หนวยท่ี2 แบบพื้นฐานทางวิศวกรรมโยธา ความรูท่ัวไปเก่ียวกับแบบกอสรางและรายการประกอบแบบ ท่ีมาและความจําเปนในแบบกอสราง แบบกอสราง (construction drawing) คือรูปภาพแสดงขนาด รูปรางและรายละเอียดขององคอาคารโดยมีการกําหนดคาระดับและมิติทีถู่กตองและครบถวน เพื่อใหผูอานแบบมีความเขาใจในรายละเอียดขององคอาคาร และสามารถกอสรางไดตรงตามรายละเอียดทีส่ถาปนิกและวิศวกรไดออกแบบไว ดังนี ้ 1. การออกแบบ สถาปนิกใชแบบกอสรางในการสื่อสารกับเจาของงาน เพื่อเหน็รูปรางหนาตากอนการกอสรางจริง เพื่อความมั่นใจ และยังแสดงถึงฟงกชันการใชงานของอาคาร 2. การขออนุญาตปลูกสรางและดัดแปลงอาคาร ตามความในพระราชบัญญัติควบอาคารผูยื่นขออนุญาตจะตองสงแบบในการขออนุญาต ปลูกสรางหรือดัดแปลงอาคาร โดยหนวยงานทองถ่ินที่รับผิดชอบในการควบคุมอาคารจะทําการตรวจสอบ 3. การเสนอราคาและประมูลงาน ในขั้นตอนการประมูลงานบริษทัรับเหมากอสรางจะทําการประมาณราคาคากอสรางอยางละเอียดโดยการคํานวณปริมาณวัสดุ จํานวนแรงงานและเครื่องมือเครื่องจักรที่ใชโดยพิจารณาจากรายละเอียดในแบบกอสรางและรายการประกอบแบบ เพื่อหาคาใชจายคาดการณและระยะเวลาที่คาดวาจะใชในการกอสราง เพื่อนําขอมูลไปใชในการเสนอราคา 4. การทําสัญญาวาจาง แบบกอสรางเปนเอกสารสําคัญที่ใชประกอบในการทําสญัญาวาจางกอสรางระหวางเจาของงานและบริษัทรับเหมากอสราง 5. การกอสรางและการตรวจรับงาน แบบกอสรางเปนเอกสารอางอิงสําคัญในการกอสรางและตรวจรับงาน โดยบริษัทรับเหมากอสรางจะตองกอสรางองคอาคารใหถูกตองตามรายละเอียดดานสถาปตยกรรมและดานวิศวกรรมตามที่ระบุไวในแบบกอสรางและรายการประกอบแบบ 6. ขั้นตอนการตอเติมหรือดัดแปลงอาคาร วิศวกรทีท่ําการออกแบบตอเติมหรือดดัแปลงอาคาร ตองตรวจสอบรายละเอียดและความแข็งแรงของโครงสรางจากแบบเดิมวาสงผลกระทบหรือไม 7. ขั้นตอนการบํารุงรักษา การบํารุงรักษาอาคารตองตรวจดแูบบกอสรางประกอบเชนแนววางทอน้ํา 8. ในกรณีฉุกเฉิน เชนในกรณีไฟไหมในอาคาร งานหนวยงานกูภยัตองตรวจสอบรายละเอียดเสนทางเขาออกกอนชวยเหลือผูประสบภัยในอาคาร ประเภทของแบบกอสราง 1. แบบสถาปตยกรรม (architectural drawing) แสดงรูปลักษณ ขนาด ตําแหนง รูปทรง และรายละเอียดตางๆ ของอาคาร แบบสถาปตยกรรมนับเปนหัวใจสําคัญของโครงการกอสรางทุกประเภท มีหลายมมุมอง

