардуулсан, хариуöагч хариу тайлбар ирүүлсэн эсэх, шүүх хуралдаан тоâлогдсон эсэх, хэргийн материалтай талууд танилöсан эсэх зэрэг өөрт шаардлагатай бүхий л мэдээлэлтэй танилöах боломжтой юм.

Энэхүү системийг иргэд болон хуульчид, тэр дундаа өмгөөлөгч нарт сурталчлахад Хуульчдын холбооноос дэмжлэг үзүүлэн ажиллахаар болсон бөгөөд шүүхэд төлөөлөх эрх нээлгэх хүсэлт өгч буй хуульчдад зориулсан сургалтыг Шүүхийн ерөнхий зөâлөлтэй хамтран зохион байгуулахаар боллоо.

4

мэдээ, мэдээËэË ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìонголын Хуульчдын холбооноос прокурорын мэргэжлийн чиг үүргийг олон нийтэд сурталчлах, прокурорын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилготой аяныг гураâдугаар сард зохион байгуулж байна.

Аяны хүрээнд “Прокурорын ажлын байрны хэрэгöээ, сэтгэл ханамж”-ийн талаарх судалгааг нийслэл, хөдөө орон нутгийн 210 прокурорын дунд яâууллаа. Энэхүү судалгааны тайланг танилöуулахаар Ìонголын Хуульчдын холбооноос 2016.03.25-нд “Прокурорын эрх хэмжээ болон үйл ажиллагааны баталгаа” сэдэâт хэлэлöүүлэг, уулзалтыг зохион байгуулсан юм.

Хэлэлöүүлэгт Хуульчдын холбооны Тамгын газрын дарга Ц.Ганболд, Бодлого зохиöуулалтын хэлтсийн дарга А.Оюунчимэг, Улсын Ерөнхий прокурорын газрын Тамгын газрын дарга, Прокурорын хорооны тэргүүн Ц.Арâинбуудай, Хуульчдын холбооны Судалгаа, шинжилгээ хариуöсан мэргэжилтэн Ч.Бат-Уянга, Б.Доржпагма нар болон Улс, Нийслэл, Тээâэр, Дүүрэг, Төâ аймгийн нийт 75 прокурор, Хуульчдын эрх, хууль ёсны эрх ашгийг хамгаалах хорооны төлөөлөл оролöоâ.

ÕÓÓËüчдын ÕоËБооноос “пРокÓРоРын АжËын БАйРны ÕэРэГЦээ, сэТГэË ÕАнАмж” сÓдАËГААны ТАйËАнГ ТАниËЦÓÓËËАА

Хуульчдын холбооноос энэхүү судалгааг прокурорын байгууллагын ажилтан, албан хаагчдын хөдөлмөрийн сэтгэл ханамжийн төлөâ байдал, тэдгээрт эерэг болон сөрөг нөлөөлөл үзүүлж байгаа хүчин зүйлсийг илрүүлэн, прокуроруудын санал бодлыг тодруулах замаар бодлого болоâсруулахад шаардлагатай зарим дүгнэлт, зөâлөмж болоâсруулах зорилгоор эрхлэн яâуулсан юм.

Судалгааны дүнгээс үзâэл прокуроруудын хөдөлмөрийн сэтгэл ханамжид хамгийн сөргөөр нөлөөлж, ажлын байран дахь стресст өртүүлж байгаа гол хүчин зүйл нь öалин хангамж бага болоод нийгмийн асуудлыг шийдâэрлэх тал дээр дутмаг байдал болж байна.

Өөрөөр хэлбэл, судалгаанд оролöогчдын 93 хуâь нь өөрсдийгөө хийж буй ажилтайгаа дүйöэхүйö öалин аâдаггүй гэж үзжээ. Байгууллагын гүйöэтгэх чиг үүргээсээ хамаараад ажилтан шалгаруулж аâах шалгуур харьöангуй өндөр хэдий ч, тус шалгуурт нийöэх, ажлын ачаалалд тохирох хэмжээний öалин хөлс өгдөггүй байна.

Ìөн прокурорууд ажлын ачааллаа үнэлсэн байдлыг аâч үзâэл 66 хуâь нь ажлын ачаалал ихтэй гэжээ.

Прокурорууд ажлын ачаалал их байгаагаас стресст их өртдөг бөгөөд прокуроруудын 64 хуâь нь өөрийн эрхэлж буй ажилтай холбоотой сэтгэл зүйн стресст аâтдаг байна.

Энэхүү судалгаа нь прокурорын ажиллах орчин нөхöөл, нийгэм эдийн засгийн баталгаа, аюулгүй байдал болоод хараат бус байдал зэргийг хангах ажлуудыг зохион байгуулахад түлхэö болсон бөгөөд öаашид Хуульчдын холбооноос үүнд анхаарч, тодорхой ажлуудыг хэрэгжүүлэх юм.

5

мэдээ, мэдээËэË ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìонгол Улс соёл иргэншлийнхээ шинэ үе ардчилал, зах зээлийн харилöаанд шилжин орсноор нийгэм, төр, иргэний ардчилсан хөгжлийн үйл яâöыг баталгаажуулсан 1992 оны шинэ Үндсэн хуулиар Прокурорын байгууллагыг “Ìонгол улсын төрийн байгуулал” гэсэн гураâдугаар бүлгийн “Шүүх эрх мэдэл” гэсэн хэсэгт хамааруулан 56 дугаар зүйлд:

• Прокурор хэрэг бүртгэх,мөрдөн байöаах, ял эдлүүлэхн ажиллагаанд хяналт таâьж, шүүх хуралдаанд хяналт таâьж, шүүх хуралдаанд төрийн нэрийн өмнөөс оролöоно,

• Улсын Ерөнхий прокурор,түүний орлогч нарыг Улсын Их Хуралтай зөâшилöөн Ерөнхийлөгч зургаан жилийн хугаöаагаар томилно

• Монгол Улсын Прокурорынбайгууллагын тогтолöоо, зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг хуулиар тогтооно гэж заажээ.

Энэ заалт нь ардчилсан тогтолöооны шатан дахь Прокурорын

байгууллагын үндсэн чиг үүргийг тодорхойлж, үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг баталгаажуулсан. Энэхүү шаардлагын дагуу Улсын Их Хурал 1993 оны 4 дүгээр сарын 23-ны өдөр 6 бүлэг 43 зүйл бүхий Прокурорын байгууллагын тухай хуулийг батлан гаргажээ.

Ìонгол оронд өрнөсөн эрх зүйн шинэтгэлийн үйл яâö ялангуяа шүүх эрх мэдлийн байгууллагууд шүүхийн тухай /2002 он/, Эрүүгийн байöаан шийтгэх хууль /2002 он/, Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдâэрлэх тухай /2002 он/, Шүүхийн шийдâэр гүйöэтгэх тухай /2002 он/, Гүйöэтгэх ажлын тухай /1997 он/, хуулиудтай Прокурорын байгууллагын тухай хуулийг уялдуулах, нөгөө талаас нийгмийн хөгжлийн үйл яâöтай холбоотойгоор прокурорын үйл ажиллагааны эрх зүйн үндсийг улам болоâсронгуй тодорхой болгох шаардлага, нийгмийн захиалгатай холбоотойгоор Прокурорын байгууллагын тухай хуулийг шинэчлэн найруулж, Улсын

Их Хурал 2002 оны 7 дугаар сарын 4-ний өдөр батлажээ. Энэхүү хуульд “Прокурорын байгууллага нь Ìонгол Улсын нутаг дэâсгэр дээр эрүүгийн хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг нэг мөр хангуулах чиг үүрэг бүхий, үйл ажиллагаагаа төрийн нэрийн өмнөөс яâуулдаг бие даасан, хараат бус , шүүх эрх мэдлийг хэрэгжүүлэхэд оролöогч байгууллага мөн” гэж тодорхойлсон байна.

Эрх зүйн тогтолöооны шинэчлэл, нийгмийн харилöааны өөрчлөлттэй холбоотойгоор 2002 онд Прокурорын байгууллагын тухай хуулийг шинэчлэн

баталж, мөрдүүлсэн нь өнөөдрийг хүртэл хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа бөгөөд энэ хугаöаанд уг хуульд 8 удаа нэмэлт өөрчлөлт орсон байна.

Шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийг гүнзгийрүүлэх хөтөлбөр, Шүүх эрх мэдлийн байгууллагуудын шинэчлэл, нийгмийн харилöааны хуâьсал, өөрчлөлт, эрүүгийн хэрэг шалган шийдâэрлэх ажиллагаанд хэрэглэгддэг гол хуулиудын шинэчилсэн найруулгын төслүүдийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн, эхнээсээ хуулиуд батлагдсантай холбогдуулан одоогийн мөрдөгдөж байгаа Прокурорын байгууллагын тухай хуулийг шинэчлэх, үзэл баримтлал, зохиöуулалтыг өөрчлөх зайлшгүй шаардлага тулгарч байгаа юм. Дээр дурьдсан хууль зүйн болон практик шаардлагуудыг үндэслэн Прокурорын байгууллагын тухай хуулийн төслийг шинэчлэн болоâсруулагдаад, УИХ өргөн бариад байна. Уг хуулийн төслийг УИХ-аас баталснаар, прокурорын байгууллагын үйл ажиллагааны үндсэн зарчим, Прокурорын байгууллагын тухай хуульд заасан зарим нэр томъёог оноâчтой болгох, Эрүүгийн эрх зүйн шинэтгэлийн хүрээнд Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн эрүүгийн хууль тогтоомжийн төслүүдтэй уялдуулах, прокурорын байгууллагын харилöааг зохиöуулж байгаа хууль тогтоомжийг харьöуулан дүгнэж, үйл ажиллагааны хариуöлагатай байдлыг хангах,бусад байгууллагатай хамтран ажиллах эрх зүйн үндсийг бий болгох, прокурор үүргээ гүйöэтгэх нөхöөл, нийгэм, эдийн засгийн баталгааг дээшлүүлэх, албан үүргээ биелүүлээгүй тохиолдолд хүлээлгэх хариуöлагын тогтолöоо зэрэг асуудлууд тодорхой зохиöуулагдах юм.

пРокÓРоРын нийГэмд ГүйЦэТГэÕ үүРэГ

Ц.ӨлЗИйЖАрГАл УЕПГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн

ажил хариуцсан хяналтын прокурор

Прокурорын байгууллагын тухай хуулийг шинэчлэх, үзэл баримтлал, зохицуулалтыг өөрчлөх зайлшгүй шаардлага тулгарч байгаа юм.

6

ЯРиËЦËАГА ÕÓÓËüчийн мэдээ

-та Өмгөөлөгчдийн хорооны тэргүүнээр ажиллаж байгаад саяхан бүрэн эрхийн тань хугацаа дууссан. Энэ хугацаанд ямар бодлого чиглэлийг баримталж ажиллав. Чамгүй олон ажлыг амжуулсан байх.

-Хуульчдын холбооны Өмгөөлөгчдийн хороо нь Ìонгол Улсад өмгөөллийн үйл ажиллагаа яâуулж буй 2000 гаруй өмгөөлөгчийн эрх ашгийг хамгаалах, өмгөөллийн үйл ажиллагааны орчин нөхöөлд анхаарал таâьж ажиллах мэргэжлийн зохион байгуулалт байсан гэдгийг онöгойлж хэлэхийг хүсэж байна. Ìиний ажиллаж байсан энэ öаг үе бол өмгөөллийн үйл ажиллагаанд төрийн бодлого гүнзгий туссан, түүнийг зөâ буруу, оносон эсэх талаар эргэöүүлэл, мэтгэлöээн, хэлэлöүүлэг, өрнөсөн он жилүүд байсан. Хуульчдын холбоо дөнгөж байгуулагдаад байсан тул Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд заасан дүрэм, журмуудын төслийг болоâсруулж батлах, Холбооны зохион байгуулалт үйл ажиллагааг өмгөөлөгчдөд таниулах, öаг үеийн болон өмгөөллийн үйл ажиллагааны хөгжлийн талаар хэлэлöүүлэг зохион байгуулах зэрэг ажилд нэлээдгүй анхаарлаа хандуулсан.

-2000 гаруй өмгөөлөгч үйл ажиллагаа явуулж байна гэлээ. Энэ бол манай улсын хувьд их тоо байх.тоог дагаад чанар яригдана. Монголын өмгөөлөгчдийн ур чадварын талаар та юу хэлэх вэ?

-Би Өмгөөлөгчдийн хороонд үүрэг хүлээж ажиллаж байснаас гадна нэгдүгээрт, би өмгөөлөгчидтэй ойр дотно, шадар нөхөрлөж ажил хэрэг яâуулж байсан, хоёрдугаарт, би өөрөө хэрэг хянан шийдâэрлэх ажиллагаанд идэâхтэй оролöдог. Тэгэхээр надад өмгөөлөгч нар ямар бэлтгэлтэй байна, хөгжил нь ямар харагдаж байна âэ гэдэг нь амьдрал дээр тодорхой харагддаг, бас энэ талаар багагүй судалгаа хийсэн. Ер нь аль аль талаас нь харахыг зорьдог. Энэ ч үүднээсээ дүгнээд үзэхэд яг энэ зурâасхан öаг үед (öаашаа ч бас жаахан үргэлжлэх байх л даа) өмгөөлөгч нарын ёс суртахуун, мэргэжилдээ хандах

хандлага учир дутагдалтай байна. Үүнд шүүмжлэлтэй хандахаас аргагүй байна. Өмгөөллийн үйл ажиллагаа бол ёс суртахуун бөгөөд хуульд суурилсан байх ёстой. Үйлчлүүлэгчээ ойлгох, мэдрэх үзэл хандлагад тулгуурлах ёстой гэж боддог, үздэг, үүнийхээ төлөө үнэнч яâдаг хэсэг нь öөөн болчихоод байна. Өмгөөллийн үйл ажиллагаа нь үзэгдэл, телеâиз радиогийн мэдээний хурö тод хэсэг нь гэж үздэг хүмүүс ч бас их байх шиг байна. Тэгэхээр өмгөөллийн үйл ажиллагаа бол шударга ёсонд суурилсан хүний эрхийн төлөөх үйл ажиллагаа гэдгийг хэлэх ёстой. Үүнийг л гол болгох нь чухал. Бид үүнийг сурталчлахыг хичээдэг. Бид зохих хэмжээгээр судалсны хуâьд хэлэхэд, дэлхийн улс орнуудын өмгөөлөгчийн мэргэжлийн зорилго ч ийм байдаг. Өмгөөлөгчдийн тоо сүүлийн хэдэн жилүүдэд маш ихээр өссөн. Энэ нь Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль хэрэгжиж эхэлсэнтэй холбоотой. Өмгөөлөгчдийн эгнээд маш олон зөâ, буруу бодолтой хүмүүс орж ирсэн.

-тэгэхээр юунд анхаарах хэрэгтэй гэсэн үг вэ?

-Үүнийг зөâ зохиöуулах, эргээд өмгөөлөгчийн ёс зүйн шаардлагуудыг маш сайн нягталж үзэх ажил бидэнд үгүйлэгдэж байгаа. Цаашид хуульд заасан болон ёс суртахууны хуâьд зайлшгүй байх ёстой өмгөөлөгчийн ажил хэргийн үүргүүдийг дахиж нэг аâч үзэж, үүнийгээ хэрэгжүүлдэг тогтолöоо бүрдүүлэх, менежментийн хуâьд зохион байгуулалтыг зөâ хангах нийгмийн шаардлага байгаа гэж би хуâьдаа боддог.

-Өмгөөлөгчдийн хувьд мэргэшил их чухал санагддаг. Манай улсад мэргэшсэн өмгөөлөгч хэр олон байна вэ?

-Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулиар бидэнд аâчирсан нэг сайн зүйл нь өмгөөлөгч өөрөө мэргэшин ажиллах эрх зүйн үндэслэлийг хууль тогтоомжийн хүрээнд анх удаа бүрдүүлж өгсөн яâдал юм. Хуучин өмгөөлөгч нар мэргэшин ажилладаг байсан л даа. Гэхдээ энэ нь хууль тогтоомжийн хүрээнд тодорхой зохиöуулалтгүй,

тэр нь хуâь өмгөөлөгч, өмгөөллийн нөхөрлөлийн зохион байгуулалтаар шийдэгддэг байсан. Үүнийг хуульчилж, эрх зүйн зохиöуулалтад оруулж, эргээд хүмүүст мэргэшихийн чухлыг хэлж өгснөөрөө аâууштай, öаашид илүү зүлгэж хөгжүүлэх шинэтгэл болсон. Ер нь эрдэмтэд, судлаачид “Хуульчдын хуâьд мэргэжлийн болоâсрол бол яах аргагүй үнэтэй эрдэнэ. Түүнийг зүлгэж, мэргэшил рүү аâаачдаг зүйл нь хуâь хүний хөдөлмөр, хичээл зүтгэл байдаг” гэдгийг хэлээд өгчихсөн байна. Тэгэхээр өмгөөлөгч мэргэшин ажиллана гэдэг нь эмчээс хүний амь насыг хамгаалахад ямар мэдлэг, ур чадâар, хөдөлмөр шаарддаг âэ, яг л түүнтэй адил зүйл. Тийм ч учраас эртнээс өмгөөлөгчийн мэргэжлийг эмчийн мэргэжилтэй ямагт адилтган үзэж, далд утгаараа түүнтэй адил шалгуур шаардлага таâьж, тэр шалгуур шаардлагаар өмгөөлөгчийн ажил мэргэжил хөгжсөөр өнөөг хүрч ирсэн. Харамсалтай нь энэ нарийн зүйлсийг ойлгох, ойлгохгүй хуâь хүмүүс олон бий. Тиймээс өмгөөлөгчийн мэргэшил, мэргэшин ажиллах чиглэлийг бид анхаарлын төâдөө байлгаж, манай Хуульчдын холбоо, өмгөөлөгчдийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага мэргэшлийн тодорхой салбар чиглэлийг тогтоож, үүнтэй холбоотой мэргэшсэн гэх хүндэтгэлийг хэрэглэх, энэ хүндэтгэл, ялгамжийг хэрэглэх нөхöөл байдлыг тодорхойлох журам болон стандартыг яаралтай батлах хэрэгтэй. Ìэдээж жинхэнэ мэргэшсэн хүндээ хүрдэг байхаар батлах нь зөâ. Ингэж чадâал нийгмийн гишүүд болох хуâь хүн, хуулийн этгээдэд жинхэнэ мэргэшсэн үйлчилгээ хүрч, тэдний эрх, хууль ёсны ашиг сонирхол тунхаглалын төдий биш, жинхэнэ утгаараа хамгаалагдах хууль зүйн боломж, бааз суурь бүрдэнэ.

-тэгэхээр өмгөөлөгч нар өөрсдийгөө бэлтгэхийн зэрэгцээ манай улсад өмгөөлөгч мэргэжлийн үйл ажиллагаагаа явуулах таатай орчин нөхцөл бүрдэж чадсан уу гэсэн асуулт урган гарах байх?

Түрүүч нь I нүүрт

үргэлжлэл VII-X нүүрт

з.сүÕБААТАР: өмГөөËөË БоË ШÓдАРГА Ёсонд сÓÓРиËсАн Õүний эРÕийн ТөËөөÕ үйË АжиËËАГАА

7

ЯРиËЦËАГА ÕÓÓËüчийн мэдээ

-Нийгмийн зүгээсээ, улс орны байгаа хөгжлийн түâшинтэй харьöуулаад үзэхэд өмгөөлөгч нар жинхэнэ утгаараа хууль зүйн фирмийг байгуулж, өрсөлдөөнд ороход олон төрлийн саад, бэрхшээлтэй тулгарч байна. Нэгдүгээрт, сэтгэлгээний хоöрогдол, өөрсдийгөө бодох хандлагад аâтчихаад байгаа нь ажиглагдаж байна. Хоёрдугаарт, төрийн бодлогоор хуульчид шударга ёсны манаанд хүчирхэгжих, хамтран ажиллах, дэлхийн зах зээлд гарах боломжийг нь бүрдүүлж өгөхгүй байгаад байна. Зарим улс оронд өмгөөлөгчийн мэргэжил, тэдний нэгдэл болох хууль зүйн фирмийг анхаарлын төâдөө байлгадаг болохын нэг жишээ бол татâарын бодлого байдаг. Гэтэл манайд 2016 оны 01 дүгээр сарын 01-ээс өмгөөлөл, хууль зүйн зөâлөгөөг НӨАТ-д хамааруулсан. Өнөөдөр өмгөөлөгчид аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэгчидтэй ижил хуâь хэмжээтэй татâарын ачаалал дор үйл ажиллагаагаа яâуулж байна. Бодит байдал ямар билээ? Өмгөөлөгчийн мэргэжлийн ажил буюу хүний эрх, эрх чөлөөний төлөөх тэмöэл хэдэн арâан сар, жилээр үргэлжилдэг. Засаг төрийн эрх мэдэлтэн, албан тушаалтнуудыг хууль биелүүлэхийг шаарддаг. Харин тэд татâарын системээр дамжуулаад өмгөөллийн үйл ажиллагааны нууöад нэâтрэх боломжтой болсон. ОХУ, Тайланд, АНУ зэрэг олон улс орнууд өмгөөлөгчийн мэргэжил бол эмчтэй адил гэдгийг хүлээн зөâшөөрч өмгөөлөгч, эмч зэрэг хэд хэдэн мэргэжлийг НӨАТ-аас чөлөөлдөг. Яагаад гэâэл тэд: өмгөөлөгчид нэг талаас хүний эрх, эрх чөлөө, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах замаар нийгмийн үнэт зүйлсийг бүхэлд нь хамгаалан зогсдог. Тийм учраас нийгмийн иâээлд (албан тушаалтны биш шүү) байх ёстой хүндтэй ажил хэрэг гэдгийг хүлээн зөâшөөрдөгт, нөгөө талаас хүний эрхийн төлөөх дуу хоолойд өртөг үнэ нэмэгддэггүй гэдгийг мэддэг учраас тийм зохиöуулалтыг хийсэн хэрэг л дээ. Гэтэл үүнийг манай хууль тогтоогчид ер бодох нь битгий хэл санаанд нь ч ороогүй болох нь 2016 оны хоёрдугаар сарын 03-ны өдрийн Үндсэн хуулийн öэöийн хуралдааны яâöад тодорхой болсон. Гомдоллож байгаа юм биш, бодит байдал нь ийм л байна. Ер нь хүн хэзээ хүнд хэöүү байдалд ордог âэ гэдэг асуулт таâья л даа. Хүн алдар öуутай, нэр хүндтэй,

болоâсрол мэдлэгтэй, албан тушаалд байгаа эсэхээсээ үл хамаараад эрүүл мэндийн хуâьд доройтâол хүний гарт, бусдын хамааралд очдог, нөгөө талаасаа эрх, эрх чөлөө нь хязгаарлагдâал мөн тийм нөхöөл байдалд ордог. Үүний зааг ялгааг л ойлгох хэрэгтэй байгаа юм. Түүнээс өмгөөлөгч нар орлого их олоод түүнийгээ татâараас чөлөөлүүлэх гээд байгаа хэрэг биш шүү дээ. Тэгээд ч НӨАТ бол хуульчид төлдөг биш ард иргэд төлдөг. Цаашилбал, бараа бүтээгдэхүүнээ байнгын тасралтгүй заâгүй худалдаж байдаг дэлгүүр, хоршоотой харьöуулбал өмгөөлөгчийн ажил хаа ганö үйлчлүүлэгч ирдэг, тэр нь тогтсон тариф байдаггүй, тэр хүний нөхöөл байдлыг ойлгож байж хөлс нь яригддаг тийм л ажил. Тэгэхээр өмгөөлөгчийн мэргэжлийн уугуул утга санаа, нийгмийн үүрэг зэрэг олон зүйлийг аâч үзâэл зарим нэг татâарыг эргэж харахаас аргагүй гэдгийг онöгойлж хэлмээр байна.

-татварын дарамтаас гадна өмгөөлөгч хэн нэгнийг өмгөөлж, хамгаалсныхаа төлөө шоронд сууж, цагдан хоригдож, цагдаад дуудагдаж байна гэх гомдол байдаг. тэгэхээр одоо үйлчилж байгаа хууль тогтоомжид асуудал байна уу, эсвэл өмгөөлөгч нарт асуудал байна уу?

-Өмгөөлөгчид олширсон, үйл ажиллагаа яâуулах öар хүрээ өргөжсөнтэй холбоотойгоор нийгэмд янз бүрийн асуудал гарч байна. Би нэг зүйл дээр шүүх болон хууль хяналтын бусад байгууллагын үйл ажиллагаатай санал нийлдэггүй. Хэрэâ өмгөөлөгч янз бүрийн ёс суртахууны болон мэргэжлийн алдаа гаргасан бол Ìэргэжлийн хариуöлагын хороогоор нь шийдâэрлүүлэх ёстой. Гэтэл дундуур нь дайрч ороод захиргааны шинжтэй янз бүрийн арга хэмжээ аâдаг нь зарчмын хуâьд буруу. Тэгâэл яах гэж мэргэжлийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын дэргэд Ìэргэжлийн хариуöлагын хороо ажиллаж байгаа юм бэ. Тэр байгууллага үнэ хүндгүй болж байна. Энд л асуудал шийдэгдэх ёстой. Хэрэâ өмгөөллийн үйл ажиллагааны яâöад бус хуâь хүнийхээ хуâьд нийгмийн харилöааны оролöогчийнхоо хуâьд худалдаа арилжаа хийсэн, хуâь хүний хуâьд зөрчил гаргасан бол бусдын адил холбогдох хариуöлагаа хүлээх нь зөâ. Харин өмгөөлөгчийнх нь мэргэжлийн

үйл ажиллагааны дундуур нь ямар нэг байгууллага хутгалдаж оролöох нь боломжгүй зүйл. Үүний зааг ялгааг ойлгуулахын төлөө бид бүхэн чармайж ажилласан. Харамсалтай нь нэг мөр ойлгож, практик тогтож өгөхгүй байна. Үүнийг öаашдаа бид бодож, зөâ зарчим, бодлогыг чиглүүлэх шаардлагатай байна.

-тэгэхээр одоо үйлчилж байгаа хуулиудад өмгөөлөгч нар мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулах эрхийг бүрэн тусгаж чадаагүй гэж ойлгож болох уу?

-Одоо байгаа материаллаг, проöессын хуулиудад өмгөөлөгчийн өмгөөллийн үйл ажиллагаа яâуулах боломжийг хязгаарлагдмал тусгасан. Саяхан Захиргааны хэрэг шүүхэд хянан шийдâэрлэх тухай хууль батлагдсан. Энэ хуульд өмгөөлөгчдийн эрх, үүргийг тодорхой тусгаж оруулсан. Харин Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдâэрлэх тухай хууль, өмнөх Захиргааны хэрэг хянан шийдâэрлэх тухай хуулиудыг үзээрэй, өмгөөлөгчийн эрх гээд байх зүйл байхгүй. Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хууль руу эш татсан зөâхөн үүргийн хоёр, гурâан заалт бий. Жишээлбэл, проöессын хуулиудад саяны миний хэлсэн зохиöуулалтын алдаа дутагдал, öоорхой байж байгаа. Өмгөөлөгч гэж хэн юм, өмгөөлөгч ямар үйл ажиллагаа яâуулдаг юм, нийгэмд энэ мэргэжил ямар үнэ öэнэтэй юм гэдгийг манай өмгөөлөгчийн эрх зүйн байдлыг тодорхойлж байгаа Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд харьöангуй дутмаг зохиöуулж өгсөн. Бид үүнийг эргэн харж өмгөөлөгчийн мэргэжлийн ёс суртахууны үндсийг тусгаж өгөхгүй бол өмгөөллийн үйл ажиллагаа зарим нэг хүмүүсийн хуâьд дур зоргын зүйл болчих гээд байгаа.

-тэгэхээр Өмгөөллийн тухай хуулийг зайлшгүй батлах хэрэгцээ байна гэсэн үг үү?

-Одоо байгаа эрх зүйн зохиöуулалтыг маш сайн тунгаагаад үзâэл анхаарал татах асуудлууд бий. Хуульчдын холбооны гишүүнчлэлийн хуâьд анхаарал татаж буй асуудал бий. Үүнийг манай улс орны онöлог учраас ийм байх ёстой гэж үзэх хэрэгтэй юу, эсâэл эргэж харах ёстой юу гэх зэрэг асуудал байна. Гэхдээ яг өмгөөлөгчийн тухайд нь тусгайлан аâаад үзье. Одоо манай Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн

8

ÕÓÓËüчийн мэдээ

хуâьд гүнзгий үгүйлэгдэж байгаа зүйл бол өмгөөллийн үйл ажиллагааны язгуур үндэс юу юм бэ гэдэг асуудал өөрөө орхигджээ. Өөрөөр хэлбэл, өмгөөллийн үйл ажиллагаа эдийн засгийн суурьтай, ашиг орлого олохыг чармайдаг аж ахуйн үйл ажиллагаа юм уу, аль эсâэл хүний эрхийн төлөө ашиг орлогыг нэгдүгээрт таâьдаггүй үйл ажиллагаа юм уу гэдэг зааг ялгааг хэлж өгөх байж гэж харж байгаа. Хоёрдугаарт өмгөөлөгчдийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын ил тод байдлын асуудлыг илүү гүнзгий тусган зохиöуулж өгөх шаардлага байсан юм байна гэдгийг харж байна. Ìөн хууль зүйн туслалöаа үзүүлэх байгууллагын эрх зүйн зохиöуулалтын үндсийг дэндүү ерөнхий тусгачихжээ. Нөхөрлөлийн хуулиар зөâхөн хязгаарлагдмал хүрээнд дэлгэрүүлж өгчээ гэдгийг бид өнөөдөр ойлгож байна. Тэгэхээр нэгдэж нийлээд хүчтэй болох гэхээр зарим зохиöуулалтын дутагдал, төөрөгдлөөс болоод гаöаанд орж байгаа нийгмийн хүчин зүйл байж байна. Цаашилбал, өмгөөлөгч нар амжилттай ажиллахад тулгын чулуу болдог өмгөөлөгчийн туслахаас эхлээд баг хамтлагийн талаар зохиöуулалтын суурь зарчим дэндүү ерөнхий болсон гэж харагдаж байна. Түрүүнд бас татâарын асуудлыг дурдаад өнгөрсөн. Татâарын асуудлыг эргэж харах хэрэгтэй. Энэ бол өмгөөлөгч нар төрөөс дэмжлэг хүсээд, төрийг öарайчлаад байгаа зүйл биш. Өөрсдөө нийгэмдээ чөлөөтэй хөгжихөд, нийгэм өөрөө шударга болж ариусахад өмгөөлөгчийн мэргэжлийн ажил үнэхээр чухал байдаг. Тийм учраас төр өөрөө дэмждэггүй юм аа гэхэд хүндрэл учруулахгүй байхад анхаарах хэрэгтэй. Өмгөөлөгчийн тухай ярьж байгаа бол өмгөөлөгч юу хийдэг âэ гэдгийг ярих хэрэгтэй болно. Өмгөөлөгч нар хууль зүйн үзүүлэх журмаар улс орныхоо хөгжилд оролöдог. Цонхоор харахад зам, барилга барьж байна, нийгэмд агаарын бохирдол хүчтэй яригдаж байна үүний öаана хүний эрх, бизнесийн итгэлöэл байдаг. Энэ болгонд өмгөөлөгч өөрийн ажил мэргэжлийн хүрээнд оролöдог. Өмгөөлөгч зөâхөн хаа нэг газар захиргааны зөрчил гарахаар, хэн нэгэн гэмт хэрэгт холбогдохоор өмгөөлдөг юм биш ээ. Тийм ядмаг мэргэжилтэн, ядмаг ухагдахуунд хамаардаг хүмүүс биш. Үүнийг ялангуяа хууль тогтоогчид ойлгож бодоосой гэж хэлмээр байна.

Эргээд харахад өмгөөлөгчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа, үүнтэй холбоотой хууль тогтоомж, тухайлбал, татâарын асуудлыг хууль тогтоогчид огт судалгаагүй хийсэн юм билээ. Бид Цэöийн маргаанд ч орсон, юу ярьж байгааг нь ч сонссон. Цэöийн хуралдаан дараглагч бидэнтэй муйхар харилöсаныг ч мэднэ. Энэ бүхнийг ойлгоогүйгээс болоод олон зүйлийг буруу хийсэн байна билээ. Үүнийгээ хууль тогтоогчид зохих хугаöаанд нь эргэж харах хэрэгтэй гэж боддог.

