ШОЬЛ ТАВЫСЫ ХАЛК БИРИКСЕ – ЭЛ ТУЬЗИЛЕР

РЕСПУБЛИКАЛЫК ЯМАГАТ-ПОЛИТИКАЛЫК ГАЗЕТА ГОЛОС СТЕПИ РЕСПУБЛИКАНСКАЯ

ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКАЯ ГАЗЕТА№ 26 (8714) 28 ИЮНЬ 2018 йыл КИшИ ЮмА ТАмБыЗ Айы 1931-нши йылдан алып шыгады

Сыйлы яслар эм кызлар!«Ногайский район» муниципаллык районынынъ администрациясы

сизди Яслар куьни мен ак юректен исси кутлайды.Аьр йыл сайын яслар уьйкен орын тутадылар бизим район яшавын-

да. Район яслары белсенли гражданлык позициясы ман, яшавга артык кызыксынувы барлыгы ман, ийги билим алувга ымтылысы ман, оьзи алдына аян мырадлар салув эм оларга етисуьвге ымтылысы барлыгы ман баскаланадылар.

Яслыктынъ коьп ийги затлары бар: ярасыклык, куьш-куватлык, енъуьвлерге етисуьв. Бу баьри затлар боьтен де яшав йолынынъ басын-да бек керек: аьдем алдында – мынълаган йоллар, ама аян биревин сай-лав керек.

Буьгуьн биз окув, спорт, маданият тармакларында уьйкен етимис-лерге етисетаган Ногай районынынъ ясларынынъ коьплеген ваькиллери мен оьктемсиймиз. Сиз танълагысы куьн бизим тувган еримиз, онынъ армаганда оьрленуьви уьшин, ясуьйкенлер уьшин яваплылыкты оьз мо- йынъызга алаяксыз.

Сиз бен дайым да танълагы куьнге сенимлик эм етисилгенде бир де токталмага ниет болмаганы керек: куьш-куватлык, яратувшылык эм интеллект сизге янъыдан-янъы енъуьвлерге етиспеге коьмек болсын.

м.АджЕКов, «Ногайский район» МР администрация аькимбасы.

Бу куьн аьр бир Совет Сою-зынынъ, россияншыдынъ яны-на якын эм эстеликли куьн, аьли де коьп йыллар бизим халкымыз, элимиз Уллы Аталык согысын-да ян берген йолдасларымыз-дынъ йигитлигин баалап, эске-рип тураякпыз.

Ногай районында да бу куьн эскеруьв митинги болып озды. Митингте район власть ваькил-лери, туьрли учреждениелер-динъ куллыкшылары катнасты-лар, эстеликке гуьл байламларын салдылар. Йыйылганлар алдында «Ногайский район» МР админи-страция аькимбасынынъ орын-басары Б.Ярлыкапов, Согыс эм

ис ветеранлар советининъ пред-седатели А.Сангишиев, «село Терекли-Мектеб» СП МО аьким-басы З.Аджибайрамов эм баска-

лар шыгып соьйледилер. Митинг уйгынлы аьлде оьтти.

Г.САГИНдИКовА.Суьвретте: митинг мезгили.

22-нши июнь – ЭСЛЕв Эм КАйГыРУв КУЬНИ _________________________

Тарихимизде – уьйкен орын

оьткен юмадынъ ызгы куьнлери-нинъ бирисинде, Червленные Буруны авыл еринде Эрлик орденининъ кава-лери, милициядынъ тамада сержанты Замир махмудович Акмурзаевтинъ эсте-лигине багысланган XI волейбол турни-ри кызыклы озды.

Бу куьнги волейбол турнирин Ногай район ОМВД етекшисининъ коьмекшиси, ГРЛС етек-шиси иш ислер службасынынъ подполковни-ги Казбек Абдулкеримов ашты эм юритти. Ол биринши соьзди Ногай районы бойынша ОМВД етекшиси Абдурахман Койлубаевке берди.

– Буьгуьн бизде бек аьруьв оьзгерис деп айтпага боламыз. Биз баьтир ясымыз Замир Акмурзаевтинъ эстелигине багысланган волей-бол турнирин озгарамыз. Бу куьн эстелик эм кайгырув куьни мен рас болып келди. Бу йыл биз Россия полициясынынъ 300 йыллыгын да белгилеймиз. Аз болса, Замир Акмурзаевтинъ атасы Махмудтынъ да тувган куьни. (Замир Акмурзаев бизим келеектегимиз уьшин янын берген аьдемлеримиздинъ бириси, ол оьз авы-лына келген караклар ман куьресуьвде йигит-лерше ян берген).

Сондай ийги куьнде озады бизим волей-бол турниримиз. Аьр бир ойнаяк командага уьстинликлер йорайман, – деген ийги соьзин А.Койлубаев айтып кетти.

Бу ойынды Ногай районы бойынша ОМВД-сы ман бирге «Ногайский район» МО-сындагы АТК куллыкшылары да уйгынлав ислерин этти-лер. Ойын катнасувшыларына ийги соьзлерин «Ногайский район» МР администрация аьким-басынынъ орынбасары Б.Ярлыкапов, ясуьй-кенлер А.Сангишиев, М.Акмурзаев айтты-лар. Ойын басланаяктан алдын келген кона-клар Замирдинъ ян берген ериндеги эстеликке барып, гуьл байламларын салдылар.

Замир Акмурзаевтинъ яркын эстелиги-не багысланган турнирде баьриси ети коман-да ортакшылык эттилер. Яслар ман бирге ийги ойынды спорт ветеранлары да коьрсеттилер.

Г.КУРГАНовА. Суьвретлерде: З.Акмурзаевтинъ эстелиги;

турнир катнасувшылары.

З.АКмУРЗАЕвТИНъ яРКыН ЭСТЕЛИГИНЕ БАГыСЛАНып __________

Аты калган эл арасындайылды кувып йыл кете-ди, куьнлер де ызлы-ызыннан авысып барады. Аьр бир куьн оьз белгиси мен тарихке де кетеди. 2018-нши йылымыз-дынъ да ярым йылы кетти, соны ман байланыслы экинши ярым йылына да бизим газета-мызга язылув заманы тамам-ланды деп айтпага боламыз. Аьллеримиз аьли де суьйин-гендей тувыл, ногай халкымыз кайтип оьз тилимизде баспа-ланатаган газетамызга осал язылганлар, буьгуьнлерде де соннан да кем языладылар. мактанып, «мен – Ногай» деп коькирекке урган ердеслери-миз, аьли де шынты патрио-тизм коьрсетип болмады. Биз бир ис орында да олтырмай-таган ногайларымыз акын-да соьз де коьтермеймиз, заь-лимдей дережели орынлар-да олтырган йигитлеримиз де: «Сонъ язылармыз», – деп, «кылпувга» кыстыратаганлар да бар. Биз олардынъ шын-ты эрлигине, ногайшылыгы-на сенип, газетадынъ кезек-ли номерлерин элтеп турамыз, соьйтип олар да тегин бир, эки ярым йыллар алып турады-

лар. Соьйтип йыллар да оза-дылар…

«шоьл тавысы» республи-калык газетасы кайдай кы- йын йолларды оьткен газета. Газета бетлеринде согыс йыл-лары эм йоллары, Совет Сою-зынынъ аягына турувы, алды-шы куллыкшылар акында язылып келген. Буьгуьнлер-де де заман ман бирге абытла-мага шалысады. Республика, район орталыгымызда болган эм болатаган оьзгерислерди, янъылыкларды тез аьрекетте баспалаймыз.

Буьгуьнлерде почта боь-ликлериннен газетамызга язылув биткен, тек меним макаламды окыган аьдем, газетага язылмай калганы уьшин намысланып, оьзин шынтылайы да Ногай эке-нин анълап, ая-куье бол-мас уьшин, «шоьл тавысы» газетасынынъ редакциясы-на келип, язылмага болады. Биз Карл маркс орамынынъ 49 уьйинде орынласканмыз. 2018-нши йылдынъ экин-ши ярым йылына редакция-дан 200 маьнет. оькинишли калып койманъыз.

Оькинишли калманъызГАЗЕТАГА яЗыЛУв БАРАды _________________

Уьстимиздеги 2018-нши йылдынъ 1-нши июлинде Шешен Респу-бликасынынъ Сары-Су авылында Эркин куьрес бойынша 12-нши Савлай-ногайлар «Шоьл баьтир-лер» турнири озгарыла-як. Базласлар эртенги 10 саьатте басланаяк. Авас-лыгы болганлар келип карамага боладылар.

Ойынларда катнасынъыз

зАкОн эм биз

«шоЬЛ ТАвыСы» 2 БЕТ 28 ИЮНЬ 2018 йыл

Ызгы заманларда йол- юрис кателерине тек уьйкен аьдемлер тувыл, балалар да йолыгадылар.

2018-нши йылдынъ басыннан алып республи-камыз бойынша балалар-дынъ катнасувы ман 60 йол-юрис кателери регистрация-ланган. Сол кателер бойын-ша 4 бала оьлген эм 63 бала авыр яраланганлар. Оьткен йыл бу заманга дейим 38 йол-юрис кателери болган эди. Солар бойынша 7 бала оьлген эм 44 бала каты яра-ланган эди. Соны ман, оьт-кен йылда аьр бир алтын-шы йол-юрис катесинде балаларга зыян келтирил-ген. Буьгуьнлерде де йол-юрис кателерининъ 50 про-

центинде балаларга зыян келтириледи. Солардынъ коьбисининъ бас себеби – ата-аналардынъ явапсызлы-гы болады, неге десе олар балаларын тийисли орын-ларга олтыртпайдылар.

Балаларымызды кавыф-лыклардан саклар ниет пен

янъыларда бир ай узагында «детское кресло» профилак-тикалык шарасы озгарылды. 2017-нши йылдынъ июнь айында Россия Федерациясы-нынъ Оькиметининъ кабыл этилинип алынган 761-нши номерли токтасына киритил-ген туьрленислерге коьре,

автокоьликке минген бала-лар ети ясына дейим тийис-ли оларды ыслайтаган алат-лар ман болмага кереклер. Олай болмаган ерде сол авто-коьликти айдавшыга штраф салынады. Эгер ол автокоь-ликтинъ алдыдагы орынына да 12 яска толмаган балады олтыртса, 3000 маьнет акша-лай штраф тоьлемеге керек болады. Сол ок штраф оьл-шеми должностной лицолар-га – 25000 маьнет, юридиче-ский лицоларга – 100000 маь-нет акша болады.

Сыйлы газета окувшы-автокоьлик айдавшылар, сизди йол-юрис йорыкла-рын тутпага шакырамыз, сизинъ кавыфсызлыгынъыз – сизинъ колынъызда.

Дагестан Республикасы бойын-ша Россия МВД куллыкшылары ман аьдемлердинъ кавыфсызлыгын кана-гатлар уьшин туьрли профилактика-лык ислер озгарадылар.

Янъыларда «Обгон» профилактика-лык шарасы озгарылды. Олай деген не? Автокоьликтинъ алдына шыгув, озув – алдыга шыккан автокоьлик айдав-шыдынъ да, йолдагы баска коьлик айдавшылардынъ да эсин каратады, аналитикалык белги беруьвди де тала-плайды. Биз, коьбисинше керек тувыл ерлерде де бир автокоьлик баскадынъ алдына шыгувды коьремиз. Сол затлар баьри де йол йорыкларын бузадылар эм кавыфлыкларга да етистиредилер.