1.1 แบบรูปดานหนา (front view) แสดงภาพและรายละเอียดภายนอกของดานหนาอาคาร 1.2 แบบรูปดานหลัง (back view) แสดงภาพและรายละเอียดภายนอกของดานหลังอาคาร 1.3 แบบรูปดานขาง (side view) แสดงภาพรายละเอียดภายนอกของดานขางอาคาร 1.4 แบบรูปดานบน (top view) แสดงภาพและรายละเอียดภายนอกของดานบนของอาคาร 1.5 แบบแปลน (plan view หรือผังพื้น (floor plan) คือภาพแสดงองคประกอบและรายลพเอยีดภายในของอาคารมองมาลงในแนวดิ่ง แสดงรายละเอียดภายในของอาคาร โดยปกติแบบกอสรางจะตองประกอบดวยแบบแปลนทุกชั้นของอาคารเพื่อความชัดเจนในการทํางาน

1.6 แบบรูปตัด (section view) คือภาพอาคารที่ถูกตัดในแนวดิ่งตามแนวระนาบการตัดภาพทีก่ําหนด จุดประสงคเพื่อ แสดงรายละเอียดภายในของอาคารในสวนที่มองไมเห็น จากภายนอกเพื่อเพิม่ความชัดเจนของแบบกอสราง

1.7 แบบขยาย ในกรณทีี่องคประกอบของอาคารมีขนาดเล็ก มีความซับซอน และรายละเอียดสูง ผูเขียนแบบจะจดัทําแบบขยาย นิยม 1: 20 เพื่อแสดงรายละเอียดชัดเจนยิ่งขึ้น

1.8 ผังท่ีตั้งโครงการและผังบริเวณ ผังท่ีตัง้โครงการ (map) คือแผนที่แสดงตําเหนงที่ตัง้โครงการและเสนทางสัญจรในการเดนิทางเขาออดโครงการเพื่อเปนขอมูลสําหรับผูเกี่ยวของในการวางแผนการทํางานและการคมนาคมขนสงของโครงการ

ผังบริเวณ (site plan) คือแผนที่แสดงรายละเอยีดขอบเขตที่ดินของโครงการและบริเวณขางเคียง ที่ตั้งและขอบเขตของอาคาร ระยะหางขอบนอกของอาคารถึงขอบเขตที่ดิน เพื่อใหบริษัทรับเหมากอสรางรูตําแหนงในการกอสรางที่แนนอน

2. แบบโครงสราง (structural drawing) บางครั้งเรียกแบบวิศวกรรม แสดงรายละเอียดโครงสรางอาคารที่ไดรับการออกแบบโดยวิศวกร บริษัทรับเหมากอสรางและวิศวกรผูควบคุมโครงการจะตองปฏิบัติตามแบบโครงสรางอยางเครงครัดเพื่อความแขง็แรงและมั่นคงขององคอาคาร

3. แบบงานระบบ (system drawing) แสดงรายละเอยีดของระบบตางๆ ที่ติดตั้งภายในอาคาร อาทิ ระบบไฟฟา ระบบเครื่องกล ระบบปรับอากาศ ระบบปองกันอัคคีภัย และระบบสุขาภิบาล

ตัวอยางแบบงานระบบผังสุขาภิบาล ในระหวางการกอสรางผูรับเหมากอสรางจะตองทําแบบรายละเอียดทั่วไปสําหรับงานกอสรางเรียกวาชอปดรออิงค(shop drawing) เปนแบบที่รวบรวมรายละเอียดทุกสวนเขาดวยกัน เมื่อกอสรางเสร็จบริษัทผูรับเหมาจะตองจดัทําแบบรายละเอียด ของการกอสรางที่เกิดขึ้นจริง หรือมีการปรับปรุงแกไข เรียกวา แอสบิวทดรออิงค (as-build drawing) รายการประกอบแบบ (specifications) บางครั้งเรียกวา ขอกําหนดงานกอสราง เปนการกําหนดรายละเอียดเพิ่มเติมจากแบบกอสรางเพื่อชวยเพิ่มความชดัเจนในเรื่องของมาตรฐานและคุณภาพของงานกอสราง รวมถึงเงื่อนไขที่บริษัทรับเหมากอสรางจะตองปฏิบัติตาม จะมีเนื้อหาครอบคลุม - รายละเอยีดและขอบเขตงานตามสัญญา - มาตรฐานอางอิงทางวิศวกรรมที่ใชในโครงการ - รายละเอยีดของประเภทและคุณลักษณะของวัสดุกอสรางที่ใช - ขั้นตอนและวิธีการกอสราง - วิธีการทดสอบคุณภาพ

