П.Э

рдэн

эзул

Ажлын байрны зохион байгуулалтажлын шинжилгээ ба ажлын дизайн

1

П.Э

рдэн

эзул

агуулга

2

БАЙГУУЛЛАГЫН БҮТЭЦ, ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ1

АЖЛЫН ДИЗАЙН2

АЖЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ3

АЖЛЫН БАЙРНЫ ТОДОРХОЙЛОЛТ4

П.Э

рдэн

эзул

1. Öîãö áàéäàë (Complexity):- Õºäºëìºðèéí áîñîî õóâèàðëàëò- Õºäºëìºðèéí õýâòýý õóâèàðëàëò- Орон зайн хувиарлалт

2. Ñòàíäàðò÷èëàë (Formalization):- Áàéãóóëëàãûí ä¿ðýì æóðàì- Àæëûí íîðì ñòàíäàðò

3. Òºâëºðºë (Centralization):- Øèéäâýð ãàðãàëûí òºâëºðºë- Á¿ðýí ýðõèéí òàðõàëò 3

БҮТЭЦ БА ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

П.Э

рдэн

эзул

• Хөдөлмөрийн хэвтээ хуваарилалт – үүргийн төрөлжилтөд үндэслэж хэлтэс албад нэгжүүд үүсэх суурь

• Хөдөлмөрийн босоо хуваарилалт – эрх мэдлийн ялгаанд үндэслэж удирдлагын түвшин тогтох суурь

4

БҮТЭЦ БА ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

П.Э

рдэн

эзул

Албан тушаал төвтэй хандлага – ажил буюу албан тушаалд тохирсон хүнийг ирж хайх

• Хүн төвтэй хандлага – чадварлаг хүнийг олоод түүнд таарсан ажлын

байр албан тушаал үүсгэх

5

БҮТЭЦ БА ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

П.Э

рдэн

эзул

МЕХАНИК БҮТЭЦ

6

Öîãö áàéäëûí õýì õýìæýý ºíäºð (Áèåý äààñàí õýëòýñ, íýãæ ñàëáàðòàé, Óäèðäëàãûí á¿õ øàòëàëòàé, Ãàçàðç¿éí á¿ñ íóòàãààð õýñýã÷ëýë õèéñýí)

Ñòàíäàðò÷èëàë èõòýé (Ä¿ðýì æóðàì õàòóó ìºðäºãääºã, Àæëûí íîðì ñòàíäàðòòàé)

Òºâëºðñºí áàéãóóëëàãûí øèíæòýé (Удирдлагын бүх түвшин шийдвэр гаргалтанд оролцох боломжгүй, Á¿ðýí ýðõ óäèðäëàãûí íýã ò¿âøèíä òºâëºðäºã)

П.Э

рдэн

эзул

ОРГАНИК БҮТЭЦ

7

Öîãö áàéäëûí õýì õýìæýý áàãàòàé. (Àæèë ¿¿ðãèéí íàðèéâ÷èëñàí õóâèàðëàëò áàéõã¿é, Óäèðäëàãûí ÿëãààòàé øàòëàë áàéõã¿é)

Ñòàíäàðò÷èëàë óÿí õàòàí (Ä¿ðýì æóðàì óÿí õàòàí øèíæ ÷àíàðòàé, Àæëûí íîðì ñòàíäàðò áèé áîëãîõ áîëîìæã¿é)

Òºâëºðñºí áóñ áàéãóóëëàãà(Удирдлагын бүх түвшин шийдвэр гаргалтанд oролцäîã, á¿ëãèéí øèéäâýð ãàðãàëò íî¸ëíî, Á¿ðýí ýðõ æèãä òàðõàõ áîëîìæòîé)

П.Э

рдэн

эзул

Ажил, албан тушаал эсвэлажлынбайр

нөөц

Бүрэн эрх

үүрэг

8

П.Э

рдэн

эзул

• Нөөц – бие даан захиран зарцуулах, хэмжээ нь заагдсан, батлагдсан нөөц. Нөөцийн хүрээнд эрх мэдэл үүснэ.

• Бүрэн эрх – байгууллагын дүрэм журам, стандарт норм эсвэл зааврын хүрээнд хязгаарлагдсан эрх мэдэл.

• Үүрэг – ажлын гүйцэтгэлийг хангах амлалт, биелүүлэхээр заагдсан түвшин

• Дээрх гурвын харьцаа ижил байх ёстой

9

П.Э

рдэн

эзул

АЖЛЫН ДИЗАЙН- ажлын бүтцийг тодорхойлох үйл явц юм. - ажил, албан тушаалын ерөнхий дүр зураг,

бүтцийг тодорхойлдог ойлголт юм.- Нөгөө талаар ажлын дизайн нь байгууллагын үр

ашиг, ажиллагсадын ажлын ханамжийг өндөр болгохын тулд ажлын ачаалал, ажилбарын хэмжээг өөрчлөх арга замуудыг онцолно. Үүнийг ажлын агуулгыг өөрчлөх аргаад гэнэ.