-татвартай холбоотойгоор өмгөөлөгч нар “Ядаж давхар ажил эрхлэх боломжийг нээгээд өгөөч” гэсэн зүйл ярьж байсан?

-Төрийн зүгээс өмгөөлөгчид рүү чиглэсэн дарамт шахалт, татâарын ачаалал үүрүүлээд хүн хэöүү байдалд ороод ирэхээр энэ мэргэжлийнхээ ажлыг хадгалж үлдэхийн тулд олон гарö хайгаад эхэлж байгаа юм. Зарим нь нөхөрлөл, баг хамт олон болоод ажиллаж байсан бол үүнийгээ татан буулгахад хүрч байна. Яагаад гэâэл 10 хүн ажиллаâал 50 сая төгрөгийн татâарыг нэг их удахгүй бий болгочихно. Тиймээс НӨАТ төлнө. Яг үнэндээ бол хоригдож, мөрдөгдсөн, хөрөнгө мөнгөө алдсан, даргын хууль бус шийдâэрийн улмаас ядарч öөхсөн үйлчлүүлэгч нараасаа НӨАТ аâна гэж хэлж чадахгүй, өөрсдөө л олсноосоо илүүчилж төлнө. Хуâиараа ганö ганöаараа ажиллаâал жилдээ 50 саяын орлого олохгүй өмгөөлөгчид маш олон байгаа. Тэгэхээр НӨАТ-т хамрагдахгүй гэсэн үг. Үүнээс болоод байгууллага байгуулах, томоохон хуулийн нөхөрлөл байгуулж ирээдүйд ашиг тусаа өгөх энэ зохион байгуулалтаасаа нэг хэсэг нь татгалзаад эхэлчихлээ. Нөгөө хэсэг нь мэргэжлийн үйл ажиллагаагаа идэâхтэй яâуулахаа больж өөр ажил мэргэжил рүү хандах боллоо. Өөрөөр хэлбэл, чөлөөт зах зээл дээр өмгөөлөгчийн мэргэжлээр ажиллах нь өөрөө бүх зүйлээ хариуöах, хүнд öалин хөлс олгох бүх төрлийн дарамт шахалтад орж байгаа учраас энэ ажлаа орхиод аль нэг төрийн байгууллага, хуâийн байгууллагад хуулийн зөâлөх болж, бусдын өглөг халамжаар амьдаръя гэсэн сэтгэлгээ, сонголт руу орж байна. Нөгөө талаараа ингээд хэöүү болгочихож байгаа учраас “Өмгөөлөгчийн ажлынхаа хажуугаар өөр байгууллагад даâхар хуулийн

зөâлөх хийе, даâхар даâхар олон ажил хийе” гэсэн хүсэл эрмэлзэл, хандлага бий болж байна. Үүнийг өмгөөлөгчийн байр сууринаас харâал ингэхээс өөр аргагүй болж харагдана. Гэтэл юу хохирч, юу үнэ öэнэгүй болж байна âэ гэхээр хүний эрхийг хангахын төлөөх мэргэшсэн зохион байгуулалт, öуöалтгүй бодол, сэтгэл, хөдөлмөрт ан öаâ сууж байгаа юм. Харамсалтай нь үүнийг бодлого шийдâэр гаргагчид олж харсангүй л дээ. Үүнийг ойлгодог мэдэрдэг хүмүүс öөөхөн байдаг. Энэ хандлагаа өөрчлөх хэрэгтэй. Нийгмийг өөрчилье гэж байгаа бол хуулиа батлахаасаа өмнө судлах хэрэгтэй, хүндээ зориулж хийх хэрэгтэй. Харамсалтай нь тэгсэнгүй. НӨАТ-ын тухай хуулийг шинээр батлахад хуульчдын мэргэжлийн байгууллага Хуульчдын холбоо, Өмгөөлөгчдийн холбоо, өмгөөллийн үйл ажиллагаа яâуулж буй байгууллага, хуâь өмгөөлөгч нараас огт санал аâсангүй, энэ бол том алдаа.

-Мэргэжлийн хариуцлагын хороогоор арга хэмжээ авагдсан хуульчдын олонх нь хүнээс хөлс мөнгөө аваад үйлчилгээгээ үзүүлээгүй, нэг ёсондоо луйвардсан байх юм. үүнээс болоод өмгөөлөгчдийн нэр хүнд унаж байх шиг байна?

-Үүнийг би хоёр зүйлээс хамааралтай гэж боддог. Нэгдүгээрт, Хуульчийн эрх зүй байдлын тухай хууль батлагдаад өмгөөллийн талаар төсөөлөлгүй, хүнийг эрхийг хамгаалах үйлсийн талаар ойлголтгүй эрх зүйч, хуульчийн гэрчилгээтэй хүмүүс өмгөөллийн гал тогоо руу хүч түрэн орж ирсэн. Сэтгэлгээ, соёл нь өөр, өмгөөлөгчийн ажлыг мөнгөөр харж байгаа бол ийм зөрчил байнга гарна. Хоёрдугаарт, өмгөөлөгчид бэлтгэх, өмгөөлөгчийн ухамсар, соёл, сэтгэлгээг гүнзгий суулгах бодлого өнөөдөр байхгүйтэй адил байна. Хууль нь өөрөө хоёр жил дадлага хийгээд шалгалтаа өгâөл өмгөөлөгч бол гээд хэлчихсэн учраас энэ зохиöуулалттай тэр бодлогыг хэрхэн уях âэ гэдгийг өнөөдөр хараахан шийдчихээгүй байна. Ер нь тэр хүмүүс хэлбэрийн талаас харâал бүгд л өмгөөлөгчийн үнэмлэхтэй, мэргэжлийн дипломтой сайхан харагдаж, сайхан ойлгогдож байгаа. Ìөн зарим нь үйлчлүүлэгчид итгэл төрүүлж сайн ярьдаг бололтой юм билээ. Гэтэл яг өмгөөлөгчийн ажил

ЯРиËЦËАГА

9

ЯРиËЦËАГА ÕÓÓËüчийн мэдээ

мэргэжлийг сэтгэлээ өгч, хүн чанар гаргаж, үйлчлүүлэгчийнхээ зоâлон жаргалыг ойлгож хийж байна уу гэâэл үгүй. Тиймээс ийм соёл, сэтгэлгээг суулгахын тулд Барын холбооны сайн бодлого, зөâ зүг чиглэл хэрэгтэй. Сургалтаас эхлээд ёс суртахуун, ухамсрын үнэлэмжийг суулгах арга хэмжээнүүд öогöоороо хэрэгтэй. Бид тийм л бодлого хэрэгжүүлж чадахгүй бол энэ хэöүү байдлаас хэзээ салах âэ гэдэг асуултад хариулт олдохгүй байх.

-Өмгөөллийн тухай хуулийн төслөөр өмгөөлөгч болох хүмүүсээс шалгалт авахаар байгаа. үүнийг бас нэг гарц гэж харж болох уу?

-Шалгалтад асуудлын гол нь байгаа юм биш. Шалгалтаар бүх хэмжүүрийг таâьâал сайн ч хүн даâна, муу ч хүн даâна. 1928 онд батлагдсан өмгөөллийн анхны баримт бичигт өмгөөлөгч шударга хүн байна гэж бичсэн байдаг. Өнөөдөр бол хүнийх нь хуâьд биш өмгөөлөгчийн яâуулж буй мэргэжлийн үйл ажиллагаа шударга байх ёстой гэсэн шаардлага таâигдаж эхэлсэн. Өнөөдөр нийгмийн харилöаа олон чиглэлтэй, хүний сайн муу мэдэгдэхээ байсан энэ öаг үед “чи шударга хүн мөн үү” гэж асууж шаардлага таâихад хэöүү болчихсоныг ойлгож байна. Гэхдээ 1928 онд юуг хэлж байсан юм бэ гэхээр ёс суртахууны хуâьд өмгөөлөгчийн ажил мэргэжилд тэнöэх ёстой гэдгийг хэлсэн байгаа юм. Өнөөдөр бид энэ уламжлал, байсан зохиöуулалтыг аâдраа уудалж олж хараад сэргээн гаргаж, ёс суртахууны

хуâьд энэ хүн энэ ажилд тэнöэх ёстой юм шүү гэдгийг нь чиглүүлдэг тийм л сайн зохион байгуулалтыг бий болгох ёстой. Үүнд сургалт, дадлага, семинараас эхлээд öогö арга хэмжээнүүд орно. Хуульчдынхаа хуâьд яаж итгэл хүлээж байгаа юм, мэргэжлийн үйл ажиллагаандаа хэрхэн хандаж байгаа юм гэдгийг шалгалтаар хэмжих боломжгүй. Ìэдээж мэргэжлийн хуâьд бэлтгэлтэй гэдгийг нь харуулахын тулд шалгалт байх ёстой. Зөâхөн шалгалтаар битгий хязгаарла. Өмгөөлөгчийн мэргэжилд хүнийг нь бэлтгэх зөâ гарö, зохион байгуулалтыг бид олж хэрэгжүүлэх ёстой гэж үзэж байна.

-Эрх зүйчид төгсөөд хоёр жил дадлага хийж байж хуульчийн мэргэжлийн шалгалтад орох ёстой байдаг. тэгэхээр эрх зүйчдийн олонх нь энэ дадлагын хугацаанд өмгөөлөгчийн туслахаар ажилладаг юм шиг байна. Энэ хугацаанд бүрэн мэдлэг, чадвар олж авах боломжтой юу?

-Ìиний хуâьд хууль зүйн сургууль дөнгөж төгссөн өрнүүн бодол эрмэлзэлтэй олон сайхан залуучуудтай хамтарч ажиллаж байна. Энэ хүмүүсээс маань ч гэсэн өмгөөлөгч болоод ажил мэргэжил эрхлээд бие даан ажиллаж байгаа хүмүүс бий. Ер нь өмгөөлөгчийн туслах ажилтан бол өмгөөлөгчийн ажил мэргэжилд хүндтэй байр эзэлдэг хүмүүс байдаг. Өмгөөллийн үйл ажиллагаанд ихээр тулгардаг бэрхшээл, ачааллыг үнэхээр хугасалж чаддаг эрхэм хүмүүс бол өмгөөлөгчийн туслах ажилтнууд мөн. Харамсалтай нь манай Хуульчийн эрх зүйн байдлын

тухай хуулийн 11 дүгээр зүйлд ганöхан удаа өмгөөлөгчийн туслахын талаар дурдсан байдаг. Тэгэхээр манай хууль тогтоомжийн хүрээнд зохиöуулалтын дутагдал байгаа гэж хүлээн зөâшөөрдөг. Цаашилбал, хэн гэдэг өмгөөлөгч, аль хуулийн нөхөрлөл туслах ажилтан ажиллуулж байна âэ гэдгээс шалтгаалаад тэр хүмүүсийн мэргэжлийн бэлтгэлд үнэхээр маш том зааг ялгаа, зөрүү гарч ирээд байгаа юм. Тиймээс öаашдаа Хуульчдын холбооноос өмгөөлөгчийн туслах ажилтан ажиллуулах, түүнийг бэлтгэх, ирээдүйн өмгөөлөгчдийг бэлтгэхэд нь анхаарч сургах öогö бодлогын баримт бичигтэй болох ёстой. Үүнийг хуâь өмгөөлөгч төдийгүй, хуулийн фирм, хэсэг бүлгээрээ хамтран ажиллаж буй өмгөөлөгч нар ойлгож хэрэгжүүлдэг нэгдсэн зүйл рүү орчихâол их хэрэгтэй байгаа юм. Тэгâэл хоёр жил гэдэг мэргэжлийн бэлтгэлийг зохих түâшинд олоод аâах боломжтой, хангалттай хугаöаа. Бидэнд ийм бодлого, хандлага байхгүй бол хоёр битгий хэл 20 жил таâиад ч өмгөөлөгч болох бэлтгэлийг хангуулж чадахгүй. Энэ бол зохион байгуулалтаараа, менежментээр шийдэх асуудал.

-Өмгөөлөгч болох гэж буй хүмүүст зориулсан гарын авлага сургалтын материал хэр хангалттай байна вэ?

-Ìанайд өмгөөллийн үйл ажиллагаа, өмгөөлөгчийн мэргэжил, хэрэг хянан шийдâэрлэх ажиллагаанд өмгөөлөгч оролöохтой холбоотой суурь судалгаа, гарын аâлагууд байгаа. Ìэдээж хуульч, судлаачид, үе үеийн ахмад хуульчдын бичиж болоâсруулж бэлтгэсэн зүйлийг бид

10

үгүйсгэж болохгүй. Гэхдээ сүүлийн үеийн хандлага хаашаа яâж байна âэ гэдгийг харгалзсан судалгаа, эрдмийн бүтээл хомс байна. Үүнийг бид хүлээн зөâшөөрөх ёстой. Өмгөөлөл, хууль зүйн фирмийн үйл ажиллагааны талаар далайöтай бүтээл гарын аâлага, зүг чиг болсон зүйлс хоâор байна. Нөгөө талаасаа манай туршлагатай ахмад хуульчид, хуулийн фирмүүдийг удирдан аâч яâж байгаа хуульчид нь өмгөөлөгч болохын төлөө үнэнхүү сонирхож байгаа, өмгөөлөгчөөр ажиллахыг зорьж байгаа үеийнхэнд сургах хамтын ажиллагаа, үе үеийн хэлхээ холбоо сайн бүрдэж өгөхгүй байна. Цаг үеийн шинжтэй ийм зоâлон, бэрхшээл байна. Зарим нь ажлын ачааллаас болдоггүй, зарим нь идэâх сонирхол байдаггүй, зарим нь бие биенийгээ үл тоодог. Үүнд олон зүйл нөлөөлж байгаа.

-Иргэд өмгөөлөгч авахдаа “та тэр шүүгч, тэр прокурорыг таних уу, та хэр нөлөөтэй вэ” гэсэн байдлаар их ханддаг болж. Өмгөөлөгчид ийм ойлголтыг иргэдэд өгчихсөн учраас энэ хандлага гараад байна уу?

-Үзэж туулсан, өөрт сонсогдож, мэдэгдэж байсан зүйлийнхээ талаар яриâал илүү бодитой, үнэнд нийöэх байх. Би 2003 онд өмгөөллийн гал тогоонд хөл таâьсан л даа. Тэр үед би дөнгөж хуулийн сургууль төгссөн 22-той байлаа. Надаас үйлчилгээ хүссэн хүмүүстэй уулзаад яâж байхад надад их эргэлзэнгүй байдаг байсан. Ний нуугүй хэлэхэд хүүхдээрээ харагддаг байсан л даа. Тэгэхэд бол танил талын асуулт маш олон ирдэг байлаа. Үнэнээ л хэлдэг байсан. “Би энэ мэргэжлийн төлөө ном заалгаад гарсан. Би тийм хүн танихгүй ээ, таны энэ хэргийг би шударга ёсны үүднээс л ярина. Би хуулийн хүрээнд шүүхээр шийдâэрлүүлэхийн төлөө оролöох ёстой гэж бодож байна“ гэж хариулдаг байсан. Ингээд 2010 оноос хойш үндсэндээ надад тийм яриа нэг их гарахаа байсан. Бид хуулиа бариад мэтгэлöдэг, хэрэг шийдâэрлүүлдэг байсан. Эргээд 2012 оноос ийм яриа дахиад эхэлсэн. “Та хэнийг таних уу, нөлөө юу байна” гэдэг болсон.

-Энэ юутай холбоотой юм бэ?

-Энэ бол хоёр талтай гэж бодож байгаа. Нэг талаасаа нийгмийн сэтгэлгээнд танил тал асуудал шийддэг гэдэг зүйлийг ямар нэг хандлагаар өгөөд байгаа юм шиг байгаа юм. Ийм ойлголт сэтгэлгээ даâамгайлчихаж. Үүнийг соöиологийн талаас нь судалж үзэх ёстой. Нөгөө талаас өмгөөлөгч мэргэжлийг эрхлэх хүмүүс маш олон болсон. Тэд өөртөө ажил бий болгохын тулд янз бүрийн зүйл ярьдаг юм билээ. Түүний л сул тал. Өмгөөлөгч нар “Би тэр шүүгч, прокурорыг танина. Би прокурорт ажиллаж байсан. Би öагдаад ажиллаж байсан. Тиймээс надад итгэж болно” гэдэг ийм хандлагыг илэрхийлэх болсонтой холбоотой хүссэн хүсээгүй үйлчлүүлэгч тэр яриагаар хүмүүжиж, эргээд хуульчдаас өөрсдийнх нь гаргасан энэ муу үлгэрлэлийг нь асуудаг болсон гэж би үздэг.

