Огноо: 2012 оны 4 дүгээр сар Төслийн ТТ 7571 MOН¢5.-ДЭЭД... · шинжилгээ хийх. 1.1 Танилцуулга 1 1.2 Судалгааны арга

1 TТ 7571-MOН: “Мэдлэгт суурилсан нийгмийн төлөө дээд боловсролын шинэчлэл” төсөл

Огноо: 2012 оны 4 дүгээр сар

Төслийн №: ТТ 7571 MOН

Монгол Улс: “Мэдлэгт Суурилсан Нийгмийн Төлөө Дээд

Боловсролын Шинэчлэл” Төсөл

ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН САНХҮҮЖИЛТИЙН ТӨГСГӨЛИЙН ТАЙЛАН

Азийн Хөгжлийн Банк-д зориулан бэлтгэв

Шинэ Зеландын олон улсын Политехникийн байгууллага (PINZ) -аас бэлтгэв

Доктор Д. Гэрэлмаа, Доктор Жан-Бернард Робишод (Jean-Bernard Robichaud), Дээд Боловсролын санхүүжилтийн асуудал хариуцсан мэргэжилтнүүд


АГУУЛГА

1. Монгол улсын дээд боловсролын тогтолцооны өнөөгийн санхүүгийн механизм, зохион байгуулалтад үнэлгээ өгөх, Дэлхийн Банк, Азийн Хөгжлийн Банк, НҮБ болон холбогдох бусад байгууллагын зөвлөмжүүдэд урдьчилсан байдлаар дүн шинжилгээ хийх.

1.1 Танилцуулга 1

1.2 Судалгааны арга зүй 5

1.3 Дээд боловсролын үнэлгээ хийхэд анхаарах хүчин зүйлс 5

1.4 Дээд боловсролын өнөөгийн санхүүгийн механизм ба зохион байгуулалт 8

1.5 Дээд боловсролын санхүүгийн механизм ба зохион байгуулалтын үнэлгээ 11

2. Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудыг нэгтгэх хувийн их дээд сургуулиудын тогтолцоог боловсронгуй болгох Засгийн газрын саналыг хянан үзэх, санал болгож буй төслийн техник эдийн засгийн үндэслэлд үнэлгээ өгөх (мөн төслийн үр ашгийн тооцоонд дүн шинжилгээг хийх), шинэ нэгтгэсэн боловсролын системд шаардлагатай санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг тооцох

2.1 Санал болгож буй төсөл 13

2.2 Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудад санхүүгийн зохион байгуулалтыг хянан үзэх, шинэ төсөл санал болгох 24

2.3 Дээд боловсролын байгууллагуудын үйл ажиллагааг сайжруулах боломжууд болон бэрхшээлтэй асуудлуудыг тодорхойлох 30

3. Сургалтын төрийн сангийн хөрөнгийн ашиглалтыг сайжруулах тухай Засгийн газрын саналыг судлах, СТС-шинэчлэл хийхэд чиглэсэн зөвлөмжүүдийг боловсруулах 36

3.1 Үйл ажиллагааны хувилбарууд 36

3.2 Бодлогын хувилбарууд 41

Тайлбар 53

4. Техникийн Туслалцааны төслийн Зөвлөхүүдтэй хамтран их дээд сургуулиудын шинэ хотхон барих Засгийн газрын саналыг хянан үзэх, техник эдийн засгийн үндэслэлд үнэлгээ өгөх (төслийн зардал ашгийн шинжилгээ орсон), зөвлөмжүүдийн нэмэлт хувилбаруудыг боловсруулах.

5. Техникийн Туслалцааны төсөлд дээд боловсролын салбарын жендерийн дүн дүн шинжилгээ оруулж, (хөдөлмөрийн зах зээл дах жендерийн шинжилгээтэй холбон үзэх), дээд болон мэргэжлийн боловсролын системийг бэхжүүлэх Техникийн Туслалцааны төслийн хүрээнд авч үзэх

ХАВСРАЛТ 1

ХАВСРАЛТ 2

ХАВСРАЛТ 3

ХАВСРАЛТ 4

ХАВСРАЛТ 5


Олон улсын дээд боловсролын санхүүжилт хариуцсан мэргэжилтний Ажлын Даалгаврын хүрээнд энэхүү Тайланг боловсруулав:

1. Монгол улсын дээд боловсролын тогтолцооны өнөөгийн санхүүгийн механизм, зохион байгуулалтад нарийвчилсан үнэлгээ өгөх, Дэлхийн Банк, Азийн Хөгжлийн Банк, НҮБ болон холбогдох бусад байгууллагуудын зүгээс дээд боловсролын тогтолцоонд өгсөн зөвлөмжүүдэд урдьчилсан байдлаар дүн шинжилгээ хийх.

1.1 Танилцуулга

Монгол Улсын Засгийн газрын баталсан “Эдийн засгийн өсөлт, ядуурлыг бууруулах стратеги” баримт бичигт дээд боловсролын чанарыг сайжруулах боловсролын шинэчлэлийн хөтөлбөр орсон байдаг. Үүний дагуу, “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”нд (2009-2015 оны “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”, шинэчилсэн хувилбар) доорх хоёр зорилгуудыг тодорхойлсон:

• Дэлхийн хэмжээний их дээд сургуулиудын стандартад нийцсэн дээд боловсролын тогтолцоо бий болгох; ба

• Монгол улс мэдлэгт суурилсан нийгмийн эдийн засагт шилжих. 1991 оноос хойш Монгол улс худалдааны чөлөөт зах зээлд шилжин орсноор дээд боловсролын салбарт чөлөөт зах зээлийн механизмыг нэвтрүүлж энэ салбарт хувьчлал явагдаж боловсролын салбарын засаглал, санхүүжилт, хичээлийн хөтөлбөрт нилээд өөрчлөлтүүд орсон. Шилжилтийн үр дүнд төрийн өмчийн болон хувийн их дээд сургуулиудад элсэгчдийн тоо 80%-д хүрсэн байна.1 Улсын төсвөөс боловсролын салбарт хувиарлах зардлын хэмжээ ДНБ-ний хувьд эзлэх хувь тогтвортой үлдэж чадсан хэдий ч дээд боловсролын салбарт төсвөөс оруулдаг санхүүжилтийн төрөл нь шууд татаас байхаа больж оюутны тэтгэлэг, зээл болон өөрчлөгдсөн ба тогтмол зардлуудын төсөв (халаалт, цахилгаан, ус гэх мэт) болон судалгааны төслүүдийн санхүүжилт хэлбэрээр олгогддог болсон юм. Их дээд сургуулиудын хувьд Засгийн газрын бус хөрөнгө оруулалтанд: оюутны сургалтын төлбөр, их сургуулиудын барилга байгууламж түрээсэлсний төлбөр, зөвлөх үйлчилгээний орлого, захиргааны зардлын төлбөр зэрэг, бизнесийн үйл ажиллагаанаас орсон орлого, нийгэмлэгийн хандив, тусламж буюу гуравдагч талын оруулсан хөрөнгө оруулалт зэрэг ордог байна Монгол улсын боловсролын салбарт чанар, үр ашигтай байдал, хүртээмжтэй, тогтвортой байдал ихээр дутагдаж байна. Монгол Улс нь багаас дундаж орлоготой улс орны хувьд дээрх шаардлагуудыг хэрэгжүүлэхэд санхүүгийн бэрхшээлтэй асуудлуудтай тулгарч, дээд боловсролын тогтолцооны хувьд санхүүгийн шинэ стратеги боловсруулах шаардлагатай байгаа тул их дээд сургуулиудын шинэчлэлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх нь нэн чухал асуудал болон тавигдаж байна. Монгол улсад АХБ-аас хэрэгжүүлж буй: Мэдлэгт суурилсан нийгмийн төлөө дээд боловсролын шинэчлэл төсөл нь Монголын нийгмийн өнөөгийн хэрэгцээ, шаардлагуудад нийцсэн, 1 НУБ, 2009 оны 5-р сарын 11 НУБ-ын Зөвлөхийн Тайлан. Тэмдэглэл: 2009-15 оны Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөөнд дурдаснаар дээд сургуульд шинээр элсэгчдийн тоо 54.4% байв, Бүлэг 2.2: Боловсролын салбарын өнөөгийн байдал ба тулгамдсан асуудлууд.


залуучуудын эрмэлзэл, тэмүүллийг бий болоход ач холбогдолтой юм. Энэхүү төслийн нэр, “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”д тусгагдсан зорилго, зорилтууд нь өнөөгийн даяаршиж байгаа нийгмийн боловсролын тулгамдсан асуудлуудыг тусгаж чадсан. Дээд боловсролын системийн сургалт нь оролцоо бүхий ба асуудал шийдвэрлэх чадвар олгодог байх ёстой» (Peccei, 2009).2 Дэлхийн түвшний дээд боловсролын тогтолцоо нь оюутан сурагчидад нийгмийн идэвхитэй оролцоог бий болгон хэвшүүлэх, өнөөгийн тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэж чадахуйц хэмжээний мэдлэг олгох, бэрхшээлийг даван туулах арга барилд сургах, үүрэг амлалт хүлээх чадваруудыг эзэмшүүлэх ёстой. Түүнчлэн, бэрхшээлийг шийдвэрлэх чадвар, шинэлэг арга барилд суралцах, ирээдүйд тулгарч болзошгүй бэрхшээлийг урьдчилан харах чадвар, шинэлэг шийдэл олох чадвар гэх мэт сургалтын хөтөлбөрт төдийлөн ордоггүй чадваруудыг оюутан сурагчидад заах нь чухал болж байна. Их дээд сургуулийн боловсролын систем нь асуудал шийдвэрлэх чадвар олгодог байх ёстой гэдэг нь нэг үгээр хэлбэл өнөөдрийн бэрхшээлтэй асуудалд бус харин ирээдүйн бэрхшээлийг харж чаддаг байх чадварт суралцахыг хэлнэ. Peccei-ийн тодорхойлосноор мэдлэгт суурилсан нийгэмд чиглэсэн дэлхийн түвшний их дээд сургуулийн тогтолцоо нь өнөөгийн хурдацтай өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж буй дэлхий ертөнцийн эрэлт хэрэгцээнд тохирсон шинэлэг санаа, санаачлага, мэдлэгийг бий болгох учиртай юм. Хариуцлагатай хөгжлийг дэмжихэд чиглэсэн их дээд сургуулиудын сургалтын хөтөлбөрүүд нь эдийн засаг, эрчим хүч, байгаль орчин, ёс зүй гэх мэт тогтвортой хөгжлийн үндсэн салбаруудад илүүтэй төвлөрсөн байх ёстой. Техникийн Туслалцааны энэхүү төслийн зорилго нь Монгол улсын дээд боловсролын өнөөгийн санхүүгийн механизм, түүний зохицуулалтанд иж бүрэн үнэлгээ өгөх, төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын санхүүгийн зохицуулалтыг дахин хянаж үзэх, дээд боловсролын байгууллагын үйл ажиллагааг сайжруулах боломжууд, бэрхшээлүүдийг тодорхойлоход оршино. Монгол улсын дээд боловсролын салбарын өнөөгийн санхүүгийн механизм, түүний зохицуулалтад үнэлгээ хийхдээ “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”ний хүрээнд хийсэн дүн шинжилгээ, БСШУЯ-аас боловсруулсан “Дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал” болон АХБ Монгол Улсын3 Засгийн газартай байгуулсан “Дээд боловсролын шинэчлэл” зээлийн төслийг үндэслэн гүйцэтгэсэн болно. Техникийн Туслалцааны төсөл нь практик болон прагматик арга замыг сонгож хязгаарлагдмал нөөц бололцоо бүхий дээд боловсролын салбарт шинэчлэл хийхэд хамгийн бага хөрөнгө оруулалтаар хамгийн их үр дүнд хүрэхэд туслах тэргүүлэх ач холбогдол бүхий бодлогуудыг тодорхойлох учиртай юм. Эдгээр бодлогуудыг хэрэгжүүлснээр дээд боловсролын тогтолцоог бэхжүүлж, нийгэм олон нийтийн дэмжлэгийг авах бололцоо бүрдэх юм. 2 Roberto Peccei, Тогтвортой, хариуцлагатай хөгжлийн нийгэм дах дээд боловсролын тогтолцоо, 2009 оны 5-р сар, Итали улс, Торино G8-ийн Их дээд сургуулиудын чуулган 3 Монгол Улсын Засгийн газар, 2006-2015 он Монгол улсын Боловсролыг хөгжүүлэх мастер төлөвлөгөө,

2006 он Улаанбаатар хот, 2006 оны 5-р сард Монгол Улсын Их хурлаар соёрхон баталсан. Монгол улсын Засгийн газар, 2009-2015 оны Монгол улсын Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөө

(шинэчилсэн хувилбар). АХБ Монгол улсын Засгийн газрын үзэглэсэн зээлийн төсөл: Дээд боловсролын шинэчлэл төсөл, Төслийн захирлуудын зөвлөлд Ерөнхийлөгч өгсөн зөвлөмжүүд, Тайлан, Төслийн дугаар 43007, 2011 оны 3-р сар.


1.2 Судалгааны арга зүй

Техникийн Туслалцааны төслийн судалгааны арга зүйн дагуу юуны өмнө холбогдох бичиг баримтуудыг судлах, Статистикийн төв газраас шаардлагатай мэдээллийг олж авах, улсын төсөв, тэр дундаа дээд боловсролын төсвийн судалгаа хийх, их дээд сургуулиудын жилийн санхүүгийн тайлангуудын мэдээ, мэдээлэл олж авах ажлыг гүйцэтгэсэн болно. Эцэст нь холбогдох мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийж бодлогын зөвлөмжүүдийг боловсруулав.

Дээд боловсролын үнэлгээ хийх ба мэдээллийг шинэчлэх явцад төслийн гол оролцогч талууд болох БСШУЯ, Сангийн Яам, НХХЯ, Сургалтын төрийн сан, Засгийн газрын холбогдох бусад байгууллагууд, их дээд сургуулиуд, Засгийн газар хоорондын болон олон улсын байгууллагуудын төлөөлөлтэй уулзаж санал солилцох, зөвлөлдөх уулзалтуудыг хийсэн болно. Төслийн хүрээнд төслийн үндсэн мэдээллийг өгч буй байгуулагууд болон зорилтот бүлгүүдтэй тусгайлан ярилцлага явуулж, зөвлөлдөх уулзалт, семинар зохион байгуулсан юм.

1.3 Дээд боловсролын үнэлгээ хийхэд анхаарах хүчин зүйлс

Монгол улсын дээд боловсролын санхүүгийн механизмд үнэлгээ өгөхдөө хүн ам зүй, эдийн засгийн байдал, нийгэм эдийн засгийн үзүүлэлтүүд, ажил эрхлэлт/ажилгүйдэл, ядуурлын түвшин зэрэг хүчин зүйлийг зайлшгүй анхаарч үзэх шаардлагатай.

1.3.1 Хүн ам зүй

Сүүлийн үеийн статистикийн мэдээний дагуу, Монгол улсын хүн ам 2011 онд 2.8 саяд хүрэхээр байна. 2010 оны байдлаар нийт хүн амын 63 % хотод, 37 % нь хөдөө оршин сууж байсан ба үүнээс 41% нь нийслэл Улаанбаатар хотод оршин сууж байжээ. Хүн амын жилийн өсөлт 1.8%, төрөлтийн хэмжээ 2.4%-иар өсөж байгаа нь ойрын хугацаанд сургуулийн насны хүн амын тоо өсөх хандлагатайг илтгэж байна4.

Хүн амын дунд ихэнх хувийг залуучууд эзэлж, дундаж нас 21.6 байхад, 0-14 насны хүн ам 33%, 0-355- насны залуучууд 75% байна. Хүн ам зүйн үндсэн үзүүлэлтүүдээс харахад, дээд боловсролын хэрэгцээ ойрын арван жилд өсөх хандлагатай байна. Хүн амын тоо их хэмжээгээр нэмэгдсэн нь 2010 онд их дээд сургуулийн оюутны 1991 онтой харьцуулбал 750%-р өссөн болохыг дээд боловсролын салбарт буй оюутнуудын өсөлтийн хувиас харж болно. (Хүснэгт 1).

Хүснэгт 1: 1991-2010 оны хооронд дээд боловсролын салбарын оюутнуудын элсэлтийн үзүүлэлт

Жил 1991 2010-11 Өсөлтийн % Нийт % Оюутнуудын тоо 20,000 170,126 750% 100% Улсын сургууль 20.000 104,431 422% 61% Хувийн сургууль 0 65,306 - 38%

Гадаадын сургуулиудын

0 389 - 1%

4 Үндэсний статистикийн газар, Монгол улс, Статистикийн эмхэтгэл 2010, 3-р хэсэгт төрөл бүрийн Хүснэгтүүд орсон болно, хуудас.86-110

5Монгол улсын засгийн газар, 2009-2015 Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөө (шинэчилсэн найруулга), Бүлэг 2.


салбар Мэдээллийн эх сурвалж: Дэлхийн Банк бодлогын баримт бичиг, Тэмдэглэл: Монгол улсын дээд боловсрол: Дэлхийн эдийн засгийн сорилтууд, 2010 оны 9-р сар, 1991 оны мэдээ, БСШУЯ-д зориулсан мэдээ, 2010-2011 Статистикийн эмхэтгэл 2010-2011.

“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”ний шинэчилсэн хувилбарт дээрх хугацаанд оюутнуудын өсөлт 5.6%-иар буурна гэж урдьчилан тооцсон, 2009 онд нийт оюутны тоо 150,326 хүрэх төлөвтэй ба 2015 онд 158,780 хүрнэ гэж тооцоолжээ. (Хүснэгт 2).

Хүснэгт 2: 2009-2015 оны хооронд дээд боловсролын салбарт шинээр элсэх оюутнуудын урьдчилсан тоо

Жил

2010-11 (бодит)

2015 (төлөвлөлт)

% Өсөлт 2015 оны нийт

төсөвлөсөн % Оюутнуудын тоо

170,126 158,780 (6.7%) 100%

Улсын их дээд сургууль

104,431 119,085 20.24% 75%

Хувийн их дээд сургууль

65,306 39,695 (22.00%) 25%

Гадаадын сургуулиудын

салбар

389

Мэдээллийн эх сурвалж: БСШУЯ, 2010-2011 оны Статистикийн эмхэтгэл, БСШУЯ-аас шинэчилсэн хувилбар, 2009-2015 оны “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”.

Дээрх төсөөллүүд нь бодит байдалтай нийцэхгүй болох нь харагдаж байна. “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”г баталснаас хойш 2006-2010 онд дээд сургуульд элсэгчдийн тоо 13%-иар өссөн. Урьдчилан тооцоолсноор 2015 онд оюутнуудын тоо багасах хандлагагүй байна. БХМТ-ний шинэчилсэн хувилбарт үүнийг бататгаж: « …Ихэнх тохиолдолд статистикийн мэдээний дийлэнх хувь нь бодит биш байдаг, иймд төлөвлөсөн болон төсөвлөсөн тооцоо алдаатай гарч, тодорхой бус таамаглалуудад үндэслэсэн байдаг… дээд боловсролын их дээд сургуулиудад элсэгчдийн тоон үзүүлэлтийг тооцож гаргах хялбар бөгөөд тодорхой нэг механизм байхгүй байна. Жишээлбэл, 2009 оны дээд боловсролын бодит шинээр элсэгчдийн тооноос бусад бүх тоон үзүүлэлтүүд нь “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-ний анхны хувилбартай харьцуулахад зөрсөн, эсвэл эсрэг байдлаар гарсан байв» гэжээ.

Хүн ам зүйн өөрчлөлт, дунд сургуулийн төгсөгчдийн тоо нэмэгдэж байгаа, улс орны өрх гэр бүлүүдийн дээд боловсролд хандах хандлага өөрчлөгдөж байгаа зэрэг хүчин зүйлс нь нийгэмд дээд боловсролын хэрэгцээ өндөр хэвээр үлдэхэд нөлөөлж байна. Хэрвээ Засгийн газраас боловсролыг бүх шатанд хөгжүүлэхэд чиглэсэн шинэчлэлийн хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлж, дунд сургууль төгсөгчдийн зарим хэсгийг техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалт, хөтөлбөрүүдэд хамруулах ажлыг эхлүүлэхгүй бол 2015 он гэхэд дээд сургуульд элсэлчдийн хувь төсөвлөсөн хэмжээгээр буурахгүй байх магадлал өндөр байна.

1.3.2 Эдийн засгийн байдал


ДНБ-ний өсөлт нь эдийн засгийн өсөлтийг тодорхойлогч үндсэн үзүүлэлт юм. Эдийн засгийн өсөлт нь нийгмийн санхүүжилттэй харилцан хамааралтай оршиж байдаг тул төслийн судалгаа, үнэлгээг хийж гүйцэтгэхэд эдийн засгийн өсөлтийн үзүүлэлтүүд нэн чухал юм. Түүнчлэн улсын төсөв нь улс орны эдийн засгийн өсөлттэй салшгүй холбоотой ба боловсролын салбар, үүнд дээд боловсролын салбар нь улсын төсвөөс санхүүждэг билээ.

АХБ-ны гаргасан саяхны судалгаанаас харахад, 2005 оноос 2008 он хүртэл ДНБ-ний дундаж өсөлт жилд 8.7% байсан бол 2009 онд 1.3% болж буурсан байна. 2010 онд нэг хүнд ноогдох ДНБ-ийг өнөөгийн ханшаар тооцход 2,992.8 төгрөг буюу (2,394 ам. доллар) байжээ. 2010 онд ашигт малтмалын үнийн өсөлт болон хөгжлийн дэмжлэг түншүүд, олон улсын байгууллагуудын дэмжлэгтэйгээр эдийн засгийн өсөлт 6.1 % болж нэмэгдсэн6.

2006-2015 оны “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө” нь 2006-2015 онд ДНБ-ний жилийн өсөлт 10.4% байна гэсэн таамаглалд суурилсан байдаг. Хэдийгээр улс орны эдийн засаг чангарч байгаа, мөн 2015 оны хэтийн төлөв эерэг хандлагатай байгаа ч 2009 оны хямрал төсвийн санхүүд их хэмжээгээр нөлөөлж, хямруулсан болох нь илт байгаа тул ойрын хэдэн жилд улсын төсвөөс боловсролын салбарт ногдох хөрөнгө дорвитой нэмэгдэхгүй нь тодорхой байна. Улсын төсвөөс дээд боловсролын салбарт хувиарлах төсвийн хэмжээ 12%-аас хэтрэхгүй байх магадлалтай байгаа ба бодит байдалд энэхүү үзүүлэлт нь 1-2 хувиар бага байх ч магадлал өндөр юм. Түүнчлэн одоогос 2015 он хүртэл дээд боловсролын салбарын их дээд сургуулиудыг дэлхийн түвшний их сургуулиудын хэмжээнд хүргэх хөрөнгө оруулалтын боломж тодорхойгүй байна. Монгол улсын боловсролын салбарын хөгжил нь гадаадын албан ёсны хөгжлийн тусламжийн хөтөлбөрүүдэд түшиглэсэн хэвээр байх хандлагатай байна. Монгол улсын Засгийн газраас баталсан Азийн Хөгжлийн Банкны 22.2 сая ам. долларын зээл нь тус салбарын шинэчлэлийн үйл явцад ихээхэн хувь нэмэр оруулж чадах юм. Төгсгөлийн шатны тайлангийн үеэр бид Азийн Хөгжлийн Банк тун удахгүй 25 сая ам.долларын хоёрдахь зээлийн төслийг хэрэгжүүлэхээр хэлэлцэж байгаа тухай мэдээлэл авсан. Энэ нь Азийн Хөгжлийн Банк Монголын дээд боловсролын салбарын хөгжлийг тууштай дэмжиж байгаагийн илэрхийлэл юм.

1.3.3 Нийгэм эдийн засгийн байдал

Нийгэм эдийн засгийн байдал нь өрх гэр бүлийн их дээд сургуулиудын төлбөр төлөх чадварт нөлөөлдөг. 2009 оны санхүүгийн хямралаас хойш ажилгүйдлийн түвшин өссөн. Эдийн засгийн сэргэлт нь ажлын байр бий болгож, ажилгүйдлийн түвшинг бууруулахад нөлөөлсөн хэдий ч 2010 оны эцэст ажилгүйдлийн түвшин өндөр хэвээр буюу 8.6%-тай байсан. Ядуурлын түвшин буурахгүй, нийт хүн амын 35% нь үндэсний хэмжээнд баримталдаг ядуурлын түвшнээс доогуур аж төрж байна. 2010 оны эцэст инфляц 13%-д хүрсэн ба жилд дунждаар 10.1%7 байна. Үнийн өсөлтийг дагаад, хэрэглээний үнийн индекс мөн өсөж байна. 2010 оны Монгол Улсын Статистикийн Эмхэтгэлээс харахад бараа, үйлчилгээний хэрэглээний үнийн индекс өмнөх оны эцэстэй харьцуулахад 13.08 болсон.

6 Үндэсний Статистикийн газар, Монгол улс, Статистикийн эмхэтгэл: 2010, Бүлэг 5, Хүснэгт 5.1 хуудас.138. 7 АХБ, Азийн Хөгжлийн Төлөв, 2011 8 Монгол Улсын Үндэсний Статистикийн Газар, Статистикийн Эмхэтгэл, 2010, Бүлэг 6.2, Хуудас 151.


Нийслэл Улаанбаатар хот болон хөдөө орон нутгийн нийгэм эдийн засгийн байдлыг харьцуулахад асар их ялгаа харагдаж байна. НҮБ-ын 2009 оны 5-р сарын Зөвлөхийн Тайланд дурдсанчлан: «Өнөөдрийн байдлаар их дээд сургуульд элсэгчдийн 70.5% нь хотоос элссэн байхад 29.5% л орон нутгаас элсэн орсон байна. Зөвхөн 11.8% л Улаанбаатар хот, аймаг эсвэл сумын төвийн бус хөдөгийн элсэгчид байна гэсэн тоо гарсан. (Дэлхийн Банк 2009: 95)». 2007 оны Ядуурал, Хөдөлмөр Эрхлэлт ба Хүний Хөгжлийн Тайлангаас харахад малчдын банкнаас авч буй зээлийн 67 хувь нь үр хүүхдүүдийнхээ их сургуулийн сургалтын төлбөрийг төлөхөд зориулагдаж байна. Үүнээс харахад орон нутгийн айл өрхүүдэд хүүхийн сургалтын төлбөр төлөх нь хичнээн амаргүй болох нь харагдаж байна. Нийгэм эдийн засгийн үзүүлэлтүүдээс харахад, ядуу өрх, орон нутгийн өрхийн хүүхдүүдэд их дээд сургуульд суралцах боломж олгох үүднээс Сургалтын төрийн сангаас олгож буй тэтгэлэг, зээлийн хэмжээг нэмэгдүүлэхгүй бол дээд сургуулиудын төлбөрийг дорвитой нэмэгдүүлэх боломжгүй гэдэг нь тодорхой. Тийм ч учраас их дээд сургуулиудын сургалтын төлбөрөөс ордог орлого өсөх боломжгүй юм. Энэхүү ТТ-ны төслийн эхэлснээс хойш Монгол Улсын засгийн газар нь “Дээд боловсролын санхүүжилт, оюутнуудын нийгмийн баталгааны тухай хууль”-ийг авч хэрэгжүүлсэн бөгөөд энэ нь их сургуулиудад элсэн суралцах боломжийг нэмэгдүүлэх чухал ач холбогдолтой алхам болсон юм.

1.4 Их дээд боловсролын өнөөгийн санхүүгийн механизм ба зохицуулалт Монгол улсын дээд боловсролын тулгамдсан асуудлуудын нэг нь санхүүжилтийн асуудал юм. Дэлхийн Банкнаас явуулсан судалгаанаас харахад, дээд боловсролын тогтолцоонд санхүүжилт хангалтгүй байсан учир дээд боловсролын зардал багассан ч чанар доройтсон9. Улсын төсвөөс дээд боловсролд зарцуулах хувь хэмжээ ойролцоогоор 12% байна гэж тогтоосон хэдий ч, 2008-2009 оны эдийн засгийн хямралаас үүдэн энэ хувь хэмжээ 1-2 хувиар буурсан. Харин 2010-2011 оны улсын төсвөөс дээд боловсролын салбарт хувиарласан төсөв төлөвлөгдсөн хэмжээндээ хүрсэн байна. Харин өнөөгийн санхүүгийн жилд, төсвөөс дээд боловсролын салбарт төсөвлөсөн хөрөнгө 36,812,959,000 төгрөг ба энэ нь нийт боловсролын салбарт төсөвлөсөн хөрөнгийн зөвхөн 12.4 %. Улсын төсвөөс нийт боловсролын салбарт төсөвлөсөн хөрөнгийн 12% нь дээд боловсролын салбарт зарцуулагдаж байгаа, гэтэл нийт суралцагсадын 19% нь их дээд сургуулийн оюутнууд байна. Энэ нь төсвөөс дээд боловсролын салбарт оруулж буй санхүүжилт хангалтгүй, хүрэлцэхгүй байна гэдгийг гэрчилж байгаа төдийгүй боловсролын бусад түвшинтэй харьцуулахад дээд боловсрол илүү өндөр өртөгтэй гэдэг нь тодорхой юм.

“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”ний шинэчилсэн найруулгын тооцооны дагуу дээд боловсролын төсөв жилд 8%-р нэмэгдэнэ гэж үзэхэд 2009 -2010 оны хичээлийн жилийн төсөв 36.8 тэрбум төгрөг байсан бол энэ нь 2015-1610 онд 52 тэрбум төгрөг болж өсөх хандлагатай. Харин АХБ-ны зээлийн төслийн

9Дэлхийн Банк, Монгол дах суурин төлөөлөгчийн газар, Монгол Улсын дээд боловсрол: Дэлхийн эдийн засгийн сорилтууд, тэдгээрийг даван туулах, Бодлогын баримт бичиг 2010 оны 9-р сар, хуудас. 5. 10 БСШУЯ Шинэчилсэн хувилбар Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөө 2009-2015, Хүснэгт 5.22, хуудас. 86 11 Хууль журам бүхийн Төгсгөлийн тайлангийн Хавсралт 1-ийг харна уу. Мөн энэхүү тайлангийн 3.4 заалттай хамааралтай.


баримт бичигт: «Дээд боловсролын салбарт Засгийн газраас зарцуулах төсөв 2011-2015 оны хооронд жилд дунджаар 13.2 %-иар өсөх төлөвтэй байна.»11 гэжээ.

Улсын төсөв болон Сургалтын төрийн сангаас Монголын их дээд сургуулийн нэг оюутанд ноогдох төсвийн зарцуулалт 216,386 төгрөг байна (2010-11 оны хийчээлийн жилийн төсвийг тухайн жилийн оюутны тоонд хувааж үзэхэд). Олон улсын жишигтэй харьцуулахад энэ үзүүлэлт маш доогуур байга юм. Жишээ нь, Монголын нэг оюутанд ноогдох төсвийн зарцуулалт нь Хятад улсын нэг оюутны жилийн зардлын дунджаар 23%-тай л тэнцэхүйц байна. Хятад улсын нэг оюутанд ногдох зардал нь Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын гишүүн орнуудын оюутнуудын тэтгэмжийн дөнгөж 8 %-тай тэнцэх буюу 11.7 сая төгрөг байга юм. Олон улсын жишигээс харахад сургалтын лаборатори, тоног төхөөрөмж, номын санд их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийж улмаар чанар нь тэр хэмжээгээр өндөр байдаг бол, харин Монгол улсын хувьд төрөөс энэ чиглэлээр маш бага хөрөнгө оруулалт хийж байгаа тул лаборатори, тоног төхөөрөмж, номын сангийн чанар олон улсын түвшнөөс үлэмж хэмжээнд хоцорч байгааг гэрчилнэ.

Хүснэгт 3 ба 412 Монгол улсад бүртгэлтэй их дээд сургуулиудын тоо, ангиллыг сүүлийн мэдээллийн эх сурвалжаар харуулсан болно.

Хүснэгт 3: Дээд боловсролын байгууллагуудын ангилал

Дээд боловсролын

байгууллагуудын төрөл

Их сургууль Дээд сургууль

Коллеж Нийт Эзлэх %

Улсын их дээд сургуулиуд

9 6 1 161 14.16


4 52 36 92 81.42

Гадаадын их дээд сургуулиудын салбарууд

- 5 - 5 4.42

Нийт 13 63 37 113 100.0 Эзлэх % 11.50 55.75 32.74 - - Мэдээллийн эх сурвалж: БСШУЯ Статистикийн эмхэтгэл, 2010-2011

2011 оны дунд үед, нийт 113 дээд боловсролын байгууллага бүртгэгдэснээс, улсын их дээд сургууль 9, хувийн их дээд сургууль 92, дээд сургууль, коллеж болон гадаадын их сургуулиудын салбар тус бүр 5 бүртгэгдсэн байна. 2010-11 оны байдлаар системд бүртгэлтэй оюутны тоо 170,126 ба үүнээс 61.4% улсын их дээд сургуулиудад суралцаж байна.

Хүснэгт 4: Магадлан итгэмжлэгдсэн их дээд сургуулиудын хуваарилалт



Нийт магадлан итгэмжлэгдсэн


Анх удаа магадлан


11 АХБ-аас Монгол улсад олгосон зээл, Дээд боловсролын шинэчлэл төсөл, Төслийн захирлуудын зөвлөлд Ерөнхийлөгчийн өгсөн зөлвөмжүүд, Тайлан, Бүлэг 28, хуудас 8, Төслийн дугаар 43007. 2011 оны 3-р сар.

12 Дээд боловсролын байгууллагуудын талаарх хамгийн сүүлийн үеийн мэдээг БСШУЯ-аас бидний томилгоот ажлын сүүлийн өдөр нэмж явуулсан. Иймд энэхүү шинэчилсэн мэдээллийг тус тайлангийн Хавсралт 1-т оруулсан.


байгууллагуудын төрөл

байгууллагуудын тоо

байгууллагуудын магадлан итгэмжлэгдсэн %

итгэмжлэгдэж байгаа

итгэмжлжгдэж байгаа

Тоо % Тоо %

Улсын их дээд сургууль

16 16 100.00 1 0.97 15 93.75


92 52 56.52 14 15.21 38 41.30

Гадаадын их дээд сургуулиудын салбар

5 - 00.00 - - - -

Нийт 113 71 68.93 1 0.97 53 Эзлэх % - - - - 51.46 - Мэдээллийн эх сурвалж: Боловсролын Магадлан ИтгэмжлэлийнҮндэсний Зөвлөл (19.09.2011)

Нийт 113 дээд боловсролын байгууллагаас, 71 магадлан итгэмжлэгдсэн, 42 магадлан итгэмжлэгдээгүй байна, хууль ёсны дагуу бол магадлан итгэмжлэгдээгүй их дээд сургуулиудын үйл ажиллагааг цаашид үргэлжлүүлэн явуулахыг зөвшөөрөх эсэх асуулт зүй ёсоор тавигдах ёстой.