Йол-юрис кагыйдаларынынъ (пра-вило) 1.2 пунктларына коьре, йолда бараятырган бир автокоьлик оьзининъ

алдында бараятырган бир яде бир неше коьликтинъ алдына шыгаяктан алдын ога карсы келетаган йол йола-гына карамага керек. Сол йолак бир неше шакырым ерге дейим таза болма-га керек, онынъ артында келетаган коь-ликлер де ога буршав бермеге ярамай-ды, ол оьзининъ алдындагы коьлик-тинъ алдына шыгаяктан алдын, тийис-ли белгиди бермеге борышлы. Солай ок оьзининъ алдындагы коьликтинъ алдына шыкканнан сонъ, ол артында-гыларга да карсылык этпей, оьз оры-нына тийисли кепте кирмеге керек.

Йол-юрис кагыйдалардынъ 11.4 пун-ктына коьре, бир коьлик баска коьлик-тинъ алдына йолдынъ тийиссиз ерле-ринде шыкпага ярамайды. Солай ок, аьдем юретаган, темир йол бар ерлерде, коьпир уьстинде… бир коьлик баска-

дынъ алдына шыкпага керек тувыл.Бир коьлик баска коьликтинъ

алдына шыгады деп, сол коьлик оьз тийисли ерине туьскенше саналады. Ол йолдынъ тийисли еринде баслан-мага эм кутылмага керек. Бу ерлерде тийисли йорыклар тутылмаса, коьлик айдавшы Россия Федерациясынынъ КоАП 12.15 статьясынынъ 3 кесеги-не коьре, административли яваплык-ка тартылады эм 1000 маьнет акша-дан алып 1500 маьнет акшага дейим, сол ок статьядынъ 4 кесегине коьре, 5000 маьнет штраф тоьлемеге керек болады. Сол аьдемнинъ 4 айдан алып 6 айга дейим автокоьлик айдамага ыхтыяры да таяды.

Коьлик айдавшылар, сиз йол-юрис йорыкларын тийисли кепте тутпага шакырамыз.

Янъыларда Ногай райо-ны бойынша Россия ОМВД-сынынъ ОГИБДД ДПС кул-лыкшылары «Тонировка» рей-дын озгардылар. Сол тергевлер бойынша тийислиден артык ерлери капланган автокоьли-клер аянланганлар.

Баьримизге де белгили бол-ган кепте, эгер автокоьликке тийислисинше ярык бармайта-ган болса, сол автокоьликтинъ иеси яваплыкка тартылады.

Бу шара юритилген куьн ДПС инспекторлары автокоьликлер-ди тергер мырад пан токтатты-лар. ОМВД ГИБДД етекшиси-нинъ исин кесек заманга тол-тырувшы Залимхан Салимге-реевтинъ айтувына коьре, тер-гевлер бойынша 2 тийисли-ден артык терезелери каранъа этилген автокоьлик токтатыл-ган эм 3 автокоьликте терезе-лери баска затлар ман ябылга-ны аянланган.

м.САИТов, полиция начальниги, полиция подполковниги: балалардынъ кавыфсызлыгын ойланъыз

Аьр бир заттынъ оьз йорыгы бар

зыяны болмаса, пайдасы йок

Ясларымызды йол-юрис кателериннен саклав ниет пен Дагестан Республикасы-нынъ МВД-сынынъ токта-сына коьре, янъыларда биз-де «Эс этинъиз – балалар» профилактикалык шара-сы озгарылды. Йол-юрис кавыфлыклардынъ стати-стикасына коьре, мектеблер-де язгы тыншаюв куьнлер-динъ басланувы ман йол-да болатаган кавыфлыклар-дынъ саны (ясы етпегенлер-динъ катнасувы ман) оьсе-ди. Солардынъ бас себеби – яз куьнлеринде балалар коьбисинше ата-аналар ман тийислисинше каралмайды-лар. Ата-аналары куллык-

та болган шакларда бала-лар коьбисинше кырда бола-дылар. Сонынъ уьшин, ата-аналарга балалары ман анъ-латув хабарласувлар юрит-пеге керек болады. Оларга йолды кайтип оьтпеге кереги акында бир неше кере айт-

эс этинъиз – балалар

сак та эш болмас. Баладынъ баьри эткен затлары уьшин, ол тийисли яска еткенше, ата-анасы яде онынъ тер-биясы уьшин борыш алган аьдем яваплы болады.

Аьлиги заманларда рай-он орталыгымызда, авыл

ерлеримизде автокоьликлер бек коьп, соларды айдавшы-лар да тийисли йорыкларды дайым тутпайдылар, балала-рымыз да орамларда юреди-лер. Балаларымызды сондай кавыфлыктан саклар уьшин, баьри тийисли йол кагыйда-ларга уьйретпеге керек бола-ды. Сол бала оьзин кайтип йолда юриткениннен онынъ яшавы себепли болаяк.

Солай ок ата-аналарга уьйкен тилек – сиз бала-ларынъызды тек йол-юрис кагыйдаларына уьйретип калмай, оьзинъиз де авто-коьликке балаларынъыз-ды олтыртканда, тийисли йорыкларды тутынъыз.

– Бу шара йыл сайын да озгарылады, йылдан-йылга терезелери ябылган автокоь-ликлер азаядылар. Буьгуьнлер-де автокоьлик иелери оьзле-ри де каранъа этилген терезе-лер кавыфлы экенин бек аьруьв анълайдылар, – дейди ол.

Закон бойынша автокоьлик-тинъ терезелери 70 процент-ке ярык бермеге кереклер. Бу алдын шалув шара юретаган шакта, тергевшилердинъ – сиз

не уьшин терезелеринъизди каранъа эткенсинъиз, – деген соравга биревси де толы явап берип болмаган. Автокоьлик- лер сондай аьлде болып, уьстин-ликлерге етискен йоклар, керти кешки шакларда каранъа этил-ген терезелер боьтен де зыян бередилер эм кешки шакларда болган кателерде – бас себеби де сол болады.

РЕйд ______________________________________________________________________________________________________________________

Ногай районы бойынша Россия омвд пресс-службасы.

Балалардынъ язгы тын-шаювы эм савланувы мез-гилинде савлайы таркав заманында амал болган шаклы коьп балаларды бел-сен кепте тыншаювга тарт-пага деген борыш салын-ган эди районнынъ билим-лендируьв организация-лары алдында. Уьстимиз-деги йылдынъ язгы мез-гилинде районнынъ ортак билим беретаган 16 мекте-блеринде школа касында куьндизги майданлар кул-лык этедилер. Майданлар-да баьриси 1400 балалар катнасадылар, олардынъ ишиннен 410 бала – коьп балалы аьеллерден, 80 бала – социаллык яктан корша-ланмаган аьеллерден. Мек-теблердинъ администра-циялары школа касында-гы куьндизги майданлар-га, энъ бириншилей, етим, коьп балалы аьеллерден балаларды тартпага шалы-садылар.

Балалардынъ тыншаю-вын эм савланувын уйгын-лав бойынша шаралар планын эм ДР Оькимет комиссиясынынъ 2018-нши йылда балалардынъ эм оьспирлердинъ ял алу-вын эм савланувын бирге-лестируьв акында карарын толтырув мыратта, сав-ландырув лагерьлердинъ реестри туьзилген. Соны ман байланыста, баьри де ортак билим беруьв орга-низацияларда балалар-дынъ эм оьспирлердинъ законлы ваькиллерин сав-ландырув лагерьлердинъ реестри мен, савландырув лагерьлерге тегин путев-калар алув уьшин кай-дай документлер МФЦ-га элтев кереги мен таны-стырганлар.

Бу йылдан алып ата-аналар путевкалар алув уьшин балаларын коьп

функциялы орталыкларда регистрация этедилер.

18-нши июньнен алып Гунибтеги «Каскад» эм «Здоровье» деген лагерь-лердинъ биринши кезеги-не документлер алув бас-ланды. Онда баьриси 40 окувшы бараяк. Избербаш-тагы «Солнечный берег» деген лагерьде – 2 окув-шы, Каякент районында-гы «Надежда» лагерьде 5 бала ял алаяк.

Баьри де школаларда йылдынъ басыннан алып окувшылар эм ата-аналар арасында лагерьлер-ге путевка кайтип алмага кереги акында анълатув куллыгы юритиледи. 2017-нши йылдан алып путев-ка алув уьшин «Путевка» деген автоматизированный билдируьв тармакта реги-страция озгармага тийис-ли. Путевкалар балалар-га окувда, оьнерде, спорт-та, ямагат яшавда етискен уьстинликлери уьшин тап-шырылады. Бу окув йыл-да «Артек» МДЦ-да – 31 бала, «Орленок» ВДЦ-да 4 бала ял алдылар. Яз мез-гилде баьриси 200 бала йибермеге карарланады.

Эплери осал болган-нан тура баьри ата-аналар да балаларын районнынъ кырындагы лагерьлер-ге еткерип болмайдылар, кайсы бир ата-аналар бала-ларын Дагестан Респу-бликасынынъ алыстагы лагерьлерине йибермеге суьймейдилер.

Бу куьнлерде балалар-дынъ коьбиси компьютер алдында заманларын озга-радылар. Лагерьлерге бар-са – ял алаяклар, савлы-кларын туьзетееклер, кат-насаяклар. Сонынъ уьшин балалардынъ язгы тын-шаювын сапатлы этпеге шалыспага тийисли.

РАйоН АдмИНИСТРАцИяСыНдА

балалар ийги тыншайсын

янъыларда «Ногайский район» мР администрациясында уьстимиздеги йылда балалардынъ язгы тыншаювын эм савла-нувын уйгынлав соравы каралды.

«шоЬЛ ТАвыСы» 28 ИЮНЬ 2018 йыл 3 БЕТ

региОнлАр беТи

Аьр бир аьдемнинъ яшавда янына якын иси болады. Соьйтип, кайсы якларда болсам да, сон-дай талаплы, юреги мен куллыгына берилген аьдемлерди излеймен. Мени бакты йоллары уза-ктагы Сургут каласына аькелди. Меннен адана-сым сорайды: «Сагынасынъ ма уьйди, шоьлди?» – деп. Оьзек те, сагынаман. Тек мунда да Ногай шоьлде юргендей боламан, аьдемлердинъ ногай тилинде соьйлегенин эситсем, оьзимди авылда-дай коьремен.

Тамерлан Баймурзаев Шешен Республика-сынынъ Шелковской районынынъ Сары-Су авы-лында тувган, ама онынъ балалыгы, яслыгы тув-ган ериннен узакта оьтти. Ол Федоровкада школа-ды битирди, сонъ Сургут каласына медициналык институтына туьсти, аьли ол – студент, Сургут каласында анасы эм эки иниси мен яшайды.

