ИАРМ - Годишен извештај за 2008

Содржина

1. Порака на Директорот

2. Организациja на ИАРМ

3. Институционално зајакнување

4. Соработка со државниоргани наРепублика Македонија

5. Регионална и меѓународнасоработка

6. Промотивни активности

7. Акредитациони активности

8. Развоен план за 2009-2010 година

Table of Contents

1. Message of the Director

2. Organization of the IARM

3. Institutional Building

4. Cooperation with the stateauthorities of theRepublic of Macedonia

5. Regional and internationalcooperation

6. Promotion activities

7. Accreditation activities

8. Development plan for 2009-2010

Godi{en izve{taj Annual report

22

22000088

Годината 2008 за Институтот за акредитација на Република Македонија (ИАРМ) бешемошне плодна и исполнета со активности како на домашен, така и на меѓународен план.

Програмата за работа на ИАРМ донесена од страна на Владата на Република Македонијаво јануари 2008 година, во потполност е реализирана и создадени се услови за понатамошенразвој и успешно работење на ИАРМ.

ИАРМ работи врз основа на Законот за акредитација, Законот за изменување идополнување на законот за акредитација и Одлуката на Владата на Република Македонијаза основање на Институтот за акредитација на Република Македонија. ИАРМ е јавнаустанова која врши работи и задачи на национално акредитационо тело во РепубликаМакедонија. Во 2008 година ја прославивме петгодишнината од основањето.

Годината што измина, беше мошне значајна за нас, но и за акредитацијата во Европа.Имено, со новата Регулатива (ЕС) бр. 765/2008 се овозможипризнавање на Европската соработка за акредитација (ЕА), која еединствена организација на европско ниво, што делува на полетона акредитација. Целта на оваа регулатива е да обезбеди еденсертификат за акредитација да биде доволен на целата територијана Европската Унија.

Порака на Dиректорот

The year 2008 for the Ins3tute for accredita3on of the Republic ofMacedonia (IARM) was very frui2ul and very ac3ve on domes3c and inter-na3onal field.

IARM’s Annual program for 2008 adopted by the Government of the Republic of Macedonia inJanuary 2008 was completely realized and also the precondi3ons for further development and suc-cessful opera3on of IARM were created.

IARM operates according to the Law on Accredita3on, Law on Amending and Changing of theLaw on Accredita3on and Decision of the Government of the Republic of Macedonia for establish-ing of the Ins3tute for accredita3on of the Republic of Macedonia. IARM is a public ins3tu3onwhich performs tasks and du3es of na3onal accredita3on body in the Republic of Macedonia. In2008, we celebrated the fi"h Anniversary of its establishment.

Last year, was very important for us and for accredita3on in Europe. Namely, the Regula3on(EC) 765/2008 has provided recogni3on of a single organiza3on at European level in respect of cer-tain func3ons in the field of accredita3on, the European coopera3on for Accredita3on (EA). Theobjec3ve of this Regula3on is to ensure that, within the European Union one accredita3on cer3fi-cate is sufficient for the whole territory of the Union.

Message of the Director

1111

33

Сертификатот за акредитација дава доверба и меѓународно признание на резултатите одакредитираните активности. Со оваа Регулатива значењето на националната акредитацијатасе зголеми како во регулираната, така и во нерегулираната област.

ИАРМ во 2008 отпочна со изработка на нов предлог Закон за акредитација, согласноРегулативата (ЕС) 765/2008.

Во 2008 година ја отпочнавме и реализацијата на една од нашите основни цели,потпишување на договор за меѓусебно признавање на акредитацијата и на резултатите одоцените на сообразност (сертификати и извештаи на акредитираните тела) - ЕА MLA . Ворамките на овој проект, вработените во ИАРМ, со поддршка на членовите на Советот наИАРМ се ангажираа во подобрување на документите на системот за квалитет на ИАРМ.

Во 2009 и во годините што следат не чекаат уште поголеми и позначајни предизвици, соцел зајакнување на акредитацијата и на инфраструктурата за квалитет во РепубликаМакедонија.

Сосема за крај, во името на вработените на ИАРМ и во свое лично име, би сакал да им сезаблагодарам на сите домашни и меѓународни институции кои ја потпомогнаареализацијата на сите активности на ИАРМ во 2008 година.