10

Мэдээлэл цуглуулах арга зүй, ойлголтууд

11

үйлдэл

• Хамгийн энгийн хөдөлгөөнүүд• Өртөг агуулна, үр дүн гарна

ажилбар

• Зорилготойгоор хийгдэнэ• Хэд хэдэн үйлдлүүд нэг зорилгоор ажилбар болно

Үүрэг

даалгавар

• Бие биенээсээ хамааралтай ажилбарууд• Бие биенээсээ уламжлан гарах ажилбарууд нийлээд• Хариуцлага нэмэгдэж орно

Албан

тушаал

• Нэг ба түүнээс үүрэг даалгаварт нөөц бүрэн эрхийг ноогдуулсан хэлбэр

Ажил

үүрэг

• Ажилбар ба хариуцлагаараа хоорондоо хамааралтай албан тушаалууд

мэргэжи

л

• Ижил төрлийн албан тушаалуудын нэгдэл

П.Э

рдэн

эзул

Ажлындизайнүешатууд• 1. Ажилбар тус бүрийн онцлогийг тодорхойлох: чухам ямар

ялгаатай ажилбаруудыг гүйцэтгэх вэ?• 2. Ажилбар тус бүрийг гүйцэтгэхэд хэрэглэгдэх аргуудын

онцлог. яаж гүйцэтгэгдэх вэ?• 3. Албан тушаалыг бий болгох ажилбаруудын хослол .

Албан тушаал болгохын тулд ажилбаруудыг хэрхэн багцлах вэ?

• Дээрх үе шатуудыг харах юм бол хоёр дахь үе шат нь ажлыг гүйцэтгэх аргуудыг тодорхойлдог бол нэг ба гуравдугаар үе шатанд ажлын агуулгыг (job content) онцлон тодорхойлох зорилготой

12

П.Э

рдэн

эзул

13

1 үе шат1 үе шат 3 үе шат3 үе шат2 үе шат2 үе шат

Ажилбар бүрийг гүйцэтгэх аргын

тодорхойлолт

Ажилбар бүрийг гүйцэтгэх аргын

тодорхойлолт

Ажилбарууд хослуулж бие даасан ажил

үүрэг бий болгох.

Ажилбарууд хослуулж бие даасан ажил

үүрэг бий болгох.

Ажилбар бүрийн

тодорхойлолт

Ажилбар бүрийн

тодорхойлолт

П.Э

рдэн

эзул

Ажлын бүтцийг бий болгох

14

6 ХААНА? (байршил)

2 ЮУГ? (ажилбар)3 ЯАЖ? (арга барил)

4 ЯАГААД? (зорилго)

5 ХЭЗЭЭ? (гүйцэтгэх хугацаа)

1 ХЭН? (чадвар)

Ажлын бүтэц

П.Э

рдэн

эзул

Ажлын дизайн хийхдээ дараах 4 хүчин зүйлсийн харилцан хамаарал хамгийн оновчтой байдлаар бий болгох хэрэгтэй.

15

1. 2. 3. 4.

Аль болох үр дүн, үр

ашигтай бол-гох арга замыг

тодорхойлох (ажлын сэлгэлт

ба ажлын төрөлжилт)

Бий болсон албан

тушаалуудад ажлууд нь

жигд хуваарилагдс

ан байх

Ажлын ханамжинд

нөлөөлөх зан төлвийн

хандлага. (ажлын

өргөжилт, ажлын

баяжилт, ажлын бүрэн

эрхийн шилжүүлэлт)

Хүний биеийн болон оюуны

чадамжинд нийцсэн

эргономик хандлага

П.Э

рдэн

эзул

АЖЛЫН АГУУЛГА

16

Ажлын агуулга (Job content).

Ажлын хүрээ (Job scope)

Ажлын далайц (Job depth)

Ажлын өргөжилт (Job enlargement)

Ажлын баяжилт (Job enrichment)

Ажлын төрөлжилт (Job specialization)

Ажил сэлгэлт (Job rotation)

Ажлын байр гэдэг нь ажил эсвэл ажилбарыг амжилттай гүйцэтгэхийн тулд нэг ажилтны хөдөлмөрийн үйл ажиллагаанд зайлшгүй шаардлагатай машин тоног, төхөөрөмж, багаж хэрэгслээр иж бүрэн тоноглогдсон хөдөлмөрийн ба бусад үйлчилж байгаа норм дээр үндэслэгдэн тодорхойлогдсон хөдөлмөрийн хэрэглээний албан ёсны бүс юм.