-өмгөөлөгч нар “Бид бусдын эрх ашгийг хамгаалахын төлөө яваад байдаг хэрнээ өөрсдийн эрх ашгаа хамгаалах ажил хийдэггүй” гэдэг. өмгөөлөгчид өөрсдийнхөө эрх ашгийг хамгаалахын төлөө юуг хийх хэрэгтэй байна вэ?

-Өмгөөлөгчийн ажил бол либерал мэргэжил. Үүнийг дэлхий хүлээн зөâшөөрчихсөн. Тэгэхээр либерал ажил мэргэжил гэдэг бол өөрөө хэн нэгний хараанд орж, хэн нэгнээс хамааралтай байж, шударга ёсны төлөө хүн хатгахаар хэлж, хүн боль гэхээр сүүдэрт нь орж нуугдаж амаа хамхидаг мэргэжил биш. Ìэдээж үйлчлүүлэгчийнхээ эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалахын төлөө хуулиар хүлээн зөâшөөрөгдсөн хүрээнд дааöтай, далайöтай ажиллах ёстой. Энэ бол хууль зүйн шаардлага. Нөгөө талаас өмгөөлөгч нар нийгмийг анагаадаг, төрийн тулгуур болж өгдөг гүнзгий агуулгатай ажил мэргэжил учраас нийгэмд болж байгаа, ялангуяа хүний эрх, эрх чөлөөтэй холбоотой асуудал дээр байр сууриа илэрхийлж, судалгаатай, үндэслэлтэй хандах ёстой. Өнөөдөр манайд шүүх эрх мэдлийн шинэтгэлийн яâöад хүний эрхийг зөрчсөн, хуулийн мэргэжлийн бие даасан хараат бус байдлыг хөндсөн олон асуудал бий болсон. Харамсалтай нь манай хуульчид, тэр дундаа өмгөөлөгч нар

үүнд ул суурьтай хандаж байгаа нь маш öөөн байна. Тийм учраас энэ юутай холбоотой âэ гэдэг асуудал яригдана. Энэ нь өмгөөлөгчийн мэргэжлийг, өмгөөллийн үйл ажиллагааг хүчгүйдүүлж, тарамдуулж, сулруулсантай холбоотой. Өмгөөлөгч ганöаараа ажил эрхэлдэг бол таâан хэрэг, маргаан дээр ажиллаад ирэхээр хуâь хүний хуâьд ачаалал нь нэмэгдэж, зөâхөн тэр хүрээнд ажиллаж, сэтгэж нийгмийн уур амьсгал руу анхаарал хандуулж чадахаа байж, ачаалалдаа дарагдаж мухардалд ордог. Хуулийн фирм, мэргэжлийн хамтлагийг зохион байгуулж хөгжүүлж чадсан улсад өмгөөлөгчид алсыг харж чаддаг. Уулсын оргилыг, нийгмийн хөгжлийг, хүний эрхийн хөгжлийг, эрх зүйн зохиöуулалтын хандлагыг олж харж чаддаг. Өмгөөлөгч нарыг хамтарч, нийлж хуулийн фирмийн зохион байгуулалтыг их өндөр түâшинд хүргэх боломжуудыг зарим бодлогоор ихээхэн хаачихлаа. Тиймээс хүмүүс ганö ганöаараа ажиллахаас аргагүй байдалд орчихсон. Ганöаараа ажиллаж байгаа хүн аль болгон юманд анхаарал хандуулж чадах âэ дээ. Олуулаа ажиллаâал олон сайн талтай. Наад зах нь, мэргэшлийг бий болгоно. Ìэргэшил гэдэг нь шинжлэх ухааны нарийн мэдлэгийг эзэмшиж түүнийгээ ажил хэрэгтээ илэрхийлэх тухай ойлголт. Тэгэхээр хүний эрхийн түâшинд шинжлэх ухааны тэр салбарын эрх зүйн мэдлэг, тэр салбарыг сайн ойлгодог хүмүүс яах âэ гэхээр хүний эрхийг, нийгэмд гарч буй хууль зүйн үзэгдлүүдийг өндөр хэмжээнд шинжлэн судалж, тэр хэмжээнд гүнзгий түâшиний байр суурийг илэрхийлж чадна. Өмгөөлөгчдийн эрх зүйн орчныг нэг сайн ул сууртай эргэж харах л хэрэгтэй байна. Ингэх юм бол төрийн бодлогын зүгээс өмгөөлөгчдийн үйл ажиллагааны хөгжил зөâ чигт орно. Нөгөө талаас өмгөөлөгчид бэлтгэдэг, өмгөөлөгч хүн ямар байх âэ, ёс суртахууны хуâьд ямар шаардлага шалгуурыг хангасан, ямар босго даâааг хангасан байх âэ гэдгээ Барын холбоондоо зохион байгуулаад үүнийгээ шатлалтай сургалт, семинараар нөхөөд шийдээд яâах ёстой. Үүний тулд өмгөөлөгчийг бэлтгэх мастер төлөâлөгөө, бодлогын баримт бичиг чухал байгаа. Үүнийг Хуульчдын холбоо анхаарлынхаа төâд аâч хэрэгжүүлнэ гэж найдаж байгаа.

Ярилцсан Б.Аззаяа

ÕÓÓËüчийн мэдээЯРиËЦËАГА

11

оËон ÓËсын БАРын ÕоËБооны ээËжиТ чÓÓËГА ÓÓËзАËТАд

ТэТГэËГээР оРоËЦоÕ ÕÓÓËüчдыГ БүРТГэж БАйнА

Олон улсын Барын холбоо /ОУБХ/-ны 2016 оны ээлжит чуулга уулзалт есдүгээр сарын 18-23-ны хооронд АНУ-ын нийслэл Вашингтон ДиСи-д зохион байгуулагдах бөгөөд чуулга уулзалтад оролöох хүсэлтэй хуульчид, нөхөрлөлүүдийн бүртгэл яâагдаж байна.

ОУБХ-ны чуулга уулзалтад дэлхийн өнöөг булан бүрээс 6000 гаруй хуульч оролöох бөгөөд оролöогчдод мэргэжил нэгтнүүдтэйгээ туршлага солилöож, хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлэх, 200 гаруй сэдâээр семинар, лекöэд хамрагдах боломж нээгддэг.

Тус чуулга уулзалтад оролöох хүсэлтэй, санхүүгийн хуâьд хязгаарлагдмал залуу хуульчдыг дэмжих зорилгоор ОУБХ нь тэтгэлгээр оролöох боломжийг нээж өгч байна. Тэтгэлгээр оролöох хүсэлтэй хуульчид дэлгэрэнгүй мэдээллийгhttp://www.ibanet.org/Committees/Divisions/Legal_Practice/scholarships.aspx холбоосоос аâна уу.

ÕÓÓËüчдын ÕоËБооны еРөнÕийËөГч Б.ГүнБиËэГ

“минТеР эËисон” ÕÓÓËийн фиРмийн ТөËөөËөËТэй

ÓÓËзËАААâстралийн “Ìинтер Элисон”

хуулийн фирмийн төлөөлөгч Себастиан рошолт болон ÌХХ-ны ерөнхийлөгч Б.Гүнбилэг нар 2016.03.02-нд уулзалт хийлээ.

Уулзалтаар “Ìинтер Элисон” фирм, Ìонголын Хуульчдын холбооны öаашдын хамтын ажиллагааны талаар санал солилöсон бөгөөд Ìонголын хуульчид Аâстралийн эрх зүйн тогтолöоотой танилöах боломжийг судлахын зэрэгöээ “Хуулийн фирмийн менежмент”, “Англи хэлээр хууль зүйн бичиг баримт болоâсруулах нь” зэрэг сэдâээр сургалт зохион байгуулахаар тохиролöоâ. Үүгээр Ìонголын хуулийн фирмүүд болон гадаадын хуулийн фирмүүд харилöан туршлага солилöох анхны алхам таâигдлаа.

“Ìинтер Элисон” нь Ìонгол Улсад идэâхтэй үйл ажиллагаа яâуулдаг олон улсад нэр хүндтэй томоохон хуулийн фирмүүдийн нэг юм.

ÕÓÓËüчийн мэдээГАдААд ÕАРиËЦАА, ÕАмТын АжиËËАГАА

Азийн Хуульчдын холбооны Ерөнхийлөгч нарын 27 дахь удаагийн дээд хэмжээний чуулга уулзалтыг манай улс анх удаа зохион байгуулах гэж байна. Уулзалтыг Ìонголын Хуульчдын холбооноос долдугаар сарын 21-23-ны өдрүүдэд зохион байгуулахаар төлөâлөж, Ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байна.

Азийн Хуульчдын холбооны Ерөнхийлөгч нарын чуулга уулзалт (Presidents of Law Associations in Asia - POLA) нь Ази-Номхон далайн бүс нутгийн Хуульчдын холбоо, нийгэмлэгийн удирдагч нар үзэл бодлоо хуâаалöаж, харилöан мэдээлэл солилöон улмаар өөрсдийн нийтлэг эрх ашигт хамааралтай асуудлаар хамтын ажиллагаа өрнүүлж, найрсаг харилöаагаа өргөжүүлэн тэлэх зорилгоор 1990 оноос эхлэн зохион байгуулагдах болсон нээлттэй хэлэлöүүлэг арга хэмжээ юм.

Өнгөрсөн 20 гаруй жилийн хугаöаанд, Азийн Хуульчдын холбооны Ерөнхийлөгч нарын чуулга нь Ази-Номхон далайн бүс нутгийн хуульчдын нийгэмлэг, холбоодыг үүсгэн байгуулах,

өргөжүүлэн хөгжүүлэх ажилд түлхэö үзүүлж, Хуульчдын холбоодын мэргэжлийн хараат бус байдлыг хангахад чиглэсэн санаачилга хөдөлгөөнийг манлайлан, Ази-Номхон далайн хуульч нарын хоорондын найрсаг харилöааг бэхжүүлэхэд, түүнчлэн олон нийтийн эрх ашгийг бодлогын түâшинд өмгөөлөх хүчин чармайлтыг дэмжихэд хуâь нэмрээ оруулсан буюу хүний эрхийн зөрчлийн асуудалд анхаарлаа хандуулж, хуульчийн үйл ажиллагааны хариуöлагын тухай ойлголт, мэдэгдэхүүнийг дээшлүүлж, бүс нутгийн хэмжээнд эрх зүйн болоâсрол олгож буй тогтолöоог öаг тухай бүр анхаарч аâч үзэж байхын ач холбогдлыг чухлаар тэмдэглэсээр ирсэн байна.

Энэ чуулга уулзалтад Ази Номхон далайн бүс нутгийн 23 орны 30 байгууллагын Ерөнхийлөгч болон бусад хуульч нар нэг дор öугларч тухайн жилд хуулийн салбарт тулгамдаж буй асуудлууд, дэâшил, түүнийг шийдâэрлэх гарö, ирээдүйн хөгжил, хамтын ажиллагаагаа ярилöдаг уламжлалтай билээ.

Азийн ÕÓÓËüчдын ÕоËБооны еРөнÕийËөГч нАРын дээд Õэмжээний чÓÓËГА ÓÓËзАËТ

доËдÓГААР сАРын 21-23-нд монГоËд БоËно

12

Шинэ ÕÓÓËü ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìонгол Улсын Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулга бүхий төсөл 2015 оны 12 сарын 03-ны өдөр батлагдан гарч 2016 оны 9 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн хэрэгжихээр болсон билээ. Шинэчилсэн найруулга бүхий Эрүүгийн хууль нь өмнөх эрүүгийн хуулиудаас нэлээдгүй шинэлэг зохиöуулалтуудыг агуулсны зэрэгöээ бүтöийн хуâьд болоод агуулгын хуâьд ихээхэн өөрчлөгдсөн нь өдгөө практикт ажиллаж буй хуульч нарын хуâьд хийгээд ер нийтийн дунд уг хуулийн талаар ухуулан таниулах, сурталчлах, хуульчдыг сургах, даâтан сургах нэлээдгүй ажил шаардлагатай байгааг харуулж байна.

2002 оны буюу одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж буй Эрүүгийн хуулийг шүүмжилсэн, хатуу чанга хууль болсон, хуулийн логик алдаа ихтэй, хэрэглэгддэггүй үхмэл заалтууд ихээр агуулагдсан, Захиргааны хариуöлагын тухай хууль болон бусад хуультай даâхаöсан заалтууд ихтэй, уг хуулийг тайлбарлан хэрэглэж буй практик нь өөрөө алдаа дутагдал ихтэй байна зэргээр хуульч эрдэмтэдийн зүгээс ихээхэн шүүмжлэлийг дагуулсаар 14 жилийн нүүрийг үзэж энэ хугаöаанд уг хуулинд чамгүй олон нэмэлт өөрчлөлтүүд орсоор ирсэн. Энэ хугаöаанд уг хуулийг шинэчлэх, өөрчлөх талаар хэд хэдэн хуулийн төслүүд өргөн баригдаж, бэлтгэгдэж байсан болоâч тодорхой шалтгаануудын улмаас дээрх төслүүд нь хууль тогтоогчдын зүгээс дэмжигдэж батлагдаагүй билээ.

Эрүүгийн шинэчилсэн найруулга бүхий хуулийг гар дээрээ аâаад уншиж, судалж үзэхэд хамгийн эхэнд анхаарал татсан асуудал бол

хуулийн бичилтийн техник байгаа билээ. 2002 оны эрүүгийн хууль нь 12 хэсэг 31 бүлэг 305 зүйлтэй бол 2015 оны Эрүүгийн хуулийн шинэчилсэн найруулга нь бүтöийн хуâьд ерөнхий анги, тусгай ангитай, 30 бүлэг, 273 зүйлтэй бөгөөд Эрүүгийн хуулийн ерөнхий анги нь 9 бүлэг, 68 зүйл бүхий байгаа нь хуулийн бичилтийн хуâьд шинэлэг техник хэрэглэн бичигдсэн нь ийм хуулийн бичилтэд дасаагүй хуульч нарын хуâьд хууль хэрэглээний хуâьд болоод хуулийг уншихад дасахаас эхлээд хүндрэл үүсч болох талтай ч нөгөө талаас ийм техник хэрэглэн бичигдсэн нь хуульд нэмэлт өөрчлөлт орсон зүйл заалт нэмэгдсэн тохиолдолд штрих дугаар хэрэглэхээс зайлсхийсэн алхам болжээ гэж дүгнэн үзэх үндэстэй байна.

Шинэчлэн найруулсан Эрүүгийн хууль нь дараах хүрээний хуâьд шинэчлэл хийгдсэн гэж үзэж байгаа юм. Үүнд:

• Олон Улсын Эрүүгийншүүхийн ромын дүрэм, Үндэстэн дамнасан зохион байгуулалттай гэмт хэргийн эсрэг конâенöи, Аâлигын эсрэг НҮБ-ын конâеöид заасан ял оногдуулахад ялгаâарлахгүй байх, нэг гэмт хэрэгт нэг удаа л ял оногдуулах, ял халдаан хэрэглэхгүй байх зэрэг үзэл санаа, зарчмуудыг тусгасан. Эрүүгийн хуулийн тодорхой нэр томъёонуудыг тайлбарлан хэрэглэх асуудлыг хуулийн хүрээнд зохиöуулж өгсөн.

• Онц аюултай гэмт хэрэгтэн,ялтай байдал зэрэг хууль зүйн үр дагаâар үүсгэдэг ойлголтыг өөрчилж, тусгай ангийн хүндрүүлэх бүрэлдэхүүнд оруулаагүй. Ял шийтгэл гарöаагүй байх ёстой болоâч даâтан хэргээр ял хүндрүүлэх яâдлыг халж гэмт хэрэг тус бүрд нь ял оноохоор хуульд тусгасан.

• Хуульд ялын төрлийгшинэлэг байдлаар тусгасан. Үүнд уламжлалт хорих, торгох ялаас гадна нийтэд тустай ажил хийлгэх, зорчих эрхийг хязгаарлах, эрх хасах ялыг шинээр нэмэж, öаазаар аâах ялыг халсан. Хорих ялын хугаöааг 7 хоногоос 20 жил хүртэл хугаöаатай байхаар зааж өгсөн бол торгох ялын хэмжээг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр тодорхойлж байсан яâдлаас зайлсхийж тусгай ангид заасан нэгжтэй тэнöүү хэмжээгээр

мөнгөн төлбөр оногдуулахаар заасан ажээ. Ìөн ялын төрөлд албадан ажил хийлгэх ялыг нийтэд тустай ажил хийлгэх ял гэсэн томъёоллоор оруулж өгсөн ба зорчих эрхийг хязгаарлах, эрх хасах ял зэргийг шинээр оруулж өгсөн байна.

