Κ Κ - AUAkarp.aua.gr/wp-content/uploads/2018/09/periv_prakt.pdf · 2018. 9. 24. · Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος έχει ως σκοπό να ξυπνήσει

Πρακτικά Ημερίδας «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις – Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014»

ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

ΤΤμμήήμμαα ΔΔαασσοοπποοννίίααςς && ΔΔιιααχχεείίρριισσηηςς ΦΦυυσσιικκοούύ ΠΠεερριιββάάλλλλοοννττοοςς,,

ΤΤ..ΕΕ..ΙΙ.. ΣΣττεερρεεάάςς ΕΕλλλλάάδδααςς

ΚΚέέννττρροο ΠΠεερριιββααλλλλοοννττιικκήήςς ΕΕκκππααίίδδεευυσσηηςς

ΚΚααρρππεεννηησσίίοουυ

ΣΣύύλλλλοογγοοςς ΣΣπποουυδδαασσττώώνν ΔΔαασσοοπποοννίίααςς

Τ.Ε.Ι.

ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΠΠΡΡ

ΑΑΚΚ

ΤΤΙΙ ΚΚ

ΑΑ ΗΗ

ΜΜΕΕ

ΡΡΙΙ ΔΔ

ΑΑΣΣ

««

ΠΠΕΕ

ΡΡΙΙ ΒΒ

ΑΑΛΛ

ΛΛΟΟ

ΝΝ ΚΚ

ΑΑΙΙ

ΣΣΥΥ

ΓΓΧΧ

ΡΡΟΟ

ΝΝΕΕ

ΣΣ ΠΠ

ΡΡΟΟ

ΚΚΛΛ

ΗΗΣΣ

ΕΕΙΙ ΣΣ

––

ΠΠΑΑ

ΓΓΚΚ

ΟΟΣΣ

ΜΜΙΙ ΑΑ

ΗΗΜΜ

ΕΕΡΡ

ΑΑ ΠΠ

ΕΕΡΡ

ΙΙ ΒΒΑΑ

ΛΛΛΛ

ΟΟΝΝ

ΤΤΟΟ

ΣΣ 22

0011

44»»

ΚΚαα

ρρππ

εε νν

ήήσσ

ιι 22

0011

55


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΗΜΕΡΙΔΑΣ (e-book)

«Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις - Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014»

Αμφιθέατρο Τμήματος Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος

Παρασκευή 6 Ιουνίου 2014, Καρπενήσι

Διοργάνωση: Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Τ.Ε.Ι. Στερεάς

Ελλάδας

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καρπενησίου

Σύλλογος Σπουδαστών Δασοπονίας

Επιμέλεια: Δρ Γεώργιος Ευθυμίου

Μαρία Κατσογιάννη MSc

KΑΡΠΕΝΗΣΙ 2015


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

«Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις - Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014» Πρακτικά Ημερίδας (e-book) ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015

ISBN: 978-960-93-6904-6 Copyright: Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Φωτογραφία εξωφύλλου: Ηλίας Τσέλος Σχεδιασμός - Στοιχειοθεσία Έκδοσης: Μαρία Κατσογιάννη & Γ. Ευθυμίου Προτεινόμενη αναφορά: Όνομα συγγραφέα, (2015). Τίτλος Εισήγησης, στο Γ. Ευθυμίου και Μ. Κατσογιάννη (επιμέλεια έκδοσης). «Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις - Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος 2014», Πρακτικά Ημερίδας (e-book), Καρπενήσι 6 Ιουνίου 2014. Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος - Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας και Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.) Καρπενησίου. Καρπενήσι. 92 σελ., I.S.B.N.: 978-960-93-6904-6, Τόμος 1, σελ. εισήγησης 00-00.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

3ήμερο εκδηλώσεων για την

Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος Καρπενήσι, 5, 6 και 7 Ιουνίου 2014

Οργανωτική Επιτροπή

Ευθυμίου Γεώργιος, Επικ. Καθηγητής, Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.ΕΙ. Στερεάς Ελλάδας

Ραυτογιάννης Ιωάννης, Καθηγητής, Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.ΕΙ. Στερεάς Ελλάδας

Παπαδόπουλος Ανδρέας, Καθηγητής, Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.ΕΙ. Στερεάς Ελλάδας

Κοπανάκης Μανώλης, Υπεύθυνος - Επικοινωνία, Κ.Π.Ε. Καρπενησίου

Κατσογιάννη Μαρία, Αναπληρώτρια Υπεύθυνη Κ.Π.Ε. Καρπενησίου

Λάππα Βασιλική, Εκπαιδευτικός, φοιτήτρια Δασοπονίας Καρπενησίου

Λάππας Κλεομένης, Αντιδήμαρχος Καρπενησίου

Γιαννής Ιωάννης, Πρόεδρος Δ.Σ. φοιτητών Δασοπονίας

Γραμματεία

Γατσιού Ελένη, Δασοπόνος-Ε.Τ.Π. Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας

Τσούκα Αθανασία, Δασοπόνος-Ε.Τ.Π. Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας

Λουκοβίτη Σεραφείνα-Παρασκευή, φοιτήτρια Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., Τ.Ε.Ι. Στερεάς

Νότης Θεόδωρος, Οργανωτική Υποστήριξη Κ.Π.Ε. Καρπενησίου Συνδιοργάνωση

Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καρπενησίου

Σύλλογος Σπουδαστών Δασοπονίας

Δήμος Καρπενησίου

Τ.Ε.Ι.

ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

Πίνακας περιεχομένων

Ιερές σκέψεις ........................................................................................................... 9

Κατσογιάννη Μ.

Ιoνική Πέστροφα (Salmo farioides) ....................................................................... 11

Ραυτογιάννης Ι.

Χωρική Κατανομή της Βλάστησης στο Ευρυτανικό Τοπίο ..................................... 13

Καλούδης Σ.

Οι περιοχές Νatura 2000 στην Ευρυτανία και η αξιοποίηση τους ...................... 27

Παπαδόπουλος Α.

Ορθολογικός Σχεδιασμός στην Ελλάδα του 2014. Η Περίπτωση της Ευρυτανίας ............................................................................................................. 35

Μπούργος Μ.

Περιβάλλον και νομικό καθεστώς στην Ελλάδα του 2014. Η περίπτωση των Ορεινών δασικών οικοσυστημάτων. ..................................................................... 47

Χατζοπούλου Ι.

Προστατευόμενες περιοχές – η Ελληνική πραγματικότητα .................................. 61

Ευθυμίου Γ.

Βιοποικιλότητα, η Ελληνική πραγματικότητα. ...................................................... 73

Σακελαράκης Φ.Ν.

Το φυσικό περιβάλλον της Οίτης – Σύγχρονα προβλήματα και απειλές .............. 85

Σταμέλλου Α.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 99

Ιερές σκέψεις Μαρία Κατσογιάννη, MSc Αναπληρώτρια Υπεύθυνη Κ.Π.Ε. Καρπενησίου

Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος έχει ως σκοπό να ξυπνήσει την παγκόσμια συνείδηση, να προκαλέσει την πολιτική προσοχή και τη δράση και να δώσει θετικές προοπτικές αλλαγής. Για το 2014 οι εορτασμοί της 42ης επετείου φιλοξενούνται στα Μπαρμπέιντος, 22 έτη μετά την ιστορική Σύνοδο Κορυφής της Γης το 1992. Το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος του 2014 αφορά στις Κλιματικές Aλλαγές και τις επιπτώσεις σε νησιά, τα οποία απειλούνται άμεσα, όπως τα Μπαρμπέιντος, με το μήνυμα “Πρασινίζοντας το μπλε». Κυρίαρχος στόχος είναι να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου σε σύγκριση με τα μέσα επίπεδα της προ-βιομηχανικής εποχής.

Υπάρχει ένα καίριο ερώτημα (και πολλά δευτερεύοντα): μπορεί η σημερινής μορφής ανάπτυξη να είναι πραγματικά αειφόρος; Και ειδικά όταν ξεκινάει από έξω προς τα μέσα, από τους λίγους για τους πολλούς, από την ελίτ προς τις μάζες και κυρίως, από το πόσα κέρδη αποφέρει στις επιχειρήσεις και πόσους μελλοντικούς καταναλωτές δημιουργεί; Αρκεί απλά να υιοθετήσουμε «συγκεκριμένες τεχνολογίες και πρακτικές»; Ακόμα και κάποιος χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις στην επιστήμη της Οικολογίας θα μπορούσε να υποψιαστεί τον ανορθολογισμό που υποκρύπτεται. Η ουσία, σε ατομικό επίπεδο πλέον, γιατί μόνο αυτό μπορούμε σίγουρα να αλλάξουμε, είναι πως ο σημερινός τρόπος ζωής αποτελεί τροχοπέδη σε κάθε προσπάθεια εστιάζοντας στις μη ζωτικές, επίπλαστες και επιβαλλόμενες ανάγκες, αντί των αμιγώς ζωτικών, ακόμα κι αν λάβουμε υπόψη συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια. Με έλλειψη σεβασμού και λογικής θεωρούμε ότι αξίζει μόνο αυτό που μας προσφέρει και όσο είναι ικανό να προσφέρει! Και έρχονται οι άλλοι, οι ίδιοι άλλοι που μας έμαθαν να καταναλώνουμε, να μας πουν να μην το πετάξουμε αλλά να το επαναχρησιμοποιήσουμε! Περιμένουμε να μας το πουν για να το κάνουμε και πάλι με κίνητρο εξωτερικό, να είμαστε πολιτικά ορθοί και μοδάτοι. Η χρησιμοθηρία διέπει τόσο βαθιά τον τρόπο σκέψης και δράσης μας, ώστε έχει περάσει και στις μεταξύ μας σχέσεις.

Επιμέλεια: Γ. Ευθυμίου

Μ. Κατσογιάννη

«Περιβάλλον και Σύγχρονες Προκλήσεις» Πρακτικά Ημερίδας. Καρπενήσι, 6 Ιουνίου 2014 ISBN: 978-960-93-6904-6


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

00

Τι σημαίνουν όλα αυτά για εμάς, τους «απλούς», όπως μας αρέσει να αυτοαποκαλούμαστε όταν είναι η ώρα να αναλάβουμε ευθύνη και δράση, πολίτες; Ότι εάν δεν αλλάξουμε εμείς ως μέρος του οικοσυστήματος, τίποτα δεν αλλάζει. Aν αδιαφορώ ως άτομο και κοιτώ μόνο την προσωπική μου ευκολία και κέρδος, δίχως να συλλογίζομαι τις συνέπειες των πράξεών μου, επιλέγοντας μη συνειδητά, τότε φυσικά, οδεύω προς έναν δρόμο χωρίς επιστροφή, μια και υπάρχουν κανόνες και δομές στη Φύση. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα ζήτημα αλλαγής κοσμοαντίληψης και απαντήσεων σε ερωτήσεις όπως τι είναι η φύση και τι ο άνθρωπος. Τι αισθάνεται κάποιος όταν βρίσκεται στη φύση, όταν ακούει βαθιά τους ήχους της και η εσωτερική ησυχία γίνεται φως. ‘Η μήπως δεν το κάνει ποτέ γιατί δεν το ένοιωσε, δεν του το μάθανε, δεν το τόλμησε, το περιγέλασε ή φοβάται; Έχετε δει πελεκάνους να πετούν; Οι πελεκάνοι από ιερές σκέψεις κι όχι από το φύσημα του αέρα βοηθούνται να πετάξουν. Κι αυτή ακριβώς είναι η αίσθηση όταν τους βλέπει κανείς. Ιερές σκέψεις που προάγουν το σεβασμό για ότι δεν είναι «Εγώ».


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

11

Ιoνική Πέστροφα (Salmo farioides)

Ραυτογιάννης Ιωάννης

Καθηγητής, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας

Η ιονική πέστροφα είναι ενδημικό των δυτικών Βαλκανίων και στην Ελλάδα εμφανίζεται σε επτά λεκάνες απορροής (Αλφειού, Μόρνου, Εύηνου, Αχελώου, Άραχθου, Αώου και Καλαμά). Τις τελευταίες δεκαετίες έχει τεκμηριωθεί σημαντική μείωση των πληθυσμών του είδους, ιδιαίτερα σε Αλφειό, Άραχθο και Αχελώο. Η πέστροφα μπορεί να ζήσει έως 20 έτη, να ζυγίζει έως 20 kg και σε μήκος 1 μ. Συνήθως μία ώριμη πέστροφα 10 ετών είναι βάρους 1 kg.Αναπαράγεται τους χειμερινούς μήνες, σε περιοχές των ποταμιών με χαμηλή ροή και πυθμένα αμμοχαλικώδη. Το θηλυκό αποθέτει τα αβγά και έπειτα το αρσενικό τα επιβρέχει με σπέρμα. Ένα θηλυκό 300 γρ. παράγει περίπου 300 αυγά. Είναι αρπακτικό είδος και τρέφεται με έντομα, με άλλα ψάρια ή αμφίβια, ερπετά, κ.α..Σε ένα υγιές ποτάμι πρέπει να υπάρχουν τουλάχιστον 20 ενήλικες πέστροφες ανά 100 μέτρα κοίτης ενός ποταμιού πλάτους 2 μ. Η ερασιτεχνική αλιεία έχει σκοπό την ψυχαγωγία ή την άθληση και όχι το βιοπορισμό ή την απόκτηση εισοδήματος. Η παράνομη αλιεία της πέστροφας με ψαροντούφεκο, δίχτυα, χλωρίνη, δυναμίτη, ηλεκτραλιεία κλπ., καθώς και οι ανεξέλεγκτες ποσότητες που αλιεύονται έχουν μειώσει δραστικά τους πληθυσμούς και το μέγεθος των ψαριών. Η νομοθεσία σχετικά με την ερασιτεχνική αλιεία της πέστροφας προβλέπει ότι:

Η ερασιτεχνική αλιεία στα ποτάμια και τις λίμνες επιτρέπεται μόνο με αγκιστρωτά εργαλεία, όπως καλάμι, πεταλούδα, καθετή κ.λπ. εκτός από παραγάδια και χωρίς πλωτό μέσο.

Η ερασιτεχνική αλιεία επιτρέπεται από την ανατολή έως την δύση του ηλίου.

Η αλιεία της πέστροφας επιτρέπεται από 16 Φεβρουαρίου έως 31 Οκτωβρίου.

Υπεύθυνα για την άσκηση της εποπτείας και του ελέγχου στα ορεινά ύδατα είναι τα Δασαρχεία.

Κάθε ερασιτέχνης ψαράς επιτρέπεται να συλλαμβάνει συνολικά μέχρι δύο (2) κιλά αλιευμάτων ή μέχρι τρία (3) άτομα το 24ωρο ανεξαρτήτως βάρους.

Οι αλιευμένες πέστροφες πρέπει να είναι μεγαλύτερες από 20 εκατοστά.

Απαγορεύεται η ερασιτεχνική αλιεία με την βοήθεια φωτεινών πηγών.

Απαγορεύεται η πώληση και γενικά η εμπορία αλιευτικών προϊόντων, που προέρχονται από ερασιτεχνική αλιεία.

Eκτός από διοικητικές κυρώσεις (πρόστιμο κτλ.), η πώληση ή εμπορία ψαριών από ερασιτέχνη, διώκεται και ποινικά.





ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

22

Με απόφαση των περιφερειακών αρχών, μπορεί να επιβληθούν για χρονική περίοδο μέχρι ένα έτος, ειδικά ή πρόσθετα περιοριστικά μέτρα της αλιείας, αν υπάρχει κίνδυνος μείωσης ή καταστροφής των ιχθυοαποθεμάτων ή κίνδυνος γενικότερης διαταραχής της ισορροπίας του υδάτινου συστήματος. Εκτός από την παράνομη αλιεία, οι πέστροφες κινδυνεύουν από τους παρακάτω παράγοντες:

Οι ασθένειες, τα παράσιτα και η γενετική μόλυνση από άλλα είδη πέστροφας, που εισάγονται στους ποταμούς ή διαφεύγουν από μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας.

Η υποβάθμιση και απώλεια βιοτόπων, λόγω τεχνικών έργων όπως: παρόχθια οδοποιία, αμμοχαλικοληψία, εκτροπές της κοίτης, δυσλειτουργία μονάδων επεξεργασίας υγρών αποβλήτων, σκουπίδια και άλλες μορφές ρύπανσης .

Τα εμπόδια στη μετακίνηση όπως τα μικρά και μεγάλα υδροηλεκτρικά φράγματα και τα έργα ορεινής υδρονομίας, διακόπτουν τη συνεκτικότητα των ποταμών

Η μείωση της παροχής των ποταμιών λόγω μειωμένων βροχοπτώσεων.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

33

Χωρική Κατανομή της Βλάστησης στο Ευρυτανικό Τοπίο

Καλούδης Σπύρος

Επίκουρος Καθηγητής, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας

Εισαγωγή Ο γεωγραφικός χώρος που καταλαμβάνεται σήμερα από τον νομό Ευρυτανίας, με βάση ιστορικές μαρτυρίες, αναφέρεται ότι κατοικείται από την αρχαιότητα. Αυτή η πληροφορία προέρχεται από τον Όμηρο, ο οποίος αναφέρει ότι οι πρώτοι γνωστοί κάτοικοι της Ευρυτανίας ήταν οι Δόλοπες που πήραν μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας ως συμπολεμιστές του Αχιλλέα. Κατά τον Θουκυδίδη οι Ευρυτάνες προέρχονταν από τους Δωριείς. Αργότερα η τύχη τους συνδέεται με τους Αιτωλούς. Κατά την βυζαντινή περίοδο οι Ευρυτάνες είχαν ιδιαίτερα προνόμια αυτονομίας, αυτοδιοίκησης και φορολογικής απαλλαγής. Από την απαλλαγή αυτή προέρχεται και το όνομα της βόρειας πλευράς του νομού «Άγραφα», ακριβώς λόγω του ότι οι κάτοικοι του δεν περιλαμβάνονταν στους φορολογικούς καταλόγους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η περιοχή μελέτης είναι ορεινή με έντονο ανάγλυφο (Σχήματα 1,2) καλύπτεται από δάσος με κύριο είδος την ελάτη (Abies borisii-regis), και σε μικρότερη έκταση από δρυ (Quercus conferta), το μικτό δάσος ελάτης και δρυός (Abies borisii regis και Quercus conferta), θαμνώδη βλάστηση με κύριους εκπροσώπους τα είδη Quercus coccifera, Juniperus oxycedrus, Spartium junceum, την καστανιά (Castanea sativa), τον πλάτανο (Platanus orientalis) και την Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra). Το κλίμα, γενικά, χαρακτηρίζεται ως τραχύ με βαρύ και παρατεταμένο χειμώνα και βραχύ καλοκαίρι. Παρουσιάζει δηλαδή έντονα τα χαρακτηριστικά του ορεινού κλίματος, μέσα στη ζώνη των ηπειρωτικών μεσογειακών κλιμάτων με αύξηση της ηπειρωτικότητας του από Δ προς Β.Α. Από τα μετεωρολογικά δεδομένα του μετεωρολογικού σταθμού του Αγ. Νικολάου Ευρυτανίας προκύπτει ότι: Οι κατά έτος βροχοπτώσεις έχουν μέσο ύψος 1380 mm. Η μεγαλύτερη συχνότητα και διάρκεια βροχής καθώς και ραγδαιότητα, μέσα στο έτος, παρουσιάζεται το πρώτο δεκαπενθήμερο του Δεκεμβρίου (200 mm) και τον Φεβρουάριο (182 mm). Ο ξηρότερος μήνας είναι ο Αύγουστος. Η οικολογικά ξηρή περίοδος εμφανίζεται από τον Ιούλιο έως τις αρχές Σεπτεμβρίου. Η μέση ετήσια θερμοκρασία αέρος ανέρχεται σε 9,5 °C με ψυχρότερο μήνα τον Ιανουάριο με μέση τιμή 0,7 °C και θερμότερο τον Ιούλιο με 18,9 °C. Οι νέες τεχνολογίες σε θέματα συστημάτων βάσεων δεδομένων, τηλεπισκόπισης, Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών και έμπειρων συστημάτων έχουν εξελιχθεί σε βαθμό που η χρήση τους ως εργαλείων σχεδιασμού, διαχείρισης και λήψης





ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

44

αποφάσεων να είναι, εκτός από ελκυστική στο διαχειριστή, απαραίτητη στην όλη διαδικασία διαχείρισης και λήψης απόφασης. Εξάπλωση της δασικής βλάστησης Η εξάπλωση της βλάστησης, γενικά, εξαρτάται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες και ειδικότερα από το έδαφος και το κλίμα. Με σκοπό την μελέτη της επίδρασης των περιβαλλοντικών παραγόντων στη βλάστηση ψηφιοποιήθηκαν από χάρτες κλίμακας 1:20.000 η εδαφοκάλυψη και το τοπογραφικό ανάγλυφο. Στον πίνακα 1 δίδονται: η εδαφοκάλυψη σε (Ηα), το ποσοστό εδαφοκάλυψης ανά υψομετρική ζώνη και οι υψομετρικές ζώνες. Στον πίνακα 2 δίδονται η έκταση σε (Ηα) και το ποσοστό (%) που καταλαμβάνει κάθε υψομετρική ζώνη.

Σχήμα 1. Χάρτης προσανατολισμού.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

55

Σχήμα 2. Χάρτης προσανατολισμού. Δεδομένης της μεταβολής της εδαφοκάλυψης της βλάστησης με το υψόμετρο που αντανακλά και την επίδραση των κλιματικών συνθηκών, ακολουθεί μια προσπάθεια ποσοτικοποίησης της επίδρασης αυτής στην εξάπλωση των δασικών ειδών στην περιοχή μελέτης. Προκειμένου να είναι αντικειμενικότερη η σύγκριση χρησιμοποιείται το ποσοστό εδαφοκάλυψης του κάθε είδους (επειδή η απόλυτη εδαφοκάλυψη είναι μικρότερη σε μεγαλύτερα υψόμετρα) (Πίνακας 1). Με τον τρόπο αυτό, εκφράζεται ευθέως την ικανότητα επιβίωσης και ανταγωνισμού του κάθε είδους σε σχέση με το υψόμετρο.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

66

Πίνακας 1. Κατηγορία, έκταση εδαφοκάλυψης και υψομετρικό εύρος εξάπλωσης.

Είδος Εδαφοκάλυψης Έκταση (Hα) Εδαφακάλυψη% Υψόμετρο

Ελάτη 8790,34 45,65% 650-1850

Θάμνοι 855,99 4,44% 750-1650

Αγροί 2070,11 10,75% 650-1450

Άγονες Εκτάσεις 389,29 2,02% 950-2250

Καστανιά 255,62 1,33% 650-1350

Δρυς 999,53 5,19% 650-1350

Βοσκότοποι 4017,92 20,86% 650-2250

Οικισμοί 240,06 1,25% 750-1250

Εγκαταλειμμένοι αγροί 1036,81 5,38% 650-1450

Μίξη Ελάτης και Δρυός 188,86 0,98% 750-1150

Πλάτανος 330,53 1,72% 650-1250

Μαύρη Πεύκη 81,94 0,43% 1050-1250

Πίνακας 2 : Ανάλυση του τοπογραφικού ανάγλυφου της περιοχής μελέτης.

Υψομετρική ζώνη Έκταση (Hα) Εδαφοκάλυψη %

650 161,13 0,84%

750 1233,14 6,40%

850 2036,50 10,57%

950 2801,94 14,55%

1050 2396,62 12,45%

1150 2318,85 12,04%

1250 2397,19 12,45%

1350 1937,55 10,06%

1450 1256,26 6,52%

1550 719,60 3,74%

1650 561,36 2,92%

1750 478,60 2,49%

1850 483,88 2,51%

1950 273,42 1,42%

2050 110,29 0,57%

2150 57,53 0,30%

2250 33,14 0,17%


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

77

Η φυσική βλάστηση στην περιοχή μελέτης ξεκινά από την υψομετρική ζώνη των 650 m και καταλήγει στα 1850 m. Η ελάτη φτάνει μέχρι και την υψομετρική ζώνη των 1850 m, κλείνοντας και τα δασοόρια, αφού μετά από αυτό το υψόμετρο επικρατούν οι άγονες εκτάσεις. Το δάσος καλύπτει συνολικά ποσοστό 59,74% της περιοχής μελέτης και ακολουθούν οι βοσκότοποι με 20,86% και οι γεωργικές εκτάσεις εγκαταλελειμμένες ή όχι με συνολικό ποσοστό 16,13%.

Στη συνέχεια παρατίθεται η εξάπλωση των ειδών δασικής βλάστησης στην περιοχή μελέτης.

Ελάτη (Abies borisii-regis): Η ελάτη έχει ζώνη εξάπλωσης, στην περιοχή μελέτης, από την υψομετρική ζώνη των 650 m έως και την υψομετρική ζώνη των 1850 m. Παρουσιάζει μέγιστο της κατανομής στην υψομετρική ζώνη των 1250 m με ποσοστό 71,324%. Η εξάπλωση της ελάτης παρουσιάζει σημαντική συσχέτιση (για a=0,05) με το υψόμετρο λόγω των διαφορετικών κλιματικών συνθηκών σε κάθε υψομετρική ζώνη. Επίσης από την υψομετρική ζώνη των 1150 m μέχρι τα άνω δασοόρια της ελάτης ανταγωνίζεται κυρίως από τις λιβαδικές εκτάσεις όπως φαίνεται στο σχήμα 8.

Η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εξάπλωσης της ελάτης παρουσιάζει μια ομαλότητα τόσο στην άνοδο όσο και στην κάθοδο και ακολουθεί κανονική κατανομή (Σχήματα 3 και 4). Ειδικότερα από την υψομετρική ζώνη των 650 m έως και αυτή των 1250 m η ελάτη παρουσιάζει αυξανόμενο ποσοστό το οποίο συμβαδίζει με το μειούμενο ποσοστό της δρυός και των θάμνων σε αυτές τις υψομετρικές ζώνες (Σχήματα 5 και 7). Αντίθετα, το ποσοστό της εδαφοκάλυψης της ελάτης μειώνεται προοδευτικά με το υψόμετρο προς όφελος των βοσκοτόπων (Σχήμα 8) κάτι που είναι φυσιολογικό αλλά επηρεάζεται από την βόσκηση. Γενικά, είναι σαφές ότι τα άνω δασοόρια της περιοχής μελέτης έχουν επηρεαστεί από την υπερβόσκηση.

Στα χαμηλότερα υψόμετρα και ειδικότερα από τις υψομετρικές ζώνες από 650 m έως και 1250 m η ελάτη υφίσταται τον ανταγωνισμό των άλλων χρήσεων της γης και των ανθρωπογενών παρεμβάσεων, όπως προκύπτει από το (Σχήματα 6,7). Ειδικά, η ταυτόχρονη παρουσία της δρυός (Quercus conferta) δημιουργεί με την ελάτη μικτό δάσος.

Η καμπύλη του ποσοστού εδαφοκάλυψης της Abiesborisiiregis ανα υψομετρική ζώνη εκφράζεται πολύ ικανοποιητικά από την πολυωνυμική εξίσωση 4ου βαθμού (σχέση 1) μεR²=0,994.

COV%=Ax4+Bx3+Cx²+Dx+E(1)

COV%=Το ποσοστό εδαφοκάλυψης ανά υψομετρική ζώνη,

Χ = υψόμετρο σε m, Α, Β, C, D. συντελεστές


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

88

Σχήμα 3. Καμπύλη κανονικής κατανομής εξάπλωσης της ελάτης.

Σχήμα 4. Καμπύλες κανονικής κατανομής εξάπλωσης της ελάτης στις τέσσερεις εκθέσεις.

0,0000

0,0002

0,0004

0,0006

0,0008

0,0010

0,0012

0,0014

0,0016

0,0018

0,0020

250 350 450 550 650 750 850 950 1050 1150 1250 1350 1450 1550 1650 1750 1850 1950 2050 2150 2250

f(x)

ALTITUDE (m)


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 11

99

Σχήμα 5. Διάγραμμα εξάπλωσης της ελάτης και της δρυός στις τέσσερεις εκθέσεις σε σχέση με το υψόμετρο.

Δρυς (Quercus conferta): Η δρυς στην περιοχή μελέτης εξαπλώνεται από την υψομετρική ζώνη των 650 m έως και την υψομετρική ζώνη των 1350 m. Το ποσοστό εδαφοκάλυψης της έχει μέγιστο στην υψομετρική ζώνη των 650 m με ποσοστό 41,5% και ελάχιστο στην υψομετρική ζώνη των 1350 m όπου και σταματά η εξάπλωση της πλατύφυλλης δρυός στην περιοχή μελέτης. Σημειώνετε εδώ ότι η Quercus conferta αναπτύσσεται και σε μικρότερα υψόμετρα τα οποία δεν περιλαμβάνονται στην περιοχή μελέτης. Για τον λόγο αυτό η καμπύλη που παρουσιάζεται στο σχήμα 6 δεν είναι ολοκληρωμένη αλλά τμήμα του πλήρους διαγράμματος εξάπλωσης της Quercus conferta.

Ένα μεγάλο ποσοστό της συνολικής έκτασης της δρυός, στην περιοχή μελέτης, μεγαλύτερο του 80% βρίσκεται μεταξύ των υψομετρικών ζωνών των 650 και 950 m. Σε μεγαλύτερες υψομετρικές ζώνες, και παρά το γεγονός ότι ο ανταγωνισμός από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες παύει να υφίσταται, το ποσοστό της δρυός συνεχίζει να μειώνεται λόγω μεταβολής των κλιματικών συνθηκών και ανταγωνισμού με άλλα είδη φυσικής βλάστησης, κυρίως, την ελάτη.

Η καμπύλη του ποσοστού εδαφοκάλυψης της Quercus conferta ανά υψομετρική ζώνη εκφράζεται πολύ ικανοποιητικά από την πολυωνυμική εξίσωση 4ου βαθμού (Σχέση 2), R²= 0,997.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

650 750 850 950 1050 1150 1250 1350 1450 1550 1650 1750 1850 1950 2050 2150 2250

ALTITUDE ZONES (m)

CO

VE

RA

GE

%

E- Abies borisii regis S- Abies borisii regis W- Abies borisii regis N- Abies borisii regis

E- Quercus conferta S- Quercus conferta W- Quercus conferta N- Quercus conferta


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

00

COV%=Ax4+Bx3+Cx²+Dx+E(2)

COV% = Το ποσοστό εδαφοκάλυψης ανά υψομετρική ζώνη, Χ = Υψόμετρο σε m, Α, Β, C, D. Συντελεστές.

Η δρυς αναπτύσσεται παράλληλα με τις ανθρώπινες δραστηριότητες στην περιοχή μελέτης μέχρι την υψομετρική ζώνη των 1350 m. Τα δασικά είδη που ανταγωνίζονται την πλατύφυλλη δρυ στα χαμηλά υψόμετρα, εκτός από την ελάτη, είναι τα είδη των θάμνων και κυρίως το πουρνάρι.

Μικτό δάσος Ελάτης και Δρυός: Η μίξη της ελάτης με τη δρυ στην περιοχή μελέτης λαμβάνει χώρα εντός του κοινών ζωνών εξάπλωσης των δύο ειδών, και συγκεκριμένα από την υψομετρική ζώνη των 750 m έως και αυτή των 1150 m (Σχήμα 6). Σχετικά με την υψομετρική ζώνη εξάπλωσης των δύο ειδών, παρατηρείται ότι τα υψομετρικά όρια της εξάπλωσης της μίξης τους δεν είναι τα ίδια με τα υψομετρικά όρια της εξάπλωσης των δύο ειδών αλλά βρίσκονται ενδιάμεσα. Δηλαδή, ενώ η εξάπλωση της δρυός σταματά στην υψομετρική ζώνη των 1350 m, η μίξη της με την ελάτη σταματά στην υψομετρική ζώνη των 1150 m, όπου προφανώς η δρυς διαθέτει ακόμη σημαντικό μέρος της ανταγωνιστικότητας της. Αντίστοιχα, η ελάτη ξεκινά την εξάπλωσή της από την υψομετρική ζώνη των 650 m και η μίξη της με τη δρυ αρχίζει από την υψομετρική ζώνη των 750 m, όπου η ελάτη αρχίζει να έχει μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα.

Σχήμα 6. Καμπύλες εξάπλωσης της ελάτης και της δρυός σε σχέση με την κλίση.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

650 750 850 950 1050 1150 1250 1350 1450 1550 1650 1750 1850

ALTITUDE (m)

CO

VE

RA

GE

%

Slope-1 Abies borisii regis Slope-2 Abies borisii regis Slope-3 Abies borisii regisSlope-1 Quercus conferta Slope-2 Quercus conferta Slope-3 Quercus conferta


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

11

Θάμνοι (Quercus coccifera και Spartium junceum): Οι θαμνώδεις εκτάσεις συναντώνται από την υψομετρική ζώνη των 750 m έως και την υψομετρική ζώνη των 1650 m, όπως φαίνεται και στο Σχήμα 7. Σημειώνεται ότι είδη που συμμετέχουν στην σύνθεση της θαμνώδους βλάστησης όπως το πουρνάρι (Quercus coccifera) και σπάρτο (Spartium junceum) αναπτύσσονται και σε χαμηλότερα υψόμετρα, αλλά στην περιοχή μελέτης λόγω της μικρής έκτασης που καταλαμβάνει η χαμηλότερη ζώνη των 650 m δεν συναντάμε θαμνώδεις εκτάσεις. Το μέγιστο σημείο της καμπύλης παρουσιάζεται στην υψομετρική ζώνη των 850 m με ποσοστό εδαφοκάλυψης 7,96%. Στα χαμηλότερα υψόμετρα, όπως προκύπτει από την αναφορά στις ζώνες βλάστησης αλλά και από επιτόπιες παρατηρήσεις, επικρατεί το πουρνάρι (Quercus coccifera) αλλά υπάρχει κατά θέσεις και το σπάρτο (Spartium junceum), ενώ στα μεγαλύτερα υψόμετρα κυριαρχεί η οξύκεδρη άρκευθος (Juniperus oxycedrus).

