Β ΤΟΜΟΣ ΕΑΠ (ΕΛΠ21)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΕΕΛΛΛΛΛΛΗΗΗΝΝΝΙΙΙΣΣΣΤΤΤΙΙΙΚΚΚΗΗΗ ΠΠΠΕΕΕΡΡΡΙΙΙΟΟΟΔΔΔΟΟΟΣΣΣ: 323 π.Χ. (θάνατος Μ. Αλεξάνδρου-επιβολή της µακεδονικής δυναστείας στην Ελλάδα) - 30 π.Χ. (κατάληψη Αλεξάνδρειας από Αύγουστο και άρα ολοκλήρωση προσάρτησης ελληνικού κόσµου στη Ρωµαϊκή Αυτοκρατορία). Περίοδος σηµαντικών αλλαγών: επέκταση ελληνισµού προς ανατολάς, δηµιουργία ενιαίου πολιτισµικού χώρου µε κυρίαρχη την ελληνική γλώσσα, νέες πόλεις εκτός ελληνικού χώρου µε πρωτεύοντα ρόλο, κυριαρχία µοναρχικών κρατών, τάση για ενασχόληση µε την ιδιώτευση και όχι µε τα κοινά, οι βασιλικές αυλές γίνονται πολιτικοοικονοµικοπνευµατικά Κέντρα, λογοτεχνική παραγωγή µε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. ΑΑΑΥΥΥΤΤΤΟΟΟΚΚΚΡΡΡΑΑΑΤΤΤΟΟΟΡΡΡΙΙΙΚΚΚΗΗΗ ΠΠΠΕΕΕΡΡΡΙΙΙΟΟΟΔΔΔΟΟΟΣΣΣ: 30 π.Χ. (ανάρρηση Αυγούστου στον αυτοκρατορικό θρόνο) – 330 µ.Χ. (µεταφορά της πρωτεύουσας του ρωµαϊκού κράτους στην Κωνσταντινούπολη) Μεγάλες αλλαγές: η παράδοση αποκτά πλέον βάρος και η ρητορική έχει ηγεµονικό ρόλο, επιδράσεις και στην εκπαίδευση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

Κυριαρχεί µεν ο ελληνικός πολιτισµός αλλά το κέντρο βάρους πλέον στα ανατολικά κράτη που κατέλαβαν και αποίκισαν οι Έλληνες. 1.1 Γενικός προσδιορισµός της ελληνιστικής εποχής Ελληνιστική εποχή= η ιστορική περίοδος κατά την οποία η ελληνική γλώσσα, µέσω των κατακτήσεων του Μ. Αλεξάνδρου εξαπλώνεται προς ανατολάς και γίνεται κυρίαρχη γλώσσα όλων των κατακτηµένων περιοχών. Ο όρος ελληνιστικός (Droysen, 1836) από γλωσσολογικός αρχικά, επεκτάθηκε σε όλες τις εκφάνσεις του πολιτισµού (βλ. σελ. 23 για τη σηµασία του). 1.2 Οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες Δηµιουργία νέων κρατών εκτός Ελλάδας (Βασίλειο των Σελευκιδών, βασίλειο των Λαγιδών....) µετά τον διαµελισµό της αυτοκρατορίας του Μ. Αλεξάνδρου και την παρακµή της κυρίως Ελλάδας. Πολυµορφία και πολιτισµικές επιµειξίες, αλλά και ένα κοινό συνεκτικό στοιχείο: η παρουσία των Ελλήνων µέσα από την εξουσία και την παιδεία. Πολιτική οργάνωση: Την εξουσία στα βασίλεια είχαν οι Έλληνες που εκµεταλλεύτηκαν την παράδοση δουλοπρέπειας των Ανατολιτών, υιοθέτησαν ξένες συνήθειες προς όφελός τους (θεοποίηση ηγεµόνων, προσκύνησή τους) και κατέστησαν την ελληνική κουλτούρα κυρίαρχη. Παράλληλα και µεταναστευτικό κύµα από Ελλάδα µε φιλόδοξους Έλληνες να αναλαµβάνουν ηγετικές θέσεις πλέον στα βασίλεια. Τρόπος ζωής: Ο ελληνικός τρόπος ζωής έγινε σύµβολο κύρους, οι κατακτηµένοι ευγενείς τον µιµούνταν, η ελληνική γλώσσα το κύριο όργανο συνεννόησης και στη διοίκηση και στον λαό (συγκεκριµένα η ελληνιστική κοινή, εξέλιξη της αττικής διαλέκτου). Το άτοµο/ο πολίτης ζει µόνος του σε αχανή κράτη, χωρίς δεσµούς µε τους συµπολίτες του, δεν συµµετέχει στη λήψη αποφάσεων. Άρα αποµόνωση, ανάγκη του ανήκειν κάπου και γι’αυτό ίδρυση οµίλων και λεσχών µε µέλη, στροφή του κόσµου σε µυστηριακές θρησκείες, άνθηση της µαγείας. Παράλληλη ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ενδιαφέρον για κέρδος και προσωπική προβολή. Καλλιέργεια µιας νέας αισθητικής αντίληψης µε ετερόκλητα στοιχεία που αντανακλούν την πολυµορφία του νέου κόσµου. Σπάταλη επίδειξη, αισθητική του όγκου, αγάπη για θέαµα, δηµόσιες τελετές εξαιρετικής χλιδής και παράλληλα αγάπη για λεπτοµέρεια και µικροσκόπηση. Κοινωνική διάρθρωση: Στην κορυφή ο ηγεµόνας και οι αξιωµατούχοι, όλοι Έλληνες. Στη βάση, οι ντόπιοι, τυφλά υποταγµένοι στην εξουσία. Στο ενδιάµεσο, µεσαία τάξη, Έλληνες και εξελληνισµένοι ντόπιοι παλαιοί αριστοκράτες µε κύρια επιδίωξη το κέρδος.

Γράµµατα –επιστήµες Αλλαγές και στον πνευµατικό τοµέα. Η Αθήνα παρακµάζει σταδιακά και αναδεικνύονται Νέα Κέντρα: Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια. Το επίκεντρο: οι βασιλικές αυλές που χορηγούν, στηρίζουν τους διανοουµένους, χρηµατοδοτούν την κατασκευή βιβλιοθηκών (π.χ. Βιβλιοθήκη Αλεξανδρείας µέσα στο Μουσείον) και δηµιουργούν γύρω τους κύκλους λογίων που τους κολακεύουν µε το έργο τους. Φιλολογική επιστήµη: Για πρώτη φορά συστηµατική ανάπτυξη λόγω της δηµιουργίας Βιβλιοθηκών και της ανάγκης καταγραφής, ταξινόµησης, σχολιασµού έργων. Έκδοση αρχαιότερων κειµένων, φιλολογικά ζητήµατα, µελέτες. Οι σηµαντικότεροι φιλόλογοι εποχής οι βιβλιοθηκάριοι και λόγω της επαγγελµατικής τους ενασχόλησης: Ζηνόδοτος, Απολλώνιος Ρόδιος, Αριστοφάνης Βυζάντιος, Αρίσταρχος,... Άλλες επιστήµες: Χάρη στις χρηµατοδοτήσεις των ηγεµόνων τεράστια έκρηξη. Μαθηµατικά (Ευκλείδης, Αρχιµήδης). Αστρονοµία (Αρίσταρχος ο Σάµιος-ηλιοκεντρικό σύστηµα, Ερατοσθένης Κυρηναίος-µέτρηση περιφέρειας γης), Γεωγραφία .... Λογοτεχνία: Επηρεάζεται από την ακµή των φιλολογικών σπουδών και έτσι η ποιητική παραγωγή αποκτά λόγιο χαρακτήρα και απηχεί φιλολογικούς προβληµατισµούς και ζητήµατα (ασυνήθεις τρόποι πραγµάτευσης διάφορων θεµάτων, αναζήτηση σπάνιας λέξης, υπαινιγµοί...). Επίσης επικρατεί ειδολογική ποικιλία (όλα τα λογοτεχνικά είδη ανθούν και µάλιστα ενίοτε καλλιεργούνται από το ίδιο πρόσωπο) και µία πρωτοφανής ανάµειξη των ειδών. Οι βασιλικές αυλές πηγή έµπνευσης, αγάπη για καθηµερινά θέµατα, εµµονή στη λεπτοµέρεια, ένταξη θεών και ηρώων σε λιγότερο υψηλά, ανθρώπινα πλαίσια, ανάδειξη άσηµων προσώπων σε ήρωες έργων. Πρωταρχικό µέληµα η ανανέωση του ποιητικού λόγου. Όλα τα παραπάνω στοιχεία σε πρωτοφανή συσσώρευση και µε έµφαση. Αν και κάποια από αυτά µοιάζουν να τείνουν προς τη ρεαλιστική απεικόνιση, π.χ. η εµµονή στη λεπτοµέρεια, τα οικεία θέµατα,..., ο ρεαλισµός απλώς ένα λογοτεχνικό πρόσχηµα στην υπηρεσία της ανανέωσης του ποιητικού λόγου. Εµµονή στη λέξη για δηµιουργία του κατάλληλου αισθητικού αποτελέσµατος, όµως ενίοτε υπερβολή, ακαδηµαϊκή διαστροφή µε αναζήτηση συνεχώς της πιο σπάνιας λέξης ως αυτοσκοπό. Τέλος, η πλούσια ερωτική θεµατολογία, µάρτυρας φαινοµενικά του ατοµικισµού και του ρεαλισµού της εποχής, καταλήγει ενίοτε σε νοσηρές ιστορίες, ακρότητες. Η ποικιλία που επικρατεί στην τέχνη, τη λογοτεχνία,... αντανακλά την πολιτισµική ανάµειξη και τις αναζητήσεις του νέου κόσµου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΕΠΟΣ ΚΑΙ ΕΠΥΛΛΙΟΝ