П.Э

рдэн

эзул

Ажлынагуулгыгөөрчлөх / аргууд ажлынханамжыг

/дээшлүүлэх• Ажлын төрөлжилт (job specialization)• хүчин чармайлтын хэмжээг нэмэгдүүлэлгүйгээр гарцын

хэмжээг нэмэгдүүлэх • Бага зэргийн ур чадвар шаардагда • татах, сонгох, сургах зэрэг үйл ажиллагааг хялбаршуулна• Нэг үйлдлийг олон дахин давтаснаар ур чадварыг

нэмэгдэнэ• Ажилтан болгоноос гарч буй хүчин чармайлт бүрэн дүүрэн

ашиглагддаг.• Хөдөлмөрийн орлуулах боломж илүү тул нэгж цалин

багасна.• Эцсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний чанар сайжирна.• Ялгаатай олон үйлдэл нэгэн зэрэг гүйцэтгэнэ.

17

П.Э

рдэн

эзул

Ажлын төрөлжилт хийх үндсэн нөхцөл

• гүйцэтгэх ажлын хэмжээ хангалттай байх - ингэснээр төрөлжилт хийх ажилбарууд (tasks) хангалттай байхын зэрэгтцээ, нэгж хөдөлмөрт хангалттай ачаалал оногдох болно.

• гүйцэтгэх ажлын хэмжээ, ажилчдын тоо, түүхий эд материал, бүтээгдэхүүний загвар хийц, технологи тогтвортой, онцгой өөрчлөлт БАЙНГА ордоггүй байх хэрэгтэй.

• ажилчдын ур чадвар нэгж хугацаанд хийж чадах бэлдэцийн тоо ойролцоо байх хэрэгтэй юм

18

П.Э

рдэн

эзул

Ажлынхүрээбадалайц• Ажлын хүрээ – өгөгдсөн ажилбаруудын тоо ба ялгаатай

байдал• Ажлын далайц – ажлаа бие даан зохион байгуулах чөлөөт

байдал, ажлын байранаас чөлөөтэй шилжих, бусадтай харилцах

19

П.Э

рдэн

эзул

Ажлынсэлгэлт• Ажлын сэлгэлт гэдэг нь тодорхой хугацаатайгаар нэг

ажлаас нөгөө ажилд шилжих гүйцэтгэх арга. • Нэг ажилтнаас хамаарах хамаарал багасна.• Өдөр тутамдаа ажлын ачааллыг жигдэлж болно.• Бие биенээ орлох нөхцөл бүрдэнэ• Бүх ажлын онцлогыг мэдэрнэ• Хамт олонч уур амьсгал бүрдэнэ• Бие биенээсээ суралцан мэдлэг хуваалцана

20

П.Э

рдэн

эзул

Ажлынөргөжилтбабаяжилт• Ажлын нөхцөл, хариуцлагын хэмжээг нь

нэмэгдүүлэлгүйгээр гүйцэтгэх ажилбаруудын тоог нэмэгдүүлэх аргыг ажлын өргөжилт гэж тодорхойлдог. Өөрөөр хэлбэл ажлын хүрээг нэмэгдүүлнэ гэсэн үг. Ажлын өргөжилт хийсэн нөхцөлд гүйцэтгэх даалгаварын тоо нэмэгдэх боловч даалгаварыг гүйцэтгэх хүнд хэцүү байдал, хариуцлага бодитойгоор нэмэгдэхгүй.

• Ажлын хүрээ ба далайц аль алиныг нь нэмэгдүүлэхийг ажлын баяжилт гэнэ. Ер нь дүгнэж хэлэхэд сайн ур чадвартай боловсон хүчний хувьд ажлын өргөжилт, баяжилт хийх нь түүний хэрэгцээг олон талаар хангаж болдог, түүнчлэн цомхотгол хийх нөхцөлд түгээмэл хэрэглэгддэг юм 21

АЖЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ Ажлын байрны шинжилгээ гэдэг нь тухайн ажлын байртай холбоотой бүх мэдээллийг цуглуулж, түүнийг судлан шинжлэх үйл явцыг хэлнэ.

Ажлын байрны шинжилгээний үйл явцад:

1. Ажлын байрны агуулга

2. Ажлын байрны шаардлага

3. Ажлын байрны хариуцлага

4. Ажлын байрыг сонирхолтой болгох хүчин зүйлс

5. Ажлын байрны шинж байдал

6. Ажлын байрны тодорхойлолт

22

Баримт мэдээлэл

цуглуулах

Ажлын байрны тодорхойлолт бэлтгэх

АЖЛЫН БАЙРНЫ ШИНЖИЛГЭЭ үндсэн 2 үе шаттай.