Οι θάμνοι καταλαμβάνουν υποβαθμισμένες εκτάσεις από ανθρώπινες δραστηριότητες και αποτελούν πρόδρομο είδος ή ενδιάμεση βλάστηση μεταξύ της γυμνής επιφάνειας και του δάσους. Επίσης, δέχονται τον ανταγωνισμό των άλλων ειδών της φυσικής βλάστησης και ιδιαίτερα την ισχυρότατη πίεση της ελάτης και των ανθρώπινων επεμβάσεων. Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα η κατανομή των θάμνων να παρουσιάζει ακανόνιστες αυξομειώσεις ανάλογα με την υψομετρική ζώνη (Σχήμα 7).

Σχήμα 7. Διάγραμμα εξάπλωσης της ελάτης και της θαμνώδους βλάστησης ανάλογα με την κλίση και το υψόμετρο.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

650 750 850 950 1050 1150 1250 1350 1450 1550 1650 1750 1850 1950 2050 2150 2250

ALTITUDE ZONES (m)

CO

VE

RA

GE

%

E- Abies borisii regis S- Abies borisii regis W- Abies borisii regis N- Abies borisii regis

E- Bushes S- Bushes W- Bushes N- Bushes


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

22

Πλάτανος (Platanus orientalis): Ο πλάτανος είναι από τα είδη της αζωνικής βλάστησης. Αυτό σημαίνει ότι έχει ιδιαίτερα καλή ανάπτυξη, ανεξάρτητα από το υψόμετρο, κοντά σε πηγές νερού ή σε περιοχές με μεγάλη σχετική υγρασία, και δεν επηρεάζεται ιδιαίτερα από άλλους παράγοντες. Δηλαδή φυτρώνει ιδιαίτερα καλά, κοντά σε κοίτες ή εκβολές ποταμών και ρευμάτων όπως επίσης και κοντά σε λίμνες. Επιπλέον, ο πλάτανος προτιμά θέσεις με ήπιες κλίσεις ώστε να διατηρούν ικανοποιητικά ποσοστά υγρασίας ακόμα και τους καλοκαιρινούς μήνες.

Το εκατοστιαίο ποσοστό εδαφοκάλυψης του πλατάνου ανά υψομετρική ζώνη, δεν παρουσιάζει ομοιομορφία αλλά έχει συνεχείς διακυμάνσεις, ανάλογες με την κατανομή των θέσεων που βρίσκονται οι περιοχές που προτιμά ο πλάτανος (υγρές θέσεις). Η καμπύλη παρουσιάζει μέγιστο στην υψομετρική ζώνη των 650 m με ποσοστό 8,4%.

Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra): Είναι γνωστό, από την Δασική Υπηρεσία του Καρπενησίου, ότι η Μαύρη Πεύκη προέρχεται από αναδασώσεις που έγιναν στην περιοχή μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Συνεπώς η έξαπλωσή της προσδιορίζεται από ανθρωπογενή αποκλειστικά αίτια.

Καστανιά (Castanea sativa)

Οι καρποί της Καστανιάς είναι εδώδιμοι. Επιπλέον, το ξύλο της καστανιάς είναι υψηλής ποιότητας και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως τεχνικό ξύλο για περαιτέρω επεξεργασία και για την παραγωγή διαφόρων αντικειμένων χρήσιμων στον άνθρωπο. Είναι λογικό λοιπόν, η ανθρώπινη δραστηριότητα να μην σταματά στην συλλογή των καρπών και του ξύλου της καστανιάς αλλά να γίνονται και διάφορες ενέργειες για την βελτίωση της παραγωγής, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά. Αυτό σημαίνει ότι η καστανιά, τόσο στην περιοχή μελέτης όσο και γενικότερα, μπορεί είτε να εισάγεται και να καλλιεργείται, ή να γίνονται καλλιεργητικά μέτρα σε μια ήδη υπάρχουσα συστάδα.

Στην περιοχή μελέτης η καστανιά εμφανίζεται σε νησίδες στις βόρειες κυρίως εκθέσεις, συχνά με την παρουσία μεμονωμένων δένδρων ελάτης. Επίσης, η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης της καστανιάς δεν έχει μορφή κανονικής κατανομής, αλλά παρουσιάζει αυξομειώσεις στο ποσοστό εδαφοκάλυψης σε σχέση με το υψόμετρο που δεν υπάρχουν συνήθως σε περίπτωση φυσικής βλάστησης. Η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης της καστανιάς έχει μέγιστο στην υψομετρική ζώνη των 650 m, με ποσοστό 3,5%.

Συγκρίνοντας όλα τα παραπάνω, και κυρίως το διάγραμμα του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης της καστανιάς με τα διαγράμματα των αυτοφυών ειδών, η εξάπλωσή της προσεγγίζει περισσότερο αυτά των ανθρώπινων δραστηριοτήτων


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

33

παρά της φυσικής βλάστησης. Επιπλέον, οι υψομετρικές ζώνες που είναι εγκατεστημένη η καστανιά είναι περίπου ίδιες με αυτές των οικισμών αλλά και των αγρών, ακόμη η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης είναι ακανόνιστη και μάλιστα αυξάνεται σε υψομετρικές ζώνες που βρίσκονται μεγάλοι οικισμοί, όπως είναι για παράδειγμα, οι οικισμοί Άγιος Νικόλαος και Αγία Τριάδα. Επιπλέον εμφανίζεται πολύ κοντά σε αυτούς όπως φαίνεται και στον χάρτη βλάστησης. Από τις παρατηρήσεις αυτές δημιουργούνται αμφιβολίες για το αν η Καστανιά ανήκει στην κατηγορία της φυσικής βλάστησης της περιοχής. Οι σοβαρές αυτές ενδείξεις προκειμένου να επιβεβαιωθούν απαιτείται περαιτέρω ιστορική και γενετική μελέτη των συστάδων της περιοχής. Η εξακρίβωση της προέλευσης των συστάδων αυτών έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από δασική και ιστορική άποψη.

Λιβαδικές Εκτάσεις: Οι εκτάσεις αυτές καλύπτονται από ποώδη και αραιή θαμνώδη βλάστηση, ενώ στα χαμηλότερα υψόμετρα πρόκειται για υποβαθμισμένες εκτάσεις στις οποίες ασκείται βόσκηση. Στα μεγαλύτερα υψόμετρα οι εκτάσεις αυτές δεν μπορούν να καλυφθούν από τη φυσική βλάστηση της περιοχής γιατί δεν το επιτρέπουν οι κλιματικές συνθήκες. Οι εκτάσεις αυτές βρίσκονται στη ζώνη Astragalo- Acantholimonetalia. Η βόσκηση σε ορεινές περιοχές, όπως η περιοχή μελέτης, είναι μια ανθρώπινη δραστηριότητα με εποχικό κυρίως χαρακτήρα, που διαρκεί από την άνοιξη έως και τις αρχές του φθινοπώρου, ειδικά σε ότι αφορά τις περιοχές που βρίσκονται σε μεγάλα υψόμετρα. Οι βοσκότοποι, όπως φαίνεται και στο σχήμα 9, ξεκινούν από την υψομετρική ζώνη των 650 m αλλά μόνο από την υψομετρική ζώνη των 1550 m αρχίζουν ουσιαστικά να έχουν σημαντικά ποσοστά εδαφοκάλυψης, φθάνοντας μέχρι και τα μεγαλύτερα υψόμετρα .με πολύ μεγάλα ποσοστά εδαφοκάλυψης. Η καμπύλη του εκατοστιαίου ποσοστού εδαφοκάλυψης των βοσκοτόπων έχει μέγιστο στην υψομετρική ζώνη των 1950 m, με ποσοστό 94,64% (Σχήμα 8).

Συζήτηση – συμπεράσματα

Η ελάτη (Abies borisii-regis) είναι το κυρίαρχο δασικό είδος στην περιοχή μελέτης με ποσοστό εδαφοκάλυψης 45,65% στο σύνολο της έκτασης. Το ποσοστό αυτό της εδαφοκάλυψης της ελάτης εξαρτάται σημαντικά από το υψόμετρο για συντελεστή εμπιστοσύνης a=0,05. Άλλα σημαντικά είδη που φύονται στην περιοχή μελέτης είναι η δρυς (Quercus conferta) με ποσοστό εδαφοκάλυψης 5,19%, το μικτό δάσος ελάτης και δρυός (Abies borisii-regis και Quercus conferta) με ποσοστό εδαφοκάλυψης 0,98%, οι θάμνοι, που στην περιοχή μελέτης εκπροσωπούνται από τα είδη του πουρναριού (Quercus coccifera), της οξύκεδρης αρκεύθου (Juniperus oxycedrus) και του σπάρτου (Spartium junceum) με συνολικό ποσοστό εδαφοκάλυψης 4,45%. Τα δασικά είδη βλάστησης στην περιοχή μελέτης αναπτύσσονται από την υψομετρική ζώνη των 650 m μέχρι και αυτή των 1850 m. Σε μεγαλύτερα υψόμετρα, κυρίως λόγω κλιματικών συνθηκών και ανθρώπινων παρεμβάσεων (ελεύθερη βόσκηση ζώων) δεν υπάρχει δασική βλάστηση σε δενδρώδη μορφή. Οι εκτάσεις αυτές στην περιοχή μελέτης καταλαμβάνονται από λιβαδικές εκτάσεις (βοσκοτόπους) ή άγονες εκτάσεις.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

44

Σχήμα 8. Διάγραμμα εξάπλωσης ελάτης και λιβαδικών εκτάσεων σε σχέση με την έκθεση και το υψόμετρο.

Ο πλάτανος αναπτύσσεται όπου υπάρχει νερό, και κυρίως σε ήπιες κλίσεις έτσι ώστε να υπάρχει υγρασία και τους καλοκαιρινούς μήνες επειδή είναι είδος της αζωνικής βλάστησης και συναντάται σε μεγάλη ποικιλία υψομέτρων, στην περιοχή μελέτης αναπτύσσεται από την υψομετρική ζώνη των 650 m μέχρι και αυτή των 1250 m, με κυμαινόμενο ποσοστό ανά ζώνη. Η καστανιά (Castanea sativa) βρίσκεται κοντά σε οικισμούς και πιθανόν να αποτελείται από τεχνητές συστάδες, καταλαμβάνει δε το 1,33% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης. Οι καρποί της συλλέγονται και τα δένδρα υλοτομούνται, για καυσόξυλα ή τεχνική ξυλεία. Επιπλέον, υπάρχει στην περιοχή μελέτης, μικτό δάσος ελάτης και καστανιάς (Abies borisii-regis και Castanea sativa) το οποίο αναπτύσσεται σε πολύ μικρή έκταση (43,74 Hα) και για το οποίο δεν γίνεται λόγος ξεχωριστά.

Η εξάπλωση των παραπάνω ειδών καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις κλιματικές συνθήκες οι οποίες με τη σειρά τους εξαρτώνται από το υψόμετρο. Επιπλέον, και πάντα σε σχέση με τις κλιματικές συνθήκες είναι σημαντική η έκθεση της έκτασης

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

650 750 850 950 1050 1150 1250 1350 1450 1550 1650 1750 1850 1950 2050 2150 2250

CO

VE

RA

GE

%

ALTITUDE ZONES (m)

E- Abies borisii regis S- Abies borisii regis W- Abies borisii regisN- Abies borisii regis E-Pastures S-PasturesW-Pastures N-Pastures E-Barren land


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

55

σε σχέση με τον ορίζοντα. Ακόμα, ορισμένες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η βόσκηση, έχουν σημαντικές επιδράσεις στα ανώτερα όρια της δασικής βλάστησης.

Αναλυτικότερα, οι ανθρώπινες δραστηριότητες όπως οι οικισμοί, γεωργικές καλλιέργειες και βόσκηση ζώων επηρεάζουν τη φυσική βλάστηση, σε όλη την έκταση που αναπτύσσονται, αλλά κυρίως στα όρια εξάπλωσής τους.

Αναλυτικότερα, οι κύριες δραστηριότητες που επηρεάζουν το δάσος είναι

Οι γεωργικές καλλιέργειες, οι οποίες με ποσοστό εδαφοκάλυψης 10,75% στο σύνολο της έκτασης, και σε συνδυασμό με τους εγκαταλελειμμένους αγρούς που κατέχουν το 5,38% της συνολικής έκτασης δίνουν συνολικό ποσοστό εδαφοκάλυψης από εκτάσεις με γεωργική χρήση 16,13%, καταλαμβάνοντας εκτάσεις σε βάρος του δάσους και ιδιαίτερα της ελάτης.

Η βόσκηση κοπαδιών ζώων επηρεάζει τα άνω δασοόρια της ελάτης δημιουργώντας τεχνητά δασοόρια κάτω από τα φυσικά.

Οι οικισμοί δεν ασκούν μεγάλη πίεση στο δάσος, μιας και το ποσοστό της συνολικής έκτασης που καταλαμβάνουν είναι 1,25%.

Οι αναδασώσεις καλύπτουν μικρό ποσοστό της συνολικής έκτασης. Συγκεκριμένα η Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra) καλύπτει το 0,44% της συνολικής έκτασης της περιοχής μελέτης και δεν επηρεάζουν σημαντικά τη φυσική εξάπλωση των δασικών ειδών.

Η μελέτη εξάπλωσης της βλάστησης με την χρήση αεροφωτογραφιών και Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών δίνει σημαντικές πληροφορίες για την συμπεριφορά και τον ανταγωνισμό των ειδών τόσο σε σχέση με το κλίμα όσο και με το ανάγλυφο. Η μελέτη της επίδρασης των εδαφολογικών, γεωλογικών, και των κατά σταθμό κλιματικών στοιχείων μπορεί να δώσει επίσης πλήθος πληροφοριών. Ύστερα από την παρατηρούμενη, τα τελευταία χρόνια, μείωση της έντασης της βόσκησης αναμένεται η επέκταση του δάσους, κυρίως της ελάτης τόσο στους εγκαταλελειμμένους αγρούς όσο και στα μεγαλύτερα υψόμετρα, σε θέσεις όπου οι σταθμολογικές συνθήκες το επιτρέπουν.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

66


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

77

Οι περιοχές Νatura 2000 στην Ευρυτανία και η αξιοποίηση τους

για οικοανάπτυξη

Ανδρέας Μ. Παπαδόπουλος

Καθηγητής, ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας

Φωτογραφία 1. Δάση Κεφαλληνιακής ελάτης Ευρυτανία

Φωτογραφία 2. Βορειοανατολική πλευρά, όρους Τυμφρηστού (Βελούχι)





ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

88

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Η Ευρωπαϊκή Ένωση ευαισθητοποιούμενη για το φυσικό περιβάλλον στα κράτη μέλη της εξέδωσε το 1992 την οδηγία 92/43/ΕΟΚ (Συμβούλιο της 21-5-92 των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων). Αυτή απέβλεπε στη δημιουργία ενός «Ευρωπαϊκού Οικολογικού Δικτύου Ειδικών Ζωνών Διατήρησης» που είχε ως σκοπό τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων και της άγριας πανίδας και χλωρίδας. Η οδηγία αυτή της Ε.Ε. προέκυψε από τη διαπίστωση ότι η γενική κατάσταση διατήρησης ενός συγκεκριμένου αριθμού οικοτόπων ή ενδιαιτημάτων (περιοχές όπου διαμένουν συγκεκριμένα είδη πανίδας και χλωρίδας) και ειδών επιδεινώνεται προοδευτικά με κίνδυνο να οδηγήσει στην εξαφάνιση σπάνιων ειδών φυτών και ζώων. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της βιοποικιλότητας, κατάσταση που θα ήταν μη αναστρέψιμη. Οι προβλέψεις αυτές σήμερα είναι ακόμη πιο δυσοίωνες λόγω των εκτιμήσεων που υπάρχουν πλέον για την εξελισσόμενη κλιματική αλλαγή στον πλανήτη μας και των επιπτώσεων που θα έχει αυτή στα οικοσυστήματα. Το θεσμοθετημένο, σύμφωνα με τα παραπάνω, Ευρωπαϊκό δίκτυο, που περιλαμβάνει περιοχές που εμπεριέχουν τους τύπους οικοτόπων και τα απειλούμενα ή σπάνια είδη πανίδας και χλωρίδας, ονομάζεται δίκτυο NATURA 2000. Στην Ελλάδα το δίκτυο αυτό περιλαμβάνει 419 περιοχές (241 ΤΚΣ-ΕΖΔ: Τόποι Κοινοτικής Σημασίας - Ειδικές Ζώνες Διατήρησης) και 202 ΖΕΠ: Ζώνες Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, ενώ 24 περιοχές είναι ταυτόχρονα ΤΚΣ και ΖΕΠ. Το σύνολο των περιοχών αυτών καλύπτουν το 27,2 % της χώρας. Στις περιοχές αυτές δεν απαγορεύονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες όμως εναρμονίζονται με το πλαίσιο διαχείρισης και προστασίας της περιοχής, δεν προκαλούν όχληση της ορνιθοπανίδας και δεν υποβαθμίζουν τα οικοσυστήματα.

Η Ευρυτανία, Νομός κατεξοχήν ορεινός, παρουσιάζει μία ποικιλία από δασικά και άλλα φυσικά οικοσυστήματα με ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον (Φωτ. 1 και 2). Τα δάση, δασικές εκτάσεις και εσωτερικά γλυκά νερά καταλαμβάνουν περισσότερο από το 90 % της έκτασης του Νομού, μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται μεγάλος αριθμός οικοτόπων από αυτούς που αναφέρονται στην οδηγία 92/43. Η ιδιαίτερη φυσιογνωμία του Νομού η πλουσιότητά του σε τύπους οικοτόπων αλλά και το ζητούμενο μοντέλο ανάπτυξης της περιοχής, εναρμονίζονται απόλυτα με τους προσανατολισμούς και τις προοπτικές που θέτει το οικολογικό αυτό δίκτυο.

Στην παρούσα εισήγηση γίνεται μια γενική παρουσίαση των περιοχών NATURA 2000 που υπάρχουν στο νομό Ευρυτανίας σε μια προσπάθεια σύνδεσης τους με το συνολικό φυσικό περιβάλλον του Νομού και τις προοπτικές οικοανάπτυξης της περιοχής. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ NATURA 2000 ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ Με βάση στοιχεία του ΥΠΕΚΑ, οι περιοχές NATURA 2000 στο Νομό Ευρυτανίας περιλαμβάνουν τμήματα από τις παρακάτω 3 περιοχές:


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 22

99

Όνομα περιοχής Κωδικός περιοχής Κατηγορία 1) Όρος Τυμφρηστός (Βελούχι) (GR2430001) ΕΖΔ 2) Άγραφα (GR 2430002 / GR1410002) ΖΕΠ / ΕΖΔ 3) Όρος Παναιτωλικό (GR2310004) ΕΖΔ Τις περιοχές αυτές μοιράζεται η Ευρυτανία σε διάφορα ποσοστά με τους γειτονικούς Νομούς της Φθιώτιδας, Καρδίτσας και Αιτωλοακαρνανίας (Σχ. 1). Μάλιστα η περιοχή του Βελουχίου και των Αγράφων (ΖΕΠ) καταγράφονται με τον κωδικό GR243 που αντιστοιχεί στο Νομό. Η έκταση που καλύπτουν οι περιοχές NATURA 2000 στο Ν. Ευρυτανίας είναι περίπου 30.000 ha που αντιστοιχεί σε ποσοστό 16 % περίπου της έκτασης του Νομού. Η έκταση αυτή, αφορά στο σύνολο δασικά και έξω δασικά (υπαλπικά) οικοσυστήματα. Κάθε μια από τις παραπάνω περιοχές έχει τα δικά της χαρακτηριστικά που την διαφοροποιούν από τις άλλες. Ο Τυμφρηστός και τα Αγραφα διακρίνονται για τα υψηλά και απόκρημνα βουνά και τα εκτεταμένα ορεινά λιβάδια. Ενώ το Παναιτωλικό για τα ελατοδάση και δάση φυλλοβόλων ειδών. Μια σύντομη περιγραφή των 3 αυτών περιοχών γίνεται στη συνέχεια.

Σχήμα 1. Θέση των περιοχών Natura 2000 στο Ν. Ευρυτανίας

Όρος Τυμφρηστός (Βελούχι): Περιλαμβάνεται σε ποσοστό 88 % στο Ν. Ευρυτανίας (Δήμος Καρπενησίου) ενώ το 12 % ανήκει στο Ν. Φθιώτιδας. Το ελάχιστο υψόμετρο της περιοχής NATURA 2000 είναι 1.000 μ. και το μέγιστο 2.315 μ. Η περιοχή αποτελεί την βόρεια ορεινή προέκταση της πόλης του Καρπενησίου και περιλαμβάνει τις κορυφές Βελούχι (2.315 μ.), Συμπεθεριακό (2.104 μ.), Άνεμος (1.998 μ.) και Καραβάκι (1.887 μ.). Η περιοχή μπορεί να θεωρηθεί αρκετά


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

00

ανθρωπογενής από την παρουσία των εγκαταστάσεων του χιονοδρομικού κέντρου, την παρουσία κεραιών, καθώς και σημαντικού μέρους του οδικού δικτύου και άλλων υποδομών που βρίσκονται στο εσωτερικό της. Παρόλα όμως αυτά, η σπουδαιότητα της περιοχής είναι πολύ υψηλή λόγω της παρουσίας και του φωλιάσματος πολλών πτηνών, κυρίως αρπακτικών αλλά και της παρουσίας ειδών ζωών που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της εξαφάνισης από την περιοχή. Σημαντικό επίσης ενδιαφέρον στην τοποθεσία δίνει η παρουσία ενδημικών ειδών χλωρίδας της χώρας μας και της βαλκανικής, που συναντά κανείς στα εκτεταμένα ορεινά λιβάδια και δάση κεφαλληνιακής ελάτης της περιοχής. Πολλά από τα είδη χλωρίδας της περιοχής είναι σπάνια, περιλαμβάνονται στη λίστα απειλουμένων φυτών της IUCN (1982) και προστατεύονται από την Ελληνική νομοθεσία.

Άγραφα: Η περιοχή NATURA 2000 των Αγράφων ανήκει σε ποσοστό 50 % περίπου στο Ν. Ευρυτανίας (Δήμος Αγράφων) και το υπόλοιπο στο Ν. Καρδίτσας. Η περιοχή αποτελεί τμήμα της Νότιας κατάληξης της Πίνδου με ελάχιστο υψόμετρο τα 900 μ και μέγιστο τα 2.163 μ. Περιλαμβάνει πολλές ψηλές βουνοκορφές πάνω από 2.000 μ. όπως το Αυγό (2.163 μ.), Βουτσικάκι (2.154 μ.), Σαλαγιάννη (2.133 μ.) και άλλες κορυφές με υψόμετρο μεγαλύτερο από 1.880-1.900 μ. Το τοπίο της περιοχής διακρίνεται από το πολυσχιδές ανάγλυφο με τις απόκρημνες πλαγιές και τα πολλά φαράγγια. Χαρακτηριστικές μορφές αποτελούν τα ασβεστολιθικά βράχια τυπικά της Κεντρικής Ελλάδας και τα αλπικά και υπαλπικά λιβάδια που υπάρχουν σε αφθονία στην περιοχή. Η γεωγραφική απομόνωση των Αγράφων, το μεγάλο υψόμετρο, η γεωμορφολογία της περιοχής και η όχι έντονη επίδραση του ανθρώπου στα οικοσυστήματα είχε σαν αποτέλεσμα τη διατήρηση σημαντικών ενδημικών ειδών πανίδας και χλωρίδας. Αξίζει να σημειωθεί η παρουσία θηλαστικών και διαφόρων ειδών αρπακτικών, καθώς και τοπικών ενδημικών ειδών ορεινής χλωρίδας που χρήζουν προστασίας ή προστατεύονται από την ελληνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Όρος Παναιτωλικό: Από την περιοχή NATURA 2000 του Παναιτωλικού το 40 % περίπου βρίσκεται στο Ν. Ευρυτανίας (Δήμος Καρπενησίου – Δημ. Ενότητες Προυσού, Δομνίστας) και το 60 % στο Ν. Αιτωλακαρνανίας. Το ελάχιστο υψόμετρο της περιοχής είναι 639 μ. και το μέγιστο 1.924 μ. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από το έντονο υδρογραφικό της δίκτυο και την πυκνή της δασοκάλυψη που ξεπερνά το 80 %. Η σπουδαιότητα της περιοχής πηγάζει κυρίως από τον ιδιαίτερο δασικό της χαρακτήρα. Τα φυλλοβόλα δάση που υπάρχουν στην περιοχή, έστω και υποβαθμισμένα στο μεγαλύτερο μέρος τους, αποτελούν ενδιαφέροντα δασικά οικοσυστήματα για τη Νότια Ελλάδα. Συγκροτούνται από μεικτές ή αμιγείς συστάδες φυλλοβόλων δρυών (Quercus frainetto, Q. pubescens Q. macrolepis), και άλλων πλατύφυλλων ειδών, που σε συνδυασμό με τις αζωνικές διαπλάσεις των ρεμάτων συνθέτουν τη ζώνη των φυλλοβόλων δασών της περιοχής. Το δασικό χαρακτήρα του Παναιτωλικού συμπληρώνουν τα εκτεταμένα δάση κεφαλληνιακής ελάτης και σε μικρότερο βαθμό, στις βόρειες εκθέσεις, οι συστάδες υβριδογενούς ελάτης. Σε ότι αφορά την πανίδα, η περιοχή θεωρείται σαν το Νοτιότερο όριο εξάπλωσης του λύκου (Canis lupus) στην Ελλάδα και από τα νοτιότερα εξάπλωσης του είδους στην Ευρώπη. Επίσης πολλά άλλα είδη σπονδυλωτών αλλά και είδη


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

11

πουλιών που υπάρχουν στην περιοχή προστατεύονται από τη Συνθήκη της Βέρνης και την Ελληνική νομοθεσία. ΣΥΝΔΕΣΗ ΠΕΡΙΟΧΩΝ NATURA ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΕΡΟΧΩΝ ΟΙΚΟΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Με δεδομένο ότι στην Ευρυτανία δεν υπάρχουν άλλες θεσμοθετημένες προστατευόμενες ή ενταγμένες σε οικολογικά δίκτυα περιοχές, η παρουσία του μικρού αυτού δικτύου των περιοχών NATURA 2000 μπορεί να λειτουργήσει ως βάση για την ανάπτυξη και άλλων οικολογικών περιοχών που υπάρχουν στο Νομό (φαράγγι Πανταβρέχει, Μαύρη σπηλιά, φαράγγι Aσπρορέματος κλπ) και τη σύνδεση μεταξύ τους. Με τον τρόπο αυτό μπορούν να δημιουργηθούν ευρύτερες «περιοχές Οικοανάπτυξης» που μπορεί να περιλαμβάνουν και χωριά ή οικισμούς με ιδιαίτερα φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά, που προσφέρουν παράλληλα σημαντικές δυνατότητες για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται σε κάθε περίπτωση με την προστασία της φύσης και του τοπίου.

Με βάση τα παραπάνω και τη θέση των περιοχών NATURA 2000 στο Νομό, θα μπορούσαμε να προτείνουμε ενδεικτικά στα πλαίσια της παρούσας διάφορα σενάρια δημιουργίας περιοχών οικοανάπτυξης, όπως για παράδειγμα τη δημιουργία 3 ή 4 περιοχών οικοανάπτυξης, ή ακόμη όλης της Ευρυτανίας ως μια μεγάλη περιοχή οικοανάπτυξης (Σχ. 2).

Σχήμα 2. Σενάρια με προτεινόμενες περιοχές οικοανάπτυξης στην Ευρυτανία (3 περιοχές, 4 περιοχές, 1 περιοχή ολόκληρη η Ευρυτανία).

Η πρώτη περιοχή οικοανάπτυξης θα μπορούσε να περιλαμβάνει την περιοχή NATURA «Άγραφα» επεκτεινόμενη νοτιότερα μέχρι τις κορυφές: Πυραμίδα (1.998 μ.), Φτέρη (2.128 μ.), Λιακούρα (2.043 μ.), Κουκουρούντσος (1.723 μ.) και Καταραχιάς (1.997 μ.) συμπεριλαμβανομένης όλης της λεκάνης του ασπρορέματος και του ρεύματος της Φτέρης, παραποτάμου του Αγραφιώτη. Η προτεινόμενη για ένταξη στα οικολογικά δίκτυα περιοχή εκτός από την ιδιαιτερότητα της


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

22

μορφολογίας της παρουσιάζει οικοτόπους με οικολογικό ενδιαφέρον, καθώς και άλλα ενδημικά είδη πανίδας και χλωρίδας. Η δεύτερη περιοχή θα μπορούσε να περιλαμβάνει την περιοχή NATURA «Βελούχι» και τις παρακείμενες Β- ΒΑ-ΒΔ περιοχές από τον Μέγδοβα έως τα όρια του νομού που περικλείουν το όρος Βελούχι.. Η περιοχή αυτή περιλαμβάνει, επιπλέον των οικοτόπων της περιοχής NATURA 2000, αξιόλογα δασικά και υδάτινα οικοσυστήματα, αλλά και πολλές οικιστικές περιοχές με αρχιτεκτονικό, ιστορικό και θρησκευτικό ενδιαφέρον που μπορούν να αναδειχθούν και αξιοποιηθούν στην κατεύθυνση της οικοανάπτυξης.

Η τρίτη περιοχή οικοανάπτυξης θα μπορούσε να περιλαμβάνει την περιοχή NATURA «Παναιτωλικό» και την παρακείμενη περιοχή που περικλείεται από τις κορυφές των βουνών: Καλιακούδα, Χελιδώνα και Οξυά, συμπεριλαμβανομένων των φαραγγιών του Κρικελλοποτάμου, Τρικεριώτη και Καρπενησιώτη (από τον Γαύρο έως τα διπόταμα). Η εν λόγω περιοχή, λόγω του έντονου ανάγλυφου, της ποικιλομορφίας των γεωλογικών σχηματισμών και της ύπαρξης του υγρού στοιχείου, παρουσιάζει ιδιαίτερο αισθητικό και οικολογικό ενδιαφέρον και πλούσια πανίδα και χλωρίδα. Μεταξύ των επιμέρους τοποθεσιών, αξίζει να αναφέρουμε το φαράγγι Πανταβρέχι του Κρικελλοπόταμου (Φωτ. 3) που έχει προταθεί για μνημείο της φύσης, τη θέση Μαύρη σπηλιά (λέγεται και αποκλείστρα) τοποθεσία με οικολογική και ιστορική αξία, το φαράγγι της Ιεράς Μονής Προυσού και τα απόκρημνα βραχώδη πρανή στην τοποθεσία πατήματα της Παναγίας με θρησκευτικό ενδιαφέρον. Ακόμη μια τέταρτη περιοχή θα μπορούσε να περιλαμβάνει την τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών και τη γύρω αυτής περιοχή, με πολύ αξιόλογα υγροτοπικά και δασικά οικοσυστήματα και αξιόλογους οικισμούς. Τέλος, όλη η Ευρυτανία θα μπορούσε να προταθεί ως μια περιοχή οικοανάπτυξης, αν λάβει κανείς υπόψη τα ιδιαίτερα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά της περιοχής, τον μεγάλο αριθμό τύπων οικοτόπων και περιοχών με αισθητικό και οικολογικό ενδιαφέρον που απλώνονται σε όλο το εύρος του νομού, τον ενιαίο ορεινό χαρακτήρα της περιοχής και τις προοπτικές ανάπτυξης που κατευθύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό στον ορεινό τουρισμό.