Дээд боловсролын байгууллагуудын орлогын ихэнх хувь сургалтын төлбөрөөс орж ирдэг. 2010-2011 оны байдлаар оюутны жилийн дундаж сургалтын төлбөр 750.000 төгрөг буюу (ойролцоогоор 650.00 ам.доллар) байсан. Сургалтын төлбөр их дээд сургуулиудын жилийн орлогын 80-90%-г бүрдүүлдэг. Монгол улсад сургалтын төлбөр нь тухайн сургуулийн хувьсах зардлуудыг нөхдөг байхаар тооцологддог, тухайлбал нийт тэнхмүүдийн багш нарын цалин, сургалтын үйл ажиллагааны зардлууд болон бусад зардлууд зэрэг орно. Улсын их сургуулиудын хувьд тогтмол зардлуудыг улсаас татаас хэлбэрээр авдаг, үүнд (халаалт, цахилгаан, ус гэх мэт орно). Энэхүү санхүүгийн дэмжлэг нь эдгээр сургуулиудын жилийн орлогын 3-10%-тай тэнцдэг. Бусад орлого, тухайлбал судалгааны ажил, бизнесийн үйл ажиллагааны орлого тун хязгаарлагдмал байдаг буюу нийт орлогын 5%-иас хэтэрдэггүй. Улсын их сургуулиудын орлого нь БСШУЯ-наас жил бүр баталдаг элсэлтийн квотын систем, сургалтын төлбөрийн дээд хэмжээний зааг зэргээс үүдэн нилээд хязгаарлагдмал байдаг.

2007 онд Улсын Их Хурлаас баталсан “МУ-ын шинжлэх ухаан, технологийг 2007-2020 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-нд судалгаа шинжилгээний ажлын санхүүжилт тун бага байхаар тусгагдсан байдаг. Хэдийгээр энэ асуудал бидний үүрэгт ажлын цар хүрээнд хамаарахгүй ч энэхүү мастер төлөвлөгөөнд бүхэлд нь дүн шинжилгээ хийх шаардлагатай гэж бид үзэж байна. 2005 онд Шинжлэх ухаан, технологийн чиглэлд улсаас төсөвлөсөн зардал нь ДНБ-ний 0.35%-г эзэлж байсан ба тус салбарын санхүүжилтийн 90% нь Засгийн газраас13 гарч байсан гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Мастер төлөвлөгөөнд Шинжлэх ухаан, технологийн слбарын санхүүжилтийг 202014 он гэхэд 2.37%-иар нэмэгдүүлэх зорилго тавьсан байдаг. Тус Мастер төлөвлөгөөнд энэ асуудлыг тодорхойлохдоо: «Их дээд сургуулиудын Судалгаа& Шинжилгээний ажлыг зорилтот хөтөлбөрүүдээр15 дамжуулан хөгжүүлнэ» гэжээ. Энэхүү Мастер төлөвлөгөөний 21-р хуудасд: «Үндэсний Шинжлэх ухааны нийгэмлэгийн эх сурвалжаас

13 БСШУЯ, Шинжлэх Ухаан, Технологийн Мастер Төлөвлөгөө, Монгол Улс, 2007-2020, хуудас 20. 14 Өмнө давтагдсан зүйл, хуудас 39. 15 Өмнө давтагдсан зүйл, хуудас 48.


авсан мэдээллийн дагуу их сургууль, коллежууд нь судалгаа шинжилгээний зардлынхаа дөнгөж 20%-ийг ашигладаг. Энэ нь судлаачид, эрдэмтэд судалгаа шинжилгээний ажилд зарцуулагдах зардлыг бүрэн бүтэн ашиглаж чаддагүй гэдгийг гэрчилж байна». Их сургуулиудын удирдлагуудтай хийсэн ярилцлагаас харахад, ерөнхий санхүүжилт хүндрэлтэй байдаг, тэр дундаа судалгаа шинжилгээний ажлын санхүүжилт нэн тулгамдсан асуудал болж байна гэсэн мэдээлэл байна. Үүнээс дүгнэхэд, “МУ-ын шинжлэх ухаан, технологийг 2007-2020 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-нд их дээд сургуулиудын судалгаа шинжилгээний ажилуудын санхүүжилт төдийлөн сайн тусгагдаж чадаагүй гэж тодорхойлж болно. Хувийн их дээд сургуулиудын санхүүжит нь квотын системийн үр дүнд мөн хязгаарлагдмал байдаг хэдий ч тэд БСШУЯ-ны баталсан сургалтын төлбөрийн дээд хязгаарын удирдамжийг нэг бүрчлэн дагадаггүй байна. Баримт нотолгооноос харахад, ихэнх жижиг хувийн дээд сургуулиуд хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэх биш харин бага хөрөнгө оруулалт шаарддаг хэдий ч оюутнууд олноор элсдэг мэргэжлүүдийн санал болгодог байна. Хувийн дээд сургуулиуд ч мөн ижил судалгаа, шинжилгээний ажилд хуваарилсан зардал бага байдаг боловч бусад хөрөнгө оруулалт болон хувийн компаниудаас ирж байгаа хөрөнгө оруулалт нь улсын сургуулиудтай харьцуулахад арай өндөр байдаг байна. Сургалтын төрийн сан их дээд сургуулиудын орлогод чухал байр суурь эзэлдэг бөгөөд зарим оюутнуудад тэтгэмж, тэтгэлэгт хөтөлбөр, зээл олгодог тул дээд боловсролын байгууллагуудын санхүүгийн чухал механизм гэж тооцогддог. Сургалтын төрийн сангийн талаар дэлгэрэнгүй байдлаар энэхүү Тайлангийн 3-р Бүлэгт өгүүлсэн болно.

1.5 Дээд боловсролын санхүүгийн механизм ба зохион байгуулалтын үнэлгээ

Дээд болон мэргэжлийн боловсролыг сайжруулах төслийн16 хүрээнд дээд боловсролын санхүүжилтийн тухай асуудлуудыг дараах байдлаар тодорхойлсон байна: “(i) дээд боловсролын санхүүгийн тогтолцоо болон зардлын хуваарилалт буруу, (ii) улсын тэтгэлэг, сургалтын зээлийн хөтөлбөрүүд хангалттгүй, (iii) дээд боловсролын байгууллагууд өөрсдийн эх үүсвэрээ дайчлахыг дэмжсэн бодлого, зохицуулалтын хүрээ хязгаарлагдмал, ба (iv) дээд боловсролын байгууллагууд, Засгийн газар болон хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаа сул” гэжээ.

Улсаас оюутнуудад олгож буй жилийн төсвийн зарцуулалтыг харахад Монгол улсын дээд боловсролын тогтолцооны санхүүжилт хангалтгүй гэдэг нь илт байна. Хэдийгээр, их сургуулиуд ихэнх зардлаа сургалтын төлбөрөөр төлж барагдуулдаг ч квотын систем нь жил бүрийн шинэ элсэлтийн тоог хязгаарласнаар сургалтын төлбөрөөс орох орлогыг багасгадаг тул санхүүгийн бие даасан байдал нь тун хязгаарлагдмал байдаг байна.

Монгол улсад нийт 113 дээд боловсролын байгууллага бүртгэгдсэн ба нэг оюутанд ноогдох их дээд сургуулийн тоо маш өндөр, нэг дээд боловсролын байгууллага

16 АХБ, МОНГОЛ УЛС :Техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалтыг хөгжүүлэх төсөл, Дээд боловсролын хөгжлийн зураглал, Төслийн дугаар : 43007, 2010 оны 7-р сар


дунджаар 1500 оюутанд сургалт үйлчилгээ үзүүлж байна гэсэн тооцоо гарсан. Улсын их сургуулиудад энэ харьцаа нь илүү өндөр ба нийт 94,628 оюутан байдаг тул, дунджаар нэг их сургуульд 10,500 оюутан ноогддог байна. Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудыг нэгтгэх бодлогын хүрээнд их дээд сургуулиудын үр ашигтай байдал, оюутны тоо нэмэгдсэнээр нэг оюутны зардал хэмнэгдэх зэрэг эдийн засаг үзүүлэлт сайжрах нөхцөлүүд бүрдсэн юм.

Дээд боловсрол олгодог хувийн өмчийн жижиг дээд сургуулиудын тоо олон байгаа тул нэг сургуульд ноогдох оюутны тоо бага (1500) байна. “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-ний шинэчилсэн хувилбарт тусгагдсан судалгаанаас харахад 300-аас цөөн оюутнуудтай дээд сургуулиуд нийт их дээд сургуулиудын 31% байхад (нийт 35 дээд сургуулийн 17 нь магадлан итгэмжлэгдээгүй) ойролцоогоор нийт оюутнуудын зөвхөн 11% л эдгээр дээд сургуулиудад суралцаж байна. Дээд боловсролын үр ашгийн талаар нийгэмд сөрөг ойлголт бий болсон нь эдгээр жижиг хувийн дээд сургуулиудын чанаргүй сургалттай холбоотой байж болох юм. Энэ асуудлыг Монголын хувийн их дээд сургууль, коллежийн холбооны удирдлага болон чанартай, нэр хүндтэй хувийн их дээд сургуулиуд анхааралдаа зүй ёсоор авч үзэх шаардлагатай байна. Магадлан итгэмжлэгдээгүй дээд сургуулиуд болон жижиг хувийн дээд сургуулиудын тоог багасгах, тэдгээрийг техник мэргэжлийн боловсролын сургалттай болгоход чиглэсэн шинэчлэлийн хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх явдал нь Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж болох бодлогын нэг хувилбар юм. Энэхүү Техникийн Туслалцааны төслийн баг 2009 оны 5-р сарын НУБ-ын Зөвлөхийн тайлангийн судалгаатай санал нэг байна:

«Ихэнх дээд сургуулиуд хэмжээний хувьд жижиг тул эдийн засгийн хувьд давуу чанартай байж чадахгүй байна. Энэ төрлийн бэрхшээлийн шийдлийг зөвхөн зах зээлд дангаар нь даатгаж болохгүй. Боловсрол бол зах зээлд арилжаалагддаг бараа бүтээгдэхүүнтэй ижил зүйл биш. Ихэнх тохиолдолд, чанар муутай дээд сургуулиудын талаархи мэдээллэл дутмаг байдаг, нөгөөтэйгүүр огт боловсролгүй байснаас тааруухан ч болов дээд боловсрол байгаа нь яамай гэж олон нийт боддог тул жижиг дээд оршин тогтносоор байдаг юм».

Дан ганц сургалтын төлбөрийг нэмэгдүүлснээр дээд боловсролын тогтолцооны чанарыг сайжруулах боломжшүй тул өөр төрлийн улсын санхүүжилтийн механизмуудыг нэвтрүүлэх шаардлагатай ба ингэснээр дэлхийн хэмжээний чанарт хүрсэн боловсролын тогтолцоог нэвтрүүлэх бололцоо бүрдэнх юм.

Техникийн Туслалцааны төслийн багийн зүгээс оюутнуудын урамшуулалын систем буюу хугацаандаа төгссөн, эсвэл ажилд орсон оюутнуудын тоогоор тодорхой хэмжээний урамшуулалт тэтгэлгийн тогтолцоо буюу санхүүгийн системыг тодорхойлох боломжгүй байсан гэдгийг дурдах нь зүйтэй. Судалгаанаас харахад ихэнх дээд сургуулиудад тоног төхөөрөмж шинэчлэх, сургалтын болон багш нарын орчныг сайжруулах (лаборатори, номын сан, гэх мэт.), судалгаа, хурлын залуудыг сэргээн засварлах тал дээр ямар нэгэн санхүүжилт хийх нь тун ховор болох нь анзаарагдсан. Тоног төхөөрөмж авах, байранд өрөнгө оруулалт хийх нь гол төлөв хуьийн компани, хувь хүмүүсийн хандив тусламжийн эх үүсвэртэй байдаг байна. Ихэнх их сургуулиудад барилга, байшингийн засвар үйлчилгээнд зарцуулах хөрөнгө хязгаарлагдмал байдаг байна.


Сонгон авч уулзсан их сургуулиудад хийсэн ярилцлагаас харахад, эдгээр их сургуулиуд орлогынхоо ойролцоогоор 65 хувийг багш, ажиллагсдын цалинд зарцуулдаг гэсэн тооцоо гарсан. Доорх Хүснэгтэд дээд боловсролын багш, мэргэжилтний тухай хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллийг нэгтгэсэн болно. Их сургуулийн багш нарын цалин маш бага тул ихэнх нь хувийн их дээд сургуулиудад давхар хичээл заадаг ба өөрсдийн санхүүгийн хэрэгцээг хангахын тулд тогтсон хэм хэмжээнээс илүү цагаар ажилладаг байна. Хэдийгээр багш нар эрдэм шинжилгээ, судалгаа шинжилгээний ажил хийхээр төлөвлөсөн байдаг ч ихэнх тохиолдолд санхүүгийн дарамт шахалтын улмаас багш нар судалгаа шинжилгээний ажил хийхийн оронд нэмэлт төлбөртэй хичээл заахад цагаа зарцуулах шаардлагатай болдог. Бага цалингаас гарах бас нэг үр дагавар нь багш нар өндөр цалинтай ажил сонгох, мэргэжилээ солих явдал юм. Судалгаанаас харахад багш нарын тогтвор шуурьшилтай ажиллах байдал тааруу ажээ.

Хүснэгт 5: Багш нарын хуваарилалт, боловсролын зэрэглэлийн ангилалаар

Эзэмшсэн зэрэг Бүтэн цагийн % Эмэгтэйчууд

Эзэмшсэн зэргийн % Нийт Эмэгтэй

Доктор 1604 651 40.59 22.33 Мастер 4875 3087 63.32 67.87 Бакалавр 697 435 62.41 9.70 Диплом 7 1 14.28 0.09 Нийт 7183 4174 - - Мэдээллийн эх сурвалж: Энэхүү тайлангийн Хавсралт 1

Багш оюутны харьцаа өндөр буюу 1:20 - 1:30 байна. Судалгаанаас харахад ерөнхийдөө багш оюутны хамгийн сайн харьцаа улсын их сургуулиудад илүүтэй ажиглагäсан. Зарим нэг жижиг хувийн дээд сургуулиудад энэ харьцаа өндөр байна. Их дээд сургуулиудын удирдлагатай хийсэн ярилцлагаас дүгнэхэд багш, профессоруудын цалинг нэмэх зайлшгүй шаардлагатай бөгөөд үүнийг салбарын нэн тэргүүний шийдвэрлэх асуудлуудын нэг гэж үзэн шийдвэрлэх нь чухал гэдгийг тэй судалгаанд оролцогчид бүгд санал нийлж байсан.

2. Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудыг нэгтгэх, хувийн их дээд сургуулиудын тогтолцоог боловсронгуй болгох Засгийн газрын саналыг хянан үзэх, санал болгож буй төслийн техник эдийн засгийн үндэслэлд үнэлгээ өгөх (мөн төслийн үр ашгийн тооцоонд дүн шинжилгээг хийх), шинэ нэгтгэсэн боловсролын системд шаардлагатай санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг тооцох

2.1 Төслийн санал

Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудыг нэгтгэх, хувийн их дээд сургуулиудын зохион байгуулалтыг боловсронгуй болгох Засгийн газрын санал нь “Дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал”, “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө” болон АХБ-ны зээлийн төсөлд тус тус тусгагдсан юм.

2.1.1 2010-2021 оны “Дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал”


Бид “Дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал”аас17 Засгийн газраас тодорхойлсон санхүүгийн доорх зорилтуудыг олж мэдсэн, Үүнд: « Дээд боловсролын тогтолцоо, агуулга, стандартыг байнга шинэчлэн сайжруулж, олон улсад өрсөлдөх чадвартай, олон улсын жишигт нийцсэн их, дээд сургуулиудыг бий болгосны үндсэн дээр улс орны хөгжилд шаардлагатай хүний нөөц, мэдлэг, технологийг тасралтгүй нийлүүлнэ ».

Дээд боловсролын стратегийн зорилгын хүрээнд дээд боловсролын санхүүжилтийн асуудлыг шинэчлэх бодлого:

Дээд боловсролын санхүүжилтийг олон эх үүсвэртэй болгон сайжруулж, төрийн дэмжлэгийг нэмэгдүүлнэ. (2021 онд):

1. Их сургуулийн шинжлэх ухааны чадавхийг дээшлүүлэхэд төрөөс тусгайлан дэмжлэг үзүүлэх.

2. Их, дээд сургуулийн санхүүгийн эх үүсвэрүүдийг өргөтгөх.

3. Төрөөс их, дээд сургуулиудад үзүүлэх санхүүгийн дэмжлэгийг өмчийн хэлбэр харгалзахгүйгээр тэдний үйл ажиллагааны үр дүнтэй холбосон механизмыг бий болгож хэрэгжүүлэх.

4. Хувийн хэвшлийн байгуулагуудаас дээд боловсролд хандив оруулах урамшлын системийг бүрэлдүүлэх.

5. Дээд боловсролын санхүүжилтийн шинэ хэлбэрүүдийг бий болгоход хувийн хэвшил, төрийн бус байгууллагуудын оролцоог нээж, боломжийг нь өргөжүүлэх.

6. Сургалтын төрийн сангийн дэмжлэгийг сургалтын амжилтыг дэмжихэд чиглүүлэх.

7. Дээд боловсролын салбарт оруулах хөрөнгө оруулалтыг тогтмол нэмэгдүүлэх.

8. Гадаадад өндөр мэргэшсэн мэргэжилтнүүдийг бэлтгэхэд төсвөөс дэмжлэг үзүүлэх.

9. Дээд боловсролыг хөгжүүлэхэд гадаадын зээл, буцалтгүй тусламжийн эх үүсвэрүүдийг олшруулж, хэмжээг нэмэгдүүлэх арга замуудыг хайж олох.

10. Төрийн өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагын тогтмол зардал, хөрөнгө оруулалт, их засварын болон багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх, эрдэм шинжилгээ, тэтгэвэр тэтгэмжийн зардлын эх үүсвэрийг төрөөс санхүүжүүлэх.

11. Дээд боловсролын байгууллага, коллежийн оюутнууд нийтийн тээврээр хөнгөлттэй үйлчлүүлэх тогтолцоог дахин хянаж үзэх.

17 2010-2021 оны дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал нь АХБ-ны зээлийн бичиг баримттай холбоотой учир нь одоо хүртэл хүчин төгөлдөр байгаа Боловсролын мастер төлөвлөгөөний дараа боловсруулж гаргасан.


12. 500 км илүү зайтай газар байрладаг их дээд сургуульд суралцдаг оюутнуудын тээврийн зардлыг /хоёр талын/ төрөөс санхүүжүүлэх.

13. Дээд боловсролыг дэмжих орон нутгийн сангуудын үйл ажиллагааг дэмжих.

14. Багш нарын цалинг нэмэгдүүлэх бодлого хэржүүлэх зардлыг төрөөс санхүүжүүлэх.

2.1.2 “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө” дах Засгийн газрын зорилтууд

Дээд боловсролын салбарын санхүүгийн тогтолцоо, удирдлагын хувьд Засгийн газрын боловсруулсан зорилтууд нь “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”нд дараах байдлаар тусгагдсан байна: Дээд боловсролын салбарт төрөөс баримтлах зээлийн тогтолцоо, санхүүжилт, удирдлагын эрх зүйн орчинг шинэчлэх:

Дээд боловсролын удирдлагын чадварыг бэхжүүлэх.

Эдийн засгийн үр ашгийг сайжруулах, сургалтын чанарыг дээшлүүлэх, сургалтын хөтөлбөрүүдийн18 үр ашгийг нэмэгдүүлэх үүднээс дээд боловсролын салбарын жижиг хэмжээний сургалтын байгууллагуудын тогтолцоог шинэчлэх.

2010 оны 1-р сарын 15-ний өдрийн Засгийн газрын 15-р тогтоолын дагуу БСШУЯ төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын тоог цөөрүүлэх үйл ажиллагааг эхлүүлсэн байна. Үүний үндсэн зорилго нь төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын чанарыг сайжруулах, оновчтой болгох улмаар дээд боловсролын байгууллагудын хөгжилд чиглэсэн санхүүгийн эх үүсвэрийг цөөн тооны өндөр чанартай их дээд сургуулиудыг хөгжүүлэх үйл ажиллагаанд чиглүүлэхэд оршино. Тийм учраас шалгаруулалтын дагуу сонгогдож чадаагүй их дээд сургуулиудыг илүү хүчтэй сургуультай нэгтгэх эсвэл үүд хаалга барих эсвэл техникийн болон мэргэжлийн боловсролын сургалттай дээд сургууль болж өөрчлөгдөх боломжтой юм.

Монгол улсын Засгийн газрын их дээд сургуулиудын хотхон барих төлөвлөгөө нилээд ахицтай хэрэгжиж байна, их сургуулиудын тус хотхон нь “оюун ухааны хотууд” болох зорилготой. Тус хөтөлбөрийн үндсэн зорилго нь оновчтой хүний нөөц бүрдүүлж чадах дээд боловсрол олгох үндсэн байгууллага бий болгох ба үндэсний их дээд сургуулиудын тогтолцоог оновчтой болгох, боловсрол, судалгаа, үйлдвэрлэл болон бизнесийн хоорондын харилцаа холбоог сайжруулах, дэлхийн өндөр түвшний19 их дээд сургуулиудын жишигт нийцүүлэн хөгжүүлэхэд оршино. Хотхон хөгжүүлэх төлөвлөгөөг 2010 оны 6-р сарын 9-ний өдрийн Засгийн газрын хуралдаанаар баталсан ба, үүнээс хойш хотхон барих 6 байршлийг сонгоод байна. Оюутны хотхон хөгжүүлэх төлөвлөгөөг 2010-2021 онд багтааж хэрэгжүүлэх ба төр болон хувийн хэвшлийн түншлэлийн санхүүжилтээр барих төлөвлөгөөтэй юм.

18 Боловсролын салбарын мастер төлөвлөгөөний Үйл ажиллагааны төлөвлөгөө болон 2010-2021 оны дээд боловсролын шинэчлэлийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөнд энэ зорилтын талаар дурдаагүй болохыг тэмдэглэх нь зүйтэй.

19 Хотхон хөгжүүлэх төлөвлөгөөний албан бус Англи орчуулгаас иш татав. Энэхүү Тайлангийн Хавсралт 3-г харна уу.


БСШУЯ-аас саяхан боловсруулсан дээд боловсролын санхүүжилтийн шинэчлэлийн баримт бичигт стратегийг доорх байдлаар тодорхойлсон:

Сургалтын Төрийн Сангийн үйл ажиллагааг чадваржуулах, дээд боловсролын тогтолцоонд төрийн нөхцөлт санхүүжилтийн механизмыг нэвтрүүлж дээд боловсролын үр дүн, үр ашгийг сайжруулах.

Их дээд сургуулиудын чанарын батламжийн үзүүлэлт, дээд сургуулиудын үнэлгээний систем, сургалтын хөтөлбөр, сургалтын орчин, хүний нөөц, оюутнуудын амжилт, хөдөлмөрийн зах зээлд ажилтай болж чадсан оюутнуудын тоо зэрэг үзүүлэлтүүдэд үндэслэн их дээд сургуулиудын зэрэглэлийн тогтоолцоог боловсруулах, батлах, нэвтрүүлэх.

Төрийн өмчийн, хувийн, орон нутгийн засаг захиргаа, хандивлагч байгууллагуудын санхүүжилтээс бүрдсэн олон эх үүсвэр бүхий санхүүжилтийн механизмыг дээд боловсролын тогтолцоонд нэвтрүүлэх. Орон нутгийн засаг захиргаа, олон нийтийн зүгээс оруулах тусламж, дэмжлэгийг сайшаан дэмжих.

Дээд боловсролын сургуулиуд, оюутнуудад зориулж төрөөс нөхцөлт санхүүгийн механизм боловсруулах, батлах, практикт нэвтрүүлэх.

“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”нд дээд боловсролын хөрөнгө оруулалтын зардал жилд 8% өсөх төлөвтэй гэж урдьчилан тооцсон ба үүнийг доорх байдлаар Хүснэгт 7-д харуулав: Хүснэгт 7: “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”нд

тусгасан хөрөнгө оруулалтын зардлын жилийн өсөлт

Жил 2010-11

2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16

“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө” (+8%)

36.8 тэрбум төгрөг

39.7 тэрбум төгрө





Шинэ хөрөнгө оруулалт





4. тэрбум төгрөг

Нийт 6.1 тэрбум төгрөг




2010-2015 онд “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”нд шинэ хөрөнгө оруулалт 17.2 тэрбум төгрөг байна гэж төсөвлөжээ. Боловсролын салбарын санхүүжилтийн энэ өсөлт нь сургалт, судалгааны чанарыг сайжруулах, чанаргүй дээд сургуулиудын тоог цөөрүүлэх, дээд боловсролын төлбөрийг оновчтой болгох, сургууль төгсөгчдийн ажилгүйдлийн түвшинг бууруулах, шинжлэх


ухаан технологийн чиглэлээр суралцах оюутнуудын тоог нэмэгдүүлэхэд нөлөөлнө. (инженер, байгалийн шинжлэх ухаан, анагаах ухаан, хөдөө аж ахуй, бусад мэргэжлийн боловсрол).

2.1.3 Дээд боловсролын шинэчлэл зээлийн төсөлд Засгийн газраас оруулсан санал

“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”нд тусгагдсан хөрөнгө оруулалтын амлалтуудаас гадна Монгол улсын засгийн газар нь энэ жил дээд боловсролын шинэчлэлийг дэмжих зээлийн гэрээнд АХБ-тай хамтран гарын үсэг зурсан билээ. Тус зээлийн баримт бичигт дурдаснаар: «Засгийн газраас дээд боловсролд зарцуулах төсөв 2011 оноос 2015 оны хооронд жилд дунджаар 13.2% өсөх төлөвтэй» гэжээ20.

Хүснэгт 7: АХБ-ны зээлийн төслийн жилийн өсөлт

Жил 2010-11 Суурь жил

2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16

Зээл (+13.2%)













Нийт 10.4 тэрбум төгрөг

16,6 тэрбум төгрөг

23.6 тэрбум Төгрөг


Зээлийн төсөлд төсөвлөгдсөн шинэ хөрөнгө оруулалт 31.6 сая төгрөг байх ба энэ нь суурь жилээс эхлэн 2015-16 он хүртэлх хугацааг хамрах өссөн дүн юм. Энэ зээлийн төслийг Засгийн газраас баталсан тул “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”нд тусгагдсан хөрөнгө оруулалтын амлалт нь тооцогдохгүй ба энэхүү зээлийн хөрөнгө оруулалтыг дээд боловсролын шинэчлэлийн салбарт Засгийн газраас оруулж буй албан ёсны хөрөнгө оруулалт гэж үзнэ. Зээлийн төслийн хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтийг Хүснэгт 8-д доорх байдлаар харуулав:

Хүснэгт 8: Зээлийн төслийн хөрөнгө оруулалт ба санхүүжилтийн төлөвлөгөө

Зүйл Дүн A Суурь зардал сая ам.

доллараар 1. Сургалтын чанар ба ач холбогдол 12,21

2. Засаглал, удирдлага ба санхүүжилт 4,32

3. Тэгш, хүртээмжтэй байдал 1,14

20 АХБ-ны зээлийн төсөл, Монгол Улс: Дээд боловсролын шинэчлэлийн төсөл, Төслийн ТУЗ-ийн Захирлуудад Ерөнхийлөгчийн өгсөн зөвлөмжүүд, 28- Зүйл, хуудас 8, Төслийн дугаар 43007. 2011 оны 3-р сар.


4.Төслийн менежмент 1,14

5.Урсгал зардал өссөн дүнгээр 0,71

Дэд дүн (A) 19,52 B Тооцоолоогүй зардал 2,38 C Төсөл хэрэгжүүлэх явцын санхүүгийн

төлбөрүүд 0,32

Нийт ( A+B+C) 22,22

АХБ-аас Монгол улсын Дээд боловсролын шинэчлэлэд зориулсан зээлийн төслийн зорилго нь (Төслийн дугаар: 43007) дээд боловсролын байгууллагуудын чадавхийг нэмэгдүүлэх, багш нар болон удирдах албан тушаалтуудын ур чадварыг сайжруулах, судалгаа шинжилгээний ажлыг идэвхжүүлэх, дээд боловсролын тогтолцоог боловсронгуй болгож төгсөгчдийг чанаржуулах зорилготой.

Дараагийн Хэсэгт төслийн санхүүгийн эх үүсвэрийг зүй зохистой ашиглаж тус салбарын санхүүгийн шинэчлэлийг хэрэгжүүлэснээр гарах үр дүнг тоймлон харуулсан болно.

2.1.4 Төслийн үр дүн

Сургалтын чанар, ач холбогдолын хувьд төслийн хүрээнд доорх арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн байна:

• Боловсролын Магадлан Итгэмжлэлийн Үндэсний Зөвлөл болон түүний бизнес үйл ажиллагааг сайжруулах, төсөл хэрэгжиж дуусахад бүх дээд боловсролын байгууллагууд магадлан итгэмжлэл авах ба доод тал нь 20 сургалтын хөтөлбөр үндэсний хэмжээнд магадлан итгэмжлэгдэж, олон улсын хэмжээнд тэргүүлэх ач холбогдол бүхий чиглэлийн 3 хөтөлбөр магадлан итгэмжлэгдэнэ (байгалын шинжлэх ухаан, инженер технологи, хөдөө аж ахуй).

• Нийт дээд боловсролын байгууллагуудын 50% гаруй хувь өөрийн сургалтын чанарын батламж, сургалтын хөтөлбөрийг боловсруулах системтэй болно.

• 22 дээд боловсролын байгууллагуудын барилга байгууламж, тоног төхөөрөмж, лабораторийн хүчин чадал, номын сангийн үйл ажиллагаа сайжирч, 2 дээд боловсролын байгууллага орчин үеийн судалгаа, шинжилгээний барилга байгууламжтай болно. 60 гаруй хамтарсан судалгааны ажил хэрэгжүүлэснээр тэргүүлэх ач холбогдол бүхий чиглэлээр судалгаа, шинжилгээний ажлын чанар сайжирна.

• Бүрэн хэмжээний үндэсний болон 3 жижиг зайны сургалтын төв, 2 судалгаа шинжилгээний төвийг үндэсний хэмжээнд байгуулана.

• Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаа 4, их дээд сургууль төгсөгчдийн хөдөлмөрийн зах зээл дэх ажил эрхлэлтийн судалгаа 12-г хийж гүйцэтгэнэ. Ажиллах хүч, хүний нөөцийн эрэлт, нийлүүлэлтийг уялдуулах хүрээнд дээд боловсролын байгууллагаа, хувийн хэвшил, Засгийн газрын хоорондын хамтын ажиллагаа бэхжинэ.


• 20 гаруй хамтын ажиллагааны болон хосолсон хөтөлбөрүүдийг гадаадын их дээд сургуулиудтай хамтран хэрэгжүүлнэ.

Дээд боловсролын байгууллагуудын засаглал, удирдлага, санхүүжилтийн хувьд сургалтын ба захиргааны хараат бус, бие даасан эрх мэдэлтэй байдлыг бий болгох хууль эрх зүйн орчин бүрдүүлнэ.

Шинэчлэлийн эдгээр зорилтуудыг хангахын тулд туршилтын төслүүдийг хэрэгжүүлэх замаар төрийн өмчийн 2 их сургууль, хувийн 2 их дээд сургуулийг сонгон авч «тэдгээрийг ашгийн төлөө дээд боловсролын байгууллагаа болгож өөрчлөнө». Эхний тохиолдолд, төрийн өмчийн 2 их сургууль дээр туршилтын журмаар хэрэгжүүлсэн төслийн туршлага дээр үндэслэн үлдсэн 14 их сургуульд нэвтрүүлнэ. Хоёр дахь тхиолдолд буюу хувийн сургуулиудын хувьд, сонгогдсон хоёр хувийн их дээд сургуульд хэрэгжүүлсэн төслийн үр дүнд тулгуурлаж арван хувийн их дээд сургуулиудыг ашгийн төлөө сургууль болгож өөрчлөх хөтөлбөрийг хэрэгжүүлнэ.

Төслийн хүрээнд шинээр дөрвөн байгууллагыг үүсгэн байгуулж, төслөөс санхүүжүүлнэ:

• Дээд боловсролын тогтолцооны хөгжлийн асуудлыг хариуцсан Дээд боловсролын Зөвлөл.

• Монгол улсын дээд боловсролын Зөвлөл нь дээд боловсролын бодлого тодорхойлох, дээд боловсролын байгууллагуудын хараат бус, бие даасан эрх мэдэлтэй байдлыг хангахад ажил үүргээ чиглүүлнэ.

• Дээд боловсролын бүх ажиллагсадыг мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамруулах үүрэгтэй Сургалтын Төв.

• Дээд боловсролын хөгжилд чиглэсэн санаачлага, хөтөлбөрүүдийг санхүүжүүлэх, чанарын шалгуур хангасан дээд боловсролын байгууллагуудад тэтгэмж олгох Хандивын сан байгуулах. «Төрөөс дээд боловсролын оновчтой санхүүгийн механизм, бодлого хэрэгжүүлэснээр тус салбарын техник эдийн засгийн туслалцааны туршлагыг сайжруулан, улмаар дээд боловсролын санхүүжилт сайжирна» гэсэн зорилт тавин ажиллах болно.

• Тэргүүлэх ач холбогдол бүхий чиглэлүүдээр суралцаж буй оюутнуудад сургалтын тэтгэлэг олгох хөтөлбөрүүдийн санхүүжилтийг 20%-иар нэмэгдүүлнэ.

• Сургалтын байгууллагын санхүүгийн эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэхийн тулд төслийн хүрээнд төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийг сайжруулна.