2.1 Το παραδοσιακό έπος ΕΚΤΟΣ 2.2 Το Νεωτερικό έπος: Τα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου Ως αντίδραση στο παραδοσιακό έπος έχουµε στην Αλεξάνδρεια το νεωτερικό έπος µε τον Καλλίµαχο και τον Απολλώνιο τον Ρόδιο (τα Αργοναυτικά του σε 4 βιβλία, 5.835 στίχους- το µόνο ακέραια σωζόµενο έπος της ελληνιστικής εποχής). 2.2.1 Βίος του Απολλώνιου του Ρόδιου Από την Αλεξάνδρεια. Το έπος του είναι µια προσπάθεια να εφαρµοστούν οι καλλιµάχειες αρχές στην ποίηση (µικρό µέγεθος, λόγιος χαρακτήρας, εξαιρετική επεξεργασία της µορφής) παρά τις αρχαίες πηγές που αναφέρονταν σε διαµάχη του Απολλώνιου µε τον Καλλίµαχο. Ίσως διαδέχτηκε τον Ζηνόδοτο στη διεύθυνση της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, έγινε παιδαγωγός του Πτολεµαίου του Ευεργέτη.Το έργο του έγινε αποδεκτό στη Ρόδο, γι’αυτό τον αποκαλούσαν Ρόδιο. 2.2.2 Ο αργοναυτικός µύθος, οι πηγές του Απολλώνιου, ο λόγιος χαρακτήρας των Αργοναυτικών O ποιητής δουλεύει και ως λόγιος και ως φιλόλογος. Μελετά παλαιότερα κείµενα τα οποία χρησιµοποιεί ως πηγές περιεχοµένου, όσο και λεξιλογίου. Οι περισσότερες πηγές των

Αργοναυτικών, όπως µας δίνονται στα αρχαία Σχόλια του κειµένου, έχουν χαθεί, άρα δεν ξέρουµε τον βαθµό πρωτοτυπίας του έργου του Απολλώνιου. Όµως ήταν πολυάριθµες, µεταξύ αυτών και τα οµηρικά έπη, η Μήδεια, ύµνοι του Πινδάρου ο οποίος ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους αλεξανδρινούς. 2.2.3 Σχέση προς το παραδοσιακό έπος Η επίδραση του Οµήρου εµφανής. Όχι απλή µίµηση αλλά µε βάση τις 2 τυπικές αρχές αντιµετώπισης της παλαιότερης λογοτεχνικής παράδοσης από την ελληνιστική ποίηση: «αντίθεση µέσω της µίµησης» και «ανταγωνισµός µε την παράδοση για την παραγωγή νέου» («σκόπιµη ανοµοιότητα»). Επίσης εφαρµογή του «συµφυρµού των λογοτεχνικών ειδών» (τα Αργοναυτικά όχι αποκλειστικά έπος, αλλά µε στοιχεία και από άλλα λογοτεχνικά είδη: τραγωδία, λυρική ποίηση). Επίσης έντονη η παρουσία της διακειµενικότητας (πολλές άµεσες ή έµµεσες αναφορές σε άλλα έργα, ποιητικά ή µη). Εµφανής η ιδιότητα του λόγιου ποιητή. Όπως και ο Καλλίµαχος, αναφορά σε «αίτια» (διηγήσεις που ερµηνεύουν ονοµασίες, έθιµα, τελετές) και πολλές γεωγραφικές πληροφορίες. Βασική διαφορά από παραδοσιακό έπος: τρόπος σύνθεσης ποιήµατος (τα οµηρικά έπη σε συνθήκες προφορικής δηµιουργίας, αποµνηµόνευση, φόρµουλες, ενώ τα Αργοναυτικά προϊόν γραφής). Τέλος τα Αργοναυτικά προκρίνουν το ατοµικό και συναισθηµατικό στοιχείο, αντίθετα από τα οµηρικά ιδεώδη: κλέος, τιµή. 2.2.4 Οι ήρωες, ο έρωτας, η ψυχολογική διερεύνηση του ατόµου Δεν υπάρχει βασικός ήρωας στα Αργοναυτικά. Ο Ιάσονας ίσος µε τους συντρόφους του. Χαρακτηρίσθηκε και αντι-ήρωας, γιατί ενίοτε όχι πολύ θαρραλέος, αλλά αναποφάσιστος. Χαρακτηρίσθηκε επίσης «ερωτικός ήρωας» γιατί µοιάζει να κερδίζει λόγω της γοητείας του και όχι λόγω της ανδρείας του. Η Μήδεια πιο πειστική από Ιάσονα. Μοιάζει να είναι αυτή η ηρωίδα. Γενικά στην ελληνιστική εποχή µεγάλο ενδιαφέρον για τον ψυχισµό του ατόµου, ιδίως γυναίκας. Απόλυτα ρεαλιστική η σκιαγράφησή της. Ο έρωτας στα Αργοναυτικά το βασικό στοιχείο, η κινητήρια δύναµη της ιστορίας.

2.2.5 Παρατηρήσεις για τη γλώσσα και το ύφος του έπους Η γλώσσα των Αργοναυτικών είναι βασισµένη στην οµηρική που για την εποχή ήταν πολύ αποµακρυσµένη από την Κοινή. Ο Απολλώνιος δουλεύει ως φιλόλογος, αξιοποιώντας λέξεις σπάνιες, δύσκολες οµηρικές, πολλές και άπαξ ειρηµένες, προκρίνει τη λεξιλογική ποικιλία, τα συνώνυµα, τις καινοφανείς εικόνες (αντίθετα από παραδοσιακό έπος µε την τυποποίηση, τις formulas), υιοθετεί λέξεις από άλλα λογοτεχνικά είδη (τραγωδία, λυρική ποίηση). Συνεπώς η γλώσσα βαρυφορτωµένη, επιτηδευµένη, ο λόγος δυσνόητος. Το µέτρο επίσης κοντά στο οµηρικό εξάµετρο. Ελληνιστικός τρόπος γραφής: Συχνές µεταλλαγές παραδοσιακών θεµάτων, τρόπων. Άφθονες παροµοιώσεις, απεικονίσεις του καθηµερινού και οικείου, χαριτωµένο, ανέµελο ύφος, οι θεοί συχνά παρουσιάζονται σαν κοινοί άνθρωποι, συνύπαρξη αντιθέτων, λόγιος και υπαινικτικός χαρακτήρας µε κρυµµένα νοήµατα, αγάπη για λεπτοµέρειες, περιγραφή συναισθηµατικής σχέσης, ανακάλυψη και περιγραφή γυναικείας και παιδικής φύσης σε συνδυασµό µε το ενδιαφέρον για το ατοµικό στοιχείο. 2.3 Επύλλιον ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΣ

3.1 Γενικά στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Καλλίµαχου (320 π.Χ, Κυρήνη Αιγύπτου - 240 π.Χ.) Έζησε πολλά χρόνια στην Αλεξάνδρεια, ίσως να µεγάλωσε κι εκεί. Εργάσθηκε στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Δεν έγινε ποτέ Διευθυντής της. Ήταν ο πρώτος που κατέβαλε προσπάθεια ταξινόµησης του υλικού της Βιβλιοθήκης, συντάσσοντας καταλόγους (120 τόµους): Πίνακες των εν πάση παιδεία διαλαµψάντων και ων συνέγραψαν. Συνδύαζε τη βιβλιοθηκονοµική µε τη φιλολογική εργασία (ασχολήθηκε µε ζητήµατα γνησιότητας έργων, σηµασιολογικά προβλήµατα, σχολιασµούς). Επίσης συνέγραψε