Με δεδομένη την υποχρέωση της χώρας μας για τη διαχείριση των περιοχών NATURA 2000, αναμένεται ότι θα υπάρξουν σύντομα ειδικές μελέτες και εφαρμογή της προβλεπόμενης διαχείρισης και των μέτρων προστασίας. Η παρουσία των περιοχών NATURA 2000 στην Ευρυτανία, μπορούν να αποτελέσουν πυρήνες για την ανάπτυξη των περιοχές οικοανάπτυξης και να λειτουργήσουν ως καταλύτης για την ευρύτερη περιοχή, με σκοπό τη διατήρηση, προστασία και αξιοποίηση του φυσικού περιβάλλοντος και τελικά τη βιώσιμη ανάπτυξη του νομού.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

33

Φωτογραφία 3. Θέση από το Φαράγγι Πανταβρέχει Συμπερασματικά, με δεδομένο ότι η αναπτυξιακή πορεία της Ευρυτανίας βασίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στο πλούσιο και καθαρό φυσικό της περιβάλλον, η ανάγκη δημιουργίας περιοχών οικοανάπτυξης θα μπορούσε να θεωρηθεί επιτακτική και επιβεβλημένη. Η στρατηγική της οικοανάπτυξης στην περιοχή θα πρέπει να βασίζεται α) στην ενδογενή ανάπτυξη β) στην αειφορική χρήσης των πόρων της περιοχής, γ) στη διατήρηση των οικοτόπων και δ) στις συμμετοχικές διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων και προώθησης των σχεδίων ανάπτυξης. Βέβαια, για την επίτευξη των παραπάνω απαιτούνται, φιλικά για το περιβάλλον σχεδία ανάπτυξης, χωροθέτηση των δραστηριοτήτων και προστασία και ανάδειξη του περιβάλλοντος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Dafis S., Eva Papastergiadou, K. Georgiou, D. Babalonas, T. Georgiadis, M.

Papageorgiou, T. Lazaridou and B. Tsiaoussi, (1996). Directive 92/43/EEC. The Greek Habitat Project NATURA 2000: An Overview. Life Contract B4-3200/94/756, Commission of the European Communities DG XI, The Goulandris Natural History Museum - Greek Biotope/Wetland Centre, 917 p. ΥΠΕΧΩΔΕ Η οδηγία των οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ & το δίκτυο NATURA 2000.

ΥΠΕΧΩΔΕ, Γενική διεύθυνση περιβάλλοντος, 15 σελ.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

44

YΠΕΚΑ (2014). Κατάλογος περιοχών NATURA 2000. Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής IUCN (Threatened Plants Committee Secretariat), (1982). The rare, threatened and

endemic plants of Greece. Ann. Musei Goulandris 5, 69-105


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

55

Ορθολογικός Σχεδιασμός στην Ελλάδα του 2014. Η Περίπτωση της Ευρυτανίας

Μπούργος Μιχάλης

Μηχανικός Ανάπτυξης – ΜSc «Πολεοδομία και Χωροταξία»

Ελλάδα του 2014. Προσπαθούμε να σχεδιάσουμε ορθολογικά; Να θέσουμε σαν κεντρική μας προτεραιότητα τον άνθρωπο και την προστασία των φυσικών πόρων; Ένα είναι σίγουρο: στην πραγματικότητα τολμάμε ένα ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα. Κοινή διαπίστωση –νομίζω- σε όσους γνωρίζουν τις διαδικασίες, τις μεθοδολογίες και τις τακτικές, σύμφωνα με τις οποίες λαμβάνονται και υλοποιούνται οι αποφάσεις και οργανώνονται οι στρατηγικές … Στην εισήγησή μου αυτή, θα επιδιώξω να αποσαφηνίσω τα βασικά δεδομένα που πρέπει να λαμβάνει ο αναπτυξιακός σχεδιασμός στην περίπτωση της Ευρυτανίας και να παρουσιάσω τις προτεραιότητες που υπάρχουν σήμερα, αλλά και τους άξονες που περιγράφουν –και ερμηνεύουν- τη σημερινή πραγματικότητα. Όταν μιλάμε για τον αναπτυξιακό σχεδιασμό, αναφερόμαστε στη διεπιστημονική αυτή διαδικασία, κατά την οποία επιστήμονες και ερευνητές διαφορετικών ειδικοτήτων προσεγγίζουν το σύνθετο πλέγμα που περιγράφει τις κοινωνικές - ατομικές σχέσεις και τα συστήματα παραγωγής, απασχόλησης, διανομής, κατανάλωσης, χρήσεων γης, αναζητώντας την «καλύτερη» ισορροπία μεταξύ τους. Διαδικασία που δεν είναι –σίγουρα- ουδέτερη, αλλά πάντα διαμορφώνεται από τις αξίες και τις επιλογές των εκάστοτε εξουσιών, όχι ανεξέλεγκτα, αλλά στη λογική των ορίων που θέτουν οι δυνάμεις της κοινωνίας, οι ηθικές-πολιτιστικές αναφορές, οι περιβαλλοντικές αντοχές, καθώς και άλλοι πιθανοί περιοριστικοί παράγοντες. Η διαδικασία αυτή έχει σταματήσει να υλοποιείται από τις σχετικές επιστήμες τα τελευταία χρόνια. Σήμερα, η εργασία μας, το εισόδημά μας, η ποιότητα ζωής μας, η κατοικία μας, το περιβάλλον μας δεν προστατεύονται από τη χωροταξία, την πολεοδομία, τις οικονομικές και κοινωνικές επιστήμες, τη δασοπονία, την αρχαιολογία και τις οικείες επιστήμες, αλλά από τις αρχές της αγοράς, τους κανόνες των επενδυτών, την τεκμηρίωση ΜΜΕ και τραπεζών και τις αποφάσεις τους. Ο ορθολογικός σχεδιασμός ζητά από τις επιστήμες την τεκμηριωμένη άποψή τους, την επεξεργάζεται με συγκεκριμένη μεθοδολογία, την υλοποιεί σε νόμους και επιβλέπει την τήρησή τους. Είναι μία συνολική διαδικασία που διαφυλάσσει για το ίδιο, δεν το εκχωρεί σε τρίτους φορείς.





ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

66

Επειδή αξιολογεί ότι μόνο μέσα από τη Δημόσια Διοίκηση, που είναι επαγγελματική, που είναι λειτουργική, που έχει τα εχέγγυα αμεροληψίας μπορούν να ληφθούν οι σωστές αποφάσεις. Όλα αυτά πάντα συγκριτικά με τις επιλογές που έχουμε διαθέσιμες στο υπάρχον κοινωνικο-οικονομικό σύστημα. Αυτή είναι η πραγματικότητα στο σχεδιασμό, στις επιλογές, στο νόμο και στην επιστήμη. Σήμερα, αυτό που βιώνουμε απέχει πολύ από το μοντέλο που σας περιέγραψα. Η απορία, σε πολλούς από εσάς, θα είναι: «Και τώρα τι κάνουμε; Πρέπει να το απαρνηθούμε και να προσπαθήσουμε να προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα; Γιατί η εισήγησή σου έχει αυτό τον τίτλο, περί «ορθολογικού σχεδιασμού» και δεν μας ενημερώνεις άμεσα και απλά για τις δυνατότητες που μας απομένουν στην Ελλάδα του 2014;» Δεν το κάνω, γιατί εκτιμώ ότι το μοντέλο αυτό, με τα όσα προβλήματά του, είναι σαφώς φιλικότερο στον πολίτη, τις κοινωνίες και τους τόπους, από αυτό που επιβάλλεται σήμερα. Η λογική αντίδρασή μας δεν είναι να το απαρνηθούμε, δεχόμενοι την ήττα μας, αλλά να προσπαθήσουμε να το ξαναπλησιάσουμε. Σε διαφορετική περίπτωση οι επιπτώσεις θα είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς. Για τους πολίτες, τις κοινωνίες και τους τόπους μας. Αυτά που συμβαίνουν σήμερα στη χώρα μας –και θα βιώσετε σύντομα, με άγρια βαναυσότητα και στην Ευρυτανία- μας απομακρύνουν συνεχώς από τις επιβολές του Συντάγματος και τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης. Το φυσικό μας περιβάλλον δεν επιτελεί τον προορισμό του, αντίθετα μετατρέπεται σε αντικείμενο οικονομικής αξιολόγησης και αξιοποίησης, με σκοπό να εκποιηθεί χωρίς όρους και κανόνες, για να μας φέρει τελικά ένα χρηματικό αντίτιμο. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με το πολιτιστικό κεφάλαιο. (Μαρία Καραμανώφ, 2013). Το κράτος μεθοδεύει καινούριας ηθικής διαδικασίες, για τον τρόπο που θα φερθεί η γενιά μας στο κεφάλαιο αυτό –φυσικό και πολιτιστικό- όχι με τα κριτήρια της οικείας επιστήμης, αλλά με τα κριτήρια της αγοράς. Και τις τελικές αποφάσεις δεν τις λαμβάνει το ίδιο, αλλά έχει δημιουργήσει μια σειρά φορέων, νέων φορέων στο σύνολό τους, που έχουν διαφορετικό σκοπό από την άσκηση της διοίκησης, σκοπό καθαρά οικονομικό, οι οποίοι λαμβάνουν τις τελικές αποφάσεις. Πιθανότατα, ορισμένες φορές, μόνο κατά όνομα, μπορεί να υπογράφει και κάποιος υπουργός. Επομένως, το πρώτο μας συμπέρασμα είναι ότι στην παρούσα διαδικασία στρατηγικού σχεδιασμού και λήψης των αποφάσεων είναι δύσκολο να εφαρμοστεί ένας ορθολογικός σχεδιασμός, που θα λαμβάνει υπόψη του το σύνολο των παραμέτρων που επηρεάζει. Αυτό συμβαίνει επειδή η συνολική διαδικασία έχει απομακρυνθεί από τους συνήθεις εμπλεκόμενους, τη δημόσια


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

77

διοίκηση δηλαδή και τις οικείες επιστήμες και έχει παραχωρηθεί σε καθαρά δομές της αγοράς, με αποκλειστικά οικονομικά κριτήρια και επιδιώξεις. Η επίγνωση αυτή, πρέπει να μας κινητοποιήσει άμεσα στην κατεύθυνση επιστροφής –κατ’ αρχήν- στο προηγούμενο μοντέλο, ανεξάρτητα από τις επιμέρους διαφοροποιήσεις μας, σε επίπεδο ιδεολογιών, προσεγγίσεων και πρακτικών. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να καταθέσω τη γνώμη μου, για τους λόγους που ακολουθούνται οι παραπάνω επιλογές, συνεχίζοντας να υποστηρίζω θέσεις που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την κυρίαρχη άποψη, έτσι τουλάχιστον όπως επιβάλλεται σήμερα. Και θα μπω αμέσως στην ουσία, που δεν είναι άλλη από τη λογική της «ανάπτυξης», με τον τρόπο που υλοποιείται σήμερα, σε πλανητικό επίπεδο. Αλήθεια, η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού δεν έχει την άποψη ότι ο όρος «ανάπτυξη» φέρει πάντα ένα θετικό πρόσημο και σημαίνει τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του; Είναι όμως έτσι; Για να καταλάβουμε καλύτερα τον όρο «ανάπτυξη», είναι σημαντικό να κάνουμε σαφές ότι ο όρος αυτός χρησιμοποιείται στην ελληνική γλώσσα για να αποδώσει δύο διαφορετικές μεταξύ τους έννοιες και διαδικασίες, ως προς το σχεδιασμό (Ντίνα Βαίου, «Περιβάλλον και Ανάπτυξη», σελ. 15-19, από το «Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις του Σχεδιασμού και της Οικιστικής Ανάπτυξης, Διάφοροι, Εκδόσεις ΕΜΠ, 1997):

Έννοια 1η

Την «Οικονομική Ανάπτυξη» ή «Μεγέθυνση» (growth, accroissement, crescita, κ.α.) που μετριέται με την ετήσια αύξηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ ή εισοδήματος, Η «ανάπτυξη» αυτή έχει καθαρά οικονομικά δεδομένα, την απασχολούν μόνο οι υψηλές οικονομικές αποδόσεις, υποβαθμίζει όλους τους υπόλοιπους παράγοντες που την επηρεάζουν και εξαντλεί τους φυσικούς πόρους προς όφελος της συσσώρευσης κεφαλαίου. Μπορεί να περιγραφεί σαν μία διαδικασία οικονομικής γιγάντωσης στο μακρο-επίπεδο, χωρίς όρους, όρια και προϋποθέσεις.

Έννοια 2η

Την «Ανάπτυξη» (Development, Developpement, sviluppo, κ.α.) που είναι ιστορική διαδικασία και περιλαμβάνει όχι μόνο την παραγωγή, αλλά το σύνολο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής, την κουλτούρα και την πολιτική. Επομένως, η αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ μιας χώρας, περιφέρειας ή χωρικής ενότητας σημαίνει από μόνο του «ανάπτυξη» στην πρώτη εκδοχή της «γιγάντωσης». Όμως, στην πραγματικότητα μπορεί να μην είναι, εφόσον δεν συνοδεύεται από συνολικότερες αλλαγές, οι οποίες θα οδηγούν στην σε αυτόνομη


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

88

και συνεχή εξέλιξη του ανθρώπινου δυναμικού και σε εξάλειψη της φτώχειας, της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης (Crockroft et al, 1972). Ακόμα καλύτερα θα καταλάβουμε τη διπλή ανάγνωση της έννοιας της ανάπτυξης, αν αναλογιστούμε τα μεγέθη που μπαίνουν ή δεν μπαίνουν στο στατιστικό υπολογισμό του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, του βασικού δείκτη για την «ανάπτυξη» και την «ευημερία» δηλαδή (Κάρλος Τάιμπο, «Η Πρόταση της Αποανάπτυξης», σελ. 62-67, Εκδόσεις των Συναδέλφων, 2012):

Υπολογίζεται οτιδήποτε αποτελεί παραγωγή και δαπάνη: ανάμεσα στα άλλα τα ψυχοφάρμακα, τα ναρκωτικά, οι στρατιωτικές δαπάνες, τα έτοιμα φαγητά πολλών λιπαρών, τα τσιγάρα.

Δεν υπολογίζονται οι φυσικοί πόροι ως «απόθεμα», η πολιτιστική παραγωγή, η βόλτα στο δάσος ή το πάρκο, η λειτουργία των σχολείων και των νοσοκομείων.

Ακόμα πιο απλά: προσμετράται ένα δάσος αν κοπούν τα δέντρα του για να γίνει ένα εργοστάσιο φωτοβολταϊκών ή να περάσει μια ανεμογεννήτρια, δεν μετράει αν παραμείνει στη φυσική του κατάσταση, καθοριστικής σημασίας για να παραμείνει η ζωή στον πλανήτη και ως «φυσικός πόρος» που οφείλουμε να παραδώσουμε στα παιδιά μας, σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας. Σήμερα, οι κυρίαρχες πολιτικές της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας μας επιβάλλουν τις αρχές της «γιγάντωσης» ένα μοντέλο «ανάπτυξης» που μόνο στην καταστροφική εξάντληση των φυσικών πόρων μπορεί να οδηγήσει, καθώς και στην αύξηση της ανεργίας, αλλά και την ανισοκατανομή των εισοδημάτων. Αλήθεια, ξέρετε που αλλού συναντάμε τη λογική της ανάπτυξης για την ανάπτυξη; Την αντιμετωπίζουμε στην επιστήμη της ιατρικής. Συγκεκριμένα, αυτή ακριβώς είναι και η λογική των καρκινικών κυττάρων! Καταλαβαίνουμε δηλαδή ότι η «ανάπτυξη» δεν είναι από μόνη της μία θετική έννοια για τον σχεδιασμό, μπορεί να λειτουργήσει θετικά για τους τόπους και τις κοινωνίες τους όταν συνυπολογίζονται σε ένα σύνολο όλοι οι παράγοντες που ο σχεδιασμός επηρεάζει. Επόμενη, πιθανή σκέψη σας: Γιατί εμείς; Γιατί εδώ; Η απάντηση είναι απλή, αν αναλογιστούμε ο τρόπος που διαρθρώνεται η οικονομία σε παγκόσμιο επίπεδο (Μιχάλης Μπούργος, «Θεωρίες Ανάπτυξης: Συμβολή στην Κατανόηση του Όρου», ΕΜΠ, 1999): Βασικό χαρακτηριστικό της είναι η διαμόρφωση ενός δίπολου «Κέντρου - Περιφέρειας», σε παγκόσμιο επίπεδο, στο οποίο οι πλούσιες χώρες αποτελούν το «Κέντρο», ενώ οι υπόλοιπες είναι η «Περιφέρεια» του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος. Το Κέντρο αξιοποιεί την Περιφέρεια για την παραγωγή υπεραξίας προς όφελός του, ενώ στην Περιφέρεια διαμορφώνονται συστηματικά ποικίλες άμεσες και έμμεσες εξαρτήσεις των οικονομιών των κρατών που την αποτελούν προς τις πλούσιες χώρες.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 33

99

Οι εξαρτήσεις αυτές λαμβάνουν πολλές μορφές:

Οικονομικές, με τη μορφή ξένων επενδύσεων, οικονομικού δανεισμού, αγοράς προϊόντων, κ.α.

Παραγωγικές, μέσω του διεθνή καταμερισμού εργασίας και την παραγωγή στις πλούσιες χώρες προϊόντων «απαραίτητων» για την παραγωγική διαδικασία της Περιφέρειας

Τεχνολογικές, καθώς οι περισσότερο «δυναμικές» βιομηχανίες της Περιφέρειας λειτουργούν με τεχνογνωσία, κεφάλαια και στρατηγικό σχεδιασμό του Κέντρου.

Με άλλα λόγια, οι εξαρτήσεις αυτές δημιουργούν αποικιοκρατικού χαρακτήρα παρεμβάσεις του «κέντρου» στην «περιφέρεια», σε ένα παγκόσμιο οικονομικό μοντέλο που λειτουργεί αποτελεσματικότερα προς όφελος των χωρών του «κέντρου» μέσα από τη σύγχρονή μας «παγκοσμιοποίηση». Έτσι εξηγείται και η δυσκολία των φτωχότερων χωρών να αναπτύξουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες τους με έναν ορθολογικό τρόπο και προς όφελος τους. Η δημιουργία δημόσιου χρέους των χωρών της περιφέρειας είναι μία από τις περισσότερο προσφιλείς μεθόδους για τη δημιουργία αυτών των εξαρτήσεων, καθώς και ο τρόπος που παρουσιάζει την επιθετικότερη μορφή της νέας αποικιοκρατίας, με βασικά «εργαλεία» επιβολής της την Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ. Πρόκειται για την κατάσταση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια, κατάσταση που δεν ξαφνιάζει όσους έχουμε εμβαθύνει σε παρόμοιες παγκόσμιες κρίσεις, καθώς φαίνεται ότι το διεθνές οικονομικό σύστημα ακολουθεί, στις περιπτώσεις αυτές, την ίδια ακριβώς μεθοδολογία, κυριολεκτικά με θρησκευτική ευλάβεια. ¨Ένα δημόσιο χρέος που παράγεται από τις κυβερνήσεις των χωρών, είναι αποτέλεσμα καθαρά χρηματοπιστωτικών πράξεων, χωρίς ανταπόδοση σε αγαθά ή υπηρεσίες για εκείνους που υποχρεώνονται να επωμίζονται το βάρος του. Όλους εκείνους δηλαδή που πληρώνουν υψηλούς φόρους και δεν απολαμβάνουν τις κατάλληλες δημόσιες υπηρεσίες (Maria Lucia Fattorelli, Ανοίγουμε τα βιβλία του Χρέους, σελ. 117-148, εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2011). Ξεκάθαρος ο Τζον Πέρκινς (ακτιβιστής, πρώην οικονομικός δολοφόνος): «Η πραγματική μου δουλειά ήταν να δίνω δάνεια σε άλλες χώρες. Τεράστια δάνεια, πολύ μεγαλύτερα απ΄ ότι θα μπορούσαν να αποπληρώσουν. Για παράδειγμα, έδινα 1 δις δολάρια στην Ινδονησία ή τον Ισημερινό. Η χώρα έπρεπε να δώσει το 90% του δανείου σε αμερικάνικες εταιρίες για έργα υποδομής (όπως η Hallilburton ή η Bechtel). Οι εταιρίες έχτιζαν συστήματα ηλεκτρισμού, αυτοκινητόδρομους και λιμάνια που εξυπηρετούσαν λίγες οικογένειες πλουσίων. Στους φτωχούς έμενε το τεράστιο χρέος, που δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν». (Debtocracy, Κατερίνα Κιτίδη, Άρης Χατζηστεφάνου, Εκδόσεις Λιβάνη, 2011). Σας θυμίζουν κάτι; Να σας δώσω τώρα και ένα παράδειγμα από το χώρο της ενέργειας:


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

00

Περιοχή Yacyreta, στα σύνορα Αργεντινής και Παραγουάης. «Αναπτυξιακό» σχέδιο: κατασκευή υδροηλεκτρικού φράγματος. Χρηματοδοτικό σχήμα: χρηματοδότηση από τις δύο χώρες, με δάνειο που έλαβαν από την Παγκόσμια Τράπεζα και την Διαμερικανική Αναπτυξιακή Τράπεζα. Έναρξη εργασιών: 1973 Ολοκλήρωση εργασιών: 1994 (με καθυστέρηση 10 τουλάχιστον ετών από τον προγραμματισμό). Κόστος, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο: 2 δις δολάρια. Κόστος σύμφωνα με το τελικό σχέδιο: περισσότερα από 10 δις δολάρια, αυξάνοντας ανάλογα το εξωτερικό χρέος των δύο χωρών. Το έργο λειτουργεί με ζημία και κάτω από την αρχικά υπολογιζόμενη δυναμική του, επιβαρύνοντας επιπλέον τον ετήσιο προϋπολογισμό των Αργεντινής και Παραγουάης. Αποδείχτηκε ότι: 1,87 δις δολάρια από τη χρέωση της Παραγουάης «δεν υποστηρίζονταν από τα απαραίτητα νομικά και διοικητικά δικαιολογητικά». Επιπτώσεις: Η τεχνική λίμνη που δημιουργήθηκε εξαιτίας του έργου εξαφάνισε 110.000 εκτάρια γης, ανάμεσά τους και φυσικά οικοσυστήματα μοναδικά στον κόσμο, πλούσιες γεωργικές εκτάσεις και αστικές πυκνοκατοικημένες ζώνες. Σημαντικές επιπτώσεις στην τοπική κοινωνία. 50.000 έχασαν τα σπίτια τους. Η άνοδος των υδάτων και οι αλλαγές στο καθεστώς των επιφανειακών νερών μόλυναν την υδροδότηση, εκθέτοντας χιλιάδες φτωχές οικογένειες στον κίνδυνο ασθενειών. Σήμερα: σχεδιάζεται να αυξηθεί το επίπεδο των υδάτων από τα 76 στα 83 μέτρα, μήπως και λειτουργήσει επιτέλους το φράγμα με την πλήρη δυναμικότητά του. Αυτό απαιτεί –φυσικά- την επιπλέον επιβάρυνση των χωρών με 500 εκατ. δολάρια (E. Toussaint, M. Fatorelli, Ανοίγουμε τα βιβλία του Χρέους, σελ. 35, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2011). Πάρα πολλά τα παραδείγματα, ένας ο κοινός τόπος: η χώρα δανείζεται ποσά που υπερβαίνουν τις δυνατότητές της, δημιουργούνται σχέσεις εξάρτησης αυτής με τους δανειστές της και συνεχίζει να δανείζεται για δεκάδες τεράστια- άχρηστα έργα, κυρίως στους τομείς των μεταφορών και της ενέργειας. Σήμερα βιώνουμε μία από τις σημαντικότερες κρίσεις του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, στην οποία μάλιστα έχουμε μπει και στο θερμό πυρήνα της. Βασική αιτία της ιδιαίτερα δύσκολης θέσης που έχουμε βρεθεί είναι το υπέρογκο δημόσιο χρέος της Ελλάδας, που προκλήθηκε από τις ακόλουθες αιτίες, κατά σειρά σπουδαιότητας (Κ. Λαπαβίτσας, 2011):

1. Τη θεσμοθετημένη απ΄ όλες τις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις χαμηλή φορολογία του κεφαλαίου

2. Τους υπέρογκους στρατιωτικούς εξοπλισμούς


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

11

3. Τις άμεσες ενισχύσεις στο κεφάλαιο (Προβληματικές του ’80, Ολυμπιακοί Αγώνες, κ.α.

4. Τη διαφθορά

Στο μακροοικονομικό επίπεδο, η κρίση υπερχρέωσης της Ελλάδας οφείλεται στο συστηματικό έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών, λόγω της πτώσης της ανταγωνιστικότητας μέσα στην Ευρωζώνη. Έλλειμμα που καλύφτηκε από τη ροή δανειακού κεφαλαίου από το εξωτερικό, κυρίως από Γερμανία και Γαλλία. Να σημειωθεί ότι οι ίδιες ακριβώς είναι οι αιτίες της υπερχρέωσης και στις «ομοιοπαθείς» Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ισπανία. Πρακτικά είναι μια κρίση της «περιφέρειας» της ευρωζώνης, ως προς το «κέντρο» της. Κάποιοι από εσάς μπορεί να αναρωτιέστε γιατί σας τα λέω όλα αυτά και μπορεί να σκέφτεστε ότι είμαι εκτός θέματος, αφού ήρθα μέχρι το Καρπενήσι για να μιλήσω για τον ορθολογικό σχεδιασμό στην Ελλάδα του 2014 και να προσπαθήσω να το εξειδικεύσω στην περίπτωση της Ευρυτανίας. Επέλεξα να μην σας μιλήσω για συγκεκριμένη μεθοδολογία, προτεραιότητες, άξονες και επιλογές. Αλλά να παρατηρήσουμε μαζί την πραγματικότητα, το πλαίσιο που διαμορφώνεται γύρω μας και έξω από τον παραμορφωτικό φακό των ΜΜΕ. Και μέσα από αυτή την κατάσταση, να βγάλουμε τις προτεραιότητες μας για ένα ορθολογικό σχέδιο, προτάσεις, πολλά σημαντικά ζητήματα που μπορούμε να συζητήσουμε και στη συνέχεια της ημερίδας αυτής, αλλά σίγουρα θα επανέλθουμε πολλές φορές το χρονικό διάστημα που ακολουθεί. Για να συνοψίσω στο υπερτοπικό επίπεδο, θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στα ακόλουθα αρχικά συμπεράσματα, τα οποία θα καθοδηγήσουν και τις σκέψεις μας για τη μελέτη-περίπτωσης, την Ευρυτανία μας:

1. Στη σημερινή πολιτική συγκυρία, ως προς τον στρατηγικό σχεδιασμό, παρεμποδίζεται σημαντικά η λήψη απόφασης για την υλοποίηση ενός ορθολογικού σχεδίου. Βασική αιτία για το πρόβλημα αυτό είναι το γεγονός ότι η συνολική διαδικασία έχει απομακρυνθεί από τους συνήθεις εμπλεκόμενους, τη δημόσια διοίκηση δηλαδή και τις οικείες επιστήμες και έχει παραχωρηθεί στις δομές της αγοράς, με αποκλειστικά οικονομικά κριτήρια και επιδιώξεις. Βασική προτεραιότητα των συντελεστών του σχεδιασμού πρέπει να αποτελεί η επιστροφή ξανά σε μία διαδικασία που περιγράφεται από το σχήμα δημόσια διοίκηση – επιστήμη – κοινωνίες.

2. Οποιαδήποτε προσέγγιση του ζητήματος δεν πρέπει να εγκλωβίζεται στην κυρίαρχη λογική της ανάπτυξης για την ανάπτυξη, που θα μπορούσε να έχει καταστροφικές συνέπειες για την περίπτωση της Ευρυτανίας.

3. Ο σχεδιασμός πρέπει να προσβλέπει σε μία «ανάπτυξη» που θα δημιουργεί θετική προοπτική σε όλα τα επίπεδα: κοινωνία, οικονομία,


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

22

περιβάλλον, ποιότητα ζωής, πολιτισμό, παιδεία, υγεία, σε ένα ενιαίο-λειτουργικό σύνολο.

4. Οι βασικές αρχές του θα εξασφαλίζουν ένα βιώσιμο σχέδιο εξόδου από την κρίση και σταδιακής απεξάρτησης σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.

5. Οι προτάσεις και οι επιλογές θα λαμβάνουν υπόψη τα διαφορετικά χωρικά επίπεδα και θα αναδεικνύουν την ιδιαίτερη δυναμική του τοπικού και του μικρού-μεσαίου μεγέθους.

6. Θα περιλαμβάνουν συγκεκριμένες προτάσεις για την ουσιαστική-ρεαλιστική αντιμετώπιση του εξωτερικού χρέους της χώρας.

Η Ευρυτανία, μέχρι τώρα, φαίνεται να είχε μείνει λίγο έξω από τη δύνη του κυκλώνα, που χτύπησε αρχικά τις μεγάλες αστικές συγκεντρώσεις του πληθυσμού. Η περισσότερο ορεινή περιοχή της χώρας, με 100% ορεινό γεωμορφολογικό ανάγλυφο, πολλά ποτάμια και μοναδικά οικοσυστήματα διασώθηκε προς στιγμή από την παγκοσμιοποίηση, όπως και οι περισσότερες ορεινές περιοχές, διατηρώντας τη φυσιογνωμία της, το ιδιαίτερα όμορφο φυσικό της περιβάλλον, τα ποτάμια της, την ποιότητα ζωής, το πολιτισμικό της κεφάλαιο. Δυστυχώς, όχι για πολύ ακόμα. Φαίνεται ότι αποτελεί το επόμενο μέτωπο επέκτασης των δυνάμεων της αγοράς και των επενδυτών, με τα δήθεν «αναπτυξιακά» σχέδιά τους, βλέποντας σε αυτήν μία από τις μελλοντικές «μπαταρίες» της Ευρώπης, καταδικάζοντας την προοπτική της περιοχής συνολικά. Εδώ είναι και η μεγάλη πρόκληση των κατοίκων της, των αποδήμων Ευρυτάνων, αλλά και των φίλων τους: να αντιδράσουν και να ανατρέψουν τα σχέδια αυτά. Και στην αντίδραση αυτή νομίζω ότι είναι καλά να βγούμε με μία θετική δυναμική: με τη δική μας πρόταση για την «ανάπτυξη» του τόπου μας και την προοπτική του. Για το μέλλον που θέλουμε για τα παιδιά μας. Για να διατυπώσουμε την πρότασή μας για την Ευρυτανία είναι σημαντικό να διαρθρώσουμε αρχικά την κατάλληλη μεθοδολογία, που θα μπορέσει να αναδείξει τις δυναμικές που κρύβει συστηματικά ο επίσημος σχεδιασμός και οι «ειδικοί» της αγοράς. Μία διαδικασία σχεδιασμού, που οφείλουμε να την επανεκκινήσουμε από την αρχή, καθώς αυτά που συμβαίνουν τις μέρες μας, σε εμάς, είναι πρωτόγνωρα. Δεν έχει συμβεί ξανά στην ιστορία, χώρα της Ευρώπης, μέλος ευρύτερους σχηματισμού, με ενιαίο νόμισμα, να αντιμετωπίζει σε καιρό ειρήνης, τόσο σοβαρή διαρθρωτική κρίση. Και αν το ΔΝΤ γνωρίζει πολύ καλά τον τρόπο που θα εφαρμόσει τις επιλογές του, προς όφελος των χωρών του Κέντρου, η άλλη πλευρά δεν γνωρίζει παρά λίγα πράγματα για το πώς θα μπορέσει να πετύχει ανάκαμψη και αντιστροφή της αρνητικής προοπτικής.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

33

Εμείς πρέπει πρώτα να «μάθουμε» και να μεταφέρουμε τη γνώση μας αυτή και στους άλλους Ευρωπαίους. Και όσο πιο γρήγορα μάθουμε, τόσο μικρότερες οι απώλειες που θα έχουμε. Για να επανέλθω στην περίπτωση της Ευρυτανίας, ένα ορθολογικό σχέδιο για την περιοχή είναι ευκολότερο να το διατυπώσουμε, καθώς φαίνεται ότι είναι μία σχετικά ομοιογενής περιοχή, όπως είναι και ευχερέστερη η επιβολή του, αλλάζοντας τις επιλογές του κεντρικού σχεδιασμού. Αρχικά, οφείλουμε να προσδιορίσουμε τα βασικές παραδοχές μας. Η Ευρυτανία είναι μία αποκλειστικά ορεινή περιοχή. Την περιοχή θα την προσεγγίσουμε με βασική μονάδα αναφοράς τον μικρότοπο και την μικροκοινωνία. Τα χαρακτηριστικά της μονάδας αναφοράς μας, τις σχέσεις που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της, τις διασυνδέσεις της, τις δομές της και τις ανάγκες της θα προσεγγίσουμε, για να δημιουργήσουμε ευρύτερες συνθέσεις χωρικών ενοτήτων, στις οποίες θα εξειδικεύσουμε μέτρα, πολιτικές και ειδικές εφαρμογές αναζωογόνησης της περιοχής, αναστροφής της αρνητικών προσήμων και βιώσιμης αναπτυξιακής προοπτικής. Στις παραπάνω παραδοχές, θα πρέπει να συγκεντρώσουμε το απαραίτητα πρωτογενή και δευτερογενή δεδομένα, ποιοτικά και ποσοτικά, τα οποία και στη συνέχεια θα αξιολογήσουμε, αξιοποιώντας διεπιστημονικές προσεγγίσεις, σε όλα τα στάδια της έρευνας. Η διατύπωση των αρχών, των σκοπών, των επιλογών, των δράσεων και των αναμενόμενων αποτελεσμάτων ενός τέτοιου σχεδίου, δεν μπορεί να βασίζονται σε περιοριστικές οικονομικές, θεματικές-κλαδικές αναπτυξιακές πολιτικές, με βασική προτεραιότητα τον ανταγωνισμό και την επιχειρηματικότητα. Βαρύνουσα γνώμη πρέπει να έχουν οι κάτοικοι της περιοχής, οι τοπικοί φορείς και συλλογικότητες, αυτοί δηλαδή που έμαθαν για αιώνες να συμβιώνουν ειρηνικά και αρμονικά με το φυσικό τους περιβάλλον. Σημαντική είναι και η αξιολόγηση της άποψης των αποδήμων, των ανθρώπων που κατάγονται από την περιοχή και κρατούν δεσμούς με αυτήν. Με τον τρόπο αυτό, με ασφάλεια, θα μπορέσουμε να αναδείξουμε μία θεμελιώδη προτεραιότητα του σχεδίου μας: τη μοναδικότητα της αδιάσπαστης ενότητας της φυσικής και της κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας, όπως αυτή διατηρήθηκε και αποτέλεσα δια μέσου του χρόνου το ειδοποιό χαρακτηριστικό της φύσης, της ποιότητας ζωής και το πολιτισμού της. Αυτοί τελικά που είναι και οι αρχικοί αποδέκτες του σχεδίου (Δημ. Ρόκος, 2001). Σε όλη αυτή τη διαδικασία, στρατηγικός θα είναι ο ρόλος της εκπαιδευτικής κοινότητας, για την κατανόηση των αναγκών της νέας γενιάς που κατοικεί στην περιοχή, αλλά και για την καλύτερη επικοινωνία του σχεδίου αυτού, στο στάδιο της υλοποίησης, αναλαμβάνοντας τη διάχυσή του στην τοπική κοινωνία, σε συνεργασία με τα τοπικά μέσα ενημέρωσης και το διαδίκτυο. Στην κατεύθυνση αυτή, ιδιαίτερα σημαντική θα είναι και η σχετική δραστηριοποίηση των φορέων της έρευνας που υπάρχουν στην περιοχή, αλλά και η υλοποίηση νέων δομών υψηλής τεχνογνωσίας, σε συνεργασία αυτών των φορέων με την τοπική αυτοδιοίκηση.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