2.1..5 Тэгш, хүртээмжтэй байдал

Төслийн хүрээнд доорх зорилтуудыг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн, үүнд «эмзэг бүлэгт төрөөс үзүүлэх дэмжлэгийг сайжруулах механизмыг оновчтой болгох», их дээд сургуульд элсэгчдийн жендерийн баланс барих бодлого, механизм боловсруулах, дээд боловсролыг хөдөө орон нутагт хүргэх. Орон нутгийн 4 дээд боловсролын байгууллагуудад зайны сургалтыг нэвтрүүлэхэд тэргүүлэх ач холбогдол өгөх ба хөдөө орон нутагт дээд боловсролыг түгээх, доод тал нь 2000 хөдөө орон нутгийн оюутнуудыг хамруулах механизм нэвтрүүлэх.


• Төслийн хүрээнд дээд боловсролын нийгмийн хөгжлийн тухай мэдээллийг дэлгэрүүлэх, сурталчилах ажлыг хэрэгжүүлнэ. Улмаар нийгмийн хөгжлийн гол үзүүлэлтүүдийн мэдээллийн суурь бэхжих шалгуур үзүүлэлтүүдийг тодорхойлох боломж бүрдэх ба эдгээр шалгуур үзүүлэлтийн үнэлгээ, хяналтын механизм бий болж сайжирна.

Дээд боловсролын салбарын шинэчлэлийн зээлийн төсөл, “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”, дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал, “МУ-ын шинжлэх ухаан, технологийг 2007-2020 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө” зэрэг бодлогын баримт бичгүүдийн харилцан уялдааны талаар БСШУЯ-ны албаны зарим хүмүүсээс тодруулагаа хийсэн юм. Бидэнд тайлбарласнаар, зээлийн төсөл нь дээд боловсролын салбарын бодлогыг дэмжих арга хэмжээ юм байна. Төслийн хүрээнд тодорхойлсон үр дүнд үндэслэн, зээлийн төсөл дээд боловсролын салбарын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд хувь нэмэр оруулж чадна гэж үзэж байна. Төслийн хүрээнд тодорхойлсон үр дүнд хүрэхэд зээлийн төсөлийн санхүүгийн эх үүсвэр хангалттай төсөвлөгджээ.

Дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал, “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”, зээлийн төсөл нь дээд боловсролын салбарын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэх Засгийн газрын зорилго, төрийн өмчийн их сургуулиудыг нэгтгэх санал, хувийн их дээд сургуулиудын зохион байгуулалтыг оновчтой болгох тухай шаардлагатай бүхий л мэдээллийг багтаасан болно. Гэсэн хэдий ч, дээрх бичиг баримтуудад олон зорилтуудыг тодорхойлсон анхаарвал зохих цөм хэсэг, ерөнхий чиглэл алдагдах эрсдэл өндөр байна. Иймд нэн тэргүүний зорилтуудыг ач холбогдлоор нь эрэмбэлэн тодорхойлж, дээд боловсролын тогтолцоог урагш чиглүүлэхэд шаардлагатай хамгийн гол арга хэмжээнүүдийг сонгон тэдгээр дээр төвлөрөх нь зүйтэй юм. Зорилтууд тодорхой боловч үүнд чиглэсэн үйл ажиллагаанууд нь хэтэрхий олон байна. Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын хувьсах зардалд зориулсан төрийн санхүүжилтийн талаар энд огт дурдагдаагүй гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Энэхүү Техникийн Туслалцааны төслийн баг тус асуудлыг шийдвэрлэх өөр хувилбарууд байж болно гэж үзэж байна.

Дараагийн Бүлэгт бид дээд боловсролын салбарын шинэчлэлийн үйл явцыг сайжруулах зорилгоор зарим тодорхой тэргүүлэх чиглэлүүд, бодлогын хувилбаруудыг санал болгох гэж байна. Үүнийг дээд боловсролын салбарын тогтолцоог шинэчлэх 2010-2015 онд хийх санхүүжилт (шинэ мөнгө) буюу хөрөнгө оруулалтын тооцоонд тулгуурласан болно.

2.2 Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудад зориулсан санхүүгийн зохицуулалт санал болгох, түүнийг тоймлон үзэх

Энэхүү бүлэгт Монгол улсын дээд боловсролын салбарын санхүүгийн механизм, зохицуулалтыг хэрхэн сайжруулах талаар тодорхойлохдоо АХБ-ны зээлийн төсөлд хэрэглэсэн жилийн хөрөнгө оруулалтын зардлын өсөлт 13.2%, (Хүснэгт 4, хуудас 15) байна гэсэн таамаглалыг ашигласан ба Засгийн газраас Хүний хөгжлийн сангаар дамжуулан олгож буй хөрөнгийг үндэслэсэн тооцсон болно. Түүнчлэн дээрх хувилбаруудыг гаргахдаа одоогийн үнийн түвшингээр буюу инфляцийг тооцохгүйгээр гаргасан гэдгийг дурьдах нь зүйтэй. Дээрх тооцоог хийхдээ хөрөнгө оруулалтын дийлэнх хэсэг нь нь дээд боловсролын салбарт шинэчлэлт хийх зорулалтаар зарцуулагдахаар тусгагдсан хэдий ч бодит байдал дээр ихэнх тохиолдолд өөр


тэргүүлэх ач холбогдол бүхий асуудлуудыг шийдвэрлэх хөрөнгө шаардлагатай болдог тул энэ хөрөнгөний тодорхой хувь өөр асуудлуудыг шийдвэрлэхэд зарцуулагдана гэж үзсэн болно.

Төслийн хөрөнгийн дийлэнх хувийг дээд боловсролын шинэчлэлийн үйл явцад зарцуулахын тулд бусад тэргүүлэх чиглэлийн зорилтуудыг хэрэгжүүлэх санхүүжилт, системийн зардлыг улсын төсвөөс гаргана гэсэн таамаглал дэвшүүлсэн юм. Ийм хувилбаруудыг дэвшүүлэх нь дээд боловсролын салбарт хэрэгжүүлэх өөрчлөлт, шинэчлэлийн үр дүнд гарч болох өөрчлөлтүүдийг харуулах нэг арга зам юм. Тэдгээрийг жишээ гэж ойлгох хэрэгтэй.

2.2.1 Бодлогын эхний хувилбар: Дээд боловсролын салбарт зориулсан хөрөнгө оруулалтыг бүхэлд нь тус салбарын шинэчлэлийн үйл явцыг хэрэгжүүлэхэд зарцуулна

АХБ-ны 5 жилийн хугацаанд хэрэгжих зээлийн төслийн хөрөнгө оруулалт нийтдээ 31.6 тэрбум төгрөг (жилд дунджаар 6.3 тэрбум) юм. Дээд боловсролын тогтолцоонд бүтцийн өөрчлөлт хийж, дэлхийн жишигт хүрсэн их дээд сургууль байгуулах зорилгыг дээрх хөрөнгө оруулалтын тусламжтайгаар хэрэгжүүлэх боломжтой.

Бидний хийсэн судалгаа, үнэлгээний дагуу улсын төсвөөс нэг оюутанд ногдох жилийн зарцуулалт маш бага буюу 216,386 төгрөг болохыг өмнө дурьдсан билээ. Хэрэв дээд боловсролын салбарын шинэчлэлийн энэ хувилбар хэрэгжвэл төсвөөс нэг оюутанд жилд ногдох хэмжээ үлэмж хэмжээгээр нэмэгдэнэ. Төсвөөс нэг оюутанд ногдох жилийн зардлыг тооцохдоо дээд боловсролын системийн нийт хөрөнгө оруулалтын түвшин ба оюутны тоо гэсэн хоёр хувьсах хэмжигдэхүүний харьцуулж үзсэн юм.

Хүснэгт 9-д АХБ-ны зээлийн хөрөнгийн урсгалыг харуулсан, хэрвээ “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”ний дагуу оюутны тооны талаархи ( ирэх 5 жилд оюутны тоо жилд дунджаар 5%-иар буурна гэсэн) таамаглал бодитой хэрэгжвэл төсвөөс нэг оюутанд ногдох жилийн зарцуулалт ойролцоогоор 95%-иар нэмэгдэх боломжтой. Хэрвээ оюутны тоо өнөөгийн түвшинд тогтвортой байвал ногдох зардлын өсөлт 86 %-тай байх ба 2015 онд оюутны тоо 5 %-иар өссөн тохиолдолд 77 %-тай байна.

Хүснэгт 9: АХБ-ны зээлийн төслийн баримт бичигт тооцоолосны дагуу төсвөөс нэг оюутанд жилд олгож буй зарцуулалт 2010-2015 онд жилийн 13.2% өсөлттэй байх ба боловсролын салбар дах үүний нөлөө

Жил

# Оюутны тоо

Оюутны тооны өсөлт %

Жил 2015-16

2010-11 170,126 0% 170,126 Нэг оюутанд төсвөөс

ногдох зардал 216,386 төгрөг 402,000 төгрөг

(86% өсөлт) 2010-11 170,126 5% 178,630

Нэг оюутанд төсвөөс ногдох зардал

216,386 төгрөг 383,000 төгрөг (77% өсөлт)

2010-11 170,126 -5% 161,620 Нэг оюутанд төсвөөс

ногдох зардал 216,386 төгрөг 423,000 төгрөг

(95% өсөлт)


2010-2015 онд нэг оюутанд төрөөс ногдох зардлыг 95% хүртэл хувиар өсгөх зорилгын үндсэн нөхцөл нь их дээд сургуулиудын оюутны тоог хянах нахцөл байдлыг бүрдүүлэхэд оршино. Дээд сургуулиудын элсэлтийн тогтолцоог сайжруулж, элсэлтийн шалгалтын үнэлгээний арга хэрэгслийг боловсронгуй болгосноор зөвхөн чанартай элсэгчдийг их дээд сургуулиудад суралцуулах зэрэг арга хэмжээг хэрэгжүүлж болно. Үүнийг хэрэгжүүлэх бас нэг арга зам бол оюутнуудыг техник мэргэжлийн боловсролын аль болох олон тооны сургуулиудад суралцуулах явдал юм. Харин жижиг хувийн дээд сургулиудын хувьд Засгийн газраас эдгээр сургуулиудыг техник мэргэжлийн сургалттай сургууль болгож өөрчлөхийг хөхүүлэн дэмжих бодлого нэвтрүүлж болох юм.

2.2.1.1 Бодлогын хоёрдахь хувилбар: Монгол улсын Засгийн газраас 25 тэрбум төгрөгийг их дээд сургуулиудын шууд хөрөнгө оруулалтад хувиарлах боломжтой, харин 6 тэрбум төгрөгийг их дээд сургуулиудын элсэлтийн шалгалтын үнэлгээний арга хэрэгслийг боловсронгуй болгох ажилд хувиарлана. Үүний үр дүнд Сургалтын төрийн сангийн хөрөнгийн хэмжээ үүнтэй дүйцэх хэмжээнд өснө.

Монгол улсын Засгийн газрын сонголтоор хэд хэдэн хөрөнгө оруулалтын боломжуудыг судалж үзэх шаардлагатай байна. Жишээ нь их дээд сургуулиудын элсэлтийн шалгалтын үнэлгээний арга хэрэгслийг боловсронгуй болгох хөрөнгө оруулалт, их дээд сургуулиудад шууд хийх хөрөнгө оруулалтын шийдвэрийг батлах явдал юм. Төслийн хөрөнгө оруулалтын хувиарлалтын хувьд шинэ хөрөнгө оруулалтын хэмжээ харьцангүй бага байхаар тооцсон тул хөрөнгийн дийлэнхи хэсгийг их дээд сургулиудад шууд хөрөнгө оруулалт хийх зориулалтаар ашиглаж харин их дээд сургуулиудын элсэлтийн шалгалтын үнэлгээний арга хэрэгсэлийг боловсронгуй болгоход зориулсан хөрөнгө оруулалт арай бага байхаар төслийн ажлын хүрээнд тооцсон болно.

АХБ-ны зээлийн төслийн хүрээнд тооцолсон 13.2% жилийн өсөлтийг их дээд сургулиудын шууд хөрөнгө оруулалт, оюутнуудын элсэлтийг дэмжихэд зориулсан хөрөнгө оруулалтад хэрхэн хувиарлахыг Хүснэгт 10-т харуулсан.

Хүснэгт 10: Их дээд сургуулиудын элсэлтийн шалгалтын үнэлгээний арга хэрэгслийг боловсронгуй болгох, их дээд сургуулиудын шууд хөрөнгө оруулалтад тэнцүү хөрөнгө хувиарласан тохиолдолд АХБ-ны зээлийн төсөлд тусгагдсан 2010-2015 оны оюутны зарцуулалтын жилийн 13.2% өсөлтийн боломжит нөлөөлөл

Жил 2010-11

2011-12 2012-13 2013-14

2014-15

2015-16 Нийт

Зээлтэй хамт

(+13.2%)










6.2b MNT

7.0b MNT

8.0b MNT



Сургалтын төрийн сангаар дамжин (20%)

980 сая Төгрөг

1.1сая төгрөг

1.2b MNT

1.4b MNT

1.6b MNT


Дээд сургуулийн шууд хөрөнгө оруулалт

(80%)


4.4тэрбум

төгрөг




25.3тэрбум төгрөг

2.2.2.1 Их дээд сургуулиудын элсэлтийн шалгалтын үнэлгээний арга хэрэгслийг боловсронгуй болгох:

2010-2015 оны оюутны тэтгэмжийн жилийн өсөлттэй тэнцүү хэмжээний хөрөнгийг /20% / их дээд сургуулиудын элсэлтийн шалгалтын үнэлгээний арга хэрэгслийг боловсронгуй болгоход Сургалтын төрийн санд хувиарлах боломжтой гэсэн таамаглалыг үндэслэж нийт 6.3 тэрбум төгрөгийг (жилийн дундаж: 1.256 тэрбум төгрөг) Сургалтын төрийн санд хувиарлах боломжтой.

201021 оны байдлаар Сургалтын төрийн сангаас тусламж хүлээн авагчдийн дундаж түвшинд үндэслэн, энэ тоо жил бүр ойролцоогоор 2,695 өсөх хандлагатай ба энэхүү нийт 13,475 хүлээн авагчид 2015-16 онд 55,000 гаруй болж өсөх төлөвтэй байна. Хэрвээ 2015 онд (170,126) оюутан хүн амын тоо тогтмол хэвээр байвал, 2010-11 оны 25%-тай харьцуулахад ойролцоогор оюутан хүн амын нийт 32% сургалтын төрийн сангаас тусламж авна. Хэрвээ оюутан хүн амын тоо 2010-11 онд 5% буурсан тохиолдолд, 2015-16 онд (161,620), оюутан хүн амын ойролцоо 34 % Сургалтын төрийн сагаас тусламж авах төлөвтэй байна.

Хэрвээ оюутан хүн амын тоо 5% (178,630) өссөн тохиолдолд ойролцоогоор оюутан хүн амын 31% тэтгэлэг авна. Аль ч тохиолдолд, энэ бодлого батлагдсан тохиолдолд оюутнуудын хэмжээ өсөх хандлагатай байна.

2.2.2.2 Их дээд сургуулиудын шууд хөрөнгө оруулалт:

2010-2015 онд оюутны тэтгэлгийн жилийн өсөлтийн 80%-тай тэнцэх хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг их дээд сургуулиудын шууд хөрөнгө оруулалтад хувиарлана гэсэн таамаглалд үндэслэн нийт 25.3 тэрбум төгрөгийг (жилд дунджаар: 5 тэрбум төгрөг) их дээд сургулиудад тэтгэлэг хэлбэрээр хувиарлах боломжтой юм.

2.2.3 Бодлогын гуравдахь хувилбар: Төрийн өмчийн гол гэж үзсэн их дээд сургулиудад шууд хөрөнгө оруулалт оруулах хөтөлбөр батлах ба хувьсах зардлуудад төрөөс тэтгэлэг олгох.

21 БСШУЯ-ны статистикийн мэдээ, Хавсралт 1-д харууласнаар 2010 оны 12-р сарын байдлаар нийт 52,440 хүлээн авагч бүртгэгдсэн ба19.9 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтын зардал гарсан байна. Тусламж хүлээн авагчдийн 10,788 нь оюутны тээврийн хэрэгслээр зорчих хөнгөлөлт эдэлсэн гэж үзсэн ба энэ тоог давхардуулсан байх магадлалтай. Иймд тусламж хүлээн авагчдийн тоог 10,788 бууруулах нь зүйтэй, ба дахин тооцож үзэхэд тусламж хүлээн авагчдийн тоо нийт 41,652 байна. Жилийн зардлын түвшинг (19,9 тэрбум төгрөг) дээрх тусламж хүлээн авагчдийн тоонд хуваахад оюутны жилийн тэтгэлэгийн хэмжээ дунджаар 466,000 төгрөг гарч байна.


Төслийн Монгол талын ихэнх оролцогчид, ажиглагчид болон зөвлөхүүд Монгол дахь 113 дээд боловсролын байгууллагуудын үйл ажиллагаа тогтворгүй гэж үзэж байна. Төслийн баг үүнтэй санал нэг байна.

Засгийн газрын зүгээс төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын тоог цөөрүлэх зорилгоор их дээд сургуулиудыг нэгтгэх бодлого авч хэрэгжүүлж эхэлсэн.

Санхүүгийн хязгаарлагдмал эх үүсвэрээс хамаарч зөвхөн төрийн өмчийн цөөн тооны гол гэж үзсэн их дээд сургуулиуд ль Засгийн газрын шууд хөрөнгө оруулалт авах боломжтой, иймд нэгтгэх бодлогын хоёрдахь үе шатанд төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын тоог 8 хүртэл цөөрүлэх боломжтой юм.

Шинээр нэгтгэсэн дээрх 8 их дээд сургуулиуд эхэндээ зөвхөн элсэлтээсээ хамаарч Багц тусламжийн Сангийн санхүүжилт авах эрхтэй байна.

АХБ-ны зээлийн хөрөнгө оруулалтын түвшин болон Хүний хөгжлийн сангийн хөрөнгө оруулалтыг тооцоод их дээд сургуулиудын шууд хөрөнгө оруулалтад 25.3 тэрбум төгрөгийг (жилд дунджаар 5 тэрбум төгрөг) оруулах боломжтой. Энэ нь зээлийн төсөлд тооцсон хөрөнгө оруулалтын дүнгийн 80%-тай тэнцүү ба элсэлтийн түвшнөөс хамаарч үүнийг төрийн өмчийн их дээд сургулиудад Багц тусламжийн Сангийн санхүүжилт хэлбэрээр хувиарлах боломжтой.

Багц тусламжийн Сангийн санхүүжилтийг хүлээн авах боломжтой төрийн өмчийн доорх 7 их дээд сургуулиудад зориулж нийт орлогын мэдээллийг цуглуулсан: үүнд, Монгол улсын их сургууль, Монгол улсын техникийн их сургууль, Хөдөө аж ахуйн дээд сургууль, Анагаах ухааны их сургууль, Соёл урлагын дээд сургууль, Боловсролын их сургууль болон Ховд аймгийн их сургуулиуд тус тус багтсан байна.

Санал болгож буй Багц тусламжийн Сангийн санхүүжилтийг 2010-11 оны их дээд сургуулиудын санхүүжилтэд хувиарласан тохиолдолд дээрх их дээд сургуулиудын санхүүд хэрхэн нөлөөлөх үзүүлэлтийг доорх Хүснэгтэд харуулсан болно.

Нийт хөрөнгө оруулалттай харьцуулахад эхний жилийн Багц тусламжийн Сангийн санхүүжилт харьцангуй бага байна гэсэн хэдий ч тогтмол зардлуудад хувиарласан тэтгэмж дээр нэмж бусад олон төрлийн зардлуудад хувиарлах боломжтой.

2011-2015 оны хооронд дээрх тэтгэлэгийн хэмжээ дунджаар 5 тэрбум төгрөгөөр 4 жил дараалан жил бүр өсөх тооцоо байна.

Дээрх хугацааны эцэст, Багц тусламжийн Сангийн тэтгэлэг нь төрийн өмчийн их сургуулиудын тогтмол бус зардлуудын маш чухал хувийг эзлэх болно.

Хүснэгт 11: 2010-11 оны 13.2% өсөлтийн хамт Багц тусламжийн Сангийн тэтгэлэг төрийн өмчийн 7 их дээд сургуулиудын санхүүд нөлөөлөх боломжит нөлөөлөл

Их сургуулийн

нэр

Нийт орлого

2010-11*

Нийт оюутан хүн ам

2010-11*

Оюутнуудын %

Багц тусламжийн сангийн тэтгэлэг жилийн дундаж 5 тэрбум төгрөг

Монгол Улсын Их сургууль

25 757 409.7

22 526 23,8% 1,190,000,000


Монгол улсын Шинжлэх ухаан технологийн их сургууль

85 762 438.7

30 283 32,0% 1,600,000,000

Хөдөө аж ахуйн дээд сургууль

23 469 463.7

9 904 10,4% 520,000,000

Анагаах ухааны их сургууль

11 992 523.5

11 150 11,8% 590,000,000

Соёл урлагийн дээд сургууль

2 122 110.4 3 796 4,0% 200,000,000

Боловсролын Их сургууль

46 614 914.1

13 845 14,6% 730,000,000

Ховд аймгийн их сургууль

6 453 931.1 3 124 3,3% 165,000,000

Нийт 202 172 791.1

94 628 100% 4,995,000,000

*Мэдээллийг 2011 оны 5-р сарын 4-нд БСШУЯ-ны санхүүгийн ажиллагсадаас авсан болно.

Багц тусламжийн Сангийн санхүүжилтийг хэрхэн ашиглах асуудал нь тухайн их дээд сургуулиудын сонголт тул үүнийг цалин хөлс нэмэгдүүлэх, лаборатори, номын сан шинэчлэх болон өөр бусад тогтмол бус зардалд ашиглаж болно. Их дээд сургуулиуудын хараат бус, бие даасан байдлыг хүндэтгэх үүднээс дээрх санхүүжилтийг их дээд сургуулиуд өөрийн сонголтоор зарцуулах боломжийг олгосон гэдгийг дурдах нь зүйтэй.

Бидний санал болгож байгаа хувилбар нь доорх давуу талтай:

• Хамгийн чухал гэж тооцогдох төрийн өмчийн их дээд сургулиудыг нэгтгэх төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх ба төрийн өмчийн их дээд сургуулиудыг нэгтгэх хоёр дахь шатны үйл ажиллагааг хялбаржуулахад ач холбогдолтой.

• Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудад төрөөс олгож буй санхүүжилтийн хэмжээг нэмэгдүүлнэ, учир нь энэ санхүүжилт их дээд сургуулиудын тогтмол зардлуудын тэтгэлэг, авьяаслаг боловч их дээд сургуульд орох санхүүгийн бололцоогүй оюутнуудад зориулсан төрийн сургалтын сангийн тэтгэлэг дээр нэмэгдэж төрөөс олгож буй санхүүжилтийн төрөлд хамрагдах болно.

• Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудад төрөөс олгох тэтгэлэгийн хэмжээ 40 %-д хүрэх боломжтой ба ингэснээр их дээд сургуулиудын сургалтын төлбөрөөс орох орлого их сургуулиудын бусад зардлуудад зарцуулах хувь хэмжээ буурна.

• Хувийн их дээд сургуульд элсэгчдийн тоог бууруулах Засгийн газрын зорилгыг хэрэгжүүлэхэд ач холбогдолтой

• Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын өндөр бүтээмжтэй оюутнуудын тоог нэмэгдүүлж, үр ашигтай төгсөгчдийн тоог өсгөнө.


• Их дээд сургуулиудын сургалтын төлбөрөө нэмэгдүүлэх дарамтыг багасгаж улмаар хүүхүүдийнхээ сургалтын төлбөрийг төлж байгаа эцэг эхчүүдийн санхүүгийн дарамтыг мөн багасгах боломжтой.

Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын элсэлтийн квотын системийг арилгасан тохиолдолд эерэг үр дүнгүүд нь илүү байх боломжтой юм.

Түүнчлэн их дээд сургуулиудын элсэлтэд суурилсан энэхүү санхүүжилтийн хөтөлбөр давуу тал ихтэй боловч тийм ч эрчимтэй хэрэгжих хөтөлбөр биш гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх нь зүйтэй. Илүү нарийн хөтөлбөр, тухайлбал чанарын асуудлуудыг илүүтэй анхаарч үзсэн, төгсөгчдийн эзэмшиж буй зэрэг, төгсөгчдийн бодит гүйцэтгэл, тэнхмүүдийн судалгааны тэтгэлэг авч чадсан байдал зэргийг тусгаж чадсан хөтөлбөр нь төрийн өмчийн их дээд сургуулиудад Засгийн газрын баталсан чиглэлийн дагуу илүү санхүүжилт, хөрөнгө оруулалт өгөх боломжтой юм. Нөгөөтэйгүүр, өөр өнцөгөөс харахад эхний шатанд энгийн хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нь илүү хялбар. Ерөнхий хөтөлбөрөө сайн хэрэгжүүлж, туршлагаа суусаны эцэст илүү нарийвчилсан хөтөлбөр аажимдаа хэрэгжүүлэх боломжтой юм. Хэдийгээр дээрх хувилбар сул тал ихтэй боловч төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын оюутнуудын тоог өсгөж, тэдгээрийн хооронд өрсөлдөөн бий болгоно. Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудад олгох тэтгэмжийн хэмжээ нэмэгдэж улмаар элсэгчдийн тоо өсөх тул сургалтын төлбөрөөс орох орлого ч мөн нэмэгдэнэ. Түүнчлэн төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын квотын системийг арилгаснаар бодлогын энэ хувилбар илүү ач холбогдолтой байж, төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын хараат бус, бие даасан байдал сайжирна.

Оюутан сурагчид их дээд сургуульд элсэн орох бодлогыг дэмжих үүднээс сургалтын төлбөрийн удирдамжийг батлах шаардлагатай.

2.2.3.1 Төрийн өмчийн 8 их сургуулийн Багц тусламжийн Сангийн зардал үр ашгийн шинжилгээ

Таамаглалууд:

i. Багц тусламжийн Сангийн хөтөлбөрт хамрагдах эрхтэй 8 их дээд сургуулиуд одоогийн байдлаар 94,000 элсэгчидтэй байна, ойролцоогоор 90% Бакалаврын зэрэг эзэмшихээр суралцаж байгаа оюутнууд, 10% Бакалавраас дээш зэрэг горилогчид. 2025 он гэхэд оюутан хүн амын Бакалаврын зэрэг эзэмшихээр суралцаж буй оюутны тоо 2% өсөж, Бакалавраас дээш зэрэг горилогчийн тоо 5% жил бүр өсөх тооцоо байна.

ii. Төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын хувьд сургуулиа төгсөгчдийн хувь Бакалаврын зэрэг эзэмшихээр суралцаж буй оюутнууд 22%, Бакалавраас дээш зэрэг горилогчид 45%-тай байна.

iii. Урьдчилан таамаглаж байгаа тооцоогоор, төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын Бакалавр зэрэгтэй төгсөгчдийн ажил эрхлэлт 50%, харин Бакалавраас дээш зэрэгтэй төгсөгчдийн ажил эрхлэлт 70%-тай гарч байгаа ба боловсролын чанар сайжирч, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн сургалтын хөтөлбөр хэрэгжиснээр энэ үзүүлэлт жил бүр 1 хувиар өсөх магадлалтай байна.


iv. Бакалавр зэрэг горилогч оюутнуудын нэмэлт орлогын түвшин 33% харин Бакалавраас дээш зэрэгтэй төгсөгчдийн хувьд энэ үзүүлэлт 50%-тай байна. 2009 оны сарын дундаж цалин 300,500 төгрөг гэсэн судалгааг үндэслэн бидний тооцоолосноор Бакалавр зэрэгтэй төгсөгчдийн орлогын түвшин 2012 онд 1,4 сая төгрөг, харин Бакалавраас дээш зэрэгтэй төгсөгчдийн хувьд 2012 онд жилд 2,0 сая төгрөг болно гэсэн тооцоо гарсан.

v. Багц тусламжийн сангийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн тулд урсгал зардлын хэмжээг хамгийн бага байхаар тооцсон, бидний тооцсоноор энэ нь нийт хөрөнгө оруулалтын хувиас жилд 1%.

12-р Хүснэгтэд харуулсан үзүүлэлтийг дүгнэхэд хөрөнгө оруулалтын өгөөжийн хэмжээ хангалттай өндөр ба төрийн өмчийн их дээд сургуулиудад Багц тусламжийн сангийн санхүүжилт хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэснээр эдийн засгийн хувьд ашигтай төдийгүй Засгийн газраас авч хэрэгжүүлэх ухаалаг бодлого хэрэгжих бололцоо бүрдэж байна.

Үр ашиг зардлын шинжилгээнээс харахад дээд боловсролын төгсөгдийн тоо өссөн нэмэгдэснээр ихээхэн хэмжээний ашиг хуримлагдах бололцоо бүрдэж байгаа гэдгийг харуулж байна.

Багц тусламжийн сангийн хөтөлбөрт хөрөнгө орууласнаар их дээд сургуулиудын сургалт, судалгааны ажлын чанар сайжирч улмаар их дээд сургууль төгсөгчдийн ур чадвар чанаржих ба хөдөлмөр эрхлэлт нэмэгдэнэ.

Багц тусламжийн сангийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэснээр их дээд сургууль төгсөгчдийн ур чадварыг дээшлүүлээд зогсохгүй мөн дээд боловсролын судалгаа шинжилгээний ажил, бусад ажлуудын чанар сайжирахад нөлөөлж улмаар энэ нь Монголын нийгэмд бүхэлдээ эерэг үр нөлөө үзүүлнэ.

Хэдийгээр үр ашиг зардлын шинжилгээ нь тус хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэснээр нийгэмд үзүүлэх нөлөөг тооцоогүй ч Монголын нийгмийн хувьд ашиг, тус өндөр байна гэдэгт итгэж байгаа.


Хүснэгт 12: Зардал үр ашгийн шинжилгээ- Багц тусламжийн сангийн санхүүжилтийн хөтөлбөр

Жил

Элсэгчид ба төгсөгчид Ажил эрхлэлт ба орлого Зардал ба үр ашиг

Бакалавр зэрэгтэй төгсөгчид

Бакалавраас дээш зэрэгтэй төгсөгчид

Бакалавр зэрэгтэй төгсөгчдийн ажил эрхлэлт

Бакалавраас дээш зэрэгтэй төгсөгчдийн ажил эрхлэлт

Нийт үр ашиг

төгрөгөөр

Эдийн засгийн зардлууд

Цэвэр үр ашиг Элссэн Төгссөн Элссэн Төгссөн 50%- 63 % 70 %- % Хөрөнгө оруулалт

000 Төгрөг Өсөн нэмэгдэх урсгал зардал

12 85,000 18,700 9,000 4,050 9,350 2,835 0 -3,900 0 (3,900,000,000)

13 86,700 19,074 9,450 4,253 9,728 3,020 899,200,000 4,400 0 (3,500,800,000)

14 88,434 19,455 9,923 4,465 10,117 3,215 1,833,800,000 -5,000 0 (3,166,200,000)

15 90,202 19,844 10,419 4,689 10,517 3,423 2,809,800,000 -5,600 0 (2, 790,200,000)

16 92,006 20,241 10,940 4,923 10,930 3,643 3,727,200,000 -6,400 0 (2, 672,800,000)

17 93,846 20,646 11,487 5,169 11,355 3,877 4,888,200,000 0 -250,000,000 4,638,200,000

18 95,723 21,059 12,061 5,427 11,793 4,125 6,000,200,000 0 -250,000,000 5,750,200,000

19 97,637 21,480 12,664 5,699 12,244 4,388 7,157,600,000 0 -250,000,000 6,907,600,000

20 99,590 21,910 13,297 5,984 12,708 4,668 8,367,200,000 0 -250,000,000 8,117,200,000

21 101,582 22,348 13,962 6,283 13,185 4,964 9,627,000,000 0 -250,000,000 9,377,000,000

22 103,614 22,795 14,660 6,597 13,677 5,278 10,943,800,000 0 -250,000,000 10,693,800,000

23 105,686 23,251 15,393 6,927 14,183 5,611 12,318,200,000 0 -250,000,000 12,068,200,000

24 107,800 23,716 16,163 7,273 17,704 5,9640 13,753,600,000 0 -250,000,000 13,503,600,000

25 109,956 24,190 16,971 7,637 15,240 6,339 15,252,000,000 0 -250,000,000 15,002,000,000


2.2.4 Бодлогын дөрөвдэх хувилбар: Нөхцөлт төрийн санхүүжилтийн механизм бий болгох

Хүний Хөгжлийн Сангийн хүрээнд төрийн нөхцөлт санхүүжилтэд хөрөнгө хувиарласан тохиолдолд үүнийг төслийн санхүүжилт гэж тооцон үзэж, санхүүжилтийн бодлогын бас нэг хувилбар гарах боломжтой юм. Энэ санхүүжилтийг баталсан тохиолдолд хамгийн багадаа 10 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оуулалтыг 2011-2015 онд хувиарлах боломжтой.

Төрийн өмчийн болон хувийн их дээд сургуулиуд аль алин эрх зүйн статусаас үл хамааран энэ санхүүжилтанд горилох эрхтэй ба их дээд сургуулийн чанарыг сайжруулах 5 жилийн хөгжлийн стратегийн төслийн саналаа танилцуулах ёстой. Их дээд сургуулийн чанарыг сайжруулах, шинэчлэх шаалгуур их дээд сургууль бүрт тавигдах ба үүнээс гадна багш нарын цалинг нэмэгдүүлэх, ажиллагсадыг хөгжүүлэх, судалгааг эрчимжүүлэх, лаборатори шинэчлэх, мэдээл технологи харилцаа холбоог бэхжүүлэх, зайны сургалтыг сайжруулах, олон улсын хамтарсан хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлэх, төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх зэрэг асуудлууд батгсан байх ёстой...

Шалгаруулалтын тоо хягзгаартай ба ойролцоогоор 5 төсөл шалгаруулна, төсөл 5 жилийн санхүүжилттэй хэрэгжинэ. Эдгээр төслүүд нь тус бүр 2 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт авах боломжтой.

Өмнөх хоёр бодлогын хувилбаруудыг заавал хамтад нь хэрэгжүүлэх шаардлагагүй гэдгийг энд онцлох нь зүйтэй. Засгийн газар аль нэгийг нь хэрэгжүүлэх шийдвэр гаргаж болно эсвэл аль алийг нь хэрэгжүүлэх шийдвэр ч гаргаж болно. Хэрвээ Засгийн газраас зөвхөн нэг хувилбар батлагдсан тохиолдолд Техникийн туслалцааны төслийн баг төрийн өмчийн гол 8 их дээд сургуулиудад олгох багц санхүүжилтийн сангийн төслийг дэмжиж хүлээн зөвшөөрөх болно.