κατάλογο δραµατικών ποιητών + έκανε λεξικογραφική εργασία (Εθνικαί ονοµασίαι) + συνδύασε λεξικογραφία µε ιστορική έρευνα (Κτίσεις νήσων και πόλεων και µετονοµασίαι) + αγαπούσε την παραδοξολογία (Θαυµάτων των εις άπασαν την γην κατά τόπους όντων συναγωγή). Τα περισσότερα έργα του χάθηκαν. Ενδιαφέροντα του Καλλίµαχου: Φιλολογική περιέργεια > ενδιαφέρον για ιστορία λογοτεχνίας, λεξικογραφία, αναζήτηση πηγών για προέλευση ονοµασιών τόπων και πραγµάτων, κλίση του για το σπάνιο και το παράδοξο. Εµπνέεται από την πραγµατικότητα εποχής. Το έργο του έχει λόγιο χαρακτήρα: τάση για χρήση σπάνιων λέξεων, δύσκολων εννοιών, οπότε δυσνόητο το έργο του στον πολύ κόσµο. Σώζονται µόνο Ύµνοι και Επιγράµµατα. Από τα υπόλοιπα ή τίποτα ή αποσπάσµατα. Το πλήρες έργο του: 6 Ύµνοι, περίπου 60 επιγράµµατα, τα Αίτια (εκτενές ελεγειακό ποίηµα για διερεύνηση ετυµολογίας τοπωνυµίων, θεσµών,...), η Εκάλη (επύλλιο), 13 Ίαµβοι και 4 Μέλη (λυρικά ποιήµατα), αποσπάσµατα αταύτιστα, ποίηµα Ίβις (χαµένο σήµερα). Άρα ποικιλία δηµιουργηµάτων. Κύριο γνώρισµά του: ανανέωση ποιητικού λόγου (χαρακτηριστικό ελληνιστικής ποίησης γενικότερα). Διέκρινε µε το φιλολογικό του αισθητήριο το τέλµα της µίµησης της παράδοσης και υιοθέτησε όχι την απόρριψη, αλλά τη δηµιουργική της εκµετάλλευση. 3.2 Αίτια Το περιφηµότερο παράδειγµα θεωρητικών αρχών. Έχει πολεµικό χαρακτήρα απέναντι σε επικριτές του (φιλολογικές έριδες για το ποιητικό γούστο). Υπερασπίζεται µια νέα αισθητική: αποφεύγει το ποµπώδες-βαρύγδουπο ύφος, την παραδοσιακή θεµατολογία, τα µακροσκελή ποιήµατα. Προτιµά τη συντοµία, την ολιγοστιχία, τη γλυκύτητα, τη λεπτότητα, την τέχνη (ο όρος λεπτός όρος-κλειδί για την καλλιµαχική θεωρία, συµβολίζει την ποσοτική σµίκρυνση και το ποιοτικό αποτέλεσµα: βασανιστικός µόχθος, προσοχή στην παραµικρή λέξη, ευρηµατικότητα στον χειρισµό). Πάντως στα Αίτια δείχνει πώς µπορεί να συνδυάσει τα 2 αντίθετα στοιχεία: µακροσκελές έργο-σύντοµη αφήγηση, καθώς πρόκειται για ένα εκτενές έργο που όµως αποτελείται από σύντοµες αυτόνοµες ιστορίες (αφηγηµατική τεχνική στον Καλλίµαχο). Φιλολογικό πρόβληµα: Τα 2 πρώτα βιβλία πρέπει να κυκλοφόρησαν ως αυτόνοµο ποίηµα γύρω στο 270 π.Χ. Τα 2 επόµενα µάλλον χρονολογούνται µετά το 246 π.Χ. Τα 2 µέρη συντέθηκαν σε ενιαίο έργο, αν και αυτόνοµα επεισόδια, χάρη σε εξωτερικούς παράγοντες που λειτούργησαν ενοποιητικά (στα 2 πρώτα οι Μούσες, στα 2 τελευταία η Βερενίκη). 3.3 Εκάλη Διαφωτιστικό παράδειγµα για την αφηγηµατική τεχνική του Καλλίµαχου η Εκάλη. Σε δακτυλικό εξάµετρο 1500 στίχοι. Νέο είδος: το επύλλιον, µικρό έπος µε ιδιαίτερη ποιότητα αφήγησης-δεν έχει την αναµενόµενη επική συνοχή. Βασικό θέµα: ένας γνωστός άθλος του Θησέα, η εξόντωση του Ταύρου του Μαραθώνα. Στο επίκεντρο της αφήγησης βρισκόταν ένα άγνωστο επεισόδιο αυτού του άθλου, η φιλοξενία του ήρωα από την Εκάλη. Σε σχέση µε το παραδοσιακό έπος τα ιδιαίτερα γνωρίσµατα της τεχνικής του Καλλίµαχου: πραγµατικός πρωταγωνιστής δεν είναι ο Θησέας αλλά η Εκάλη. Δεν περιγράφεται ο πολεµικός άθλος, αλλά η ταπεινή φιλοξενία. Άρα πάλι το γνωστό ελληνιστικό στοιχείο: η σµίκρυνση του σπουδαίου ήρωα και της σπουδαίας πράξης. Αναδεικνύεται το ασήµαντο. Συνεχείς διακοπές στην πλοκή, θεµατολογικές και υφολογικές εναλλαγές, διάψευση προσδοκιών του αναγνώστη που καθιστούν τη συνοχή του έργου προβληµατική και αποκαλύπτουν τη λεπτή επεξεργασία του ποιητή. Μεγάλη σηµασία έχουν οι λέξεις για τον Καλλίµαχο («ακτινοβολία της µεµονωµένης λέξης»). Η σπανιότητά τους, το κοσµητικό επίθετο, ο τετράλεξος στίχος δείχνουν τη σηµασία της φορµαλιστικής έντασης για τη νέα ποίηση. Το έµβληµα της ποητικής θεωρίας του Καλλίµαχου: το λεπτόν. 3.4 Ύµνοι Υπήρχαν ήδη οι οµηρικοί Ύµνοι στους θεούς που σκοπό είχαν την προβολή του θεϊκού µεγαλείου. Έχουµε 6 Ύµνους του Καλλίµαχου: Ύµνος στην Άρτεµη, Ύµνος στη Δήµητρα, Ύµνος στο Δία, Ύµνος στη Δήλο, Ύµνος στον Απόλλωνα, Ύµνος στα Λουτρά της Παλλάδος.

Γενικά χαρακτηριστικά: τάση για ανατροπή καθιερωµένων αξιών, σύντοµες συνθέσεις, επιστράτευση νέων αφηγηµατικών τρόπων (κατατµηµένα κοµµάτια, δυσκολία επίτευξης συνοχής), σηµασία στη λέξη (σπάνια, πρωτόγνωρη), ενασχόληση µε παιδική ηλικία, παιγνιώδες στοιχείο-χιουµοριστικά επεισόδια, γνώση παιδικής ψυχολογίας, ένταση µεταξύ οικείου και υψηλού-σµίκρυνση υψηλού, αυλικός χαρακτήρας καλλιµάχειας ποίησης-κολακεία, αναφορά σε σύγχρονα γεγονότα, εµµονή σε νέα-άγνωστα θέµατα. Συσσώρευση γεωγραφικών πληροφοριών, φιλοπερίεργον λόγιου ποιητή, φιλολογικά ερωτήµατα, µυθολογικό πλαίσιο, αναζήτηση προέλευσης ονοµασιών τόπων, εθίµων < φιλολογικός χαρακτήρας ποίησης. Συνήθως περιέχουν και την τυπική για Ύµνους απαρίθµηση τόπων και προσώπων που συνδέονται µε τους θεούς (δείτε τον πίνακα στη σελ. 76 για τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Καλλίµαχου µε βάση την αποδελτίωση του συγγραφέα του κεφαλαίου). Δηµιουργικός ποιητής και στοχαστικός φιλόλογος. Δεν αρνήθηκε την παράδοση, αλλά την εκµεταλλεύθηκε δηµιουργικά ώστε να καλλιεργήσει µια νέα ποίηση µε γνώριµα µεν στοιχεία παράδοσης αλλά σε άλλο πνεύµα, µε νέα µέσα. Καλλιέργησε µια νέα αισθητική.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΔΡΑΜΑ. ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5.1 ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ

Πρόλογος Δηµιουργός της βουκολικής ποίησης, φηµισµένος ήδη στην Aρχαιότητα, ενέπνευσε τις Eκλογές Bεργιλίου. Πιθανότατα καταγόταν από τις Συρακούσες (χώρος δράσης αρκετών ειδυλλίων) και συνδεόταν µε το νησί της Kω (γίνεται λόγος στην ποίησή του για χλωρίδα αυτής της περιοχής). Έζησε στην ακµή της ελληνιστικής εποχής (περ. 300-260 π.X.). Xρονολογικές ενδείξεις οι αναφορές στο έργο του στη δυναστεία Πτολεµαίων Aιγύπτου και στον Iέρωνα των Συρακουσών. Σύγχρονος Kαλλιµάχου (διακρίνονται κοινές ποιητικές προτιµήσεις στο έργο τους) και Aράτου, λίγο µεγαλύτερος Aπολλωνίου Pοδίου. 5.1.1 O όρος “Bουκολικό’’ Στην ποίηση Θεοκρίτου αναφέρονται οι όροι: ‘Bουκολική Mούσα’, ‘βουκολική αοιδή’, ‘βουκολιαστής’ (τραγουδιστής βουκολικού τραγουδιού), ‘βουκολιάσδοµαι’ (τραγουδώ βουκολικό τραγούδι). Λόγος γίνεται για τραγούδι, όχι για γραπτή ποίηση. Bουκόλος = βοσκός βοδιών (πρβλ. Ποιµήν, αιπόλος, κλπ.), ανώτερος στην ιεραρχία βοσκών, ιεράρχηση που µάλλον δέχεται ο Θεόκριτος. Aργότερα, ‘βούτας’, ‘βουκόλος’ = ποιητής βουκολικών ποιηµάτων’, ‘βουκολιάζειν’ = γράφω βουκολική ποίηση. Στην ποίηση Θεοκρίτου µόνο 12 από τα 31 ποιήµατα έχουν θέµα βοσκούς και ανθρώπους της υπαίθρου, άρα ο όρος ‘βουκολική ποίηση’ χρησιµοποιείται συµβατικά, οµοίως και από τους µεταγενέστερους εκπροσώπους (Mόσχο Συρρακούσιο, Bίωνα Σµυρναίο), όπου κύριο θέµα ποίησης πλέον είναι ο έρωτας. Θεωρίες σχετικά µε την προέλευση βουκολικής ποίησης. 1) Αρχές της βουκολικής ποίησης εντοπίζονται σε λατρευτικά δρώµενα Σικελίας και Πελοποννήσου σύµφωνα µε τα αρχαία σχόλια προήλθε α) από τη Σπάρτη, όταν αγρότες πήραν τη θέση παρθένων στη γιορτή της θεάς Αρτέµιδος Καρυάτιδος και τραγούδησαν γι’ αυτήν κατά τους Περσικούς Πολέµους, β) από την Τυνδαρίδα της Σικελίας, κατά την υποδοχή µε ύµνους του ξοάνου της Άρτεµης, το οποίο ο Ορέστης µετέφερε από τους Ταύρους της Σκυθίας, γ) από τη Συρακούσα, από τα αγροτικά τραγούδια, µε τα οποία ντόπιοι τίµησαν την Άρτεµη µετά την αποκατάσταση της ειρήνης χάρη σ’ αυτήν ύστερα από µία εµφύλια διαµάχη. Επίσης: Λατινικές πηγές αναφέρουν ως αφετηρία της βουκολικής ποίησης ύµνους προς τιµήν θεών (Απόλλωνος, Διονύσου, Πανός κ.ά). Από τους νεότερους µελετητές, ο Reitzenstein (1893) ερευνά τη σχέση µε λαϊκά βουκολικά λατρευτικά τραγούδια Άρτεµης και Διονύσου, Dover (1971) τη σχέση µε λαϊκά τραγούδια Σικελίας. Ανατολίζουσα θεωρία: τα βασικά µοτίβα του βουκολικού είδους (έρωτας, ποιµενικός θρήνος, µουσική, προσωποποίηση φύσης κ.α.) προέρχονται από προοµηρική παράδοση Μ. Ασίας.

2) Καταγωγή του βουκολικού είδους έγκειται σε «µυθική αρχή». Ως ευρετής του είδους αναφέρεται (µάλλον από τον ιστορικό Τίµαιο) ο Σικελός Βουκόλος Δάφνης, γιος Ερµή και Νύµφης. Στησίχορος έγραψε γι’ αυτόν, αλλά και ο Θεόκριτος στο πρώτο ειδύλλιό του. Ίσως µάλιστα η θεωρία αυτή να δηµιουργήθηκε βάσει αυτού του ειδυλλίου εκ των υστέρων. Πριν από τον Θεόκριτο δεν υπάρχει αυτοτελής ποίηση µε θέµατα αγροτικά. Ευκαιριακά διακρίνεται το ενδιαφέρον για τη ζωή των απλών ανθρώπων (Ιλιάδος 18 στην περιγραφή της ασπίδος του Αχιλλέως, Οδύσσεια – Στάνη Εύµαιου, Σπηλιά Πολύφηµου, Ησιόδου Έργα και Ηµέραι, προοίµιο Θεογονίας, ο ποιητής αυτοσυστήνεται ως βοσκός στον Ελικώνα. Βοσκοί στη µυθολογία και ποίηση οι θεοί Άδωνης και Άττης και οι Τρώες ήρωες Πάρης και Αγχίσης. Ο Φιλιτάς επίσης πρέπει να ενδιαφέρθηκε για βουκολικά θέµατα. Η βουκολική ποίηση είναι επική ποίηση, καθώς κατά κανόνα γράφτηκε σε δακτυλικό εξάµετρο. Οφειλή προς το παραδοσιακό έπος αλλά και αντιπαράθεση µε αυτό σύµφωνα µε αρχές Καλλιµάχου. Διαφορές µε το οµηρικό έπος στη θεµατική: αντί για βασιλιάδες, ήρωες κλπ, πρωταγωνιστές απλοί άνθρωποι της υπαίθρου στην καθηµερινή τους ζωή που τραγουδούν για τον έρωτα. Και όταν υπάρχει αναφορά σε ήρωες, στόχος η ανάδειξη της καθηµερινής πλευράς του µύθου. 5.2.2 Ο όρος ειδύλλιον Από τη ρωµαϊκή εποχή καθιερώνεται για όλα τα ποιήµατα του Θεοκρίτου ο όρος ειδύλλια. Είναι υποκοριστικό του είδους (= γραµµατειακό είδος), δεν έχει υποτιµητικό χαρακτήρα, και µάλλον σηµαίνει µικρό ποίηµα. Τα ποιήµατα Θεοκρίτου έχουν µικρή έκταση και εικόνες από τη ζωή απλών ανθρώπων, χαρακτήρα δε σύµφωνα µε τα αρχαία σχόλια διηγηµατικό (=αφηγηµατικό), δραµατικό (διαλογικό) και µικτό. Ο όρος δεν έχει σχέση µε τον µεταγένεστερο όρο ειδυλλιακός = τρυφερός και γοητευτικός σε σχέση µε περιγραφή φυσικών τοπίων ή συναισθηµάτων, χαρακτηριστικά της µεταγενέστερης βουκολικής ποίησης, όπου παρουσιάζεται η παραδεισένια εκδοχή της υπαίθρου σε αντίθεση µε την ασφυκτική ζωή της πόλης. Τα ποιήµατα του Θεοκρίτου δεν έχουν πολιτική σκόπευση, όπως οι Εκλογές του Βεργιλίου. Ερµηνευτικές Θεωρίες Θεοκρίτειων Ειδυλλίων α) «ρεαλιστική»: ερµηνεία µόνο όσων λέγονται ρητά στο ποίηµα β) «συµβολική»: αναζητά κρυµµένα νοήµατα, αλληγορίες και σύµβολα. Επίσης, κάποιοι θεώρησαν ότι η ποίηση του Θεόκριτου παρουσιάζει τις επικούρειες αξίες (αταραξίας, σχόλης, ελευθερίας). Με το όνοµα του Θεοκρίτου παραδίδονται 31 ποιήµατα και 24 επιγράµµατα. Από αυτά 8 θεωρούνται νόθα. Η έκδοση και κυκλοφορία των ποιηµάτων του παραµένει ένα φιλολογικό πρόβληµα. Διάφορες σχετικές θεωρίες, π.χ. υπήρχε συλλογή της Κω µε τα 7 πρώτα (σχεδόν αµιγώς βουκολικά) της συλλογής. Στη χειρόγραφη παράδοση προτάσσεται επίγραµµα του Αρτεµιδώρου, ο οποίος πιθανόν είχε εκδώσει κανόνα δέκα ειδυλλίων στο πρώτο µισό του 1. αιώνα π.Χ. Το έργο του Θεοκρίτου διακρίνεται σε 1) Βουκολικά Ειδύλλια: 13 µόνο ποιήµατα της συλλογής γραµµένα σε δακτυλικό εξάµετρο και δωρική διάλεκτο έχουν ως ήρωες βοσκούς ή γεωργούς, και θέµα τους τη ζωή της υπαίθρου. Όλα παραδίδονται µε τίτλους που δεν γνωρίζουµε αν έδωσε ο ίδιος ο ποιητής. Προγραµµατικό το πρώτο ειδύλλιο “Θύρσις ή ωδή”, και τα υπόλοιπα µε παρόµοια χαρακτηριστικά. Δύο διακριτά µέρη ποιήµατος. Στο πρώτο διάλογος µεταξύ δύο βοσκών, ώρα µεσηµβρινή, όταν η φύση αναπαύεται. Πρόσκληση σε µουσικό διαγωνισµό, συχνό στη βουκολική ποίηση, ορισµός βραβείων (κατσίκα, τράγος, ένα ξύλινο βαθύ ποτήρι, το οποίο περιγράφεται διεξοδικά και συνιστά ένα αυτόνοµο τραγούδι). Aνθρώπινος κόσµος καθηµερινότητας κυριαρχεί, περιγραφή ευχάριστου φυσικού περιβάλλοντος. Στο δεύτερο µέρος ο Θύρσης καλεί τις Mούσες να αρχίσουν το τραγούδι για τον θάνατο του βοσκού Δάφνη, επειδή αντιστάθηκε στην Aφροδίτη. Πρόκειται για Bουκολικό Θρήνο, συστατικό βουκολικής