44

Οι προτάσεις του σχεδίου θα είναι περιοριστικές ως προς το «μέγεθος», ενισχύοντας την προοπτική μικρών παρεμβάσεων στο χώρο και οικονομικών δραστηριοτήτων, πάντα φιλικών προς το περιβάλλον. Οι επιλογές θα ενισχύονται με την ανάπτυξη παραγωγικών δικτυώσεων και ευέλικτων σχέσεων, επιτυγχάνοντας τελικά «οικονομίες συγκέντρωσης», οι οποίες θα είναι οικονομικά βιώσιμες, χωρίς να επιβαρύνουν το φυσικό περιβάλλον, να έρχονται σε συγκρούσεις με τον τοπικό πληθυσμό και να αλλοιώνουν τον χαρακτήρα και τα πολιτιστικά δεδομένα περιοχής. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να τονίσω ότι το «μέγεθος» δεν αφορά μόνο τις τερατώδεις ανεμογεννήτριες, που θέλουνε να βάλουν στα βουνά μας. Αρνητική εξέλιξη θα ήταν και η επιλογή –για παράδειγμα- χωροθέτησης στην περιοχή μίας μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας, η οποία θα αποτελούσε συνολικά ένα «ξένο» σώμα για την περιοχή, δεν θα απασχολούσε προσωπικό από τον τοπικό πληθυσμό, παρά μόνο για θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης, δεν θα ενίσχυε σημαντικά την τοπική οικονομία, θα προχωρούσε σε έργα υποδομής -για την παροχή υπηρεσιών προς τους πελάτες της- που θα αλλοίωναν τη γεωμορφολογική αρμονία της περιοχής, θα τραυμάτιζαν το φυσικό τοπίο, θα διατάραζαν την εύθραυστη γεωλογία της περιοχής, θα ενθάρρυναν μεγαλύτερους κυκλοφοριακούς φόρτους, θα ενίσχυαν την αποψίλωση των τοπικών δασών και την προοδευτική υποβάθμιση των εδαφών και θα οδηγούσαν σε υπερκατανάλωση των φυσικών διαθεσίμων για την περιοχή. Αντί για τις επιλογές αυτές, ένα ορθολογικό σχέδιο θα προωθήσει την ανάπτυξη μέσα από τη δραστηριοποίηση των ίδιων των κατοίκων, εξασφαλίζοντας την απασχόλησή τους όλο το χρόνο. Θα ενισχύσει τη συνεργασία των κατοίκων, των συμπατριωτών τους της διασποράς, των συνεταιριστικών πρωτοβουλιών τους, των κοινωνικών φορέων, των φορέων της έρευνας και της τοπικής – περιφερειακής διοίκησης, σε ένα λειτουργικό σχήμα, με βασικές προτεραιότητες το μικρό μέγεθος, την τοπικότητα, το σεβασμό στο περιβάλλον και την παράδοση. Και για να μην μείνει ένα ουτοπικό σχέδιο, φυσικό είναι ότι χρειάζεται να αναζητηθεί και να επιτευχθεί η αποδοχή του από την περιφερειακή και κεντρική διοίκηση, από της «ομάδες πίεσης» αυτών και από τους φορείς –συνολικά- άσκησης της πολιτικής (κόμματα, συνδικαλιστισμός, κ.α.). Κλείνοντας θα ήθελα να σας θυμίσω ότι ο τόπος μας είμαστε όλοι εμείς. Ο σχεδιασμός για τον τόπο μας, είναι ένα σχέδιο για μας, για τις ζωές μας, για τα μέρη που περπατάμε καθημερινά και αγαπήσαμε, για τα παιδιά μας, για τα εγγόνια μας. Εμείς είμαστε τα υποκείμενα του σχεδιασμού, επομένως εμείς είμαστε οι πρώτοι που πρέπει να ρωτηθούμε για αυτό που θέλουμε. Και όταν αλλότρια σχέδια έρχονται για να ισοπεδώσουν όνειρα, αγάπες και προσμονές, μία επιλογή έχουμε μόνο: να αντισταθούμε! Σθεναρά, μεθοδικά και αποτελεσματικά.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

55

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Αυγερινού – Κολώνια Σοφία, (1996). Ειδικά Θέματα Αναπτυξιακού

Σχεδιασμού, ΕΜΠ, Aθήνα.

Διάφοροι, (2010). «Ο Χάρτης της Κρίσης», εκδόσεις Τόπος, Αθήνα.

Ε.Μ.Π., (1997). «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» Εκδόσεις έκδοση ΕΜΠ,

Αθήνα.

Ε.Μ.Π. (2001). Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στις Ορεινές Περιοχές. Θεωρία

και Πράξη. Πρακτικά 3ου

Διεπιστημονικού-Διαπανεπιστημιακού Συνέδριου ΕΜΠ,

Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, Μέτσοβο 7-10 Ιουνίου 2001.

Κιτίδη Κατερίνα, Χατζηστεφάνου Άρης, (2011). “Debtocracy”, Εκδόσεις

Λιβάνη, Αθήνα.

Μπούργος Μιχάλης, (1999). Θεωρίες Ανάπτυξης: Συμβολή στην Κατανόηση

του Όρου, Μεταπτυχιακή Εργασία, στο Ε.Μ.Π., Αθήνα.

Π.Π.Ο.Μ., (2013). «Βιομηχανικές Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΒΑΠΕ) με

… κριτική ματιά», Περιβαλλοντικός και Πολιτιστικός Όμιλος Μάνης, Απρίλιος 2013.

Τάιμπο Κάρλος, (2012). «Η Πρόταση της Αποανάπτυξης», Εκδόσεις των

Συναδέλφων, Αθήνα.

Toussaint Eric & Fatorelli Μaria, (2011). Ανοίγουμε τα βιβλία του Χρέους, ετάφραση

Γιώργος Μητραλιάς, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

66


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

77

Περιβάλλον και νομικό καθεστώς στην Ελλάδα του 2014. Η περίπτωση των Ορεινών δασικών οικοσυστημάτων.

Ιωάννα Χρ. Χατζοπούλου

Δικηγόρος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Βέρνης.

1. Σύντομη ιστορική αναδρομή 1. H Ελλάδα αποτελεί χώρα με μακρά παράδοση στη Δασική νομοθεσία. Οι πρώτες σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις ανάγονται στη περίοδο ίδρυσης του νέου Ελληνικού Κράτους, κατά την οποία είχε ήδη γίνει αντιληπτή η ιδιαίτερη κοινωνικοοικονομική αξία των δασών. Ένα από τα κυριότερα θέματα που απασχόλησαν το νεοσύστατο τότε ελληνικό Κράτος ήταν η ρύθμιση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος επί των δασών. Ειδικότερα σύμφωνα με το Οθωμανικό δίκαιο, η κυριότητα των δασών, τα οποία ανήκουν στην κατηγορία των δημοσίων γαιών, ανήκε στο Τουρκικό Δημόσιο, και μόνον δια ταπίου συντελούνταν η εκ μέρους του Τουρκικού Δημοσίου παραχώρηση προς ιδιώτες της διηνεκούς εξουσιάσεως (τεσσαρούφ) (βλ. σχετικά Α.Π. 880/2002). Με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδας και την υπογραφή των διεθνών συνθηκών, ήτοι των από 3 Φεβρουαρίου, 4/16 Ιουνίου και 19 Ιουνίου/1 Ιουλίου 1830 Πρωτοκόλλων του Λονδίνου, τα δημόσια δάση του Οθωμανικού Κράτους περιήλθαν στο Ελληνικό Δημόσιο, ως διάδοχο αυτού. Για την αναγνώριση των τυχόν ιδιωτικών δικαιωμάτων επί των δασών θεσπίστηκε

το Β.Δ. της 17ης (29ης) Νοεμβρίου/ 1ης Δεκεμβρίου 1836 περί ιδιωτικών δασών. Σύμφωνα με το διάταγμα αυτό ιδιωτικά δάση θεωρούνταν μόνο εκείνα των οποίων οι τίτλοι ιδιοκτησίας, που εκδόθηκαν κατά τους νόμιμους τύπους από τις αρμόδιες τουρκικές αρχές πριν από την έναρξη του αγώνα της ανεξαρτησίας, είχαν υποβληθεί προς την επί των Οικονομικών Γραμματεία μέσα στην ετήσια προθεσμία από την ημέρα δημοσίευσης του ως άνω Β.Δ., ήτοι από την 1η Δεκεμβρίου 1836. Σε περίπτωση δε μη προσαγωγής των τίτλων ή μη αναγνωρίσεως αυτών τα δάση χαρακτηρίζονταν κατά νόμιμο τεκμήριο αδιαφιλονικήτως ως εθνικά. Έτσι καθιερώθηκε το περίφημο τεκμήριο της κυριότητας του Δημοσίου επί των δασών1. 2. Στην περίοδο της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους ανάγονται και οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες προστασίας των δασών, δια της έκδοσης σχετικών νομοθετημάτων και οργάνωσης της εκμετάλλευσης τους σύμφωνα με τους κανόνες της δασοπονίας και υπό την εποπτεία του Κράτους.

1 Βλ. σχετικά με τα ανωτέρω, Β. Παπαχρήστου, Αντιδικίες Δημοσίου – Ιδιωτών επί των δασών

δασικών εκτάσεων, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 1995, σ. 80 επ, Ι. Παπαγιάννη, Η δασική ιδιοκτησία, έκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2011, σελ. 135, 138 επ., Ευ. Κουρουσόπουλου,

Δασική Ιδιοκτησία και Διαχείριση, Αθήνα, 1978, σελ. 21, 23. Ι. Χατζοπούλου, Δασική

Νομοθεσία, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, - Κομοτηνή, 2006, σ. 112.





ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

88

Οι προσπάθειες αυτές καθίσταται συστηματικότερες από τα τέλη του 19ου αιώνα, περίοδο που σηματοδοτεί την έναρξη εφαρμογής σαφούς και ολοκληρωμένης δασικής πολιτικής και διοικήσεως με τη νομοθετική ρύθμιση, μεταξύ άλλων, της οργάνωσης, διοίκησης και εκπαίδευσης της δασικής υπηρεσίας, η οποία μέχρι τότε διεξάγονταν κυρίως από στρατιωτικούς ή όργανα της χωροφυλακής, της οριοθεσίας των δασών, της διαχείρισης τους και της επίλυσης των ιδιοκτησιακών ζητημάτων επί των δασών, με την πρόβλεψη για πρώτη φορά ειδικής διοικητικής διαδικασίας για την επίλυση των σχετικών με τη δασική ιδιοκτησία αμφισβητήσεων. Η προσάρτηση των νέων Χωρών (Μακεδονία, Ήπειρος, νήσοι του Αιγαίου, Κρήτη), έδωσε αφορμή για την έκδοση νομοθετημάτων με αντικείμενο τη ρύθμιση των εννόμων σχέσεων επί των κατά τους Οθωμανικούς Νόμους δημοσίων γαιών, μεταξύ των οποίων και τα δάση ως και για την οργάνωση των δασικών υπηρεσιών στις περιοχές αυτές. Τα έτη 1917 έως 1929 αποτελούν σταθμό για την εξέλιξη της δασικής νομοθεσίας με την έκδοση άρτιων νομοθετημάτων, που έθεσαν τις βάσεις της νεώτερης δασικής νομοθεσίας, όπως ο Ν. 853/1917 «περί Οργανισμού του Υπουργείου Γεωργίας», στο οποίο και δη στην ειδικώς συσταθείσα Υπηρεσία αυτού με τίτλο «Διεύθυνση Δασών» υπήχθησαν τα δάση, η ορεινή υδρονομία, η δασική εκπαίδευση, η θήρα, τα δημόσια κτήματα κλπ., ο Ν. 1833/1920 «περί ιδρύσεως Ανωτέρας Δασολογικής Σχολής», ο Ν. 2201/1920 «περί συστάσεως Διοικητικού Δικαστηρίου παρά τω Υπουργείω Γεωργίας» προς επίλυση των ιδιοκτησιακών ζητημάτων επί των δασών και το Π.Δ. της 19.11.1928/30.11.1928 «περί διαχειρίσεως δασών», το οποίο ρύθμισε τα σχετικά θέματα της διαχείρισης κατά τρόπο λεπτομερή και εξαντλητικό, με αποτέλεσμα οι βασικές του διατάξεις να ισχύουν μέχρι σήμερα.

3. Η πρώτη συστηματική κωδικοποίηση της δασικής νομοθεσίας συντελέστηκε το 1924, με το ν. 3077 της 16ης Μαΐου «περί δασικού κώδικος», στον οποίο συγκεντρώθηκαν οι μέχρι τότε ισχύουσες διατάξεις της δασικής νομοθεσίας καθώς και οι περί της οργάνωσης και λειτουργίας των δασικών υπηρεσιών. Επηκολούθησε η κωδικοποίηση του 1929 δια του Ν. 4173/1929. Μετά την κωδικοποίηση αυτή και μέσα στην επόμενη τριακονταετία, ήτοι μέχρι το 1958, εξεδόθησαν περί τα 122 νομοθετήματα σχετικά με τα δάση2. Η τελευταία κωδικοποίηση της δασικής νομοθεσίας έγινε το 1969 με το ν.δ. 86/1969 περί δασικού κώδικος, ο οποίος ισχύει κατά το μεγαλύτερο μέρος αυτού και σήμερα. Και δη ισχύουν οι αστικού δικαίου ρυθμίσεις αυτού περί της νομής, της ενάσκησης των διαφόρων επί των δασών δουλειών και περιορισμένων δικαιωμάτων, της απαγόρευσης κατάτμησης της δασικής ιδιοκτησίας και της συνδιοκτησίας επί δημοσίων δασών (βλ. Κεφ. Η’, Θ’ και Δ’ άρ. 34 παρ. 2), οι

2Βλ. σχετικά με τα ανωτέρω, Ευ. Κουρουσόπουλου, (όπ.π. σημ. 1), σελ. 21 επ., Ευ. -

Αίθρα Μαριά, Η νομική προστασία των δασών, έκδ. Αντ. Ν. Σάκουλα, Αθήνα - Κομοτηνή 1998, σελ. 16 επ.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 44

99

δικονομικές διατάξεις αυτού (Κεφ. Ι’), οι διατάξεις του δεύτερου βιβλίου περί της διαχείρισης των δασών, ήτοι οι γενικές με τις οποίες τίθενται οι γενικές αρχές και οι κανόνες της διαχείρισης των δασών εν γένει και οι ειδικές, με τις οποίες ρυθμίζεται σε ιδιαίτερα κεφάλαια η διαχείριση των προστατευτικών δασών, των παραμεθορίων, των εθνικών δρυμών, των δασών του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, των δημοσίων δασών, των ιδιωτικών και των συνδιόκτητων μετά του Δημοσίου, οι διατάξεις περί των δασικών έργων (Βιβλίο Πέμπτο), οι περί της θήρας (Βιβλίο Έκτο), οι ποινικές και δικονομικές (Βιβλίο Έβδομο) και οι διατάξεις περί του δασικού προσωπικού, ήτοι περί της εκπαίδευσης και μετεκπαίδευσης του, της αναθέσεως σε αυτό ειδικών καθηκόντων ως και της αναγνωρίσεως ειδικών δικαιωμάτων (Βιβλίο Όγδοο).

Αντίθετα οι διατάξεις του δασικού κώδικα του 1969 περί του ορισμού του δάσους (άρθρο 1), της δασικής ιδιοκτησίας (άρθρο 2), της παραχώρησης των δασικών εκτάσεων για γεωργικούς και κοινωφελείς σκοπούς (άρθρα 14 έως 30), του αποτερματισμού και της οριοθέτησης αυτών (άρθρα 42 έως 48), της διενέργειας των αναδασώσεων (άρθρα 188 – 199) και της προστασίας των δασών από τις πυρκαγιές (άρθρα 206 – 214, πλην του άρ. 209) καταργήθηκαν με τον εκτελεστικό του Συντάγματος νόμο 998/1979 (άρθρο 79), ο οποίος και ρύθμισε τα διεπόμενα από αυτές ανωτέρω θέματα. 2. Συνταγματική προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων Ορόσημο για την προστασία των δασών απετέλεσε η περιέλευση το πρώτον στο Σύνταγμα του 1975 ειδικών διατάξεων για την προστασία τους (άρθρο 24 παρ. 1 και 117 παρ. 3 και 4). Στα προγενέστερα του 1975 Συντάγματα τα συναφή με την προστασία του περιβάλλοντος και των δασών ειδικότερα, ζητήματα ρυθμίζονταν εμμέσως επί τη βάσει των διατάξεων για την προστασία του ανθρώπου. Με τη διάταξη του άρθρου 24 η προστασία του περιβάλλοντος ανάγεται σε συνταγματικά προστατευόμενη αξία και υποχρέωση του Κράτους (εδ. α παρ. 1 άρθρου 24). Για την προστασία του περιβάλλοντος τα κρατικά όργανα, ήτοι ο Νομοθέτης, η Διοίκηση και τα Δικαστήρια, υποχρεούνται στη λήψη ιδιαίτερων μέτρων, προεχόντως προληπτικών, προς αποφυγή επέλευσης της περιβαλλοντικής ζημίας, ως λύση ανάγκης δε, κατασταλτικών (εδ. β παρ. 1 άρθρου 24). Κατά την αναθεώρηση του άρθρου 24, που επήλθε το 2001, προβλέφθηκε ότι τα ανωτέρω μέτρα προστασίας θα πρέπει να λαμβάνονται στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας, δηλαδή θα πρέπει να διασφαλίζουν τη διατήρηση και ανάπτυξη των περιβαλλοντικών αγαθών στο διηνεκές, ώστε να δύνανται και οι μελλοντικές γενιές να ικανοποιούν τις ανάγκες τους εξ’ αυτών. Περαιτέρω σύμφωνα με το άρθρο 24 η προστασία του περιβάλλοντος εκτός από υποχρέωση του Κράτους αποτελεί και δικαίωμα του καθενός3. Σύμφωνα δηλαδή με το Σύνταγμα καθένας έχει δικαίωμα να ζει σε ένα περιβάλλον υγιεινό και 3Η ανωτέρω πρόβλεψη περιελήφθη στο εδ. α της παρ. 1 του άρθρου 24 κατά τη συνταγματική αναθεώρηση του εν λόγω άρθρου, το 2001.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

00

οικολογικά ισόρροπο, δύναται δε, σε περίπτωση προσβολής των περιβαλλοντικών αγαθών, να επιδιώξει και τη δικαστική προστασία αυτών, κατ’ επίκληση του ανωτέρω δικαιώματος του. Ο συνταγματικός νομοθέτης του 1975 περιέλαβε στο άρθρο 24 διατάξεις ειδικά για την προστασία των δασών, με τις οποίες θεσπίζεται ένα ιδιαίτερα αυστηρό καθεστώς προστασίας αυτών. Οι εν λόγω διατάξεις, όπως συμπληρώθηκαν και τροποποιήθηκαν κατά την συνταγματική αναθεώρηση του 2001, προβλέπουν τα εξής: 1. Καταρχήν με τη διάταξη του εδ. γ της παρ. 1 του άρθρου 24 προβλέφθηκε η έκδοση ειδικού νόμου για την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων της Χώρας. Σε εκτέλεση της ανωτέρω συνταγματικής επιταγής θεσπίστηκε το 1979 ο ν. 998/1979 «περί της προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας», περί του οποίου γίνεται αναφορά κατωτέρω, υπό στοιχείο 3 της παρούσης. 2. Περαιτέρω στο εδ. δ της παρ. 1 του άρθρου 24, που προσετέθη κατά τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001, προβλέφθηκε ρητά ότι η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Η περιέλευση στο Σύνταγμα, το 2001, ρητής πρόβλεψης σχετικά με την κρατική υποχρέωση κατάρτισης του δασολογίου, προκλήθηκε από την αδράνεια της Διοίκησης να απογράψει το δασικό κεφάλαιο της Χώρας, παρά την ύπαρξη σχετικού νομοθετικού πλαισίου για την καταγραφή των δασών ήδη από τη δεκαετία του 1970, με τη θέσπιση του σχετικού ν. 248/1976 «περί φύλλου καταγραφής, Μητρώου Ιδιοκτησίας και οριοθεσίας των δασικών εκτάσεων και προστασίας των δημοσίων δασικών εκτάσεων»4. Όπως δε έκρινε και το Συμβούλιο της Επικρατείας με την υπ’ αριθμ. 2818/1997 απόφαση του η παράλειψη της Διοικήσεως να καταρτίσει το δασολόγιο της Χώρας μετά την άπρακτη πάροδο του ευλόγου διαστήματος που απαιτείται γι’ αυτό συνιστά παράλειψη οφειλομένης νόμιμης ενέργειας, δεκτική προσβολής με αίτηση ακύρωσης. Παρά την ανωτέρω ρητή συνταγματική επιταγή η κατάρτιση του ειδικού δασολογίου, το οποίο συνδέεται άρρηκτα με την αποτελεσματική προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων, όπως έκρινε και το Σ.τ.Ε. με την ανωτέρω υπ΄ αριθμ. 2818/1997 απόφαση του, εκκρεμεί εισέτι. 3. Περαιτέρω με το εδάφιο ε της παρ. 1 του άρθρου 24 του Συντάγματος καθιερώνεται ο κανόνας της απαγόρευσης της μεταβολή τους προορισμού των

4Οι διατάξεις του ανωτέρω νόμου 248/1976, ως και οι σχετικές με τη φωτογράφηση, χαρτογράφηση και κατάρτιση δασολογίου διατάξεις των άρθρων 11, 12 και 13 αντιστοίχως του ν. 998/1979 καταργήθηκαν με το ν. 2664/1998 για το Εθνικό Κτηματολόγιο (ΦΕΚ 275 Α), ο οποίος και περιέλαβε σχετικές με την καταγραφή των δασών και των δασικών εκτάσεων ρυθμίσεις, (πρβλ. σχετικά με τα ανωτέρω, άρθρα 15, 27 και 28 ν. 2664/1998). Οι εν λόγω διατάξεις του ν. 2664/1998 καταργήθηκαν με το νεότερο ν. 3889/2010, ο οποίος και επαναρρύθμισε τα ανωτέρω θέματα (βλ. σχετικά κατωτέρω, υπό στοιχείο 3.3 της παρούσης).


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

11

δασών και δασικών εκτάσεων. Ο ως άνω κανόνας ετέθη στο Σύνταγμα προς επίτευξη της διατήρησης των δασών και των δασικών εκτάσεων της Χώρας, που αποτελεί το βασικό σκοπό του συνταγματικού και κοινού νομοθέτη. Ωστόσο το ίδιο το Σύνταγμα προβλέπει εξαίρεση από τον ανωτέρω κανόνα, λαμβάνοντας υπόψη και την ανάγκη ικανοποίησης έτερων κοινωνικών και οικονομικών αναγκών. Και δη προβλέπει όλως εξαιρετικώς το επιτρεπτό της μεταβολής του προορισμού των δασών, «εάν προέχει για την Εθνική Οικονομία η αγροτική τους εκμετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον».

Η νομολογία του Σ.τ.Ε. συγκεκριμενοποίησε και περιόρισε σημαντικά τις περιπτώσεις κατ’ εξαίρεση μεταβολής του προορισμού των δασών.

Συγκεκριμένα:

- Απαίτησε την έκδοση ειδικού νόμου που να εξειδικεύει τις περιπτώσεις που εμπίπτουν στην εξαίρεση, τους όρους του επιτρεπτού αυτών, τα όργανα και τη διαδικασία5. Ο νόμος αυτός έχει εκδοθεί. Είναι ο Νόμος 998/1979 "Για την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων της Χώρας", ο οποίος στο έκτο κεφάλαιο του, όπως ισχύει μετά την αντικατάσταση του με το άρθρο 36 του ν. 4280/2014, προβλέπει τις επιτρεπόμενες επεμβάσεις στα δάση και στις δασικές εκτάσεις.

- Περαιτέρω το Σ.τ.Ε. όρισε σε πολλές αποφάσεις του ότι για να επιτραπεί κατ’ εξαίρεση η μεταβολή του προορισμού ενός δάσους, θα πρέπει να υπάρχει λόγος σημαντικότατου δημοσίου συμφέροντος, ενώ η διάταξη του άρθρου 24 ομιλεί απλώς για δημόσιο συμφέρον6.

- Τέλος το κατά πόσον υπάρχει λόγος δημοσίουσυμφέροντος ικανός να δικαιολογήσει την κατ΄ εξαίρεση μεταβολή της μορφής του δάσους, υπόκειται στον έλεγχο του αρμόδιου δικαστή, ο οποίος υποχρεούται να σταθμίσει στη συγκεκριμένη περίπτωση τόσο την ύπαρξη λόγου δημοσίου συμφέροντος, όσο και την έκταση της επέμβασης7.

-

4. Το 2001 - κατά τη συνταγματική αναθεώρηση - περιελήφθη, για λόγους ασφάλειας δικαίου, στο τέλος του άρθρου 24, υπό τον τίτλο "Ερμηνευτική δήλωση", ο ορισμός του δάσους και της δασικής έκτασης.Ο αναθεωρητικός νομοθέτης υιοθέτησε τους ορισμούς του δάσους και της δασικής εκτάσεως που περιέχονται στην υπ’ αριθμ. 27/1999 απόφαση του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου(ΑΕΔ),η οποία αναφέρει ρητώς ότι αποτελούν τους ορισμούς της επιστήμης της δασικής 5 Σ.τ.Ε. 89/1981 (Τμ. Γ’), ΤοΣ 7/1981, σ. 484, 2568/1981 (Τμ. Δ’), ΤοΣ 1982, σ. 287, 718/1984, ΕλλΔνη 27, σ. 396, 4002/1987, ΕλλΔνη 29/1988, σ. 1491, 664/1990, ΤοΣ 1991, σ. 120, 2829/1993, ΕλλΔνη, 35/1994, σ. 843, 2224/1993, ΤοΣ, 4/1993, σ. 864. 6 Σ.τ.Ε. 2829/1993, ΕλλΔνη, 6/1994, σ. 1258, 666/1994 (Τμ. Ε’), ΤοΣ 3/1994, σ. 706, 952/1996 (Τμ. Ε’), ΕλλΔνη 1/1997, σ. 711, 772/1992, ΤοΣ 1993, σ. 189. 7 Σ.τ.Ε. 664/1990, Νο.Β. 1990, σ. 337, 1129/1990, ΕΔΔΔ 35, σ. 422, 2829/1993, Διοικητική Δικαιοσύνη, 1994, σ. 1258, 2224/1993, ΤοΣ 1994, σ. 461.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

22

οικολογίας.

Με την απόφαση αυτή το Δικαστήριο ήρε την αμφισβήτηση που ανέκυψε από τις αποφάσεις 1874/94 και 607/90 του Αρείου Πάγου και 3273/96 και 1151/97 του Σ.τ.Ε. ως προς την έννοια των διατάξεων των παρ. 1 και 2 του άρθρου 3 του Ν. 998/1979, στις οποίες δίδεται ο ορισμός της έννοιας του δάσους και της δασικής έκτασης αντίστοιχα. Συγκεκριμένα ο Α.Π. ερμηνεύων στις ως άνω αποφάσεις το 3 του Ν. 998/1979 δέχθηκε ότι η διάταξη αυτή θέτει δύο αθροιστικές προϋποθέσεις για τη στοιχειοθέτηση της εννοίας του δάσους, ήτοι την οργανική ενότητα της δασικής, δενδρώδους ή θαμνώδους βλαστήσεως και την πλήρωση των αναφερομένων στο άρθρο αυτό λειτουργιών του δάσους. Αντιθέτως το Σ.τ.Ε. έκρινε ότι η εν λόγω διάταξη θέτει ως μόνη προϋπόθεση για τη στοιχειοθέτηση της εννοίας του δάσους την οργανική ενότητα των αγρίων ξυλωδών φυτών. Υπαρχούσης της ενότητος αυτής, έπονται κατ’ ανάγκην, πλεοναστικώς αναφερόμενες στο νόμο, οι θεμελιώδεις λειτουργίες του δάσους. Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο τάχθηκε υπέρ των απόψεων του Σ.τ.Ε., δεχόμενο ως μόνη προϋπόθεση για την ύπαρξη δάσους ή δασικής έκτασης την οργανική ενότητα της δασικής βλαστήσεως.

5. Τέλος ρυθμίσεις ειδικά για τα δάση περιελήφθησαν και στις μεταβατικές διατάξεις του άρθρου 117 του Συντάγματος του 1975. Πρόκειται για τις διατάξεις των παρ. 3 και 4 του ως άνω άρθρου. Ειδικότερα σύμφωνα με τη διάταξη της παρ. 3 κάθε αποψιλούμενη δασική έκταση, δημόσια ή ιδιωτική, δεν αποβάλλει το χαρακτήρα που είχε πριν καταστραφεί, κηρύσσεται υποχρεωτικά ως αναδασωτέα και αποκλείεται να διατεθεί για άλλο προορισμό μέχρι την ανάκτηση του δασικού χαρακτήρα της βλαστήσεως.

Κατά δε τη διάταξη της παρ. 4 του ως άνω άρθρου 117 η αναγκαστική απαλλοτρίωση ιδιωτικών δασών ή δασικών εκτάσεων, ήτοι δασών που ανήκουν σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού ή δημοσίου δικαίου, επιτρέπεται μόνο υπέρ του Δημοσίου σύμφωνα με τους ορισμούς του άρθρου 17, για λόγους δημόσιας ωφέλειας, διατηρουμένης πάντως αμετάβλητηςτης μορφής τους ως δασικής8.

3. Κυριότερες ρυθμίσεις της κοινής δασικής νομοθεσίας 3.1. Ο εκτελεστικός του Συντάγματος ν. 998/1979 Σε εκτέλεση της συνταγματικής επιταγής του άρθρου 24 για τη θέσπιση ειδικού νόμου, ο οποίος θα ρυθμίσει τα θέματα τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων θεσπίστηκε ο νόμος 998/1979 «περί της προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της Χώρας».