2.2.5 Бодлогын 5 дах хувилбар: Их дээд сургуулийн судалгааны ажлын санхүүжилтийг тодотгох, сайжруулах.

Их дээд сургуулиудын судалгааны ажлын санхүүжилт нь дээд сургуулиудын төсвийн ойролцоогоор 1% эзэлдэг ба их дээд сургуулийн төрийн өмчийн болон хувийн их дээд сургуулиуд аль алин эрх зүйн статусаасаа үл хамааран судалгааны ажлын санхүүжилтийг сайжруулах шаардлагатай. Техникийн Туслалцааны багийн үзэж байгаагаар, их дээд сургулиудын судалгааны хүчин чадал бол тухайн сургуулийн сургалтын болон суралцах чанарт нөлөөлж байдаг чухал хүчин зүйл.

Багш, сургагч нар судалдааны ажлуудыг идэвхитэй хэрэгжүүлсэн их дээд сургуулиудын хүчээлийн хөтөлбөр, стандарт сайжирдаг болох нь туршлагаас харагдаж байна.


Монгол улсын төрийн өмчийн их дээд сургуулиудад Бакалавраас дээш зэрэг горилогчид нийт оюутан хүн амын дунд ойролцоогоор 10%-ийг эзэлж байна. Энэ тоо аажмаар 20% болж өснө. Үүнийг Шинжлэх ухаан, Технологийн Мастер Төлөвлөгөөний хүрээнд хийсэн санхүүжилт болон Сургалтын төрийн сангаар дамжуулан хэрэгжүүлэх боломжтой.

2007-2020 оны Монгол улсын Шинжлэх ухаан, Технологийн Мастер Төлөвлөгөөнд тусгаснаар шинжлэх ухаан, шинэ нээлт, судалгаа шинжилгээ, хөгжлийн ажлуудад зориулж ихээхэн хэмжээний санхүүжилт хувиарласан байна.

Зарчмын хувьд их дээд сургуулиудын үйл ажиллагааг сайжруулах, шинэчлэх ажил төлөвлөгөөний дагуу хэрэгжиж байгаа хэдий ч судалгаа, шинжилгээний ажлуудын санхүүжилтийн хөтөлбөр төдийлөн тусгагдаггүй.

Их дээд сургуулиудын судалгаа, шинжилгээний хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхэд Шинжлэх Ухаан, Технологийн Мастер Төлөвлөгөөнд тусгагдаснас гадна өөр санхүүжилт хөрөнгө гаргах шаардлагатай гэдгийг тодорхойлох нь зүйтэй ба их дээд сургуулиудын судалгааны баг, профессорууд сонгон шалгаруулалт хөтөлбөрүүдээр дамжуулаан өөрсдөө судалгаа шинжилгээний санхүүжилт олох боломж бай болно гэсэн тодруулгыг оруулах шаардлагатай.

Товчхондоо, АХБ-ны зээлийн төслөөс санхүүжиж байгаа хөтөлбөр дээр нэмэгдэх эдгээр бодлогын зургаан хувилбарууд нь төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын үйл ажиллагааг боловсронгуй болгож, нөхцөлт сахүүгийн механизмын хөрөнгө оруулалт болон судалгаа шинжилгээний ажлуудын санхүүжилтээр дамжуулан хувийн их сургуулиудын үйл ажиллагааг сайжруулж чадах их дээд боловсролын шинэчлэлийн үйл явцыг хөдөлгөх хүч болж чадна гэж үзэж байна. Дээрх хувилбарууд их дээд боловсролын үр ашиг, хүчин чадлыг нэмэгдүүлэхэд яах аргагүй нөлөөлнө. Их дээд сургуулиудын шинэчлэлийн үйл явц голдуу төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын үйл ажиллагааг сайжруулахад чиглэгдэх ба 2015 он гэхэд төрийн их дээд сургуулиудыг олон улсын түвшинд хүлээн зөвшөөрөгдөх хэмжээнд хүргэх зорилготой. Хөдөлмөрийн зах зээлийг сонголт ихтэй үлдээх нөхцлийг бүрдүүлэх мөн их дээд сургуульд элсэгчдийн эрэлт хэрэгцээ өндөр байгаатай холбогдуулан Монгол улс хувийн их дээд сургуулиудад түшиглэх шаардлагатай. Энэ нь хувийн их дээд сургуулиудыг үл ойшоох, жагсаалтаас хасах гэсэн үг биш, учир нь хувийн хэвшлийн оролцоотой өрсөлдөөн бий болж, төрийн өмчийн их дээд сургуулиудын хувьд эрүүл сорилт, өрсөөлдөөнийг бий болгож чаддаг. 2.3 Дээд боловсролын байгууллагуудыг сайжруулах боломж, бэрхшээлтэй

асуудлууд

Монгол улсын эдийн засгийг мэдлэгт суурилсан нийгэмд хөтлөх, дэлхийн түвшний их дээд боловсролын тогтолцооны шаадлагуудад хүргэх дээд боловсролын тогтолцоог бий болгоход Монгол улсын Засгийн газар чухал бөгөөд нилээдгүй их саад бэрхшээлүүдтэй


тулгарч байна. Бидний зүгээс, зөвхөн хамгийн чухал гэж тооцогдох бэрхшээлүүдийг онцолож, энэхүү баримт бичигт анхаарал хандуулсан болно.

2.3.1 Бэрхшээлтэй асуудлууд

3 Их дээд боловсролын салбарын санхүүжилт тун хангалтгүй. Улс орны эдийн засгийг өөрчлөх чадвар бүхий боловсон хүчин бэлтгэх чанартай боловсрол олгох их дээд сургууль байгуулахад тус салбарт чухал хөрөнгө оруулалт хийх шаардлагатай байна. Хөгжилтэй улс орнууд ба Монгол улсын дээд боловсролын салбарт хийгдэж байгаа санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтын зөрүү нь маш өндөр. Энэ нь Монгол улс богино ба дунд хугацаанд заалшгүй Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын гүишүүн улс орнуудын түвшинд хүрэх ёстой гэсэн үг биш боловч энэхүү зөрүүг багасгах шаардлагатай юм.

4 Их дээд сургуулиудын судалгаа, шинжилгээний ажлын санхүүжилт ижил хангалтгүй. Энэ үзүүлэлт нь сургалтын чанарт сөргөөр нөлөөлж байгаа төдийгүй улс орны хувьд шинэ бүтээл гарах боломжгүй, эрдэмтэн судлаачид тун бага байна, цөөн тооны оюутнуудыг судалгаа шинжилгээний ажилд хамруулж байна гэх зэрэг.

5 Их дээд сургуулиудын багш, профессоруудын цалин бага, энэ нь боловсролын тогтолцоонд сөргөөр нөлөөлж байна, тухайлбал багшлах сонирхолгүй, багш нар гэрээт цагийн ажилд ихэнх цагаа зарцуулж байна, хангамж сайн салбарт шилжих хөдөлгөөн өндөр. Боловсролын салбарын судалгааны явцад хийсэн ярилцлагуудаас харахад, энэхүү ярилцлагад хамрагдсан хүн бүр багш нарын цалинг нэмэгдүүлэх шаардлагатай гэж нэг дуугаар санал нийлж байсан.

6 Дээд боловсролын салбарын лаборатори, номын сан, мээдэлэл, харилцаа технологийн салбарт хөрөнгө оруулалт асар их дутаж байна.

7 Тус салбарын маш чухал нэгэн бэрхшээлтэй асуудал бол их дээд сургуульд орох эслэгчдийн тоо нэмэгдэж байгаа үзүүлэлт ба үүнд чанартай боловсролыг хэрхэн олгох вэ гэсэн асуудал түрэн гарч ирж байна. Түүнчлэн хот, хөдөө орон нутгийн элсэгчидэд ижил элсэлтийн шалгалт, үнэлгээний арга хэрэгсэлийг хэрхэн боловсронгуй болгох.

8 Сүүлийн бэрхшээлтэй асуудал нь их дээд сургулиудын олгож байгаа боловсрол болон хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт хэрэгцээ хоорондоо нийцэхгүй байгаа байдал. Энэхүү бэрхшээлтэй асуудлыг сайтар шинжлэх шаардлагатай учир нь энэ хүндрэл нь төгсөгч бүрт тохиолдохгүй байгаа тул асуудлыг ерөнхийлөн дүгнэх нь аюултай. Жижиг хувийн их дээд сургууль төгсөгчдийн хувьд ажил эрхлэлт буюу ажил олох асуудал илүү хүндрэлтэй учир нь ур чадвар болон диплом нь ажил олгогчдийн шаардлагуудыг тэр бүр хангадаггүй.

2.3.2 Боломжууд


Хэдийгээр их дээд боловсролын эрэлт хэрэгцээ өндөр байгаа нь нэг талаар бэрхшээлтэй асуудал гэж тооцогдож байгаа ч нөгөөтэйгүүр үүнийг маш чухал давуу тал гэж үзэх нь зүйтэй учир нь нийгэм, өрх гэр, хувь хүний дээд боловсролд өгч байгаа ач холбогдол өндөр юм.

Дээд боловсрол эзэмших энэхүү тэмүүлэл нь аль ч нийгэмд эерэг хүчин зүйл ба боловсрол эзэмшсэн хүн ам, боловсрол эзэмшиж чаддагүй хүн амыг харьцуулахад аливаа бэрхшээлтэй асуудал, ирээдүйд учирч болох бэрхшээлтэй асуудлыг илүү хялбар шийдвэрлэж чаддагаараа ялгаатай байдаг.

ЮНЕСКО-ийн хуучин тэргүүүлэгч Frederico Mayor, ингэж хэлсэн байдаг: Хэрвээ Та боловсрол эзэмших, боловсрох нь бэрхшээл гэж үзэж байгаа бол, харанхуй бүдүүлэг чигээрээ үлдээд үз!

• Монгол улсын хувьд дээд боловсролын түүх, уламжлал дээр үеээс эхлэлтэй. Олон жилийн туршид Монгол улс Зүүн болон Төв Европын орнуудтай боловсролын салбарт харилцаа холбоотой байсан. Саяхнаас, Америк улсын их дээд боловсролын байгууллагуудтай үр ашигтай харилцаа холбоо хөгжүүлж эхэлсэн ба Азийн дээд боловсролын байгууллагуудтай боловсролын салбарын хамтын ажиллагаагаа гүнзгийрүүлж байна.

• Дэлхийн олон их дээд сургуульд боловсрол эзэмшсэн Монголын их дээд сургуулиудад багшилж байгаа багш профессорууд, гадаадын улс орнуудад суралцаж байгаа оюутнууд, гадаадын их сургуулиудтай хамтран төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлж байгаа хамтын хөтөлбөрүүд үүнийг гэрчилж байна.

• “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”, дээд боловсролын шинэчлэлийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, Шинжлэх Ухаан, Технологийн Мастер Төлөвлөгөө ба АХБ-ны зээлийг хэрэгжүүлж чадсанд БСШУЯ-г магтах нь зүйтэй юм.

Хэдийгээр, эдгээр төсөл, хөтөлбөрүүд нь илүү сайн уялдаатай байх ёстой ч энэ хөтөлбөрүүд нь системчлэгдсэн үр дүнтэй төлөвлөгөө болж чадсан ба дээд боловсролын салбарыг бэхжүүлэх суурь нь болж өгч байна. Эдгээр төлөвлөгөөнд Шинжлэх ухаан технологи, хөдөө аж ахуй болон боловсролын салбар тэргүүлэх байр суурь эзэлж байна. Түүнчлэн, бусад салбарын төлөөлөл болсон их дээд сургуулиудыг мартаж болохгүй, тухайлбал Соёл Урлагийн Дээд сургууль, хөрөнгө оруулалтын асуудлыг чухалчилах нь зүйтэй учир нь тэд үндэсний өвөрмөц байдлын илэрхийлэл болж, Монгол хүнийг холбосон үлэмж их хүч чадлын илэрхийлэл байдаг.

Үүнээс гадна, зарим туршлагаас харахад жүжигчид аливаа үндэсний хамгийн шилдэг элч болж чаддаг ба энд олон жишээ дурьдаж болох юм. Тэд өөрийн нийгэмд эдийн засгийн эерэг нөлөө үзүүлж чадсан олон жишээнүүд байна.


• Хөдөлдмөрийн зах зээлд тухайн сургуулийн байр суурийг тодорхойлохын тулд ихэнх их дээд сургуулиуд хувийн хэвшлийн байгуулагуудтай холбоо, хамтын түншлэлийн хөтөлбөрүүд хөгжүүлэх шаардлагатай. (жишээ нь үйлдвэрийн дадлага, практик буюу лабораторийн ажил). Харин бусад сургуулиуд нь төгсөгчдийнхөө талаарх судалгааг тогтмол явуулж, төгсөгчидийн дүнд ажил эрхлэлтийн хувь өндөр байгаа гэдгийг харуулж байх ёстой.

• Ийм төрлийн санаачлага, ажил дутмаг байгаа ба үүнийг хөгжүүлэх нь чухал бөгөөд төрийн нөхцөлт санхүүжилтийн механизмын хүрээнд санхүүжилт хүссэн стратеги хөгжлийн төслийн саналуудыг сонгон шалгаруулахдаа үндсэн шалгууруудыг нэг болгох шаардлагатай.

• Сургалтын төрийн сангийн хөрөнгийн ашиглалтыг сайжруулах тухай Засгийн газрын саналыг судлах, СТС-шинэчлэл хийхэд чиглэсэн зөвлөмжүүдийг боловсруулах

Сургалтын төрийн сан нь оюутнуудад буцалтгүй тусламж, зээл гэх мэт төрөл бүрийн хэлбэрийн тэтгэлэгийн асуудлыг зохицуулж байдаг ба авьяаслаг боловч санхүүгийн чадваргүй оюутнуудад дэмжлэг үзүүлэх замаар дээд боловсролын салбарыг хөгжүүлэх, өргөжүүлэх ажилд ихээхэн хувь нэмэр оруулсаар ирсэн юм.

Техникийн Туслалцааны төслийн ажлын зорилго нь Сургалтын төрийн сангаар дамжуулан их дээд боловсролын салбарыг сайжруулах тухай Засгийн газрын саналыг хянан үзэх, Сургалтын төрийн санг шинэчлэх тухай зөвлөмжүүд боловсруулах үүрэгтэй билээ. Сургалтын төрийн сан 1992 онд Засгийн газрын 107 Тогтоолын дагуу бага орлоготой боловч суралцах чадвартай, авьяаслаг оюутнуудад дэмжлэг олгох зорилгоор байгуулагдсан. Сургалтын төрийн сан авьяаслаг боловч санхүүгийн чадваргүй оюутнуудад дэмжлэг үзүүлэх замаар их дээд боловсролын салбарыг өргөжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсаар ирсэн. Сургалтын төрийн сан их дээд сургуулиудын орлогын өндөр хувийг бүрдүүлдэг. Тэтгэлэг болон оюутнуудын зээл олгож дээд боловсролын байгууллагуудын санхүүжлийн ойролцоогоор 15% бүрдүүлдэг ба их дээд сургуульд суралцаж буй оюутнуудын сургалтын төлбөрийн 30% төлдөг. 2010 оны 12-р сарын 31-ний байдлаар Сургалтын төрийн сангийн талаарх статистикийн мэдээллийг БСШУЯ-аас авсан ба тус мэдээллийг Хавсралт 2-д22 харуулсан болно. Энэхүү статистикийн мэдээлэл нь сургалтын төрийн сангаас тэтгэлэг, зээл хүлээн авч байгаа оюутнуудын талаарх мэдээлэл болон Сургалтын төрийн сан дах хөрөнгө оруулалтын хувиарлалтын хэмжээг харуулсан байдаг.

22 Сургалтын төрийн сангийн хувиарлалтын тухай мэдээлэл авсан эх үүсвэрээс хамаарч нилээд зөрчилтэй байгаа гэдгийг онцлох нь зүйтэй. Бидний үүрэг, даалгаварын зорилгын хүрээнд БСШУЯ-ны статистик мэдээг албан ёсны гэж авч үзэх нь зүйтэй.


Төслийн эхлэлийн үед хийгдсэн урьдчилсан судалгааны дүнг харахад нийгэм, эдийн засгийн ялгаа зөрүүнээс шалтгаалан хөдөө орон нутгийн ядуу, орлого багатай айлын хүүхдүүд их дээд сургуульд элсэх хувь маш бага гэдэг нь ажиглагдаж байна.

Техникийн Туслалцааны төслийн тайланд дурдсан үндсэн бэрхшээлтэй асуудлууд их дээд сургуульд орж чадахгүй байгаа оюутан сурагчдад тулгарсан хэвээр байна, тухайлбал тэтгэлэгийн хөтөлбөрт хэрхэн хамрагдах талаар мэдээлэл дутмаг, төрийн тэтгэлэгийн буруу, оновчтой бус хувиарлалт, хүнд суртал, сургууль тэнхмийн тааттай бус хандлага, хэт их хүнд суртал ба язгууртны хандлага.

Хэдийгээр, бага орлоготой айлын хүүхэд Засгийн газрын тэтгэлэг авч суралцах ёстой хэдий ч судалгаанаас харахад ойролцоогоор тэтгэлэг хүлээн авагчдийн 54% ядуу биш гэсэн судалгаа гарсан.23 2004 онд, Larocque and Yee, судалгааны дагуу 2000 – 2004 оны хооронд, «өндөр орлоготой боловч төрийн тэтгэлэг авч байгаа оюутнуудын тоо 36%-иар буюу 13,487 18,402 болж өссөн гэсэн тооцоо гарсан».24

Төслийн эхлэлийн үе шатанд хийсэн ажлын үр дүнг дүгнэхэд, энэхүү Техникийн Туслалцааны төслийн хүрээнд хариулт өгөх шаардлагатай хэд хэдэн асуултууд гарч ирсэн:

• Сургалтын төрийн сангаас тэтгэлэг өгөхгүй олдохгүй байгаа болохоор авьяаслаг боловч бага орлоготой айлын хүүхдүүд их дээд сургуульд элсэн орж чадахгүй байна уу?

• Сургалтын төрийн сангийн илүү оновчтой стратеги байна уу?

• Сургалтын төрийн сангаас олгож байгаа тэтгэлэгийг Төрийн албан хаагчдын хүүхдүүд бусад тэтгэлэг хүлээн авч байгаа оюутнуудтай ижил шалгуурын дагуу сонгон шалгаруулах тогтолцоо руу шилжих боломж байна уу?25

• Сургалтын төрийн сангийн тэтгэлэг зээл хоёрын хооронд ялгаа байна уу? Зарим нэг мэдээллээс харахад сургалтын төрийн сангийн зээлийн маш бага хувь (2%) эргэн төлөгддөг гэсэн ба өмнө нь Засгийн газар бүх төлөгдөөгүй зээлийг чөлөөлсөн ?

23 �� , �� 2010 хуудас.24-5 24 Norman Larocque and Brian Yee, Монгол улс, Боловсрол сургалтын сан: Тогтвортой ирээдүй бий болгох нь,

2004 оны 6-р сар.хуудас. 26 25Бидний үзэж байгаагаар,Төрийн албан хаагчдын хүүхдүүдийг сургалтын төрийн сангийн тэтгэлэгээс хасах ёсгүй мөн зөвхөн төрийн албан хаагчийн хүүхэд гэсэн утгаар дааву эрх эдлэх ёсгүй. Энэ асуудлыг оновчтой зохицуулах хувиарлах асуудал бол орлогын түвшний дагуу тэтгэлэгийн хувиаарлалт хийх асуудал. Хэрвээ төрийн албан хаагч сургалтын төрийн сангийн орлогын түвшний шалгуурт тэнцэж байгаа тохиолдолд сургалтын төрийн сангийн тэтгэлэгт хамрагдах эрхтэй. Хэрвээ эцэг эхийн орлогын түвшин энэхү шалгуур түвшнөөс давсан тохиолдолд сургалтын төрийн сангийн тэтгэлэгт хамрагдах ёсгүй.


• Сургалтын төрийн сангийн удирдлагыг оновчтой болгохгүй байх нь хөтөлбөрийн төрлүүдэд нөлөөллөх уу, багасах уу?

Бидний мэдэж байгаагаар дээрх “Larocque and Yee” Боловсролын сургалтын сангийн боловсруулсан Тайлан Сургалтын төрийн сангийн талаар хийгдсэн хамгийн дэлгэрэнгүй тайлан.

Энэхүү Тайлан нь харьцангүй сүүлийн үед хийгдсэн ба оношлогоо , шинжилгээний арга, бодлогын зөвлөмжүүд нь өнөө хирнээ хэрэгжээгүй байгаа ба хүчин төгөлдөр хэвээр байна.

Техникийн Туслалцааны төслийн цар хүрээнд ийм өргөн бөгөөд дэлгэрэнгүй судалдгааны ажил хийх бололцоогүй гэдгийг онцлох нь зүйтэй.

“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”нд тусгагдсан хамгийн чухал зөвлөмжүүд, бусад мэдээлэл, дээд боловсролын салбарт хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний санхүүгийн зорилтуудыг хянан авч үзэсний эцэст АХБ, Монгол Улсын Засгийн газрын баталсан дээд боловсролын шинэчлэлийн зээлийн төсөлд орсон шинэчлэлийн хувилбаруудыг үндэслэн хамгийн чухал бодлогуудад өгсөн зөвлөмжүүдэд гол анхаарлаа төвлөрүүлнэ.

Техникийн Туслалцааны төслийн зорилго нь БСШУЯ болон АХБ-нд хөтөлбөрийн үр дүнг сайжуулах, хөтөлбөрийг дэмжихэд чиглэсэн маш тодорхой, практик шинж чанартай тэргүүлэх чиглэлийн бодлогуудыг боловсруулж өгөхөд оршино.

Төслийн хүрээнд авч хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хувилбаруудыг эхэнд нь танилцуулах ба хөтөлбөрийн бодлогуудын хувилбаруудыг энэхүү баримт бичгийн дараагийн хэсэгт танилцуулах болно.

3.1 Төслийн хүрээнд авч хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны хувилбарууд

3.1.1 Мэдээллийн шинэ систем бий болгох, түүнийг практикт хэрэгжүүлэх

Сургалтын төрийн сангийн тэтгэлэг, зээл хүлээн авагч оюутнуудын талаарх мэдээлэл, хөрөнгө оруулалтын хувиарлалт нь төрөл бүрийн эх сурвалжаас бүрдсэн мэдээлэл байдаг ба дээрх мэдээллийг боловсрууласны эцэст гарч ирэх мэдээлэл нь мөн ижил өөр өөр байдаг байна.

Энэхүү төрлийн мэдээллийн зөрүү, ялгаа нь их өндөр байдаг тул тэдгээрийг хооронд нь нийцүүлж хэрэглэх нилээд хүндрэлтэй байдаг.

Найдвартай, мэдээллийн суурьүгүй үндэсний хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, үр дүнг тооцох ихээхэн хүндрэлтэй асуудал бөгөөд үнэн хэрэгтээ хэрэгжүүлэх боломжгүй асуудал юм. Бидний бий болгохыг зорьж байгаа мэдээллийн систем нь Сургалтын төрийн сангийн эрх


мэдэлд байх ёстой ба мэдээллийг зөвхөн нэг эх сурвалжаас нэг удаа оруулдаг байх ёстой гэсэн зарчмын дагуу ажиллана.

Сургалтын төрийн сангийн сонгон шалгаруулалтын явцад ашиглах хувьсах хэмжигдэхүүнийг маш зөв тодорхойлох шаардлагатай ба үүнийг үнэлэхдээ гол оролцогч байгууллагууд нь нэгэн ижил шалгуур ашиглах боломжтой байх ёстой.

Системд хэрэглэж байгаа чухал тодорхойлолтууд нь нийтлэг, стандарт байх ёстой жишээ нь орлого өмч хөрөнгийн тодорхойлолт, ядуурлын шалгуур тодорхойлох үзүүлэлт, хичээл сургуулийн гүйцэтгэл, хот хөдөөний сургуулиудын ялгааг тодорхойлогч хүчин зүйл гэх мэт.

Тодорхойлолтуудыг эхнээсээ зөв томьёолох нь хөтөлбөрийг шударга, хүртээмжтэй, шалгаруулалтыг үнэн зөв, шударга явуулахад нийлээд ач холбогдолтой. Мэдээллийн удирдлагын системийн үндсэн зарчим нь ижил шинж чанартай хоёр өөр хувь хүн шалгаруулалтад ороход, үнэлгээг ижил түвшинд хийж гүйцэтгэх. Энэхүү мэдээллийн удирдлагын систем нь Сургалтын төрийн сангийн бүртгэлд орж буй бүхий ль мэдээллийг хянах, өргөдөл өгч буй хүмүүсийн бүх мэдээллийг нэгдсэн сангаас харах боломж бүрдүүлж өгнө. Ингэснээр сургууль бүр өргөдөл гаргагч оюутныг үнэлэх, үнэлгээний дүнг Сургалтын төрийн сангийн мэдээллийн базад илгэх боломжтой харин тэтгэлэгт хөтөлбөрт хамруулах, тэтгэлэг, зээл олгох асуудлыг зөвхөн Сургалтын төрийн сан шийдвэрлэнэ.

Сургалтын төрийн сан мэдээллийн харьцуулалт хийсний үндэс дээр хувиарлалт хийх асуудлаа шийдвэрлэнэ мөн тухайн их дээд сургуулийн статусаас хамаарахгүй тэтгэлэг авах ёстой оюутанд ль тэтгэлэгийг олгох үүрэгтэй.

Мэдээллийн удирдлагын сайн системгүйгээр, Засгийн газрын тогтоолуудын дагуу батлагдсан хөтөлбөрүүдийн зорилтууд хэрэгжих баталгаа үгүй юм. Ийм төрлийн системгүй оюутны мэдээллийн сангийн мэдээллийг засварлах, сул талуудыг арилгах боломжгүй.

3.1.2 Мэдээллийн сан, үндсэн судалгаа & дагалдах судалгаа Дээр дурдсан бодлогууд, механизмын үр ашиг, хэрэгжилтэд үнэлгээ хийхэд, тэр дундаа нотолгоонд суурилж үнэлгээ хийх нь нилээд бэрхшээлтэй асуудал ба найдвартай, хангалттай мэдээлэл байхгүй, суурь мэдээлэл олж авах зорилгоор мэдээллийн санд нэвтрэх боломжгүй мөн оюутнуудын өргөдөл боловруулах төвлөрсөн мэдээллийн цэгүүдээс мэдээлэл олж авах боломжгүй байгаа нөхцөлд энэ нь бүр их бэрхшээлтэй. Иймд төвлөрсөн мэдээллийн сан нь мэдээллийн хэмжээ ба хамрах цар хүрээний хувьд мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийхэд найдвартай, харьцуулж болохуйц мэдээллээр хангах үндсэн зорилготой:

(i) Өргөдөл гаргаж буй оюутны бүлэг олон төрөл; эдгээр бүлгүүд нь өөр өөр бүс нутгаас хамрагдана, орлогын түвшин болон хэрэгцээ нь ялгаатай;

(ii) Өргөдөл гаргасан оюутны бүлэг тэтгэлэгт амжилттай хамрагдсан;


(iii) Өргөдөл гаргасан оюутны бүлэг тэтгэлэгт амжилттай хамрагдаж чадаагүй. Мэдээллийн хүртээмжтэй байдал, чанар, мэдээлэл цуглуулах ажлууд нь ихэвчлэн “цэвэр” үйл ажиллагааны асуудалд ордог бөгөөд ихэвчлэн техникийн түвшинд хэлэлцэх асуудал мэт ойлгогддог боловч эдгээр асуудлууд нь маш чухал болохыг мартаж болохгүй. Сайн мэдээлэл нь шийдвэр боловсруулах, мэдээлэлд суурилсан шийдвэрийн бат бэх суурь бий болгоход нэн чухал бөгөөд бодлого, механизмын хэрэгжилтэнд мэдээлэлд үндэслэсэн үнэлгээ өгөх боломжийг бүрдүүлэхээс гадна тогтолцооны нөлөөлийн үнэлгээ хийх явцыг хялбарчилана. Чанартай мэдээлэл оруулж, түүнийг боловсруулах мөн чанартай мэдээлэл гаргах мэдээллийн сан байгуулахад мэдээллийн чанар болон магадлалыг сайтар шалгах, судлах боломжтой хоёр хувилбар байна.

− Эхний хувилбар нь мэдээллийн дэд сангуудас өргөдөл хүлээж авдаг цэгүүд рүү (дэд

боловсролын өргөдөл хүлээн авдаг цэг) илгээсэн анхдагч мэдээллийг автоматаар татаж авдаг төв мэдээлийн сан байгуулах.

− Хоёр дах хувилбар нь баталсан дүрэм журам, загвар, тогтоолуудын дагуу төв байгууллагаад тогтмол танилцуулах ёстой тайлангуудаас автомат эсвэл механик аргаар боловсруулсан мэдээллийг (анхдагч мэдээлэл биш) татаж авдаг төв мэдэллийн сан байгуулах.

Эхний хувилбар нь бүх үндэстэнийг хамарсан мэдээллийн сангийн төв хэсгийг орон нутгийн салбаруудтай холбосон, дэд бүтцийн найдвартай тулгууртай, бүх дэд хэсгүүд дээ шаардлагаа хангасан тоног төхөөрөмж ашигладаг мэдээлэл технологийн суурь бааз байгуулана.

• Хоёр хувилбарын аль алинд нь, мэдээллийн албан ёсны тодорхойлолтыг гаргах шаардлагатай ба энэхүү мэдээллийн тодорхойлолт нь үйл явцад оролцогч талуудад ойлгомжтой, ашиглах боломжтой байх шаардлагатай (төв болон орон нутгийн салбаруудад).

• Хоёр хувилбарын аль алинд нь, төв удирдлагын хэсэг мэдээллийн үйлчилгээний

цэгүүд дэх мэдээлэлд аудит хийх эсвэл аудит хийлгэхээр эрх бүхий байгууллагаа томилох эрх мэдэлтэй байх ёстой ба энэ нь үйл явц баталсан журам, заавар, шалгуурын дагуу хийгдсэн эсэхийг шалгах зорилготой.

Дээрх систем нь мэдээлэл цуглуулах, мэдээллийн удирдлагын сан бүрдүүлэх үндсэн ажлуудаас гадна оюутны мэдээлэлд үндсэн судалгаа, дагалдах судалгааг 2 жил тутамд нэг удаа хийх шаардлагатай. Зорилго нь сайн томьёолж чадсан мэдээллийн баз байгуулах эхлэл буюу суурь бий болгох.


Ийм төрлийн үндсэн судалгаа болон дагалдах судалгаа нь үнэлгээ өгч буй хүмүүсд шалгаруулалтад тэнцсэн ба тэнцээгүй өргөдөл гаргагч оюутнуудын талаар мэдээлэл өгөхөөс гадна шалгуур хангасан хэдий ч янз бүрийн шалтгааны улмаас өргөдөл өгч чадаагүй оюутнуудын талаарх мэдээллийг өгнө. (хөдөө орон нутгийн ядуу, бага орлоготой оюутнууд мэдээлэл авч чаддагүй оюутнуудад энэ талаар мэдээлэл түгээх компанит ажлуудыг зохион байгуулах шаардлагатай). Түүнчлэн ийм төрлийн үндсэн ба дагалдах судалгаанууд нь системд болон системийн гадуур бүртгэлтэй зорилтот оюутны бүлгийн хэтийн төлөвийн хувьд судалгаа явууласны нөлөө ба үр ашгийг тодорхойлох ялангуяа дээрх судалгаанууд нь сэтгэл ханамжийн асуултуудыг оруулж загварчлагдсан тохиолдолд бүр ч илүү тустай байна.

Дагалдах судалгаанууд зөвхөн дэд ба дунд боловсролын оюутан хүн амын төрөл бүрийн төлөөллийн өөрчлөлтүүдийг харуулах төдийгүй төрөл бүрийн зорилтот бүлгүүдийн дэд боловсролын үр ашгийг харуулах зорилгоор загварчлагдсан тохиолдолд ихээхэн ач холбогдолтой байна.

3.1.3 Дэд боловсролын байгууллага болох их, дээд сургуульд сурч байгаа оюутнуудын хөгжин дэвших ил тод байдлыг сайжруулж, мэдлэгээ бэхжүүлэхэд зориулсан санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх Сургалтын төрийн сан ба БСШУЯ хороондын харилцааг эргэн харж, тодруулах.

Эдгээр гурван оролцогч талууд оюутнуудад зориулсан хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэнэ. БСШУЯ нь үндсэндээ оюутны жилд авах тэтгэлэг ба зээлийн хэмжээг тодорхойлох асуудлыг хариуцана. Ерөнхий боловсролын сургууль төгсөх шалгалт өгсөний дараа, БСШУЯ албан ёсоор оюутнуудын дээд оноог тэмдэглэж, оюутнууд өөрсдийн санхүүгийн боломжоос шалтгаалан Сургалтын төрийн сан хөтөлбөрийн хүрээнд олгодог санхүүгийн дэмжлэг авахыг хүсэж байгаа бол өргөдөл гаргаж болно. Боловсролын сургалтын сангийн Larocque ба Yee дагуу ерөнхий боловсролын сургууль төгсөгч нийт сурагчидын тэргүүний 10% нь төгсөлтийн шалгалтын дүнд суурилсан ийм мэдэгдлийг хүлээн авна. Энэхүү албан ёсны мэдэгдлийг хүлээн авсан оюутнууд л зөвхөн зээл эсвэл тэтгэлэг авах хүсэлт гаргаж болно. Сургалтын төрийн сан их сургуулиуд оюутнуудын хүсэлтийг хүлээн авч, нягтлаж шалгасны дараа нэгтгэн дүгнээд, тэтгэлэгт хамрагдах оюутнуудтай хийх нотариатаар гэрчлүүлсэн гэрээг батална. СТС жилийн төсвийг удирдаж, хуваарилалтын асуудалд гол үүрэг гүйцэтгэх ба дэд боловсролын байгууллагуудыг тэтгэлэгт хамруулна.

Хөтөлбөрийн төвлөрсөн бус удирдлага зарим хэмжих үзүүлэлтийг хангасан байх хэдий ч мөн одоогийн үр ашиггүй систем, явцын байдлаар тодорхойлогдох үндсэн сул талууд ч байна. Хөтөлбөрийн удирдлагыг шинэчлэх боломжтой ба төвлөрсөн бус удирдлагын эерэг хандлагуудыг хадгалан үлдэх боломжтой юм.