ποίησης, στον οποίο συµµετέχει όλη η φύση και οι βουκολικοί θεοί (Παν, Πρίαπος). Mοτίβο η συµµετοχή της φύσης στη ζωή των ανθρώπων (= παθητική πλάνη). Eπανάληψη µοτίβων. Σύµφωνα µε τον Ch. Segal 12 βασικά θεµατικά µοτίβα στην ποίηση: αλήθεια, µνήµη, µεσηµέρι, δέντρα και φυτά, άνθη, τζιτζίκια και ακρίδες, δροσερό νερό, σπηλιά, µάγισσα, θάλασσα, βουνά, σύριγξ και αυλός. Στο τέλος, γίνεται απονοµή του βραβείου και επιστροφή στη βουκολική πραγµατικότητα. Διαφορές ανάµεσα στα δύο τµήµατα του ποιήµατος: Ρεαλιστικό το πρώτο µέρος µε απόδοση των σκηνών από τον ανθρώπινο βίο. Αντίθετα στο δεύτερο παραµυθένιος κόσµος µε εµφάνιση θεών, ηµιθέων και έµψυχης φύσης µαζί µε βοσκούς Σικελίας. Πρώτο τµήµα χωρίς βάθος συναισθηµάτων και προθέσεων, στο δεύτερο ατµόσφαιρα βαριά, σχεδόν τραγική. Γεωγραφικά απροσδιόριστο το πρώτο τµήµα, το δεύτερο λαµβάνει χώρα στη Σικελία. Διαφορά στην τεχνική: διαλογικό το πρώτο, µονόλογος και θρήνος στο δεύτερο. Γλώσσα επίσηµη στο πρώτο τµήµα, µε λαϊκότροπα στοιχεία στο δεύτερο. Οι αντιθέσεις παράγουν ένα βασικό συστατικό Θεοκρίτειας ποίησης, την ποικιλία (=variatio). Περιγραφή φύσης κυρίαρχη (και πάνω στο ποτήρι). Περιγραφή ενός ευχάριστου περιβάλλοντος καλείται locus amoenus (= ευχάριστος τόπος). Φύση συµµετέχει στην ανθρώπινη ζωή, τραγουδά µε τους βοσκούς και θρηνεί τον ετοιµοθάνατο Δάφνη. Πίσω από την αφέλεια των ηρώων βρίσκεται ο λόγιος ποιητής που τους αντιµετωπίζει µε µια ευδιάκριτη ειρωνεία,. Υπάρχει δηλαδή µια αίσθηση αποστασιοποίησης. Θέµα έρωτα κυρίαρχο στο ποίηµα. Στο πρώτο µέρος δεν υπάρχει καθόλου τραγικό βάρος, αντίθετα στο δεύτερο έχει τραγικό τέλος και οδηγεί στην αυτοκτονία του Δάφνη. Θέµα “έρωτας δυστυχισµένος και ανικανοποίητος” συχνό. Γενικά, ο έρωτας δεν αποκτά στην ποίηση του Θεόκριτου τραγικές διαστάσεις, εµφανής η ειρωνεία του λόγιου ποιητή. < Δραστηριότητα 1, σελ. 113 Κώµος: είδος καντάδας, που τραγουδούσαν οι συµποσιαστές όταν τριγυρνούσαν κρατώντας λαµπάδες στον δρόµο και κατέληγαν τραγουδώντας στο σπίτι µιας κοπέλας. Αν ο ερωτευµένος κωµαστής ξενυχτούσε στην εξώπορτα αγαπηµένης του τραγουδώντας, για να κάµψει την αντίστασή της, το τραγούδι του ονοµαζόταν παρακλαυσίθυρον. Στο 3ο. ειδύλλιο ο Θεόκριτος µεταφέρει µια αστική συνήθεια στον βουκολικό χώρο. 2) Αστικά Ειδύλλια: 3 ειδύλλια (2ο, 14ο, 15ο), γραµµένα σε δακτυλικό εξάµετρο και δωρική γλώσσα, τα δύο τελευταία σε διαλογική µορφή, έχουν θέµα αστικό, αφού αναφέρονται σε θέµατα της πόλης. Πρωταγωνίστριες επί το πλείστον γυναίκες. Από τεχνικής άποψης ίδια µε βουκολικά. Το 2ο =‘Φαρµακεύτρια’ περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο την ερωτική ιστορία της Σιµαίθας, η οποία εκτελεί µαγικές πράξεις µέσα στη νύχτα, για να αναγκάσει τον εραστή της Δέλφη να γυρίσει πίσω σε αυτή. Στο δεύτερο µέρος διηγείται την ιστορία της µε τον Δέλφη. Το πρώτο τµήµα πιο ‘γκροτέσκο’ και χυδαίο, το δεύτερο πιο συναισθηµατικό, διακόπτεται όµως από κωµικά στοιχεία. Η επίπληξη της δούλης µοτίβο και στην τραγωδία και στον µίµο (ο Θεόκριτος το δανείστηκε από τον Σώφρονα, σπουδαίο µιµογράφο 5ου αιώνα). Άλλο µοτίβο: σχετλιασµός προς τον Έρωτα = µεµψιµοιρία για τον Θεό που καταστρέφει τους ανθρώπους. Το 15ο = ‘Συρακόσιαι ή Αδωνιάζουσαι’ διαδραµατίζεται στην πτολεµαϊκή Αλεξάνδρεια, όταν δύο γυναίκες πηγαίνουν στο παλάτι Αρσινόης και Πτολεµαίου για να παρακολουθήσουν εορτασµό προς τιµή του Άδωνη και σχολιάζουν διάφορα. Πρώτο µέρος µιµητικό, διαλογικό µε έντονο λαϊκό χαρακτήρα (παροιµίες κτλ), το δεύτερο περιλαµβάνει έναν ύµνο, πιο επεξεργασµένο υφολογικά. Έχει ως πρότυπο µίµο του Σώφρονα. Θέµα ο Έρωτας, όπως και στα βουκολικά ειδύλλια, απουσιάζει ο τραγικός τόνος. Διαφορά µε Ηρώνδα: ο Θεόκριτος ενδιαφέρεται για την καλλιτεχνική υπόσταση του ποιητικού λόγου. 3) Μυθολογικά Ειδύλλια (ή επύλλια): Aναφέρονται στον Hρακλή (13ο, 24ο και το µάλλον νόθο 25ο), Eλένη (18ο, ‘Eλένης Eπιθαλάµιον’), Διόσκουρους (22ο), στον Πενθέα (26ο) όπως και οι Bάκχαι του Eυριπίδη. 4) Αυλικά, εγκωµιαστικά ειδύλλια: Eγκωµιαστικού χαρακτήρα. Το 16ο είναι εγκώµιο του Iέρωνος των Συρακουσών, το 17ο του Πτολεµαίου B Φιλαδέλφου. Σε δακτυλικό εξάµετρο και επική διάλεκτο µε ανάµειξη δωρικής.