8Για τη συνταγματική προστασία των δασών και δασικών εκτάσεων, βλ. εκτενώς Ι. Χατζοπούλου, (όπ.π. σημ. 1), σελ. 35 επ. και την εκεί αναφερόμενη νομολογία και βιβλιογραφία.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

33

Ο νόμος αυτός, όπως ισχύει, περιλαμβάνει γενικές διατάξεις με κυριότερες εκείνες που αφορούν το σκοπό του (άρθρο 1), τον ορισμό της εννοίας του δάσους και της δασικής έκτασης, τον καθορισμό των λοιπών εκτάσεων που υπάγονται στις διατάξεις του ως και εκείνων που εξαιρούνται (άρθρο 3), και την κατάταξη των δασών και των δασικών εκτάσεων σε κατηγορίες - με σκοπό την αποτελεσματικότερη προστασία τους - με βάση τις λειτουργίες τους και τη θέση τους σε σχέση με χώρους ανθρώπινης εγκατάστασης και δραστηριότητας (άρθρο 4). Επίσης για την εκπλήρωση του βασικού σκοπού του, που είναι ο καθορισμός συγκεκριμένων μέτρων προστασίας των δασών και των δασικών εκτάσεων της Χώρας διαλαμβάνει σχετικές προστατευτικές διατάξεις όπως είναι οι διατάξεις του τρίτου κεφαλαίου αυτού περί της ακολουθητέας - προσωρινά μέχρι την ανάρτηση των δασικών χαρτών - διαδικασίας για το χαρακτηρισμό συγκεκριμένης έκτασης ως δασικής ή μη (άρθρο 14), περί της εκτελέσεως δασικών οδών και ειδικών προστατευτικών δασοτεχνικών έργων (άρθρα 15 και 16), περί της λήψεως μέτρων για την ανανέωση και βελτίωση των δασών και για την προστασία της άγριας πανίδας και χλωρίδας αυτών (άρθρα 17 και 19) περί της άσκησης ειδικής αστυνόμευσης και επιτήρησης των δημοσίων δασών (άρθρο 18), της τοποθέτησης εντός αυτών πινακίδων ρυθμιστικών και πληροφοριακών (άρθρο 20), της λήψης μέτρων για την ανάπτυξη φιλοδασικού πνεύματος στον πληθυσμό (άρθρο 21) και περί της σύστασης αναγκαστικών συνεταιρισμών προστασίας από τους ιδιοκτήτες ή διακατόχους δασών, που βρίσκονται σε περιοχές ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε κίνδυνο πυρκαγιάς (άρθρο 22). Περαιτέρω ο δασικός νόμος 998/1979 αφιερώνει ειδικό κεφάλαιο για την προστασία των δασών από τον κυριότερο κίνδυνο που τα απειλεί, ήτοι από τις πυρκαγιές (τέταρτο κεφάλαιο άρθρα 23 έως 36). Στο εν λόγω κεφάλαιο προβλέπεται σειρά προληπτικών και κατασταλτικών μέτρων για την αντιμετώπιση του ανωτέρω κινδύνου με πρόταξη των προληπτικών, σε συμφωνία με την κατοχυρωμένη στο κοινοτικό αλλά και στο συνταγματικό δίκαιο (άρθρο 24) αρχή της πρόληψης. Επίσης ο νόμος 998/1979 ρυθμίζει εκτενώς τα θέματα των αναδασώσεων και δασώσεων (πέμπτο κεφάλαιο άρθρα 37 έως 44), ενώ στο έκτο κεφάλαιο αυτού (άρθρα 45 - 61), όπως ισχύει μετά την πλήρη αναμόρφωση του με τον Ν. 4280/2014, καθορίζει τις περιπτώσεις και την ακολουθητέα διαδικασία του κατ’ εξαίρεση επιτρεπτού της μεταβολής του προορισμού δασών και δασικών εκτάσεων για λόγους επιβαλλομένους από το δημόσιο συμφέρον. Με νεώτερους νόμους (κυρίως με τους ν. 1734/1987 και 3208/2003) προβλέφθηκαν και άλλες επεμβάσεις στα δάση και τις δασικές εκτάσεις, όχι πάντα για λόγους δημοσίου συμφέροντος και δη όλως αναγκαίου και σημαντικού, όπως έκρινε π.χ. το ΣτΕ με την υπ’ αριθμ. 2829/1993 απόφαση του, ερμηνεύον τις σχετικές περί επιτρεπτών επεμβάσεων διατάξεις του άρθρου 13 του ν. 1734/1987. Με τον πλέον πρόσφατο ν. 4280/2014, οι διάσπαρτες σε διάφορα νεώτερα νομοθετήματα διατάξεις περί επιτρεπτών επεμβάσεων συγκεντρώθηκαν και εντάχθηκαν αναμορφωμένες στο έκτο κεφάλαιο του ν. 998/1979, γεγονός το οποίο διευκολύνει κατά πολύ την εφαρμογή τους.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

44

3.2. Ο ν. 3208/2003 περί προστασίας των δασικών οικοσυστημάτων 3.2.1. Εισαγωγή Περαιτέρω βασικός δασικός νόμος είναι ο ν. 3208/2003 με τίτλο «Προστασία δασικών οικοσυστημάτων, κατάρτιση δασολογίου, ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί δασών και δασικών εν γένει εκτάσεων» (ΦΕΚ 303 Α). Ο νόμος αυτός περιλαμβάνει διατάξεις, που τροποποιούν τον προγενέστερο νόμο 998/1979, το δασικό κώδικα (ν.δ. 86/1969), αλλά και σχετικές με τα δάση ρυθμίσεις των νόμων 2664/1998 για το Εθνικό Κτηματολόγιο, 1734/1987 για τις βοσκές και 1845/1989 για την ανάπτυξη και αξιοποίηση της αγροτικής έρευνας και τεχνολογίας και για τη δασοπροστασία. 3.2.2. Οι περί της εννοίας του δάσους και της δασικής έκτασης διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 1 του ν. 3208/2003 Στις τροποποιητικές διατάξεις του ως άνω νόμου 3208/2003 υπάγεται και η παρ. 1 του άρθρου 1 αυτού, με την οποία αντικαταστάθηκαν οι ρυθμίσεις των παρ. 1 έως 5 του άρθρου 3 του ν. 998/1979. Ειδικότερα με το άρθρο 1 του ν. 3208/2003 αντικαταστάθηκαν οι περί της εννοίας του δάσους και της δασικής έκτασης διατάξεις των παρ. 1 και 2 αντιστοίχως, του ως άνω άρθρου 3 με την ενσωμάτωση στις διατάξεις αυτές αυτούσιων των αντίστοιχων συνταγματικών ορισμών. Εν συνεχεία ωστόσο στην παρ. 3 του ως άνω άρθρου 3, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 του ν. 3208/2003,προβλέφθηκαν - κατ’ επίκληση της ανάγκης εξειδίκευσης του συνταγματικού ορισμού - ποσοτικά κριτήρια (παραγωγή προϊόντων από τη δασοπονική εκμετάλλευση, ελάχιστη έκταση τριών στρεμμάτων και συγκόμωση 25%) για τη στοιχειοθέτηση της εννοίας του δάσους και της δασικής έκτασης, μη προβλεπόμενα από το Σύνταγμα. Όπως προαναφέρθηκε, ανωτέρω, ο συνταγματικός ορισμός θέτει ως μόνη προϋπόθεση για την ύπαρξη δάσους ή δασικής έκτασης την οργανική ενότητα της δασικής βλαστήσεως. Τα ως άνω κριτήρια κρίθηκαν αντισυνταγματικά από το Συμβούλιο της Επικρατείας, με τις υπ’ αριθμ. 32, 33 και 34/2013 αποφάσεις του. Θέση της νομολογίας σχετικά με τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 1 του ν. 3208/2003 για την έννοια του δάσους και της δασικής έκτασης

1. Όπως προαναφέρθηκε με την υπ’ αριθμ. 32/2013 απόφαση της Ολομελείας του Συμβουλίου της Επικρατείας οι διατάξεις της παρ. 3 του άρθρου 3 του ν. 998/1979, όπως αντικαταστάθηκαν από το άρθρο 1 του ν. 3208/2003, κρίθηκαν ως αντισυνταγματικές9, για τους εξής λόγους: α) διότι εξαρτούν την ύπαρξη δασικού οικοσυστήματος από την δυνατότητα οικονομικής του εκμετάλλευσης, η οποία ενδέχεται μεν να υπάρχει πλην δεν είναι υποχρεωτική, επαναφέροντας, αντί των

9Σημειωτέον σχετικά ότι οι ως άνω διατάξεις καταργήθηκαν με την παρ. 1 του άρθρου 9 του ν. 3818/2010 (Α’ 17), διαρκούσης της εκκρεμοδικίας ενώπιον του Σ.τ.Ε.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

55

υιοθετηθέντων από τον αναθεωρητικό νομοθέτη ορισμών της δασική οικολογίας, εκείνους της δασοπονίας, β) διότι εξαρτούν την ύπαρξη δασικού οικοσυστήματος από έκταση, της οποίας το ελάχιστο εμβαδόν καθορίζεται αριθμητικά, αδιαφόρως της θέσης της και των επικρατουσών σε αυτών εδαφικών, κλιματικών και άλλων συνθηκών, γ) διότι εξαρτούν την ύπαρξη ενός οικοσυστήματος ως δασικού, όχι από την - εν όψει του είδους και της ηλικίας της δασικής βλαστήσεως καθώς και των ιδιομορφιών της περιοχής όπου αυτή φύεται - επίτευξη της οργανικής της ενότητας, αλλά από το ανελαστικό αριθμητικό κριτήριο της συγκομώσεως του εδάφους και δ) διότι δεν θέτουν ως κριτήριο χαρακτηρισμού μίας έκτασης ως δάσους ή δασικής το αραιό ή μη της επ’ αυτής δασικής βλαστήσεως, όπως προβλέπεται στο συνταγματικό ορισμό, αλλά άλλο κριτήριο που συνάπτεται με το ύψος της βλαστήσεως, εφόσον η άνω του 25% συγκόμωση των επί μιας εκτάσεως δασοπονικών ειδών συνεπάγεται το χαρακτηρισμό της τόσο ως δάσους, άρα μη αραιής βλαστήσεως, όσο και ως δασικής εκτάσεως άρα αραιής βλαστήσεως, αρκεί στην τελευταία αυτή περίπτωση (για το χαρακτηρισμό της δηλαδή ως δασικής) η βλάστηση να είναι θαμνώδης, άρα χαμηλή, ακόμα και αν η συγκόμωση της είναι 100%.

2. Με την παρ. 1 του άρθρου 9 του ν. 3818/2010 (ΦΕΚ 17 Α), καταργήθηκαν - διαρκούσης της εκκρεμοδικίας ενώπιον του Σ.τ.Ε. - οι ως άνω κριθείσες τελικώς ως αντισυνταγματικές με την ανωτέρω υπ’ αριθμ. 32/2013 απόφαση του, διατάξεις της παρ. 3 του άρθρου 3 του ν. 998/1979, όπως αντικαταστάθηκαν με την παρ. 1 του άρθρου 1 του ν. 3208/200310.

Μετά δε την δημοσίευση του ανωτέρω ν. 3818/2010 εκδόθηκε η 204262/4545/23.11.2010 πράξη του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, με την οποία παρασχέθηκαν στα Δασαρχεία, τις Διευθύνσεις Δασών και τις Επιθεωρήσεις Δασών οδηγίες για την εφαρμογή των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 3 του ν. 998/1979, όπως ισχύουν11. Ειδικότερα, παρασχέθηκαν οι

10Ειδικότερα σύμφωνα με το άρθρο 9 παρ. 1 του ν. 3889/2010: «Η παράγραφος 3 του άρθρου 3 του ν. 998/1979 (Α΄ 289), όπως αντικαταστάθηκε με την παράγραφο 1 του άρθρου 1 του ν. 3208/2003 (Α΄ 303), καταργείται, πλην της περιπτώσεως υπό στοιχείο γ) η οποία διατηρείται σε ισχύ ως αυτοτελής παράγραφος 5. Οι παράγραφοι 4 και 5 του άρθρου 3 του Ν. 998/1979, όπως ισχύει, αναριθμούνται αντιστοίχως σε παραγράφους 3 και 4». Εξ άλλου, στο άρθρο 25 παρ. 12 του ν. 3889/2010 (Α΄ 182) ορίζεται ότι «Στο τέλος του πρώτου εδαφίου της παραγράφου 1 του άρθρου 9 του ν. 3818/2010 προστίθεται εδάφιο ως εξής: ‘Η κατάργηση αφορά και εκκρεμείς διαδικασίες για τον χαρακτηρισμό μιας έκτασης ως δασικής ή μη, προς τον σκοπό της επίλυσης του σχετικού ζητήματος σε όποιο στάδιο και αν βρίσκονται’».

11 Όπως προαναφέρθηκε στις ως άνω διατάξεις των παρ. 1 και 2 του άρθρου 3, όπως ισχύουν, ήτοι μετά το ν. 3208/2003, περιελήφθησαν αυτούσιοι οι αντίστοιχοι συνταγματικοί ορισμοί των εννοιών του δάσους και της δασικής έκτασης. Ειδικότερα σύμφωνα με τις ως άνω διατάξεις των παρ. 1 και 2 του άρθρου 3 του ν. 998/1979 «1. Ως δάσος ή δασικό οικοσύστημα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών με ξυλώδη κορμό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, μαζί με την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασής τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

66

εξής οδηγίες: «1. Αναγκαία επιφάνεια εδάφους: Ως ‘αναγκαία επιφάνεια εδάφους’ για την ύπαρξη δάσους ή δασικής έκτασης νοείται η εδαφική έκταση που καλύπτεται από δασική βλάστηση (υψηλή ή θαμνώδη), έχει τα οικολογικά χαρακτηριστικά της δασοβιοκοινότητας και του ιδιαίτερου δασογενούς περιβάλλοντος και αποτελεί, κατά τους κανόνες της δασολογικής επιστήμης, λειτουργική διαχειριστική μονάδα που συμβάλλει στην οικολογική ισορροπία του περιβάλλοντος ορισμένης περιοχής. Τέτοια επιφάνεια θεωρείται η έχουσα μέγεθος λόχμης με ελάχιστο εμβαδόν επτακόσια τετραγωνικά μέτρα (700,00 τμ). 2. Αραιά δασική βλάστηση: Με την πρόοδο της επιστήμης της δασικής οικολογίας έχει καθιερωθεί ο όρος ‘βαθμός συγκόμωσης’ ως βασικό κριτήριο για την επίτευξη της δασοβιοκοινότητας και του δασογενούς περιβάλλοντος. Για τον λόγο αυτό, πέραν των όσων αναφέρονται στην 159140/1077/12.3. 1980 εγκύκλιο του Υπουργού Γεωργίας ως προς το κατώτατο όριο δασοκάλυψης, για τον χαρακτηρισμό εκτάσεως ως δασικής ορίζεται το 15%, κάτω από το οποίο η έκταση χαρακτηρίζεται χορτολιβαδική, προσδιορίζεται δε ως αραιά η δασική βλάστηση που μεταξύ των διακένων χώρων των δασικών ατόμων δύναται να παρεμβληθεί άτομο με κανονική κόμη. Στην περίπτωση αυτή σύμφωνα με τη δασολογική επιστήμη το ποσοστό συγκόμωσης δεν μπορεί να υπερβεί το 25%. Συνεπώς οι εκτάσεις με βαθμό συγκόμωσης κάτω του 15% χαρακτηρίζονται χορτολιβαδικές των παρ. 6β ή 6γ του άρθρου 3 του ν. 998/1979, από 15% έως 25% (15%<Ε<25%) χαρακτηρίζονται δασικές της παρ. 2 του άρθρου 3 του ν. 998/1979 και οι με βαθμό συγκόμωσης άνω του 25% χαρακτηρίζονται δάση της παρ. 1 του άρθρου 3 του ν. 998/1979».

Η ως άνω υπ’ αριθμ. 204262/4545/23.11.2010 πράξη του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής προσεβλήθη ενώπιον του Σ.τ.Ε., ως εισάγουσα παρανόμως νέους αντικείμενους προς το συνταγματικό ορισμό κανόνες δικαίου, σύμφωνα με τον σχετικό λόγο ακυρώσεως.

Ωστόσο με την υπ΄ αριθμ. 2257/2014 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας κρίθηκε ότι η ως άνω πράξη δεν αφίσταται των ορισμών του άρθρου 3 του ν. 998/1979, στο οποίο περιελήφθησαν, με το ν. 3208/2003 κατά τα ως άνω, αυτούσιοι οι συνταγματικοί ορισμοί και δεν θεσπίζει νέους αντικείμενους προς το Σύνταγμα κανόνες δικαίου, όπως αβασίμως ισχυρίζεται ο αιτών Δικηγορικός Σύλλογος. Επομένως, κατά την κρίση του Δικαστηρίου, η προσβαλλόμενη πράξη αποτελεί πράγματι ερμηνευτική εγκύκλιο, που ενημερώνει τις αρμόδιες υπηρεσίες για τις ισχύουσες διατάξεις των παραγράφων 1 και 2 του άρθρου 3 του ν. 998/1979, παρέχοντας οδηγίες για την εφαρμογή τους, και όχι «ψευδερμηνευτική» κανονιστική πράξη, προσβαλλομένη άρα απαραδέκτως ως στερούμενη εκτελεστού χαρακτήρα.

Στην ως άνω κρίση οδηγήθηκε το Δικαστήριο δεχόμενο ότι «κατά την έννοια της ανωτέρω 204262/4545/23.11.2010 εγκυκλίου, η δασικού χαρακτήρα έκταση η έχουσα μέγεθος λόχμης με ελάχιστο εμβαδόν επτακόσια τετραγωνικά μέτρα θεωρείται οπωσδήποτε δάσος ή δασική έκταση, χωρίς όμως να αποκλείεται, λόγω

περιβάλλον (δασογενές). 2. Δασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαμνώδης, είναι αραιά».


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

77

των ιδιαιτέρων εκάστοτε συνθηκών, και εκτάσεις με δασική βλάστηση μικρότερες των 700,00 τμ, που δεν περιβάλλονται ή δεν συνορεύουν με άλλες εκτάσεις δασικού χαρακτήρα, να αποτελούν παρά ταύτα δάσος ή δασική έκταση. Περαιτέρω, σύμφωνα με την ίδια εγκύκλιο, κατά κανόνα για να υπάρχει δασική έκταση απαιτείται βαθμός συγκομώσεως τουλάχιστον 15% και για να υπάρχει δάσος τουλάχιστον 25%, δεν αποκλείεται, όμως, και εκτάσεις με μικρότερο βαθμό συγκομώσεως, λόγω των συντρεχουσών συνθηκών, να αποτελούν δάσος ή δασική έκταση».

3.2.3. Οι περί της δασικής ιδιοκτησίας διατάξεις του άρθρου 10 του ν. 3208/2003

Περαιτέρω ο ν. 3208/2003 περιέλαβε και διατάξεις που ρύθμισαν θέματα ιδιοκτησίας επί των δασών και δασικών εκτάσεων, με κυριότερη τη διάταξη του άρθρου 10.

Στο ως άνω άρθρο 10, όπως ισχύει, καθορίζονται οι περιπτώσεις αναγνώρισης, παραχώρησης και απόκτησης ιδιωτικών δικαιωμάτων επί δασών, δασικών εκτάσεων ως και επί χορτολιβαδικών και βραχωδών εκτάσεων12, στις οποίες το Δημόσιο δεν προβάλλει δικαιώματα κυριότητας13. Με τη ρύθμιση αυτή ο νομοθέτης επεδίωξε να αποκλείσει, για λόγους ασφάλειας του δικαίου και προς αποφυγή ανατροπής χρόνιων πραγματικών καταστάσεων, μελλοντικές από πλευράς του Δημοσίου διεκδικήσεις δικαιωμάτων που έχουν ήδη κριθεί δικαστικά ή αναγνωριστεί διοικητικά υπέρ ιδιωτών ή έχουν αποκτηθεί υπ’ αυτών με άλλο νόμιμο τρόπο, ώστε να μην υπάρχει αμφισβήτηση στην καταγραφή των σχετικών ιδιωτικών δικαιωμάτων στα πλαίσια του Εθνικού Κτηματολογίου14.

3.3. Η νομοθετική ρύθμιση της καταγραφής των δασών και των δασικών εκτάσεων 3.3.1. Oι προγενέστερες του ν. 3889/2010 ρυθμίσεις και τα προβλήματα που ανέκυψαν κατά την εφαρμογή τους 1. Πολύ σημαντικές για την προστασία του δασικού πλούτου της Χώρας είναι οι εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις περί της καταγραφής αυτών. Όπως προαναφέρθηκε, η καταγραφή των δασών ρυθμίστηκε νομοθετικά αρχικά με το ν. 248/1976«περί φύλλου καταγραφής, Μητρώου Ιδιοκτησίας και οριοθεσίας των δασικών εκτάσεων και προστασίας των δημοσίων δασικών εκτάσεων». Οι διατάξεις του ανωτέρω νόμου ως και οι σχετικές με τη φωτογράφηση, χαρτογράφηση και κατάρτιση δασολογίου διατάξεις των άρθρων 11, 12 και 13 αντιστοίχως του ν. 998/1979 καταργήθηκαν με το ν. 2664/1998 για το Εθνικό Κτηματολόγιο (ΦΕΚ 275 Α), ο

12 Για την έννοια των χορτολιβαδικών και βραχωδών εκτάσεων, πρβλ. παρ. 5, περ. α και β του άρθρου 3 του ν. 998/1979, όπως η παρ. 5 ισχύει μετά την αντικατάσταση της με την παρ. 4 του άρθρου 32 του ν. 4280/2014 (ΦΕΚ 159 Α). 13 Περί των περιπτώσεων αυτών βλ. αναλυτικά, Ι. Χατζοπούλου, Ο ν. 3208/2003 «Προστασία δασικών οικοσυστημάτων, κατάρτιση δασολογίου, ρύθμιση δικαιωμάτων επί δασών και δασικών εν γένει εκτάσεων», Δικαιώματα του ανθρώπου, Τεύχος Νο 25/2005, σελ. 140 επ. 14Ι. Παπαγιάννης, Η δασική ιδιοκτησία, (όπ.π. σημ. 1), σελ. 156 επ.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

88

οποίος και περιέλαβε σχετικές με την καταγραφή των δασών και των δασικών εκτάσεων ρυθμίσεις (Πp βλ. σχετικά με τα ανωτέρω, άρθρα 15, 27 και 28 ν. 2664/1998). Ειδικότερα με το ως άνω νόμο ρυθμίστηκε η διαδικασία καταγραφής των δασών και δασικών εκτάσεων της Χώρας με τη σύνταξη δασικών χαρτών, αρχικά προσωρινών, την ανάρτηση αυτών, τη δυνατότητα υποβολής αντιρρήσεων κατ' αυτών, τη διόρθωση τους επί αποδοχής των αντιρρήσεων, την εν συνεχεία κύρωση τους από τον Γενικό Γραμματέα της οικείας Περιφέρειας και την κήρυξη τους ως οριστικών, από της οποίας και έχουν πλήρη αποδεικτική ισχύ σε κάθε διοικητική και δικαστική αρχή, κατά τα επί λέξει αναφερόμενα στο πρώτο εδάφιο της παρ. 4 του άρθρου 27 του ως άνω νόμου15. Σε προθεσμία πέντε μηνών από την κύρωση του δασικού χάρτη, κατά την νωτέρω διαδικασία καταρτίζεται και τηρείται με μέριμνα των υπηρεσιών της κάθε Διεύθυνσης Δασών Νομαρχιακού επιπέδου, το Δασολόγιο του Νομού. Το δασολόγιο καταρτίζεται με μορφή Βιβλίου Γενικού Δασολογίου στο οποίο καταχωρούνται τα εμφαινόμενα στο δασικό χάρτη δάση και δασικές εκτάσεις κατά μερίδες και κατά τρόπο ώστε να είναι ευχερής η τήρησή του και σε ηλεκτρονική μορφή16. 2. Κατ’ εφαρμογή των ανωτέρω διατάξεων του ν. 2664/1998 καταρτίστηκαν προσωρινοί δασικοί χάρτες σε 341 Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ωστόσο οι εργασίες κατάρτισης των δασικών χαρτών, που ούτως ή άλλως είχαν ξεκινήσει με καθυστέρηση, ανεστάλησαν λόγω των τροποποιήσεων που επέφερε στον ορισμό του δάσους ο ν. 3208/2003. Συγκεκριμένα με τον ανωτέρω νόμο, όπως προαναφέρθηκε, τροποποιήθηκαν οι περί της εννοίας του δάσους και της δασικής έκτασης διατάξεις του άρθρου 3 του ν. 998/1979, κατ΄ εφαρμογή των οποίων είχαν καταρτιστεί οι δασικοί χάρτες και προβλέφθηκαν ποσοτικά κριτήρια για την ύπαρξη δάσους ή δασικής έκτασης, ήτοι ελάχιστη επιφάνεια, ελάχιστο ποσοστό συγκόμωσης και δυνατότητα παραγωγής δασικών προϊόντων. Κατ΄ ακολουθίαν των ανωτέρω τροποποιήσεων του ν. 3208/2003 με το υπ΄ αριθμ. 90442/40/27.1.2004 έγγραφο του Υφυπουργού Γεωργίας (ήδη Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων), δόθηκε εντολή στις Διευθύνσεις Δασών των Νομών (Τμήματα Δασικών Χαρτογραφήσεων), όπως προσαρμόσουν τους μέχρι τούδε καταρτισθέντες δασικούς χάρτες στις νέες διατάξεις περί εννοίας της παρ. 1 του άρθρου 1 του Ν. 3208/2003 ως και των παρ. 6 και 7 του άρθρου 1 του Ν. 3147/2003, ούτως ώστε να παραμείνουν σε αυτούς ως δασικές, μόνο οι εκτάσεις, που καλύπτονται σε ποσοστό πάνω από 25% από τα δασοπονικά είδη της δρυός

15Πρβλ. σχετικά με τα ανωτέρω, άρθρο 27 Ν. 2664/1998. όπως ίσχυε πριν από την κατάργηση του με το άρθρο 27 παρ. 1 του Ν .3889/2010. 16 Πρβλ. άρθρο 3 παρ. 1 Ν. 3208/2003.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 55

99

(εκτός πρίνου και αριάς), της πεύκης, της ελάτης, της οξυάς, του πλατάνου, του σκλήθρου και της καστανιάς και έχουν εμβαδόν μεγαλύτερο των 3 στρεμμάτων ή προκειμένου περί λωρίδων, πλάτος μεγαλύτερο των 30 μέτρων. Η εφαρμογή του ως άνω εγγράφου ανεστάλη με την υπ’ αριθμ. 202/2005 απόφαση της Επιτροπής Αναστολών του Σ.τ.Ε., μέχρι την έκδοση απόφασης επί της εκκρεμούσης κατ’ αυτού αίτησης ακυρώσεως, διότι έγινε δεκτό ότι με τις διατάξεις των ανωτέρω νόμων 3208 και 3147/2003 «εισάγονται νέες ρυθμίσεις και καθίστανται αυστηρότερες οι προϋποθέσεις για το χαρακτηρισμό εκτάσεως ως δάσους ή δασικής με συνέπεια η κατάρτιση των δασικών χαρτών κατ΄ εφαρμογή των νεοτέρων διατάξεων, να έχει οπωσδήποτε ως αποτέλεσμα τη μείωση της επιφάνειας των δασών και των δασικών εκτάσεων σε ποσοστό, το οποίο δεν είναι δυνατό να εκτιμηθεί».

Όπως προαναφέρθηκε οι ως άνω διατάξεις του ν. 3208/2003 κρίθηκαν τελικώς ως αντισυνταγματικές με την υπ’ αριθμ. 32/2013 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας17.

3.3.2. Οι περί της καταγραφής των δασών και των δασικών εκτάσεων διατάξεις του ν. 3889/2010

1. Οι περί των δασικών χαρτών διατάξεις του ανωτέρω ν. 2664/1998 καταργήθηκαν με το νεότερο νόμο 3889/2010, ο οποίος και επαναρρύθμισε τα ανωτέρω θέματα με τις διατάξεις των άρθρων 13 έως 22 του Β’ Κεφαλαίου αυτού, με σκοπό την απλούστευση και επιτάχυνση της σχετικής διαδικασίας. Ειδικότερα με την παρ. 1 του άρθρου 27 του Ν. 3889/2010 καταργήθηκε το άρθρο 27 του ως άνω νόμου 2664/1998 και προβλέφθηκε ότι όπου στις κείμενες διατάξεις γίνεται παραπομπή στο άρθρο αυτό, εφαρμόζονται οι αντίστοιχες διατάξεις των άρθρων 13 έως 22 του Κεφαλαίου Β «Επιτάχυνση και απλούστευση της διαδικασίας κύρωσης των δασικών χαρτών» του ως άνω Ν. 3889/2010, όπως ισχύουν μετά την τροποποίηση τους με το άρθρο 7 του ν. 4164/2013 (156 Α).

Με τις ως άνω διατάξεις προβλέφθηκε ανάλογη με την προϊσχύουσα διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει συνοπτικά την κατάρτιση των δασικών χαρτών από την ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε., ή από ιδιωτικά γραφεία εκπόνησης δασικών μελετών, τη θεώρηση αυτών από την αρμόδια Διεύθυνση Δασών, την ανάρτηση τους για την υποβολή αντιρρήσεων κατ' αυτών, την κύρωση τους από τον Γενικό Γραμματέα της Περιφέρειας (και πλέον της Αποκεντρωμένης Διοίκησης) ως προς τα τμήματα για τα οποία δεν υπεβλήθησαν αντιρρήσεις, και την δημοσίευση του κυρωμένου δασικού

17Η ανωτέρω υπ’ αριθμ. 32/2013 απόφαση του Σ.τ.Ε. εξεδόθη επί αιτήσεως ακυρώσεως κατά της υπ’ 90532/174/2005 απόφασης του Υπουργού Γεωργίας, με τον τίτλο «Καθορισμός διαδικασίας κατάρτισης, τήρησης, κωδικοποίησης και ενημέρωσης του δασολογίου» (Β΄ 370). Με την ασκηθείσα αίτηση του ακυρώσεως το αιτούν Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος,προέβαλε ότι η εν λόγω απόφαση είναι ακυρωτέα διότι προβλέπει την κατάρτιση του δασολογίου με τους ορισμούς του δάσους και της δασικής εκτάσεως όπως διατυπώνονται στις αντισυνταγματικές διατάξεις του άρθρου 1 παρ. 1 του ν. 3208/2003 και του άρθρου 1 παρ. 6 και 7 του ν. 3147/2003 (Α΄ 135).


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

00

χάρτη στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, κατά τα ειδικότερον οριζόμενα στην παρ. 4 του άρθρου 17 Ν. 3889/2010, όπως ισχύει. Περαιτέρω ο Ν. 3889/2010 προβλέπει την εξέταση των υποβληθεισών αντιρρήσεων από Τριμελείς Επιτροπές, την επί τη βάσει των αποφάσεων αυτών, συμπλήρωση, διόρθωση και συμπλήρωση του δασικού χάρτη και την κύρωση αυτού, στο σύνολο του με απόφαση του Γενικού Γραμματέα της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, κατά τα ειδικότερον οριζόμενα στις παρ. 1, 2, και 3 του άρθρου 19 σε συνδυασμό με την παρ. 4 του άρθρου 17 Ν. 3889/2010, όπως ισχύουν.

Σε σχέση με τις ανωτέρω ρυθμίσεις του ν. 3889/2010 δέον να αναφερθεί ότι αρχικώς, πριν δηλαδή την τροποποίηση τους με το ν. 4164/2013, προέβλεπαν την κατάρτιση και θεώρηση των δασικών χαρτών με ευθύνη της οικείας Διεύθυνσης Δασών, η οποία δύνατο μεν να υποβοείται στο έργο της κατάρτισης από ιδιωτικά γραφεία δασικών μελετών ή από την ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. (για τις περιοχές που έχουν κηρυχθεί υπό κτηματογράφηση), «χωρίς όμως να εκχωρεί τις σχετικές διοικητικές αρμοδιότητες της»18.

Με το ν. 4164/2013 η κατάρτιση, συμπλήρωση, διόρθωση του δασικού χάρτη, η ανάρτηση του, η παραλαβή, η καταχώριση, η επεξεργασία και η προετοιμασία εξέτασης των αντιρρήσεων η αναμόρφωση και η τήρηση του ανατίθενται στην εταιρεία «ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε.», περιοριζομένου του ρόλου της Διεύθυνσης Δασών μόνο στην θεώρηση των δασικών χαρτών και δη εντός συντομοτάτης προθεσμίας τεσσάρων μηνών, από την υποβολή τους σε αυτήν, γεγονός που είχε ως συνέπεια την περαιτέρω ανάσχεση της προόδου κατάρτισης των δασικών χαρτών.

2. Συμπερασματικά το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων της Χώρας κρίνεται επαρκές. Έλλειμμα ωστόσο εντοπίζεται στην εφαρμογή του. Επίσης αναγκαία για την αποτελεσματικότερη προστασία των δασών είναι η κωδικοποίηση της δασικής νομοθεσίας, η οποία ευτυχώς προωθείται και η ανάπτυξη φιλοδασικού πνεύματος, προκειμένης της συνειδητοποίησης από όλους της μοναδικής αξίας των δασών αλλά και των κινδύνων που τα απειλούν, καθόσον η προστασία τους αποτελεί μεν πρωτίστως υποχρέωση του κράτους αλλά και υποχρέωση και δικαίωμα των πολιτών.