• Хуулийн наймдугаар бүлэгтөсâөр насны хүнд буюу гэмт хэрэг үйлдэх үедээ 14-18 настай байсан хүнд ял оногдуулах үндэслэл, журмыг тусдаа бие даасан бүлгээр зохиöуулсан нь гэмт хэрэг үйлдсэн хүүхдэд буюу ял оногдуулах насанд хүрсэн болоâч 18 насанд хүрээгүй өсâөр насны хүнд оногдуулах ялын асуудлыг насанд хүрсэн хүнийхээс тусад нь аâч үзсэн нь ололттой зохиöуулалт болжээ. Ийнхүү тусад нь аâч үзэх шаардлага, үндэслэлийн талаар манай улсын хуульч эрдэмтдийн зүгээс ихээхэн асуудал дэâшүүлэн ярьж, бичиж байсан билээ.

• 2002 оны эрүүгийн хуульд2014.1.16-ны өдөр оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөөр хуулийн 8.3. 20.2-т тус тус заасны дагуу эрүүгийн хуулийн тусгай ангид заасан тохиолдолд хуулийн этгээдэд эрүүгийн хариуöлага хүлээлгэнэ гэсэн зохиöуулалтыг нэмсэн ба тусгай ангийн 159-р зүйлд заасан Аудитын тухай хууль тогтоомж зөрчих, 1661-р зүйлд заасан Ìөнгө угаах, 1782-р зүйлд Терроризмыг санхүүжүүлэх зэрэг гэмт хэрэгт хуулийн этгээд дээрх гэмт хэргийг үйлдсэн бол хүндрүүлэх бүрэлдэхүүнтэй байхаар зааж өгсөн. Гэâч судлаач, хуульчдын зүгээс хуулийн этгээдийн зүгээс түлхүү үйлдэгддэг байгаль орчны эсрэг болоод хөдөлмөр хамгааллын журам зөрчих, уурхай, барилга зэрэг объектод хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны журам зөрчсөнөөс болж хүний амь бие, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөнд хохирол учирсан тохиолдолд оногдуулах эрүүгийн хариуöлага, ялын асуудал бүхий зүйл ангиудыг оруулаагүй нь оноâчгүй зохиöуулалт болсон хэмээн шүүмжилж байсан билээ. Тэгâэл шинэчлэн найруулсан эрүүгийн хуулиар хуулийн этгээдэд ял оногдуулах зохиöуулалтыг болоâсронгуй болгож торгох, эрх хасах, татан буулгах ялыг хэрэглэхээр тус тус оруулснаас гадна 40 орчим гэмт хэрэгт хуулийн этгээдэд ял оногдуулахаар заасан илүү өргөн хүрээтэй зохиöуулалт болжээ.

ШинэчËэн нАйРÓÓËсАн эРүүГийн ÕÓÓËийн ТАËААРÕ эРГэЦүүËэË

Г.ГАËБАдАР өмгөөлөгч, Эрүүгийн эрх зүйн

хорооны тэргүүн

13

ЯРиËЦËАГА ÕÓÓËüчийн мэдээ

Монголын Хуульчдын холбооны Тамгын газрын дарга Ц.Ганболдтой

ярилцлаа.

-Монголын Хуульчдын холбооноос гуравдугаар сард “Прокурор, өмгөөлөгчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг олон нийтэд сурталчлах, эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах аян”-ыг зарлаад байгаа юм байна. Аяны хүрээнд ямар ямар ажлуудыг зохион байгуулж байна вэ?

-Ìонголын Хуульчдын холбоо нь хуульчийн мэргэжлийн нэр хүнд, үйл ажиллагаа, хариуöлагын нэгдсэн стандарт тогтоох замаар Ìонгол Улсад хуулийн засаглалыг төлөâшүүлэх, шударга ёсыг бэхжүүлэх үндсэн зорилгыг хэрэгжүүлэн ажиллаж байна. Энэ зорилгынхоо хүрээнд хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг олон нийтэд таниулах, тэдний эрх ашгийг хамгаалах ажлын нэг болгож “Прокурор, өмгөөлөгчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг олон нийтэд сурталчлах, эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах аян”-ыг зохион байгуулж байна. Аяны хүрээнд өмгөөлөгчдийг хариуöлагын даатгалдаа хамрагдах боломжоор хангахын зэрэгöээ прокуроруудаас “Прокуроруудын хөдөлмөрийн сэтгэл ханамж, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйл” судалгааг аâаад байна. Түүнчлэн “Прокурорын эрх хэмжээ болон үйл ажиллагааны баталгаа” сэдэâт хэлэлöүүлэг болон “Өмгөөллийн нөхөрлөлийн хөгжлийн чиг хандлага” зөâлөлдөх уулзалтыг зохион байгууллаа. Ìөн прокурор, өмгөөлөгчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааг олон нийтэд таниулах зорилготой ярилöлага, мэдээллийг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл болон Хуульчдын холбооны www.mgl-bar.mn сайтад нийтлэх зэрэг ажлуудыг хэрэгжүүллээ.

-Прокурорын ажлын байрны хэрэгцээ, сэтгэл ханамжийг судалсан гэлээ. Энэ судалгааны үр дүн ямар гарсан бэ. Прокурорууд ажлын байрандаа хэр сэтгэл ханамжтай байдаг юм байна, тэдэнд тулгамдаж байгаа асуудал юу байна вэ?

-Прокурорын байгууллагын ажилтан, албан хаагчдын хөдөлмөрийн сэтгэл ханамжийн төлөâ байдал, сэдэл, тэдгээрт эерэг болон сөрөг нөлөөлөл үзүүлж байгаа хүчин зүйлсийг илрүүлэн, прокуроруудын санал бодлыг тодруулах замаар бодлого болоâсруулахад шаардлагатай зарим дүгнэлт зөâлөмж болоâсруулах зорилгоор Хуульчдын холбооноос энэхүү судалгааг эрхлэн яâуулсан. Судалгаанд Прокурорын байгууллагын нийт 210 ажилтан албан хаагч оролöсон. Судалгаанаас үзэхэд прокуроруудын албан ажлын хэрэгöээнд хамгийн их дутагдалтай байгаа зүйл нь албаны унаа, албаны утас, өрөө тасалгааны хүрэлöээний асуудал байдаг юм байна. Иймд дээрх хэрэгöээт зүйлсийн эрэмбийн дагуу прокурорын ажлын байранд шаардлагатай эд материал, техникийн асуудлыг шийдâэрлэх шаардлагатай байгаа юм. Ìөн судалгааны дүнгээс үзâэл прокурорууд аâч буй öалиндаа сэтгэл хангалуун бус байна. Сэтгэл хангалуун бус байгаа шалтгаан нь хийж байгаа ажилтайгаа дүйöэхүйö хэмжээний öалин, үнэлгээ аâахгүй байгаатай холбоотой гэж ойлгож болно. Харин ачааллын хуâьд судалгаанд оролöогчдын 66.3 хуâь нь ажлын ачаалал ихтэй гэжээ. Ажлын ачаалал ихтэй байгаа нь өөрийн хийж байгаа ажилдаа тохирохуйö öалин хөлс аâаагүй гэж хариулах үндсэн шалтгаан болж байна. Иймд Хуульчдын холбооноос прокуроруудтай уулзалт хэлэлöүүлэг зохион байгуулж, тэднээс саналыг нь аâч, холбогдох хуульд эрх зүйн байдлыг сайжруулах, нийгмийн баталгааг хангасан зохиöуулалтыг хууль санаачлагч эрх бүхий этгээдэд хүргүүлэх ажлыг Прокурорын хороотой хамтран хэрэгжүүлэхээр төлөâлөөд байна.

-“Өмгөөллийн нөхөрлөлийн хөгжлийн асуудал” уулзалтаар ямар ямар асуудлууд хэлэлцсэн бэ?

-Зөâлөлдөх уулзалтад Ìонголын Хуульчдын холбоонд бүртгэлтэй 78 өмгөөллийн нөхөрлөлийн удирдах, төлөөлөх хүмүүс оролöсон. “Өмгөөллийн нөхөрлөлийн хөгжлийн асуудал” зөâлөлдөх уулзалтаар Ìонгол Улсын өмгөөллийн нөхөрлөлийн өнөөгийн байдлын талаар мэдээлэл өгөхийн зэрэгöээ “Олон улсын хуулийн фирмүүд,

тэдний хөгжлийн чиг хандлага, үйл ажиллагааны зарчим”, “Өмгөөллийн нөхөрлөлийн ангилал удирдлага, ашиг алдагдал хуâаарилах зарчим” зэрэг сэдâээр илтгэл хэлэлöүүлсэн. Энэ арга хэмжээ нь зөâлөлдөх уулзалт учраас хуулийн этгээд байгуулан ажиллаж байгаа олон жилийн туршлагатай өмгөөлөгч нар туршлагаасаа хуâаалöаж, оролöогчид маань хамтран зөâлөлдөж, Ìонгол Улсад өмгөөллийн нөхөрлөл хэрхэн ажиллаж, хөгжих асуудлыг ярилöсан юм. Тодруулбал, Энэ уулзалтаар өмгөөллийн нөхөрлөлийн өмнө тулгамдаж буй асуудал, бэрхшээл, хөгжлийн чиг хандлагыг зөâлөлдөн ярилöаж, шийдâэрлэх арга замыг тогтоохыг зорьсон бөгөөд Ìонголын Хуульчдын холбоо Өмгөөллийн хуулийн этгээдийн хоорондын харилöаа холбоо, баримтлах бодлогын асуудлыг ярилöлаа.

-Өмгөөлөгчийн хариуцлагын даатгалын хураамжийн доод хэмжээг 50 мянган төгрөгөөр бууруулжээ. Энэ шийдвэрийг даатгалын компаниуд хэрхэн хүлээж авсан бэ?

-2015 оны 12 дугаар сарын 06-ны өдөр Ìонголын Хуульчдын холбооны Зөâлөлийн хурлаар Өмгөөлөгчийн хариуöлагын даатгалын хураамжийн доод хэмжээ 100 мянган төгрөг байсныг шинэчлэн 50 мянган төгрөгөөр тогтоох шийдâэр гаргасан. Гэхдээ хураамж буурснаараа даатгуулагчийн эрсдлийн дүн буурсан гэсэн үг биш. Эрсдлийн дүн 10 хүртэлх сая төгрөг хэâээрээ байгаа. Хуульчдын холбоо нь Ìонгол Улсад үйл ажиллагаа яâуулж буй 12 даатгалын компанитай хамтран ажилладаг байснаас дээрх шийдâэрийг 9 даатгалын компани хүлээн зөâшөөрч хамтран ажиллах тухайгаа албан ёсоор мэдэгдээд байгаа.

-Өмгөөлөгчид хариуцлагын даатгалдаа хэр идэвхтэй хамрагдаж байна вэ? Даатгалдаа хамрагдаагүй тохиолдолд хариуцлага хүлээлгэх зохицуулалт байдаг байх?

-Өмгөөлөгч нь Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 42 дугаар зүйлийн 42.1-д заасан журмын дагуу “Өмгөөлөгчийн хариуöлагын даатгал”-д зааâал даатгуулах үүрэгтэй. Өмгөөлөгчийн хариуöлагын даатгалд даатгуулах нь хуульд заасан нэг үүрэг төдийгүй олон нийтийн зүгээс өмгөөлөгчид итгэх итгэлийг нэмэгдүүлж, өмгөөлөгч үйлчлүүлэгчид хохирол учруулсан тохиолдолд түүнийг нөхөн төлөх баталгаатай эх үүсâэрийг бүрдүүлэх ач холбогдолтой. Тодруулбал, даатгал нь өмгөөллийн эрх зүйн үйлчилгээ аâсан

Ц.ГАнБоËд: ÕÓÓËüчдАд ÕүндРэË үүсГэÕГүйн ТÓËд жиËийн БАГЦ ЦАГийн сÓРГАËТыГ ТÓÕАйн оРон нÓТАГТ нü зоÕион БАйГÓÓËнА

14

иргэдийг эрсдэлгүй байх боломжийг хангаж байгаа харилöаа. Учир нь өмгөөллийн хөлсөө аâчихаад зохих түâшинд ажиллахгүй байна гэсэн гомдол Хуульчдын холбоонд öөөнгүй ирдэг. Өмгөөлөгчид даатгалдаа хамрагдаагүй тохиолдолд хуульд заасан үүргээ биелүүлээгүй гэсэн үндэслэлээр мэргэжлийн хариуöлага хүлээхэд хүрнэ. Тодруулбал, Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 29 дүгээр зүйл /Хуульчийн мэргэжлийн ажиллагааны зөрчилд хүлээлгэх хариуöлага/, Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд баримтлах дүрмийн 20.3 дугаар зүйл /Хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагааны зөрчил/-д заасан үндэслэлээр хариуöлага хүлээлгэнэ. Хүлээлгэх хариуöлагын хуâьд, хаалттай болон нээлттэй сануулах, Шүүхэд төлөөлөх эрхийг хугаöаатай хугаöаагүй түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох арга хэмжээ аâдаг.

-Хуульчдын холбооныхон орон нутгийн хуульчиддаа “ойр байх”-ыг зорьдог. Энэ хүрээнд зүүн бүсийн аймгуудад ажиллах гэж байгаа юм байна. Орон нутагт ажиллах үеэрээ ямар ямар үйл ажиллагааг зохион байгуулах вэ?

-Ìонголын Хуульчдын холбооны Зөâлөлийн хурлаар орон нутаг дахь салбарыг байгуулсан. Түүний зохиöуулагчийг томилох ажлыг Холбооны Тамгын газраас зохион байгуулахаар журмаар зохиöуулсан байдаг. Энэ хүрээнд 2016 онд орон нутаг дахь салбарын зохиöуулагчийг томилж үйл ажиллагааг нь эхлүүлэхээр холбооны ерөнхий төлөâлөгөөнд тусган ажиллаж байна. Тиймээс салбарын зохиöуулагчийг сонгох сонгуулийг зүүн гурâан аймгаас эхлүүлэхээр бэлтгэл ажлаа хангаж байна. Ажлын хэсэг хуульчийн багö öаг тооöох сургалт, салбарын зохиöуулагчийг сонгох сонгууль, хуулийн байгууллагуудын удирдлагуудтай уулзалт зохион байгуулах, орон нутгийн хуульчдын ажиллах орчин нөхöөлтэй танилöах зэрэг ажлуудыг хэрэгжүүлнэ.

-Энэ сургалтад хамрагдсан хуульчид бүтэн жилийнхээ багö öагийг тооöуулах боломжтой гэсэн үү?

-Хуульчийн багö öагийн сургалтыг зааâал үзэх хичээл болох Хуульчийн ёс зүй, мөн Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн тухай хууль, Захиргааны ерөнхий хуулийн үзэл баримтлал, танилöуулга зэрэг сэдâээр сургалт зохион байгуулна. Орон нутгийн хуульчдад хүндрэл үүсгэхгүйн үүднээс бүтэн жилийн багö öагийн буюу 4 кредитийн сургалтыг тухайн орон нутагт нь очиж зохион байгуулах гэж байна. Орон нутагт хуульчийн багö öагийн сургалтыг бүсчилсэн хэлбэрээр зохион байгуулахад нэг аймгаас нөгөө аймагт очих öаг хугаöаа болоод эдийн засгийн хуâьд хуульчдад хүндрэлтэй асуудлууд их тулгардаг. Цаашдаа энэ байдлыг арилгах талаар ажлуудыг хийхээр төлөâлөөд байна. Эхний хагас жилд багтаад онлайн сургалтыг нэâтрүүлэхээр ажиллаж байна. Ингэснээр зааâал танхимд

суухгүйгээр сургалтандаа хамрагдах боломжтой болж байгаа.

-2016 оны багц цаг тооцох сургалтыг зохион байгуулж эхэлсэн үү?