Со почит,

Godi{en izve{tajAnnual r eport 22000088

Accredita3on cer3ficate brings confidence and interna3onal recogni3on of the results ofaccredited ac3vi3es. The Regula3on emphasizes the importance of accredita3on, both on regu-lated and unregulated field.

IARM in 2008 started with prepara3on of a new dra" Law on accredita3on, according to theRegula3on (EC) 765/2008.

In 2008 we started the realiza3on of our main goal, signing of the mul3lateral agreement formutual recogni3on of the accredita3ons and results from the conformity assessments ac3vi3es(cer3ficates and reports of the accredited bodies), within the frames of EA - Mul3lateralAgreement (EA - MLA). Within this project, the IARM’s employees supported by the IARM’sCouncil, were improved the IARM’s quality management system documents.

In 2009 and in the next years we will be faced with bigger and more significant challenges forstrengthening the accredita3on and the quality infrastructure in the Republic of Macedonia.

At the end, in the name of the IARM’s employees and in my personal name, I would like tothanks to all domes3c and interna3onal ins3tu3ons, for their support in realiza3on of all IARM’sac3vi3es in 2008.

Sincerely yours,

ДиректорД-р Трпе Ристоски

DirectorTrpe Ristoski Ph.D.

Godi{en izve{taj Annual r eport22000088

44

Организација на ИАРМИАРМ е структуиран и работи согласно меѓу-народниот стандард МКС EN ISO/IEC 17011.

Organization of IARMIARM is structured and operates according toInterna3onal standard MKS EN ISO/IEC 17011.

2222

55


Institutional Building

Human Resources

In 2008 were realized 6 new employments in total, 5 of them were permanent employmentsand 1 was temporary employment.

New employments realized in 2008 were:• Head of administra3ve sec3on • Coordinator for accredita3on of tes3ng laboratories• Coordinator for accredita3on of calibra3on laboratories• Coordinator for accredita3on of cer3fica3on bodies• Coordinator for accredita3on of inspec3on bodiesNowadays, IARM has 13 permanent employees.

According to the new Regulation on qualification criteria, tasks and duty for the personnelof the IARM, adopted by the Council of IARM, four employees have been promoted to Head ofsections.

Институционално зајакнување

Човечки ресурси

Во 2008 година во ИАРМ се реализираа вкупно 6 нови вработувања, од кои 5 се вопостојан работен однос и 1 со статус на привремено вработување.

Нови вработувања реализирани во 2008 се: • Раководител на одделение за општи и заеднички работи.• Координатор за акредитација на лаборатории за тестирање• Координатор за акредитација на лаборатории за калибрирање• Координатор за акредитација на сертификациони тела• Координатор за акредитација на инспекциски телаВкупниот број на вработени во ИАРМ денес изнесува 13 лица.

Согласно новиот Правилник засистематизација на работите и задачите наИАРМ донесен од Советот на ИАРМ, четворицавработени во ИАРМ беа унапредени воРаководители на одделенија.

3333

66


Исто така во 2008 година листата на експерти значително се зголеми и заклучно со31.12.2008 евидентирани се 44 експерти од различни области. Додека, на листата заоценувачи евидентирани се 51 оценувач, од кои 12 се водечки оценувачи.

Јавниот повик за пријавување на експерти и оценувачи во ИАРМ постојано е отворен.

Обуки

Вработените на ИАРМ во текот на 2008 годинаорганизираа и учествуваа на низа обуки,работилници и семинари.

• Петдневна обука за оценувачи, организиранаод ИАРМ во соработка со Акредитационите тела наСрбија и Црна Гора (февруари, 2008)

• Петдневна обука на тема „Обука запретставување на критериумите и стандардите заакредитација, согласно правилниците од новиотприод“, за телата кои се предмет на задолжителнапостапка на акредитација како дел од постапката за

Also, in 2008 the List of expert was significantlyextended, 44 experts from various fields were recorded3ll 31st of December 2008. The list of assessors include51 assessor, 12 of them are lead assessors.

The public announcement for experts and assessorsin IARM is permanently open.

Training activities

In 2008 the employees of IARM organized and par3cipated on a number of training, workshopsand seminars.