Тамерлан ман соьйлесенъ, анълайсынъ, кай-дай ашык бала, ол мени мен оьзининъ ойлары ман, ниетлери мен боьлиседи. Кишкей заманнан алып ол биюв мен аьвлигеди. Сол заманларда ол

КоНКУРС __________________

миллет атын айттырып

Яс ногай кыз Азиза Закировна Саганды-кова оьзининъ ийги атын Сырт-Кавказ феде-раллык округында айттырган. Ол – волон-тер, Кавказ Минераллы сувлар регионын-дагы Дагестан халкларынынъ регионаллык миллет-маданият автономиясынынъ предсе-дателининъ орынбасары. Яс кыз Пятигорс-ктагы патшалык лингвистикалык универси-тетте окыйды. Талаплы кызалак окыйтаган йогары окув ошагында ийгилердинъ сыра-сында. Аьли ол Китайга окымага кетпеге аьзирленеди.

Азизадынъ биринши проекти – «Ийги-лик эт» – ол волонтерлар ман етим балалар-га коьмек этуьв. Волонтерлар Ставрополь крайындагы Иноземцево поселогындагы балалар уьйине биринши кере навруз айын-да бардылар. Азиза Закировна оьз ойлары ман булай боьлиседи: «Бириншилей, волон-терларга сосындай коьмек эткенлерине оьз разылыгымды билдиремен. Биз бу йолы-гыска бек коьп аьзирлендик. Бас деп биз-ди хош коьрип алар ма экенлер деп тыныш-сызландык. Солай ок туьрли ойынлар, вик-

СТУдЕНТЛЕР ______________________________________________________________________________

Талаплы яс Тамерлан

биювлер бойынша хореографиялык «Лезгинка» школасына юрген, Тамерлан – «Юлдуз» ансам-блининъ биювшиси.

Ногай шоьлден узакта оьскен бала Тамерлан тап-таза ногайша соьйлейди, сол зат кайтип мени суьйиндирди. Коьп зат пан кызыксынады Тамер-лан: яслар ман бирге футбол ойнайды, мунда озгарылатаган туьрли шараларда катнасады. Ол оьктемлик пен «мен – ногай» деп айтады. «Ногай Эл» организациясынынъ правлениесининъ пред-седатели К.Чатырбаев атыннан Тамерлан Кама-ладин улы Баймурзаевке организациядынъ яма-гат яшавында белсен катнасканы, сырт еринде ногай халкынынъ маданият асабалыгын саклав эм таралтув уьшин «Ногай Эл» ямагат органи-зациясынынъ 15 йыллык мерекеси мен байла-ныста разылык хат тапшырылган. Сондай яслар бизим келеектегимизди яркын эм онъайлы этер деп сенемиз.

Тамерлан талаплы яс деп аьли де айтпа-га суьемен, сол талабын ол баскаларга да саьвле

кимик шашпага суьеди. Соьйтип, ол Сургут кала-сында яшайтаган ердеслеримиздинъ балаларын биювге уьйретейим деп бир неше биюв куьпле-рин ашкан. Кала еринде сол затты уйгынлав бек кыйын, болса да яс арендага зал алып, сонда саь-бийлерди уьйретеди. Саьбийлер деп айтсам, коьп дурыс болмас, Тамерланга бийип уьйренмеге уьй-кенлер де келеди.

– Кишкейлер мен ислемеге тыныш, мен олар-ды оьзимше уьйретемен: кайтип аягын баспага, кайтип колын ысламага. Уьйкенлер мен бир аз кыйын, оларды кайтадан уьйретуьв керек болады. Ийги дегенлер «Юлдуз» ансамблине алынаяклар, ансамбльде оларга бийимеге тыныш болсын деп, мен оларга энъ биринши билимди бермеге суье-мен, – деп оьз исининъ сырлары ман боьлиседи мени мен Тамерлан.

Язда коьплеген ердеслеримиз авылга кайта-дылар, сога коьре коьбиси кырк кийик айыннан алып биюв куьбине юрмеге ниетленедилер. Мен ойлайман, меним макаламды коьбиси окып, бил-мегенлер билип, сол куьпке языларлар. Балалар бос заманын пайда ман йиберсе, сол заттан бирев-ге де зыян болмас.

– Меним балаларым – меним энъ де уьйкен байлыгым. Кайсы ана да меним бу соьзлериме макул болар. Баьримиз де олар уьшин яшаймыз. Тамерлан биюв куьбин ашайым дегенде, ога коь-мекши болайым дедим. Талаплы балалар коьп, олардынъ талабын шыгармага, коьрсетпеге керек-пиз деп ойлайман, – деп айтады Кыстаман Бай-мурзаева.

Тамерлан ийги куллык этеди. Мен ойлай-ман, келеекте ол ийги врач болып, элимизге пайда аькелер. Эм биювге суьйим онынъ юрегинде дай-ымларга калып, бу дуныяды ярасыклыкка толты-рар. Мен ак юректен Тамерланга коьплеген ийги-ликлер, наьсип, уьстинликлер сагынаман.

Г.БЕКмУРАТовА.Суьвретте: Т.Баймурзаев биюв куьби мен.

ториналар да аьзирледик. Куванышымызга, балалар бизге бек суьйиндилер. Биз оларды «Лезгинка» биювине де уьйреттик. Аьли де

бир неше кайта сосы балалар уьйинде тер-бияланган янъы досларымызды эм кыймас-ларымызды коьрмеге ниетленемиз».

Азиза Тарумов районындагы Ново-Дмитриевка авылындагы школасында билим алган. Школада окыган йылларда ол кардаш-тувганларын оьзининъ уьстин-ликлери мен суьйинтетаган эди. Ол туьр-ли олимпиадалардынъ эм конкурслардынъ республикалык кезегинде катнасып, баргы-лы орынларды бийлеген.

Янъыларда Азиза «Кавказ 21-нши оьмирдинъ басында: халклар ара терро-ризмге карсы турувда дипломатиядынъ оры-ны» деп аталган халклар ара форумда катна-сты. Азиза Закировнадынъ куьш салувы ман Пятигорск каласында Дагестан Республика-сыннан келген студентлерге кызыклы кеш-ликлер, шаирлер эм язувшылар ман йолы-гыслар уйгынланады.

д.джУмАЕвА,Карашай-Шеркеш патшалык универси-

тетининъ тарих боьлигининъ аспиранты.Суьвретте: А.Сагандыкова.

Азизадынъ уьстинликлери

Астрахань каласында «Мисс Этно-2018» деген шара озгарылды. Ногайлар-ды сол шарада Эдиге авылыннан Дина-ра Равиль кызы Календирова (суьвретте) яклады.

Динара – акыллы, эдаплы, куллыкшы кызалак, ортак ис уьшин куьшин, зама-нын аямайды. Эдиге авылдынъ школасын уьстинликли битирип, яс кыз Астрахань каласында медицина колледжин окып кута-рып, Газпромнынъ больницасында хирур-гиялык боьлигинде ис аьрекетин барды-рады. Больницадынъ ямагат яшавында да белсенли катнасады, куллыктагы йолдасла-ры Динара акында сыйлап соьйлейдилер.

«Мисс Этно-2018» шарадынъ 11 кат-насувшысынынъ ишинде Динара, ярасык шешекейдей болып, «Мисс Дружба» номи-нациясында биринши орынды алды. Ногай миллет коьйлегин кийген кыз конакларды ногайлардынъ асы ман таныстырды. Ызын-да «Дефиле вечерних платьев» ярысында усташа катнасты. Сол ярыста АРОО «Эди-ге» ногай маданиятынынъ орталыгынынъ президенти Эльдар Шамигулл увылы Идри-сов та оьз коьмегин этти. «Дефиле вечер-них платьев» ярысында ярасык коьйлек сайламага Динарага _dzhumaeva_30_05 Интернет туькени ярдам этти.

Биюв конкурсында Растопуловка авы-лыннан «Талисман» ансамбли Динара ман косылып бийидилер.

Аьлиги заманда Динарадай тербиялы кызлар коьп болса, яшавымыз боьтен де ярасык бав болаяк деп ойлайман.

Биринши орынды «Мисс Этно-2018» АРОО «Дагестан» маданиятыннан Аида Новосартова бийледи.

15-25-нши тамбыз айын-да, Казахстан Республика-сынынъ Кызылорда районы-нынъ Кызылорда кала гале-реясында, бизим ногай суь-вретшимиз Алибек Койлака-евтинъ кыркка ювык графи-калык суьврет туьзилиси оьт-кен. Бу оьзгерис Кызылорда-дынъ 200 йыллык мерекеси-не багысланган эм сол калага савкатлык деп белгиленген. Сол куьнлерде, оьз яратувшы-лык студиясында, янъы ясап баслаган суьвретшилерге деп, Алибек Койлакаев мастер-классларын озгарган.

Сол суьвретлер туьзили-си «Q-med» клиникасынынъ

басшысы Раушан Базарбай-дынъ финанслы ярдамласу-вы ман оьткен. Алибектинъ сулыбы акында ызгы доьрт йылда бек коьплерге белги-ли болган эм онынъ суьврет-лер туьзилислери, мастер-класслары, Казахстаннынъ коьп калаларында эм Тур-кияда йогары дережеде, сон-да келгенлерге бек пайдалы болып оьткенлер.

Алибекке оьз окувшы-лары «ян окытувшысы» деп сыйлап айтадылар, неге десе белгили суьвретши олар-ды ясавдынъ сырлы дуныя-сына коьмилдиреди, ярасы-клавга уьйретеди, соны ман

бирге олардынъ ян турмы-сын да туьрлентип, байыта-ды. Алибектинъ окувшылары 10 ясыннан 50-60 ясына де- йим. Сол дерислерде ясуьй-кенлердинъ коьнъиллери ярасыклыкка, саниятка тар-тыладылар, ясы кишкейлер шыдамлыкка, ис этуьвге, оьз мырадына етисуьвге уьйрене-дилер, келгенлер баьриси де еннетли саниятка коьнедилер.

«Меним де ян досларым бар, олар меним коьнъилим-ди коьтерип, аьр дайым тирев болып турган аьдемлерим: меним анам, онынъ кыймас-лары, коьп эллерде белгили Асав Султанбеков, Назира эм

Гульфира Койлакаевалар аба-ларым меним, аьр дайым да мага ярдамшы боладылар. Олардынъ меним яшавымда бар болганына мен бек суьйи-

немен, эм буьгуьнги ети-скен етимислериме, суьврет-лер туьзилислериме эм баска баьри ислеримди этип турга-ныма, мен бу аьдемлерге бек

«Ян окытувшысы» деп сыйлайдыларразыман», – деп белгилейди бизим белгили суьвретшимиз Алибек Койлакаев.

Бу заманга Алибектинъ ясаган суьвретлери эллиге ювык боладылар. Онынъ суьв- ретлери, коьбисинше тарих аьдемлерине, ислерине багыс-ланган. Алибектинъ ясаган ярасыклы сувенирлары да эллиге ювык боладылар.

Алибек аьли де яс, эм онынъ суьвретлер туьзилис-лери коьп шет эллерде оьтер-лер деп ак юрегимнен сене-мен.

в.ЛУКмАНовА.Суьвретте: мастер-

класслар озгарув мезгили.