Гол сул тал нь БСШУЯ болон Сургалтын төрийн сангийн хооронд дахь зааг хязгаар тодорхой бус байдагт оршино. БСШУЯ нь СТС-ын Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн


гишүүдийн дийлэнх хувиас бүрддэг тул стратегийн чиглэлд төдийгүй оюутнуудад дэмжлэг үзүүлэх хөтөлбөрийн гол шийдвэр гаргах асуудалд нөлөө үзүүлж байна. БСШУЯ бодлого тодорхойлох түвшинд төдийгүй үйл ажиллагааг хариуцан явуулах түвшинд хоёуланд нь идэвхитэй оролцдог. БСШУЯ ба Сургалтын төрийн сангийн үйл ажиллагааны цар хүрээг илүү тодорхой болгож БСШУЯ-д бодлогын чанартай гол үүргийг хэвээр үлдээж харин Сургалтын төрийн санд үйл ажиллагааг хариуцан ажиллах үүргийг хүлээлгэнэ. Үүнээс гадна СТС-н Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн бүрэлдэхүүн хэсгийг илүү төрөлжүүлж, төрийн албан хаагчийн оролцоог багасгаж, иргэдийн нийгэмлэгийн оролцоог болон ажил хэрэгч хүрээний оролцоог илүү өргөжүүлэх хэрэгтэй. Хэрэв СТС төрийн сангийн удирдлагыг хариуцан ажиллах шаардлагатай бол асуудлыг шуурхай шийдвэрлэх тал дээр илүү бие даасан байх нөхцлийг хангаж, хяналтыг сайжруулах хэрэгтэй.

Хоёр дахь үндсэн сул тал нь их сургуулиудад хэрэгжих ёстой захиалга өгөх болон ажлын явцын стандарт хэлбэр байхгүй явдал юм. Ийм байдал захиалга боловсруулах ажилд субъектив эргэцүүллийн чанартай арга замыг нээлттэй болгож өгдөг. Larocque ба Yee тайландаа хүсэлт гаргагчидын өргөдөл гараар бичсэн байдаг тул гаргацгүй, мэдээлэл дутуу шалтгаанаар хасагдсан хүсэлт өндөр хувьтай байгаа гэдгийг дурдсан. Бид мөн нийт хүсэлт гаргагчдын дотор хэд нь Сургалтын төрийн сангаас санхүүгийн дэмжлэг авч байгаа болохыг тодорхойлох боломжгүй байна, их сургуулиудад боловсруулалт хийдэг учир бидэнд СТС захирлын хэлсэнчлэн энэ мэдээлэлд түүний байгууллага нэвтрэх боломжгүй байдаг.

Боловсролын сургалтын сан, Larocque ба Yee хүсэлт гаргагчидын 60% хувь нь санхүүгийн дэмжлэг авч чадаагүй. Эдгээр хүсэлт гаргагчидын өргөдөлд татгалзсан хариуг шударга гаргасан эсэхийг систем яаж мэддэг вэ? Өнөөдрийн байдлаар СТС үүнд хариуцлага хүлээх боломжгүй. Үндэсний байгууллагын хувьд СТС суралцах боломжтой боловч санхүүгийн боломжгүй ядуу оюутнуудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлдэг байгууллага мэт харагддаг боловч хүсэлт гаргах явцад шууд хяналт байхгүй тул оюутнуудад санхүүгийн дэмжлэх үзүүлэх хөтөлбөрийн үндсэн зорилтыг хангаж чадахгүй байна.

Ажиллагааны өнөөгийн нөхцөл байдалд СТС тодорхой их сургуулийн гаргасан хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээх боловч нийт хүсэлт гаргагчидыг харж чадахгүй. Тэд зөвхөн их сургуульд элсэн орсон оюутны тухай мэдээлэл өгдөг бөгөөд стандарт өргөдөлийн маягт байхгүй, стандарт тогтсон журам байхгүй байна, тэд СТС-ээс олгох шударга, хувь тэнцүү санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд шаардлагатай мэдлэггүй мөртлөө шийдвэр гаргаж байна.

СТС хувьд тэгш хамруулах асуудалд илүү сайн хяналт тавих зорилгоор стандарт маягт, нэгдсэн журамыг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Их сургуулиудад өнөөдрийг хүртэл хүсэлтийг хүлээн авч СТС-д тодорхойлж болох ч тэтгэлэг авах эрх, ангилалтай холбоотой эцсийн шийдвэр гаргах, зээл, тэтгэмж олгох асуудлыг СТС хариуцан ажиллах ёстой.

СТС байгууллагын өгөгдлийн сангийн үндсэн хэсэг нь стандарт маягт байна гэдэг нь тодорхой, мөн түүнчлэн хөтөлбөрийн удирдлагатай холбоотой албан ёсны статистик мэдээ СТС байгууллагын үндсэн хариуцлага байх нь тодорхой.


3.1.4 Ажиллагааны удирдамжийг хялбар, энгийн бөгөөд бүрэн болгох

Ажиллагааны удирдамж одоо хэрэгжүүлж байгаа ажиллагааны сул талыг тусгана, энэ нь бүрэн бус бөгөөд зарим газарт шаардлага хангахгүй байна. Жишээ нь, ажиллагаатай холбоотой байх ёстой зарим чухал элементүүд байхгүй байна.

Анхаарлын төвд ядуу боловч суралцах боломжтой оюутнууд байдаг учир нь засгийн газраас гаргасан шийдвэрийн дагуу хөтөлбөрийн цар хүрээг өөрчилж, шинэ шийдвэр гарах тутамд тодорхой журам оруулдаг. Гэвч ингэх шаардлагагүй, яагаад гэвэл үйл ажиллагааны үндсэн хэсэгт ордог хөтөлбөрийн удирдлагын оролцоо засгийн газраас гаргах шийдвэртэй ижил байна. Ашиглалтын удирдамжийн бүрэн бүтэн байдлыг хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хялбарчлах, энгийн болгох байдлаар хангах ёстой.

Техникийн Туслалцааны төслийн баг, Боловсролын сургалтын сан Larocque ба Yee адил үндсэн гурван өөрчлөлтүүдийг шуурхай хийхийг зөвлөж байна, үүнд:

• Сургалтын төрийн сан бие даасан байх, БСШУЯ ба ДББ-аас хараат бус санхүүжүүлэгч агентлаг байх ёстой;

• СТС өөрийн санхүүжилтийг Сангийн Яамнаас шууд авч, Сангийн яаманд тайлагнадаг байх;

• Их сургууль биш харин СТС тэтгэлэг, зээл олгох зорилгоор гэрээ хэлцэл хийдэг агентлаг байх ёстой .

Гэхдээ хэтийн төлөвд эдгээр заавар зөвлөмжүүд бодлогын тайлбар, хувилбарыг тодорхой болгосон нөхцөлд аяндаа бүрэлдэн тогтож, удирдлагын схемд байгаа сул талыг шийдвэрлэхийн тулд үйл ажиллагааны бүрэлдэхүүн хэсгийг шинэчлэхийг бид санал болгож байна.

Бид одоо эргээд Ажлын Даалгаварын хэсэгт эргэн очиж дараахи хэсэгт хамтран бодлого боловсруулна.

3.2 Бодлогын хувилбарууд

3.2.1 Ядуу эмзэг бүлэгт их сургуульд суралцах боломжийг сайжруулах удирдамж

Larocque ба Yee үнэлгээ тэтгэлэг авагчидын ойролцоогоор 54% нь ядуу биш гэж тогтоосныг бид тэмдэглэсэн. Энэ хугацаанд хөтөлбөр урсгалаар хөвөх байдлаар явж ирэснийг бид хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй, энэхүү хөтөлбөрийн үүсэн бий болсон байдалд сонирхогч талууд хөтөлбөрийн анхны зорилгод эргүүлэн оруулах оролдлого хийгээгүй гэж бид үзэж байна: суралцах боломжтой боловч санхүүгийн боломжгүй оюутнуудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх зорилтыг баримтлах явдал юм.

Хэрэв хөтөлбөр анхны чиг зүгт эргэн орвол тодорхой амжилтанд хүрч чадна гэдэгт бид итгэж байна. Бид энэхүү үндсэн зорилгоос эхлэн хувилбаруудыг боловсруулж эхлэх


бөгөөд юуны түрүүнд ядуурал, хот ба хөдөөгийн асуудал, тэгээд эцэст нь суралцах чадвартай боловч санхүүгийн боломжгүй оюутнуудын тухай асуудлыг боловсруулах болно. 3.2.1.1 Ядуурал Монгол улсад явуулсан олон удаагийн асуулга, судалгаа, зөвлөхүүдийн өгсөн заавар зөвлөмжүүдээс харахад ядууралд өртсөн хүн амын таван бүлэгийг тодорхойлж болно, үүнд:

• Олон хүүхэдтэй, өрх толгойлсон ганц бие эцэг, эх • 100 толгой малаас цөөн тооны малтай өрх households (өрхийн аж ахуйн хэмжээ ба

бүтцээс хамаарна) • Ажилгүйдэл • Суурь боловсрол эзэмшэгүй, болвсрол эзэмшээгүй иргэд • Хүн амын тодорхой хэсгийг эзэлдэг эмзэг нэн ядуу бүлэг (өндөр настан, хөгжлийн

бэрхшээлтэй иргэд, тэнэмэл болон өнчин хүүхдүүд)

Монгол улсын Үндэсний Статикийн Газраас жил бүр эрхлэн гаргадаг 2009 оны Статистикийн эмхэтгэлээс авсан өгөгдөл мэдээллээр ядуурлын түвшин өндөр байна. Жил тутамд 11232 өрх, улиралд 2808 өрхийг Үндэсний Статикийн Газраас сонгон авч нийт өрхийн судалгааг хийдэг. Амжиргааны наад захын хэрэглээнд үндэслэн амжиргааны доод түвшинг тодорхойлохдоо хүнсний хэрэглээ, өдөр тутмын хэрэгцээг хангахуйц үндсэн шаардлага хангах эсэхийг тооцоолж гаргасан.

Хүснэгт 13: Өрхийн сарын орлого, хот ба хөдөөд өнөөдрийн үнээр

Нийт орлого

Үндэсний дундаж Хот Хөдөө 2006 2007 2008 2009 2006 2007 2008 2009 2006 2007 2008 2009

Төгрөгөөр 206.179 283681 363594 402525 181165 269472 406667 454854 207588 254090 305216 331600

2006 онд нийт орлого улсын хэмжээнд дунджаар 206,179 төг байсан дүн сард 178.00 ам.доллартай тэнцэх буюу 402525 төгрөг эсвэл 2009 онд сард 347.00ам.доллар байна. Сүүлийн 4-5 жилд дундаж орлогын хэмжээ 95% хувиар нэмэгдсэн байна. 2009 онд хөдөө орон нутагт сарын дундаж орлого хот суурин газрын сарын дундаж орлогын 73% эзэлж байна. Хүн амын ядуу эмзэг бүлэг хөдөө орон нутагт хот суурин газрынхаас өндөр хувьтай байна.

Ядуу хүн амын тоон индекс нийт хүн амын ядуу эмзэг бүлэг эсвэл хэрэглээ нь амжиргааны доод түвшнээс доогуур байгаа хүн амын % тодорхойлно.

Хүснэгт 14: Хүн амд оногдох амжиргааны доод түвшин бүс нутагт сараар, төгрөгөөр


Бүс 2006 2007 2008 2009 Баруун 37000 54700 70700 96100 Зүүн 34800 51800 65600 86300 Төв 39000 56700 73100 91200 Хангай 38300 54600 70600 90600 Нийслэл Улаанбаатар

42800 60100 73300 101100

2009 онд хот, хөдөөгийн ялгааг 10,000 ба 15,000 төгрөг буюу сард 8 – 10 ам.доллар гэж тодорхойлсон. 100 000 төгрөг 86.20 ам.доллартай тэнцэнэ гэдгийг тэмдэглэх хэрэгтэй. 2009 онд Монголд ядуу гэсэн ангилалд сарын орлогын хэмжээ оршин суугаа газраас хамааран 86,300 төгрөг (75.00 ам.доллар) - 101,100 төгрөг (87.00 ам.доллар) байсан.

Сургалтын төрийн сангийн захиралтай хийсэн ярилцлагад тэр СТС-аас санхүүгийн дэмжлэгийг ядуу бүлэгт хамрагдах хүмүүст хэрхэн хүргэж болохыг онцлон тэмдэглээд амжиргааны доод түвшний 50% буюу оршин суугаа газраас хамааран өрхийн сарын дундаж орлого 43,150 төгрөг (37.00 ам.доллар) ба 50,000 төгрөг (44.00 ам.доллар) орлоготой байна гэж тодорхойлсон. Иймээс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх оюутны тоонд орох босго үзүүлэлт маш доогуур байна учир нь ядуу оюутны маш цөөн хэсэг нь хамрагдах боломжтой болж байна. Статистикийн эмхэтгэлд тодорхойлсноор нэн ядуу эмзэг бүлэгт хамрагдаж байна.

3.2.1.2 Ядуурлыг тодорхойлох үзүүлэлтийн бодлого

Санхүүгийн дэмжлэгт хамрагдах орлогын босго үзүүлэлтийг албан ёсны ядуу бүлэгт тодорхойлдог дүнгээс 25% нэмэгдүүлж болно. Ингэснээр ядуу оюутанд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх илүү сайн боломжийг бий болгох юм. Манай тайлангийн сүүлийн хэсэгт санхүүгийн дэмжлэгт хамрагдаж болох эрхийг оюутанд олгох хүчин зүйлсийн олон үзүүлэлтийг жигнэж тодорхойлох томъёог зөвлөж байна.

3.2.1.3 Хот ба хөдөөгийн ялгаа

Дэлхийн банкны 2009 оны тайланд тодорхойлсноор нийт хүн амын 85.6% нь хотод 18 нас ба түүнээс дээш насны хүмүүс байгаа бөгөөд дээд боловсрол эзэмших насанд байна. Эсрэгээр хөдөө орон нутагт дөнгөж 14.4% байна. Энэ үзүүлэлт хөдөө нутагт эрс буурч 4.4% болсон бол Монголын дорнод хэсэгт 4.8% байна. Тийм хэдий ч мөн энэ эх үүсвэрээс авсан баримтаар өнөөдөр хотод 70% их сургуульд элсэн суралцаж байгаа бол хөдөө орон нутгаас элсэн суралцагчидын тоо 30% байна. Зөвхөн 12% Улаанбаатар хот бус харин аймаг, сумын төвөөс ирсэн оюутнууд эзэлж байна. Хот, хөдөөд ядуурал болон суралцах боломжтой гэсэн ойлголтууд харилцан бие биеэ үгүйсгэх утгатай болохыг тэмдэглэх нь зүйтэй. Хот, хөдөөд санхүүгийн дэмжлэг хэрэгтэй оюутан, суралцах чадвартай оюутнууд байна. Хөдөө орон нутгаас ирсэн оюутан ядуу байх, хотын дүүргээс сурч байгаа оюутан ядуу байх хооронд их ялгаа бий. Гэхдээ хөтөлбөрийн зорилго бол хот, хөдөөнөөс ирсэн оюутнуудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх


асуудлыг тэнцүү хувьтай шийдэх явдал бөгөөд нөгөө талаас бид хотын ядуу оюутан сурлагын илүү өндөр амжилт үзүүлж чадна гэж таамаглаж байна. Ийм таамаглал хийх үндэслэлийг бүрэн дунд боловсрол эзэмшүүлэх сургалтын системын чанарын ялгаатай холбон үзэж байна.

Иймээс бид санхүүгийн дэмжлэг авч байгаа оюутнуудын тоонд хөдөө орон нутгийн ядуу оюутанг хамруулж чадаагүй болохыг мэдээ баримт харуулж байгааг дүгнэв.

3.2.1.4 Хот, хөдөөгийн ялгааг харьцуулах: хот, хөдөөгийн тэтгэлэг шаардлагатай байгаа оюутнуудад ядуурлын хүчин зүйлийн утга илүү өндөр байна. Энд тодорхойлогч гол үзүүлэлт бол юуны түрүүнд ядуурлын түвшин байна, хөдөө орон нутагт санхүүжилт авах шаардлагатай оюутны дийлэнх хувь нь ядуурлын хүчин зүйлийн жинг нэмэгдүүлэх эсвэл сургалтын гүйцэтгэлийн үзүүлэлтэнд бүтээмжийн түвшинг буруулж байгаатай холбоотой.

3.2.1.5 Суралцах боломжтой Суралцах боломжтой гэсэн үндэслэлээр сурах эрхийг тодорхойлох олон хэрэгслийг ашиглаж болно, үүний үр дүнд хөтөлбөрийн янз бүрийн ангилалыг тодорхойлдог. Юуны өмнө олимпиад тэмцээнд мэргэшсэн гэсэн ойлголт байдаг. Хоёрдугаарт, Олимпиадад ялсан оюутан ядуурлын түвшин, хот ба хөдөөнөөс ирсэн эсэх, эсвэл дунд сургуулийн төгсөлтийн шалтгалтын дүнгээс үл хамааран тэтгэлэг авах эрхтэй болно.

Энэ үзүүлэлтийг сурлагын амжилтын гол үзүүлэлт гэж үздэг. Мөн чанартаа олимпиадад түрүүлсэн болон шалгалтанд өндөр оноо авсан хоёрын хооронд харилцан холбоо байхгүй. Шалгалтанд өндөр оноо авсан болон олимпиадад түрүүлж байсан бол тэтгэлэгээр суралцах ба онц сурлагатай оюутан хооронд тэтгэлэг олгох хуваарилалт жигд байх болно.

3.2.1.6 Сургалттай холбоотой бодлого Дээд боловсрол эзэмших нь оюутнаас өдөөлт сайн, өндөр оноо авсан сурлагын амжилт үзүүлэхийг шаардана. Дээд боловсрол олгох боловсролын байгууллага нийтэд хүртээмжтэй байх байгууллага биш. Хэдийгээр энэ нь сайшаалтай ч нийгмийн байдал, орлогын хэмжээнээс шалтгаалж ялгаварлан гадуурхах үзлийн үндэс болдог. Оюутанг сонгон шалгаруулах эхний шатанд энэ чухал ач холбогдолтой байна. Иймээс онц дүнтэй суралцах үзүүлэлт ба нийгэм-эдийн засгийн үзүүлэлт хооронд тэнцвэрт байдлыг хадгалах ёстой. Иймээс сурлагын амжилт нийгэм-эдийн засгийн үзүүлэлтээс илүү хүнд жинтэй байх ёстой. 3.3 Дээд боловсрол олгох тэтгэлэгт хөтөлбөрийн зорилтот механизмыг сайжруулах


Хөтөлбөрийн ерөнхий зорилго нь суралцах санхүүгийн боломжгүйн учраас дээд боловсрол эзэмшиж чадахгүй байгаа суралцах чадвартай Монголын оюутнуудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэхэд оршино.

Нийгэм эдийн засгийн тэгш бус байдал хот суурин газрын ядуу, орлого багатай гэр бүлээс ДББ-д суралцах оюутны тоо бага, ялангуяа хөдөө орон нутгаас ядуу өрхийн хүүхэд их, дээд суругульд элсэн орох боломж харьцангуй бага байна гэж 2009 оны 6 дугаар сард НҮБ-ын Зөвлөхийн Дэлхийн Банкинд ирүүлдсэн тайланд тодорхойлсон байна: «Дэлхийн Банкнаас гаргасан ядуу биш, ядуу өрхийн харьцааг тодорхойлсон дүгнэлтээс харахад эхний бүлэгт хамрагдах өрхөөс 90.3%, харин сүүлийн бүлэгт хамрагдах оюутны ердөө 9.7% нь дээд боловсрол эзэмшсэн байна». Мөн тайланд тэмдэглэснээр: «Дэлхийн банкны мэдээ баримтаар хүн амын 18 нас хүрсэн ба түүнээс дээш дээд боловсрол эзэмших насны хүмүүсийн тоо хотод 85,6% байна. Энэ нь хөдөө орон нутгаас дөнгөж 14,4% эзэлж байгааг харуулж байна. Энэ үзүүлэлт хөдөө орон нутагт 4.4%, Монголын дорнод бүсэд 4.8% хүртэл эрс буурсан байгаа явдал анхаарал татаж байна. Дэлхийн Банкны баримталж байгаа 2010 оны бодлогод тэмдэглэснээр санхүүжилт зорилтот бүлэг болох ядуу, эмзэг хэсэгт хүрч очихгүй байна. Санхүүжилт авч байгаа оюутнуудын зөвхөн 39 хувь нь ядуу, өмч хөрөнгөгүй статуст хамрагдаж байхад 40 хувь нь төрийн албан хаагчидын хүүхдүүд дээд боловсрол эзэмших төлбөрөө даалгаж байна.

Монголын оюутан сурагчид санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх ерөнхий зорилгын схем тодорхой, өмнөх судалгааны мэдээ баримтаас харахад зорилтод бүлэг болох ядуу ангилалд хамрагдах оюутнуудын тоонд төрийн албан хаагчидын хүүхдүүд мөн орж байна. Сангийн анхдагч үндсэн зорилтонд зохих ёсоор анхаарал хандуулаагүй явдал уг хөтөлбөрийн сонгох эрхийн үзүүлэлтийг бага орлоготой өрхөд чиглүүлсэн. Хөтөлбөр бага орлогод чиглэж байна. Олон жилийн туршид тавигдсан мэргэжлийн шаардлага хэтэрхий нарийн төвөгтэй болосныг анхаарал тавиагүй гэсэн байдлаар тайлбарлана.

Тэгш эрхтэй хүртээх байдлыг сайжруулахын тулд бид үндсэн бодлогын хэд хэдэн хувилбарыг боловсруулав. Бодлогын эдгээр хувилбарууд өмнө нь танилцуулж байсан шуурхай ажиллагаанаас хамаарна гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй. Хэрэв СТС сонголт хийх, шийдвэр гаргах явцад илүү чухал, төвийн байр суурь эзэлбэл СТС үндэстэн дамнасан шударга хуваарилалтыг хүртэх асуудлыг хялбар болгох төвийн өгөгдлийн санг хөгжүүлнэ, ДББ боловсруулалт хийхгүй, хэрэв тэтгэлэгт хамрагдах хүсэлт гаргасан шаардлага хангасан, өөрөөр хэлбэл санхүүжилтийн дэмжлэг авах шаардлагатай, суралцах илүү боломжтой оролцогч нарт гол анхаарал хандуулахгүй бол үүнийг хийхэд маш хүндрэлтэй байх болно. 3.3.1 Бодлогын хувилбар 1: Дэмжлэг авах шаардлагатай, суралцах хүсэлтэй оюутнууд гэх анхдагч хоёр үзүүлэлтэнд хөтөлбөрийг шинэчлэн чиглүүлэх


Шинэчлэн чиглүүлэх явдал хөтөлбөрийн удирдлагыг илүү хялбар болгох давуу талтай, ингэснээр түвэгтэй байдлыг багасгаж, ил тод, хүртээмжтэй болгох сайн талтай бөгөөд санхүүгийн дэмжлэг хүссэн оюутнуудад эрх тэгш хүртээмжтэй болгох үндсэн үүргийг сэргээх юм. Зарим хүмүүс төрийн албан хаагчидын хүүхдүүд энэхүү схемээс хасагдана гэж бодож байна. Төрийн албан хаагчидын хүүхдүүд энэхүү хөтөлбөрийн үндсэн шалгуур үзүүлэлтийг хангаж байвал тус хөтөлбөрөөс цаашид ч ашиг олох болно гэж бид бодож байна, энэ нь тэдний сурлагын амжилт, идэвхи оролцоо эсвэл орлогын хэмжээ бага байдалд үндэслэх болно.

Иймээс бусад хүсэлт гаргагчидтай адил харьцангуй шударга зарчмыг баримтлах юм. Тэд хүн амын дунд ялгаварлан тусад нь ангилах бүлэгт хамаардаг үндэслэлээр хөтөлбөрөөс хасагдахгүй. Төрийн албан хаагчидын хүүхдийн хувьд илүү доод шатны цалин хөлс авдаг төрийн албан хаагчид бага орлоготой өрх гэсэн үзүүлэлтээр хамрагдах боловч илүү өндөр албан туушалтай төрийн албан хаагчид босго орлогын хэмжээнээс өндөр орлоготой бол энэ тэтгэлэгт хөтөлбөрт хүсэлт гаргах эрхгүй болно. Төрийн албан хаагчидын хүүхдүүд энэ шалгуур үзүүлэлтийг хангаж байвал өмнө байсантай адил ядуу бүлэгт хамаарахгүй, эсвэл муу сурлагатай бол санхүүгийн дэмжлэг авах эрхгүй байх болно.

3.3.2 Санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх схемын дагуу оролцоог тэгш эрхтэй болгохын төлөө зорилтод бүлэгт хүрэх үзүүлэлтийг сайжруулах томъёо Энэхүү томъёо зорилтод бүлэгийн оролцогч нарын тоог хөтөлбөрийн төсвийн хязгаарлалтын хэмжээнд боломжийн хирээр нэмэгдүүлэх, хөтөлбөрөөс хамгийн дээд хэмжээнд ашиг тусыг олж, эргээд үндэсний нийгэм-эдийн засгийн салбарт хөрөнгө оруулалтыг сайжруулахад туслах ёстой. Зорилтыг үнэхээр сайжруулахын тулд энэхүү томъёонд илүү хэрэгжих боломжтой, эдийн засгийн үр ашигтай үзүүлэлтийг оруулж, хооронд нь харьцуулалт хийх илүү оновчтой, оноо тоололтын тэнцвэртэй, шударга системыг бий болгоно.

Ийм томъёог хэрэгжүүлэхийн тулд СТС оноо тоолох хамгийн оновчтой, тэнцвэржүүлсэн, шударга үнэлгээний системыг тодорхойлох зорилгоор (амьдрах чадвартай, эдийн засгийн үр ашигтай) гүнзгий судалгаа хийж, үндэсний стратеги, бодлогыг хамгийн сайн тайлбарлах, төрөл бүрийн хувьсах утгыг (шалгуур үзүүлэлт ба харьцуулсан үзүүлэлт) энэхүү системд тодорхойлно. Мөн чанартаа энэ нь ядуурлын болон сурах чадамжийн үнэлгээг хамгийн оновчтой тодорхойлж, ерөнхий үнэлгээнд хэрхэн тохирч байгааг тогтоох нь эрх тэгш хүртээмж, төсөвт оруулах үндэсний хөрөнгө оруулалтын хэмжээг хөтөлбөрт зориулсан санхүүжилтээс хамааран дээд түвшинд хүргэх хамгийн тохиромжтой томъёо юм.

Дүрслэн харуулах зорилгоор таамаг томъёог авч үзье, энд 3 элементээс бүрдсэн сонгох эрхийн онооны дүнг оруулсан: ядуурал, сурлагын гүйцэтгэл ба төрийн давуу эрх. Өнөөдөр амьдрах чадвартай, эдийн засгийн үр ашигтай гүнзгий судалгааны ажил хийгдээгүй байна. Ядуурал 40%, сурлагын дүн 50%, харин төрийн давуу эрх 10% байна.


Ядуурлын хэмжээг тодорхойлох зорилгоор хийсэн судалгааны дүнгээс харахад ядуурлын хэмжээ дараахи байдалтай харагдах болно (таамаг зурагт):

• Хэрэв тухайн оюутны өрхийн орлогын хэмжээ ядуурлын хэмжээнээс тухайлбал 25%-аар их байвал ядуурлын 40 онооноос 20 оноотой гэж үнэлэгдэнэ.

• Тухайн оюутны өрхийн орлого ядуурлын шугаманд 40 онооноос 30 оноо байна.

• Оюутны өрхийн орлогын хэмжээ ядуурлын түвшнээс 25% доогуур байвал ядуурлын 40 онооноос 35 оноо байна.

• Оюутны өрхийн орлого ядуурлын шугамаас 50% байвал, ядуурлын 40 онооноос 40 оноо байна.

Иймээс оюутны өрхийн орлогод үндэслэн хүсэлт гаргагчидын асуудлыг шударга авч үзэх нөхцөл бүрдэж байна. Бага орлоготой өрхөд хамаарах оролцогчид ядуурлын түвшнээс 25% дээш орлоготой бол санхүүгийн дэмжлэгийг бага хувиар хүртэх ба түүнээс дээш орлоготой бол санхүүгийн дэмжлэгт хамрагдах боломжгүй байна (үүнд урьдчилан тодорхойлсон, тэтгэлэг авах боломжтой цуглуулсан нийт онооны таслагдах шугамаас дээш дүн гарсан тохиолдолд сурлагын дүн өндөр байсан ч хамрагдах боломжгүй байна). Ядуурлыг түвшинг тодорхойлох шугамын цаана (эсвэл ядуурлын шалгуур үзүүлэлтээр сонгох бусад ямар нэг үзүүлэлт), өрхийн орлого тодорхойлох нотлох баримт (эсвэл албан ёсоор баталгаажуулах ямар нэг мэдээллийн эх үүсвэр), ядуурлын шалгуур үзүүлэлтээс дээш ба доош гарсан дүн (+25%, + / -0% -25% ба -50% таамаг дүрслэлд тодорхойлох), мөн түүнчлэн өгөх үнэлгээ тус бүрт (20/40, 30/40, 35/40, ба 40/40 энэхүү таамаг дүрслэл зурагт), үүнээс гадна таслах шугам (ядуурлын түвшнээс 25% дээш байх) дүнг үнэлгээ хийх явцад нарийн судалж, сайтар дүгнэх хэрэгтэй (амьдрах чадамж ба эдийн засгийн үр ашигтай байх) гэдгийг тэмдэглэх нь зүйтэй.

Энэхүү таамаг шугамын дагуу сурлагын амжилтын дүгнэх нь хийсэн судалгааны үр дүнд Олимпиаданд ялсан хүүхдийн авсан оноо 750-800 хооронд байх ёстой бол ДСТШалгалтын дүнгээр тогтоох дээд оноо 50 байх ёстойг нотолж байна. Тэгвэл суралцах чадамжийг тодорхойлох дүн 30 оноо хүртэл байвал ДСТШалгалтын дүн 5 оноогоор буурч нийт авах ёстой 50 онооноос бага байна.

• Энэ нь Олимпиадад түрүүлсэн болон шалгалт өгсөн оролцогчдын авсан

ДСТШалгалтын дүн 751-800 оноо байх ёстой гэсэн үг бөгөөд сурах чадамжийг үнэлэх 50 онооны дээд хэмжээ болох 50 оноо авсан байх ёстойг харуулж байна.

• ДСТШалгалтын дүн 701-750 оноо байгаа бол сурах чадамжийн 50 онооноос 45

оноо авсан байх ёстой.



оноо авсан байх ёстой.

• ДСТШалгалтын дүн 601-650 оноо байгаа бол сурах чадамжийн 50 онооноос 35 оноо авсан байх ёстой.


оноо авсан байх ёстой. Иймээс сурах чадамжийг тодорхойлсны үндсэн дээр хүсэлт гаргагч тус бүрт шударга хандах болно. Хоёр дахь шалгалтын дүн 550 онооноос бага байгаа оролцогчид санхүүгийн дэмжлэг авах магадлал багатай байх болно (хэрэв тэд ядуурлын түвшинг заах болон бусад шалгуур үзүүлэлтээр их өндөр оноо авсан бол хуримтлуулсан нийт онооны дүнгээр урьдчилан тодорхойлсон таслагдах шугамын дээр орно).

∗ Энэ нь сурах чадамжийг тодорхойлох босго үзүүлэлт 551 – 800 хооронд эсвэл 69%. байна гэсэн үг. Энэ түвшнээс доош байвал санхүүгийн дэмжлэг авах боломжгүй гэж үзнэ.

∗ Дахин хэлэхэд Олимпиадад түрүүлсэн жагсаалт, ДСТШалгалтын оноо (эсвэл сурлагын амжилт ба сурах чадамжийг тодорхойлох шалгуур үзүүлэлт) цуглуулсан нийт онооны шалгуур үзүүлэлтээс их ба бага тэмдэглэл хийх (ДСТШалгалтын 50 оноо тус бүрт таамаг жишээг дүрслэн харуулсан) тус бүрт авах ёстой оноо (жишээ нь таамаг дүрслэлд 5 онооны алхам байна) түүнчлэн босго оноонд (энэ таамаг дүрслэлд ДСТШалгалтын онооны 551/800 – 69% байна) бүгдийг нэгтгэн нарийвчлан тодорхойлж гүнзгий судалгаа хийх шаардлагатай үед (амьдрах чадвар ба эдийн засгийн үр ашиг) тооцож дүгнэнэ.

Таамаг дүрслэл жишээний дараагийн бүрэлдэхүүн хэсэг бол Засгийн газрын давуу эрх байж болно, энэ нь Засгийн газрын үзэмжээр тодорхой цөөн тооны оролцогч нарт тодорхой хэмжээнд давуу эрх олгох явдал юм.

• Жишээ нь, хөдөө орон нутгаас хүсэлт гаргагчид магадгүй урамшууллын нэмэлт бонус 2 оноог өгч болно, хэрэв Засгийн газрын бодлого хөдөө орон нутгаас элсэн сурагчидыг хөхүүлэн дэмжих зорилго тавин ажиллаж байгаа бол тэдний өрсөлдөх чадварын сул талыг нөхөж дэмжлэг үзүүлэхэд оршино.

• Жендерын тэнцвэргүй байдлаас хамаарч эрэгтэй оюутанд урамшууллын нэмэлт бонус 3 оноо өгнө, хэрэв Засгийн газрын баримталж буй бодлогод жендерийн тэнцвэрт байдлын асуудлыг онцгой нөхцөлд нөхөх зорилго тавин ажиллаж байгаа эрэгтэй оюутанг дэмжих болно.


• Хэрэв оролцогч төрийн албан хаагчийн гэр бүлээс гаралтай бол (өөрөөр хэлбэл төрийн албан хаагчийн хүүхэд бол эсвэл төрийн албан хаагчийн тодорхой бүлэгт хамаардаг бол) урамшууллын нэмэлт 2 оноог нэмж болно, хэрэв засгийн газрын бодлогод төрийн албан хаагчийн тодорхой ангилалд хамаарах оролцогчийг дэмжих зорилт тавин ажиллаж байгаа бол (магадгүй Засгийн газрын үүрэгт даалгаварын хүрээнд эсвэл тэтгэвэр тэтгэмж олгох ажлын нэг хэсэг бол төрийн албан хаагчид дэмжлэг үзүүлэх).

• Сурах чадамжийн хувьд давуу эрх олгосон салбарт тухайлбал инженер, суурь шинжлэх ухаан, технологи, хөдөө аж ахуйн чиглэлээр боловсрол эзэмших оюутнуудад зориулсан Засгийн газрын тэтгэлэг олгох тодорхой хөтөлбөрийн хүрээнд санхүүгийн дэмжлэх үзүүлэх.