• Five days training for assessors, organized by IARM in coopera3on with Accredita3on bodyof Serbia and Accredita3on body of Montenegro (February, 2008)

• Five days training ”Training for presenta3on of the criteria and standards for accredita3on,according to the new approach Direc3ves” for the bodies which are subject of obligatory accredita-3on, as a part of the procedure of authoriza3on, according to legisla3ve regula3on, organized by IARM

77


овластување, согласно законската регулатива, организирана од ИАРМ во соработка соГерманското Друштво за техничка соработка – ГТЗ (мај, 2008)

• Курс со наслов „Принцип и примена на метрологијата во хемијата“, согласнопрограмата Training in Metrology in Chemistry, организиран од ИАРМ, како националенпровајдер (октомври, 2008 )

• Обука за стандардот ISO 17011 (јуни 2008, Подгорица, Р. Црна Гора)• Обука за стандардот ISO 17025 (јуни 2008,

Колашин, Р. Црна Гора)• Обуки во рамките на CARDS Regional 2006:

� Сведочење при оценувачка посета (јуни2008, Осло, Норвешка)

� Pre - Proficiency Training (јануари 2008,Љубљана, Р.Словенија)

� Pоst - Proficiency Training (јуни 2008,Љубљана, Р.Словенија)

�Стандардите во акредитацијата и мернатанеодреденост (јуни 2008, Прага, Р. Чешка)

� Семинар за договор за оцена на сообразности прифаќање на индустриските производи (мај2008, Малта)

in coopera3on with German Society for technical assis-tance-GTZ (May, 2008)

• „Trening for Principles and Applica3ons ofMetrology in Chemistry“, within the framework of theTraining in Metrology in Chemistry program, organized byIARM, as a na3onal provider organized (October 2008)

• Training for ISO 17011, Podgorica, R.Montenegro (June 2008)

• Training for ISO 17025, June 2008, Kolasin, R. Montenegro (June 2008) • Trainings organized within the CARDS 2006 Regional Project:

� Witnessing on the assessment - hands on training (June 2008, Oslo, Norway)� Pre - Proficiency Training, (January 2008, Ljubljana, R. Slovenia)� Pоst - Proficiency Training, (June 2008, Ljubljana, R. Slovenia)� Standards in accredita3on and measurement uncertainty, hands on training (June 2008,

Czech Republic)� Seminar for agreement for conformity assessment and acceptance of industrial products

- hands on training (May 2008, Republic of Malta)

88


Вработените на ИАРМ учествуваа и на обуки организирани од Министерството заЕкономија во врска со прилагодувањето на законодавството на Република Македонија созаконодавството на ЕУ.

Секторски комитети

Како дел од активностите предвидени со ГТЗ проектот во 2008 година формирани се 6(шест) секторски комитети, со експерти од специфичните области:

1. Секторски комитет за електрика, електроника и електрични машини2. Секторски комитет за опрема под притисок, пренослива опрема под притисок и

челични градежни производи3. Секторски комитет за лифтови и опрема за подигнување4. Секторски комитет за градежни производи5. Секторски комитет за возила6. Секторски комитет за услови во кои се користи техничката опрема

IARM’s employees have also par3cipated on the trainings organized by the Ministry of econo-my, related to the alignment of the Macedonian legisla3on with the European Acquis.

Sector Committees

As a part of the ac3vi3es foreseen by the GTZ project, in 2008 IARM established 6 (six) sectorcommi4ees, with the experts for specific fields:

1. Sector commi4ee for electric, electronic and electrical machines 2. Sector commi4ee for pressure equipment, mobile pressure equipment and steel building

products3. Sector commi4ee for li"s and weightli"ing equipment4. Sector commi4ee for building products5. Sector commi4ee for vehicles6. Sector commi4ee for condi3ons in which technical equipment is used

99


Проекти

Во 2008 година ИАРМ беше вклучен во реализацијата на четири меѓународни проекти:- КАРДС 2006 Регионален проект за инфраструктурата за квалитет 2007-2008- Реформа на деловното опкружување и институционално зајакнување - БЕРИС, Проект

на Владата на Република Македонија и Светска Банка - Транспозиција на техничките прописи на ЕУ во македонското законодавство, Проект со

Германското друштво за техничка помош (ГТЗ), во рамките на развојната техничкасоработка помеѓу Владите на Република Македонија и Сојузна Република Германија,

- Инстумент за предпристапна помош, ИПА Проект (Слободно движење на стоки –Инфраструктура за квалитет)

Финансиско работење

Како резултат на максималното ангажирање на вработените, како и поддршката од ситезаинтересирани страни (Владата на Р.М., државните органи, нашите клиенти - телата заоцена на сообразност и други институции) ИАРМ во 2008 постигна значаен напредок восвоето финансиско работење.