18 Βλ. σχετικά άρθρο 13 του ν. 3889/2010, όπως ίσχυε πριν από την αντικατάσταση του με το άρθρο 7 του ν. 4164/2013 και τα αναφερόμενα στην εισηγητική έκθεση του ν. 3889/2010, επί της ως άνω ρυθμίσεως, σε Κ.Νο.Β. 2013, Τόμ. Β’, σελ. 2582.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

11

Προστατευόμενες Περιοχές – η Ελληνική πραγματικότητα

Γεώργιος Σπ. Ευθυμίου

Επίκουρος Καθηγητής, Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας

Εισαγωγή Από τα πρώτα χρόνια παρουσίας του ανθρώπου στον πλανήτη η ύπαρξη και η επιβίωσή του ήταν συνδεδεμένη με τη φύση. Μετά τη βιομηχανική επανάσταση, με την καταναλωτική αύξηση, άρχισε η ολοένα και εντονότερη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, με τα γνωστά μέχρι τις μέρες μας αποτελέσματα στο περιβάλλον και τα φυσικά οικοσυστήματα. Η υποβάθμιση της φύσης έχει τα γνωστά σε όλους μας αποτέλεσμα, αύξηση των επιπτώσεων του φαινόμενου του θερμοκηπίου, ακραία καιρικά φαινόμενα πολλές φορές μη συμβατά με την εποχή του έτους, εκτεταμένα φαινόμενα ερημοποίησης σε πολλές περιοχές, με οικονομικό και έμψυχο κόστος. Όλα αυτά τα πρωτόγνωρα γεγονότα ανησύχησαν και ευαισθητοποίησαν διακεκριμένους επιστήμονες που με τη σειρά τους αφύπνισαν πολιτικές ηγεσίες και κυρίως την παγκόσμια κοινότητα για την αναγκαιότητα λήψης άμεσων μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε η ιδέα για τη διατήρηση και την αυστηρή προστασία τουλάχιστον ορισμένων φυσικών περιοχών που έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία χρήζουν διατήρησης και προστασίας. Δημιουργείται λοιπόν ο θεσμός των προστατευόμενων φυσικών περιοχών, όπου περιλαμβάνονται χερσαίες ή υδάτινες επιφάνειες οι οποίες επειδή έχουν ειδικά οικολογικά ή τοπιακά χαρακτηριστικά προστατεύονται νομοθετικά και βρίσκονται κάτω από ειδικό καθεστώς διαχείρισης, με σκοπό τη διατήρησή τους τόσο για την παρούσα όσο και για τις μελλοντικές γενιές. Ως προστατευόμενες περιοχές ορίζονται οι περιοχές που είναι αφιερωμένες πρωταρχικά στην προστασία και στην απόλαυση της φυσικής και πολιτισμικής μας κληρονομιάς και στην διατήρηση της βιοποικιλότητας, των φυσικών λειτουργιών και των ιδιαίτερων αξιών του φυσικού περιβάλλοντος (Ευθυμίου, 2007). Ένας γενικά αποδεκτός ορισμός για τις περιοχές αυτές είναι αυτός που δίνει η IUCN η οποία πρότεινε από το 1994, να χαρακτηρίζονται ως “προστατευόμενες περιοχές” οι “εκτάσεις, χερσαίες ή και υδάτινες, που αφιερώνονται ειδικά στην προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητας και των φυσικών και συνδεδεμένων πολιτιστικών αξιών, των οποίων η διαχείριση κατοχυρώνεται με νομοθετικά ή άλλα αποτελεσματικά μέσα”.





ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

22

Οι έξι κατηγορίες Προστατευομένων Περιοχών (Π.Π.) που θεσμοθέτησε η IUCN (Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης) το 1994 είναι: Κατηγορία Ι Φυσικό Απόθεμα Απόλυτης Προστασίας / Αδιατάρακτη Περιοχή Πρόκειται για περιοχές, χερσαίες ή υδάτινες που εμπεριέχουν χαρακτηριστικά οικοσυστήματα, γεωλογικά ή φυσιολογικά χαρακτηριστικά, σπάνια είδη και οι οποίες βρίσκονται κάτω από καθεστώς πλήρους προστασίας. Επιτρέπεται μόνο η επιστημονική έρευνα και παρακολούθηση, ενώ απαγορεύεται η είσοδος στο κοινό Κατηγορία ΙI Εθνικά Πάρκα Πρόκειται για φυσικές περιοχές, χερσαίες ή υδάτινες, στις οποίες η διαχείριση αποσκοπεί στη:

Προστασία και διατήρηση των οικοσυστημάτων

Αποτροπή κάθε εκμετάλλευσης επιζήμιας στους σκοπούς χαρακτηρισμού της

Επιστημονική, εκπαιδευτική, ψυχαγωγική χρήση τους

Αποκατάσταση και ανόρθωση των διαταραγμένων οικοσυστημάτων τους

Κατηγορία ΙIΙ Φυσικά Μνημεία ή Μνημεία της Φύσης Πρόκειται για περιοχές που διαθέτουν φυσικά ή πολιτιστικά χαρακτηριστικά, ιδιαίτερης ή μοναδικής αξίας, αντιπροσωπευτικά ή σπάνια χαρακτηριστικά ως προς την ποιότητα, την αισθητική ή και πολιτιστική σημασία τους. Χαρακτηριστικά των Φυσικών Μνημείων: οι περιοχές αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν σπήλαια, καταρράκτες, κρατήρες ηφαιστείων, βραχώδεις ή γεωλογικούς σχηματισμούς. Η έκταση των περιοχών αυτών είναι σχετικά μικρή, συνήθως μικρότερη από 1000 ha. Δέχονται μεγάλο αριθμό των επισκεπτών. Κατηγορία ΙV Περιοχές Διαχείρισης Βιοτόπων / Ειδών Πρόκειται για φυσικές περιοχές, χερσαίες ή υδάτινες, οι οποίες βρίσκονται υπό διαχείριση με σκοπό την διατήρηση των βιοτόπων ή την ικανοποίηση των απαιτήσεων συγκεκριμένων ειδών. Οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε αυτές τις περιοχές είναι σχετικές: με τη διατήρηση των βιοτόπων ή την προστασία συγκεκριμένων ειδών, την διαχείριση των βιοτόπων ενώ δεν επιτρέπεται κανενός είδους εκμετάλλευση. Κατηγορία V Προστατευόμενα Τοπία (Χερσαία / Θαλάσσια) Πρόκειται για περιοχές στις οποίες η ανθρώπινη δραστηριότητα στο διάβα του χρόνου έχει δημιουργήσει τοπία με ιδιαίτερο χαρακτήρα, με υψηλή αισθητική, οικολογική, πολιτιστική αξία και σημαντική βιοποικιλότητα. Επιτρεπόμενες δραστηριότητες στην περιοχή:

Παραδοσιακές ασχολίες και χρήσεις γης


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

33

Κάθε δραστηριότητα οικονομική που είναι σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον και εξασφαλίζει οικονομικά οφέλη στην τοπική κοινωνία

Κάθε διαχειριστική δραστηριότητα που αποσκοπεί στην προστασία της περιοχής.

Κατηγορία VI Περιοχή Διαχειριζόμενων Φυσικών Πόρων Πρόκειται για περιοχές με αδιατάρακτα φυσικά οικοσυστήματα των οποίων η διαχείριση αποσκοπεί στην προστασία και διατήρηση της βιοποικιλότητάς τους, ενώ η απόληψη των φυσικών πόρων και προϊόντων ακολουθεί τις αρχές της αειφορίας. Χαρακτηριστικά των περιοχών αυτών: πρέπει να είναι περιοχές μεγάλης έκτασης, ώστε να αφομοιώνονται τα σημάδια της αειφορικής χρήσης τους. Το μεγαλύτερο τμήμα αυτών των εκτάσεων, δηλαδή τα 2/3 τους, πρέπει να είναι σε φυσική κατάσταση και δεν επιτρέπεται η ανάπτυξη εμπορικών δραστηριοτήτων μεγάλης έκτασης σε αυτές τις περιοχές. Τα κύρια και βασικά χαρακτηριστικά – γνωρίσματα των προστατευόµενων περιοχών συνίστανται στα ακόλουθα :

Είναι εκτάσεις χερσαίες ή υδάτινες,

Περιέχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (φυσικά, οικολογικά, τοπιακά)

Είναι πολύτιμες περιοχές για τη διατήρηση της φυσικής κληρονομιάς κάθε χώρας

Διέπονται από ειδική νομοθεσία (νομοθετικό καθεστώς)

Η προστασία και η κατάλληλη διαχείρισή τους κατοχυρώνεται από την πολιτεία,

Αποτελούν κοινό - δημόσιο αγαθό,

Εκτός από την ιδιαίτερη οικολογική σημασία τους, εξυπηρετούν επίσης, ευρύτερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές ανάγκες του ανθρώπου.

Ιστορική Αναδρομή Στην ιστορία της ανθρωπότητας η πρώτη αναφορά για ενέργεια προστασίας της φύσης χρονολογείται περί τα 1122 π.Χ. όταν στην Κίνα δημοσιεύεται διάταγμα το οποίο παίρνει μέτρα προστασίας για τη σωτηρία και διατήρηση ενός δάσους. Στη Γαλλία το 1853 δημιουργήθηκε το πρώτο φυσικό απόθεμα των σύγχρονων χρόνων με την αποκήρυξη του δάσους οξιάς του Fontainebleau ως προστατευόμενης περιοχής. Οι προστατευόμενες περιοχές (protected areas) είναι ένας θεσμός που ξεκίνησε στην σύγχρονη ιστορία της ανθρωπότητας, με την ανακήρυξη του «εθνικού


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

44

πάρκου» (national park) Yellowstone στις Η.Π.Α, το 1872 και επεκτείνεται μέχρι σήμερα σε όλες σχεδόν τις χώρες του πλανήτη, καλύπτοντας πάνω από το 11% της γήινης εδαφικής επιφάνειάς του. Το 1909 δημιουργείται η πρώτη προστατευόμενη περιοχή σε ευρωπαϊκό έδαφος με την ανακήρυξη εθνικών πάρκων στη Σουηδία. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1918 ανακηρύχθηκαν τα Πάρκα Ordesa & Covadogna στην Ισπανία. Στην Ελλάδα οι Εθνικοί Δρυμοί του Ολύμπου και του Παρνασσού ήταν οι πρώτες περιοχές που κηρύχθηκαν προστατευόμενες το 1938 βάσει του Ν. 856/1937 «Περί Εθνικών Δρυμών». ΟΙ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Οι Π.Π. στην Ελλάδα, την τελευταία εικοσαετία (1995-2015) έχουν υπερ- δεκαπλασιάσει την έκτασή τους, δηλαδή από περίπου 3% που ήταν το 1995, σήμερα καλύπτουν περίπου το 33% της έκτασης της χώρας. Οι κατηγορίες των προστατευόμενων περιοχών της χώρας μας δίνονται στον επόμενο Πίνακα 1, όπου παρατίθεται το έτος και η νομοθεσία βάση της οποίας θεσμοθετήθηκαν οι διάφορες κατηγορίες. Πίνακας 1. Κατηγορίες προστατευομένων περιοχών στην Ελλάδα (Ευθυμίου, 2007)

α/α Κατηγορία Προστατευόμενης Περιοχής Νόμος και έτος ανακήρυξης

1 Εθνικοί Δρυμοί Ν 996/71

2 Αισθητικά Δάση Ν 996/71

3 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης Ν 996/71

4 Τοπία Ιδιαιτέρου Φυσικού Κάλλους 1465/50

5 Καταφύγια Άγριας Ζωής Ν. 177/75 ( τρ.Ν. 2637/98).

6 Ελεγχόμενες κυνηγετικές περιοχές Ν. 177/75 ( τρ.Ν. 2637/98).

7 Εκτροφεία Θηραμάτων Ν. 177/75 ( τρ.Ν. 2637/98).

8 Εθνικά Πάρκα Ν. 1650/86

9 Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης

Ν. 1650/86

10 Περιοχές Προστασίας της Φύσης Ν. 1650/86

11 Περιοχές Οικοανάπτυξης Ν. 1650/86

12 Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί και Τοπία

Ν. 1650/86

Οι προστατευόμενες περιοχές σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, από το 2011 διακρίνονται σε έξι (6) κατηγορίες, στις οποίες συμπεριλήφθησαν όλες οι κατηγορίες όπως αναλυτικά παρουσιάστηκαν παραπάνω και ανακηρύχτηκαν διαχρονικά.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

55

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ (Νομοθεσία) και ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Τα τελευταία 45 χρόνια οι κατηγορίες των Π.Π. που θεσπίζονται διαχρονικά με τον αντίστοιχο νόμο δίνονται αναλυτικά κατά κατηγορία και αριθμητικά παρακάτω: Νόμος 1465/1950 Με τον εν λόγω νόμο που αναφερόταν «Περί Αρχαιοτήτων» έγινε για πρώτη φορά αναφορά στην Ελλάδα για περιοχές χαρακτηρισμένες ως Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, πολλές δεκαετίες πριν την διεθνή Σύμβαση για το Τοπίο και την ποικιλότητα του τοπίου. Νόμος 996/71 Με τον νόμο αυτό θεσπίστηκαν οι παρακάτω κατηγορίες Π.Π.:

1. Εθνικοί Δρυμοί (10)

2. Αισθητικά Δάση (19)

3. Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης (51)

Μέσα στην παρένθεση δίνεται ο αριθμός των περιοχών που ανήκουν σε κάθε κατηγορία Π.Π. Νόμος 177/1975 Με τον νόμο αυτό θεσπίστηκαν οι παρακάτω κατηγορίες Π.Π.:

1. Καταφύγια Άγριας Ζωής (585)

2. Ελεγχόμενες κυνηγετικές περιοχές (7)

3. Εκτροφεία Θηραμάτων (21)

Μέσα στην παρένθεση δίνεται ο αριθμός των περιοχών που ανήκουν σε κάθε κατηγορία Π.Π. Νόμος 1650/1986 Ο νόμος 1650/86 (ΦΕΚ 160/Α/1986) «Για την προστασία του περιβάλλοντος», αποτέλεσε νόμο-σταθμό για τις προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας, καθότι εναρμονίστηκε η Ελλάδα με το παγκόσμιο γίγνεσθαι όσον αφορά τις κατηγορίες και τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών. Με το ίδιο νόμο δημιουργήθηκαν πέντε (5) νέες κατηγορίες Π.Π. οι οποίες είναι:

1. Εθνικά Πάρκα (20)

2. Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης (8)

3. Περιοχές Προστασίας της Φύσης (2)

4. Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί και Τοπία. (507+271 Τ.Ι.Φ.Κ)

5. Περιοχές Οικοανάπτυξης (5)


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

66

Μέσα στην παρένθεση δίνεται ο αριθμός των περιοχών που ανήκουν σε κάθε κατηγορία Π.Π. Επιπλέον με τον ίδιο νόμο καταγράφεται η διαδικασία που ακολουθείται για την κήρυξη μιας περιοχής ως προστατευόμενης, η οποία περιλαμβάνει τρία (3) στάδια:

Το πρώτο στάδιο είναι η εκπόνηση Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης (ΕΠΜ) και η σύνταξη σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος (ΠΔ).

Το δεύτερο είναι η διαδικασία διαβούλευσης με το κοινό και τους ενδιαφερόμενους φορείς που καταλήγει στο οριστικό σχέδιο Π.Δ.

Το τρίτο στάδιο είναι η υπογραφή και η δημοσίευση του Π.Δ. στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (έκδοση Φ.Ε.Κ.).

Νόμος 2742/1999 Ο νόμος 2742/1999 (ΦΕΚ 207/Α/1999) «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξεις», είχε ως σκοπό την διαμόρφωση ενός πλαισίου διαχείρισης των ΠΠ της χώρας, με την ίδρυση των Φορέων Διαχείρισης (Φ.Δ.) σύμφωνα με το άρθρο 15, όπου αναφέρονται η δομή, η σύνθεση αλλά και οι αρμοδιότητες των Φ.Δ., ενώ στο άρθρο 16 αναλύονται οι διαδικασίες για τα 5ετή σχέδια διαχείρισης των ΠΠ. Νόμος 3044/2002 Ο Νόμος 3044/2002 ονομάτισε και ίδρυσε 25 νέους Φ.Δ. οι οποίοι προστέθηκαν στους δυο προϋπάρχοντες, (του Σχοινιά και της Ζακύνθου). Σε αυτούς προστέθηκε ακόμη ένας Φ.Δ., ο φορέας του Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων ο οποίος συστάθηκε το 2010, οπότε μέχρι σήμερα (2014) υπάρχουν ενεργοί 28 Φ.Δ., οι οποίοι δίνονται στον Πίνακα 2 που ακολουθεί. Νόμος 3937/2011 Ο νόμος 3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/2011) «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις», έθεσε την αειφόρο διαχείριση και διατήρηση της βιοποικιλότητας. Στο ίδιο νόμο όλες οι ΠΠ της χώρας εντάσσονται στις ακόλουθες έξι (6) κατηγορίες:

1. Περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης

2. Περιοχές προστασίας της φύσης

3. Φυσικά πάρκα – εθνικά ή περιφερειακά

4. Περιοχές προστασίας οικοτόπων και ειδών – Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ), Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ),

5. Προστατευόμενα τοπία και στοιχεία τοπίου ή προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί.

6. Καταφύγια Άγριας Ζωής


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

77

Πίνακας 2. Οι 28 σήμερα (2014) ενεργοί Φορείς Διαχείρισης (Φ.Δ.) των Π.Π.

Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο ΝΑΤΟΥΡΑ 2000 Μία ακόμη ενδιαφέρουσα, από οικολογική επιστημονική άποψη, κατηγορία περιοχών, είναι αυτές που έχουν ενταχθεί στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000 (NATURA 2000). Πρόκειται για έναν κατάλογο περιοχών υψηλού ενδιαφέροντος, οι οποίες εμπίπτουν στις ευρωπαϊκές οδηγίες: α) των οικοτόπων (92/42/ΕΟΚ) και β) των πτηνών (79/409/ΕΟΚ). Μέχρι τα τέλη του 2012, έχουν ενταχθεί στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000, 419 περιοχές της χώρας μας, από τις οποίες 241 περιοχές είναι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας –Τ.Κ.Σ.-(από την οδηγία των οικοτόπων) οι οποίες πρέπει εντός 6ετίας να χαρακτηριστούν ως Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (Ε.Ζ.Δ.) και 202 περιοχές είναι Ζώνες Ειδικής Προστασίας -Ζ.Ε.Π.- (από την οδηγία των πτηνών). Παράλληλα υπάρχουν και 24 περιοχές που έχουν διπλό χαρακτηρισμό, είναι δηλαδή χαρακτηρισμένες ως Τ.Κ.Σ. και ως Ζ.Ε.Π. Η συνολική έκταση του δικτύου ΦΥΣΗ 2000, καταλαμβάνει περί το 33% της έκτασης της χώρας. Από τις περιοχές αυτές, τις γνωστές ως περιοχές ΝΑΤURΑ 2000, μόλις το 1/3 είναι προστατευόμενες περιοχές, καθότι βρίσκονται μέσα στα διοικητικά όρια μια χαρακτηρισμένης Π.Π. (εθνικό πάρκο, υγρότοπος Ραμσάρ, βιογενετικό απόθεμα κλπ).


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

88

Πληροφορίες για τις περιοχές ΦΥΣΗ 2000 μπορεί να βρει ο κάθε ενδιαφερόμενος στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ) (http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/g1210300_03.html). Η Διαχείριση των Π.Π. στην Ελλάδα – Φορείς Διαχείρισης Η διαχείριση των Π.Π. στη χώρα μας γίνεται από του Φορείς Διαχείρισης (Φ.Δ.). Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν μόνο 28 Π.Π. διαχειρίζονται από Φ.Δ. μια και τόσοι είναι σήμερα οι ενεργοί Φ.Δ. (πίνακας 2). Οι υπόλοιπες Π.Π. διαχειρίζονται από αρμόδιες Δημόσιες Υπηρεσίες (Δ.Υ.) στα διοικητικά όρια των οποίων βρίσκονται αυτές. Οι Φ.Δ. είναι Ν.Π.Ι.Δ. και εποπτεύονται από τον εκάστοτε υπουργό περιβάλλοντος. Ο ρόλος τους είναι επιστημονικός, διαχειριστικός αλλά και σχετικός με την ενεργοποίηση, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών. Παρά την ικανοποιητική υποδομή που ήδη έχουν αποκτήσει οι Φ.Δ. στα 12 χρόνια λειτουργίας τους (υπάρχουν και κάποιοι με πολύ μικρότερη χρονικά ενεργή περίοδο) αντιμετωπίζουν σημαντικά διοικητικά και λειτουργικά προβλήματα, όπως:

• Απουσία διαχειριστικών σχεδίων ή ύπαρξη παλαιών τα οποία θέλουν επικαιροποίηση άρα εκκρεμεί η έκδοση Π.Δ.

• Πιέσεις και συγκρουόμενα συμφέροντα μεταξύ κοινωνικών ομάδων στην Π.Π.

• προβλήματα στη λειτουργία των Φ.Δ. (έλλειψη στέγης, μόνιμης χρηματοδότησης…)

Προτάσεις για το μέλλον των Π.Π. στην Ελλάδα Είναι σίγουρο ότι πάρα πολλά μπορούν να γίνουν σε ότι αφορά τις Π.Π. και σε διάφορους τομείς, από τον χαρακτηρισμό μέχρι τη διαχείριση μιας Π.Π., με την ενδιάμεση εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία των υπηρεσιών και φορέων στη δικαιοδοσία των οποίων ανήκουν οι Π.Π. Στο πλαίσιο αυτής της κατεύθυνσης, θα πρέπει να κινηθεί η χάραξη της πολιτικής στη διαχείριση, προστασία και ανάδειξη των Π.Π. της χώρας. Πρέπει να ολοκληρωθεί το θεσμικό πλαίσιο με την υπογραφή των απαραίτητων Π.Δ. για όσες Π.Π. αυτό δεν έχει ολοκληρωθεί, να ρυθμιστεί η διευθέτηση της συνύπαρξης και συνεργασίας μεταξύ των Φ.Δ. και Δ.Υ. σε όσες Π.Π. καταγράφεται παράλληλη λειτουργία αυτών. Σε όσες Π.Π. κριθεί σκόπιμο, έπειτα από εμπεριστατωμένη επιστημονική έκθεση πρέπει να γίνει διεύρυνση των προστατευταίων αντικειμένων. Η επικείμενη συγχώνευση των Φ.Δ. και η μείωση του αριθμού τους στο μισό όπως γράφεται και διαχέεται τελευταία, θα πρέπει να ανασταλεί άμεσα καθότι αντί να λύσει, μάλλον θα δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα και θα φέρει δυστοκία, αδυναμία και δυσλειτουργία στο τόσο σημαντικό έργο των Φ.Δ. με πρώτο και άμεσο θύμα αυτής της πολιτικής, τις Π.Π. και μόνο αυτές.

http://www.minenv.gr/1/12/121/12103/g1210300_03.html


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 66

99

Και βέβαια δημιουργείται το εύλογο ερώτημα, τι γίνεται με τις περιοχές που χρίζουν άμεσης προστασίας, που είναι χαρακτηρισμένες και ανήκουν σε κάποια κατηγορία προστατευόμενων περιοχών, αλλά δεν υφίστανται γι αυτές Φορείς Διαχείρισης; Σε τέτοιες περιπτώσεις η διαχείριση άρα και η προστασία αυτών των περιοχών γίνεται από τις αρμόδιες δημόσιες υπηρεσίες (όπως η Δασική Υπηρεσία) αλλά υπάρχει πρόβλεψη από το νομοθέτη. Ο νόμος 2742/1999 προβλέπει σύσταση Φορέα Διαχείρισης ως ΝΠΙΔ για μία περιοχή ή σύσταση Φορέα Διαχείρισης για περισσότερες περιοχές μιας γεωγραφικής ή διοικητικής ενότητας. Προβλέπει επιπλέον ανάθεση της διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής σε τρίτους, του ευρύτερου δημόσιου τομέα (σε υφιστάμενη δημόσια ή ειδική υπηρεσία που συνιστάται για το σκοπό αυτό ή σε ΟΤΑ ή σε ΑΕΙ ή σε δημόσια ερευνητικά κέντρα ή σε άλλα ΝΠΔΔ) ή και του ιδιωτικού τομέα (σε μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ΝΠΙΔ που έχουν διακριθεί για το έργο τους, διαθέτουν κατάλληλη υποδομή και αποδεδειγμένη εμπειρία. Αυτή τη δυνατότητα πρέπει να αξιοποιήσει η Ευρυτανία που δεν διαθέτει μέχρι σήμερα καμία χαρακτηρισμένη Π.Π. Μια πολύ καλή ευκαιρία αποτελεί η σύσταση ενός Φορέα Διαχείρισης των φυσικών ορεινών δασικών οικοσυστημάτων της με τη συμμετοχή δημόσιων και μη φορέων, επιστημόνων και ευαισθητοποιημένων συλλόγων και κοινωνικών φόρουμ ώστε ο νομός να αποτελέσει πρότυπο ορεινό φυσικό τουριστικό προορισμό. Είναι ίσως η μοναδική ευκαιρία για να κρατήσει η περιοχή το έμψυχο δυναμικό της, να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας, να αναβιώσουν παραδοσιακά επαγγέλματα, να προβληθούν τα τοπικά (συχνά μοναδικά) προϊόντα της. Μετάβαση από το σήμερα….. στην Ευρυτανία του αύριο Η Ευρυτανία είναι κατεξοχήν ορεινός νομός με πλούσια ελατοδάση, πολλά ποτάμια με πλατανοδάση, χειμάρρους, λίμνες, φαράγγια αλλά και μια πλούσια ποικιλία από τοπία. Το έντονο ανάγλυφο της περιοχής σε συνδυασμό με το γεωλογικό υπόβαθρό της την κάνουν μοναδική, αισθητικά, με πλούσια εναλλαγή τοπίων τα οποία χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και διαχείρισης αν αναλογιστεί κανείς την αιματηρή καταστροφή που έλαβε χώρα στο Μικρό Χωριό Ευρυτανίας, στα μέσα του προηγούμενου αιώνα με την κατολίσθηση. Παρόλο τον σπουδαίο φυσικό πλούτο της περιοχής, η Ευρυτανία δεν έχει καμία προστατευόμενη περιοχή μέχρι σήμερα. Υπάρχουν δυο σημαντικές περιοχές, το Βελούχι (GR2430001) και τα Άγραφα (GR2430002), που έχουν ενταχθεί στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο ΦΥΣΗ 2000. Το γεγονός ότι οι δυο αυτές περιοχές ανήκουν στο δίκτυο NATURA 2000, σημαίνει ότι έχουν εντοπιστεί δυο σημαντικές για τη βιοποικιλότητα περιοχές, καθότι καταγράφηκαν φυτικά ή ζωικά είδη ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας τα οποία χρίζουν προστασίας και δυστυχώς τίποτα περισσότερο τίποτε λιγότερο από αυτό.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

00

Η Ευρυτανία δεν διαθέτει μέχρι σήμερα καμία χαρακτηρισμένη προστατευόμενη περιοχή σύμφωνα με τις παραπάνω κατηγορίες Π.Π. της παρούσας εισήγησης, που να διέπεται από το ανάλογο εθνικό, ευρωπαϊκό ή διεθνές θεσμικό πλαίσιο. Η βασική πρόταση που κρίνεται σκόπιμο από τον υπογράφοντα την παρούσα εισήγηση είναι να αποφασιστεί και καθοριστεί ποια ή ποιες χρήσεις προτάσσονται για την περιοχή. Θέλουμε την Ευρυτανία ως ένα πρότυπο ορεινό φυσικό οικοτουριστικό προορισμό εθνικού γιατί όχι και διεθνούς χαρακτήρα με ετήσια επισκεψιμότητα καθότι βρίσκεται στο κέντρο της Ελλάδας και σχεδόν ισαπέχει από τα δυο μεγάλα αστικά κέντρα, Αθήνα και Θεσ/νικη ή θέτουμε ως προτεραιότητα άλλου τύπου μοντέλο ανάπτυξης; Μόνο αν ξεκαθαριστεί-αποσαφηνιστεί τι είδους «ανάπτυξη», θα το έλεγα πιο σωστά τι είδους προορισμό οραματιζόμαστε (σαν τοπική κοινωνία) να κάνουμε την Ευρυτανία, μπορούμε να οριστικοποιήσουμε σε υλοποιήσιμη μορφή τα διαχειριστικά μέτρα και εργαλεία. Και φυσικά προαπαιτείται να συνταχθεί μια χωροταξική κατανομή των καλύψεων ή χρήσης γης σε επίπεδο δήμου ή νομού. Ουσιαστικό μέτρο και κυρίως χωρίς άμεσα σημαντικό κόστος υλοποίησης και λειτουργίας κρίνεται η σύσταση και στελέχωση ενός Φορέα Διαχείρισης των Ορεινών δασικών οικοσυστημάτων του νομού, στα πρότυπα των Φ.Δ. των προστατευόμενων περιοχών με ότι σημαίνει αυτό στην ενεργό συμμετοχή όλων των φορέων: διοικητικών, επιστημονικών, ακαδημαϊκών, παραγωγικών, παροχής υπηρεσιών, συλλόγων, στη λήψη αποφάσεων και διαχείριση των οικοσυστημάτων της περιοχής. Η διατήρηση του φυσικού πλούτου του νομού με την ενίσχυση και ανάπτυξη παραδοσιακών επαγγελμάτων μπορεί να καταστήσει την περιοχή ως ένα ετήσιο κι όχι εποχικό προορισμό. Και οι δυνατότητες της περιοχής είναι θαρρώ πολλές, όπως η παραγωγή δασικών και μη δασικών προϊόντων από τα παραγωγικά δάση της περιοχής, η ανάπτυξη των εναλλακτικών μορφών τουρισμού (όπως: ο θρησκευτικός τουρισμός, γαστρονομικός, αγροτουριστικός, περιπέτειας στη φύση, αναρριχητικός, αθλητικός, μηχανοκίνητος, αεροπτερισμός, κλπ), η προβολή τοπικών προϊόντων με τη διοργάνωση ανάλογων γιορτών (πχ γιορτή καστάνου, τσίπουρου κ.α.), η προβολή των βοτάνων και μανιταριών της ευρυτανικής φύσης, η προβολή και γνωστοποίηση του μοναδικού τοπικού τσίπουρου από μούρου (πρέπει να ενισχυθεί η καλλιέργεια μουριών ώστε να αυξηθεί η παραγωγή). Αυτά και άλλες πολλές δράσεις μπορούν να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, να κρατήσουν το νέο κόσμο στα χωριά του, να αποτελέσουν ανάχωμα στην καλπάζουσα ανεργία. Όραμα και φαντασία χρειάζεται η ανάπτυξη κάθε ορεινής κοινότητας, συνάμα με την πολιτική βούληση και συμπαράσταση. Ενδεικτική Βιβλιογραφία Βέργος, Σ., Ευθυμίου, Γ., Καβράκη, Α., Συρακούλης, Κ. (2012). Λειτουργικά

προβλήματα Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών. Η περίπτωση του Φορέα Διαχείρισης των Εθνικών Δρυμών Βίκου-Αώου και Πίνδου. 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Περιβαλλοντικής Πολιτικής και Διαχείρισης. 25-27


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

11

Μαΐου 2012, Μυτιλήνη, Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, σελ. 139-156.

Βώκου, Δ. (2011). Ο θεσμός των Φορέων Διαχείρισης Προστατευομένων Περιοχών. 10 χρόνια εφαρμογής. Έκθεση της επιτροπής «ΦΥΣΗ 2000», Θεσσαλονίκη. (http://politics.wwf.gr/images/stories/docs/2011_Sept_10-year-Report.pdf).

Ευθυμίου, Γ. (2007). Προστατευόμενες φυσικές περιοχές – βιότοποι. Καρδίτσα: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Λάρισας.

Ευθυμίου, Γ. (2009). Διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών. Εισήγηση στην Ημερίδα ¨Η ελληνική Δασοπονία στον 21ο αιώνα» Σύλλογος Δασολόγων Ν. Τρικάλων, 20 Μαρτίου 2009, Τρίκαλα.

Κασιούμης, Κ. (1994). Η Προστασία της Φύσης στην Ελλάδα. Θεσμικό Πλαίσιο, Προστατευόμενες Περιοχές και Αρμοδιότητες Προστασίας. Γεωτεχνικά Επιστημονικά Θέματα. Θεσσαλονίκη, Vol. 5, No. 3, σελ.58-74.

ΥΠΕΚΑ. (2014). Οι Προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας

(http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=433).


http://politics.wwf.gr/images/stories/docs/2011_Sept_10-year-Report.pdf



ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

22


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

33

Βιοποικιλότητα, η Ελληνική πραγματικότητα.

Σακελλαράκης Φ.-Ν.

Φοιτητής Τμήματος Δασοπονίας και Δ.Φ.Π., ΤΕΙ Στερεάς Ελλάδας

«Ως “Βιολογική ποικιλότητα” ορίζεται η ποικιλομορφία που εμφανίζεται ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς όλων των ειδών, των χερσαίων, θαλάσσιων και άλλων υδατικών οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων στα οποία οι οργανισμοί αυτοί ανήκουν. Ο ορισμός περιλαμβάνει την ποικιλότητα μέσα σε ένα είδος όπως και εκείνη, μεταξύ διαφορετικών ειδών των οικοσυστημάτων (Conventionon Biological Diversity, 1992).»

Βασική προϋπόθεση για την κατανόηση της ποικιλομορφία των έμβιων όντων αποτελεί η διάκριση των τριών βασικών δομικών επιπέδων που τη συγκροτούν (Πίνακας 1) δηλαδή της γενετικής, οργανισμικής αλλά και οικολογικής ποικιλότητας (Gaston and Spicer, 1998).