Ямар ч тохиолдолд хамгийн оновчтой томъёог ядууралд 40%, сурах чадамжийн хувьд 50%, бусад онцгой тохиолдолд Засгийн газрын давуу эрх, урамшуулал нэмэлт бонус оноо олгох боломжит дээд хэмжээг 10% байхаар тодорхойлов.

∗ Бүрэлдэхүүн хэсэг нэг бүрийн харьцаа эсвэл эзлэх жин (таамаг дүрслэл жишээнд 50%-40%-10% байна), онцгой тохиолдолд “Бусад” бүлэгт дэд-оноо эсвэл бонус оноо тус бүрт (жишээ нь, төрийн албан хаагч зэрэг хүчин зүйлс тус бүрт 1, 2 эсвэл 3 оноо өгнө) таслах шугамын босго оноо (нийт дүнд 70% эсвэл 60%, ядуу эмзэг бүлэгт x% багагүй эсвэл сурах чадамж y% багагүй байна) урьдчилсан судалгаа хийх явцад нарийвчлан судалж, шаардлагатай бол гүнзгийрүүлэн судалж (амьдрах чадвар ба эдийн засгийн үр ашиг) тооцно.

Өмнөх бүлэгт тоймыг хүснэгт 15-аас харах: Хүснэгт 15: СТС хуваарилалт, зээл эсвэл тэтгэлгийн эрх тэгш хүртэмжийн шалгуур үзүүлэлт ба эзлэх жингийн тухай мэдээлэл

Үзүүлэлт Жин Хэмжилт Оноо

Ядуурал 40 Ядуурлын шугам -50% Ядуурлын шугам -25% Ядуурлын шугам Ядуурлын шугам +25% 25%-аас дээш

40 35 30 25 0

Сурах чадамж 50 Олимпиадад түрүүлсэн эсвэл 751-800 дээш 701-750 651-700 601-650 551-600 550 ба доош

50 45 40 35 30


0

Засгийн газрын давуу эрх 10 Төрийн албан хаагчийн хүүхэд Холын нутаг Шинжлэх ухааны мэргэжлийн чиглэлийн давуу эрх

2 3 5

Одоо энэхүү таамаг дүрслэлийн зорилгод нийцүүлэн таамаг томъёог дараах таамаг нөхцөлд дүрсэлж харуулъя:

• Хөдөө орон нутгаас хүсэлт гаргагч эрэгтэй оролцогч, ядуурлын шугамд 25% доогуур үзүүлэлттэй бөгөөд олимпиадад түрүүлсэн, хөдөө аж ахуйн чиглэлээр бүртгүүлсэн. − Түүний ядуурлын хэмжээ 40 онооноос 35 байх ёстой, − Түүний сурах чадамж 50 онооноос 50 байх ёстой, − Тэр зорилтот хөдөө орон нутгаас ирсэн учир урамшууллын бонус 2 оноог нэмж

авна, − Тэр эрэгтэй учраас жендерийн тэнцвэрт байдлыг тэнцвэржүүлэхийн тулд

дахиад 2 нэмэлт оноо авна,

− Тэр давуу эрхийн дагуу хүсэлт гаргасан учир нэмэлт 5 оноо авна.

Ийнхүү тэрээр 94 оноог хуримтлуулах тул магадгүй санхүүгийн дэмжлэх үзүүлэх магадлал

өндөр болно.

Эмэгтэй хотын ядуу бүлэгт хамаардаг, ядуурлын шугамд 50%, ДСТШалгалтыг 725 ба 800

хооронд авсан боловсролын салбарт бүртгүүлсэн.

− Түүний ядуурлын хэмжээ 40 онооноос 40,

− Түүний сурах чадамж 50 онооноос 42, ба

− Тэр боловсролын чиглэлээр бүртгүүлсэн учир урамшууллын нэмэлт бонус 5

оноо авна

Энэ тохиолдолд тэр 87 оноо хуримтлуулж чадах тул санхүүгийн тэтгэлгээр суралцах магадлалтай байна.

• Эмэгтэй оролцогч хотод амьдардаг, төрийн албан хаагчийн хүүхэд, ядуурлын шугамаас 25% дээш байна, ДСТШалгалтын дүнгээр 780 оноо авсан, жендерийн тэнцвэрийг тэнцвэржүүлэх болон давуу эрхийн хөтөлбөрт хамрагдахгүй. − Түүний ядуурлын хэмжээ 40 онооноос 20, − Түүний сурах чадамж 50 онооноос 47 ба


− Тэр төрийн албан хаагчийн хүүхэд учир урамшууллын нэмэлт бонус 2 оноо авна.

Энэ тохиолдолд түүний нийт онооны дүн 100 онооноос 69 байна. Босго онооны шугамаас хамаарж тэр магадгүй санхүүгийн дэмжлэх авах боломжтой.

Эдгээр жишээнүүд яаж энгийн томъёог тэтгэлэгт хамрагдахыг хүсэгчдэд хүртээмжтэй болгож, шударга байх зорилгоор хэрхэн ашиглаж болохыг харууллаа. ∗ Үүнийг таамаг дүрслэлт ашиглах ёстойг тэмдэглэн хэлье.

Үүнээс гадна томъёонд эзлэх хүчин зүйлсийн жин хэмжээг улам боловсронгуй болгох итгэлцүүрийг тодорхойлж, ухаалаг зарцуулах боломжийг (амьдрах чадамж ба эдийн засгийн үр ашиг) судлах шаардлагатай гэдгийг цохон тэмдэглэе.

∗ Ийм техник-эдийн засгийн үндэслэл өгөгдлийн найдвартай үндэс байх ёстой. Ийм өгөгдлийг ашиглан практик суурь судалгаа хийх шаардлагатай байж магад, энэ талаар энэхүү тайлангийн бусад хэсэгт тодорхойлсон. ∗ Хөгжлийн томъёог хөгжүүлэх, хэмжээний түвшинг тогтоох, үнэлгээний системын

мониторингийн дизайн бүтэц, түүний дотор үнэлгээний систем, механизмын зохицуулалтыг тогтмол боловсронгуй болгосноор томъёоны богино хугацаанд гаргадаг тоймд ашиглаж, оноогоор тооцох шалгуур үзүүлэлтийг үндэсний хэмжээнд хөгжиж буй нөхцөлд хөл нийлүүлэн алхах ба/эсвэл урьдчилан таамаглашгүй үүсэн гарсан үр дүнгийн асуудалтай хамт шийдэх ёстой.

Ийм бат бөх сууринд үндэслэн гаргаж, боловсронгуй болгосон томъёо ба үнэлгээний шалгуур үзүүлэлт шударга хуваарилалтг эрх тэгш байдлыг хангаж чадна. Энэ нь мөн Монгол улсад биелэгдэх боломжтой, үндэсний хэмжээнд тодорхой стратеги бодлого, зорилттой уялдаа холбоотой улс төрийн контекст орчныг хангах боломжтой.

Санал болгож буй томъёоны дүгнэлт Хэрэв хуримтлуулах дээд онооны хэмжээ: 100% = x% + y% + z% Энд:

x% = Ядуурлын харьцааны үзүүлэлт [40% таамаг жишээнд] y% = Суралцах чадамжийн харьцааны үзүүлэлт [50% таамаг жишээнд] z% = урамшуулал тэтгэмжийн харьцаа [10% таамаг жишээнд]

Ингэхдээ, х% = ядуурлын шалгуур үзүүлэлт [40% манай таамаг жишээнд] у% = сурах чадамжийн үзүүлэлтийн харьцаа [50% манай таамаг жишээнд] Z% = урамшуулал тэтгэлгийн бонус харьцаа [10% манай таамаг жишээнд]


Дараа нь сонгох эрхийн цуглуулах оноо - Accumulative Eligibility Score (Es) дараахи байдалтай байна, үүнд:

Es = Ps + As + Bs Энд, Es = оролцогчийн сонгох эрхийн цуглуулах оноо [Min (Es) - 100% ангилалтай] Ps = оролцогчийн ядуурлын оноо [Min (x) - x% ангилалтай] As = оролцогчийн сурах чадамжийн оноо [Min (y) - y% ангилалтай] Bs = оролцогчийн бонус тэтгэлэг [0 - z% ангилалтай]

Ихэнхи урьдчилсан нөхцөлд Засгийн газар эсвэл СТС тодорхой түвшинд босго оноог тодорхойлно (төсвийн хүрэлцээний түвшинд суурилсан байх) оролцогч цуглуулах ба/эсвэл тодорхой босго онооноос доош оноо авч болохгүй. Дээрхи цар хүрээний хэмжээнд тэгээс эхэлж болно эсвэл урьдчилан тодорхойлсон таслах онооноос эхэлнэ.

Min (Es) тэг байж болно “0” эсвэл оролцогчийн сонгох эрхийн цуглуулах онооны таслах оноо байна Min (x) тэг байж болно “0” эсвэл ядуурлын оноог тооцог таслах оноо байна Min (y) тэг байж болно “0” эсвэл оролцогчийн сурах чадамжийн онооны таслах оноо байна Min (z) тэг байна “0” энэ тохиолдолд оролцогч хасагдахгүй боловч урамшуулалт бонус тэтгэлэгт хамрагдахгүй болно.

Манай таамаг жишээг дүрслэн харуулахад таслах оноог дараахи байдлаар харуулж болно, үүнд:

• Min (x) утгыг манай жишээнд 20 оноо гэж авсан (дөчин онооноос), өрхийн орлогын хэмжээ ядуурлын түвшинг заах 20 онооны утгаас дээгүүр байвал тухайн оролцогч санхүүгийн дэмжлэгт хамрагдахгүй болно,

• Min (y) утгыг манай жишээнд 30 оноо гэж авсан (тавин онооноос), ДСТШалгалтын оноо 550/800 эсвэл 69% байвал ядуурлын 30 онооны утгаас доогуур байвал тухайн оролцогч санхүүгийн дэмжлэгт хамрагдахгүй болно.

• Min (Es) утгыг 50% гэж авсан, өөрөөр хэлбэл Min (x) + Min (y) + Min (z) утга

цуглуулсан онооны 50-аас доогуур байвал тухайн оролцогч санхүүгийн дэмжлэгт хамрагдахгүй болно.

− Үүнээс гадна Min (Es) 650% хүртэл тогтоож болно, жишээ нь, байгаа нөөц

хангалтгүй бол минимум x y хэмжээнд хүрсэн бүхэнд тусалж чадахгүй (өөрөөр хэлбэлэнэ бүх хуримтлал 50% ба дээш байх нь хангалтгүй) боловч 60% ба дээш оноо авсан оролцогчдод хангалттай үзүүлэлт байх болно


ТАЙЛБАР 157. Дээрх Бүлэг 3 нь энэ зөвлөхийн ажлын даалгаврын дагуу тухайлбал, “Сургалтын төрийн санг шинэчлэх зөвлөмжүүд бэлтгэх, СТС-г хөрөнгийн ашиглалтыг сайжруулах Засгийн газрын саналуудыг дахин хянах” гэсэн даалгаврын дагуу гүйцэтгэгдсэн болно. 158. Дүгнэлт болон санал болгож буй хувилбарууд нь Төрийн сангаар дамжуулан зөвхөн сонгогдсон оюутнуудад санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх зарчимд үндэслэсэн болно. Энэхүү тайланг бичигдэж эхлэхээс өмнө, Монгол Улсын Их Хурлаар 2011 оны 7 дугаар сарын 9-ний өдөр баталсан "Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын нийгмийн баталгааны тухай хууль", 2012 оны 1-р сарын 18-ны Монгол улсын Засгийн газрын 19-р тогтоолоор батлагдсан “Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчид суралцагчийн тэтгэлэг олгох журам”-ыг тус тус хэрэгжүүлж эхэлсэн. Төслийн баг дээрх хууль, тогтоомжийн талаарх мэдээллийг 2012 оны 4-р сарын 17-ны өдөр олж авсан бөгөөд эдгээр өөрчлөлтүүдийн талаар нарийн судалгаа хийхэд хэтэрхий оройтсон байлаа. 159. Шинэ хууль, тогтоомж нь бодлогын хувьд үнэхээр эерэг өөрчлөлтүүдийш авчирсан. Эдгээр өргөн хүрээтэй өөрчлөлтүүдийн улмаас багийн хийсэн ихэнхи дүгнэлт, хувилбарууд хамааралгүй болж байна. 160. Бидний хийж чадах ганц зүйл бол энэхүү тайлангийн хавсралтад дээрх хууль, тогтоомжийн өөрчлөлтүүдийг л нэмэх явдал юм. D. Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын нийгмийн баталгааны тухай

хууль болон түүний Тогтоол 161. Энэхүү хуулийн шинэ өөрчлөлт нь оюутны тусламжийг зөвхөн тодорхой хүрээнд олгодог байсныг өргөн хүрээнд хамруулан олгох болсноор томоохон өөрчлөлт авчирсан юм. Хамгийн чухал бөгөөд тэмдэглүүштэй өөрчлөлт бол хуульд “зохих журмын дагуу Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын өдрийн ангийн хөтөлбөрт суралцаж буй Монгол улсын иргэн бүр Үндэсний тэтгэлэгт хамрагдах хүсэлт тавих эрхтэй” гэж зааж өгсөн явдал юм. Үндэсний тэтгэлэг нь “хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээ”-ний 50 %-тай тэнцүү байна гэж тодорхойлогдсон. Энэхүү Үндэсний Тэтгэлэг нь сургалтын төлбөр бүхэлд нь болон амьжиргааны зардлын тодорхой хэсгийг санхүүжүүлнэ. Түүнчлэн урамшууллын тэтгэлэг нь доор үзүүлсэнчлэн Үндэсний Тэтгэлэг дээр нэмэгдэж болох юм.

“Урамшууллын тэтгэлгийг Үндэсний тэтгэлгийн хэмжээнээс дараах хувиар тооцон олгоно:

• Дипломын болон бакалаврын түвшний, голч дүн нь 3,2 болон түүнээс дээш оюутнууд 50 хувийн тэтгэлэгт хамрагдана;

• Дипломын, бакалаврын, докторын түвшний, голч дүн нь 3,6 болон түүнээс дээш оюутнууд 75 хувийн тэтгэлэгт хамрагдана;

• Боловсролын асуудал эрхэлсэн Төрийн захиргааны төв байгууллагын шийдвэрээр зохион байгуулсан улсын олимпиадуудад эхний 3 байр эзэлсэн шинээр элсэгчид 100 хувийн тэтгэлэгт хамрагдана;


• Боловсролын асуудал эрхэлсэн Төрийн захиргааны төв байгууллагаас шийдвэрээр олон улсын олимпиадуудад шагналт байр эзэлсэн шинээр элсэгчид 100 хувийн тэтгэлэгт хамрагдана;

• Олон улсын магадлан итгэмжлэлийн байгууллагаар магадлан итгэмжлэгдсэн хөтөлбөр эсвэл гадаадын нэр хүндтэй их сургуулиудтай хамтарсан хос хөтөлбөрт хамрагдан суралцаж буй голч дүн нь 3 болон түүнээс дээш оюутнууд 50 хувийн тэтгэлэгт хамрагдана;.

• Улс оронд нэн хэрэгцээтэй байгаа мэргэжлээр суралцаж буй, Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын оноо 720-иос дээш шинээр элсэгчид, голч дүн нь 3 болон түүнээс дээш суралцаж буй оюутнууд 50 хувийн тэтгэлэгт хамрагдана.

Урамшууллын тэтгэлэг нь үүнээс өөр ямар нэгэн тэтгэлэгт хамааралгүй болно.”

162. Практик ач холбогдол байсан тул Монголын засгийн газар Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын оюутнуудын орлогын доод хэмжээг тогтоосон. Оюутнуудыг оюуны хөдөлмөр эрхлэгч залуус гэж ойлгож Монголын засгийн газар Үндэсний тэтгэлгийг хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээтэй холбож өгсөн. Энэ нь Монголын засгийн газрын авсан талархууштай маш зоримог, дэвшилтэт алхам болсон. Эдгээр өөрчлөлтүүдийн тухайд үүсч болох асуудал нь энэ нөхцөл байдал нь хэдий хэр цаг хугацаанд үргэлжлэх бодит бололцоо байгаа вэ гэдэгт оршино.

163. Энэхүү тогтолцоо бүрэн хэрэгжиж үр нөлөө нь бодит болох үед нэмэлт судалгаа хийх нь зүйтэй.

4. Tехникийн Туслалцааны төслийн хамт ДББ-ын оюутны шинэ хотхоныг Засгийн газартай хамт байгуулах саналыг авч хэлэлцэх, үнэлэх мөн зохих зөвлөмж өгөх (түүний дотор зардал ба үр дүнгийн шинжилгээ хийх ажил орно).

Энэхүү оюутны шинэ хотхон төслийг төр хувийн хэвшлийн түншлэлийн хүрээнд ойролцоогоор 16 эсвэл 17 тэрбум ам.доллараар үнэлсэн. Энэ төслийг Улаанбаатар хотын захын дүүрэгт орших барилгажаагүй газар дээр хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Үргэлжлэх талбайн хэмжээ 20 кв.км. Төлөвлөлтийн шат бүрэн дууссан, төлөвлөсөн барилгын ажлын зарим нэгийг ирэх оноос эхлүүлнэ. Төслийн хэрэгжих хугацааг 10 жил гэж тооцоолсон.

Төсөл хэрэгжиж дууссаны дараа тэтгэлэгт оюутнуудын дийлэнх хэсэг энэ хотхонд амьдрах бөгөөд урьдчилсан тооцоогоор 150,000 хүн гэж төлөвлөж байгаа. Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын дараа орох хүн амын тоогоор хоёрдугаар бичигдэх томоохон хот болох юм.


Энэ хотхонд улсын болон хувийн их, дээд сургуулийн 5,000 түүнээс дээш тооны оюутан сурах болно. Хотхонд сургуулийн байр, шинжлэх ухаан-судалгааны хүрээлэн, судалгаа явуулах эрдэм шинжилгээний газрууд байхаар төлөвлөсөн.

Хот байгуулалт, орон сууцны томоохон төсөл хэрэгжих бөгөөд энэ нь дээд боловсролын системын стратегийг өөрчлөхөд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Оюутны хотхонд Township of intellect” – “Сэхээтэн хот” хөгжлийн асуудалд түлхүү анхаарал хандуулж, профессор, эрдэмтэн багш нар, судлаачид, магистрын болон докторын эрдмийн зэрэг горилох суралцаж байгаа хүмүүсд зориулсан илүү өндөр түвшний боловсрол олгох сургалтыг Шинжлэх Ухааны Академитэй хамтарч явуулахаар тусгасан. Энэ стратеги хэрэв амжилттай хэрэгжвэл технологи, эрдэм шинжилгээний парк байгуулж, эрдэм шинжилгээний судалгааны ажлын үр дүнг үйлдвэрлэлийн явцад бизнес ба санхүүгийн хүрээлэнтэй хамтран хэрэгжүүлнэ.

Энэхүү төслөөр дамжуулан Засгийн газар их сургуулийн үр ашгийг дээшлүүлэхийг хүсэхийн зэрэгцээ хөдөлмөрийн зах эзэлийн эрэлт хэрэгцээг хангахуйц чадварлаг өндөр боловсролтой судлаач, хүний нөөцийг бэлтгэж сургана. Ингэснээр энэ нь нийгэм-эдийн засаг, соёлын салбарт чухал үүрэг гүйцэтгэнэ (төслийн тодорхойлолттой холбоотой илүү дэлгэрэнгүй мэдэллийг хавсралт 3-аас харах).

Төслийн талаар санхүүгийн мэдээлэл авах олон арга зам бий. Төслийн эдийн засгийн үр ашгийг дээшлүүлэх судалгааг төслийн энэ шатанд санхүүгийн мэдээлэл дутагдалтай байгаагаас шалтгаалан хийх боломжгүй. Иймээс төслийн санхүүгийн загварын талаар тодорхой мэдээлэл авах боломжгүй юм. Төслийн хүрээнд Монгол улсын концессийн хуулийн дагуу төслийн санхүүгийн мэдээллийн боловсруулалт хийж, Төрийн Өмчийн Хорооноос СТС гэрээг хийнэ. Энэхүү тайлангийн хавсралт 4D-д танилцуулсан асуулгыг бэлтгэж, нэгтгээд БСШУЯамны албан хаагчдад өгнө.

5. Tехникийн Туслалцааны төслийн хүрээнд дээд боловсролын салбарт жендерын анализ шижилгээг (хөдөлмөрийн зах зээлийн жендерын шинжилгээтэй уялдуулж) Дээд болон Мэргэжлийн боловсролыг бэхжүүлэх асуудалтай хамт хэрэгжүүлэх.

НҮБ-аас эрхлэн гаргасан тайланд заасны дагуу,26 жендерын тэгш бус харьцаа байсан хэвээр байна: дээд боловсролтой хүмүүсийн 63.8% нь эмэгтэйчүүд байна. Жендерын харьцааны ялгаа мөн дунд ба дээд боловсролын түвшинд ч байна. Ихэнхи шинжлэх ухааны салбарт, урлаг, уран барилга, байгалийн ухаан, технологи, техникийн салбараас бусад салбарт сурч байгаа оюутнуудын ихэнхи нь эмэгтэй байна. Нийт оюутны 60% нь эмэгтэйчүүд байгаа тул жендерын хуваарилалт мөн тэгш бус хийгдэж байна.

БСШУЯ-ны боловсруулан гаргасан БХМТ, их, дээд сургууль төгсөгчдийн дунд хүйсийн тэгш бус тэнцвэргүй байдлыг бууруулах чиг хандлагыг тусгасан. 2000 онд ДББ-д сурч байгаа эмэгтэй оюутны тоо эрэгтэй оюутнаас 1.72 их байсан. Тэр цагаас хойш энэ үзүүлэлт бага багаар буурч 2009/2010 оны байдлаар 1.54 болсон бөгөөд цаашид ч буурах хандлагатай байна.

26 НУБ, Зөвлөхийн Тайлан, 2009 оны 5-р сарын 11-ний өдөр


2009-2010 хичээлийн жилд нийт оюутны тоо 164,800 байгаагаас 60.4% орчим нь эмэгтэй оюутан байна. ДББ-д шинээр элсэн орсон нийт оюутны тоо мөн хичээлийн жилд 43,800 байсны 59.7% нь эмэгтэй оюутан байна. ДББ-ын нийт төгсөгчидын тоо үргэлжлэн өсөн нэмэгдэж 2005-2006 хичээлийн жилд 23,600 болсон бөгөөд 2008-2009 хичээлийн жилд 33,000 болсон, эмэгтэй оюутан 65% орчим хувийг эзэлж байна.

«Жендерын тэнцвэргүй байдал ядуу, орлого багатай өрхийн эрэгтэй оюутны тоо ялангуяа хөдөө орон нутгаас суралцагсадын дунд маш доогуур үзүүлэлттэй байгаатай холбоотой. Жендерын тэнцвэргүй байдал эмэгтэй оюутны тоо өсөн нэмэгдэх (60,4%) байдлаар илэрч байгаа ч эсрэгээр хөдөлмөрийн зах зээлд эсрэг нөхцөл үүсдэг. Ажил эрхэлдэг боловсон хүчний 67,5% нь эрэгтэйчүүд, 58,3% эмэгтэйчүүд байна. Үүнээс гадна эрчүүд шийдвэр гаргах түвшний албан тушаалд илүү их байдаг. ДББ-ын ТУЗ-ын гишүүдийн ихэнхи нь эрэгтэйчүүд байгаа бөгөөд ДББ-ын дөнгөж 31%-д эмэгтэй удирдлагатай байдаг».27

Эрчүүд, ялангуяа хөдөө орон нутгаас ДББ-д бүрэн хамрагдаж чадахгүй байна. Эрчүүд нийгмийн тулгамдсан асуудлыг удирдаж чадахгүй байгаа бөгөөд ажилгүйдлийн улмаас бага цалин мөнгөтэй ажилд орох эрсдэл өндөр байдаг. Иймээс гэр бүлийн түвшинд энэ байдал сөрөг нөлөө үзүүлэх эрсдэлтэй тулгарч байна. Үүнээс гадна ихэнх нь дээд боловсролтой эмэгтэйтэй гэр бүл болдог байх жишээтэй. Энэ тэнцвэргүй байдал их даамжирвал хөдөө орон нутагт олон асуудал үүсэх үндэс болно.

Үйлдвэрчний эвлэл, иргэний нийгмийн байгууллага хөдөлмөрийн зах зээл дээр байгаа тэнцвэргүй байдлыг үл ойшоож үзсэн тул хөдөлмөрийн эрх зүй, ялангуяа ялгаварлан гадуурхах үзэл, ажил эрхлэлт болон цалин мөнгөний асуудал бодлого, хууль, хөтөлбөрийн гадна орхигдсон.28

Хэдийгээр Засгийн газар нийгмийн тэгш бус байдлыг арилгах, ядуурлыг бууруулах чиглэлд бодлого хэрэгжүүлж байгаа ч Монгол Улсын Үндэсний стратегид тодорхойлсноор … «Засгийн газрын гол асуудал ядуурлыг бууруулах нийгмийн шударга ёсны төлөө хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд чиглэгдэж байна. Мэдээллийн хомсдол, хүнд сурталтан, хэрэгжүүлэгч агентлагын хооронд дахь нөхөрсөг бус харилцаа хөтөлбөр хэрэгжүүлэхэд саад учруулж байна. Иймээс мэдээлэл, зар сурталчилгааны кампанит ажил, сургалт, байнгын мониторинг үнэлгээ хийх шаардлагатай байна. Мөн түүнчлэн үндэсний болон олон улсын түвшинд иргэдийн төлөөллийн татан оролцуулах нь хөтөлбөрийг амжилттай хэрэгжүүлэхэд үр дүнтэй байх болно ».

Энэхүү Tехникийн Туслалцааны төслийн баг СТС хуваарилалтыг хүртээмжтэй болгох томъёог боловсруулж санхүүгийн дэмжлэг шаардлагатай оюутан зорилтод бүлэгт хүргэх ажлыг сайжруулж, жендерын тэнцвэргүй байдлыг багасгах санал дэвшүүлж байна.

27 АХБ, Дэд боловсрол мэргэжлийн боловсрол сургалтын боловсролыг сайжруулах, 2010 28 АХБ, Улсын жендерийн Үнэлгээ, 2010 (төсөл).


Хавсралт 1

Монгол Улсын дээд боловсролын салбарын тойм, 2011 оны дунд үе

Дээд боловсролын сургалтын байгууллагууд

Сүүлийн 20 жилд МУ-ын дээд боловсролын салбарт хувийн хэвшил түрэн орж ирснээр дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудын тоо огцом өссөн юм. БСШУЯ-ны статистик тоон үзүүлэлтийн тайланд, 2011-2012 хичээлийн жилийн эхэнд нийт 102 их, дээд сургуулиуд байснаас … буюу …хувь нь төрийн өмчийн, … буюу … хувь нь хувийн өмчийн, үлдсэн нь гадаадын их, дээд сургуулиудын салбар байгаа тухай бичжээ.

Боловсролын тухай хуульд (2002) дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудыг (ДБСБ) их сургууль, дээд сургууль, коллеж гэж ангилсан байдаг, Дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудыг энэхүү гурван ангиллаар үзүүлснийг Хүснэгт 1-д үзнэ үү:

Хүснэгт 1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллагууд (ДБСБ), төрлөөр:

ДБСБ-ын төрөл

Их сургууль Дээд сургууль

Коллеж Нийт Эзлэх %

Төрийн өмчийн ДБСБ

9 6 1 161 14.16

Хувийн өмчийн ДБСБ

4 52 36 92 81.42

Гадаадын ДБСБ-ын салбар

- 5 - 5 4.42

Нийт 13 63 37 113 100.0 Эзлэх % 11.50 55.75 32.74 - -

Эх сурвалж: БСШУЯ-ны статистикийн тайлан, 2010-2011

Засгийн газрын 2010.01.15-ны өдрийн 15-р тогтоолоор 46 ДБСБ-ыг нэгтгэн 16 болгосон

Одоогийн байдлаар, нийт 13 ДБСБ буюу 11.50% нь их сургууль, 63 ДБСБ буюу 55.75% нь дээд сургууль, 37 ДБСБ буюу 32.74% нь коллеж байна. Үүнээс их сургуулиудын 69.24% нь төрийн өмчийнх, хувийн өмчийн ДБСБ-ын 56.52% нь дээд сургуулиуд ба коллежуудын ихэнхи нь (97.30%) хувийн өмсийнх байна. Мөн нийт ДБСБ-ын 81.42% нь хувийн өсчийнх байна. Энэ нь хэвийн бус тогтолцоо гэдгийг илэрхийлж байна.

Засгийн газрын 2003 оны 276-р тогтоолоор Боловсролын магадлан итгэмжлэх байгууллага бий болж улмаар Дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудын чанарыг баталгаажуулах Боловсролын магадлан итгэмжлэх үндэсний зөвлөл байгуулагджээ.

Хүснэгт 2-т магадлан игтэмжлэгдсэн ДБСБ-ыг харуулав


Хүснэгт 2.


Нийт ДБСБ

Магадлан итгэмжлэгдсэн ДБСБ-ууд

Магадлан итгэмжлэгдсэн ДБСБ-ууд, %


итгэмжлэгдсэн

Хоёр дахь удаа магадлан

итгэмжлэгдсэн тоо % тоо %


16 16 100.00 1 0.97 15 93.75


92 52 56.52 14 15.21 38 41.30


5 - 00.00 - - - -

Нийт 103 71 68.93 1 0.97 53 Эзлэх % - - - - 51.46 - Эх сурвалж: Боловсролын магадлан итгэмжлэх үндэсний зөвлөл (19.09.2011)

Дээрхи хүснэгтээс харахад, нийт ДБСБ-ын 68.93% нь магадлан итгэмжлэгдсэн ба үүнээс төрийн өмчийн 16 ДБСБ –ын % буюу 15 нь хоёр дахь удаагаа магадлан итгэмжлэгдсэн байхад хувийн өмчийн ДБСБ-ын зөвхөн 41.30% нь хоёр дахь удаагаа магадлан итгэмжлэгдсэн байна. 200… оноос эхлэн сургалтын хөтөлбөрүүдэд магадлан итгэмжлэл олгодог болсон байна. Түүнээс хойш нийт 74 сургалтын хөтөлбөр магадлан итгэмжлэл авснаас зөвхөн 2 нь хоёр дахь удаагаа авсан байна.

Багшлах боловсон хүчин

Дээд боловсролын сургалтын байгууллагын чанарт нөлөөлдөг нэгэн чухал хүчин зүйл бол чадварлаг багшлах боловсон хүчин юм. Хүснэгт 3-т МУ-ын Дээд боловсролын сургалтын байгууллагуудын багшлах боловсон хүчний хуваарилалт ямар байгааг харуулав.

Хүснэгт 3. Багшлах боловсон хүчний хуваарилалт, эрдмийн зэргээр

Эрдмийн зэрэг Өдрийн ангид заадаг багш нар

Үүнээс эмэгтэй нь, %-р

Эрдмийн зэрэг, %-иар Нийт Эмэгтэй

Доктор 1604 651 40.59 22.33 Магистр 4875 3087 63.32 67.87 Бакалавр 697 435 62.41 9.70 Диплом 7 1 14.28 0.09 Нийт 7183 4174 - -

Өдрийн ангид заадаг багш нарын тоо бага зэрэг буурсан нь ДБСБ-ыг нэгтгэж тоог цөөлсөн явдалтай холбоотой байж болзошгүй юм.

Оюутан сурагчид


БСШУЯ-ны 2010-2011оны хийчээлийн жилийн статистикийн тайланд бичигдснээр, нийт 103 Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад 170126 оюутан суралцаж байжээ. Доорхи хүснэгтэд оюутан суралцагсдын хуваарилалтыг ДБСБ-ын төрөл, боловсролын зэргээр харуулав:

Хүснэгт 4. Оюутан суралцагсдын хуваарилалт, ДБСБ-ын төрөл, боловсролын зэргээр


Диплом Бакалавр Магистр Доктор Нийт Хувь хэмжээ


3.721 90.025 8.386 2.299 104.431 61.38


324 61.198 3.664 120 65.306 38.39


- 389 - - 389 2.3

Нийт 4.045 151.612 12.050 2.419 170.126 100.00 Эзлэх % 2.38 89.12 7.08 1.42 100.00 - Эх сурвалж: БСШУЯ-ны статистикийн тайлан, 2010-2011

Дээрхи хүснэгтээс харахад, оюутны тоо 5353-р нэмэгдэж, ихэнхи нь (89.12%) бакалаврын зэрэг горилон суралцаж байна.

Мөн нийт оюутнуудын ихэнхи нь (61.38%) төрийн өмчийн ДБСБ-дад суралцаж байна.

Хүснэгт 5. Оюутан суралцагсдын хуваарилалт, хөтөлбөрөөр

№

Чиглэл

Оюутны тоо Үүнээс эмэгтэй нь,

%-иар

Үүнээс хөтөлбөрөөр, %-иар

Total Female

1. Боловсрол 23.064 17905 77.63 13.56 2. Хүмүүнлэгийн ухаан ба

соёл урлаг 14.757 10.750 72.85 8.67

3. Нийгмийн ухаан, бизнес, хууль

58.649 37.750 64.37 34.47

4. Байгалийн ухаан 11.932 4.749 39.80 7.01 5. Инженер, барилга 29.984 9.499 31.68 17.62 6. Хөдөө аж ахуй

4.902 2.757 56.24 2.88

7. Анагаах ухаан, нийгмийн халамж, баталгаа

17.995 14.359 79.79 10.58

8. Нийгмийн үйлчилгээ (спорт, тээвэр, экологи, цагдаа)

8.843 3.132 35.42 5.20

9. Бусад 593 354 59.70 0.35 Нийт 170.126 101.455 59.63 100.00


Эх сурвалж: БСШУЯ-ны статистикийн тайлан, 2010-2011

Эмэгтэй оюутнууд эрэгтэй оюутнаасаа олон байна (59.63%), мөн нийт оюутны талаас их хувь нь боловсрол, хүмүүнлэгийн ухаан, бизнэсийн чиглэлээр суралцаж байна. Үүний өмнөх хичээлийн жилд энэ тоо 49% байжээ.

Бэрхшээлтэй асуудлууд

• Дээд боловсролын үйлчилгээний чанар нь нийгэм болон ажил огогчдын шаардлагыг хангахгүй байна.