«шоЬЛ ТАвыСы» 4 БЕТ 28 ИЮНЬ 2018 йыл

билим ОшАгы

Ногай районынынъ Червленные Буруны авы-лында яшайтаган Мута-лимовлар: аьелдинъ басы Сыдыйык эм онынъ бийке-си Оразбийке экеви де Киз-ляр педучилищесин 1958-нши йылда окып кутар-ганлар. Быйыл сондай таза эстеликли оьзгериске тувра 60 йыл толады. Олар педу-чилищеде бирге окыганын аз коьрип, сонъында оьз яшав оьмирлерин де бирге костылар, уьйи яшай келе аьвлетлерининъ кувнак сеслерине толды. Сыды-йык Савкат увылы эм Ораз-бийке Байманбет кызы оьз иси эм яшавы ман авыл-элден, патшалыктан коьп сый, савга казанганлар. Олар оьз уныкларына, рай-он ясларына – тири эм ярык коьрим.

Кизляр педучилищеси, М.Курманалиев эм онынъ окувшылары акында газе-та бетлеринде туьрли йыл-ларда аз зат язылмаган. Муса Курманали увылы

оьзи ашкан ногай боьлик-ти яптырмас уьшин, шоьл-деги авылларга оьзи барып, педучилищеге окымага халк арасында уьйкен кул-лык юриткен. Онынъ йолы – ол коьплеген халк ярык-ландырувшылардынъ алал

уллы йолы. Муталимовлар 1958-

нши йылда педучилище-ди Хасавюртта кутарган-лар, неге десе 1957-нши йылда Кизлярдагы педу-чилищеди ерли ногай хал-кыннан, орыслар эм каза-

клардан соравсыз яптылар. Оькинишке, ерли ногайлар-дынъ тарихинде бу айтыл-ган окув ошагында билим алувы кыска болжаллы болды. Болса да сол кыска болжаллы заман да Ногай шоьлимизде шынты билим

революциясын этти демеге керек.

– Бизде йылда да 30-ншы курал айында Киз-ляр педучилищесин туь-рли йылларда окып кутар-ганлар ман аьдетке кирген йолыгыс озгарылатаган эди. Быйыл сол куьн сый-лы Рамазан айына келген сонъ, биз оны 20-ншы там-быз куьнине калдырдык. Алдынгы йыл бизим йолы-гысты Адильхан Межитов оьзи уйгынлады эм аьруьв кепте юритти. Эндигиден армаган йолыгысларымыз-ды йыл сайын да ол оьзи уйгынламага эм оьткер-меге мойынына алды. Биз ога уьйкен муьсиревлиги-мизди билдиремиз, – деди С.Муталимов.

Сыдыйык Савкат увылы педучилищеди окыган йыл-ларын эскереди. Эл яшавы туьзелип басласа да, аьли де танъкылык сезиледи. Авыллардан калага келген яслар коьбисинше тапкан затларын кийип баратаган эдилер. Кизляр педучили-ще студентлери шоьлдеги халкымыз арасында бирин-шилерден болып йыр, биюв ансамбльлерин, драматика-лык кружокларын туьзген-

АЬдЕТЛИ йоЛыГыС _____________________________________________________________________________________________________

Яшавга нур сепкен йыллар1950-нши йылларда Кизлярдагы педучилищединъ ногай боьлигинде ярыкландырувшы-

мыз муса Курманалиевтинъ баславы эм аьрекети мен окыган яс несиллер шоьлдеги ногайы-мыздынъ биринши билимли интеллигенциясы деп саналады. олар сонъында окытувшылар, билимлендируьв, маданият учреждениелер, партия, совет, хозяйство етекшилери болып кул-лык этип, халкымыздынъ оьрленуьвине уьйкен уьлисин косканлар.

лер, вальс бийигенлер – авыл ногайына совет, рос-сия, сырт кавказ, дуныя маданиятынынъ шымыл-дыгын ашканлар!

– Бизим несиллер уллы окытувшымыз Муса Кур-маналиевтинъ аркасы ман билимли, интеллигентли, яшавга талаплы болып тер-бияландылар эм оьстилер, – дейди С.Муталимов.

Оьмир бойынша М.Курманалиев, Кизляр педучилищесинде окыган йыллары эслеринде яркы-раган юлдызлардай саь-влелерин коьп заманларга дейим берип тураяк. Соны ман бирге ол зат – халкы-мыздынъ тарихининъ де бир сав бети. Оны бирев де сызып тайдырмаяк.

м.ХАНов.

Суьвретте: Кизляр педучилищесинде окыган 1950-нши йыллар. Сыды-йык Савкат увылы (турага-лап турганлар сырасында онънан биринши) эм Ораз-бийке Байманбет кызы (сол ок сырада солдан экинши). Бу сырада энъ биринши – бизим алдынгы ис йолда-сымыз Алев Атабай увылы Алимов.

Кизляр каласынынъ педа-гогикалык училищеси яркын, ногай халкына билим берген окытувшыларды шыгарган. 60 йылдан артты сосы окув оша-гынынъ биринши выпускни-клери, районымыздынъ школа-ларына келип, энъ де сыйлы – окытувшы куллыгын бардырып баслаганларыннан бери.

Тотайхан Абсаламовна Джума-ева – Кизляр педучилищесининъ выпускниклерининъ сырасыннан. Ол белгиленген окув ошагында 1954-1958-нши йылларда окыган. Бу йыллар кайдай кыйынлы, авыр болса да, совет власти яслардынъ билимлендируьвине уьйкен маьне берген. Студентлер эки шарлаклы педучилищединъ меканынынъ касындагы общежитиеде тур-ганлар. Олардынъ ашавы-яшавы тегин болган.

– Меним тенълерим педучи-лищеге окымага бараятканын эситип, мен де Кизлярга карап йол алдым. Сосы куьнлер мен янъы Грозный каласындагы лагерьден тыншайып уьйге кел-ген эдим. «Сен аьзирленгенинъ йок ша, туьсер ме экенсинъ», – деп уьйдегилер тынышсыз-ландылар, ама мени токта-тып болмадылар. Экзаменлер-ди ийги белгилерге берип, мен окувга туьстим. Бас деп уьйди сагынатаган эдим, 4-нши кур-ста окыган Зайрат Ахмедза-нова: «Шыда, уьйренерсинъ»,

– деп, мени коьтергишлейта-ган эди. Солай ок бизден алдын келгенлер – Йолманбет Агаспа-ров, Зубаир Зинеев, Каирбек Юмартов, Казгерей Абубеке-ров, Кыдрали Суюндиков, Даут Беккишиев та бизди коршалай-таган, аявлайтаган эдилер. Бир-биримиз бен бек татым эдик. Татым деген, тек бир халктынъ ваькиллери тувыл, туьрли хал-клар бир аьелдинъ балаларын-дай эди. Орыс, ногай, тавлы деп айырылмаган бирев де. Окувдан оьзге, мунда туьрли кружоклар аьрекетлегенлер. Педучилище-де мен адабиат эм анъ кружок-ларына юргенмен. Анъ кружо-гында меннен оьзге ногай кыз-

Янга якын заманЭСКЕРУЬвЛЕР ____________________________________________________________________________________________________________

лардан Айшат Межитова, Мау-лет Беккишиева эм баскалар йырлаганлар. Биз педучилище-ден Махачкала, Грозный кала-ларына барып йырлаган куьн-лер де болган, домбырада да

мен ойнаганман. Бек кызыклы, яслыгымыздынъ яркын йыл-лары оьтти Кизляр каласында, – деп яс йылларын Тотайхан Абсаламовна эсине алады.

Педучилищеди окып тамам-лап, Тотайхан Абсаламовна оьз ис аьрекетин Куьнбатар авы-лында баслайды. Яс кыская-клыды окытувшылар етпеген авылга йибередилер, оны ман бирге окыган кыймасы Улимет Оразгуловна Балкаева Нариман авылында ислеп калады. Куьн-батарда Тотайхан Абсаламов-на 3 йыл ислеп, тувган авылы-на кайтады. Мунда болса, окы-тув исине оьзининъ 24 йылын

багыслайды. Окыткан классла-рында балалардынъ саны 36-га ететаган болган. Сол кадер бол-са да, олардынъ окувынынъ сапатына буршав бермеген. Ол суьйикли куллыгына баьри куь-

шин аямай береди. Оннан оьз-ге, партия организациясынынъ секретари де болады. Тотайхан Джумаева окытувшы исиннен сонъ балалар бавындагы иске коьшеди. Мунда 17 йыл ислей-ди, онынъ айтылган етекши-си де болады. Ийги иси уьшин Тотайхан Джумаева «Халк яры-кландырув алдышысы» деген атка тийисли болган, Сый гра-моталар ман, медаль мен савга-ланган.

Аьли Тотайхан Абсаламовна – тийисли тыншаювда. Ол оьз уныкларынынъ куьезине суьйи-нип яшайды.

Бу куьнлерде Кизляр педу-чилищесининъ озган оьмирдинъ 50-нши йылларында окыган сту-дентлери яслыгынынъ йолдас-лары ман йолыгыстылар.

– Педучилищеде бирге окы-ган йолдасларымыз бан биз арада йолыгысамыз, яслыгы-мызды эсимизге аламыз, байла-нысты уьзбеймиз. Оькинишке, йылдан-йылга биз азаямыз, эм бир-биримизге боьтен де аяв-лы бола беремиз. Бу йыл да мен яслык йылларымдагы йолдас-ларым ман коьрисуьв кешлигин суьйинишли озгардым.

Н.КожАЕвА.Суьвретлерде: Т.Джумаева,

У.Балкаева, Ф.Ярлыкапова, Р.Кульчимаева (яткан ери еннет-ли болсын); педучилищединъ выпускниклери 60 йылдан сонъ.

«шоЬЛ ТАвыСы» 28 ИЮНЬ 2018 йыл 5 БЕТ

мерекели кешлик

– Бу куьнлерден 60 йыл артта ярасык, куванышлы коьзли, ярык мыратлы йигит-лер мен кызлар – Хасавюрт педучилищесининъ выпуск-никлери Ногай районына алган билимлерин халкы-нынъ онъайлыгына куллан-мага деп кайттылар. Олар-дынъ коьбиси оьз бактыла-рын школа ман, балаларды окытув эм тербиялав ман байланыстырдылар, ат казан-ган окытувшылар да болды-лар, айтпага: Фатима Кожае-ва, Сталинат Муллаева, Ами-нат Сидикова, Тотайхан Джу-магулова, Райбат Рахмедова, Коьшбике Аджикова, Улимет Балкаева, Марипат Маша-вова эм баскалар. Оьзгеле-ри туьрли партиялык, про-фсоюз, совет эм хозяйство-лык куллыкларында иследи-лер. Олар – Амин Ярлыка-пов, Алев Алимов, Баймур-за Камалов (яткан ерлери еннетли болсын), Сыдыйык Муталимов, Равза Муртазае-ва. Бу йигитлердинъ эм кыз-лардынъ аьр бириси Ногай районынынъ экономикасын эм маданиятын оьрлендируьв уьшин коьп куьш салганлар. Солай ок оьзлерининъ ийги иси мен, халкына юрек ашы-клыгы ман эл авызында ийги ягыннан айтылып калганлар, – деп оьз тенълери, бирге окыган йолдаслары акында коьп йыллардан сонъ Багав-дин Нургишиев эсине алады.