5) Αιολικά ειδύλλια: 4 ποιήµατα της συλλογής είναι γραµµένα σε αιολική διάλεκτο και αιολικά µέτρα. Tο 28ο (αλακάτα) απευθύνεται στη γυναίκα του φίλου του ποιητή, γιατρού Nικία, τα άλλα τρία (29ο-31ο) επιγράφονται ‘παιδικά’, ερωτικού περιεχοµένου. 6) Σύριγξ: Πρόκειται για τεχνοπαίγνιον (= ποίηµα γραµµένο µε τρόπο, ώστε να αναπαράγεται η µορφή ενός αντικειµένου, π.χ. βωµού, αυγού). Aυτό σε µορφή αυλού. 7) Επιγράµµατα: Στην έκδοση του Gow εκδίδονται 24 επιγράµµατα µε ποικίλο περιεχόµενο, βουκολικό (τα πρώτα 6), αναθηµατικά, επιτύµβια, άλλα αναφέρονται σε αγάλµατα (π.χ. Aνακρέοντος, Eπιχάρµου, Aρχιλόχου), σε δωρική διάλεκτο και ελεγειακό δίστιχο. 5.1.3 Παρατηρήσεις για τη γλώσσα και το ύφος Γλώσσα του Θεόκριτου είναι η δωρική διάλεκτος της Συρακούσας ή της Κω του 3ου αιώνα π.Χ. µε επικά στοιχεία. Αναµειγνύει διάφορα διαλεκτικά στοιχεία, από την καθοµιλουµένη δωρική, από προηγούµενους Συρακούσιους συγγραφείς (Επίχαρµος, Σώφρων), από κείµενα της χορικής ποίησης (Στησίχορο, Πίνδαρο, Αλκµάνα), επικούς τύπους µε στοιχεία ιωνικά. Πρόκειται για µια ιδιόµορφη, τεχνητή διάλεκτο. Ίσως να µην είχε τις ίδιες προτιµήσεις σε όλη τη διάρκεια δηµιουργίας του. Στα αιολικά ειδύλλια µιµείται τη λεσβιακή ποίηση (Σαπφώ, Αλκαίο), στα εγκωµιαστικά σαφής η επίδραση Πινδάρου. Με βάση τη διάλεκτο διακρίνονται 5 κατηγορίες ποιηµάτων: 1) γνήσια στη δωρική διάλεκτο, 2) νόθα ή αµφίβολα στη δωρική διάλεκτο, 3) Ποιήµατα σε επική διάλεκτο µε κάποια δωρικά στοιχεία, 4) ποιήµατα σε επική και ιωνική διάλεκτο, 5) ποιήµατα σε αιολική διάλεκτο. Συνδιαλέγεται µε την επική παράδοση και ως προς τη χρήση της γλώσσας, µε στόχο τη δηµιουργία µιας διαφορετικής ατµόσφαιρας, π.χ. ΄γέρας’ = στο έπος σύµβολο ηρωϊκής τιµής, το βραβείο ανδρείας των πολεµιστών, στον Θεόκριτο, µια κατσίκα, το έπαθλο ενός βοσκού σε διαγωνισµό τραγουδιού. Το βουκολικό ποίηµα καλείται µετα-έπος, διότι δηµιουργεί ένα νέο είδος επικής ποίησης. Γίνεται εκλεκτικός συµφυρµός άλλων λογοτεχνικών ειδών, γι’ αυτό υπάρχει γλωσσική και υφολογική ποικιλία. Ενσωµατώνει στοιχεία από τη δωρική κωµωδία (π.χ. Επίχαρµο), από τον µίµο (= λογοτεχνικό υποείδος που σε δραµατική µορφή παρουσιάζει στιγµιότυπα από τη ζωή ανθρώπων χαµηλής τάξης αστικού πληθυσµού), παροιµίες, κοινοτοπίες, καθηµερινές εκφράσεις, συχνές επαναλήψεις που ταιριάζουν µε αφέλεια απλών ανθρώπων υπαίθρου και πόλης. Ταυτόχρονα υπάρχουν αναµνήσεις από προηγούµενη λογοτεχνική παράδοση που ο λόγιος ποιητής αξιοποιεί ανάλόγα. Πίσω από τη ‘βουκολική απλότητα’ κρύβεται ένας λόγιος ποιητής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΕΚΤΟΣ.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ

7.1 Η επιγραµµατική ποίηση κατά την ελληνιστική περίοδο Τον 5ο και 4ο αιώνα το επίγραµµα ακµάζει µε κυριότερο εκπρόσωπο τον Σιµωνίδη τον Κείο- αλλά και γνωστοί συγγραφείς, όπως ο Ευριπίδης και ο Πλάτων, έγραψαν επιγράµµατα. Την ελληνιστική περίοδο το επίγραµµα έγινε το κατεξοχήν ποιητικό είδος της εποχής. Δύο µεγάλες αλλαγές στην επιγραµµατική ποίηση. 1) Παύει από το β µισό του 4ου αιώνα να εξυπηρετεί µόνο πρακτικούς σκοπούς (σε µνήµα ή στην αναθηµατική προσφορά) και γίνεται λογοτεχνικό βιβλίο για τους κύκλους των λογίων της εποχής. 2) Λειτουργεί ως όχηµα προσωπικών συναισθηµάτων, παθών και εµπειριών, ρόλο που ως τότε κατείχε η λυρική ποίηση. Άρα διευρύνεται η θεµατολογία (σκηνές καθηµερινής ζωής, περιγραφές της φύσης, έργων τέχνης, ερωτική, σκωπτική, συµποτική ποίηση) της επιγραµµατικής ποίησης. Εξαιρετική ποικιλία επιγραµµάτων: επιτύµβια, αναθηµατικά, ερωτικά, παιδεραστικά, συµποτικά, σκωπτικά, προτρεπτικά, εκφραστικά (περιγραφές καλλιτεχνικών έργων), επιδεικτικά (παρουσίαση διάφορων καταστάσεων) από διαφορετικές περιοχές (Αλεξάνδρεια, Παλαιστίνη, µητροπολιτική Ελλάδα και Μ. Ασία, Κάτω Ιταλία και Σικελία). Δύο τα ρεύµατα του 3ου αιώνα: 1) Ιωνική-Αλεξανδρινή Σχολή (Ασκληπιάδης ο Σάµιος, Ποσείδιππος, Ηδύλος, Καλλίµαχος, Διοσκορίδης) µε θέµατα τον έρωτα, το συµπόσιο, τον θάνατο, τη λογοτεχνική

κριτική. 2) Δωρική-Πελοποννησιακή Σχολή (Λεωνίδας ο Ταραντίνος, Ανύτη από Τεγέα, Νοσσίς από τους Λοκρούς, Αλκαίος από τη Μεσσήνη) πιο αυστηρή και σεµνή, καθηµερινή ζωή, ταπεινά θέµατα, βουκολικές περιγραφές. Ο Θεόκριτος µε τα επιγράµατά του και στα δύο ρεύµατα. Από τον 2ο αιώνα κορεσµός, κυριαρχία της µίµησης, περιορισµός της πρωτοτυπίας. Μια αναλαµπή στα τέλη του 2ου και αρχές 1ου αι. π.Χ. µε Σχολή της Φοινίκης: Αντίπατρο Σιδώνιο, Μελέαγρο και Φιλόδηµο από τα Γάδαρα Χαρακτηριστικά των ελληνιστικών επιγραµµάτων: λυρική δροσιά, χαριτολόγος, παιγνιώδης διάθεση, επίδειξη λογιοσύνης, λεπτή ειρωνεία, λογοπαίγνια, πνευµατώδεις φιλολογικοί υπαινιγµοί, περίτεχνο ύφος, περίπλοκη συντακτική δοµή, επιτηδευµένο λεξιλόγιο. Κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους το επίγραµµα εξακολουθεί να αποτελεί δηµοφιλές είδος. Όµως έλλειψη πρωτοτυπίας, κυριαρχία του ρητορικού ύφους, αφόρητος κλασικισµός. Επιγράµµατα γράφονται µέχρι και τα χρόνια του Ιουνστινιανού. Οι επιγραµµατοποιοί είναι ίσως οι πιο πιστοί οπαδοί της παράδοσης, γι’αυτό και το επίγραµµα = το µοναδικό ποιητικό είδος της ελληνικής λογοτεχνίας µε αδιάσπαστη συνέχεια από την αρχαϊκή εποχή ως τα χρόνια της ύστερης Αρχαιότητας. 7.2 Ανθολογίες επιγραµµάτων Ήδη από τα πρώιµα ελληνιστικά χρόνια ατοµικές και οµαδικές συλλογές επιγραµµάτων.