-2016 оны хуульчийн үргэлжилсэн сургалтыг энэ сарын 12-нд шинэ хуульчдын сургалтаар эхлүүлээд байгаа. Сургалтын хорооноос 2015 онд хуульчдаас ирүүлсэн хүсэлт, эрэлт, хэрэгöээ, шаардлагад тулгуурлан 2016 оны хуульчийн үргэлжилсэн сургалтын хөтөлбөрийг баталсан. Хөтөлбөрийн хүрээнд энэ жил УИХ-аас баталсан шинэ хуулиудыг сурталчлах, таниулах чиглэлийн сургалтуудыг түлхүү яâуулах бөгөөд “Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдâэрлэх ажиллагааны эрх”,”Хүсэлт гаргах, шийдâэрлэх,нотлох баримт гаргах, öуглуулах, бүрдүүлэх ажиллагаа”, “Түрээсийн гэрээний эрх зүйн зохиöуулалт”, “Барилгын ажил гүйöэтгэх гэрээ байгуулахад таâигдах шаардлага”, “Газрын харилöаа, үл хөдлөх хөрөнгийн эрх зүйн зохиöуулалт”, “Захиргааны ерөнхий хуулийн зохиöуулалт”, “Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын ашиглалтын журмын эсрэг гэмт хэргийг шийдâэрлэхэд анхаарах асуудал”, “Өмчлөх эрх болон эд хөрөнгийн эрхийн хязгаарлагдмал эрх”, “Гэмт хэргийн бүтöэд эзлэх хуâийн жин, өндөр, зарим хэргийг 2015 оны Эрүүгийн хуульд /шинэчилсэн найруулгад/ тусгасан байдал”, “Ажилтанд ногдуулах хууль зүйн хариуöлагын зохиöуулалтын гэрээ”, “Хөдөлмөрийн гэрээ дуусгаâар болох зохиöуулалтын гэрээ”, “Хуулийн төлөâшил ба харилöааны ур чадâар”, “Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг”, “Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдâэрлэх ажиллагаанд нотлох баримт гаргах, бүрдүүлэх, үнэлэх” зэрэг сэдâүүдээр сургалт зохион байгуулагдаад яâж байна. Одоогоор 2016 орны хуульчийн үргэлжилсэн сургалтад 200 гаруй хуульч хамрагдаад байна. Дээрх хөтөлбөрүүдийн хүрээнд сургалтууд үргэлжлэн яâагдах бөгөөд тухай бүрт нь зар, мэдээллийг холбооны öахим хуудсаар дамжуулан хуульчдад хүргэж, бүртгэлийг яâуулна.

-Саяхан татвараа төлөөгүй 15 хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлийг цуцалсан шийдвэр гаргасан байна. Хуульчдын татвар төлөлт ямар түвшинд байна вэ?

-Хуульчдын холбооны Тамгын газар, Ìэргэжлийн хариуöлагын хорооны ажлын албанаас хамтран гишүүний татâараа огт төлөөгүй хуульчдын судалгааг гаргаж, үүргийн биелэлтийг хангуулах ажлыг шат дараалан аâсны үндсэн дээр хуулийн зохиöуулалтыг үндэслэн гишүүний татâараа огт төлөөгүй 15 хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрлийг хүчингүй болгохоор шийдâэрлэсэн. Цаашид 2016 оны дөрөâдүгээр сарын 1-ний дотор гурâан сараас дээш хугаöаанд татâараа төлөөгүй

гишүүний хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрлийг хүчингүй болгох, хуульчдын нэгдсэн бүртгэлээс хасах шийдâэр гаргах ажлыг зохион байгуулан ажиллаж байна. Тодруулбал, Тамгын газрын даргын тушаалаар энэ сарын 10-аас “Татâарын аян”-ыг эхлүүлээд байна. Аяны хүрээнд гишүүдийн татâар төлөлтийн байдалд судалгаа хийсэн. Судалгаагаар огт татâараа төлөөгүй хүмүүс öөөнгүй байсан. Тиймээс аян зохион байгуулах ажлын хэсгийн зүгээс татâар төлөлт нь дутуу байгаа хуульчдад мэдээллийг хүргэх, мэдэгдсэн хугаöаанд татâараа төлөөгүй хуульчдад шаардлага хүргүүлэх, бүр öаашлаад мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрлийг öуöлах зэрэг арга хэмжээг аâахаар ажиллаж байна. Ìөн Хуульчдын холбооноос төрийн албанд ажиллаж буй хуульчдыг хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх боломжоо хадгалахын тулд зохих журмын дагуу хүсэлтээ гаргаж, багö öагаа хангаж, татâараа төлсөн тохиолдолд хуульчийн мэргэжлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөâшөөрлийг нь түдгэлзүүлэх бодлогыг барьж ажиллаж байна.

-Энэ жил Хуульчдын холбооноос зохион байгуулах томоохон ажлын нэг нь Азийн Хуульчдын холбооны ерөнхийлөгч нарын 27 дахь уулзалт. Анх удаа зохион байгуулж буй энэ ажлын бэлтгэл хэр хангагдаж байна вэ?

-Энэ чуулга уулзалт нь 1990 оноос зохион байгуулагдаж ирсэн, Ази Номхон далайн бүс нутгийн 23 орны 30 байгууллагын Ерөнхийлөгч болон бусад хуульч нар нэг дор öугларч тухайн жилд хуулийн салбарт тулгамдаж буй асуудлууд, дэâшил, түүнийг шийдâэрлэх гарö, ирээдүйн хөгжил, хамтын ажиллагаагаа ярилöдаг. Энэ жил манай Улсын Хуульчдын холбоо зохион байгуулахаар ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байна. Ажлын хэсэгт хуулийн салбарын нэр хүндтэй, олон улсын практик туршлагатай хуульчид, Өмгөөлөгчдийн холбооны төлөөллийг оруулсан. Ажлын хэсгээс чуулганы хэлэлöэх асуудлууд, хөтөлбөр, зохион байгуулах ажлын төлөâлөгөө, гадны зочдод зориулсан мэдээллийн багö зэргүүдийг болоâсруулж бэлэн болгоод байна. Хэлэлöэх асуудлын хуâьд Ìонгол Улсын хуâьд тулгамдаад байгаа зарим асуудлыг оруулсан ч бусад орнуудаас санал аâч эöсийн байдлаар шийдâэрлэх учраас одоохондоо олон нийтэд зарлах боломжгүй байна. Ìөн зохион байгуулах газраа сонгоод гэрээгээ хийгээд байна. Удахгүй энэ чуулга уулзалтын талаар Холбооны öахим хуудсанд тусгайлсан хэсэг гаргаж үйл яâöыг нэг бүрчлэн мэдээлж байх болно. Түүнчлэн Ìонгол Улсаас оролöохыг хүссэн хуульч, өмгөөллийн нөхөрлөлүүдийг бүртгэх ажил ирэх дөрөâдүгээр сарын сүүлээр эхэлнэ.

ЯРиËЦËАГА ÕÓÓËüчийн мэдээ

15

сониРÕÓÓËАÕАд ÕÓÓËüчийн мэдээ

монГоËын ÕÓÓËüчдын ÕоËБоонд 5014 ÕÓÓËüч БүРТГэËТэй БАйнА

16

ЯРиËЦËАГА ÕÓÓËüчийн мэдээ

Төлбөрийн чадваргүй иргэнд хууль зүйн туслалцаа, өмгөөллийн

үйлчилгээ үзүүлэх асуудал эрхэлсэн хороо хариуцсан мэргэжилтэн

Б.Нямхоролтой ярилцлаа.

-Хууль зүйн туслалцааны төв болон Монголын Хуульчдын холбооноос төлбөрийн чадваргүй иргэнд хууль зүйн туслалцаа, өмгөөллийн үйлчилгээг үзүүлж байгаа шүү дээ. Энэ хоёр байгууллагын ялгаа нь юу байна вэ?

-Ìонгол Улсын Үндсэн хуулийн 16 зүйлийн 14 дэх хэсэгт “Ìонгол Улсын иргэн нь Ìонгол Улсын хууль, олон улсын гэрээнд заасан эрх, эрх чөлөө нь зөрчигдсөн гэж үзâэл уул эрхээ хамгаалуулахаар шүүхэд гомдол гаргах, өөрийгөө өмгөөлөх, хууль зүйн туслалöаа аâах эрхтэй” болохыг баталгаажуулсан. Иргэний хууль зүйн туслалöаа аâах эрхийг хангах ажлын хүрээнд Ìонгол Улсын Засгийн газар 2006 онд 263 дугаар тогтоол гарган “Төлбөрийн чадâаргүй иргэнд хууль зүйн туслалöаа үзүүлэх үндэсний хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлж, Эрх зүйн туслалöааны төâүүдийг бүх аймаг, дүүрэгт байгуулсан. Эдгээр Эрх зүйн туслалöааны төâүүд нь гэмт хэргийн сэжигтэн, яллагдагч нарт хууль зүйн туслалöааг үнэ төлбөргүй үзүүлдэг. 2013 онд Төлбөрийн чадâаргүй яллагдагчид үзүүлэх хууль зүйн туслалöааны тухай хуулийг баталснаар хууль зүйн туслалöаа үзүүлэх бие даасан анхны тогтолöоо бие болж, гэмт хэргийн сэжигтэн, яллагдагчийн хууль зүйн туслалöаа аâах эрх баталгаатай хэрэгжих бүтэö, санхүүгийн нөхöөл бүрдсэн. Харин бусад төлбөрийн чадâаргүй иргэд буюу эрүүгийн хэргийн төлбөрийн чадâаргүй хохирогч, иргэн, захиргааны хэргийн төлбөрийн чадâаргүй холбогдогч нарт Ìонголын Хуульчдын холбоо хууль зүйн туслалöаа үзүүлэн ажиллаж байна. Тэгэхлээр Хууль зүйн туслалöааны төâ нь эрүүгийн хэргийн төлбөрийн чадâаргүй сэжигтэн, яллагдагч нарт хууль зүйн туслалöааг үнэ төлбөргүй үзүүлдэг, харин Хуульчдын холбоо

бусад төлбөрийн чадâаргүй хэргийн оролöогч нарт хууль зүйн туслалöааг үнэ төлбөргүй үзүүлдэг. Ìөн Хууль зүйн туслалöааны төâ нь улсаас санхүүжилт аâдаг, Хуульчдын холбоо улсаас санхүүжилт аâдаггүй гэсэн ялгаа байна.

-Хуульчдын холбоо хууль зүйн туслалцааг ямар журмаар, хэрхэн үзүүлдэг вэ?

- Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 45.1.11-т Хуульчдын холбооны чиг үүрэг нь “...төлбөрийн чадâаргүй иргэдэд өмгөөллийн үйлчилгээ үзүүлэх ажлыг зохион байгуулах.” гэж заасан. Энэ чиг үүргийн хүрээнд Төлбөрийн чадâаргүй иргэдэд хууль зүйн туслалöаа, өмгөөллийн үйлчилгээ үзүүлэх асуудал эрхэлсэн хороо байгуулагдан ажиллаж байна. Иргэд Хуульчдын холбоонд эсâэл уг хороонд хүсэлт гаргаснаар хууль зүйн туслалöаа аâах боломжтой болдог. Дээрх хороо нь иргэний хүсэлтийг үндэслэн Хуульчдын холбоонд бүртгэлтэй өмгөөлөгчдөд хандан өмгөөлөгч томилуулдаг.

-танай хороо үйл ажиллагаа явуулаад 3 жил болж байгаа юм байна. Энэ хугацаанд хичнээн хүнд үйлчилгээ үзүүлэв?

- Ìанай хороонд 2014 онд нийт 103 иргэн, үүнээс иргэний эрх зүйн чиглэлээр 52 иргэн, эрүүгийн эрх зүйн чиглэлээр 41 иргэн, захиргааны эрх зүйн чиглэлээр 3 иргэн, 2015 онд нийт 135 иргэн, үүнээс иргэний эрх зүйн чиглэлээр 63 иргэн, эрүүгийн эрх зүйн чиглэлээр 64 иргэн, захиргааны эрх зүйн чиглэлээр 4 иргэн эрх хууль ёсны эрх ашиг сонирхлоо хамгаалуулахаар хүсэлт гаргасан байна. Эдгээрээс 2014 онд 64 иргэнд, 2015 онд 94 иргэнд өмгөөлөгч томилуулсан. Энэ тоо öаашид өсөх хандлагатай байгаа нь ажиглагдаж байна.

-Зарим иргэнд яагаад өмгөөлөгч томилоогүй юм бэ? Бүгдэд нь өмгөөлөгч томилж болдоггүй юм уу?

-Өмгөөлөгч томилоогүй шалтгаан нь иргэд өөрсдөө татгалзсан, төлбөрийн чадâаргүй эсэх нь тодорхой бус, холбогдох дугаар байхгүй зэрэгт байгаа юм. Ìэдээж бидний зүгээс бүгдэд нь өмгөөлөгч томилуулж, хууль ёсны эрхийг нь хамгаалуулахыг бодно. Харамсалтай нь хүсэлт гаргасан иргэд нь зарим талаараа хуулийн шаардлага хангахгүй байх тохиолдлууд öөөнгүй байна. Хороо төлбөрийн чадâаргүй иргэнийг тодорхойлохдоо “Үндэсний статистикийн хороо, нийгмийн халамжийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төâ байгууллага хамтран баталсан аргачлалын дагуу өрхийн мэдээллийн нэгдсэн санд орсон, амьжиргааны түâшин нь тухайн үеийн ядуурлын шугамаас доогуур өрхийн гишүүнийг төлбөрийн чадâаргүй

иргэнд тооöно” гэсний дагуу Нийгмийн халамж, үйлчилгээний хэлтсийн тодорхойлолтыг үндэслэл болгодог. Гэтэл тодорхойлолт бодит амьдрал зөрдөг. Нөгөө талаараа үнэ төлбөргүй өмгөөллийн үйлчилгээ үзүүлэх öаг заâ, хүсэлтэй өмгөөлөгч төдийлөн олдохгүй байдаг.

-тэгэхээр нэлээдгүй бэрхшээл тулгардаг гэж ойлголоо. Эдгээр бэрхшээлүүдийг яаж арилгах ёстой юм бэ?

-Төлбөрийн чадâаргүй иргэдийн хууль зүйн туслалöаа аâах эрхтэй холбоотой тулгамдаж буй асуудлын хуâьд олон зүйл бий. Жишээ нь төлбөрийн чадâаргүй иргэнд хэнийг тооöох, орон нутгийн төлбөрийн чадâаргүй иргэдийн хууль зүйн туслалöаа аâах эрхийн хэрэгжилт, хууль зүйн туслалöаа үзүүлэх нэгдсэн тогтолöоо, бүтэö гэх мэт. Уг нь Хуульчийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 45 дугаар зүйлийн 45.2-т “...төлбөрийн чадâаргүй иргэнд үзүүлэх өмгөөллийн үйлчилгээний зардлыг төр хариуöна” гэж заасан. Гэсэн ч санхүүжилтыг хаанаас, хэрхэн, яаж олгох нь тодорхойгүй байгаа юм. Энэ санхүүжилтын асуудлыг улсаас шийдээд өгчâөл Хуульчдын холбоо өөрийн бүтэöээ ашиглан төлбөрийн чадâаргүй иргэнд хууль зүйн туслалöаа үзүүлэх тогтолöоог шаардлагатай түâшин бий болгон ажиллах боломжтой гэж харж байгаа. Төлбөрийн чадâаргүй иргэнд хууль зүйн туслалöаа үзүүлэх ажил дан ганö хуульч, өмгөөлөгчдийн сайн дурын үндсэн дээр яâах нь оноâчгүй бөгөөд үр дүн муутай юм. Тиймээс байнгын орон тоотой хуульч өмгөөлөгчийг ажиллуулж, тэдгээрийн зардал, öалингийн асуудлыг шийдâэрлэж байж энэ ажил үр дүнтэй болно. Түүнчлэн хууль зүйн туслалöааг дан ганö өмгөөллийн үйлчилгээгээр хязгаарлах нь учир дутагдалтай. Хууль зүйн туслалöаа гэдэг нь өмгөөлөгч аâахаас өмнө зөâлөгөө өгөх, эрсдэлд орохоос урьдчилан сэргийлэх замаар илэрч болох зүйл юм. Тэгэхээр хүссэн хүсээгүй одоогийн хууль зүйн туслалöааны төâүүдийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэх эсâэл Хуульчдын холбоонд төлбөрийн чадâаргүй иргэнд хууль зүйн туслалöаа үзүүлэх чиг үүргээ хэрэгжүүлэх санхүүгийн нөхöөл боломжийг олгон тодорхой, байнгын орон тоотой бүтэö бий болгох нь зүйтэй юм.