- รายละเอยีดการติดตั้งและทดสอบอุปกรณประกอบอาคาร - รายละเอยีดอื่นๆ ขั้นตอนการสงมอบ การปองกันกระทบสิ่งแวดลอม องคประกอบของแบบกอสราง มาตราสวนและสัญลักษณ มาตราสวน (scale) คือ อัตราสวนระหวางขนาดที่วดัไดจากรูปในแบบกอสรางเทียบกับขนาดจรงิขององคอาคาร เชน แบบกอสรางมาตราสวน 1 : 50 หมายความวาความยาว 1 เซนติเมตรที่วัดไดในแบบมีคาเทากับ 50 เซนติเมตรในสภาพความเปนจริงตามมาตรฐาน ISO 5454 (Technical Drawing) ไดแก

- แบบรูปดาน แบบแปลน และแบบรูปตัดใชมาตรสวน 1: 50, 1 : 20 หรือ 1 : 10 - แบบขยายใชมาตราสวน 1 : 20, 1 : 10, 1 : 5, 1 : 2 หรือ 1 : 1

แบบรูปดาน แบบแปลน และแบบรูปตัดในประเทศไทยสวนใหญนิยมเขียนดวยมาตราสวน 1 : 100 แบบขยาย 1 : 20 สัญลักษณ (symbol) คือองคประกอบของรูปภาพ เสน และตัวหนังสือที่ใชแสดงแบบรายละเอียดในแบบกอสรางมี 3 ประเภท - - - สัญลักษณอางองิ (reference symbol) อางอิงระหวางรูปในการกอสราง อาทิ ตําแหนงรูปตดั หรือรูปขยาย

- สญัลักษณเนื้อวัสดุ (material symbol) เลียนแบบจากรูปลักษณของวัสดุจริง ผูอานจตินาการตามไดงาย - สัญลักษณวัตถุ ( object symbol) แทนตาเหนงและจํานวนจองวัสดุที่จะตดิตั้งในอาคาร

เสนและการกําหนดขนาด เสน ( line) แบงเปน 3 ชนิด เสนบาง ใชเขียนเสนบอกขนาด เสนฉาย และเสนลงเงา เสนหนา เสนหนามากใชเขียนเสนรอบรูปและขอบเขตในพื้นที่ เสนหนาหนาประมาณสองเทาของเสนบาง เสนหนามากหนาประมาณสองเทาของเสนหนา เสนประหนาหนาสองเทาของเสนหนาเขยีนแสดงรายละเอียดองคอาคารในสวนทีม่องไมเห็นหรือจะร้ือถอน เสนลูกโซบางใชแสดงแนวเสนผาศูนยกลางของวัตถุ สวนเสนลูกโซหนาแสดงแนวทอและทางระบายน้ํา ดังตาราง 2.1