23

Ажиглалтын арга (Observation)

Ярилцлагын арга – ажилтнаас эсвэл хянагчаас

Cанал асуулгын арга (Questionnaires)

Хяналтын хуудас (Employee recording)

Хосолмол арга (Combination of methods)

Ажлын Шинжилгээний

арга

Ажлын Шинжилгээний

арга

АЖЛЫН БАЙРНЫ ШИНЖИЛГЭЭ

Цаг хугацааны лог эсвэл ажлын лог

АЖЛЫН БАЙРНЫ ШИНЖИЛГЭЭ Ажиглалтын арга (Observation)

Ажил эрхлэгчийг ажлын талбар дээр байх үед нь ажиглаж, ямар ажил хийдэг, яаж хийдэг, ямар хугацаа зарцуулдаг гэх мэтийн талаар судалж дүгнэлт гаргадаг арга юм.

Энийг харьцангуй цөөн, чухал албан тушаалууд дээр ашиглах хэрэгтэй

25

П.Э

рдэн

эзул

• Ярилцлагын арга• Маш сайн бэлтгэсэн нөхцөлд тун үр дүнтэй арга болдог. • хэн хүний хувьд ярилцах нь тийм ч шинэ зүйл биш нь ойлгомжтой.

Голдуу ажлын байранд (ингэх нь ярилцлага өгч буй хүнд дарамтгүй байна) явагдах ярилцлагын явцад нэг баталгаажуулан давтан асуух улам лавшруулан асуух боломж илүү юм.

• Ярилцлага нь зохион байгуулагдсан, зохион байгуулагдаагүй хоёр хэлбэрийн байж болно. Асуултуудаа урьдчилан бэлдихсэн, ярилцлагаа төлөвлөчихсөн ярилцлага нь зохион байгуулагдсан болох бөгөөд ийм арга нь нэг хэмжүүр, шалгууртай байх боломжийг олгодог.

• Хамгийн гол сул тал нь олон хүнээс ярилцлага авч, хүрээг өргөн байлгах нь хэцүү, цаг зардал ихтэй болдог. Гэхдээ ярилцлага авах хүний тоог ихэсгэх боломжтой, ингэвэл яваж цаг хожих боломжтой юм.

26

П.Э

рдэн

эзул

• Санал асуулгын арга• маш өргөн хүрээ хамрах тул илүү түгээмэл хэрэглэгддэг нь

ажиглагддаг. • Гурваас таван хуудас санал асуулгын хувьд асуултууд

зохиох нь мэдэж хамгийн чухал хэцүү ажил юм. • Мэргэжлийн шаардлага хангахуйц санал асуулгыг

мэргэжлийн шинжээчдээс бүрдсэн баг голдуу боловсруулдаг.

• Цаг хугацаа, зардалд хавчигдсөн нөхцөлд илүү тохирох арга боловч, мэдээллийг боловсруулах явцад зардал хугацаа шаардаж магадгүй

27

П.Э

рдэн

эзул

?Ямарарга хэрэглэх вэ• Судлаж буй ажлаас шууд хамаарна• Тухайн ажлын гүйцэтгэж буй нөхцөл• Шинжилгээнд өртөх шинж чанар• Гүйцэтгэж буй хүний тоо• Нарийн түвэгтэй байдал• Ажлын гарц хэрхэн мэдрэгддэг

28

П.Э

рдэн

эзул

Ажлыншижилгээнийүрдүнд

29

Ажил үүргийн

шинжилгээ

Ажил үүргийн тодорхойлолт(албан тушаал ямар байх талаарх тайлбар)

- Албан тушаалын нэр

-Байршил

- Ажлын нөхцөл

- Тоног төхөөрөмж

- Багаж хэрэгсэл

- Ажлын технологи

- Албан тушаалын харилцаа

Ажил үүргийн онцлого(тухайн албан

тушаалд шаардлагатай ур чадвар, бусад үзүүлэлтүүд)

- Боловсрол

-Туршлага

-Хүчин чармайлт

-Хариуцлага

-Шийдвэр гаргалт

-Дүгнэх чадвар

-Оюуны чадвар

П.Э

рдэн

эзул

Ажлыншинжилгээний ?мэдээллийгхэрхэнашиглахвэ

• Татах үйл ажиллагаа• Сонголтын үйл ажиллагаа• Сургалт• Гүйцэтгэлийн үнэлгээ• Суурь цалин

30

П.Э

рдэн

эзул

Анхааралтавьсандбаярлалаа

31