– Педучилищеден ясла-рымыз районымызга тек билим алып кайтпадылар, бу окув ошагында савлай яшав оьмирлери бойынша соьнмеген уллы сезим бир неше яслар арасында тувган. Мунда бирге окыган яслар-дынъ бир нешевлери берк аьел курып, коьп йыллар уза-гына коьрим болып яшаган-лар сырасында Зиявдин эм Ашувхан Шандиевлер, Амин эм Фатима Ярлыкаповлар, Сыдыйык эм Оразбике Мута-лимовлар, Кыдрали эм Шам-сиет Зункарнаевлер, – деп оьз соьзин Багавдин Сулей-манович бардырды.

Багавдин Нургишиев Так-Так авылында тувып-оьскен. Етинши классты кутарган сонъ, ол Кизляр педучили-щесине йол алады. Мунда ол оьзине шынты дослар таба-ды. Дослары акында да ол «бизим несил бир-бирине айлак алал эди, педучили-щеди тамамлап, биз туьрли авылларда яшасак та, бир-биримиз бен катнасатаган эм тирев болатаган эдик» деп айтады. Солай ок ол ногай-

Сыналган дослык

ымнынъ шынты увылы Муса Курманалиев пен расканын, онынъ колында да окыганын яшавында болган бек маьне-ли зат деп санайды. Бу куь-нлерде де окытувшысы акын-да Багавдин Сулейманович токтавсыз мактав эм разылык соьзлер айтпага аьзир. Педу-чилищеде окып, уьйине кайт-кан сонъ, Б.Нургишиев окы-тувшы болып ислейди, бас-лангыш класслардынъ бала-ларын окытады. Сонъ Махач-калада механизация учили-щесинде окыйды. Сосы йыл-лар ясларды кайда ислемеге йиберсе, олар сонда барып, куллык эткенлер. Болмай-ман эм билмеймен деп бирев де айтпаган. Соьйтип, Багав-дин Нургишиев бир куллык-тан да уьркпей, баьри ерде де куллыгын шалысып бардыр-ган. Ога окытувшы да, трак-торист те, суьт-товар ферма-сынынъ эсапшысы да, меха-низатор да болмага туьскен. Баьри зат та онынъ колыннан келген. Багавдин Сулейма-новичти оны ман бирге педу-чилищеде окыган тенълери коьтергишлеп, съездке деле-гат этип йибермеге, Дагестан Йогары советининъ депутаты этпеге суьйгенлер, ама Багав-дин Нургишиев съездтинъ делегаты болмайды, сога себеплик эткенлер де болган болар. Багавдин Сулейма-нович сосы йыллар районы-мызда белгили, аты айтылган механизатор эди. Ол баьри бирге окыган тенълериндей болып, коьп йыллар узагы-на районынынъ онъайлыгы уьшин ислеген, бу куьнлерде тийисли тыншаювда. Оьзи-нинъ наьсипли картлыгын уныклар, немерелери тоьге-регинде озгарады. Яс несил уьшин, олардынъ наьсип-ли яшавы уьшин суьйинеди: «Аьлиги заманнынъ акында не деп айтсак та, ийги якла-ры да коьп. Алдын бек кый-ын заман эди. Бизим несил неди де басыннан аткарды, кыйынды да, йоклыкты да. Биз коьрген кыйынды яслар коьрмесин, ама бизим несил-дей болып алал дослык-ты, намартсызлыкты, энъ де маьнели баалыкларды баа-лап билсинлер. Сол меним оларга йоравым. Оьзимнинъ педучилищеде бирге окыган тенълериме бас деп ден сав-лыкты йорайман, аьли бизге тез-тез йолыгысканды Алла берсин», – дейди Багавдин Нургишиев.

Н.ЭРЕжЕповА.Суьвретте: Б.Нургишиев

досы З.Шандиев пен.

Халкымыздынъ ярык-ландырувшысы Муса Кур-маналиевич Курманали-евтинъ колында окыган, ногайдынъ коьп несилле-рине билим берген, олар-дынъ маданиятын коьте-руьвге себеплик эткен, аьли тийисли тыншаюв-дагы окытувшылар – Киз-ляр педучилищесининъ выпускниклерининъ йолы-гысы яздынъ яйнаган куь-нинде «Лира» кафесинде Ногай районынынъ проф-союз организациясынынъ, Адильхан Межитовтынъ уйгынлавы ман оьтти. Сосындай йылы йолыгыс-лар бир неше кайта Адиль-хан Зейнадиновичтинъ куьш салувы ман озганлар. Сонынъ эм буьгуьнги кеш-лик уьшин ясуьйкенлер ога уьйкен савбол айта-дылар. Оькинишке, кай-дай бир туьрли себеплер-ден, буьгуьнги йолыгыска баьри бизим касымыздагы выпускниклер келип бол-мадылар, а келгенлерди белгилемесек, дурыс бол-мас деп ойлайман. Олар– Каирбек Юмартов, Бек-манбет Сагиндиков, Багав-дин Нургишиев, Адильхан Коймурзаев, Сыдыйык эм Оразбике Муталимовлар, Улимет Балкаева, Фати-ма Ярлыкапова, Эсенби-ке Абубекерова, Ашувхан Шандиева, Тотайхан Джу-маева.

Ким бу ясуьйкенлерге карап, 60 йыл артта бир-ге окыганлар деп айтаяк. Олар бир-бирлери мен сав-лай оьмир бойынша бир-ге ислегенлей, бир куьн де айырылмаганлай аьлле-седилер, хабарлайдылар. Аьр кайсысы оьз эскеруь-влери мен сосы узак йыл-ларга кеттилер эм педу-чилищединъ эсиклерин сонъгы кайта ябып, кенъ яшав йолына абыт алган-нан сонъгы яшавы акында айттылар, биз де пайдалы,

кызыклы хабарлар тынъ-ладык.

– Муса Курманали-евтинъ куьш салувы ман Хасавюрт педучилищесин-нен 6 выпуск, баьриси 160 ногай бала окувды окып кутарды. Ол болмаган бол-са, билимли аьдемлер биз-де болмаяк, яде аз эм кеш болаяк эди. Окытувшымыз оьз алдына салынган баьри мыратларга етпеге амаллар табатаган эди. Биз, ол бол-маса, билим алмаяк эдик, ата-анамыз бизди окытып болмас эди, айлак кыйын, танъкы заманларга яслы-гымыз келди, – деп ясуьй-кенлер хабарды баслады-лар. Сонъ ызлы-ызыннан олар педучилищеде окыган йылларда болган кызыклы ислер акында айттылар.

– Педучилищеге бас деп келгенде, биз орысша билмейтаган эдик. Ас аша-мага кызлар ман барган-да, тек шай эм оьтпек тол-тырып аламыз, неге десе баска аслардынъ атлары бизге ят, анълатып та бол-маймыз. Бизди коьрген-де ок, ас беретаган «неше шай» деп йорык сорайта-

Яслыкка кайтарган йолыгыс

ган эди. Бир кайта ас аша-мага сыпырага олтырдык, онынъ уьстиндеги аяк-тынъ ишине сары зат куй-ылган. Кыймасларымыз-дынъ бириси аякка куй-ылганды оьтпегине ягып, авызына салды. «Калай коьп ягасынъ, сен онынъ не экенин де билмейсинъ ше», – дедим мен. Оьтпе-гин авызына салып, кый-масымыз коьзлерин бады-райтты, аяктынъ ишиндеги – «горчица» болыпты экен, – деп Фатима Ярлыкапова хабарды бардырды.

Йолыгыста ясуьйкен-лер ойнадылар, бийиди-лер, туьрли йырлар йыр-ладылар. Оларга коьп йылы соьзлерди ДР илми эм халк билимленди-руьв куллыкшыларынынъ Ногай районынынъ про-фсоюз организациясы-нынъ председатели Заре-та Аюпова, МКОУ «Орта-тюбинская СОШ» ППО председатели Айгуль Сагиндикова айттылар.

– Аявлы педагогика-лык исининъ ветеранла-ры, сизди район профсоюз организациясынынъ атын-

нан хошлайман. Сиз райо-нымыздынъ сыйлы аьдем-лери, дайым бизге коьрим болып келесиз. Сизинъ яшавынъыздан биз коьп затты билмеймиз, сога коь-ре буьгуьн сиз эскеруь-влеринъиз бен боьлискен-ди суьйип тынълаймыз. Бу куьнги йолыгыс сонъ-гы болмас деп сенемиз», – деди оьз соьзинде Зарета Закарьяевна.

Адильхан Межитов, кешликтинъ кызыклы-гын арттырмага шалысып, туьрли ятлавлар, ногай-шага коьширилген басня-лар окыды, йырлар йырла-ды, Орта-Тоьбе авыл шко-ласынынъ окувшы кыз-лары А.Сагиндикова эм С.Кошанова да оьзлери-нинъ йыр оьнерин коьр-сеттилер.

Ясуьйкенлердинъ яслы-гына кайтарган кешлиги йылы эм коьнъил коьтери-лис аьлде оьтти.

Н.КожАЕвА.Суьвретлерде: Киз-

ляр педучилищесин-де М.Курманалиев дерис юриткен мезгили; кешлик-тен коьринис.

«шоЬЛ ТАвыСы» 6 БЕТ 28 ИЮНЬ 2018 йыл

пОэзиЯ

Адабиатымыздынъ оьсуьви-не уьлис косканларды тизип айт-канда, Алибек Каплановтынъ да оьз орыны, оьз тавысы бар эке-ни аян коьринеди. Ол «Шобыт-лыдынъ ягасында», «Шобытлы-дынъ шынълары» деп аталган эки лирикалы ятлавлар китаби мен, ана тилине немецшеден Гете-динъ, Шиллердинъ эм баскалар-дынъ ятлавларын коьшируьвлери мен ногай поэзиясын суьетаган-ларга танылган.

А.Капланов 1950-нши йыл Янъы авылда тувган, балалы-гы да сонда оьткен. Онынъ кита-плерининъ аты да айтып туры, онынъ кишкей эли кайсы йыл-га ман танылган экени. Шобыт-лы йылга бала шактан онынъ эси-не, юрегине синъгени аян коьри-неди. Алибектинъ оьзининъ айт-канына коьре, Янъы авылдынъ кеделери Шобытлы авылына фут-бол ойнамага барганда, биз, окув-шылар, концерт коьрсеттик. Сон-да мен де йырлаганым эсимде. Бу зат эки авылдынъ яслары арасын-да спорт, маданият яктан сон-дай катнас болганы акында шайыт болады. Соны ман бирге бу оьзге-рис А.Каплановтынъ балалыгы да, оьнери бар баска совет окувшыла-рындыкындай болып, белсен яшав ман оьткени акында хабарлайды.

Атасы Узбек согыс катнасув-шысы, каты яраланып, немецлер-ге есирге туьседи, есирде Итали-яда болады, сонъ, оьзиндей совет аьскершилери мен бирге, каша-дылар. Согыстан сонъ Донбасста шахтада куллык этеди эм уьйине тек 1948-нши йыл кайтып келеди.