• Дээд боловсролын сургуулиудын засаглал, менежмент тааруу, дээд боловсролын чанарыг дээшлүүлэхийн тулд инновацийг нэвтрүүлэх хүсэл эрмэлзэл бага.

• Багш нарын нийгмийн асуудал шийдэгдээгүй, тэдгээрийн мэргэжлийн түвшин ба ур чадвар хангалтгүй.

• Техник технологийн чиглэлээр суралцаж буй тоо цөөн.

• Их дээд сургууль төгсөгчдийн дунд ажилгүйчүүд олон, төгсөгчдийн мэргэжлийн ур чадвар, мэдлэгийн түвшин нь хөдөлмөрийн зах зээлийн шаардлагыг хангадаггүй.

• Магистрын болон докторантурын сургалтын хөтөлбөрийн чнар нь олон улсын түвшинд хүрдэггүй.

• Багш болон захиргааны ажилтнуудыг ажилд авах, мэргэжлийг нь дээшлүүлэх бодлого тодорхой болосруулагдаагүй хэвээр.

• Чадварт суурилсан, оюутанд чиглэсэн сургалтын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх реформ бараг хийгдээгүй, давтан суралцагсдад чиглэсэн сургалтын хөтөлбөр хөгжөөгүй.


Хавсралт 2

Төрийн Сургалтын Сангийн 2010 оны мэдээлэл, БСШУЯ

Тайлбар: Зөвхөн өнгөөр тэмдэглэсэн сургуулиуд хоорондын тооцоонд орсон болно.

МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИУДАД 2010 ОНЫ 1-‐12 САРД ХӨНГӨЛӨЛТТЭЙ ЗЭЭЛ,

ТАХ, БУЦАЛТГҮЙ ТУСЛАМЖААР СУРАЛЦАГЧДЫН САНХҮҮЖИЛТИЙН СУДАЛГАА STF allocations and beneficiaries 2010, Jan-‐Dec

2010.12.30

№ Сургууль Хөн зээл-‐ Soft loan Буц тус-‐Assistance Замын зардал-‐Transportation reimbursement

CV childrens МСҮТ-‐TVET Нийт дүн-‐Total

оюут-‐ны тоо Benef.

санхүү-‐жилт, TUG.

оюут-‐ны тоо, Benef.



санхүү-‐жилт, TUG





оюут-‐ны тоо,Bene

f.


1 МУИС-‐NUM 543 234771,5 1526 879760,9 1269 51619,0 1797 741878,0 5135 1908029,4

2 ШУТИС-‐MUST 1087 551929,6 2712 1481942,9 1230 46323,9 2833 1370526,0 7862 3450722,4

3 ХААИС-‐MUAS 666 297168,8 1357 938815,9 643 24150,0 1048 491785,0 3714 1751919,6

4 МУБИС-‐MUE 505 227739,4 1079 538935,8 642 21935,2 917 447197,0 3143 1235807,4

5 Хүмүүнлэг Ухааны ИС-‐MUHS

111 42399,2 240 106921,2 164 7135,4 356 130874,0 871 287329,8

6 ЭМШУИС-‐MUHealth 270 156756,6 586 229226,0 403 19131,3 900 490818,8 2159 895932,7

7 Дүрслэх Урлагийн ДС-‐Art institute,MUAC branch

10 7950,0 46 38178,0 8 213,6 43 33150,0 107 79491,6

8 ХҮДС -‐Branch of NUM 71 24368,0 171 73757,8 94 3542,3 226 79415,0 562 181083,1

9 СУИС-‐MUAC 88 37617,6 190 84786,0 72 2455,4 155 90760,0 505 215619,0


10 СЭЗДС-‐IFE 42 13090,0 107 45784,4 100 5073,9 222 75740,0 471 139688,3

11 БХИС-‐Defence Univer.

19 6622,4 61 25993,2 126 4744,8 197 80198,0 403 117558,4

12 Дархан ТИС-‐Darkhan Branch of MUST

217 105870,0 474 232993,7 143 3860,2 289 142924,0 1123 485647,9

13 Завхан ЭЗК /МУИС/-‐Zavkhan branch of MUST

39 10530,0 75 37237,6 29 619,1 79 27195,0 222 75581,7

14 Ховд МУИС-‐U of Khovd

292 131004,2 496 253295,3 21 915,4 278 130737,0 1087 515951,9

15 Орхон МУИС-‐NUM Orkhon branch

45 11467,0 121 42895,5 19 448,6 157 54160,0 342 108971,1

Орхон ХААИС-‐ MUAS Orkhon branch

22 4620,0 74 21383,4 0 0,0 53 11270,0 149 37273,4

16 Орхон ТИС-‐MUST Orkhon branch

51 28968,0 101 55515,6 6 210,1 93 52702,0 251 137395,7

17 Өвөрхангай ТИС-‐MUST Ovorkhnagai Branch

55 17228,0 111 37591,0 4 156,3 31 10838,0 201 65813,3

18 Сүхбаатар ТИС-‐MUST Sukhbaatar branch

11 4288,0 41 15331,6 0 0,0 17 5980,0 69 25599,6

19 Соёлын коллеж-‐College of Culture

41 15841,2 95 40647,6 38 1277,1 80 37284,0 254 95049,9

20 УБ Багшийн Коллеж-‐МУБИС-‐MUE, Teachers college

73 39928,0 197 100187,6 190 6726,2 138 66024,0 598 212865,8

21 Сур Өмнөх Бол Сур-‐МУБИС-‐MUE, Preschool TC

50 24242,0 94 47831,2 33 1270,5 53 27556,0 230 100899,7

22 Архангай БК-‐ Teachers College, Atkhangai branch

123 70532,0 300 166553,0 238 5245,1 162 81692,0 823 324022,1

23 Баян Өлгий БК-‐TC, Bayan-‐Olgii

80 34498,0 157 75006,4 0 0,0 64 26734,0 301 136238,4

24 Дорнод ДС /БК/-‐TC, Dornod

94 36309,8 210 89990,0 18 538,5 76 30664,6 398 157502,9

25 УБ АУК /Сувилахуйн Сур/-‐Nurse School, UB

69 22485,0 189 73333,0 76 2643,4 95 23170,0 429 121631,4

26 Говь-‐Алтай АУК-‐NS, Gobi Altai

82 32488,7 158 66822,8 156 4894,0 82 37234,2 478 141439,7

27 Дорноговь АУК-‐NS, Dornogobi

69 31940,0 152 70399,3 81 2092,9 129 60162,0 431 164594,2


28 Дархан АУК-‐NS, Darkhan

58 22400,0 130 55590,0 132 4314,8 98 35700,0 418 118004,8

29 Дархан ХААИС-‐Darkhan branch,MUAS

152 62034,4 354 164613,0 362 10570,4 186 72306,4 1054 309524,2

30 Дархан Техникийн ДС-‐MUST, Darkhan branch

94 30920,7 225 77287,9 184 5230,5 118 38611,0 621 152050,1

УБ Барилгын коллеж-‐ Construction Collge, UB

35 6249,5 0 19599,3 34 1391,9 0 9777,6 69 37018,3

31 Төмөр Зам ДС-‐Railway Unstitute

23 13554,0 56 36650,0 13 333,2 57 30719,0 149 81256,2

32 РТДС-‐Radio, TV Institute, MUAC branch

19 9689,0 33 17898,4 8 296,7 63 29885,0 123 57769,1

33 Дизайн Урлаг ДС-‐Design Art Institute

0 0,0 0 0,0 0 0,0 3 2214,0 3 2214,0

34 УБ Хөгжим Бүжгийн коллеж-‐Music, dance College, UB

1 491,0 3 1473,0 5 212,5 19 7878,8 28 10055,3

35 Завхан ХБК-‐Music, Dance College Zavkhan

2 1078,0 10 3857,0 0 0,0 1 1421,0 13 6356,0

Монгол Солонгосын ТК -‐ Mongolian, Korean Technical College

22 2269,6 45 6775,2 48 1264,8 15 2772,0 130 13081,6

36 ҮУС /Үйлдвэр Урлал/-‐TVET

3 540,0 13 2700,0 0 0,0 0 0,0 16 3240,0

37 Дорнод ШСТТС ХАА-‐Dornod, TVET

0 0,0 0 0,0 0 0,0 2 280,0 2 280,0

Ховд ХААИС-‐Khovd branch of MUAS

10 1302,0 20 2994,6 0 0,0 0 0,0 30 4296,6

38 Цагдаагийн Академи-‐Policy Academy

2 490,0 9 4782,0 8 340,6 18 11130,0 37 16742,6

39 ТЕГ-‐ын ДС-‐ Institute of Investigation

0 0,0 0 0,0 0 0,0 19 6440,0 19 6440,0

40 Хилийн цэргийн ДС-‐ Millitary Institute

0 0,0 0 0,0 0 0,0 20 8400,0 20 8400,0

41 Кино Урлаг ДС /КУДС/-‐Cinema Institute

28 9648,0 69 31048,0 25 775,2 76 34652,0 198 76123,2

Улаангом коллеж-‐Ulaangom College

16 1950,4 32 4531,2 0 0,0 5 672,0 53 7153,6


Төрийн өмчийн сургуулиудын дүн -‐State

owned Hes, TOTAL

5290 2385269,6 12119 6300916,2 6622 241952,7 11270 5151527,4 0 0,0 35301 14079665,9

42 Аварга БТДС-‐Avarga Institute

20 7930,0 56 22766,0 61 1713,1 58 21146,0 195 53555,1

43 Ач АУДС-‐Ach Health Institute

38 20956,0 86 51336,0 55 2336,3 213 115374,0 392 190002,3

44 Алтай ДС-‐Altai Institute

6 4588,0 19 8140,0 5 125,9 13 8804,0 43 21657,9

45 Бизнесийн ДС-‐Institute of Business

11 5740,0 27 14140,0 14 1290,8 9 4200,0 61 25370,8

46 Боловсрол ДС-‐Institute of Education

17 9984,0 43 25628,0 57 1399,8 25 15428,0 142 52439,8

47 Билиг коллеж /ДС/-‐Bilig College

8 2086,0 21 6788,0 7 409,5 17 4480,0 53 13763,5

48 Газарчин ДС-‐Gazarchin Institute

44 15796,0 186 66919,0 85 3233,7 132 47826,0 447 133774,7

49 Гурван Эрдэнэ ДС-‐Gurvan Erdene Institute

46 23476,0 83 46108,0 72 1758,0 100 49296,0 301 120638,0

50 Гурван Тамир ДС-‐Gurvan Tamir, Ins.

11 4480,0 22 8780,0 0 0,0 6 2800,0 39 16060,0

51 Дархан ДС-‐Darkhan Ins.

57 25312,0 119 59055,5 43 1361,6 33 17528,0 252 103257,1

52 Далай Ван коллеж-‐Dalai Van, Ins.

35 15973,0 61 27559,0 0 0,0 14 5530,0 110 49062,0

53 Евро Ази-‐ ДС-‐Euro-‐Asia, Ins.

32 15598,0 67 34689,9 53 2418,4 26 10790,0 178 63496,3

54 Зохиомж ДС-‐Zohiomj Ins.

43 2018,0 60 43566,1 31 1364,6 55 9080,0 189 56028,7

55 Засагт хан коллеж-‐Zasagt Khaan, Ins.

19 6300,0 54 25820,0 75 2534,0 52 18970,0 200 53624,0

56 Идэр ДС-‐Ider Ins. 69 27752,0 132 56951,4 86 2692,5 90 36984,0 377 124379,9

57 Их Засаг ИС-‐ Ikh Zasag Ins.

80 29461,0 368 194127,8 834 34857,1 826 321623,0 2108 580068,9

58 Их Монгол ДС-‐Ikh Mongol Ins,

34 17335,2 71 37908,0 25 689,2 32 16738,0 162 72670,4

59 Мандах НББДС-‐Mandakh Accounting Ins.

60 20860,8 118 49773,6 58 1996,2 136 57122,0 372 129752,6

60 Монгол бизнес ДС-‐Mongol Business Ins.

24 9576,0 84 36666,0 60 2606,3 35 13770,0 203 62618,3

61 Монгол фермер ДС-‐Mongol Farmer Ins.

1 770,0 1 2702,0 0 0,0 0 0,0 2 3472,0


62 Монгол ДС-‐Mongol Ins.

28 12000,0 82 33858,0 59 1951,5 44 21218,0 213 69027,5

63 Мон Алтиус коллеж -‐ Mon. Altius College

36 13650,0 66 24112,0 0 0,0 43 14630,0 145 52392,0

64 Монголын Үндэсний ДС Mongolian National Ins.

99 30474,1 276 82748,6 148 6422,5 303 68866,0 826 188511,2

65 Монос ДС-‐Monos Ins. 29 15624,0 86 54336,0 119 4714,0 138 79608,0 372 154282,0

66 Маргад ДС-‐Margad Ins.

28 10164,0 51 18240,0 6 247,0 37 15144,0 122 43795,0

67 Нийгмийн ухаан ДС-‐ Human Science Ins.

38 15840,8 94 45516,8 35 743,3 45 24336,0 212 86436,9

68 Орхон ИС-‐ Orkhon Univer.

87 30787,6 273 106892,2 208 8850,7 158 64830,0 726 211360,5

69 Отгонтэнгэр ИС-‐Otgontenger Univer.

76 26987,6 169 70009,6 84 3209,4 213 84646,0 542 184852,6

70 Олон улс суд ДС-‐ Ins. Of International Affairs

11 4270,0 24 11549,6 0 0,0 20 9940,0 55 25759,6

71 ОУЭЗБДС-‐Int. Ins. Of Economics, Business

62 21098,0 203 83614,0 241 10828,5 146 53900,0 652 169440,5

72 Оточ манрамба ДС Otoch Maramba Ins.

27 15840,0 66 42299,2 9 245,0 48 24918,0 150 83302,2

73 Сан ДС San Institute 41 14560,0 67 29458,0 14 318,6 34 13720,0 156 58056,6

74 Соёл-‐Эрдэм ДС Soyol Erdem Ins.

12 4222,0 38 18348,0 4 170,5 28 15746,0 82 38486,5

75 Сэрүүлэг ДС-‐ Seruuleg Ins.

39 16138,0 103 53808,0 112 4926,6 129 56476,0 383 131348,6

76 Соёмбо коллеж-‐ Soyombo College

18 8050,0 58 21952,0 39 1738,7 28 10430,0 143 42170,7

77 Сутай ДС-‐Sutai Ins. 20 7350,0 46 14318,0 32 1198,2 46 16380,0 144 39246,2

78 Санко коллеж-‐ Sanco College

9 3710,0 43 16542,4 6 139,2 12 5670,0 70 26061,6

79 СИТИ ДС-‐ City Ins. 31 16214,0 63 33572,0 24 649,4 62 44260,0 180 94695,4

80 Сод хийморь ДС-‐ Sod Hiimori Ins.

3 840,0 8 3880,0 0 0,0 2 1924,0 13 6644,0

81 Тэнгэр ДС-‐ Tenger Ins.

35 14950,0 70 36371,6 58 1682,9 50 26742,0 213 79746,5

82 Түшээ ДС-‐ Tushee Ins.

15 6198,0 39 14432,0 12 307,5 15 5466,0 81 26403,5

83 Тех технологийн коллеж-‐ Technik and Technology College

20 9455,0 72 35242,8 21 663,0 35 19253,8 148 64614,6


84 Улаанбаатар ДС-‐UB Ins.

87 29987,0 215 89593,0 34 1184,2 248 98140,0 584 218904,2

85 Улаанбаатар ИС- Ins. UB

94 33949,4 290 107759,5 213 7303,6 366 121153,2 963 270165,7

86 УБ-‐Эрдэм судлал ДС-‐ UB erdem Sudlal Ins.

12 6510,0 33 20822,0 18 812,2 18 9870,0 81 38014,2

87 УБ-‐Эрдэм Оюу ДС-‐UB Erdem Ouy Ins.

70 28410,0 128 61993,0 137 6315,5 142 54008,0 477 150726,5

88 ҮБТДС-‐National Sports Ins.

36 16599,0 95 48231,0 118 3667,7 129 61013,0 378 129510,7

89 Хар Хорум ИС-‐ Har Horum Ins.

13 9614,0 22 15806,0 0 0,0 1 350,0 36 25770,0

90 Хэл судлаач ДС-‐ Ins. Of Linguistic

9 7330,0 13 9342,0 51 2363,9 21 11232,0 94 30267,9

91 Хүнсний ТТехн кол-‐ Food technology College

30 13966,0 96 92133,0 43 1318,0 33 15773,0 202 123190,0

92 Хөдөлмөрийн ДС Ins. Of Labor

10 4340,0 45 20106,1 34 793,4 37 16940,0 126 42179,5

93 Хэл Иргэншлийн ДС-‐Hel Irgenshil Ins.

2 1540,0 15 6870,0 17 414,8 12 3780,0 46 12604,8

94 Хүрээ МХТДС-‐ Huree ICT Ins.

30 15020,0 57 29535,6 8 397,7 77 47940,0 172 92893,3

95 Хан Хөхий ДС-‐ Khan Khohii Ins.

0 0,0 0 0,0 0 0,0 5 1050,0 5 1050,0

96 Халх журам ХЗДС-‐ Khalkh Juram Ins.

34 9380,0 20 7414,0 17 542,6 23 8050,0 94 25386,6

97 Хан уул ДС-‐ Khan Uul Ins.

0 0,0 0 0,0 0 0,0 6 2458,0 6 2458,0

98 Хангай коллеж-‐ Khangai Ins.

1 495,6 52 22922,2 31 979,8 14 6576,4 98 30974,0

99 Хонгор ДС-‐ Khongor Ins.

3 1470,0 12 6670,0 0 0,0 0 0,0 15 8140,0

100 Шинэ Иргэншил ДС-‐ Shine Irgenshil Ins.

24 8290,8 49 21348,2 15 315,3 8 4410,0 96 34364,3

101 Шихихутаг ХЗДС-‐ Shikhkhutag Law Ins.

28 8526,0 68 22542,0 23 655,1 67 22400,0 186 54123,1

102 Шонхор ДС-‐ Shonhor Ins.

10 5392,0 28 14412,0 23 981,2 18 8505,0 79 29290,2

103 Чингэс хаан ДС-‐ Chingis Khaan Ins.

32 11857,8 85 52981,2 99 4571,1 101 31473,6 317 100883,7

104 Цахим ДС-‐ Tsahin Ins. 1 0,0 2 324,0 2 42,6 4 4111,0 9 4477,6


105 ЭЗБДС-‐ Economics, Business Ins.

22 6510,0 38 13818,0 24 911,8 45 16940,0 129 38179,8

106 Этүгэн ДС-‐ Etugen Ins.

83 33220,0 172 132399,2 231 9403,0 311 125464,0 797 300486,2

107 Энх Орчлон ДС-‐ Enkh Orchlon Ins.

22 5025,0 31 11609,0 33 1098,8 36 15230,0 122 32962,8

108 Утга зохиолын НА ДС-‐ Literature Ins.

12 6276,0 35 14390,0 13 298,7 26 13010,0 86 33974,7

109 Эм А Ю коллеж / ÄÑ/-‐ MIU Ins.

5 912,0 9 1904,0 0 0,0 42 23078,0 56 25894,0

110 Цэцээ гүн ДС-‐ Tsetsee Gun Ins.

6 2310,0 15 5456,0 6 183,4 10 3010,0 37 10959,4

111 Жонон коллеж-‐ Jonon College

3 1050,0 10 3362,4 0 0,0 5 910,0 18 5322,4

112 Өлзийт коллеж / Глобал ДС/-‐Global College

0 0,0 0 0,0 4 93,5 14 4830,0 18 4923,5

113 Од ДУДТколлеж /ИЗИС-‐ийн ДУДТС/-‐ Od College

0 0,0 0 0,0 5 157,8 8 4525,6 13 4683,4

114 Их шавь ДС-‐ Ikh Shavi Ins.

0 0,0 0 0,0 5 113,7 1 770,0 6 883,7

115 Харцага КУДС-‐ Khartsaga Cinema Ins.

1 390,0 0 0,0 6 149,9 12 8960,0 19 9499,9

116 Бурхан шашны ИС-‐ Buddaa Religions Ins.

0 0,0 0 0,0 0 0,0 6 1890,0 6 1890,0

117 Буриадын ИС-‐ Buriad Univer.

0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0

118 МНТ коллеж MNT College

0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 350,0 1 350,0

119 Монфреш Мөнх Ану коллеж-‐ Monfresh Monkh Anu College

0 0,0 0 0,0 3 73,5 0 1050,0 3 1123,5

120 Номун Далай ДС -‐ Nomun Dalai Ins.

0 0,0 0 0,0 0 0,0 2 1512,0 2 1512,0

121 Хантайшир ДС-‐ Khantaishir Ins.

0 0,0 0 0,0 1 63,7 0 1050,0 1 1113,7

122 Түгээмэл ДС-‐ Tugeemel Ins.

0 0,0 0 0,0 2 50,1 6 2870,0 8 2920,1

123 Плеханов ЭЗС-‐ Plekhanov Economics Ins.

0 0,0 0 0,0 0 0,0 4 1190,0 4 1190,0

124 Дорнод сиб ТИС-‐ East Siberian Technical Ins.

0 0,0 0 0,0 0 0,0 4 1610,0 4 1610,0


125 Сэтгүүлч коллеж-‐ Setguulch College

0 0,0 0 0,0 0 0,0 10 3500,0 10 3500,0

126 Архангай Кол-‐ Arkhangai College

0 0,0 0 0,0 10 188,5 9 3322,0 19 3510,5

127 Оюу ДС-‐ Ouy Ins. 0 0,0 0 0,0 0 0,0 12 2520,0 12 2520,0

128 Ховд-‐ Эрдэм ДС-‐ Khovd Erdem Ins.

0 0,0 0 0,0 0 0,0 1 350,0 1 350,0

129 Урлах Эрдэм ДС-‐ Urlakh Erdem Ins.

0 0,0 0 0,0 12 477,3 22 15872,0 34 16349,3

130 Энэрэл АУКоллеж-‐ Enerel Medical Ins.

0 0,0 0 0,0 44 1433,8 24 6720,0 68 8153,8

131 Эко-‐Ази ДС-‐ Eco Asia Ins.

0 0,0 0 0,0 19 672,1 18 6198,0 37 6870,1

132 Гэгээ коллеж-‐ Gegee college

0 0,0 0 0,0 0 0,0 2 280,0 2 280,0

133 Хөдөлмөрийн ДС Увс дахь Labor Ins, Uvs branch

0 0,0 0 0,0 0 0,0 4 2450,0 4 2450,0

134 Гүүр коллеж-‐ Guur College

0 0,0 0 0,0 2 77,6 2 700,0 4 777,6

135 Барилгын тех коллеж Construction technic college

0 0,0 0 0,0 21 978,1 25 14880,0 46 15858,1

136 БӨ Казакстаны ИС Kazakhstan Ins, Bayan Olgii

0 0,0 0 0,0 0 0,0 4 1610,0 4 1610,0

137 Старс ДС-‐ Stars Ins. 0 0,0 0 0,0 0 0,0 8 4840,0 8 4840,0

138 Энграм сургалтын төв-‐ Engram training center

0 0,0 22 26400,0 0 0,0 0 0,0 22 26400,0

139 Удирдлагын коллеж-‐ Management College

0 0,0 0 0,0 0 0,0 20 3600,0 20 3600,0

Төрийн бус өмчийн дүн-‐ Privit HEs

2099 832785,7 5332 2530668,5 4176 160877,6 5532 2279917,6 0 0,0 17139 5804249,4

ДҮН TOTAL 7389 3218055,3 17451 8831584,7 10798 402830,3 16802 7431445,0 0 0,0 52440 19883915,3

1 ØÓÒÈÑ ÌÈÑ/ ÌÑ¯ˉÒ/ TVET 576 374658,5 576 374658,5

2 Îðõîí ÒÈÑ /ÌÑ¯ˉÒ/ TVET 77 54537,0 77 54537,0

3 ШУТИС ¯ˉÒÄÑ-‐ийн МС¯ˉТ 106 62630,4 106 62630,4

4 ШУТИС Äàðõàí-‐Óóë äàõü МС¯ˉТ

26 12575,2 26 12575,2


5 ÕÀÀÈÑ /Дархан-‐Уул/ äóíä øàò 48 31473,0 48 31473,0

6 Соёлын коллеж 98 87484,7 98 87484,7

7 ХҮДС 165 136270,1 165 136270,1

8 ÓÁÒÇ-‐ûí ÌÑ¯ˉÒ 358 308715,3 358 308715,3

9 Дархан Техникийн ДС /ÌÑ¯ˉÒ/ 345 290978,9 345 290978,9

10 Ñýëýíãý àéìãèéí Ñàíò ÌÑÅÁÑ 178 95264,5 178 95264,5

11 Тех технологийн коллеж 1736 1011772,3 1736 1011772,3

12 Монгол фермер ДС /ÌÑ¯ˉÒ/ 232 140475,9 232 140475,9

13 Барилгын тех коллеж /ÌÑ¯ˉÒ/ 1237 906415,9 1237 906415,9

14 Хангай коллеж /ÌÑ¯ˉÒ/ 458 275360,7 458 275360,7

15 Хүнсний технологийн коллеж / МСҮТ/ 2439 1356119,8 2439 1356119,8

16 АБУКА /МСҮТ/ 329 228498,6 329 228498,6

17 Àìüäðàõ óõààí /ÌÑ¯ˉÒ/ 217 133823,7 217 133823,7

18 Àðõàíãàé Булган / ÌÑ¯ˉÒ/ 483 335772,8 483 335772,8

19 Äîí Áîñêî ÌÑ¯ˉÒ 338 252452,2 338 252452,2

20 Баянхонгор ªëçèéò / ÌÑ¯ˉÒ/ 450 372986,1 450 372986,1

21 Õàìàã Ìîíãîë ÌÑ¯ˉÒ 917 668324,9 917 668324,9

22 "Их засаг" МСҮТ 173 113866,6 173 113866,6

23 "Амина" МСҮТ 38 27670,7 38 27670,7

24 USI 55 32310,0 55 32310,0

25 Шинэ Иргэншил ДС /ÌÑ¯ˉÒ/ 372 227866,7 372 227866,7

26 Ìîíãîë áèçíåñ ДС / МСҮТ/

136 89404,7 136 89404,7

27 Ìîíôðåø 219 103496,4 219 103496,4

28 Âàç ÌÑ¯ˉÒ 720 477220,3 720 477220,3

29 БСШУЯаманд /хэмнэлт/ 2958600,7 2958600,7

ДҮН TVET TOTAL 12526 11167026,3 12526 11167026,3

1 Гадаадад суралцагчдад Overseas masrer, doctoral students 138 3911330,6 138 3911330,6

2 Удирдлагын академи Management Academy

341 307125,0 341 307125,0

ДҮН TOTAL 479 4218455,6 479 4218455,6

БҮГД ДҮН GRAND TOTAL

7389 3218055,3 17451 8831584,7 10798 402830,3 16802 7431445,0 13005 15385481,9 65445 35269397,2


Хавсралт 3

ИХ СУРГУУЛИУДЫГ ХОТХОНООР ХӨГЖҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ

Нэг. Нийтлэг үндэслэл

Монгол Улсын Засгийн газраас хөгжлийн гол тулгуур нөхцөл нь хүний хүчин зүйл гэж үзэн бодлого, үйл ажиллагааныхаа агуулга, зорилгыг “Хүний төлөө хөгжил, хөгжлийн төлөө хүн” хэмээн тодорхойлсон болно.

Дээд боловсролтой мэргэжилтэн, судлаачдыг бэлтгэдэг үндэсний их сургуулиудын бүтцийг оновчтой болгож, сургалт, судалгаа шинжилгээ, үйлдвэрлэл, бизнесийн холбоог бэхжүүлэн, дэлхийн тэргүүлэх их сургуулиудын жишгийг баримжаалан өөрчлөх нь Монгол Улсын өнөөгийн хөгжлийн бодит шаардлага болж байна.

Үндэсний их сургуулиудын үйл ажиллагаа нь хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцсэн, чанартай сургалтад тулгуурлан улс орны эдийн засаг, нийгэм, соёлын тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэхэд ач холбогдол бүхий судалгаа шинжилгээнд түлхүү чиглэсэн, бодит өгөөжтэй, үр ашигтай байх ерөнхий зарчмыг Засгийн газраас баримталж байна.

Дээд боловсролын тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх цогц арга хэмжээний салшгүй бүрэлдэхүүн хэсэг нь төрийн бодлогын хүрээнд их сургуулиудыг хотхоноор хөгжүүлэх явдал юм.

Их, дээд сургуулиудын профессор, багш, судлаачид, магистрант, докторант, Шинжлэх ухааны академийн хүрээлэн, төвүүдийн эрдэмтэн, эрдэм шинжилгээний ажилтны хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гаргаж, сургалт, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг хамтран хийдэг, гарсан үр дүнг нь бизнесийн болон санхүүгийн байгууллагатай хамтран үйлдвэрлэлд шуурхай нэвтрүүлэхэд энэхүү хотхон байгуулах бодлого чиглэгдэнэ.

Хоёр. Их сургуулиудыг хотхоноор хөгжүүлэхэд баримтлах зарчим

2.1. Олон улсын түвшинд сургалтын чанараар хүлээн зөвшөөрөгдөх, үндэсний хэмжээнд тэргүүлэх их сургуулиудыг бий болгох зорилгоор нэн тэргүүнд төрийн өмчийн их сургуулиудыг хотхоноор хөгжүүлнэ.

2.2. Төрийн бус өмчийн сургуулиуд нэгдэж 5-10 мянган оюутантай болж хотхон байгуулах тохиолдолд газар олгох асуудалд нь төрөөс дэмжлэг үзүүлнэ.

2.3. Их сургуулиудын хотхоныг үе шаттайгаар барьж байгуулан, ашиглалтад оруулна. 2.4. Их сургуулиудын эзэмшлийн газрыг нийслэл, орон нутгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий болон хэсэгчилсэн төлөвлөгөөтэй уялдуулсан байна.

2.5. Хэд хэдэн их сургууль нэг хотхонд байрлах тохиолдолд дундын үйлчилгээний цогцолбор барьж байгуулах замаар ашиглалтыг сайжруулна.


2.6. Хотхонд байрлах зөвхөн оюутанд чиглэсэн үйл ажиллагаатай үйлчилгээний байгууллага нь ашгийн төлөө бус байх зохицуулалтыг бий болгоно.

2.7. Хотхонд мөрийтэй тоглоом, баар, шөнийн цэнгээний газар ажиллуулахыг хориглоно.

2.8. Хэд хэдэн их сургууль нэг хотхонд байрлах тохиолдолд орон сууц, нийтийн аж ахуйн болон дэд бүтцийн асуудал хариуцсан нэгж, хэсгүүд нь хотхоны захиргааны мэдэлд байж нийтэд үйлчилнэ.

2.9. Хотхонд үйл ажиллагаа явуулах үйлчилгээний газрын нийт ажиллагсдын 60-аас доошгүй хувьд нь оюутнуудыг цагаар ажиллуулна.

2.10. Хотхоны барилга, байгууламж, цогцолбор, эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, бизнес-инкубаторыг ээлж дараалалтай барьж байгуулна.

Гурав. Их сургуулиудын хотхонд тавигдах шаардлага

Хотхон нь дараахь шаардлагыг хангасан байна.

3.1. Архитектур, дизайны оновчтой шийдэл бүхий олон улсын жишигт нийцсэн орчин үеийн иж бүрэн барилга, байгууламжийн цогцолбороос бүрдсэн байна.

3.2. Хичээлийн байр болон бусад зориулалтын барилга байгууламж, техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж нь багш, оюутан, эрдэм шинжилгээний ажилтан, албан хаагчийн хөдөлмөрийн онцлогт тохирсон, эрүүл ахуй, аюулгүй байдлын шаардлагыг хангасан байх, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан байгууламж болон тоноглолтой байна.

3.3. Сургалтын техник хэрэгсэл, багаж, тоног төхөөрөмж нь орчин үеийн сургалт, судалгааны шаардлагад нийцсэн байна.

3.4. Эрдэм шинжилгээний хүрээлэн, лаборатори, бизнес-үйлдвэрлэл-технологийн инкубатор, технологи дамжуулах төв, технологийн парктай байна.

3.5. Өндөр хурдны интернет сүлжээтэй, зайны сургалт явуулах орчин бүрдсэн байна.

3.6. Сургалт-эрдэм шинжилгээний номын сантай байна.

3.7. Оюутны дотуур байр, багш, эрдэм шинжилгээний ажилтан, гадаадын зочин, профессор, албан хаагчид түр амьдрах орон сууцтай байна.

3.8. Нийт багш, оюутны 40-өөс доошгүй хувь нь байрлах дотуур байр болон орон сууцтай байна.

3.9. Хотхоны оршин суугчдын хүүхэд сурч хүмүүжихэд зориулсан ясли, цэцэрлэг, ерөнхий боловсролын сургуультай байна.

3.10. Ажиллагсад, оршин суугчид болон багш, эрдэм шинжилгээний ажилтан, оюутанд зориулсан нэгдсэн эмнэлэгтэй байна.


3.11. Багш, эрдэм шинжилгээний ажилтан, ажиллагсад, оюутны чөлөөт цагаа өнгөрүүлэх соёлын ордон, клубтэй байна.

3.12. Нийтийн биеийн тамир, спортын цогцолбортой байна.

3.13. Автомашины зогсоол, дулаан гарааш, тохижуулсан зам, дэд бүтэц, багш, ажиллагсад, эрдэм шинжилгээний ажилтан, оюутны нийтийн тээврийн асуудал шийдвэрлэгдсэн байна.

3.14. Хотхоны нийт талбайн 20-иос доошгүй хувь нь иргэдийн эрүүл аж төрж суралцах, хөдөлмөрлөх нөхцөлийг хангахуйц цэцэрлэгжүүлсэн ногоон байгууламж байна.

3.15. Цахилгаан, дулааны шугам сүлжээний найдвартай эх үүсвэрээр хангагдсан байна.

3.16. Аюулгүй байдал, дохиолол, харуул, хамгаалалтын иж бүрэн систем бүрдүүлсэн байна.

3.17. Угаалга, хими цэвэрлэгээ, үсчин, зурагчин, хувцас захиалга, засвар болон компьютер, гар утас, электрон хэрэгслийн засвар зэрэг ахуйн үйлчилгээний цэгүүдтэй байна.

3.18. Банк, санхүү, нотариатын үйлчилгээ, шуудан холбооны салбартай байна.

3.19. Нийтийн хоолны газар, хүнсний болон соёлын барааны дэлгүүртэй байна.