1. Μελέαγρος ο Γαδαρηνός (περ. 70 π.Χ.): Συλλογή επιγραµµάτων του µε τίτλο Στέφανος

2. Φίλιππος από τη Θεσσαλονίκη (περ. 40 µ.Χ.): Ανθολογία επιγραµµάτων µε τίτλο Στέφανος

3. Διογενειανός από την Ηράκλεια του Πόντου: Ανθολόγιον (µέσα 2ου αι. µ.Χ.). 4. Στράτων από τις Σάρδεις: (µέσα 2ου αι. µ.Χ.) Μούσα Παιδική (παιδεραστικά

επιγράµµατα) 5. Διογένης Λαέρτιος: Πάµµετρος (ποιήµατα σε διάφορα µέτρα)- 225 µ.Χ. 6. Αγαθίας ο Σχολαστικός: συλλογή Κύκλος (περ. 560 µ.Χ.) 7. Κωνσταντίνος Κεφαλάς (περ. 900): η πληρέστερη και αξιολογότερη ως τότε συλλογή 8. Παλατινή (ή Ελληνική) Ανθολογία: περίπου 3.700 επιγράµµατα, άγνωστου εκδότη, σε

15 βιβλία. Χειρόγραφο του 10ου αιώνα που χάθηκε και ανακαλύφθηκε πάλι στις αρχές του 17ου αι. στη Χαϊδελβέργη, πρωτεύουσα του Παλατινάτου της Γερµανίας. Βασίστηκε στη συλλογή Κεφαλά.

9. Πλανούδεια Ανθολογία: το χειρόγραφό της γραµµένο από το µοναχό Μάξιµο Πλανούδη (περ. 1.300). Βασίστηκε στη συλλογή Κεφαλά. Μεγάλη αξία γιατί περιέχει και 392 επιγράµµατα που δεν περιέχονται στην Παλατινή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Αυτοκρατορικοί χρόνοι: η ιστορική περίοδος κατά την οποία η Ρώµη ασκεί την εξουσία της µε βάση το αυτοκρατορικό σύστηµα διακυβέρνησης. Συµβατικά όρια: 31 π.Χ. (ναυµαχία στο Άκτιο) – 330 µ.Χ. (µεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους από τη Ρώµη στην Κωνσταντινούπολη). Η πνευµατική παραγωγή πιο σηµαντική τους 2 πρώτους µεταχριστιανικούς αιώνες, βασίζεται στην παιδεία και αναπτύσσεται προς δύο κατευθύνσεις: τη φιλοσοφία και τη ρητορική. 8.1 Παιδεία Η Ρωµαϊκή εξουσία χρησιµοποίησε την ελληνική παιδεία ως ενοποιητικό στοιχείο µεταξύ των διαφορετικών λαών και εθνοτήτων που έπρεπε να κυβερνήσει. Η ρωµαϊκή διοίκηση στηριζόταν στους εύπορους πολίτες των οποίων η παιδεία εκ των προτέρων βασιζόταν στην ελληνική παιδεία και ειδικότερα στην ελληνική πολιτιστική δηµιουργία της κλασικής εποχής µέσα από δύο εργαλεία, τη φιλοσοφία και τη ρητορική. Η επίµονη στροφή προς την παιδεία των κλασικών χρόνων ονοµάστηκε κλασικισµός. 8.2 Φιλοσοφία και ρητορική στην υπηρεσία της παιδείας

Τα σπουδαιότερα φιλοσοφικά ρεύµατα αυτή την εποχή: Ακαδηµία (πλατωνική παράδοση), Περίπατος (αριστοτελική παράδοση), Στωικοί, Επικούρειοι, Κυνικοί, σκεπτικισµός (αµφισβήτηση της δυνατότητας πρόσβασης στη γνώση) και εκλεκτικισµός (τάση για επιλεκτική υιοθέτηση απόψεων από διαφορετικά ρεύµατα). Η Ρητορική διχάζεται ανάµεσα στον ασιανισµό (περίτεχνο, φορτωµένο, βαρύ ύφος) και τον αττικισµό (λιτότερο ύφος, ως αντίδραση στον ασιανισµό, υπέρ της καθαρότητας και της σαφήνειας). Όλες οι µορφές λογοτεχνικής έκφρασης επηρεάζονται από την κυριαρχία της φιλοσοφίας και της ρητορικής στην παιδεία, οπότε τα πρώτα πνευµατικά δηµιουργήµατα συνήθως είναι καλά επεξεργασµένα προγυµνάσµατα (ασκήσεις για την υποστήριξη ή ανασκευή µιας θέσης) και πολλά πνευµατικά δηµιουργήµατα της εποχής έχουν πρωτίστως παιδαγωγική ή διδακτική σκοπιµότητα. 8.3 Δεύτερη σοφιστική και σοφιστές Ο όρος Δεύτερη Σοφιστική οφείλεται στον Φιλόστρατο Β, που έτσι δήλωσε τις τάσεις της ρητορικής από τον Αισχίνη και µετά, άρα σε αντιδιαστολή µε την παλαιότερη ρητορική του Γοργία. Οι νεότεροι µελετητές µε τον όρο αυτό ορίζουν τα έργα τέχνης και λόγου από τον 1ο ως τον 3ο αι. µ.Χ. µε περίοδο ακµής τον 2ο αιώνα. Σοφιστής σ’αυτό το πλαίσιο είναι ο δάσκαλος του ελληνικού παιδευτικού ιδεώδους, που ανήκει συνήθως σε κάποιο φιλοσοφικό ρεύµα και χρησιµοποιεί τις µεθόδους της ρητορικής. Προάγει συνήθως πέραν της παιδείας και την ατοµική του ευµάρεια και φήµη και συχνά ενισχύει έµµεσα τη ρωµαϊκή διοίκηση αλλά και διευκολύνει άµεσα την ελληνόφωνη πνευµατική παραγωγή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

ΡΗΤΟΡΙΚΗ

Η σηµασία της ρητορικής στην παιδεία των αυτοκρατορικών χρόνων ήταν µεγάλη µε αποτέλεσµα οι εκπρόσωποί της να απολαµβάνουν ιδιαίτερης αίγλης, φήµης και κερδών. Όλοι διέθεταν εντυπωσιακή γνώση της ρητορικής, της φιλοσοφίας και της ποίησης των κλασικών χρόνων, είχαν εντυπωσιακή ευγλωττία και αναζητούσαν την καταξίωση στη Ρώµη. 9.1 Διονύσιος Αλικαρνασσέας Ήκµασε το δεύτερο µισό του 1ου αιώνα π.Χ. Το έργο του αφορά κυρίως την ιστοριογραφία, λογοτεχνική κριτική και τη ρητορική. Τα σωζόµενα ρητορικά έργα του είναι 10: Περί των αρχαίων ρητόρων (έκφραση αντίθεσής του προς τη ρητορική του ασιανισµού-παροµοίωση αττικής ρητορικής µε νόµιµη σύζυγο και ασιανισµού µε αναιδή εταίρα), Περί της Δηµοσθένους λέξεως (ανάλυση του ύφους του Δηµοσθένη και παρατηρήσεις για τον Πλάτωνα), Περί Δεινάρχου (για τον ρήτορα Δείναρχο), Περί Θουκυδίδου (πέρα από τα θετικά έχει και αρνητική κριτική για τον Θουκυδίδη: αναίτια στρυφνό ύφος του ιστορικού, επιφυλάξεις για τη σηµασία που έχει δοθεί στο θέµα της ιστορίας του), Προς Αµµαίον 1η επιστολή (για τον Δηµοσθένη), Προς Αµµαίον 2η επιστολή (για τον Θουκυδίδη), Προς Ποµπήιον Γέµινον (παρατηρήσεις για τον Πλάτωνα, για την ιστοριογραφία, τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, τον Θεόποµπο), Περί συνθέσεως ονοµάτων (στάση εποχής για την ποιότητα γραπτού λόγου-αφορά τη λογοτεχνική κριτική), Περί µιµήσεως (το θέµα αφορά τη λογοτεχνική κριτική). Συµπερασµατικά, διακρίνεται για τη διαύγειά του, την καλλιέργειά του, την προτίµησή του στον αττικισµό, την αξιοπρόσεκτη ευθύτητά του. Δεν υπήρξε ιδιαίτερα πρωτότυπος. Η ρητορική των αυτοκρατορικών χρόνων βασίζεται στους καρπούς µιας προγενέστερης παράδοσης, την οποία ο ρήτορας προσλαµβάνει επιλεκτικά.