– Атам исшен, туврашыл аьдем эди. Сав яшавы бойы кара куллы-кларда иследи, кайдай авыр кул-лыктан да кажынмайтаган эди, – деп эскереди атасынынъ акын-да Алибек. – Оьзи тек уьш класс кутарган болса да, увылынынъ билим алганын суьйген. Меним кедем газета окып болады деп атамнынъ куьезленгени аьлиге дейим эсимде сакланган.

Анасы Минат та колхозда кара куллыкларда ислеген. Алибекке ети яс заманда анасы дуныядан таяды эм ол кишкей карындасы ман етим болып каладылар.

– Оьгей анамыз Алтын бизди аявлап-аяп, ят экенин билдирмей оьстирди, – деп эскереди тагы да Алибек балалык йыллары акында. – Алтын шешен тилли эди, такпа-клар ман соьйлейтаган эди. Бел-ки, ол да себеп болгандыр меним ятлавлар язып баслаганыма, тил-ди ийги билуьвиме.

Бесинши класста Алибек Капланов интернатта турып, Терекли-Мектебте окып баслайды. Сол йылларда, Алибектинъ оьзи-нинъ айтувына коьре, ол Анвар-бек Култаев озгаратаган адабиат кружогына юретаган эди. Сонынъ тамамы болып, «Шоьллик мая-гы» газетасында А.Каплановтынъ анага, тувган элге багысланган эки ятлавы баспаланады. Ятлавы газетадынъ бетлеринде ярык коьр-генге яс автор оьзи де, тенълери де куьезленедилер.

Школады окып кутарган сонъ, А.Капланов Махачкаладагы

пединституттынъ шет эл тиллер факультетине окымага туьседи.

– Институтта окыган йылла-рымда бос заман табылса ятлав-лар язатаган эдим, – деп эскере-ди ол яшавы акында. – Институт-тан сонъ Кумлы авылында 2 йыл окытувшы болып куллык эттим. Сонъгы йыллар авылымда кеспим бойынша окытувшы болып исле-дим. Школада ислей турып, ерли газетага макалалар язып басла-дым, адабиат пан каьр шегета-ганлар ман йолыгыслар, хабарла-сувлар меним яратувшылык онъ-ланысымды кепледилер. Аьлим Ю.Каракаев мени оьз ойлары ман, маслагатлары ман, йоравлары ман яратувшылык йолына туьспе-ге даьвлендирди.

Бир кере хабарлап турганда, Алибек Узбек улы мага булай айт-кан эди: «Кайсы биревлер мага биз сенинъ ятлавларынъды анъла-маймыз, баскалардыкын анълай-мыз дейдилер» деп айткан эди. Мага коьре, сол заттынъ себеби А.Капланов оьз ятлавында айтпа-га суьйген ойды, сезимди ап-ашык этип шешип бермейди, ятлавды окыйтаган аьдемге маьнесин анъ-ласын уьшин оьз басы ман, оьз юреги мен ислемеге амал береди.

Шаир оьзининъ тувган авылы-на, авылынынъ айырылмас кесеги Шобытлыга коьп сыралар багыс-лаган. Онынъ «Эркинлеп келе-мен» деген ятлавын кайта-кайта окып турмага, оны ятлап алмага суьесинъ:

Авылым ЭдигеАтадан бегиген.Шобытлы этегинШашырап бийлеген…Эркинлеп келемен,Эректен коьзлеймен.Шобытлы энъилдеКамысы энъкее.Юректен алынган кайдай

йылы соьзлер тапкан шаир суьй-ген авылына.

Шоьл ерлери уьшин, халкы-нынъ келеектегиси уьшин шаир-динъ яны авырыйды, дурыслык уьшин яллап, ялынлы соьзин айта-ды. Ногайлар оьз ерлери уьшин куьрескенде, баска миллетлерге карсылыгы йок экенин, олар яшай-таган ерлери уьшин яллайтаганын А.Капланов конъысы халкларга мине сыралар ман еткереди:

Ногайлардынъ яллавынЭриккендей коьрменъиз.Шоьл маьселелерин йигерли

кепте заманында шешпеге кере-гин айтады шаир аькимлерге,

КАдРИядыНъ 70 йыллыгына

Акыйкатлык кайзаман

болса да енъерБуьгуьнлерде Ногай ра-

йонынынъ яшавшылары, Кадриядынъ яркын яратув-шылыгына ишки йылувы ман авас аьдемлер шаирдинъ 70 йыллыгын тийисли кеп-те белгилемеге мырат эте-дилер. Кадриядынъ намарт зулмылардынъ колларын-нан яс оьмири кыскарганы айлак та ногай халкынынъ ян оьзегин туьнъилтеди. Сол йыл (быйыл тамбыз айында Кадрия бизден тайганлы да тувра 40 йыл толады. – Ред.) Кадриядынъ акында авыр хабар сав элимизди кайгырт-ты, шоьлдеги авыллар уьсти мен кара уьлерткили булыт-лар ювырдылар… Авыл-элимиз сондай каты кыя-натлыкты эткенлер демби-ге тартылар деп коьп сенди. Эдиге авылымыздынъ яшав-шысы Ахмат-агай Абдулга-ниев, сондай йойымга оьт-бавыры солкылдап, тоьмен-деги сыдыраларды Кадрия-га багыслап язып, акыйкат-лык кайзаман болса да, бир заман енъер деген сенимин тоьгип кетти.

Ят эллерге сен бардынъ,Алдышылык сен алдынъ,Узакка оьмир коймады,Халкым тынълап тоймады.

Китап яздынъ данък этип,Тав басыннан кулатып.Тайып кеттинъ дерт салып,Атанъ-ананъ йылатып.

Эмшилер аьруьв карайАвырыйган яс балага.Кудайым куват берсинАтанъ мынан ананъа.

Эл колында китабинъ,Куьн коьзиндей йылтырай.Алып окып актарсанъ,Ойларынъ ойды кайрай.

Домбырага сап эттим,Сынган ярты куьректен.Элге калган язувынъЭш мутылмас юректен.

Излевшилер не экен,Табалмай ма соларды?Намарт йолы бувылар,Таппай калмас оларды.

Язып алган Алибек КАпЛАНов.

НоГАй шАИРИ __________________________________________________________________________________

Адабиатымызда оьз тавысы барагавларга:

Ай, мырзалар-агавлар!Ойсыз токтас этпенъиз.Келеекке маьселедиНыклап салып кетпенъиз.«Юлдызлар» деген ятлавы

шаирдинъ янынынъ оьрге, бий-икликке ымтылувы, оьмирин юлдызлардынъ ортасына салып, халкы уьшин яркырап-янып, йол коьрсеткиш болсам экен деген мырадын аянлайды.

А.Каплановтынъ китабинде хатынга, суьйимге багысланган сыралар аз болса да, «Айбатлы кыскаяклы» деген ятлавы баска-лардынъ суьйимге багысланган «коьплеген шыгармаларыннан авыр» деп айтпага болады:

… Тек сенинъ айбатлы алтындай юзинъАзаплы юректе шувактай ятады.Бу тувыл ма шынты поэзия

сыралары!Ногайлардынъ бас маьселеле-

рининъ бириси – тилди йоюв маь-селеси шаирди кыйнамай болмай-ды:

Ногай тилди биз йойсак,Бар юзимиз йогалар.Ногаймыз деп биз янсак,Кимлер танъла ынанар.………………………………Айтпага яным кыстадыЙогардагы пайымды.Биз болмасак, ким боларНогай тилдинъ ягдайы?А.Капланов аьдемлердинъ

кылыкларына да маьне бермей калмайды. Осал кылыклы аьдем-лерге шаир оьзининъ языгы ийийтаганын ясырмайды. «Язык-сынъ» деген ятлавында мундай сыралар бар:

Шаркынъа сен эгипсинъШайтанлыктынъ туьйирин.Коьзлеринъе синъиптиАлдарлыктынъ уьйири.Аьдем ямагатына яманлар-

дынъ зыянлыгын анълап, олар ман тартынмай куьрес юритпеге керек деген ойды аянлайды шаир:

Карсы келме яманга,Коьркли тоьбенъ ой басар.Яманлыгы тыйылмайНеше онъган тез тозар.…Карсы келип ямангаТартыспага тартынма.А.Капланов баска бир ятлав да

язбай, тек бир «Ордамызды айтай-ык» деген ятлавдынъ иеси бол-са да, оны шаирлердинъ сыра-сына киргизбеге болаяк эди деп ойлайман. Ятлав домбырашыга тилек кебинде язылган. Домбыра-дынъ сазы шаирге халкымыздынъ аьвелги куватын эсине салады эм соны ол буьгуьнги мен де байла-ныстырмага карсы тувыл экени аян коьринеди:

Шалшы, агай, яндырлатып домбыранъ!Яндырлатып аргымаклар айлансын!Ак Эдилге, армандагы ЯйыккаШоьрелеген сазынъ етип сарнасын.Ятлавдынъ тили бай, коьтерил-

ген ойга келиседи. Кайдай соьзлер табады автор куьйшидинъ ойна-вын коьрсетпеге! Мине бир неше мысал:

Шалшы, шалшы

Урып-урып домбыранъ!Урынып уьрккен йылкылары яйрасын.………………………………Ылгап-ылгап шалшы агай домбыранъ!………………………………Шалшы, агай, шугыл-шугыл домбыранъ!………………………………Шалшы, атам, дуьбир-дуьбир домбыранъ!Дуьбирдеген сеслер етсин оьмирден.А.Каплановта «Боз ювсан»

деген бир аьруьв ятлав бар. Сонда бир занъыравлы сыралар да бар:

Ай, боз торгай, боз торгай!Боз ювсанынъ айланшы.Оьмирден еткен акындай,Куьйин туьздинъ толгашы.Алибек Каплановты туьздинъ

куьйин толгайды деп айтпага болады, неге десе онынъ ятлавла-ры шоьлдинъ аьдемлерине, таби-атына, маьселелерине багыслан-ган.

Алибек Капланов пан бир йолыгысканда, мен аьлиги ногай адабиаты акында онынъ ойын билейим деп, бир неше соравлар да берген эдим.

– Бизим заманга яваплар уьшин поэзия калай болмага тийисли? – деген соравды Алибек Узбек улы-нынъ алдына саламан.

– Поэзия шынты болар уьшин шаир заманды, халкты, элди билуьв керек эм соларды дурыс коьрсетпеге шалыспага тийисли. Шаир кажынмага керек тувыл дурыс соьзди айтпага. Маьсе-лелерди коьтеруьв керек. Ама шаир аьлди де билмеге борыш-лы, неге десе соьз деген уьйкен зат. Ногайда босына айтылмай-ды, «соьз тас ярар, тас ярмаса бас ярар» деп.

– Ногай адабиаты алдында кайдай маьселелер коьресиз? – деп сорайман.