-төлбөрийн чадваргүй иргэнд хууль зүйн туслалцаа үзүүлсэн өмгөөлөгчид ямар урамшуулал үзүүлдэг юм бэ?

-Хорооны зүгээс “Хуульчийн нийтэд тустай мэргэжлийн үйл ажиллагаанд зарöуулсан 40 öагт нэг багö öагт тооöож олгодог” журмын дагуу л өмгөөлөгчдөө урамшуулж байна.

Б.нЯмÕоРоË: ТөËБөРийн чАдвАРГүй иРГэнд үзүүËэÕ өмГөөËËийн үйËчиËГээний зАРдËыГ ТөР ÕАРиÓЦнА

17

зАÕиРГААны эРÕ зүйн ÕоРооны БÓËАн ÕÓÓËüчийн мэдээ

§1. оршил“Эдийн засгийн өрсөлдөөн гэж өөр

хоорондоо харилöан хамааралгүй аж ахуйн нэгж хоорондоо буюу хамтдаа зах зээлд гарахдаа нэг аж ахуйн нэгж нь нөгөө өрсөлдөгч аж ахуйн нэгжээс илүү ашигтай хийгээд сайн хэлöлийн нөхöлийг үйлчлүүлэгч, эсхүл нийлүүлэгчдээ санал болгож, хэлöэл байгуулах тэмöэл юм” гэж дэлхийн нэр хүндтэй эрх зүйн толь бичигт1 тэмдэглэсэн байх бөгөөд өрсөлдөөн гэх энэ ойлголт нь чөлөөт зах зээлийн тогтолöоог сонгож2, 1992 оны Үндсэн хуулиндаа баталгаажуулсан Ìонгол Улсын хуâьд таньж мэдэхгүй ойлголт нэгэнт биш болжээ.

Өрсөлдөөн нь зах зээлийн эдийн засгийн тулгуур ойлголт бөгөөд тэр дундаа шударга өрсөлдөөн нь эдийн засгийг эрүүлжүүлж, хөгжил дэâшилд хүргэдэг бол шударга бус өрсөлдөөн нь хоöрогдол, ядуурал, сүйрэлд хүргэдэг3.

Өрсөлдөөн шударга бус шинж рүү шилжихээс урьдчилан сэргийлэх, шударга өрсөлдөөнийг хамгаалах нэн тэргүүний зорилгын хүрээнд өрсөлдөөний эрх зүйн механизм ажиллаж, үүний тулд алиâаа улс орон өрсөлдөөний эрх зүйн зохиöуулалтын эффектиâ чанар, шинэчлэлийн төлөө байнгын анхаарал хандуулсаар ирсэн байна.

Өрсөлдөөний эрх зүйн зохиöуулалт хэр оноâчтой, практик шаардлагад нийöсэн буюу хэр үр нөлөөтэй, шууд биелэгдэх үр дагаâартай, түүнчлэн, шударга бус өрсөлдөөнийг хянах, таслан зогсоох чиг үүргийг хэрэгжүүлэгч нийтийн захиргааны аппарат хэр профессиональ байна гэдгээс тухайн орны эдийн засгийн өсөлт, хөгжил шууд холбоо хамааралтай гэдгийг олон тооны судалгаа, олон орны 1 Creifeldsэрхзүйнтольбичиг., 19 дэххэâлэл., Ìюнхенхот., 2007., 1370 дахьтал2 1992 оны Үндсэн хуулиар чөлөөт зах зээлийн эдийн засгийн тогтолöоог сонгон баталгаажуулахдаа төрийн зохистой зохиöуулалттай зах зээлийн эдийн засгийн тогтолöоог сонгосон гэдгийг энд онöлон тэмдэглэх нь зүйтэй. Эрх зүйн үндэслэл нь Ìонгол Улсын Үндсэн хуулийн 5 дугаар зүйлийн 4 дэх хэсэг “Төр нь үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал, аж ахуйн бүх хэâшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах зорилгод нийöүүлэн эдийн засгийг зохиöуулна” гэж заасан яâдал юм. Харин зарим судлаач, тухайлбал, хууль зүйн ухааны доктор Г.Банзрагч “Ìонгол Улсын Үндсэн хуулиар зах зээлийн эдийн засагтай байхаар юм уу, эсхүл өөр ямар нэгэн эдийн засгийн хэлбэрийг онöлон заагаагүйгээрээ төâийг сахисан, нээлттэй шинжтэй гэж үзэх үндэслэлтэй юм” гэснийг анхаарахгүй өнгөрч үл болно. Г.Банзрагч., Эдийн засгийн захиргааны эрх зүй., УБ., 2013., 59 дэх талыг үз.3.Банзрагч., Эдийн засгийн захиргааны эрх зүй., УБ., 2013., 160 дахь тал.

туршлага бэлхнээ нотолж байдаг.Ийм учраас өрсөлдөөний эрх

зүйн тухай онол-практикийн öэгöтэй мэдлэг бизнесийн салбарын хуульч, эрх зүйч, түүнчлэн, өрсөлдөөний хууль тогтоомжийн биелэлтийг хангаж ажилладаг нийтийн захиргааны байгууллага, албан тушаалтны аль алинд нь нэн шаардлагатай байна.

§2.өрсөлдөөний эрх зүй нь онцлог салбар эрх зүй болох нь

Орчин үед өрсөлдөөний эрх зүй нь салбар эрх зүйн хуâьд онöлог шинжтэйгээр хөгжиж байна. Тодруулбал, өрсөлдөөний эрх зүй нь нийтийн болон хуâийн эрх зүйн аль аль шинжийг агуулж, тэдгээрийн зохиöуулах зүйлтэй олон талаар нягт холбогддог болсон.

Эрх зүйг нийтийн болон хуâийн эрх зүй хэмээн системтэй ангилдаг нь эх газрын буюу ром-германын эрх зүйн бүлийн нэг ололт бөгөөд манай улсын хууль, эрх зүйн бусад хэм хэмжээний суурь зарчим нь эх газрын эрх зүйн зарчим дээр суурилдаг4.

Хуâийн эрх зүй гэдэг нь тэгш эрхтэй эрх зүйн субъект хоорондын харилöааг зохиöуулж буй хэм хэмжээний нийлбэр öогö бол нийтийн эрх зүй гэдэг нь төрийн, эсхүл нийтийн эрх зүйн бусад этгээдийн захирамжилсан арга хэмжээний доор түүнд захирагдан орших харилöан адилгүй эрхтэй эрх зүйн субъект хоорондын харилöааг зохиöуулж буй хэм хэмжээний нийлбэр öогö5 билээ.

Энгийн ухамсрын түâшинд тайлбарлаâал, хуâийн эрх зүйн гол салбар нь иргэний эрх зүй бөгөөд иргэний эрх зүйн гол зохиöуулах зүйл нь хэлöэл.

Нийтийн эрх зүйн гол салбар нь захиргааны эрх зүй бөгөөд захиргааны эрх зүйн гол зохиöуулах зүйл нь захиргааны акт, захиргааны гэрээ юм.

Өрсөлдөөний эрх зүй, түүний зохиöуулах зүйл, хэм хэмжээ нь дээр дурдсан хуâийн болон нийтийн эрх зүйн аль алинд нь нэгэн зэрэг хамаардаг.

Иймийн тул өрсөлдөөний эрх зүй нь онöлог салбар эрх зүй хэмээн дүгнэж байна.

4 Сүүлийн үеийн эрх зүйн онолын зарим ном зохиолд англи-америкийн болон ром-германын эрх зүйн бүл бие биенээ нөхөх үйл яâö эрчимтэй яâж байгааг дурдаж байгаа бөгөөд энэ нь зарим талаараа ХБНГУ болон АНУ-ын шүүхийн практикаар нотлогдож байгаа гэдгийг энд тэмдэглэх нь зүйтэй байна.5Creifelds эрх зүйн толь бичиг., 19 дэх хэâлэл., Ìюнхен хот., 2007., 907 дахь тал.

§3. өрсөлдөөний эрх зүй нь хувийн эрх зүйд хамаарах ньӨрсөлдөөний эрх зүйн үүсэл

хөгжлийн тухай аâч үзâэл, АНУ-ын эдийн засгийн салбарт 19 дүгээр зууны эöсээр хүчтэй, шинэ аж ахуйн нэгжийн хэлбэр болох “траст”-ууд гарч ирж, өөрсдийн даâамгай байдлаа ашиглан эдийн засгийн гол, чухал салбаруудад ноёрхолоо тогтоож, хэрэглэгчдийн эрх ашигт харш үйл ажиллагаа яâуулж эхэлсэн нь төрийн зүгээс зах зээлийн өрсөлдөөнийг хянан зохиöуулах, монопольт үйл ажиллагааг хязгаарлах бодлого яâуулахад хүргэснээр шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай анхны öэгöтэй ойлголтууд бий болсон6.

Түүнээс хойш гадаадын орнууд өрсөлдөөнийг зохиöуулах өөр өөрсдийн эрх зүйн зохиöуулалтыг бүрдүүлж эхэлсэн7бөгөөд тухайлбал, ХБНГУ 1896 онд Шударга бус өрсөлдөөний эсрэг хуулиа баталжээ.

Ìанай улсын хуâьд 1993 онд Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай хууль /ШБӨХТХ/-ийг баталж, 2010 онд шинэчлэн найруулж, Өрсөлдөөний тухай хууль хэмээн нэрлэсэн.

Уг хуулиар аж ахуй эрхлэгчийн зах зээлд шударгаар өрсөлдөх нөхöлийг бүрдүүлэх, зах зээлд ноёлох болон өрсөлдөөнд харш алиâаа үйл ажиллагаанаас урьдчилан сэргийлэх, хориглон хязгаарлах, өрсөлдөөнийг зохиöуулах байгууллагын эрх зүйн үндсийг тодорхойлохыг зорьсон.

Түүнчлэн, шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох талаар олон улсын гэрээ конâенöийн хүрээнд, тухайлбал, 1883 оны Аж үйлдâэрлэлийн өмчийг хамгаалах тухай Парисын конâенöийн 10 bis зүйлд8 “Холбооны гишүүн орнууд холбоонд оролöогч орны харьяатыг шударга бус өрсөлдөөний эсрэг үр нөлөөтэй хамгаалалтаар хангана”, “Yйлдâэрлэл, худалдааны үйл ажиллагаанд үнэнч заншилд харш өрсөлдөөний алиâаа үйлдлийг шударга бус өрсөлдөөнд тооöно”, “Түүний дотор дараахь зүйлийг хориглоно: (i) өрсөлдөгчийн үйлдâэр, бараа, эсхүл өрсөлдөгчийн үйлдâэрлэл, худалдааны үйл ажиллагааны хуâьд ямар нэгэн аргаар андуурал үүсгэх алиâаа үйлдэл; (ii) худалдааны үйл ажиллагааны яâöад өрсөлдөгчийн үйлдâэр, бараа, эсхүл түүний үйлдâэрлэл, худалдааны үйл 6 Шударга бус өрсөлдөөнийг хянан зохиöуулах газар 2005-2007 /тайлан, судалгаа, хяналт шалгалт/., УБ., 2007., 4 дэх талаас үз.7 ХБНГУ-д Gesetz gegen der Wettbewerbsbes-chrдnkungen болон Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb; АНУ-д Antitrust law (Sherman Act, 1890, Clayton Act, 1914, Federal Trade Commis-sion Act, 1914); Их Британид Restrictive Trade Practice 1976, Fair Trading Act, 1973, Resale Price Act, 1978 Competition Act 1980;БНСУ-д Monopoly Regulation and Fair Trade Act, 1981; Японд Prohi-bition of Monopoly and Maintenance of Fair Trade Act, 1947; Ìонголд Шударга бус өрсөлдөөнийг хориглох тухай, 1993, 2000, 2010.8 h t t p : / / w w w . l e g a l i n f o . m n / l a w /details/1194?lawid=1194

өРсөËдөөний эРÕ зүй: ÕÓвийн БА нийТийн эРÕ зүйн зэРэГЦэË

Хуульч ТЭрБИШИйН ÌӨНХ-ЭрДЭНЭLL.M- University of Vienna, https://www.facebook.com/ddr.fall,

https://twitter.com/PersonaFuturo munkherdene_terbish@yahoo.com

18

ÕÓÓËüчийн мэдээзАÕиРГААны эРÕ зүйн ÕоРооны БÓËАн

ажиллагааны нэр хүндийг унагах худал мэдээлэл хийх; (iii) худалдааны яâöад барааны мөн чанар, болоâсруулалтын үйл ажиллагаа, үзүүлэлт, зориулалтаар ашиглахад тохирох байдал, тооны хуâьд олон нийтийг төөрөгдөлд оруулах худал мэдээлэл ашиглах” гэх зэргээр заасан байдаг.

Энэхүү өгүүллийн хуâьд Ìонгол Улсын Өрсөлдөөний тухай хуульд өрсөлдөөнд саад учруулах гэрээ хэлöлийг хориглох тухай хэрхэн зохиöуулсныг аâч үзэхийг зорьсон бөгөөд ингэснээр өрсөлдөөний эрх зүй нь хуâийн эрх зүйд шууд хамааралтай болохыг уншигч та бүхэн ойлгох болно.

Үүний тулд эхлээд Өрсөлдөөний тухай хуулиар хамгаалдаг үндсэн дөрâөн обьектыг аâч үзэх шаардлагатай. Үүнд:

Нэгдүгээрт, өрсөлдөгч нарыг шударга бус өрсөлдөөнөөс хамгаалах, хоёрдугаарт, хэрэглэгч нарыг хамгаалах, гураâдугаарт, эрх мэдлийн төâлөрлийг сааруулах, дөрөâдүгээрт, өрсөлдөөнд харш хэлöлийг хязгаарлах асуудал багтана.

1). Өрсөлдөгч нарыг хамгаалах:Өрсөлдөөний тухай хуулиар

хамгаалах нэг объект нь өрсөлдөгч нарыг хамгаалах асуудал юм. ХБНГУ-ын Шударга бус өрсөлдөөний эсрэг хуулийн 1 дүгээр зүйлд “Энэ хууль нь шударга бус хэлöлийн үйл ажиллагаанаас өрсөлдөгч, хэрэглэгч болон зах зээлийн бусад оролöогчдыг хамгаалах зорилготой. Түүнчлэн, нэгэн зэрэг хууль бус өрсөлдөөн дэх нийтийн ашиг сонирхлыг хамгаалахад чиглэнэ”9 гэж заасан байх бөгөөд үүнээс үзâэл өрсөлдөөний хууль тогтоомжийн гол зорилгыг яâ öаâ тодорхойлжээ.

2). Хэрэглэгч нарыг хамгаалах:Өрсөлдөөний тухай хуулиар

хамгаалах удаах асуудал нь шударга бус өрсөлдөөнөөс хэрэглэгч нарыг хамгаалах яâдал. Ìонгол Улсын хуâьд Өрсөлдөөний тухай хуулиас үзâэл шударга бус өрсөлдөөнөөс хэрэглэгчийг хамгаалах асуудлыг бүрэн гүйöэд байдлаар зохиöуулж чадаагүй. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль гэх бие даасан хууль байх болоâч тэрхүү хууль нь шударга бус өрсөлдөөний аспектын талаасаа үйлчилдэггүй. Зөâхөн худалдах, худалдан аâах, ажил гүйöэтгэх болон үйлчилгээ үзүүлэх яâöад өрсөлдөөний бус асуудлаар, тухайлбал, эрүүл ахуйн шаардлага гэх мэт асуудлын түâшинд хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалдаг.

Гэтэл ХБНГУ болон еâропын өрсөлдөөний эрх зүйд хэрэглэгчийг хамгаалах асуудлыг хойш таâилгүйгээр анхаарал хандуулсан байдгийг энд öохон тэмдэглэх нь зүйтэй байна.

3). Эрх мэдлийн төâлөрлийг сааруулах:

9 Art. 1. Gesetz gegen den unlauteren Wett-bewerb, BRD

Энэ нь нэг гарт хэт их эдийн засгийн эрх мэдлийг төâлөрүүлэхээс сэргийлж, эдийн засгийн нөөöийг аль болох тэгш хуâаарилах үүрэг юм. АНУ-ын Ерөнхийлөгч Т.рузâельт “ардчилсан төрөөс илүү хүчтэй хуâийн эрх мэдэл нь ардчиллын дайсан юм”10 гэж Конгресст хэлсэн байдаг. АНУ-ын Өрсөлдөөний хуулиар тэр үедээ дэлхийн хамгийн том корпораöи байсан AT&T хэмээх компанийн хүчийг “багасгасан” түүхэн баримт бий. Ìөн Ìайкрософт, Apple, Samsung зэрэг группын эсрэг гарсан АНУ-ын шүүхийн шийдâэрүүдийг энд дурдаж болох юм.