การกําหนดขนาด (dimension) หรือ มิติ หนวยควรใช SI Unit ( International System of Units) เชนเมตร เซนติเมตร มิลลิเมตร เปนระบบหนวยทีย่อมรับและใชกันแพรหลายในประเทศไทย 1.เสน ฉาย (projection line) เปนเสนทีล่ากออกจากวตัถุเปนแนวเสนตรงมายังเสนมิติ ใชเสนบางตามมาตรฐาน มอก. 440 2. เสนมิติ (dimension line) เปนเสนทีใ่ชกําหนดความยาวของวัตถุในแตละชวง ใชเสนบาง อยูระหวางเสนฉายทั้งสองดานปลายทั้งสองมีสัญลักษณกํากบั 3. ตัวเลขบอกขนาด (number) คือตัวเลขบอกระยะจริงที่เขียนกํากับไวบนเสนมิติเพิ่มความชดัเจนและความสะดวกในการอานแบบ มีสองแบบ - การเขียนตวัเลขบอกขนาดแบบทิศทางเดียว (unidirectional) วิธีนีจ้ะใหตัวเลขบอกขนาดจะอยูในแนวระนาบเสมอ - การเขียนบอกขนาดตามแนวเสนมิติ (aligned) วิธีนี้จะใหตวัเลขบอกขนาดอยูในแนวขนาดกับเสนมิติอยูเสมอ ขนาดกระดาษเขียนแบบ มาตรฐาน มอก. 440(การเขียนแบบกอสราง) แบงออกเปน 5 ชนิด คือ A4 ,A3,A2,A1,A0 A4 ขนาด 210x297 A4 สองเทา= A3 , A3 สองเทา= A2 , A2 สองเทา= A1 , A1สองเทา= A0 ช่ึง A0 ขนาดใหญสุด ตัวอยาง ถาตองการเขียนแบบรูปดานของอาคารขนาดกวาน 25 เมตร ลึก 20 เมตร และสูง 20 เมตร โดยใชมาตราสวน 1:100 ควรใชกระดาษเขียนแบบชนิดใด ตองการพื้นทีเ่ขียนแบบประมาณ 25x 25 เซนติเมตร ผูเขียนแบบควรเลอืกใชกระดาษขนาด A3 ซ่ึงมีพื้นที่สําหรับเขียนแบบขนาด 41 x 28.7 เซนติเมตร

การอานแบบโครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก โครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก (reinforced concrete structure) นิยมใชในประเทศไทย เนื่องจากเปนโครงสรางที่มีราคาถูก มีความทนทานสูง มีคาบํารุงรักษาต่ํา และสามารถตานทานเพลิงไหมไดดเีมื่อเปรียบเทียบกับโครงสรางประเภทอื่น หนาท่ีของเหล็กเสนในโครงสรางคอนกรตีเสริมเหล็ก (steel bar) เสริมเขาไปในคอนกรีตเพื่อทําหนาที่

- ชวยตานทานแรงดงึ คอนกรีตมีความสามารถในการตานทานแรงดึงต่าํมาก ในการออกแบบจะถือวาคอนกรีตไมสามารถตานทานแรงดงึไดเลย จึงใชเหล็กเสริมเพื่อตานทานแรงดงึแทนคอนกรตี

- ชวยตานทานแรงอัด คอนกรีตเปนวัสดุทีม่ีความสามารถในการตานทานแรงอัดสูง แตบางจุดรับแรงอัดมากวิศวกรจะทําการเสริมเหล็กเพื่อตานทานแรงอดัไดมากขึน้

- ชวยตานทานแรงเฉีอน ถาแรงเฉือนมีคาสูงเกินความสามารถในการตานทานของคอนกรีต วิศวกรผูออกแบบจะเสริมเหล็กลูกตั้ง หรือเหล็กคอมา เพื่อชวยในการตานทานแรงเฉือน ที่เกิดขึ้นในชิ้นสวนขององคอาคาร

- ชวยปองกันการแตกราวของคอนกรีต คอนกรีตจะยีดหดตัวเนื่องมาจากการเปลื่ยนแปลงของอุณหภมูิ วิศวกรผูออกแบบจะเสริมเหล็กในแผนพื้นคอนกรีต เปนรูปตะแกรงสี่เหล่ียมเรียกวา เหล็กกนัราว (temperature steel)หรือ เหล็กตะแกรงสําเร็จรูป (wire mesh)