Имено, приходите во 2008 година беа значително зголемени во споредба со 2007 година,иако од 1. јануари 2008 година ИАРМ работеше со 50% намалени цени како резултат одимплементацијата на мерките на регулаторната гилотина.

Projects

In 2008 IARM was involved in realiza3on on four interna3onal projects:- CARDS 2006 Regional Project for quality infrastructure 2007-2008- Business Environment Reform and Ins3tu3onal strengthening - BERIS, Project of the

Macedonian Government and the World Bank - GTZ - NAD Project for the transposi3on of the technical EU direc3ves into the Macedonian

legisla3on and establishment of quality infrastructure. - Instrument for Pre-accession Assistance IPA Project (Free movement of goods- Quality infra-

structure)

Financial issue

As a result of a maximum engagement of the IARM’s employees and the support of the stake-holders (Government of the R.M, state authori3es, our clients - conformity assessment bodies, andother ins3tu3ons) IARM in 2008 achieved significant progress, concerning to the financial issue.

Namely, the income in 2008 was significantly increased compared with 2007, although theprices for accredita3on since 1. January 2008 were 50% lower, as a result of the implementa3onof a regulatory guillo3ne measures.

1100


ИАРМ во 2008, активно соработуваше со државните органи и институции од РепубликаМакедонија, како што се:

• Институтот за стандардизација и Бирото за метрологија, институции кои ја чинатинфраструктурата за квалитет во Македонија

• Во октомври 2008 година потпишан е договор за соработка со Комора на мал бизнис• Соработка и учество во работата на работни групи при Министерството за Економија и

Министерството за животна средина и просторно планирање:� Работна група за изработка на Предлог законот за возила� Работна група за изработка на Предлог законот за надзор на пазарот� Работна група за апроксимација на законодавството од областа на животната

средина и просторното планирање

IARM in 2008 had ac3ve coopera3on with the state authori3es and other ins3tu3ons of theRepublic of Macedonia, as follows:

• Institute for Standardization and Bureau of metrology, institutions from the qual-ity infrastructure

• In October 2008 Memorandum for understanding was signed with Small Business Chamber• Coopera3on and par3cipa3on in the working groups of the Ministry of economy and

Ministry of environment and physical planning:� working group for preparing the Dra" Law on vehicles� working group for preparing the Dra" Law on market surveillance� working group for approximation of the Legislation in the field of environment and

physical planning

Cooperation with the state authorities of the Republic of Macedonia

Соработка со државни органи на Република Македонија

4444

1111


Во 2008 година ИАРМ имаше повеќе меѓународни активности:

• ИАРМ активно учествуваше во работата на Eвропската организација за акредитација(ЕА) каде е полноправен член од 27 ноември 2007 година

• Вработените од ИАРМ учествуваа во работата на Комитетите на Eвропската организа-ција за акредитација (MAC, CC, IС и LС) и Генералната асамблеја на ЕА

• На 1 декември 2008 година ИАРМ стана асоцијативен (придружен) член на ILAC -International Laboratory Accreditation Cooperation

• ИАРМ учествуваше во работата на Поткомитетот за трговија, индустрија, царина иданоци при Европската комисија

• Посебен акцент во меѓународните активност во текот на 2008 година беше ставен напреговори за PECA/ACАA со ЕвропскатаКомисија

Регионална и меѓународна соработка

In 2008 IARM had a lot of interna3onal ac3vi3es:

• IARM had ac3ve par3cipa3on in the work of European coopera3on for accredita3on (EA),where is a full member since 27 of November 2007

• IARM’s employees ac3vely par3cipated in the EA Commi4ees as MAC (Mul3rateral), LC(Laboratory), IC (Inspec3on) and CC (Cer3fica3on) Commi4ees and par3cipated in the EAGeneral Assembly mee3ng

• IARM became an associate member of ILAC - Interna3onal Laboratory Accredita3onCoopera3on on 1st of December 2008