– Балалар ана тилимизди бил-мейди, сол зат бек кыйнайды, – дейди А.Капланов. – Янъы кеплер ойлав керек тувган тилди уьйре-туьв, билдируьв уьшин. Мекте-блерде тувган тилди окытув саьат-лерин коьбейтуьв керек басыннан ок. Юмада эки-уьш саьат аз. Тув-ган тилимизге биргелесип маьне бермесек, оны йоямыз. Язувшы-лар китаплерин шыгаралмайды-лар. Сол иске тыйдажылык салата-ганлар да йолыгады. Язувшылар-га китаплерин шыгармага оькимет ягыннан коьмек этилсе ийги эди, неге десе адабиаттынъ тербиялав куьши уьйкен. Солай ок язувшы-лардынъ окувшылар ман йолы-гысларын йыйы уйгынлав керек. Соны ман бирге адабиатымыз оьседи, куьезленгендей шыгарма-ларымыз да бола турады.

Мине кайдай ортак маьселелер-ди коьтереди меним хабардасым.

Кыска макаламда ногай шаи-ри Алибек Каплановтынъ яшав йолы, ятлавлары, адабиатымыз-га ой-караслары акында кыска-ша айтып бажарган болсам, алдыма салган мырадымды тол-тырдым деп санар эдим.

магомет КожАЕв.Суьвретте: А.Капланов.

«шоЬЛ ТАвыСы» 28 ИЮНЬ 2018 йыл 7 БЕТ

шАТлыклы шАрА

Астрахань каласына сав-лай Россиядан ногай ярык-ландырувшысы Абдулхамид Джанибековтынъ тувдыклары йыйылдылар. Олар – унык- лары Зарема Дзыба, Мурат эм Тимур Шаовлар, олардан тув-ганлар – Марат Джанибеков, Яков Шаов эм Марина Чачи-на. Сондай аьел йолыгысувы яхшылык пан байланыслы: аты белгили уллы аталары-нынъ эстелигининъ курылы-сы тамамланган.

Абдулхамид Джанибе-ков Астраханьде тувган, 1879-1955-нши йылларда оьмир суьрген. Савлай яша-вын ногайлардынъ авызлама халк яратувшылыгын йыювга багыслаган. 1918-нши йыл-да Сырт Кавказга коьшкен. Кириллица негизинде аьли-ги ногай тилининъ кепле-нуьвининъ басында турган. Онынъ бас куллыгы – ногай фольклорининъ «Соьз казна-сы» деп аталган доьрт топла-ма китаби.

Мемориалдынъ биринши тасы 1997-нши йыл салын-ган, аьли болса онынъ шатлы-клы аьлде ашылувы планла-нады. Эстеликти салувга бас амалларды тувдыгы Марат Джанибеков, «Каскад» ОАО-дынъ толтырувшы директо-ры кириткенлер. Бас архитек-тор Абдурахман Махмудов-тынъ соьзлерине коьре, негиз эсабында ислам архитекту-рага келисли йосык алынган. Эстеликтен узак болмай Джа-нибековтынъ аьелининъ уьйи ерлесилген. Конакларды, солай ок салынаяткан межи-гитти коьрмеге шакырдылар: ол мусылман ярыкландырув-шы Абдурахман Умеровтынъ (Гумаридинъ) сыйына салын-ган. Ол – Абдулхамид Джани-бековтынъ яшавында уьйкен орын туткан аьдем.

Кутлав соьзлери мен «Эдиге» ногай адабиат орта-лыгынынъ президенти Эльдар Идрисов, архитектор Абду-рахман Махмудов, солай ок «Эдиге» орталыгынынъ прав-лениесининъ куллыкшылары шыгып соьйледилер. Кона-клар Астрахань кремлинде эм краеведлик музейинде экскур-сия эсабында болдылар, кеш мезгилде оларга Растопуловка

АСТРАХАНЬ ЕРИНдЕ _____________________________________________________________________________________________________

конакта – ногай ярыкландырувшысы А.Джанибековтынъ тувдыклары

авылынынъ маданият орталы-гында миллет концерти коьр-сетилди.

Абдулхамид Джанибе-ковтынъ 13 балалары бол-ган, ама сол авыр йылларда аьдем оьлими йогары бол-ган, сонынъ уьшин олар-дынъ тек алтавы аман кал-ганлар: Энвер, Мунир, Гаяз (Уллы Аталык согысында ян берген), Роза, Софья, Кла-ра. Энъ уьйкен делегацияда Лилия Мунировна эди, баьри йыйылган немерелери ара-сында тек онда уьйкен атайы эм оны ман биргелес яшав акында эскеруьвлер саклан-ган. Онынъ аркасы ман Джа-нибеков тукымы тек Ерде тувыл, Космоста да белги-ли. Онынъ алдынгы ян коса-гы Владимир Джанибеков, белгили летчик-космонавт онынъ тукымын алып, дуныя эсабында оьмирлеткен. Лилия Мунировна Абдулха-мид Шаршенбиевич акында бираз хабарлады: «Мен оны ман 4-5 ясымда яшаганман, ама онынъ келпети эсимде сакланган. Оьз ойларына коь-милип, парахат олтырып тур-ган мезгили – коьз алдым-да, ярасык юзли, оьз ишине карагандай коьзлери бар атай эди. Бирерде ашык терезели боьлме ишинде вызылдаган елден онынъ коьп кагытла-ры, документлери савлай боь-

лме ишинде шашырап, биз оларды йыйнайтаган эдик. Мен ога онъ беттен янасата-ган эдим. Ол мени басымнан сыйпап, аякларына салып, шайкайтаган эди, ногай так-пакларды айтып.

Зарема Ибрагимовна Дзыба, Софья Абдулхами-довнадынъ кызы, КЧР-дынъ Йогары Судынынъ админи-стративлик ислери бойынша суд коллегиясынынъ предсе-датели, КЧР-дынъ ат казанган юристи булай хабарлайды: «Уьйкен атайымызды тек суь-вретлерден, анамнынъ хабар-лары эм онынъ ислери бойын-ша билемен. XX юзйыллык-тынъ 20-ншы йылларында Россияда тыныш тувыл эди: ашлык, политикалык репрес-сиялар. Кишкей халклардынъ аьлимлерине (олар кавыфлы деп саналатаган эдилер) эли-миздинъ сол замандагы бас-шылары ягыннан эс каратыл-майтаган эди. Репрессиялар-дан сакланув уьшин атайы-мыз тувган Астраханиннен кетпеге амалсыз болган. Кел-тиринъиз коьз алдынъызга: шоьл ери, иссилик эм ашлык, ян косагы эм кишкей балала-ры – баслап Дагестанга, сонъ Кавказга бараяткан арба-да. Дагестаннынъ Терекли-Мектеб авылындагы мектеб-те оьз исин бардырган. Аьли ол мектеб онынъ атын юрги-

стеди. Согыска дейим атайы-мыз Карашай-Шеркеш ерине не уьшин коьшкенин билмей-мен. Белки, себеби – мундагы ногайлардынъ фольклорин оьмирлетуьв. Коьшип-конып юргени ога оьз балаларынынъ билими акында каьр шегуьви-не буршавлык тувдырмаган. Уьйкен кедеси Энвер КПСС ЦК-дагы Йогары партия-лык мектебин окып тамам-лаган, экинши кедеси Мунир – зоотехник, а кишкейи Гаяз окытувшылар институтын окып битирген. Уллы Аталык согыс йылларында эки кедеси фронтка кеттилер, Гаяз согы-ста ян берди, эм сол йойым-нан атайымыз ызгы куьнле-рине дейим кыйналды. Оьзи ол согыс йылларында меним анам, 15 ясындагы Софья ман яяв юрип ногай авыл мекте-блеринде дерислер беретаган эди. Кызларына да ол тий-исли билим алувга демев-лигин этти: Роза – МГУ-ды, Софья эм Клара – Ставрополь пединститутын окып битир-генлер, уьшеви де Москвада аспирантурада окып, диссер-тацияларын яклаганлар. Мен – уьшинши несилде интел-лигент, меним балаларым – доьртинши несилде. Бу баьри зат – атайымыздынъ аркасы ман! Мен Астрахань области-нинъ ногайларына бек разы-ман. Олар Астрахань каласы-нынъ орамларынынъ бири-син, Растопуловка авылын-дагы мектебке онынъ атын такканлар. Бас иемен олар алдында».

Мурат Султанович Шаов (А.Джанибековтынъ неме-реси, кызы Розадынъ кеде-си), РФ ат казанган врачы, 30 йылдан артык заман Москва областининъ психиатрлык больницасын басшылаган. Ол булай хабарлайды: «Оьки-нишке, биз уьйкен атайды тек эскеруьвлерден билемиз. Мен ол оьлгеннен сонъ, 2 йылдан сонъ тувганман. Онынъ арка-сы ман халк яны сакланган – маданият, тил эм онынъ бай-

лыклары. Ол яс заманында сол затты сакламага керекли-ги бек маьнели экенин анъ-лаган. Бу иске баьри куьшле-рин беруьв уьшин оьз хал-кын, ата-бабаларын соьйтип те суьймеге керек экени аян. Ол заманда ондай билдируь-влер таппага бек кыйын бол-ган. Аьли биз бирерде узак ерлерге автобус пан бармага

кыйналамыз, а ол керек ерге яяв яде арба ман барган. Ога сол аьрекет уьшин бирев де тоьлемеген. Оьзининъ уьй-кен аьелиннен заманын алып, оны бу ярыкландырув иси-не багыслаган. Савлай яша-вы бойынша атайым уьйкен арыптан окытувшы эди: оьз окувшыларын йолландыр-ган, яшавдынъ уьйкен йолы-на салган. Эм бизим борыш: немерелерине онынъ акында, эткен иси акында эстеликти калдырув».

Тимур Султанович Шаов (А.Джанибековтынъ немере-си, Роза кызынынъ кедеси) булай дейди: «Мен ога бек разыман. Тилге суьйимлик менде де бар. Мен де язаман. Атайым драматург та болган, онынъ язган пьесалары да бар. Соьзсиз де, тилге суьйим кан тамыры ман коьшеди демеге керек. Онынъ баьри балалары да йогары билимли эдилер: меним анам – илми-актарув институтынынъ директоры. Энвер Абдул-хамидович (уьйкен кеде-

си) йогары патшалык ерлер-де ислеген, сонъында газе-та редакторы болган. Софья Абдулхамидовна – ногай тил учебнигининъ авторы, Клара Абдулхамидовна – филолог, Москвада институтта окы-ган эм ислеген. Меним анам партия обкомында ислегенде, куллыгы бойынша Ставро-поль каласына тез-тез бара-таган эди. Онда ол замандагы райкомнынъ биринши секре-тари Михаил Сергеевич Гор-бачев оны ийги соьйлеп бола-таганы уьшин бек сыйлайта-ган эди. Белгили шаир Расул Гамзатов ога, «розе – жемчу-жине Теберды и Дагестана» деп язып, оьз китабин савкат-лаган».

Йылы эскереди атай-ын Анна Леонардовна Жда-нова да, Клара Абдулхами-довнадынъ кызы: «Мен уьй-кен атайды коьрмегенмен. Меним анам Клара аьелдинъ энъ кишкей кызы эди. Биз Москвада яшайтаган эдик, меним анам оьлгенде, мен 14 ясымда эдим. Атайым-нынъ калымжасы мага да кан тамыры ман коьшкен: меним анам институтта орыс тил-ден эм адабиаттан окытувшы эди, мен – педагог-психолог,

кызым – шет эллер тиллери-нинъ окытувшысы. Педагоги-кага эм филологияга суьйим бизде – ол атайымыздынъ калымжасы».