ชนิดของเหล็กท่ีใชในโครงสรางคอนกรตีเสริมเหล็ก ในประเทศไทยแบงไดเปน 2 ประเภทตามมาตรฐาน มอก คอื 1. เหล็กเสนกลม (round bar) เปนเหล็กเสนที่มีลักษณะผิวเรียบ เหล็กเสนกลมที่ใชในประเทศไทยตามมาตรฐาน มอก. มีช้ันคุณภาพเดียวคอื SR24 เปนเหล็กเสนที่มีความแข็งแรงที่จุดคราก (yield strength) อยางต่ํา 2,400 กิโลกรัมตอตารางเซนติเมตร ความแข็งแรงที่จุดครากเปนหนึ่งในคุณสมบัติเชงิกลที่ใชในการวัดคุณภาพของเหล็กเสน สัญลักษณ RB แลวตามดวยขนาดเสนผาศูนยกลางของเหล็ก เชน RB9 คือเหล็ก เสนกลมขนาดเสนผาศูนยกลาง 9 มิลลิเมตร 2. เหล็กขอออย (deformed bar) เปนเหลก็ที่มีผิวนูนเปนครีบคลายขอออย โดยคลีบเกลียวที่ผิวของเหล็กขอออยจะเพิ่มแรงยึดเหนีย่ว (bond) ระหวางคอนกรีตกับเหล็ก ในประเทศไทยมาตรฐาน มอก. มี 3 ช้ันคณุภาพคือ SD30, SD40, และ SD50 มีคุณภาพสูงสุดคือมีความแข็งแรงที่จดุคราก(yield strength) อยางต่ํา 5,000 กิโลกรัมตอตารางเซนติเมตร สัญลักษณตวัอักษร DB เชน DB25 คือเหล็กขอออยขนาดเสนผาศูนยกลาง 25 มิลลิเมตร

ตัวอยาง การอานแบบโครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก

การอานแบบโครงสรางเหล็กรูปพรรณ โครงสรางเหล็กรูปพรรณ (steel structure) เปนโครงสรางที่มีน่ําหนกัเบาสามารถประกอบและติดตั้งไดงาย ใชระยะเวลาในการกอสรางนอย งายตอการควบคุมคุณภาพ เพราะมีมาตรฐานการผลิตจากโรงงาน

ตําแหนงและทิศทางการวางเหล็กรูปพรรณ จะตองวางในตําแหนงและทิศทางที่ถูกตองตามที่ออกแบบไว ถาวางผิดการรับน้ําหนักจะนอยกวา คาโมดุรัสหนาตดั เชน วางแบบ B คาโมดุรัสหนาตัดนอยกวา แบบ A 3 เทา

รอยตอระหวางชิ้นสวนของเหล็กรูปพรรณ มีความสําคัญอยางมากตอความแข็งแรงของโครงสราง ถาตอไมดีจะทาํใหตานทานน้ําหนกัไมไดและเกดิอันตราย มี รอยตอ 2 ลักษณะคือ

- แบบสลักเกลียว

- แบบรอยเชื่อม รอยเชื่อมตอชน และรอยเชื่อมแบบทาบ

ตัวอยางการอานแบบบันไดเหล็กรูปพรรณ

การอานแบบโครงสรางไม โครงสรางไม(timber structure) เปนโครงสรางที่มีน้ําหนกัเบา ติดตั้งและรื้อถอนไดงาย ตานทานแรงสั่นสะเทือนไดดี มีลวดลายที่งดงามตามธรรมชาติ โครงสรางไมนิยมใชกับสิ่งปลูกสรางที่เนนความสวยงาม เชนศาลา บานทรงไทย โครงหลังคาวัด ปจบุันมีราคาแพง โครงสรางมีความทนทานต่าํ ใชงบประมาณในการดูแลรกัษาสูงในการกอสรางขนาดใหญจึงไมไดรับความนิยม ขนาดและชนดิของไมที่ใช ในไทยมี 5 ประเภทคือไมเนือ้ออนมาก ไมเนื้อออน ไมเนือ้ปานกลาง ไมเนื้อแข็ง ไมเนือ้แข็งมาก และการวางไมในทิศทางขนานกับเสื้ยนจะรบัแรงอัดไดมากกวาในทิศทางตั้งฉากกับเสีย้น รอยตอ ใช ตะปู ตะปูควง ตะปูเกลียว สลักเกลียว

manasu