Πίνακας 1. Επίπεδα Βιοποικιλότητας και τα συστατικά που τις συγκροτούν (Από Heywood and Baste 1995 όπως τροποποιήθηκε από Gaston and Spicer 1998)

Ως βιοποικιλότητα δηλαδή, δεν πρέπει να αντιλαμβανόμαστε μόνο τον αριθμό των ειδών που διαβιούν σε ένα οικοσύστημα, τα οποία συνιστούν την σύνθεση αυτής, αλλά θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και δυο ακόμα χαρακτηριστικά της: τη δομή και τη λειτουργία, δηλαδή την ετερογένεια του οικοσυστήματος και την ποικιλία των δομικών στοιχείων αυτού, αλλά και τις λειτουργείς στο ρυθμό και την πορεία της εναλλαγής στις μορφές της ύλης και της ενέργειας (Δεμερτζή, 2010). Η κοινή συνισταμένη πολλών παραγόντων, όπως της γεωγραφικής θέσης ως σταυροδρόμι τριών ηπείρων, η ορεινή γεωμορφολογία σε συνδυασμό με τη μεγάλη ακτογραμμή και τα νησιά, η πολυπλοκότητα της γεωλογικής ιστορίας καθώς και του

Οικολογική ποικιλότητα

Γενετική ποικιλότητα Οργανισμική ποικιλότητα

Βιοχώροι Πληθυσμοί Βασίλεια Βιοπεριοχές Άτομα Φύλα

Τοπία Χρωμοσώματα Οικογένειες Οικοσυστήματα Γονίδια Γένη

Ενδιαιτήματα Νουκλεοτίδια Είδη Θώκοι Υποείδη

Πληθυσμοί Πληθυσμοί





ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

44

κλίματος, έχουν συντελέσει στη δημιουργία μεγάλης βιοποικιλότητας μέσα στον Ελλαδικό χώρο. Το έντονο μωσαϊκό αποτελούμενο από 230 κορυφές πάνω από τα 2000m καθώς και η κάλυψη που αγγίζει τα 2/3 με όρη μέσου ύψους 1500m (Ανώνυμος, 2014), την καθιστά τη δεύτερη πιο ορεινή χώρα στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Παράλληλα όμως έχει και τη δεύτερη σε μήκος ακτογραμμή με συνολική έκταση 16.000 Km. Ο συνδυασμός με τα πάνω από 8.000 νησιά και βραχονησίδες (Δενδρινός και Παραβάς, 2013) η καρστική φύση των πετρωμάτων, που έδωσε στην Ελλάδα το δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό σπηλαίων στην Ευρώπη (Λεγάκις, 2009) αλλά και οι γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες όπως το φαράγγι του Βίκου, το οποίο είναι το βαθύτερο στο κόσμο, προσέφεραν τις ιδανικές συνθήκες προστασίας ως ένα καταφύγιο-αδιέξοδο κατά τις τελευταίες περιόδους παγετώνων ταυτόχρονα όμως δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τεράστια ειδογένεση. Καταλαμβάνοντας 131.957 km² ως μέρος της μεσογειακής λεκάνης, η χώρα μας εντάσσεται στα 25 “θερμά σημεία” βιοποικιλότητας του πλανήτη μας, τα οποία αποτελούν μόνο το 1,4% όλης της χερσαίας επιφάνειας του, αλλά συγκεντρώνουν περισσότερο από το 44% όλων των ανώτερων φυτών και το 35% όλων των σπονδυλωτών ομάδων (Myers et al., 2000). Αν και σε πραγματικούς αριθμούς είναι σαφώς μικρότερη, σε αναγωγή ανά μονάδα επιφάνειας η βιοποικιλότητα της Ελλάδας ανταγωνίζεται αυτής του Βόρνεο, το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο τροπικό δάσος του κόσμου (Φαρσάκογλου και Αραβανόπουλος, 2013). Η χλωρίδα της Ελλάδας εκπροσωπείται από 6600 είδη και υποείδη αυτοφυών φυτών εκ των οποίων τα 1462 (22,15%) είναι ενδημικά (Dimopoulos et al., 2013) αποτελώντας την δεύτερη πλουσιότερη χώρα μετά την Ισπανία στην Ευρώπη σε απόλυτους αριθμούς. Επίσης συγκεντρώνει περίπου το 23% της Μεσογειακής χλωρίδας, και το 9,83% των ενδημικών ειδών της. Από τις 13 συνολικά ελληνικές χλωριδικές περιοχές όπως διακρίνονται από τους Strid & Kit Tan (1997), τα περισσότερα ενδημικά βρίσκονται στην Πελοπόννησο (468 taxa) αλλά η χλωριδική περιοχή Κρήτη-Κάρπαθοςείναι η πρώτη σε ποσοστό ενδημικών taxa ωςπρος το σύνολο όλων των αυτοφυών της (17,6%) τόσο στην Ευρώπη όσο και στη Μεσόγειο. Η Ελλάδα συμμετέχει μάλιστα ως κέντρο εξάπλωσης για αρκετά γένη φυτών όπως το γένος Trifolium (Fotiadis et al., 2010),το γένος Silene (Φωτιάδης, 2004) ενώ σύμφωνα με πρόχειρους υπολογισμούς από τον κατάλογο των ελληνικών φυτών (Dimopoulos et al., 2013), φαίνεται ότι η Ελλάδα αποτελεί μέρος ή εξολοκλήρου το κέντρο εξάπλωσης πολλών ειδών, όπως τα γαρύφαλλα (Dianthus) και το γένος Tulipa. Κατά την περίοδο του Μειόκαινου που η ανάδυση της Ελλάδας είχε ολοκληρωθεί, η χερσαία έκταση της, περιελάμβανε και ολόκληρη την έκταση του Αιγαίου Πελάγους γνωστή ως Αιγιίδα. Έτσι εξασφαλίστηκε η μετανάστευση ειδών από τη σημερινή Μ. Ασία προς την ηπειρωτική Ελλάδα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ροδόδεντρο (Rhododendron luteum) που στην Ελλάδα απαντά μόνο στην Λέσβο αλλά και η παρουσία του είδους Liquidambar orientalis στην Ρόδο (Δρούζας, 2012). Παρόμοια, η συριακή άρκευθος (Juniperus drupacea) έχει το δυτικότερο άκρο της εξάπλωσης της στην Πελοπόννησο, και δεν άπαντα πουθενά αλλού στην Ευρώπη.

https://el.wikipedia.org/wiki/Τετραγωνικό_χιλιόμετρο


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

55

Σε όλες αυτές τις χλωριδικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδας πρέπει να σημειωθούν και οι παρουσίες εντυπωσιακών ειδών, όπως των: (α) του μικρότερου σπερματόφυτου στο κόσμο, του πλευστόφυτου βόλφια (Wolffia arrhiza), με διάμετρο μικρότερη από 1mm (Ναζηρίδης, 2013), (β) των εντομοφάγων Δροσοσταλίδων, όπως της Drosera intermedia και της Drosera rotundifolia με μόνο 3 γνωστές τοποθεσίες στη Ξάνθη (Theodoropoulos and Eleftheriadou, 2012), (γ) του υδρόβιου εντομοφάγου Aldrovanda vericulosa, το όποιο στην Ελλάδα, θεωρούταν εξαφανισμένο και ξαναβρέθηκε πριν 2 χρόνια σε μια πολύ μικρή έκταση στη λίμνη Μικρή Πρέσπα (Dimopoulo et al., 2013, Φωτιάδης, προσωπική επικοινωνία), (δ) σε άλλα εντομοφάγα είδη, που απαντούν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, όπως στα εντομοφάγα Pinguicola spp. και Utricularia spp. Ένα από τα σπανιότερα φυτά της Ελλάδας η Micromeria acropolitana είναι στενότοπο ενδημικό στα βράχια της Ακρόπολης και ο πληθυσμός του δεν ξεπερνά τα 450 άτομα (Τσούνης κ.ά., 2011). Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα 4 είδη της κατεξοχήν υποτροπικής-τροπικής οικογένειας Gesneriaceae (Wiehler, 1983), που θεωρούνται λείψανα της Τριτογενούς χλωρίδας (Δρούζας, 2012), τα Habarlea rhodopensis, Ramonda nathaliae, Ramonda serbica, που είναι βαλκανικά ενδημικά, αλλά και η μονοτυπική Jankaea heldreichii η οποία αποτελεί παράδειγμα παλαιοενδημικού taxon και φύεται μόνο στον Όλυμπο (Καρακίτσος, 2006).

Αναφορά δεν μπορεί να μην γίνει ωστόσο και στα 503 taxa μακροφύκων (Haritonidis et al., 1992) στα 750 taxa βρυόφυτων που αντιπροσωπεύουν περίπου το 39% της Ευρωπαϊκής βρυοφυτικής χλωρίδας (Τσακίρη, 2009) αλλά και στους περίπου 3.000 μύκητες (Ανωνυμος, 2014) που εκπροσωπούν το ομώνυμο Βασίλειο.

Η “μικροσκοπική” εικόνα της χλωρίδας δεν θα μπορούσε να μην αντανακλάται και στη “μακροσκοπική” εικόνα της βλάστησης. Από της 5 ζώνες βλάστησης που συναντάμε στην Ευρωπαϊκή ήπειρο όπως διακρίνονται από το Ντάφη (1973) όλες εμφανίζονται στην Ελλάδα.

Ξεκινώντας και ακολουθώντας την βιοκλιματική ορόφωση, στην Ελλάδα οι πιο σημαντικοί τύποι βλάστησης είναι: (α) τα φρυγανικά οικοσυστήματα με την πρόδηλη υψηλή βιοποικιλότητα, την περίοδο της άνοιξης (Κοράκης, 2012) , (β) τα maquis και τα πευκοδάση της ευμεσογειακής ζώνης, (γ) τα δάση των φυλλοβόλων δρυοδασών της παραμεσογειακής, (δ) τα δάση οξιάς (Fagus sylvatica), της υβριδογενούς ελάτης (Abies borisii-regis) όπως και αυτά της ενδημικής και πιο ξηροθερμικής κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephalonica) στην ζώνη Οξιάς-Ελάτης. (ε) Υψηλότερα αλλά και βορειοτέρα συναντάμε τη ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων με δάση της δασικής πεύκης (Pinus sylvestris), της βαλκανικής ενδημικής λευκόδερμου πεύκης (Pinus heldreichii), της ερυθρελάτης (Picea abies) και της σημύδας (Betula pendula).

Ιδιαίτεροι όμως είναι και οι υποτροπικοί σχηματισμοί του φοίνικα του Θεόφραστου (Phoenix theophrasti), καθώς και τα δάση με αείφυλλο κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens) στην Κρήτη τα οποία είναι από τα μεγαλύτερα στο κόσμο. Σημαντικά είναι επίσης τα δάση με την ψηλή άρκευθο (Juniperus exelca) που σε όλη την Ευρώπη τα συναντάμε μόνο στην Πρέσπα αλλά και το δάσος πλατάνου (Platanus


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

66

orientalis) στο Καστρί Φθιώτιδος το όποιο πιθανότατα είναι το μεγαλύτερο σε όλη την περιοχή εξάπλωσης του είδους (Ραυτογιάννης, προσωπική επικοινωνία).

Παράλληλα και υπό το πρίσμα της κοινοτικής οδηγίας 92/43/ΕΟΚ στην χώρα μας απαντούν 85 τύποι οικοτόπων του παραρτήματος Ι εκ των οποίων οι 16 εκπροσωπούνται μόνο στη χώρα μας και 14 είναι προτεραιότητας (Dimopoulos et al., 2006). Αξίζει να αναφερθεί ότι μόνο στο Εθνικό Πάρκο Πρεσπών υπάρχουν συνολικά 49 διαφορετικοί τύποι οικοτόπων, από τους οποίους πάνω από από 25 είναι στο παράρτημα Ι της Κοινοτικής Οδηγίας (Βραχνάκης κ.ά., 2012).

Όσον αφόρα στην πανίδα της Ελλάδας με τις μέχρι σήμερα έρευνες αυτή περιλαμβάνει 23.130 είδη ζώων της ξηράς και των γλυκών νερών (Λεγάκις, 2004). Σε αυτά μπορούμε να προσθέσουμε και άλλα 3.500 είδη της θάλασσας. Αν προσθέσουμε και έναν αριθμό ειδών που έχει καταγραφεί αλλά δεν περιλαμβάνεται στους σημερινούς καταλόγους φθάνουμε σε ένα σύνολο περίπου 30.000 ειδών. Μελλοντικά πιστεύεται ότι, αν μελετηθεί πλήρως, η ελληνική πανίδα θα πρέπει να περιλαμβάνει περίπου 50.000 είδη (Μαραγκού και Λεγάκις, 2009). Από τα δεδομένα του προγράμματος Fauna Europaea προκύπτει ότι μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 3.956 ενδημικά είδη της ξηράς και των γλυκών νερών, ένα ποσοστό της τάξης του 17,1% ( Μαραγκού και Λεγάκις, 2009).

Ο κατάλογος των θηλαστικών της Ελλάδας περιλαμβάνει συνολικά 115 είδη (δε συμπεριλαμβάνονται τα οικόσιτα, Σφουγκάρης 2009) εκ των οποίων το ένα η κρητική μυγαλή (Crocidura zimmermanni) είναι ενδημική (Reumer, 1983). Από τα 14 σαρκοβόρα θηλαστικά ο πληθυσμός της αρκούδας (Ursus arctos) εκτιμάται σε τουλάχιστον 130-160 άτομα (Mertzanis et al. 2005) και ο υποπληθυσμός της Πίνδου αποτελεί το νοτιότερο άκρο της εξάπλωσης του είδους στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι υπάρχουν επίσης τουλάχιστον 600 περίπου άτομα λύκου (Canis lupus) με έκταση κατανομής που δεν ξεπερνά τα 40.000 km² (Ηλιόπουλος, 1999). Ιδιαίτερος είναι και ο πληθυσμός της μεσογειακής φώκιας (Monachus monachus) ο οποίος αριθμεί 350-450 άτομα παγκοσμίως με τα 150-200 να φωλιάζουν κατά μήκος των ελληνικών ακτών (Aguilar and Lowry, 2013). Επίσης η χώρα μας αποτελεί το νοτιότερο όριο της ευρωπαϊκής εξάπλωσης του νανοποντικού (Micromys minutus) (Mitchell-Jones et al., 1999) καθώς και του λαγόγυρου (Sperophilus citellus), με την Ευρωπαϊκή Τουρκία (Krystufek, 1999).Η τάξη των Χειροπτέρων περιλαμβάνει 35 από τα συνολικά 43 είδη που απαντούν στην Ευρώπη ενώ αυτή των Τρωκτικών 33 .Από την τάξη των Κητωδών, με εκπροσώπηση 12 ειδών, τα 8 έχουν μόνιμους πληθυσμούς. Μοναδικό φαινόμενο αποτελεί η παρουσία της πτεροφάλαινας (Balaenoptera physalus),του δεύτερου μεγαλύτερου θηλαστικού του πλανήτη (Φρατζής, 2003), η οποία παρατήθηκε το 1998 μέχρι και στο Σαρωνικό κόλπο (Frantzis et al., 2003).Παράλληλα το θηλαστικό με τον μεγαλύτερο εγκέφαλο στο ζωικό βασίλειο, ο φυσητήρας (Physeter macrocephalus), έχει τούς μεγαλύτερους πληθυσμούς του στην Μεσόγειο, κατά μήκος της ελληνικής τάφρου όπου συναντάται και το μεγαλύτερο βάθος όλης της λεκάνης (5.121 m).

Η κλάση των Πτηνών αριθμεί 348 είδη πτηνών που καταγράφονται τακτικά στη χώρα μας, αλλά και ακόμα 94 ως χειμερινούς ή παραπλανημένους επισκέπτες εκ


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

77

των οποίων όμως τα 3 θεωρούνται ως απροσδιόριστα και 1 ως εκλιπόν (Francolinus francolinus) (Χανδρινός, 2009). Περισσότερα από τα μισά είδη των πουλιών της Ελλάδας (55%) αναπαράγονται στη χώρα ενώ το 60% των ειδών αυτών έχουν επιδημητικούς (μόνιμους) πληθυσμούς, με τα υπόλοιπα να αποτελούν καλοκαιρινούς επισκέπτες (Χανδρινός, 2009).

Στα πευκοδάση της Λέσβου συναντάμε μάλιστα τα δυτικότερα όρια εξάπλωσης του τουρκοτσοπανάκου (Sitta krueperi), και στον ορεινό όγκο Ροδόπης το νοτιότερο άκρο για τον αγριόκουρκο (Tetrao urogallus) (Ποϊραζίδης, 1989), την δασόκοτα (Tetrastes bonasia) αλλά και της σπουργιτόγλαυκας (Glaucidium passerinum) (Ποϊραζίδης κ.ά., 2012) η οποία είναι η μικρότερη κουκουβάγια στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικά επίσης παραδείγματα αποτελούν ο Αμμοπετρόκλης (Oenanthe isabellina) και ο Παρδαλοκεφαλάς (Lanius nubicus) που είναι ασιατικά είδη και η κατανομή τους προς την Ευρώπη σταματά στη Θράκη (Ποϊραζίδης, 2003). Σημαντική είναι επίσης και η παρουσία των 42 από τα 47 συνολικά ευρωπαϊκά ειδή ημερόβιων και νυχτόβιων αρπακτικών των οποίων η παρουσία τους σχετίζεται συχνά με περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας (Sergio et al., 2005).Στα νησιά του Αιγαίου αναπαράγεται το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού του μαυροπετρίτη (Falco eleonorae)(Dimalexis et al., 2008) ενώ στο Πάρκο Δαδιάς-Λευκίμης-Σουφλίου βρίσκεται ο μοναδικός αναπαραγόμενος πληθυσμός μαυρόγυπα (Aegipius monachus) σε όλη τη Βαλκανική χερσόνησο τα τελευταία δέκα χρόνια (Ποϊραζίδης και Σκαρτσή, 2002). Δέκα από τους έντεκα συνολικά δρυοκολάπτες της Ευρώπης συναντιούνται στη χώρα μας (Picidae) (Ποϊραζίδης κ.ά., 2012), ενώ οι 3 αποικίες των Αργυροπελεκάνων (Pelecanus crispus) (Κατσαδωράκης κ.ά., 2009), που είναι παγκόσμια απειλούμενο είδος, έχουν αυξήσει σημαντικά τον αναπαραγόμενο πληθυσμό τους.

Η πυκνότητα της ελληνικής ερπετοπανίδας είναι 12,5 είδη/logKm², και αποτελεί την υψηλότερη στην Ευρώπη. Συνολικά περιλαμβάνει 64 είδη εκ των οποίων 8 είδη χελωνάς, 32 είδη σαυράς, 23 είδη φιδιών και ένα είδος αμφίσβαινας (Δημάκη κ.ά., 2009) με τα 9 να είναι ενδημικά (Valakos et al., 2008). Αρκετά ιδιαίτερη είναι η λεβεντόσαυρα (Podarcis levendis) που απαντάται μονάχα σε δυο βραχονησίδες κοντά στα Αντικύθηρα, και η διαφοροποιήθηκε ως ξεχωριστό είδος πριν από τουλάχιστον 5 εκατομμύρια χρόνια (Βαλάκος και Λυμπεράκης 2009).Μάλιστα το εθνικό πάρκο Δαδιάς είναι το πλουσιότερο σε αριθμό ειδών και πληθυσμών σε όλη την Ευρώπη (Helmer & Scholte, 1985). Είδη όπως η Λιβαδόσαυρα (Lacerta praticolα) και η Κοκκινομπομπίνα (Bombina bombina) έχουν το νοτιότερο άκρο εξάπλωσής τους στην Θράκη, ενώ ασιατικά είδη, όπως η Ασιατική οχιά (Vipera xanthina) και η Αβλεφαρόσαυρα (Ophisops elegans) παρουσιάζουν τη δυτικότερη εξάπλωσή τους κυρίως στη Θράκη (Αδαμακόπουλος κ.ά., 1995).

Παράλληλα η πανίδα των αμφιβίων του ελλαδικού χώρου περιλαμβάνει 22 είδη επί συνόλου 64 ευρωπαϊκών (Valakos et al., 2008), εκ των οποίων τα 3 είναι ενδημικά.

Μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, στις ελληνικές θάλασσες έχουν καταγραφεί συνολικά 476 είδη ψαριών (Κουτσογιαννόπουλος, 2013), ενώ υπάρχουν και 125 αυτόχθονα και 29 αλλόχθονα είδη ψαριών εσωτερικών υδάτων


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

88

από τα οποία τα 83 είναι ενδημικά. Δηλαδή το ποσοστό ενδημισμού είναι περίπου 66,4%, από τα υψηλότερα της Ευρώπης (Οικονομίδης, 2009).

Με περίπου 27.000 ειδή η ελληνική ασπόνδυλη πανίδα είναι μια από της πιο πλούσιες στην Ευρώπη. Επιγραμματικά και λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες, έχουν καταγραφεί 915 είδη αραχνών (Χατζάκη, 2009) με τον αριθμό των ειδών της Ελλάδας καθώς και το ποσοστό ενδημικών ειδών να είναι αρκετά υψηλά σε σχέση με τη συνολική της έκταση και σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης. Επίσης τα χερσόβια ισόποδα αντιπροσωπεύονται με 233 περιγεγραμμένα έγκυρα είδη, από τα οποία τα 153 (66%) είναι ενδημικά της χώρας μας (Σφενδουράκης, 2009).Παράλληλα και με τα μέχρι σήμερα δεδομένα η πανίδα των χερσαίων μαλάκιων περιλαμβάνει 680 είδη σαλιγκαριών, εκ των οποίων τα μισά (55%) είναι ενδημικά και το ποσοστό αυτό είναι από τα υψηλότερα ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες (Βαρδινογιάννη κ.ά., 2009). Από την κλάση των Εντόμων τα Ορθόπτερα ανέρχονται σε 346, με συνεχείς όμως νέες καταγραφές, και εμφανίζουν έναν έντονο ενδημισμό με ποσοστό πάνω από 30%. Ο αριθμός των ειδών ανά logKm² είναι επίσης ο υψηλότερος στην Ευρώπη (Λεγάκις, 2009).Μια άλλη τάξη των Εντόμων, τα Κολεόπτερα, αντιπροσωπεύονται με 6.863 είδη, αριθμός που αντιστοιχεί στο 1/4 περίπου του συνολικού αριθμού όλων των ζωικών ειδών της Ελλάδας (Λεγάκις, 2009). Ο αριθμός ειδών αποτελεί επίσης έναν από τους υψηλότερους στην Ευρώπη.

Από την βιομηχανική εποχή η Γη υπολογίζεται ότι έχασε το 50% των τροπικών δασών της και με τους σημερινούς ρυθμούς υπολογίζεται ότι το ποσοστό αποψίλωσης θα φτάσει τις αρχές του 21ουαιώνα στο 65%, ενώ στην Ευρώπη έχει χαθεί ήδη το σύνολο σχεδόν των φυσικών της υγροβιότοπων (Παπαγεωργίου, 2005,Ευθυμίου 1998, 2000).Το 42% των θηλαστικών, το 43% των πουλιών, το 59% των αμφίβιων και το 52% των ψαριών γλυκού νερού μειώνονται ή απειλούνται με εξαφάνιση (Πέτρου, 2010).Η Παγκόσμια Ένωση για την Προστασία της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN) καταγράφει 875 εξαφανίσεις ειδών το διάστημα 1500-2009 που όμως αφορούν «εμφανή» είδη, κυρίως σπονδυλωτών (Πέτρου, 2010). Αν επίσης, νομίζουμε ότι αυτό αφόρα μόνο τα «μακρινά τροπικά δάση» δυο ευρωπαϊκά είδη θηλαστικών, ο ταύρος Bos primigenius και η σαρδινιακή πίκα Prolagus sardus, έχουν εξαφανιστεί από 1627 και το 1700-1800 μ.Χ. αντίστοιχα (Temple and Terry 2007). Ενώ για τα ελληνικά δεδομένα ο φρανκολίνος (Francolinus francolinus) όπως προαναφέρθηκε, έχει εξαφανιστεί αλλά και δυο είδη φυτών, το Staphylea pinnata και το Stratioles aloides δεν απαντάνε πλέον στη χώρα μας (Dimopoulos et al., 2013). Παράλληλα και συμφώνα με την τελευταία καταγραφή στην αλλαγή χρήσεων γης για την εικοσαετία 1987-2007, η χώρα μας απώλεσε περίπου 6.500 τετραγωνικά χιλιόμετρα φυσικών εκτάσεων (6.436,8 Km²), έναντι μιας αντίστοιχης αύξησης των γεωργικών και δευτερευόντως των λοιπών, κυρίως αστικών, καλύψεων (6.301,8 Km²) (Κορακάκη κ.ά., 2013).Μάλιστα τη χρονική περίοδο 1983-2008 σημειώθηκαν 38.085 περιστατικά πυρκαγιάς ενώ το σύνολο των καμένων εκτάσεων ξεπέρασε τα 13,5 εκ. στρέμματα, οι οποίες ήταν ως επί το πλείστον δασικές (78,8%)(Τσαγκάρη κ.ά., 2011).Πρέπει να σημειωθεί ότι μόνο στην πυρκαγιά του Καϊάφα στην Πελοπόννησο το 2007 απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα 12.000 τόνοι CO2 που θα χρειαστούν τουλάχιστον 20 χρονιά για να


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 77

99

ξαναδεσμευτούν (Αποστολίδης, 2010), επιβαρύνοντας το πιο αβέβαιο σε επιπτώσεις, φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.

Κατά την διάρκεια της πρώτης φάσης της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για την διαμόρφωση των καταλόγων των ειδών και των τύπων οικοτύπων δεν είχε ρωτηθεί σχεδόν κανένας έλληνας επιστήμονας για τους τύπους οικοτύπων και για τα είδη της Οδηγίας που εμφανίζονται ,ενώ οι πληροφορίες που υπήρχαν για τα ειδή της Ελλάδας προέρχονταν από τις διάφορες Επιτροπές του Συμβούλιου της Ευρώπης (Λεγάκις, 2012). Ακόμα πιο αποθαρρυντικό αποτελεί το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των θεσμοθετημένων περιοχών του δικτύου Natura 2000 βασίστηκε μόνο σε βιβλιογραφικές πηγές, και με αρκετά πρόχειρο τρόπο (Λεγάκις, 2012). Είναι επίσης ενδεικτικό ότι στην πρόσφατη εξαετή εθνική αναφορά για το 62% των ειδών που προστατεύονται από την Οδηγία για τους Οικοτόπους η Ελλάδα δηλώνει άγνωστη κατάσταση διατήρησης (ΕΙΟΝΕΤ 2008 από Μαραγκού και Λεγάκις, 2009). Το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 100% για τα Αρθρόποδα της Οδηγίας των Οικοτόπων, ενώ ακόμη και για τα θηλαστικά η κατάσταση διατήρησης είναι άγνωστη σε ποσοστό μεγαλύτερο του 70%. Όσον αφορά στα προστατευόμενα είδη για τα οποία η χώρα μας έχει στοιχεία, σύμφωνα με την ίδια ανάλυση η κατάσταση διατήρησης δηλώθηκε ως ικανοποιητική μόνο για το 12% αυτών. Έντονη ανησυχία προκαλούν τα δεδομένα για τα θαλάσσια είδη, καθώς η κατάσταση διατήρησής τους, σε ποσοστό 65%, κρίνεται από κακή έως μη ικανοποιητική. Για το υπόλοιπο 35% των θαλάσσιων ειδών η κατάσταση διατήρησης αναφέρεται ως άγνωστη (Μαραγκού και Λεγάκις, 2009). Αναφορά δεν μπορεί να μην γίνει και στους δέκα υγροτόπους που έχουν χαρακτηριστεί Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας συμφώνα με την σύμβαση Ramsar, οι οποίοι περιλαμβάνονται στο κατάλογο Mantreaux με σοβαρά διαχειριστικά προβλήματα (Ανώνυμος, 2014). Μια παγκόσμια μελέτη για τα οικονομικά των οικοσυστημάτων και τη βιοποικιλότητα (The Economics of Ecosystem and Biodiversity) δείχνει ότι η απώλεια των ειδών και των κρισίμων λειτουργιών που προσφέρουν τα οικοσυστήματα στοιχίζει περίπου 50 δις ευρώ τον χρόνο (Πέτρου, 2010). Αν η σημερινή κατάσταση συνεχιστεί έως το 2050, περίπου το 11% των αδιατάρακτων εκτάσεων που υπήρχαν το 2000 θα χαθεί το 40% των εδαφών που σήμερα βρίσκονται σε ήπια γεωργική χρήση θα καλλιεργούνται εντατικά και η αθροιστική απώλεια ευημερίας θα φτάσει στο 7% του παγκόσμιου ΑΕΠ (Πέτρου, 2010). Σε μια προσπάθεια μόνο, αποτίμησης των υπηρεσιών που παρέχει η εδαφική βιοποικιλότητα, έχει εκτιμηθεί ότι οι οικονομικές συνέπειες από τη μη ορθή διαχείριση της φτάνουν σε ετήσια και παγκόσμια κλίμακα το 1 τρις δολάρια (Turbe et al., 2010). Τέλος αξιοσημείωτο το γεγονός ότι, λόγω της καταναλωτικής μανίας του συγχρόνου ανθρώπου για υλικά αγαθά, ενώ κατά τους προϊστορικούς χρόνους (35.000 π.Χ.) χρειαζόταν ενέργεια ίση με εκείνη ενός δελφινιού (2.580 Kcal) σήμερα δαπάνα ενέργεια ίση με μιας φάλαινας (31.800 Kcal) (Παπαγεωργίου, 2005).Έχουμε, δυστυχώς, καταφέρει να αυξήσουμε κατά δυο τάξεις μεγέθους τον εξαφανισμό των ειδών, κυρίως με τις αλλαγές στη χρήση γης αλλά και τη καταστροφή των βιότοπων,


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

00

μετατρέποντας μας στην αίτια της έκτης εξαφάνισης ειδών στην ιστορία του πλανήτη μας (Sala, 2003). Τι πραγματικά περιμένουμε;

Βιβλιογραφία

Αδαμακόπουλος, Τ., Γκατζογιάννης, Σ., Ποϊραζίδης, Κ. (επιμ. εκδ.) (1995). Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη δάσους Δαδιάς (Αδημοσίευτη εργασία). Αθήνα. WWF Ελλάς, 440 σελ.

Ανώνυμος. (2014). Εθνική στρατηγική για τη βιοποικιλότητα. ΥΠΕΚΑ. Αποστολίδης, Η. (2010). Τα ελληνικά δάση και η Κλιματική Αλλαγή. Υλη-

Προστασία και Διαχείριση Περιβάλλοντος. Αθήνα. Βαλάκος, Ε., Λυμπεράκης, Π., Λεγάκις, Α., Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης).

(2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Βαρδινογιάννη, Κ., Γκιώκας, Σ., Μυλωνάς Μ. (2009). Χερσαία Γαστερόποδα. Σελ. 436-454 στο Λεγάκις, Α. & Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Βραχνάκης Μ., Φωτιάδης Γ., Καζόγλου, I., (2011). Καταγραφή, Αξιολόγηση και Γεωγραφική Αποτύπωση των Λιβαδικών και Δασικών Τύπων Οικοτόπων των Περιοχών του Δικτύου ΦΥΣΗ 2000: «Εθνικός Δρυμός Πρεσπών (GR 1340001)», «Όρη Βαρνούντα (GR 1340003) και περιοχών πέριξ αυτών ‐ Τελική Έκθεση. ΤΕΙ Λάρισας, Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών. 107 σ. (+ Παραρτήματα)

Δεμερτζή, Κ.Α. (2010). Εντοπισμός κατάλληλων ενδιαιτημάτων σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας με χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών. Μεταπτυχιακή Διατριβή. ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη.

Δενδρινός, Π., Παραβάς, Β. (2013). Μεσογειακή φώκια. Η Φύση. Τεύχος 140. Αθήνα.

Δρούζας, Α. (2012). Η εξελικτική ιστορία της ελληνικής χλωρίδας. σελ. 17-24 στο Α.Χ. Παπαγεωργίου, Γ. Καρέτσος και Γ. Κατσαδωράκης (επιμ. έκδοσης). Το δάσος: Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση. WWF Ελλάς. Αθήνα.

Ευθυμίου, Γ. (1998). Τα παρόχθια δάση. Λειτουργίες και οικολογική σημασία τους. Α.Π.Θ. Επιστημονική Επετηρίδα Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, τόμοςΜΑ/2- Vol.41/2 : 1008-1023.

Ευθυμίου, Γ. (2000). Ανάλυση δομής, δυναμική και οικολογική ερμηνεία των παρόχθιων δασών του Νέστου. Διδακτορική διατριβή. Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη.

Ελευθεριάδου, Ε., Τσιριπίδης, Ι., Θεοδωρόπουλος, Κ., Ξυστράκης, Φ. (2007). Τύποι οικοτόπων της περιοχής “Ροδόπη (Σημύδα)” του δικτύου “Φύση 2000”.13ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Δασολογικής Εταιρίας. 7-10 Οκτωβρίου 2007, Καστοριά.