А.Джанибековтынъ шоь-бере кызы (правнучка) Мария Вячеславовна Чагина (Анна Леонардовнадынъ кызы) «Оьнершилик, талап деген кан тамыры ман несилден-несилге коьшпеге болады дегенди аянлайды ызгы йыл-лардынъ сол акта шыгатаган билдируьвлерди», – дейди.

«Эдиге» ногай мадани-ят орталыгынынъ Правле-ниеси Астрахань области-нинъ маданият эм туризм-нинъ регионаллык министер-ствосын эм «село Растопу-ловка» МО администрация-сын, конакларды хош коьрип йолыгып, байрам концертин озгарганы уьшин разылыгын билдиреди.

С.АжХАРИСовА.Суьвретлерде: А-Х.Джа-

нибековтынъ тувдыклары; Тимур эм Мурат Шаовлар; йолыгыстан коьринис.

мАьнели мАьСеле куТлАвлАр

«шоЬЛ ТАвыСы» (ГоЛоС СТЕпИ)

ТоКТАСТыРУвшы:дагестан Республикасынынъ Баспа эм

информация министерствосы.

Бас редактор КожАЕвА Э.Ю.

дагестан Республикасы бойынша Байланыс информациялык технологиялар эм коьлем коммуникациялар тармагында тергев салув бойынша Федераллык служба

управлениесинде регистрацияланган. Регистрациялык номери пИ №ТУ 05-00359 (12 декабрь 2016 й.)

Колязбаларга рецензия берилмейди. олар кери ызына кайтарылмайдылар. Авторлар ой токтаслары редакциядыкы ман келиспеске боладылар. Авторлар язылмалары уьшин яваплылар.

дР-нынъ Баспа эм коьлемлик коммуникациялар бойынша комитети.

Баспалавга кол басылув заманы – 17 саьатте. Баспалавга кол басылган – 16 саьатте.

Адрес редакции и издателя: 368850, Республика Дагестан, Ногайский район,

с.Терекли-Мектеб, ул.К.Маркса, 49 Газета «Голос степи».

Электронный адрес: sholtavisi@mail.ruОфициальный сайт газеты (www.golos-stepi.ru)

Телефоны:Общий отдел – 21-4-71

Индекс – 51365

Газета выходит 52 раза в году.Тираж – 3000 экз. Цена – 5 рублей.

Реклама и объявления публикуются по договорным ценам.

Газета отпечатана в типографии ГАУ РД «ИД «Дагестан»

по адресу: 367018, ДР, г.Махачкала,

Проспект Петра I, 61.

+6

№ п/п

наименование должностей

к-во

шт.е

д.

дене

ж.во

знаг

р.

ежем

есяч

. ден

. во

знаг

р

долж

ност

.окл

ад

окла

д за

кл.

чин

ежемесячные дополнительные выплаты

райо

нны

й ко

эфф

ицие

нт

итог

о за

1 м

есяц

итог

о за

I-II

квар

тал

За в

ысл

угу

за о

со-б

ые

усл.

прем

ия з

а вы

п. о

собы

х ус

л.

ежем

есяч

.де

н.по

ощре

ния

1. глава поселения Кульдиев Алибек Исламалиевич

1 10153 10153 2031 22337 67011

2. зам(секретарь)главы МО – Асманбетова З.К.

1 2699 1106 3105 9716 1663 18289 54867

2 10153 10153 2699 1106 3105 9716 3694 40626 121878

Сведения о численности муниципальных служащих администрации мо Сп «сельсовет Арсланбековский» Ногайского района Рд

с указанием фактических затрат на их содержание за 2 квартал 2018 г.

Глава администрации МО СП «сельсовет Арсланбековский» А.И.Кульдиев.

№ п/п

наименование должностей

к-во

шт.е

д.

дене

ж. в

озна

гр.

ежем

есяч

. ден

. воз

нагр

долж

ност

.окл

ад

окла

д за

кл.

чин

ежемесячные дополнительные выплаты

райо

нны

й ко

эфф

ицие

нт

итог

о за

мес

яц

итог

о за

2-к

варт

ал

За в

ысл

угу

за о

со-б

ые

усл.

прем

ия з

а вы

п.

особ

ых

усл.

ежем

есяч

.ден

.по

ощре

ния

1. глава МО – Мамаев К.З. 1 12293 12293 2459 27045 1622702. Зам. Главы (секретарь)

МО – Аджигельдиева А.А.

1 2784 1392 3341 9187 1670 18374 110244

2 12293 12293 2784 1392 3341 9187 4129 45419 272514

Сведения о численности муниципальных служащих администрации мо Сп «сельсовет Карагасский» Ногайского района Рд

с указанием фактических затрат на их содержание за II квартал 2018 г.

Глава администрации МО СП «сельсовет Карагасский» К.З.Мамаев.

Сведения о численности муниципальных служащих по администрации мо Сп «село Эдиге» Ногайского района Рд

за II квартал 2018 г.№п/п

наименование должностей кол-во единиц

Фактические затраты на их содержаниеза II -й квартал 2018г.

1 Глава поселения 1 748562 Секретарь (зам.главы ) 1 56400

Итого: 2 131256Глава администрации МО СП «село Эдиге» Ногайского района РД Елгишиев Р.Р.

ЭС ЭТИНъИЗ ________

борышлы йосыкта

уьйренмеге2017-нши йылдынъ яй айын-

да тувган тиллерди уьйренуьвде зорлык болдырмас акында бил-дируьв этилди.

2018-нши йылдынъ коь-кек айында РФ Госдумасынынъ бир неше депутатлары ана тил-лерин уьйренуьв мен байланы-ста «Эркин йосыкта уьйренуьв акында» закон проектин киргист-ти. Бу зат миллетлер республика-ларында, сонынъ ишинде бизим коьп миллетли Дагестанда, яшав-шылар арасында уьйкен тыныш-сызланув тувдырды. Проект РФ Госдумадынъ куьзги сессиясын-да каралмага планланады.

Коькек айында Татарстан-нынъ депутатлары закон проек-тин каты кепте айыпладылар эм «Ол тиллер уьшин «приговор» болады», дедилер. Дурыс, каты «приговор». Баскаша ога айтып болмайды. Михаил Шолохов айтканлай, тил аьдемшиликтинъ уллы етимиси болган эм болып калады. Тил йойылса, халк та йойылар…

Дагестан журналистлери оьзи-нинъ кезекли сессиясында орта билим беретаган окув ошаклары-нынъ борышландырув кесегин-де Россия Федерациясында хал-клардынъ ана тиллерин уьйре-нуьвди саклав уьшин деп Россия Президенти В.Путинге шакырув кабыл эттилер.

Дагестан язувшылары да, бир ниетте эм бир тилде болып, орта билим беретаган окув планла-рынынъ борышлы кесегине эли-миздинъ халкларынынъ (сонынъ ишинде дагестан халкларынынъ) ана тиллерин уьйренуьвди саклав уьшин деп ашыктан-ашык бил-дирдилер, эм Шакырув РФ Пре-зидентине, РФ Госдумасына йибериледи.

«Ана тилимизди саклайык!» деп, аьлиги заманда республика-дынъ ер-еринде акциялар озга-рыладылар. Онда белгили аьре-кетшилер, Дагестан Республи-касынынъ Халк Йыйынынынъ, кала эм район Йыйынларынынъ депутатлары, язувшылар шыгып соьйлеп, ата-аналарга, ясларга, окувшыларга ана тиллерин уьй-ренмеге эм билмеге, ана тилле-ринде газеталарга эм журналлар-га язылмага шакырув этедилер. Келинъиз, ногайлар, биз де сол акцияга косылайык!

Сосы маьселеден шетте тур-майык. Ана тиллерин уьйренуьв эм саклав – бизим борышымыз. Ногай тилимизди биз саклама-сак, ким саклаяк? Кырдан келип эш бирев коьмек бермеек…

А.КУЛТАЕв, Дагестаннынъ Язувшылар

союзынынъ секретари, шаир.

Карашай-Шеркеш Республи-касы «Предмашук-2018» шагын СКФО-да биринши болып ашпа-га сыйга тийисли болды.

Тамбыз айдынъ 6-ншы куь-ниннен алып «Машук-2018» Савлайкавказ форумынынъ официаллык презентациясы басланды.

Карашай-Шеркеш Респуб-ликасынынъ Туризм, курорт эм яслар политика министер-ствосынынъ куллыкшылары,

ис барысына коьре, региондагы энъ уьйкен йогары окув ошакла-рында – «Синергия» филиалын-да эм КЧГУ-да болдылар. ВУЗ-лардынъ етекшилери Л.Абрекова эм Т.Узденовтынъ колтыклавла-ры ман, министерстводынъ ваь-киллери студентлер мен коь-рисип, оларды «Машук-2018» форумнынъ концепциясы ман, бас мырадлары ман таныстыр-дылар. Бу шарада Савлайкавказ форумынынъ директоры Дми-

трий Донецкий эм онынъ ярдам-шылары катнасты.

КЧР Республикасынынъ туризм, курорт эм яслар полити-касынынъ министрининъ орын-басары Адлер Туркменовтынъ билдируьвине коьре, олар сол мырадлары ман баска районлар-га да бараяклар. Авылда яшай-таган яслар ман коьрисип, пре-зентациялар этип, оларда болган соравларга явап берееклер. Бир юма бойынша сондай куллык

юритилеек.– Неге десе, биз авылдагы

ясларды да «Машук-2018» фору-мында катнаспага, ортакшы-лык этпеге шакырамыз. Бизим бас мырадымыз тек 200 аьдем-ди йыйнав тувыл, аьруьв про-ектли куьплерди, солар арасында энъ талаплы дегенлерди айырып алув. Олар оьз ойлары ман, про-ектлери мен болмага керек, – деп белгиледи А.Туркменов.

в.ЛУКмАНовА.

«мАшУК-2018» ФоРУмы ________________________________________________________________________

катнаспага шакырадылар

СпоРТ _______________

Юреклери телезип

«А» эм «В» куьплерининъ баь-ри ойынлары-нынъ сырагылары бойынша дуныя

чемпионаты-2018 1/8 финалы-нынъ биринши ойнавшылары белгиленди.

«А» куьбинде 2-нши орынга тийисли болган Россия йыйыл-ма командасы, плей-оффтынъ биринши раундында Испания командасы ман ойнаяк. Ойынлар «Лужники» стадионында 1-нши июльде оьтеек.

«А» куьбининъ енъуьвшиси болган Уругвай йыйылма коман-дасы, 1/8 финалында Португалия командасы ман ойнаяк. Бу йолы-гыс Сочидагы «Фишт» стадио-нында 30-ншы июньде болаяк.

Эске салайык, Россия йыйыл-ма командасы Саудовская Ара-вия йыйылма командасын 5:0 ман, Египет йыйылма команда-сын 3:1 мен енъген эди.

билдируьв2002-нши йылда Д.Ших-

мурзаев атындагы Кумлы авыл орта мектеби мен Муратбек Эльгайтарович Кургановтынъ атына берилген орта билим акында А 9236139 номерли аттестат куьшиннен тайган деп эсапламак.