4). Өрсөлдөөнд харш хэлöлийг хязгаарлах:

Өрсөлдөөний тухай хууль тогтоомжоор зохиöуулах хамгийн чухал объект бол өрсөлдөөнд харш хэлöлийг хязгаарлах яâдал юм. Энэхүү өгүүллийн амин сүнс нь энэ чиглэлд хамаарах бөгөөд яг энэ хэсэгт өрсөлдөөний эрх зүй нь хуâийн эрх зүйн нэг хэсэг гэдэг нь тодорхой нотлогддог. Учир нь, энд маш олон тооны хэлöлийн тухай яригдана. Бизнесийн салбарын хуульч, эрх зүйчдийн гол судлагдахуун нь хэлöэл билээ.

Зах зээлд оролöогчид өрсөлдөөнөөс өөрсдийгөө хамгаалахын тулд хоорондоо өрсөлдөөнд саад учруулахуйö төрөл бүрийн хэлöэл, тохиролöоо хийдэг бөгөөд тэдгээрийг онолын үүднээс:

А). Горизонталь буюу хэâтээ хэлöэл;

Б). Вертикаль буюу босоо хэлöэл;В). Ìэдээлэл солилöох хэлöэл

гэж� гураâ ангилдаг.Горизонталь буюу хэâтээ

хэлöэл ньзах зээлийн нэг салбарт өрсөлдөгчдийн хооронд байгуулагдана. Вертикаль буюу босоо хэлöэл нь зах зээлийн өөр салбарын өрсөлдөгчдийн хооронд байгуулагдана. Ìэдээлэл солилöох хэлöэл нь зах зээлийн өрсөлдөгч өөр хоорондоо мэдээллийг ашиглан, эсхүл хэрэглэгч нартай хуйâалдан мэдээлэл олж аâч, өрсөлдөөнийг хязгаарлах, мэдээллийг гуйâуулах, төөрөгдүүлэх хэлöлийн үйл ажиллагааг хэлдэг.

Хэâтээ хэлöлийн хамгийн түгээмэл тохиолддог хэлбэр бол үнэ тогтоох хэлцэл (=Price fixing agreements).Агуулгын хуâьд үйлдâэрлэгч, нийлүүлэгч компани, худалдагч нар нэг төрлийн бүтээгдэхүүнийг нэг зах зээл дээр зөâхөн нэг үнээр худалдахыг хоорондоо тохиролöдог.

Ìөн хэâтээ хэлöлийн түгээмэл тохиолддог дараагийн хэлбэр нь зах зээлийг хуâаарилах хэлöэл (=Market sharing agreements). Агуулгын хуâьд үйлдâэрлэгч, нийлүүлэгч нар зах зээлийг тодорхой шууд санаагаар 10 “... the liberty of a democracy is not safe if the people tolerate the growth of private power to a point where it becomes stronger than their democratic State itself.” - Message to Congress on Curbing Monopolies. April 29, 1938.

хуâааж, тодорхой хэсэг, газар зүйн байрлалд үйл ажиллагаагаа яâуулахыг тохиролöдог.

Дээрхээс гадна хэâтээ хэлöлийн төрөлд үйлдâэрлэгч, нийлүүлэгч нар бүтээгдэхүүнийг тодорхой хэмжээгээр үйлдâэрлэхээр кâот тохирох, бусад нийлүүлэгч, худалдагч нартай хамтран ажиллахгүй байх зэрэг хэлöлүүд хамаарна.

Хэâтээ хэлöэл нь өрсөлдөөнд харш буюу түүнийг ямар ч эргэлзээгүй шууд хязгаарладаг гэж үздэг бөгөөд энэ нь манай улсын хуâьд ч гэсэн Иргэний хуулийн 56 дугаар зүйлийн 56.1.1 дэх заалтын дагуу анхнаасаа байгуулагдаагүй эрх зүйн үр дагаâрыг өөртөө агуулах хүчин төгөлдөр бус хэлöэл болохоос11 гадна хэâтээ хэлöэл нь сонгодог утгаараа картель үүсгэдэг хэлöэл хэмээн үздэг болно.

Түүнчлэн, Еâропын холбооны өрсөлдөөний эрх зүйд ч дээрхтэй адил үздэг бөгөөд Еâропын холбооны Үйл ажиллагааны гэрээний 101 дүгээр зүйлийн 101.212 дахь хэсэгт хэâтээ хэлöэл буюу картель нь анхнаасаа хүчин төгөлдөр бус байна хэмээн заасан байдаг.

Босоо хэлöлийн хамгийн түгээмэл тохиолддог хэлбэр бол болзолт хэлöэл (=The tying agreements)юм. Агуулгын хуâьд үйлдâэрлэгч, нийлүүлэгч хэрэглэгчийг аль нэг бараагаа өөр нэг барааг аâсан тохиолдолд л худалдана гэж болзол таâьж, харилöан тохиролöдог.

Босоо хэлöлийн түгээмэл тохиолдох дараагийн хэлбэр нь тусгай тохиролöооны хэлöэл (=The exclusive dealing agreements) юм. Агуулгын хуâьд үйлдâэрлэгч, нийлүүлэгч нь зөâхөн тухайн худалдан аâагчтай худалдаа хийнэ гэж тохиролöдог.

Ìөн босоо хэлöлийн түгээмэл тохиолдох хэлбэрт үйлдâэрлэгч, нийлүүлэгч нь öааш нь борлуулах худалдагчид бараа, бүтээгдэхүүний худалдах үнийг тулгах буюу борлуулалтын үнийг тохиролöох хэлöэл (=The resale price maintenance agreements) юм.

Ìэдээлэл солилöох хэлöэл нь агуулгын хуâьд үйлдâэрлэгч, нийлүүлэгч нар нь үйлдâэрлэлийн зардал, үнэ, ноу-хау, техник, технологийн үзүүлэлт зэргийн тухай мэдээллийг бие биедээ мэдээлэх, аль нэг хэрэглэгчийн төлбөрийн чадâаргүй болсон байдлын тухай өөр хоорондоо мэдээлэл солилöох, эâсэн нэгдэх, эсхүл хэрэглэгчийг мэдээллээр төөрөгдүүлэх зэрэг үйл ажиллагаа байдаг.

Үргэлжлэл дараагийн дугаарт 11 Энэ тухай 12 Анхнаас нь хууль бус буюу “per se illegal”зарчим энд яригдана. Уг зарчим АНУ-ын өрсөлдөөний эрх зүйд ч нэгэнт бүрэн тогтсон бөгөөд хэâтээ хэлöлийг ямар ч эргэлзээгүйгээр хүчин төгөлдөр бус гэж үзэж, эрүүгийн хариуöлага хүлээлгэдэг байна. Northern Pacific Railway v. UnitedStates,1958,356US1(USSupremeCourt)үз.

19

Шинэ ном ÕÓÓËüчийн мэдээ

Ìонголын Ìонголын Хуульчдын холбооны Олон улсын эрх зүйн хорооноос эрхлэн гаргадаг “Mongolian law review” сэтгүүлийн дөрөâ дэх дугаар хэâлэгдэн гарлаа.

Энэ удаагийн дугаарт:1. The Doctrine and Types of Jurisdictional immu-

nity of State and its Property2. Economic Administrative Law being the indepen-

dent body of the special group of Administrative Law3. Foreign investment Legal Regulation in Mongolia4. Environmental Governance and Regulation in

Mongolia5. UnderstandingCertainConceptsinCommonLaw

Contracts6. TheUNIDROITPrinciplesof InternationalCom-

mercialContracts:Mongolia’sHarmonizationandUnifica-tion of contract law

7. international Treaty on Cybercrime and Mongo-lian Legal Regulations in Cyberspace

8. Maturity of constitutionalism in Mongolia and the parliamentary competence at the Constitution

9. Overview of the Minerals law of Mongolia10. The Rights of Child Horse Jockeys in Spring Horse

Racing (Research report) зэрэг бүтээлүүд багтлаа. Тус сэтгүүлийн дараагийн дугаарт англи хэлээр

бэлтгэсэн нийтлэл, эрдэм шинжилгээний өгүүллээ гаргах хүсэлтэй эрхэм эрдэмтэд, судлаачид, хуульчид та бүхэн Ìонголын Хуульчдын холбооны Гадаад харилöааны мэргэжилтэн Ч.Анунтай холбогдож нийтлэлээ ирүүлнэ үү!

Холбоо барих утас: 99194900И-мэйл хаяг: Anun.uch@gmail.com

“зАÕиРГААны эРÕ зүйн еРөнÕий АнГи” ном ÕэвËэГдэн ГАРËАА

Дэд профессор П.Одгэрэл нь “Захиргааны эрх зүйн ерөнхий анги” номыг эрх зүйн салбарт суралöаж буй оюутнууд болон хуульчдад, захиргааны салбарт ажиллаж байгаа, захиргааны эрх зүйг сонирхон судлагч хүн бүхэнд зориулжээ. Захиргааны ерөнхий ангийн сурах бичгийн эхний хэâлэлт 2004, 2 дахь хэâлэлт 2008 онд гараад багагүй хугаöаа өнгөрсөн байна. Захиргааны эрх зүйд олон хууль, хэм хэмжээний актууд шинээр батлагдаж өөрчлөгдсөний дотор 2015 оны 6 дугаар сарын 19-ний өдөр УИХ-аас анх удаа Захиргааны ерөнхий хуулийг баталж 2016 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрөөс дагаж мөрдөхөөр болсон билээ.

Энэ номын 3 дахь удаагийн хэâлэлт Захиргааны ерөнхий хууль батлагдсантай холбоотойгоор бүрэн хэмжээгээр шинэчлэгдсэн байна. Уг номоор дамжуулан захиргааны шийдâэр гаргах ажиллагаа, захиргааны актын нэмэлт зохиöуулалт, бичгийн хэлбэр сонгох боломж, захиргааны актыг хүчингүй болгох, öуöлах, шийдâэр, гаргах ажиллагааг дахин хийх, захиргааны гэрээ, захиргааны хэм хэмжээний акт, төлөâлөлт, шийдâэр гүйöэтгэл, эрх зүйн хамгаалалт гээд бүгд шинэчлэгдсэн бөгөөд захиргааны эрх зүйн эдгээр суурь ойлголтуудыг тус бүрд нь болон харилöан уялдааг гаргах замаар орчин үеийн захиргааны эрх зүйн суурь тогтолöоог тайлбарлан системтэй мэдлэг өгөхийг зорьсон ажээ.

Энэхүү сурах бичиг татâарын эрх зүй, нийгмийн халамжийн эрх зүй, барилгын эрх зүй зэрэг захиргааны эрх зүйн тусгай ангийн орчин үеийн эрх зүйн тогтолöоог бүрдүүлэхэд суурь болохын зэрэгöээ ялангуяа захиргааны эрх зүйд хамраарах олон зуун хууль, хэм хэмжээний актын хэрэглээнд байнга тохиолддог бэрхшээлийг даâан туулахад багагүй хуâь нэмэр оруулах бүтээл болжээ.

“Mongolian law review” сэТГүүËийн Шинэ дÓГААР ГАРËАА

20

ÕÓÓËüчийн мэдээчөËөөТ ЦАГ

ониГоо иШËэË

эрхлэн гаргагч: Ìонголын Хуульчдын холбоо

мэдээллийг бэлтгэсэн: Хэâлэл мэдээлэл хариуöсан мэргэжилтэн Б.Аззаяа дизайнåр: Ìэргэжилтэн Б.Цэрэнлхам

Óтас: 70116007, 98066116

факс: 70116065

Õаяг: Улаанбаатар хот, Чингэлтэй дүүрэг i хороо, Их эзэн Чингис хааны нэрэмжит талбай-7, Хуульчдын холбооны байр

Тогтâортой амьдралын үндэс бол хууль.

***

Зөâ хууль гаргадаг Улсын Их Хурал, сайн гүйöэтгэдэг Засгийн газар, шударгаар хамгаалдаг шүүх байж сая хууль биелнэ.

***

Хуулийг “доодсыг” энэрэн хамгаалах, “дээдсийг” эрхэмлэн хязгаарлахын тулд гаргадаг.

***

Сайн хууль хийе гэâэл байгалийн хуулийг дагуулж хийх хэрэгтэй.

***

Хууль хэрэгжинэ гээд эзэнгүй хаяж болохгүй.

***

Ìэргэшээгүй хүмүүсийн хийсэн хуулийг мэргэшсэн шүүх шударгаар хэрэглэх боломж үнэхээр байхгүй, тайлбарлах ч аргагүй болдог.

***

Эрүүгийн хариуöлага хамгийн жинтэй, хүчтэй нь билээ. Хатуудаа биш зайлшгүйдээ гэдгийг дахин хэлюү.

***

Тагнуулын байгууллагын чинь хийдэг хамгийн гол ажил нь Үндсэн хуулийн байгууллагыг хамгаалах яâдал байдаг юм шүү.

ГАвüЯАТ ÕÓÓËüч Б.чимидийн ТөРийн ТүШээ, мэРГэжиË нэГТ

нөÕөддөө ÕАндсАн үГс

- Ýì÷ ýý, ìèíèé àðààñ áàéíãà İĽħĽĽĬ ğěĞěěğ ĜěĤĨě Ğĸġ áîäîãäîîä áàéõ áîëëîî. -čě ĺħěī ěġģĦ İģĤğĸĞ İĽĨ Ĝĸ? - Ìóçåéí òàéëáàðëàã÷…

Áè áèø òýðĈĸĞ ěġģĦĭěĨ Ĩķ ĨĿĞĿĿğĿĿ İĸĦġ áàéíà ãýíý:-Ìàíàé õýëòñèéí äàðãà àæëààñàà ãàðàõ ãýæ áàéãàà þì øèã áàéíà ëýý.-×è ÿàæ ìýäñýí þì áý?- ľIJģĞğĿī İěīģĨ ĨěħěĤĞ ğĮĮğěġ óóëçààä “Äàìáà ìèíü, áè òàíòàé ıěěijģğ İěħĭīěĨ ěġģĦĦěġ IJěğěİĞĽĤ íü áîëîëòîé” ãýæ õýëæ áàéñàí.

ĐĸĬĸĞ ĨĿİğĽĽğ ĜěĨĥ ğĸĸīĸħğĸĸğ ĬĠĤįĨĸĸĬ Ĩķ ěĬěī ĽĨĸĭĸĤ ĬĮĝğĶĞ íü àâààä àëãà áîëæýý. Öàãäàà íàð õîöîð÷ èðñýí áîëîõîîð äýýðýì÷äèéã Ĝěīķġ IJěğĬěĨĞĽĤ. ûīĞěě Ĝěīěİğěě áàíêíû ãàäàà óíòàæ áàéñàí ñîãòóó ýðèéã áàðèâ÷èëæýý. Òýãýýä ñîãòóó ýðèéã õýñýã äýýðýý àâ÷èð÷ áàéãààä ĬĸīĞĸĸİģĤĨ ĭĮĦğ İĽĤĭĸĨ ĮĬĭěĤ

ĭĽħĪĸĨğ ĭĩĦĞĩĤĞ Ĩķ ğĽīĸĨĞĸĸ:- Ñóâä õààíà áàéíà? ãýæ àñóóíà. ĈĸĦĸĸğ İĸğĸĨ Įğěě ĭĽħĪĸĨĭĸĤ ĮĬěĨğ ĭĩĦĞĩĤĞĩĩ ğĽīĽĽĦĬĨģĤİĸĸ ğěīěě ñîãòóó ýð îðèëæ áàéíà ãýíý:- Òà íàð ýíý íóóðààñ ñóâä îëîõ ãýýä ĜěĤĞěě Ĺħ ĜĩĦ ĿĿī ijĮħĜěĞIJ ĩĦ Ħ ğĩĩ. üģ ĸĨğ IJģĨķ ĹĮ IJ ĩĦġ İěīěİĞĽĤ þì áàéíà.

Øóìáàã÷

Ìóçåéí òàéëáàðëàã÷