• IARM par3cipated in the work of Subcommi4ee for trade, industry, custom and taxa3on onEuropean Commission

• Special accent has been put on a process of nego3a3on for PECA/ACAA with EuropeanCommission

Regional and Internationalcooperation

5555

1122


Во 2008 година ИАРМ потпиша 5 Меморандуми за соработка со акредитационите тела наземјите од регионот:

• Акредитационото Тело на Србија - ATS (jануари, 2008 година)• Акредитационото Тело на Црна Гора – ATCG (jануари, 2008 година)• Акредитационото Тело на Албанија – DA (февруари, 2008)• Хрватската агенција за акредитација - HAA

(октомври 2008 година) • Националното Акредитационото Тело на

Република Бугарија - BAS (ноември, 2008 година)

Овие Меморандуми за соработка ни дадоа мож-ност за размена на искуства, експерти и оценувачи соакредитационите тела на земјите од регионот.

IARM signed 5 Memorandums of understanding withAccredita3on Bodies from the countries of the region in2008:

• Accredita3on Body of the Republic of Serbia - ATS(January, 2008)

• Accredita3on Body of the Republic ofMontenegro - ATCG (January, 2008)

• Accredita3on Body of the Republic of Albania - DA (February, 2008) • Accredita3on body of the Republic of Croa3a - HAA (October, 2008) • Accredita3on body of the Republic of Bulgaria - BAS (November, 2008)

These Memorandums of understanding gave us an opportunity to exchange of experience,experts and assessors, with the accredita3on bodies from the countries in the region.

ИАРМ - АТСIARM - ATS

ИАРМ - АТЦГIARM - ATCG

1133


ИАРМ - БАСIARM - BAS

ИАРМ - ХААIARM - HAA

ИАРМ - ДАIARM - DA

1144


Во 2008 година беа организирани неколку промотивни настани:

• По повод петгодишнината од основањето наИАРМ на 23.04.2008 година се одржаКонференција за акредитација. Конференцијатаимаше меѓународен карактер, на неа учествуваапретставници од повеќе eвропски земји.Конференцијата ја отвори г-н Зоран Ставрески,Потпретседател на Владата на РепубликаМакедонија, а почесен гостин и предавач на кон-ференцијата беше претседателот на Европскатаорганизација за акредитација г-н Лоренцо Тионе.Останати предавачи беа д-р Роза Ринг, Директорна Акредитационо тело на Р. Унгарија; д-р инг.Михаел Ниче, Шеф на Секретаријат на герман-скиот советодавен одбор за акредитација и г-ѓаКармен Рибич Реп, Акредитационо тело на Р.Словенија

Промотивни активности

In 2008 few promo3on events were organised:

• Оn the occasion of the IARM’s fi"h Anniversary,Conference for accredita3on, was organized оn23.04.2008. Representa3ves of more Europeancountries were par3cipated on this event.Conference was opened by Mr. Zoran Stavreski,Vice president of the Government of Republic of Macedonia and honorable guest and lec-turer was the chairman of European coopera3on for accredita3on, Mr. Lorenzo Thione.Other guests were D-r Rózsa Ring, Director of the Hungarian accredita3on body, D-r Eng.Michael Nitsche, Chief of the German Secretariat of advisory board for accredita3on andMrs. Karmen Ribic Rep from Slovenian accredita3on body

Promotion activities

6666

• Во февруари 2008, во Стопанската комора на Македонија беше организирана Пресконференција за употреба на CE знакот

• Обуките организирани од страна на ИАРМ беа медиумски покриени• Издадени се пет брошури од областа на акредитацијата, кои имаат за цел промоција

на акредитацијата и запознавање на пошироката јавност со користа од оваа активност

• In February 2008, in the Chamber of commerce of Macedonia press conference for usage ofCE mark was organized

• Training ac3vi3es organized by IARM have been media covered• Five brochures about accredita3on were published. The aim of this brochures was public

promo3on of accredita3on and benefites of this ac3vi3es

1155



Accreditation activities

In 2008, 10 accredita3ons were granted to the conformity assessment bodies (CAB’s):

� 3 Tes3ng and Calibra3on laboratories � 7 Inspec3on bodies

In 2008 regular surveillance assessments were performed:

� 6 Tes3ng and Calibra3on laboratories � 5 Inspec3on bodies � 3 Cer3fica3on bodies

Акредитациони активности

Во 2008 година беа доделени 10 нови акредитации на телата за оцена на сообразност(ТОС):

� 3 Лаборатории за тестирање и калибрација� 7 Инспекциски тела

Во 2008 година, реализирани се редовните надзори на акредитираните тела:

� 6 Лаборатории за тестирање и калибрација � 5 Инспекциски тела � 3 Сертификациони тела

1166

7777

1177


1188


Лаборатории Laboratories

MKS EN ISO/IEC 17025

Акредитирани тела за оцена на сообразност *

Accredited conformity assessment bodies *

* Во табелите прикажани се сите акредитирани тела до 30.04.2009 година* In the tables are presented all accredited bodies untill 30.04.2009

Тестирање и Калибрација Testing and Calibration

1199


Сертификациони тела Certification BodiesMKS EN 45011

Инспекциски тела Inspection BodiesMKS EN ISO/IEC 17020

2200


2211


Aкредитирани тела 2005-2008

Accreditation Bodies 2005-2008

Вкупен број на акредитирани ТОС по годиниTotal number of accredited CAB’s by year

ЛабораторииLaboratoriesИнспекциски телаInspec3on BodiesСертификациони телаCer3fica3on Bodies

ЛабораторииLaboratoriesИнспекциски телаInspec3on BodiesСертификациони телаCer3fica3on Bodies

2222


Согласно новата Регулатива 765/2008, како и новиот Закон за акредитација кој се очекувада биде донесен во 2009 година, националните акредитациони тела во Европа, а со тоа и воМакедонија, добиваат нов лик и ново значење.

Независноста и објективноста на акредитацијата ја гарантира довербата во интегритетоти квалитетот на услугите добиени од акредитирани лаборатории, инспекциски и сертифика-циони тела, и на тој начин за стоките и услугите претставува “пасош“ за меѓуграничен пре-мин во Европа и низ целиот свет.

ИАРМ својот развој во 2009 - 2010 година го планира преку следење на европските пра-вила и праксата.

Развоен план за 2009 - 2010 година

According to the new Regula3on 765/2008, and also the new Law on accredita3on, which isexpected to be published in 2009, na3onal accredita3on bodies in Europe and in Macedonia aswell, are gaining a bigger meaning and new importance.

Impar3ality and objec3vity of the accredita3on guarantees the confidence in the integrity andquality of the services supplied by the laboratories, cer3fica3on and inspec3on bodies respec3ve-ly, thereby providing the framework for goods and services to cross borders in Europe and throughthe world, ac3ng as a "passport for trade".

IARM plans its development in 2009-2010 through following the European rules and prac3ces.

Development plan for 2009 - 2010

8888

2233


Структурен и институционален развој

� Донесување на нов Закон заакредитација

� Потпишување на ЕА MLA� Нови вработувања� Техничко доопремување

Развој на нови акредитационишеми

� Акредитација на медицинскилаборатории

� Акредитација на сертификационитела за системи за безбедна храна(HACCP, ISO 22000)

� Акредитација на верификатори наживотна средина, според EMASРегулативата

� Акредитација/оценување наовластени/нотифицирани тела

Development of new accreditationschemes

� Accredita3on of medical laboratories� Accredita3on of cer3fica3on bodies for

food safety management systems(HACCP, ISO 22000)

� Accredita3on of environmental veri-fiers, according to EMAS Regula3on

� Accredita3on/assessment of authrised /no3fied bodies

Structural and institutionaldevelopment

� Passing the new Law on accredita3on� Signing the ЕА MLA� New employments� Technical improvement

Приоритетни цели на ИАРМ за следниот период се:

Priority goals of IARM for the next period are:

Знаци за акредитација

Accreditation Marks

2244


Активностите во 2008 година, презентирани во Годишниот извештај во целостсе реализирани согласно Програмата за работа на ИАРМ. Годишниот извештај заработата на ИАРМ во 2008 година е одобрен од страна на Владата на РепубликаМакедонија.

Activities for 2008, presented in the Annual report were completely realizedaccording to the Annual Program. The Annual report of IARM for 2008 wasapproved by the Government of the Republic of Macedonia.

Documents

ИАРМ - Годишен извештај за 2008