Ηλιόπουλος, Γ. (1999). Κατανομή, πληθυσμιακή εκτίμηση και τάσεις του πληθυσμού του λύκου στην Ελλάδα. Ενδιάμεση Αναφορά, Πρόγραμμα "ΛΥΚΟΣ", LIFE97 NAT/GR/004249, Αρκτούρος, Υπ. Γεωργίας-ΓΓΔ & ΦΠ, 55 σελ.

Καρακίτσος, Σ. (2006). “Flora Ionica”: Καταγραφή της χλωρίδας των Ιονίων νήσων και οι μεταξύ τους φυτογεωγραφικές συνδέσεις. Μεταπτυχιακή Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πατρών.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

11

Κατσαδωράκης, Γ., Μαλακού, Μ., Χατζηλάκου, Δ., Ναζηρίδης, Θ., Crivelli Α. (2009). Αργυροπελεκάνος. Σελ. 292-293 στο Λεγάκις, Α. & Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Κορακάκη, Ε., Καλεβρά, Ν., Μαραγκού Π., Κορδοπάτης Π., Λιαρίκος, Κ. (2013). Μεταβολές στις καλύψεις γης της Ελλάδας κατά την εικοσαετία 1987-2007. Πρακτικά 16ου Συνεδρίου Ελληνικής Δασολογικής Εταιρίας. Θεσσαλονίκη, 6-9 Οκτώβριου 2013.

Κοράκης, Γ. (2012). Η χλωρίδα και η βλάστηση των δασών της Ελλάδας. σελ. 25-41 στο Α.Χ. Παπαγεωργίου, Γ. Καρέτσος και Γ. Κατσαδωράκης (επιμ. έκδοσης). Το δάσος: Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση. WWF Ελλάς. Αθήνα.

Λεγάκις, Α. (2004). Πόσα είδη ζώων υπάρχουν στην Ελλάδα; Πανελλήνιο Συνέδριο Ένωσης Ελλήνων Οικολόγων και Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας,18-21 Νοεμβρίου 2004, Μυτιλήνη.

Λεγάκις, Α. (2012). Επιστημονικά ζητήματα και προβλήματα εφαρμογής στο πεδίο της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ. Η Φύση. Τεύχος 163-7. Αθήνα.

Λεγάκις, Α., Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης). (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Λεγάκις, Α. (2009). Ασπόνδυλα. Σελ. 428-430 στο Λεγάκις, Α. & Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Ναζιρίδης, Θ. (2013). Εθνικό Πάρκο Λίμνης Κέρινης δράσεις προστασίας και ανάδειξης. Η Φύση. Τεύχος 141. Αθήνα.

Ντάφης, Σ. (1973). Ταξινόμηση της δασικής βλάστησης της Ελλάδας. Επιστημονική Επιτηρίς της Γεωπονικής και Δασολογικής Σχολής. Τομ. ΙΕ΄, τευχ. Β΄, σελ 75-90. Θεσσαλονίκη.

Οικονομίδης, Π. (2009). Ψαριά εσωτερικών υδάτων. Σελ. 86-94 στο Λεγάκις, Α. & Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Πέτρου, Ν. (2010). Ελλάδα, η χωρά της ποικιλότητας. Ελληνική Εταιρία Προστασίας Της Φύσης. Αθήνα.

Τσακιρη, Ε. (2009). Βρυοφυτική χλωρίδα της Ελλάδας: Φυτογεωγραφική και οικολογική ερεύνα των βρυόφυτων στο υδάτινο σύστημα του ποταμού άνω Αλιάκμονα. Διδακτορική Διατριβή. ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη.

Τσούνης, Γ., Τσούνης, Λ., Kit Tan. (2011). Νέα στοιχεία για τη Μicromeria acropolitana (Lamiaceae), το στενότοπο ενδημικό της Ελλάδας. Η Φύση. Τεύχος 131. Αθήνα.

Παπαγεωργίου, Ν. (2005). Οικολογία και διαχείριση της αγρίας πανίδας. University Studio Press. Θεσσαλονίκη.

Ποϊραζίδης, Κ. (1989). Ο Αγριόκουρκος στην οροσειρά της Ροδόπης, μελέτη για την εξάπλωση, πληθυσμό και επιλογή βιοτόπου του. Πτυχιακή Διατριβή. ΑΠΘ. Θεσσαλονίκη.

Ποϊραζίδης, Κ. (2003). Επιλογή βιοτόπων αναπαραγωγής από ημερόβια αρπακτικά πουλιά που συνυπάρχουν στο Εθνικό Πάρκο Δαδιάς – Λευκίμης – Σουφλίου. Διδακτορική Διατριβή. ΑΠΘ

Ποϊραζίδης, Κ., Καζαντζίδης, Σ., Γιαννακόπουλος, Α., Μήτσαινας, Γ. (2012). Δασική Πανίδα. σελ. 43-59 στο Α.Χ. Παπαγεωργίου, Γ. Καρέτσος και Γ.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

22

Κατσαδωράκης (επιμ. έκδοσης). Το δάσος: Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση. WWF Ελλάς. Αθήνα.

Σκαρτσή, Θ., Ποϊραζίδης, Κ. (2002). Διαχειριστικό Σχέδιο για το Μαυρόγυπα στην Προστατευόμενη Περιοχή του Δάσους Δαδιάς - Λευκίμης - Σουφλίου. WWF Ελλάς, Αθήνα. 72 σελ.

Σφενδουράκης, Σ. (2009). Χερσόβια Ισόποδα. Σελ. 458-461 στο Λεγάκις, Α. & Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης).. Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Σφουγγάρης, Θ. (2009). Θηλαστικά. Σελ. 356-362 στο Λεγάκις, Α. & Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Τσαγκάρη Κ., Καρέτσος Γ., Προύτσος Ν. (2011). Δασικές Πυρκαγιές Ελλάδας, 1983-2008. WWF Ελλάς και ΕΘΙΑΓΕ – ΙΜΔΟ &ΤΔΠ, σελ. 112.

Φαρσάκογλου, Α.-Μ., Αραβανόπουλος, Φ.Α. (2013). Ελλάδα-Βόρνεο: Μια συγκριτική ανάλυση για τη βιοποικιλότητα. 13ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ελληνικής Βοτανικής Εταιρίας. Θεσσαλονίκη. 3-6 Οκτωβρίου 2013.

Φρατζής, Α., Αλεξιάδου, Π. (2003). Τα Κητώδη των Ελληνικών Θαλασσών. Μονογραφίες Θαλάσσιων Επιστήμων. ΕΛΚΕΘΕ. Αθήνα.

Φωτιάδης, Γ. (2004). Δασική Βοτανική (Αγγειόσπερμα). Διδακτικές σημειώσεις, Καρπενήσι.

Χανδρινός, Γ. (2009). Πουλιά. Σελ. 214-238 στο Λεγάκις, Α. & Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Χατζάκη Μ. (2009). Αράχνες. Σελ. 455-457 στο Λεγάκις, Α. & Μαραγκού, Π. (επιμ. έκδοσης). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Αθήνα, 528 σελ.

Aguilar, A., Lowry, L. (IUCN SSC Pinniped Specialist Group) (2013). Monachus monachus. In: IUCN 2013. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2013.2.

Dimalexis, A., Xirouchakis, S., Portolou, D., Latsoudis, P., Karris, G., Fric, J., Georgiakakis, P., Barboutis, C., Bourdakis, S., Ivovic, M., Kominos, T. & Kakalis, E. (2008). The status of Eleonora’s Falcon (Falco eleonorae) in Greece. Journal of Ornithology, 149: 23-30

Dimopoulos, P., Raus, Th., Bergmeier, E., Constantinidis, Th., Iatrou, G., Kokkini, S., Strid, A. & Tzanoudakis, D. (2013): Vascular plants of Greece: An annotated checklist.- Bernil: Botanischer Garden und Botanisches Museum Berlin-Dahlem; Athens; Hellenic Botanical Society. [ Englera 31]

Dimopoulos, P., Bergmeier, E., Fischer, P. (2006). Natura 2000 Habitat Types of Greece Evaluated in the Light of Distribution, threats and Responsibility. The Royal Irish Academy.

Eleftheriadou, E., Theodoropoulos, K., Tsiripidis, I., Athanasiadis, N. (2001). Preliminary results on the classification of the greek Picea forest. Proccedings of the 2nd Balkan Botanical Congress. Plants of the Balkan Peninsula: Into the next Millenium. Volume 1, Instanbul, Turkey, 14-18 May 2000.

Frantzis, Α. Alexiadou, P., Paximadis, G., Politi, Ε., Gannier, Α., Corsini-Foka, Μ. (2003). Current knowledge of the cetacean fauna of the Greek Seas. Journal of Cetacean Research and Management. 5(3):219–232.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

33

Fotiadis, G., Vrachnakis, M.S., Merou T., Vidakis, K. (2010). Ecology, chorology and commonness of the Trifolium taxa in Greece. Feddes Repertorium 121:66-80.

Sala, O. (2003). (Almost) All about Biodiversity. Science. 2003: 1521. Gaston, K. & Spicer, J. (2002). ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ Μια εισαγωγή. University

Studio Press. Θεσσαλονίκη. Haritonidis S., Orfanidis S., Lazaridou Th. (1992). Preliminary results of a

checklist of the benthic marine algae of the Greek coasts (Aegean and Ionian Seas) CIESM 33:5.

Helmer, W., Scholte, P., (1985). Herpetological research in Evros, Greece: Proposal for a biogenetic reserve. Report by the Research Institute for Nature Management, Arnhem and Department of Animal Ecology, Catholic University, Nijmegen. (Unpublished Report). 142 pp.

Mertzanis, G., Ioannis I., Mavridis, A., Nikolaou, O., Riegler, S., Riegler, A., Tragos, A. (2005). Movements, activity patterns and home range of a female brown bear (Ursus arctos, L.) in the Rodopi Mountain Range, Greece. Belgian Journal of Zoology, 135 (2) : 217-221.

Myers, N., Mittermeier, R., Mittermeier, G., Fonseca, G. & Kent, J. (2000). Biodiversity hotspots for conservation priorities. Nature 403, 853-858.

Reumer, J. (1986). Notes on the Soricidae (lnsectivora, Marnmalia) from Crete. The Pleistocene species Crocidura zimmermanni. Bonn zoological Bulletin.

Sergio, F., Newton, I., Marchesi, L. (2005). Top predators and biodiversity. Nature 436: 192.

Strid, A., Kit Tan (eds.). (1997). Flora Hellenica. Vol. 1. Koeltz, Königstein. Temple, H.J., Terry, A. (Compilers). (2007). The Status and Distribution of

European Mammals. Luxemburg: Office for Official Publications of the European Communities. Vii + 48 pp, 210 x 297 mm.

Theodoropoulos, K., Eleftheriadou, E. (2012). Drosera rotundifolia L. (Droseraceae). A rare and endangered species for the flora of Greece. Journal of Environmental Protection and Ecology. 13(3):1405–1411.

Valakos, E.D., Pafilis, P., Sotiropoulos, K., Lymberakis, P., Maragou, P. & Foufopoulos, J., (2008). The Amphibians and Reptiles of Greece. Chimaira Editions, Frankfurt am Main, 463 pp.

Wiehler, Η. (1983). A synopsis of the neotropical Gesneriaceae. Selbyana. 6: 1-219.Volume Six


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

44


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

55

Το φυσικό περιβάλλον της Οίτης – Σύγχρονα προβλήματα και απειλές

Α. Σταμέλλου, Βιολόγος MSc

Συντονίστρια Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης Η Οίτη, ένα από τα ψηλότερα βουνά της Στερεάς Ελλάδας με ψηλότερη κορυφή τον Πύργο (2.152 μ.), βρίσκεται στα όρια των Νομών Φθιώτιδας και Φωκίδας. Πρόκειται για ένα βουνό με μεγάλη ποικιλία τόσο ειδών, όσο και τοπίων. Ενώ η βόρεια και βορειο-ανατολική πλευρά του εμφανίζει έντονο ανάγλυφο με απότομες πλαγιές και εντυπωσιακά φαράγγια, όπως του Γοργοποτάμου, του Ασωπού, του Κάκαβου, του Γερακάρη, του Καμαριώτη και του Ροδοκάλου, ο κύριος όγκος του βουνού χαρακτηρίζεται από ένα πιο ήπιο ανάγλυφο με στρογγυλεμένες κορυφές, επίπεδα λιβάδια και οροπέδια, με γνωστότερο το οροπέδιο Λιβαδιές στον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Οίτης, κάτω από την κορυφή Γρεβενό (2.117 μ.). Εκτός, όμως, από τις Λιβαδιές, εξίσου γνωστό είναι και το οροπέδιο της Καταβόθρας, με το ομώνυμο σπηλαιοβάραθρο, καθώς και άλλες πολλές λάκκες, όπως η Ζαπαντόλακα, η Αμαλιόλακα κ.α. Χαρακτηρίζεται, επίσης, από την έντονη παρουσία του υδάτινου στοιχείου, λόγω κυρίως των πετρωμάτων της, γεγονός που τη διαφοροποιεί σημαντικά από τα γειτονικά της βουνά. Για το λόγο αυτό στην περιοχή απαντώνται πλήθος από πηγές και παραδοσιακές βρύσες, καθώς και πλήθος από ρέματα μικρά και μεγάλα. Επιπλέον, τρία βασικά ποτάμια (Γοργοπόταμος, Ασωπός, Βίστριζα) πηγάζουν από τα οροπέδια της και καταλήγουν στον Σπερχειό ποταμό. Σημαντικό, ακόμη, στοιχείο του βουνού είναι ο ανεκτίμητος χλωριδικός πλούτος που κρύβει. Πολλές φορές, μάλιστα, αναφέρεται και ως το βουνό των λουλουδιών, καθώς φιλοξενεί πολλά εντυπωσιακά και σπάνια φυτά, αλλά και ένα μεγάλο σχετικά αριθμό ενδημικών ειδών της Ελλάδας και των Βαλκανίων, από τα οποία ένα είναι τοπικό ενδημικό, δηλαδή απαντάται μόνο στην Οίτη και πουθενά αλλού σε όλο τον κόσμο, και ονομάζεται βερονίκη της Οίτης (Veronica oetaea). Όσον αφορά την πανίδα, η Οίτη αποτελεί καταφύγιο αρκετών σπάνιων ή/και απειλούμενων ειδών. Το πιο σημαντικό, όμως, είδος πανίδας, το οποίο αποτελεί το σύμβολο του Εθνικού Δρυμού και του Φορέα Διαχείρισης, είναι το αγριόγιδο (Rupicarpa rupicarpa ssp. balcanica). Πρόκειται για θηλαστικό, το οποίο ζει σε δυσπρόσιτες περιοχές, όπως απότομες χαράδρες, γκρεμούς και βραχώδεις περιοχές του βουνού και τρέφεται με φυτά. Το θηλαστικό αυτό είναι βαλκανικό ενδημικό, δηλ. απαντάται στην βαλκανική χερσόνησο και μάλιστα το ορεινό σύμπλεγμα Οίτη-Γκιώνα-Βαρδούσια είναι το νοτιότερο όριο εξάπλωσής του σε παγκόσμιο επίπεδο, γεγονός που καθιστά την παρουσία του στην περιοχή ιδιαίτερα σημαντική.





ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

66

Η ανάγκη προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος λόγω της αλόγιστης καταστροφής του από τον άνθρωπο οδήγησε στο χαρακτηρισμό Προστατευόμενων Περιοχών. Σύμφωνα με την IUCN, ως Προστατευόμενη Περιοχή χαρακτηρίζεται μια σαφώς καθορισμένη και αναγνωρισμένη γεωγραφική ενότητα, που προορίζεται και διαχειρίζεται, μέσω νομικών και άλλων μέσων, για τη μακροχρόνια διατήρηση της βιοποικιλότητας, των φυσικών πόρων και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η διαχείριση μιας Προστατευόμενης Περιοχής αποτελεί ένα σύνθετο εγχείρημα, καθώς απαιτεί εξειδικευμένες επιστημονικές και τεχνικές γνώσεις, συνεχή εμπλοκή με τα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών, συνεχή παρουσία επιστημονικού προσωπικού, συνεχή φύλαξη και προστασία, οργάνωση δραστηριοτήτων ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης κοινού, καθώς και ειδικές υποδομές και εξοπλισμό. Όσον αφορά τη διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα, με τη ψήφιση του Ν. 2742/1999 δίνεται η δυνατότητα ίδρυσης Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών με τη μορφή Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου (Ν.Π.Ι.Δ.). Μέχρι σήμερα έχουν ιδρυθεί συνολικά 28 Φορείς Διαχείρισης (Φ.Δ.), καθένας από τους οποίους είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση και προστασία μιας περιοχής. Ένας από αυτούς είναι και ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Οίτης (Φ.Δ.Ε.Δ.Ο.), ο οποίος ιδρύθηκε το 2002 με το Ν. 3044/2002.Πρόκειται για Ν.Π.Ι.Δ., το οποίο τελεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Π.Ε.Κ.Α., διοικείται από εννεαμελές Διοικητικό Συμβούλιο και διαθέτει προσωπικό εννέα ατόμων. Η συνολική έκταση της περιοχής ευθύνης του Φ.Δ.Ε.Δ.Ο. είναι 19.835 εκτάρια και καταλαμβάνει σχεδόν όλο τον όγκο του βουνού. Εντός των ορίων της περιοχής ευθύνης του, περικλείονται ορισμένες περιοχές, οι οποίες διέπονται από καθεστώς προστασίας, είτε σε εθνικό, είτε σε κοινοτικό επίπεδο. Αυτές είναι ο Εθνικός Δρυμός Οίτης, τρεις Περιοχές του δικτύου NATURA 2000(δύο Ε.Ζ.Δ. και μία Ζ.Ε.Π.), ένα Καταφύγιο Άγριας Ζωής και μια Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (IBA). Οι αρμοδιότητες του Φ.Δ.Ε.Δ.Ο., όπως και όλων των Φ.Δ., βάσει του Ν. 2742/1999 (ΦΕΚ 207/Α) είναι συνοπτικά η περιβαλλοντική παρακολούθηση ειδών και τύπων οικοτόπων, ο έλεγχος εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, μελέτες και έργα με στόχο την προστασία της περιοχής ευθύνης, η ενημέρωση – ευαισθητοποίηση κοινού για την αξία προστασίας του βουνού, καθώς και η παροχή γνωμοδοτήσεων κατά το στάδιο έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για διάφορα έργα/δραστηριότητες που χωροθετούνται εντός της περιοχής ευθύνης του. Ο Φ.Δ. χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από την Ε.Ε. μέσω των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (Ε.Π.) για το περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα, το διάστημα 2007 – 2009 χρηματοδοτήθηκε από το Ε.Π. «Περιβάλλον» στα πλαίσια του Γ΄ Κ.Π.Σ., ενώ από τον Οκτώβριο του 2011 και μέχρι το τέλος του 2015 χρηματοδοτείται από το Ε.Π. «Θεσσαλία – Στερεά Ελλάδα – Ήπειρος» στα πλαίσια του Ε.Σ.Π.Α. Οι κύριες δράσεις που χρηματοδοτούνται από το Ε.Σ.Π.Α. μπορούν να διακριθούν σε τρεις άξονες: την περιβαλλοντική παρακολούθηση σημαντικών ειδών και τύπων οικοτόπων, τη φύλαξη-επόπτευση της περιοχής ευθύνης και την ευαισθητοποίηση-ενημέρωση του κοινού για την αξία προστασίας του βουνού.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

77

Δυστυχώς, όπως σχεδόν σε όλες τις Προστατευόμενες Περιοχές της Ελλάδας, έτσι και στην Οίτη δεν λείπουν τα διάφορα περιβαλλοντικά προβλήματα και οι κάθε είδους πιέσεις-απειλές. Εκτός από τα «κλασικά» προβλήματα, όπως η λαθροθηρία, η λαθροϋλοτομία, η υπερβόσκηση, η ρίψη σκουπιδιών, η εκτός δρόμου κίνηση οχημάτων, υπάρχουν και μεγαλύτερης κλίμακας πιέσεις-απειλές και συγκεκριμένα οι ήδη υπάρχουσες εξορυκτικές δραστηριότητες (δηλ. τα μεταλλεία βωξίτη), καθώς και η εγκατάσταση Αιολικών Πάρκων (Α/Π) μεγάλης ισχύος με τα συνοδά τους έργα. Όσον αφορά τις δραστηριότητες εξόρυξης κοιτασμάτων βωξίτη στην περιοχή της Οίτης, αυτές έχουν ξεκινήσει ήδη από τη δεκαετία του ‘70και συνεχίζουν μέχρι σήμερα παρά τις όποιες αντιδράσεις και των δασικών υπηρεσιών και της τοπικής κοινωνίας. Μάλιστα, πρόσφατα, το 2011, δόθηκε ανανέωση ισχύος των περιβαλλοντικών όρων στα μεταλλεία που βρίσκονται στη θέση «Κοκκινόβραχος», πάνω από το χωριό Μεξιάτες, στις θέσεις «Δυο Βουνά» και «Κοπρισιές», κοντά στο χωριό Δυο Βουνά, και στις θέσεις «Καραβάκι» και «Χάνι Παπαμίχου» κοντά στο χωριό Κουμαρίτσι. Τέλος, την ίδια χρονιά δόθηκε έγκριση περιβαλλοντικών όρων για τη διενέργεια 219 ερευνητικών γεωτρήσεων σε θέσεις εντός και εκτός του Εθνικού Δρυμού. Ο Φ.Δ. έχει επανειλημμένα γνωμοδοτήσει αρνητικά στην έγκριση ή ανανέωση περιβαλλοντικών όρων που αφορούν τα μεταλλεία βωξίτη, καθώς οι αρνητικές επιδράσεις στο φυσικό περιβάλλον της Οίτης, που έχουν προκληθεί κυρίως με τις συνεχιζόμενες εκσκαφές, τη διάνοιξη στοών και τις εκτεταμένες εναποθέσεις «στείρων» υλικών, είναι πολλές και σημαντικές. Οι σημαντικότερες μάλιστα αυτών είναι η κατάληψη ή η αποψίλωση τμημάτων δασών και δασικών εκτάσεων, η διακοπή της φυσικής συνέχειας των ενδιαιτημάτων και του γήινου ανάγλυφου, η αλλαγή των φυσικών γεωμορφολογικών διεργασιών, η διάβρωση του εδάφους κ.λ.π. Όσον αφορά την εγκατάσταση μεγάλης ισχύος Α/Π στην περιοχή, μέχρι στιγμής ένα έργο εγκατάστασης Α/Π βρίσκεται στο στάδιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης, ενώ άλλα δυο βρίσκονται στο στάδιο αδειοδότησης από τη Ρ.Α.Ε. Πιο συγκεκριμένα, το Α/Π στη θέση «Τούρλα-Βλιτοτσούμαρο» αφορά την εγκατάσταση 15 ανεμογεννητριών στη νοτιοδυτική πλευρά της Οίτης, σε μια περιοχή σε πολύ κοντινή απόσταση από τον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Οίτης και την Ζ.Ε.Π. «Εθνικός Δρυμός Οίτης» (GR2440004). Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι βρίσκεται εντός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (IBA) με την ονομασία «Όρος Οίτη» (GR104), και μάλιστα σε μια περιοχή που φωλιάζει και αναπαράγεται ένα από τα περισσότερο απειλούμενα είδη ορνιθοπανίδας στην Ελλάδα, ο χρυσαετός. Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατη Απόφαση του ΣτΕ (υπ’ αριθ. 1422/2013), επιβάλλεται, πλέον, η σύνταξη Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης, κατά το στάδιο αξιολόγησης της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.), για έργα εγκατάστασης Α/Π εντός IBAs, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται λεπτομερής μελέτη των ζητημάτων της ορνιθοπανίδας. Στην υποβληθείσα Μ.Π.Ε., όχι μόνο δεν υπάρχει Ειδική Ορνιθολογική Μελέτη, αλλά επιπλέον τα αναφερόμενα στοιχεία σε αυτή, όσον αφορά την ορνιθοπανίδα της περιοχής, είναι εξαιρετικά ελλιπή και μη επικαιροποιημένα, με αποτέλεσμα την εσφαλμένη εκτίμηση/αξιολόγηση των επιπτώσεων του έργου σε αυτή και στο περιβάλλον γενικότερα. Ο Φ.Δ. έχει γνωμοδοτήσει αρνητικά στην Ε.Π.Ο. του εν λόγω έργου, καθώς (1) το έργο


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

88

βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση (μικρότερη του 1 χλμ.) από τον πυρήνα του Εθνικού Δρυμού και την Ζ.Ε.Π., (2) το έργο βρίσκεται μέσα σε Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά, γεγονός που απαιτεί Ειδική Ορνιθολογική Μελέτη, (3) η περιοχή χωροθέτησης του έργου χαρακτηρίζεται από σημαντικά ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας, (4) τα συνοδά έργα περνούν μέσα από παρθένες δασικές εκτάσεις με πλούσια βιοποικιλότητα. Ωστόσο, το κυριότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το όρος Οίτη είναι η απουσία θεσμικού πλαισίου προστασίας της περιοχής. Η θεσμική προστασία της περιοχής είναι απαραίτητη ώστε να εξασφαλίζεται ο ορθολογικός σχεδιασμός και χωροθέτηση τέτοιων έργων και δραστηριοτήτων στην περιοχή, βάζοντας ως βασική προτεραιότητα την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 88

99

Συμμετέχοντες

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΙΔΙΟΤΗΤΑ

Αθανασόπουλος Αθανάσιος Φοιτητής

Αϊδινίδης Στράτος Καθηγητής Εφαρμογών ΤΕΙ Στερεάς

Ανδρέου Ευγενία Φοιτητής

Ανδριανού Αγγελική Φοιτητής

Αντωνιάδη Κυριακή Φοιτητής

Αντώνιος Τσιχλάκης Φοιτητής

Απέργης Σπύρος Δασολόγος

Αργυρόπουλος Σπύρος Φοιτητής

Ασημακόπουλος Κων/νος Φοιτητής

Αυγουλής Αθανάσιος Φοιτητής

Βαρέλης Σπύρος Φοιτητής

Βασίλης Διομήδης Φοιτητής

Βγενόπουλος Χρήστος Φοιτητής

Γαλόπουλος Κων/νος Φοιτητής

Γατσιού Ελένη Δασοπόνος, ΤΕΙ Στερεάς

Γερακοράκης Χαράλαμπος Φοιτητής

Γεωργάτος Διονύσης Φοιτητής

Γιάννα Μπαλτά Φοιτητής

Γιάννης Ιωάννης Φοιτητής

Γκορόγιας Νικόλαος Δασοπόνος, ΤΕΙ Στερεάς

Γουδέλης Γεράσιμος Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΙ Στερεάς

Γουρέλης Κων/νος Φοιτητής

Δαλέκος Θωμάς Φοιτητής

Δελής Νικόλαος Φοιτητής

Δερμάνη Ευαγγελία Φοιτητής

Δημάρχου Θεοχαρούλα Φοιτητής

Διαβατόπουλος Παναγιώτης Φοιτητής

Ευθυμίου Γεώργιος Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΙ Στερεάς

Ζαχαρία Μιχαήλ Φοιτητής

Θεοδοσίου Γεώργιος Φοιτητής

Θοδωρής Μιτάκος Καθηγητής

Ιωάννα Γιαννακοπούλου Φοιτητής

Ιωάννου Γιαννάκης Φοιτητής

Ιωάννου Νικόλας Φοιτητής


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 99

00

Καγιάρας Νικόλαος Φυσικός ΕΚΦΕ Ευρυτανίας

Καδάς Τάσος Φοιτητής

Καλότυχος Αντρέας Φοιτητής

Καλούδης Σπυρίδων Επίκουρος Καθηγητής, ΤΕΙ Στερεάς

Καναβάρη Ευαγγελία Φοιτητής

Κανακάκη Καλλιόπη Καθηγήτρια Εφαρμογών, ΤΕΙ Στερεάς

Καραπετσάκος Χρήστος Φοιτητής

Καρκάνης Ιωάννης Δασάρχης Καρπενησίου

Κατρακάλας Γεώργιος Φοιτητής

Κατσαρός Γεώργιος Φοιτητής

Κατσομήτρου Ειρήνη Φοιτητής

Κλέττα Μαργαρίτα Φοιτητής

Κοζώνης Κυριάκος Φοιτητής

Κοκόσης Αντρέας Φοιτητής

Κολόκα Μαρία Ευρ. Πρ, Αρχιμηδ. Στ. Ελλ.

Κονδύλης Πλάτωνας Φοιτητής

Κοπανάκης Μανώλης Δ/ντης ΚΠΕ Καρπενησίου

Κοσμάς Στούρος Δασάρχης Φουρνά

Κούτρας Παναγιώτης Καθηγητής, ΚΠΕ Καρπενησίου

Κυρίτσης Φώτης Φοιτητής

Κυρίτσης Σπύρος Φοιτητής

Κωστανίκος Αθανάσιος Φοιτητής

Λάππα Βασιλική Δασκάλα, φοιτήτρια

Λέπουρη Ελένη Φοιτητής

Λουκοβίτη Σεραφίνα Παρασκευή Φοιτητής

Μαθιουδάκης Δημήτρης Φοιτητής

Μαννάτου Αλίκη Φοιτητής

Μαρία Πασχάλη Φοιτητής

Μασκλαβάνου Ιωάννα Φοιτητής

Μάστορας Ευάγγελος Φοιτητής

Μιχαήλ Ανδρόνικος Φοιτητής

Μπάμπε Κυριάκος Φοιτητής

Μπασδέκα Καλλιόπη Παιδαγωγός

Μπινιάρη Αργυρώ Φοιτητής

Μπούργκος Μιχάλης Μηχ. Ανάπτυξης MSc

Νικολουδάκη Ελευθερία Φοιτητής

Νίνου Χριστίνα Φοιτητής


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 99

11

Νότης Θεόδωρος ΚΠΕ Καρπενησίου

Παντελίδου Μαριάννα Φοιτητής

Παντέρα Αναστασία Καθηγήτρια, ΤΕΙ Στερεάς

Παπαβασιλείου Χρήστος Φοιτητής

Πσπαδόπουλος Ανδρέας Καθηγητής, ΤΕΙ Στερεάς

Παπαζαχαρίου Βίκτωρας Φοιτητής

Πατραμάνη Φωτεινή Μηχανικός Περιβάλλοντος

Πολυτσέρης Ζαχαρίας Φοιτητής

Πουζουκίδου Αναστασία Φοιτητής

Ραδαίου Παναγιώτα Φοιτητής

Ράμμος Χρήστος Φοιτητής

Ραχιώτης Σπύρος Φοιτητής

Ραυτογιάννης Ιωάννης Καθηγητής, ΤΕΙ Στερεάς

Σακελλαράκης Φανoύριος Νικόλαος Φοιτητής

Σιχλιμήρης Δημήτρης Φοιτητής

Σκόνδρα Μαριλένα Φοιτητής

Σπανός Ιωάννης Ερευνητής, Ι.Δ.Ε Θεσ/νίκης

Σταμέλλου Σταυρούλα Βιολόγος, Συντονίστρια Φ.Δ.Ε.Δ. Οίτης

Στοφόρος Γεώργιος Φοιτητής

Σφακιανάκης Μπάμπης Φοιτητής

Σχίζας Παναγιώτης Φοιτητής

Τόσκα Χρήστος Φοιτητής

Τσέρος Βασίλης Φοιτητής

Τσιμάκη Περσεφόνη Εκ/κπ Π.Ε

Τσούκα Αθανασία Δασοπόνος, ΤΕΙ Στερεάς

Τσώνη Όλγα Ιδιώτης

Φάκας Ιωάννης Δ/ντης Δασών Ευρυτανίας

Φουσκάκης Γεώργιος Φοιτητής

Φυσέας Στέργιος Πυροσβεστική

Φωτιάδης Γεώργιος Δασολόγος

Φωτόπουλος Χρήστος Φοιτητής

Χαρατσάρη Βασιλική Φοιτητής

Χατζιράι Γιάννης Φοιτητής

Χατζοπούλου Ειρήνη Φοιτητής

Χατζοπούλου Ιωάννα Δρ Δικηγόρος


ΣΣεε λ

λ ίί δδ

αα 99

22

Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Κ.Π.Ε.) Καρπενησίου

Π. Μπακογιάννη 4, ΤΚ 36100, Καρπενήσι Tηλ.: 22370 80843, Fax.: 22370 22909

e-mail: [email protected] http://kpe-karpen.eyr.sch.gr

Τ.Ε.Ι. Στερεάς Ελλάδας Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας και Τεχνολογίας Τροφίμων -

Διατροφής Τμήμα Δασοπονίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος

Δημοκρατίας 3, ΤΚ 36100, Καρπενήσι Tηλ.: 22370 23282 και 22370 25063

Fax.: 22370 24035 e-mail: [email protected] http://www.karp.teilam.gr

ISBN: 978-960-93-6904-6

Documents

Κ Κ - AUAkarp.aua.gr/wp-content/uploads/2018/09/periv_prakt.pdf · 2018. 9. 24. · Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος έχει ως σκοπό να ξυπνήσει