3.20. Шинэ салбар байгуулах, хөгжүүлэх нөөц эдэлбэр газартай байна.

3.21. Хотхоны гадна талд оюутны эцэг, эх, төрөл төрөгсөд, багш, эрдэм шинжилгээний ажилтан, ажиллагсад амьдрах орон сууцны дагалдах хороололтой байж болно.

3.22. Хүрээлэн буй орчин, байгалийн нөөц баялгийг өсгөн үржүүлэх, ашиглахад байгаль орчинд халгүй арга технологи, судалгаа шинжилгээ, туршилтын хүлэмж, зориулалтын талбайтай байж болно.

Дөрөв. Их сургуулиуд болон хотхоны байршил, шийдвэрлэх

арга хэмжээний чиглэл

4.1. Их сургуулиудын хотхоны захиалагч нь боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага байна. Хотхоны ашиглалтын өмнөх захиргааг /орон тооны/ байгуулж ажиллуулна. Ашиглалтын өмнөх захиргаа нь хотхон барих үе шатны ажлыг хариуцан гүйцэтгэнэ.

4.2. Хотхон барихад эдэлбэр газрын асуудлыг шийдвэрлэн дэд бүтэц, шугам сүлжээ, хичээлийн байр, оюутны байр, лаборатори, хүрээлэн, багш, эрдэм шинжилгээний ажилтны түр амьдрах байр, үйлчилгээний газар гэсэн дараалал баримтална.

4.3. Хотхон барих газрын асуудлыг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг дарга шуурхай шийдвэрлэж, баталгаажуулна.


4.4. Их сургууль болон хотхоныг дараахь байдлаар төлөвлөж хөгжүүлнэ:

4.4.1. эхний ээлжинд Шинжлэх ухаан, технологийн их сургуулийн хотхоныг нийслэлийн Налайх дүүргийн зүүн урд хэсэгт орших “Шивэрт”-ийн хөндийд 1000 гаруй га газарт “Оюуны” хот байдлаар “Silicon valley”-гийн хамт байршуулна;

4.4.2. төрийн болон төрийн бус өмчийн их, дээд сургууль, коллеж нь дангаараа буюу нэгдэж их сургуулийн хотхон байгуулах тохиолдолд хөрөнгө оруулагчийн сонголт хийсэн газарт байрших боломж олгоно;

4.4.3. геологи, уул уурхайн их сургуулийн хотхоныг Орхон аймгийн төвд “Эрдэнэт “ үйлдвэр ХХК болон хувийн хэвшлийн дэмжлэгтэйгээр зохион байгуулж эхлүүлнэ;

4.4.4. Ховд аймаг дахь Ховд их сургуулийг баруун бүсийн сургалт, эрдэм шинжилгээ, үйлдвэрлэл, бизнесийн төв болгон хөгжүүлнэ;

4.4.5. Дорнод аймаг дахь Дорнод дээд сургуулийг зүүн бүсийн сургалт, эрдэм шинжилгээ, үйлдвэрлэл, бизнесийн төв болгон хөгжүүлнэ;

4.4.6. Дархан-Уул аймгийн төвд техникийн чиглэлийн их сургуулийг байгуулж хөгжүүлнэ.

4.4.7. төрийн өмчийн бусад их, дээд сургуулийг хотхоноор хөгжүүлэх асуудлыг орон нутгийн оролцоотойгоор үе шаттайгаар шийдвэрлэнэ; 4.4.8. төрийн бус өмчийн их, дээд сургууль, коллежийн нэгдэх эсхүл хамтарч хотхоноор хөгжих санаачилгыг төрөөс дэмжиж хотхон байгуулах эдэлбэр газар олгох, дэд бүтцийг байгуулахад бодит дэмжлэг үзүүлнэ.

Тав. Санхүүгийн эх үүсвэр

5.1. Хотхон байгуулж хөгжүүлэх санхүүжилтийг төр-хувийн хэвшлийн түншлэлийн үндсэн дээр бүрдүүлнэ.

5.2. Төрөөс 100 хувь хариуцах санхүүжилт:

-хичээл сургалт явуулах үндсэн байр; -судалгааны төв лаборатори; -эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн барилга; -номын сан; -спортын цогцолбор; -багш, оюутны 10-аас доошгүй хувь нь байрлах дотуур байр болон орон сууц; -дэд бүтэц.

5.3. Хувийн хэвшлийн зүгээс хотхоны багш, оюутны байрны дийлэнх хэсэг, үйлчилгээний чиглэлийн бүх байгууллагуудыг барьж байгуулан ажиллуулна.

Хотхоны объектууд болон санхүүжилтийн үндсэн эх үүсвэр


Объект Төрийн санхүүжилт /хувиар/

Хувийн хэвшлийн санхүүжилт /хувиар/

Хичээл, сургалтын байр 100 - Лабораторийн байр 100 - Эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн байр

100 -

Номын сан-мэдээллийн төв 100 - Биеийн тамир, спортын барилга, талбай

100 -

Дэд бүтэц 100 - Багш, оюутнуудын байр 10 30 Хотхоны хамгаалалт 50 50 Нийтийн хоол, худалдаа, хими цэвэрлэгээ, үсчин, гоо сайхан, зурагчин зэрэг ахуйн үйлчилгээ

-

100

5.4. Санхүүжилтийн эх үүсвэр:

5.4.1. их сургуулиудын ашиглаж байгаа зарим үл хөдлөх хөрөнгийг борлуулсан орлого;

5.4.2. олон улсын хөнгөлөлттэй зээл, тусламж; 5.4.3. их сургуулиудын үйл ажиллагаанаас олсон орлогын тодорхой хэсэг; 5.4.4. Хүний хөгжил сангаас боловсролд зориулсан хөрөнгө; 5.4.5. улсын төсвөөс хуваарилсан хөрөнгө; 5.4.6. төгсөгчдөөс өгсөн хандив, тусламж; 5.4.7. гадаадын их, дээд сургууль, хувь хүмүүсээс өгсөн буцалтгүй тусламж, хандив; 5.4.8. гадаадын хөрөнгө оруулалт.

Зургаа. Их сургуулиудыг хотхоноор хөгжүүлэх эрх зүйн зохицуулалтын чиглэл

Хотхоныг барьж байгуулахтай холбогдуулан дараахь эрх зүйн зохицуулалтыг хийнэ:

6.1. Боловсролын тухай хууль, Дээд боловсролын тухай хууль болон холбогдох хуулиудад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах, их сургуулийн талаар хуулийн төсөл боловсруулан хотхон хөгжих эрх зүйн таатай нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

6.2. Хотхоны хөрөнгө оруулалт, тоног төхөөрөмжид зориулан арилжааны банкнаас хөнгөлөлттэй зээл авах, гадаадын зээл, тусламж, иргэд, аж ахуйн нэгжийн болон гадаадын их сургуулиудын хандив, тусламжийг татварын бодлогоор дэмжих эрх зүйн орчныг бий болгоно.

6.3. гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах эрх зүйн таатай орчин бий болгоно.

6.4. Их сургуулиудын ашиглаж байсан газар, барилга, байгууламжийг худалдан борлуулсан орлогыг хотхон байгуулахад бүрэн зарцуулах эрх зүйн зохицуулалтыг бий болгох асуудлыг судлан шийдвэрлэнэ.

6.5. Түүх, соёлын үл хөдлөх дурсгалт барилга байгууламж нь төрийн мэдэлд байх эрх зүйн баталгааг бүрдүүлнэ.


Долоо. Их сургуулиудын хотхон барьж байгуулах хугацаа

Их сургуулиудын хотхоныг 2010-2021 онд багтаан үе шаттайгаар барьж байгуулна.

Найм. Хотхон байгуулах ажлын явцыг тайлагнах

Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгуулага нь их сургуулиудын хотхон байгуулах ажлын явцын талаар жил бүрийн 12 дугаар сард Засгийн газарт тайлагнана.

Ес. Хүрэх үр дүн

Их сургуулиудыг хотхоноор хөгжүүлэх чиглэл хэрэгжсэний үр дүнд:

9.1. дээд боловсролын хөрвөх, олон улсын хэмжээнд өрсөлдөх чадвар дээшилж, олон улсын тэргүүлэх их сургуулиудын жишигт ойртох нөхцөл бүрдэнэ.

9.2. эдийн засгийн хөгжлийн бодит хүч болох оюутан залуучуудын сурч боловсрох, хүмүүжиж төлөвших тааламжтай орчин бүрдэнэ.

9.3. үндэсний их сургуулиудын сургалт, судалгааны орчин нөхцөл, ашиглалт сайжирна.

9.4. сургалтын мэргэжлийн давхардал арилж, бүтэц оновчтой болж, зах зээлийн эрэлтэд нийцсэн тогтолцоо бий болно.

9.5. сургалт-эрдэм шинжилгээ-үйлдвэрлэл-бизнесийн холбоо бодитой хэрэгжиж эхэлнэ.

9.6. Монгол Улсын өрсөлдөх чадвар, эдийн засгийн өсөлтийг хангах суурь нөхцөл сайжирна.


Хавсралт 4 A) Их, Дээд сургуулиудаас мэдээлэл цуглуулах анкет

Jean-Bernard Robichaud

Д. Гэрэлмаа

Огноо : 4-р сарын 13 2011

1. Их, Дээд сургуулийн нэр:

2. Ярилцлага өгсөн албан тушаалтны мэдээлэл :Нэр_________________ Утас___________ e-mail_________________

3. Байгуулагдсан он:

4. Статус: Төрийн_____ Олон нийтийн_____ Хувийн____

5. Батлагдсан хяналтын тоо_________________

6. Хяналтын тоо тогтоож байгаатай та санал нийлдэг үү? Тийм____ Үгүй____

7. Өдрийн үндсэн ангийд суралцаж буй оюутны тоо__________ Эрэгтэй___ Эмэгтэй______

8. Орой, эчнээ ангид суралцаж буй оюутны тоо_________ Эрэгтэй___ Эмэгтэй______

9. Бакалаврын хөтөбөрийн оюутны тоо______ Магистр_____ Доктор_____

10. Улаанбаатар хотоос бакалаврын хөтөлбөрт суралцаж буй оюутны тоо?_____, Магистр_____ Доктор_____

11. Орон нутгаас бакалаврын хөтөлбөрт суралцаж буй оюутны тоо?____

Магистр________ Доктор______

12. Сургалтын Төрийн сангийн зээлээр суралцдаг оюутны тоо?________

13. Сургалтын Төрийн сангийн буцалтгүй тусламж авсан оюутны тоо?________

14. Факультетын тоо ______ Тэнхимийн тоо_______

15. Факультетын нэр болон суралцаж буй оюутны тоо: Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм__ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___

16. Тэнхмийн нэр болон суралцаж буй оюутны тоо:

Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм__ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___


17. Танай хөтөлбөрүүд бүгд дотоодын хөтөлбөрүүд үү? Тийм_____ Үгүй_____

a. Хэрэв үгүй бол, гадаадын сургуультай хамтарсан хөтөлбөр байгаа юу? ___________________________________________________________

Хамтарсан хөтөлбөрөө нэрлэж, суралцаж буй оюутнуудыг тоог бөглөнө үү:

Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___

Н_________________#Эр___#Эм__ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___ Н_________________#Эр___#Эм___ Н_______________#Эр____#Эм___

18. Сургалтын төлбөрийг ялгаатай тогтоодог эсэх? Тийм__ Үгүй___

a. Хэрэв үгүй бол нэг оюутны сургалтын төлбөр хэд вэ? __________

b. Хэрэв тийм бол сургалтын төлбөрийн хэд байдаг вэ?

____________________________________________________________

19. Сургалтын төлбөрийн хэмжээг хэн тогтоодог вэ?

Удирдах зөвлөл_____ БСШУЯ____

20. Танай сургуулийн нийт орлого? _______________

21. Танай сургуулийн нийт орлогын хэмжээ? _______________

22. Сургалтын төлбөрөөс өөр орлогын эх үүсвэр байгаа юу? Тийм____Үгүй____

23. Хэрэв тийм бол ямар эх үүсвэр____________

нийт дүнг тодорхойлно уу____________________________________

24. Танай үйл ажиллагааны зардал? Нийт цалингийн хэмжээ?_____________

Багш нарын цалин?__________, Эрдэм шинжилгээний ажилтнуудын цалин_____ Бусад ажилтан, ажилчдын цалин?_____________

Тогтмол зардал ( цахилгаан, ус, дулаан)? _______________ Улсын төсвөөс тогтмол зардалд санхүүжилт авдаг уу? Тийм_____ Үгүй______

Хэрэв тийм бол танай нийт тогтмол зардлын хэмжээ?

Дэд бүтэц болон засвар үйлчилгээний зардал?______________

25. Нийт багш нарын тоо? ______ Орон тооны______ Цагийн багш______

26. Орон тооны багш нараас Докторын зэрэгтэй?_____ Магистрын зэрэгтэй?____ Бакалаврын зэрэгтэй ?________

27. Цагийн багш нарын тоо?_______ Докторын зэрэгтэй?_____

Магистрын зэрэгтэй?______ Бакалаврын зэрэгтэй?___

28. Үндсэн орон тооны Докторын зэрэгтэй багшийн дундаж цалин?________

Магистрын зэрэгтэй багшийн цалин?________ Бакалаврын зэрэгтэй?___________

29. Докторын зэрэгтэй багшийн цагийн дундаж хөлс?_____ Магистр?_____________ Бакалавр?____________


30. Багш нарын орох гарах хөдөлгөөн хир их байдаг вэ? Тийм______ Үгүй______

31. Багш нарын цалинг нэмэгдүүлэх шаардлагатай юу? Тийм____Үгүй_____

Хэрэв тийм бол жилд хэдэн % ?_________ Засгийн газрын зүгээс цалинг нэмэгдүүлэхэд туслалцаа дэмжлэг үзүүлэх ёстой юу?________ Энэ нь Их дээд сургуулиудын сургалтын болон судалгааны ажлын чанарыг дээшлүүлэх нэг арга зам болно. Тийм_______ Үгүй_______

32. Сургалтын төрийн сангийн тусламж, зээлээс гадна Засгийн газар Их Дээд сургуулиудыг шууд санхүүжүүлэх ёстой юу? Тийм____ Үгүй_____

33. Их Дээд сургуулиудыг санхүүжүүлэх ямар арга тохиромжтой вэ? Грант олгох___? Formula funding?_______ Өрсөлдөөний зарчмаар цөм сургуулиудын зарим нэг төслийг? Тийм______ Үгүй______

34. Таны санал, зөвлөмж?

Танд баярлалаа. Таны хариултуудыг ” Мэдлэгт суурилсан нийгэм - Дээд боловсролын шинэчлэл” төсөлийн зөвлөхүүд нууцлан зөвхөн төслийн хүрээнд ашиглах болно.


Хавсралт 4B) БСШУЯ-ны Санхүү, мэдээллийн мэргэжилтнүүдэд зориулсан асуултууд

1) МУ-ын их сургуулиудын нийт орогын хэмжээг хэрхэн багцаалан тооцоолж болох вэ? Их сургуулиудын дундаж сургалтын төлбөр жилд хэд орчим байдаг вэ? Дунджаар, нийт орлогын хэд орчим хувийг сургалтын төлбөр эзэлдэг вэ?

Анхаар: Бидний тооцоогоор, МУ-ын их сургуулиудын нийт орогын хэмжээ жилд 150 тэрбут төгрөг байдаг (ойролцоогоор 130 орчим сая ам. доллар). Энэ тооцоог гаргахдаа бид их сургуулийн оюутны сургалтын төлбөр дунджаар 900,000 төгрөг гэж үзээд нийт оюутны тоонд (170,126) үржүүлсэн. Ингэж тооцоход, оюутны сургалтын төлбөр нь их сургуулийн нийт орлогын 90%-ийг эзэлж байна гэсэн үг юм. (Энэ тооцоог баталгаажуулах шаардлагатай)

2) БСШУЯ-д доорхи их сургуулиудын 2009-2010 хичээлийн жилийн нийт орлого, оюутны тоо зэрэг санхүүгийн мэдээлэл байга юу?:

Их сургууль Нийт орлого 2009-2010 хичээлийн жилд

Нийт оюутны тоо 2009-2010 хичээлийн жилд

МУИС 24,000 ШУТИС ХААИС 10,000 Хүмүүнлэгийн ухааны СУИС МУБИС 12,000 Ховдын Их сургууль Нийт

3) "Дээд боловсролын шинэчлэл төсөл"-ийн зээлийн хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтийн төлөвлөгөө байга юу? (сая ам. доллараар):

Хэсэг Дүн A Суурь зардал

1. Чанар ба яа холбогдол 2. Засаглал, Удирдлага, Санхүү 3. Тэгш байдал ба хүртээмж 4. Төслийн удирдлага 5. Урсгал зардлууд, өссөн дүнгээр

(A) хэсгийн дүн

12,21

4,32 1,14 1,14 0,71

19,52 B Урьдчилан тооцоолоогүй бусад зардал 2,38 C Хэрэгжилтийн явцын санхүүгийн төлбөрүүд 0,32 Нийт дүн ( A+B+C) 22,22


"Дээд боловсролын шинэчлэл” зээлийн төсөлд МУ-ын Засгийн газар нь дээд боловсролын салбарт шинэчлэл хийх чиглэлд авах арга хэмжээний талаархи дэлгэрэнгүй мэдээлэл, мөн төрийн өмчийн их сургуулиудыг нэгтгэж, хувийн өмчийн дээд сургуулиудыг оновстой хэлбэрээр зохион байгуулах тухай санал орсон байгаа. Харин "Дээд боловсролын шинэчлэл” төсөл нь “Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”, “Дээд боловсролын шинэчлэлийн зураглал”, мөн “МУ-ын шинжлэх ухаан, технологийг 2007-2020 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө” зэрэг бодлогын баримт бичгүүдтэй ямар уялдаатай нь ойлгомжгүй байгаа юм. Ялангуяа, эдгээр бодлогын баримт бичгүүдийн санхүүгийн төсөөлөл нь "Дээд боловсролын шинэчлэл” зээлийн төслийн санхүүгийн тооцоотой ямар хобоотой байна гэдгийг бид тодруулахыг хүссэн юм.

Хичээлийн жил

2010-11 Суурь жил

2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16

“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө” (+8%)

36.8 тэрбум ₮






Шинэ мөнгө 2,9 тэрбум ₮

3,2 тэрбум ₮




“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-ний тооцоонд суурь хичээлийн жилээс 2015-2016 оны хичээлийн жил хүртэл нийт 17,2 тэрбум төгрөг зарцуулна гэжээ. Үүн дээр 22,2 сая ам. доллар нь "Дээд боловсролын шинэчлэл” зээлээр орж ирнэ гэж үзэх үү, эсвэл энэ нь зээл тусламжаар орж ирэх үнийн дүнд багтсан байгаа гэж үзэх үү?, эсвэл энэ нь дутагдах хөрөнгө буюу төлөвлөгөөт хугацааны жилд дунджаар 8-9% гэсэн тооцоонд орох уу?

“Монголын боловсролыг 2006-2015 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-нд орсон тооцооны зардал жилд 8%-иар өснө гэж тооцсон бол зээлийн төслийн тооцоонд зардал жилд 13,2%-иар өснө гэж тооцжээ:

Хичээлийн жил

2010-11 Суурь жил

2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16

Зээлийн төсөл (+13.2%)







Шинэ мөнгө







Зээлийн төслийн баримт бичигт суурт хичээлийн жилээс 2015-2016 оны хичээлийн жил хүртэл (зардал жилд 13.2%-р өсөхөөр) нийт 31,6 тэрбум ₮ болно гэж тооцжээ.

Дээрхи 2 хүснэгтийг яаж хооронд нь холбох вэ? Мастер төлөвлөгөөний тооцоо, зээлийн төслийн санхүүгийн тооцооны зөрүү нь ямар үр дагавартай байх вэ?

Зардлын жилийн дундаж өсөлтийн энэ 2 байримт бичигт урдчилан тооцоолсоны аль нь илүү бодит вэ: Мастер төлөвлөгөөний 8% уу, зээлийн төслийн 13,2% уу?

4) “МУ-ын шинжлэх ухаан, технологийг 2007-2020 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-нд төрийн болон хувийн өмчийн их сургуулиудын судалгаа шинжилгээний чадавхийг нэмэгдүүлэх чиглэлээр хөрөнгө төсөвлөн тооцоолсон байдаг уу?

“МУ-ын шинжлэх ухаан, технологийг 2007-2020 онд хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө”-нд судалгаа шинжилгээний чанавхийг нэмэгдүүлэх төсөв, эсвэл БСШУЯ-ны төсвөөс их сургуулиуд хөрөнгө авах боломжтой юу?

5) БСШУЯ-д Сургалтын Төрийн Сангийн хуваарилалт, түүний ашиг шимийг хүртэгсдийн талаар статистик тоон мэдээлэл байдаг уу?


Хавсралт 4 C) Сургалтын Төрийн Санд зориулсан асуултууд

1) СТС жилийн тайлан гаргадаг эсэх. Тийм___ Үгүй ____

Санхүүгийн тайлан гаргадаг эсэх. Тийм___ Үгүй ____

2) СТ Сан сургалтын төлбөрийн зээл, буцалтгүй тусламжийг хэнд олгохоо яаж

тодорхойлдог бэ?

Сургалтын төрийн сан нь 1993 онд анх байгуулагдаж Монгол улсын болон гадаадын

дээд боловсролын байгууллагуудад суралцагчдад сургалтын төлбөрийн зээл,

буцалтгүй тусламж олгох үйлчилгээг үзүүлж ирлээ .

Сургалтын төрийн сан нь Монгол улсын Засгийн газрын тогтоол журмын хүрээнд үйл

ажиллагаагаа явуулдаг бөгөөд одоо мөрдөгдөж буй тушаалууд нь:

• Төрийн албан хаагчийн гэр бүлийн 1 хүүхдийг төрөөс санхүүжүүлэх тухай” Монгол

улсын Засгийн газрын 2000 оны 201 дугаар тогтоол

• “Төрийн зээл, буцалтгүй тусламж олгох тухай” Монгол улсын Засгийн газры 2008

оны 177-р тогтоол

• “Журам шинэчлэн батлах тухай” Боловсрол, Соёл Шинжлэх ухааны сайд,

Санхүү Эдийн засгийн сайдын 2001 оны хамтарсан 310/290 тоот тушаал

ЗГ-ын дээрх тогтоолуудаар батлагдсан журмуудын дагуу хагас болон бүтэн өнчин,

амьжиргааны баталгаажих төвшингөөс доогуур орлоготой нэн ядуу өрхийн

суралцагчид, хөгжлийн бэрхшээлтэй суралцагчид, шагналын хэлбэрээр элсэгчид,

төрийн албан хаагчийн гэр бүлээс суралцагч, түүнчлэн өндөр хөгжилтэй орнуудын

магистрантур, докторантурт суралцагчидтай гурвалсан гэрээ байгуулан сургалтын

төлбөрийн зээл, буцалтгүй тусламж олгохын зэрэгцээ зээлийг буцаан төлүүлэх,

санхүүжилтийн төсөв, тооцоо хийх, тайлагнах, хяналт тавих зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэж

байна.

3) СТС хувьд суралцах чадвар бүхий оюутан гэж хэнийг тодорхойлдог вэ?

4) СТС –ийн “амьжиргааны баталгаажих төвшингөөс доогуур орлогтой нэн ядуу өрхийн

оюутан” хэмээх тодорхойлолт.

5) Сангийн чиглэл тус бүрээр зарцуулалтын хэмжээ хэд вэ?

6) Сургалын амжилт, бага орлогыг тодорхойлох хамгийн чухал болох шалгуур үзүүлэлт.

7) СТС нь өөрийн бүртгэлдээ өөр хүчин зүйлсийг оруулдаг эсэх.

Тийм____ Үгүй______


Хэрэв тийм бол, ямар хүчин зүйс вэ?

8) Сангийн зарцуулалтыг илэрхийлэх бүдүүвч, томъёо байгаа юу?

9) 2010-2011 хичээлийн жилд СТС –нд хандсан оюутны тоо.

10) 2006-2009 онуудын СТС хандсан оюутны тоо?

11) 2010-2011 хичээлийн жилд СТС –аас буцалтгүй тусламж, зээл авсан оюутны тоо.

12) 2006 -2009 онуудад СТС-аас буцалтгүй тусламж, зээл авсан оюутны тоо.

13) 2006-2010 онуудад СТС –аас олгосон буцалгүй тусламж, сургалтын зээлийн хэмжээ.

14) СТС нь оюутанд мөнгийг шууд олгож болох уу?

15) Яагаад СТС-ийн мөнгийг заавал их, дээд сургуулиудаар дамжуулж олгодог

вэ?

16) Одоогийн хүчин төгөлдөр байгаа бодлого, практикаас өөр бодлогын

хувилбарууд СТС-д бий юу?

17) Тэдгээр бодлого, төлөвлөгөөнд үнэлгээ хийгдэж, төсөв нь тооцологдсон уу?

18) Бага орлоготой оюутнуудад СТС-ийн хөрөнгийг илүү хүртээмжтэй болгох тал

дээр танд танд ямар бодол байдаг вэ?

19) 2006-с 2010 он хүртэлх хугацаанд өргөдөл гаргасан боловч тусламж авч

чадаагүй бага орлоготой өрхийн, мөн хөдөөгийн оюутнуудын талаар

статистик мэдээлэл СТС-д бий юу?

20) СТС-аас их дээд сургуулийн оюутан бүрд 500,000 ₮ олгох бодлого нь ямар

хууль эрх зүйн баримтаар зохицуулагддаг вэ?

21) Бидний судлавал зохих баримт бичиг, хандвал зохих эх сурвалжууд байвал

зөвлөнө үү?

Хамтран ажилласанд баярлалаа!


Хавсралт 4 D) Их сургуулиудыг хотхоноор хөгжүүлэх чиглэлийн талаар

БСШУЯ, Сангийн Яамны мэргэжилтнүүдэд зориулсан асуултууд: Их сургуулийн хотхоны санхүүжилтийн талаар

1. Их сургуулийн хотхоныг байгуулах, хөгжүүлэхэд шаардлагатай санхүүжилтийн хэдэн хувь нь улсын төсвөөс (___%), хэд нь хувийн салбараас ( ___%) гарах талаар урдчилсан тооцоо байга юу?

2. Их сургуулийн хотхоныг байгуулж дуусахад улсаас нийт хэдэн тооны барилга байгууламж босгохоор төлөвлөж байгаа вэ? Тоо _____

3. Барилгын санхүүжилтэнд улсаас зарцуулах хөрөнгийг төсөвлөсөн үү? Тийм____ Үгүй____

4. Хэрэв тийм бол, нийт төсөвлөсөн хөрөнгийн хэмжээ хэд вэ? ____

5. Их сургуулийн хотхоныг байгуулж дуустал жилд өгөх санхүүжилтийн төлөвлөгөө байгаа юу? Тийм____ Үгүй____

6. Хэрэв тийм төлөвлгөө байгаа бол, бид түүнийг үзэж болох уу? Тийм____ Үгүй____

7. Дэд бүтцийг байгуулахад хичнээн төгрөгийг төсөвлөсөн бэ? ____ хэдэн он гэхэд дэд бүтэц бүрэн баригдаж дуусах вэ?

8. Эрдэм шинжилгээний төв лабораторийг барихад хичнээн төгрөг төсөвлөсөн бэ? ____ хэдэн он гэхэд лаборатори баригдаж дуусах вэ?_____

9. Төв номын санг барихад хичнээн төгрөг төсөвлөсөн бэ? ____ Хэдэн онд ашиглалтанд орох вэ? Төв номын сан ямар хүчин чадалтай вэ? ____________

10. Спортын цогцолборын төсөвлөсөн зардал нь хэд вэ? ____ Хэдэн онд ашиглалтанд орох вэ? _____

11. Нийт дотуур байрны тоо хэд байх вэ? Дотүүр байр болгон хэдэн юутны багтаамжтай вэ? ____

12. Дотуур байрны нийт төсөвлөсөн зардал нь хэд вэ? ____ Хэдэн онд ашиглалтанд орох вэ? ____ Нэгж зардал хэд вэt?____

13. Орон сууцны байр хэв баригдах вэ?____Хэдэн өрөө, ямар талбайтай байрууд вэ?________

14. Нийт орон сууц барих зардал хэд вэ?______ Хэдэн онд ашиглалтанд орох вэ?_____ Нэг байрны зардал хэд вэ?____

15. Их сургуулийн хотхоны аюулгүй байдалд төрөөс төсөв баталсан уу Тийм____ Үгүй____

16. Хэрэв тийм бол, нийт төсөвлөсөн хөрөнгийн хэмжээ? _____


17. Оюутны дотуур байр болон багш, ажилчид, оюутны орон сууц барихад хувийн салбараас орох хөрөнгө оруулалтын хэмжээний талаархи төсөөлөл байга юу? Тийм____ Үгүй____

18. Хэрэв тийм бол, нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээ? ____

19. Худалдаа нийтийн хоолны газар, угаалга хими цэвэрлэгээ, үсчин гоо сайхан, зурагчин зэрэг ахуйн үйлчилгээний төвүүдийг барихад хувийн салбараас орох хөрөнгө оруулалтын хэмжээний талаархи төсөөлөл байга юу? Тийм____ Үгүй____

20. Хэрэв тийм бол, нийт төсөвлөсөн хөрөнгийн хэмжээ? _____

21. Доорхи эх үүсвэрээс хичнээн хэмжээний хөрөнгө гарах вэ:

• Их сургуулиудын эзэсшлийн үл хөдлөх хөрөнгийг зарж олсон орлого?________

• Олон улсын хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгүй тусламж?_______

• Их сургуулиудын үйл ажиллагааны орлого?___________

• Хүний хөгжлийн сангаас болосролын залбарт зарцуулах санхүүжилт?___________

• Улсын төсвөөс ?_________

• Төсгсөгчдийн хандив, тусламжаас?_____________

• Гадаадын их сургуулиуд, иргэдээс өгсөн хандив, тусламж? __________

• Гадаадын хөрөнгө оруулалт?___________


Хавсралт 5

Bibliography

ADB, Mark Bray: The Costs and Financing of Education: Trends and Policy Implications, ADB Publication Stock No. 100501, ISBN 971-561-405-1 (2002) ADB, MONGOLIA: Strengthening Higher and Vocational Education Project, (Financed by the Technical Assistance Special Fund), ROADMAP FOR HIGHER EDUCATION, Project Number: 43007, July 2010. ADB, MON: Higher Education Reform Program, Initial Poverty and Social Assessment, Technical Assistance Consultant’s Report, Project 43007, August 2010. ADB, Mid-Term Report and Project Design, TA 7333-MON Strengthening Higher and Vocational Education Project, 2010, 149 p.

ADB, Final Report, TA 7333-MON Strengthening Higher and Vocational Education Project, 2010 Project Number: 44101

ADB, MON: Reforming Higher Education for a Knowledge Society, Memorandum of Understanding, Proposed Advisory Technical Assistance, Reconnaissance Mission, 8-12 February, 2010, 20p.

ADB, Mongolia: Reforming Higher Education for a Knowledge Society, Policy and Advisory Technical Assistance (PATA), (Financed by the Japan Fund for Poverty Reduction), Project Number: 44101, July 2010.

ADB, Proposed Loan Mongolia: Higher Education Reform Project, Report and Recommendation of the President to the Board of Directors, Project Number 43007, March 2011.

Government of Mongolia:

Government of Mongolia, Law of Mongolia Higher Education, Translation from Mongolian May 3, 2002.

MECS, LaRocque N., & Yee B., The Mongolian Education and Training Fund: Building a Sustainable Future,June 2004, 79p.

National Statistical Office of Mongolia, Mongolian Statistical Year Book 2010, Ulaanbaatar, 2011, 463p.

National Statistical Office of Mongolia, Bulletin of Statistics 2011/01, January 2011,93p.

Government of Mongolia, Science and Technology Master Point of Mongolia2007-2020, MECS, Ulaanbaatar, 2007, 90p.

MECS, 2010-11 Statistical report of MECS, Ulaanbaatar, 2011 Government of Mongolia, MASTER PLAN TO DEVELOP EDUCATION


OF MONGOLIA IN 2006-2015, MECS, Ulaanbaatar, 2006 Government of Mongolia, EDUCATION SECTOR MASTER PLAN OF MONGOLIA 2009-2015, (Updated version), MECS, Ulaaanbaatar, 2009. Universities of Mongolia:

CMUC, Consortium of Mongolian Universities and Colleges, Ulaanbaatar, 2010, 33p.

National University of Mongolia, 2010 Prospectus, Be an internationally competitive university, Ulaanbaatar 2010, 65p.

Mongolian Academy of Agricultural Sciences, Annual Report 2010, Ulaanbaatar, 16p.

Mongolian Royal Academy, Annual Report 2010, Ulaanbaatar, 51p.

Mongolian State University of Arts and Culture, Annual Report, 2010.

International organizations:

UNDP, Consultant Report, May 11, 2009

World Bank, MONGOLIA POLICY NOTE, Tertiary Education in Mongolia: Meeting the Challenges of the Global Economy, Report No. 522925-MN, March, 2010. World Bank, Policy Note, Tertiary Education in Mongolia: Meeting the Challenges of the Global Economy, Human Development Sector Unit, Mongolia Country Management Office, September 2010. World Bank, Short Policy Note, Higher Education in Mongolia: Challenges and Policy Recommendations, Date? 9p.

UNESCO, Country Basic Information: Mongolia, UNESCO Statistical Unit, http://www.ibe.unesco.org/links.htm

Other:

Sodnomtseren,A., FINANCING OF STATE HIGHER EDUCATION IN MONGOLIA: CONSTRAINTS AND OPPORTUNTIES, National University of Mongolia, Ulaanbaatar, 2002. Amarjargal,D &Terukazu, S., Economic return of Schooling in Transition: A case of Mongolia, Kobe University, Graduate School of International Cooperation Series, No. 9 September 2006. D. Bruce Johnstone, Financing Higher Education: Cost-Sharing in International Perspective, Center for International Higher Education, Lynch School of Education, Boston College, Mass., USA, 2006, ISBN-90-8790-015-5.

Peccei,R., Education for Sustainable and Responsible Development, University of California at Los Angeles, Club of Rome, Invited talk presented at the 2009 G8 University Summit, Torino, Italy, May 2009, Unpublished, 8p.

Documents

Огноо: 2012 оны 4 дүгээр сар Төслийн ТТ 7571 MOН¢5.-ДЭЭД... · шинжилгээ хийх. 1.1 Танилцуулга 1 1.2 Судалгааны арга