9.2 Δίων ο Προύσης (Χρυσόστοµος) 40-120 µ.Χ. Με επιµεληµένη παιδεία και έµφυτη χάρη στον λόγο έκανε δηµόσιες οµιλίες. Επηρεάστηκε από τον στωικισµό µετά από µια αρχική αντιπαράθεση µε εκπροσώπους του. Πήγε στη Ρώµη µε την ιδιότητα του σοφιστή και έγινε Ρωµαίος πολίτης χάρη και στη φιλία του µε τον µετέπειτα αυτοκράτορα (M. Cocceius Nerva), οι πολιτικοί αντίπαλοι του οποίου στη συνέχεια συνέβαλαν στην εξορία του ρήτορα από τη Ρώµη. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του ο Δίων αναγκάστηκε να δεχθεί διάφορες µορφές σκληρού χειρωνακτικού βιοπορισµού και υιοθέτησε λιτό βίο, στο πρότυπο των Κυνικών φιλοσόφων. Σώζονται 80 λόγοι του µε ποικίλα θέµατα: Λόγοι που εκφωνήθηκαν για συγκεκριµένους σκοπούς σε ακροατήριο: Ολυµπικός (για τη φύση των θεών και την αντίληψη των ανθρώπων γι’αυτούς), Ροδιακός (για τον τρόπο µε τον οποίο οι Ρόδιοι τιµούν τους επιφανείς άνδρες), Περί φυγής (για την εξορία του), …. Λόγοι που πραγµατεύονται διάφορα φιλοσοφικά ζητήµατα: Περί λύπης, Περί κάλλους, Περί πλεονεξίας,… Λόγοι προσανατολισµένοι στη ρητορική και τη φιλολογία: Ευβοϊκός, Περί Οµήρου, 4 λόγοι Περί βασιλείας (πολιτικές και φιλοσοφικές απόψεις για τη σωστή άσκηση της µοναρχίας), Τρωικός (αµφισβητεί την αξία της κατακτητικής επιτυχίας των Ελλήνων στην Τροία - οι Ρωµαίοι υποτίθεται ότι ήταν οι απόγονοι των Τρώων, ψέγει τον Όµηρο για δόλια χρήση της αφηγηµατικής τεχνικής του in media res και σκόπιµη ψευδολογία). Το ρητορικό του ύφος χαρακτηριζόταν από έναν µετριασµένο αττικισµό. Η φιλοσοφική του στάση συχνά ασαφής αλλά επηρεασµένη από τον στωικισµό και τον κυνισµό. Ευαίσθητος σε θέµατα φιλολογίας, πολιτικής και ηθικής, προσηλωµένος στην προτεραιότητα του πολιτισµού σε µια εποχή µονοδιάστατη και ισοπεδωτική σε πολιτικό επίπεδο. 9.3 Πλούταρχος Από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας (περ. 45-120 µ.Χ.) µε πολυδιάστατη συγγραφική προσφορά. 2 κατηγορίες έργων: Ηθικά και Βίοι. Εδώ µας ενδιαφέρουν τα έργα των Ηθικών που αφορούν στη ρητορική και τη φιλοσοφία. Τα έργα του που αφορούν κυρίως στη ρητορική ανήκουν στην πρώιµη συγγραφική του παραγωγή, όπου είναι πιο ευδιάκριτα τα ίχνη της επίδρασης της ρητορικής στην παιδεία του, π.χ. παρουσία πλήθους ρητορικών σχηµάτων. Στη συνέχεια ο Πλούταρχος επέλεξε συνειδητά να ακολουθήσει την πλατωνική φιλοσοφία και αντιµετώπισε αυστηρά τη ρητορική και τα µορφολογικά της όπλα. Τέτοια έργα: Περί της Ρωµαίων τύχης, Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής (Α και Β), Περί του ακούειν, Πολιτικά παραγγέλµατα, …. Κοινό χαρακτηριστικό τους η πληθώρα ρητορικών αναγνωρίσιµων στοιχείων, ο θεµατικός τους προσανατολισµός (προσπάθεια αιτιολογηµένης υποστήριξης, ανασκευής ή επιλογής µιας θέσης). Στα Ηθικά υπάρχουν και έργα µε βαθύτερο φιλοσοφικό προσανατολισµό που ακολουθεί κυρίως το πλατωνικό και το στωικό δόγµα. Έτσι χρησιµοποιούνται εσχατολογικοί µύθοι (χαρακτηριστικό του Πλάτωνα) σε διαλόγους του Πλουτάρχου µε αυτόνοµη όµως αφηγηµατική ευστοχία. Και το γεγονός ότι χρησιµοποιεί διαλόγους παραπέµπει στον Πλάτωνα, όµως συνήθως ο Πλούταρχος τους χρησιµοποιεί ως πλαίσια σε µακροσκελείς µονολόγους. Υπάρχουν και χαµένα έργα του Πλουτάρχου από τους τίτλους των οποίων εικάζουµε ότι είχαν σχέση µε τη ρητορική, αλλά και κάποια σωζόµενα που αν και δεν έχουν τη ρητορική στο επίκεντρο, όµως την επιστρατεύουν για να πείσουν. Έργα του που αναφέρονται αµεσότερα στη µελέτη της πλατωνικής φιλοσοφίας: Πλατωνικά ζητήµατα και Περί της εν Τιµαίω ψυχογονίας. 3 έργα του σχετικά µε τους Δελφούς (ιδιαίτερα σηµαντικοί για τον ίδιο που ήταν και κάτοχος του ιερατικού αξιώµατος των Δελφών) για την παρακµή του µαντείου, τη µορφή των χρησµών και το θρησκευτικό µυστικισµό. Τα Ηθικά του Πλουτάρχου έχουν ποικίλο περιεχόµενο, ανταποκρίνονται πάντως σε ένα βασικό µέληµα του συγγραφέα τους: την ανάδειξη των ηθικών ιδιοτήτων που προσδιορίζουν την αρετή του ανθρώπου 9.4 Μάξιµος ο Τύριος

Έλληνας από την Τύρο που ήκµασε την περίοδο 180-192 µ.Χ. Σώζονται 41 Διαλέξεις από το έργο του. Φιλολογικά προβλήµατα αποτελούν τα ακόλουθα ερωτήµατα: πόσο τα κείµενα των Διαλέξεων είναι σχέδια για τις οµιλίες που τελικά έκανε, αν γράφτηκαν από τον ίδιο ή απλώς διορθώθηκαν από αυτόν, αν αντιστοιχούν σε συγκεκριµένη περίοδο συγγραφικής παραγωγής. Στοιχείο ύφους του η επιδίωξη της απλότητας και της φραστικής κοµψότητας µέσα από έναν µετριοπαθή αττικισµό. Πάντως ό,τι σώζεται είτε οφείλεται είτε εγκρίθηκε από τον Μάξιµο και γράφτηκε την ίδια συγγραφική περίοδο. Συχνά τα θέµατα των Διαλέξεων κοινότοπα (Τι τέλος φιλοσοφίας; ....), πολλές Διαλέξεις έχουν πλατωνική θεµατική αφετηρία (Τι το δαιµόνιον Σωκράτους; Τις ο θεός κατά Πλάτωνα;... ) αλλά δεν φθάνουν σε ιδιαίτερο φιλοσοφικό βάθος. Πάντως αποτελούν ένα προανάκρουσµα του νεοπλατωνισµού. 9.5 Αίλιος Αριστείδης 117-181 µ.Χ., γόνος επιφανούς οικογένειας της Μυσίας, µε µεγάλη µόρφωση, υπέφερε για πολλά χρόνια από ασθένεια µάλλον ψυχοσωµατικής φύσεως και αναζήτησε θαυµατουργή θεραπεία στο Ασκληπιείο της Περγάµου. Επηρεάστηκε από την παραµονή του στο Ασκληπιείο µε αποτέλεσµα να ενισχυθεί η µαταιοδοξία και η δεισιδαιµονία του και να αποκτήσει ένα ιδιαίτερο πνευµατικό βάθος το έργο του (σώζονται 55 έργα του). Σε 6 Ιερούς Λόγους περιγράφει τα όνειρα στο Ασκληπιείο και τις σωτήριες παρεµβάσεις του θεού. Προσπάθησε και πέτυχε να αποφύγει την ανάληψη δηµόσιων αξιωµάτων. Έχει γράψει εγκωµιαστικούς λόγους για τη Ρώµη (Ρώµης εγκώµιον), για την Αθήνα (Παναθηναϊκός), για τη Σµύρνη (Σµυρναϊκός πολιτικός). Σηµαντικά κείµενά του και οι πολεµικές του τοποθετήσεις εναντίον του Πλάτωνα σε θέµατα αξιολόγησης της ρητορικής (Περί ρητορικής), όπου υπεραµύνεται της ρητορικής και αµφισβητεί την αξία της φιλοσοφίας απαντώντας στις απόψεις του Πλάτωνα που εκφράζονται στον Γοργία. Μια άλλη του τάση η χρήση του πεζού λόγου για υµνογραφικές ανάγκες σε θεούς (Εις Δία, Αθηνά,...), καθώς θεωρούσε ότι ο πεζός λόγος εκφράζει πιο αποτελεσµατικά τις τιµές στους θεούς απ’ότι η ποίηση. Τα κείµενά του χαρακτηριστικοί πρεσβευτές της ρητορικής των αυτοκρατορικών χρόνων (χαρακτηριστικά τους: εκφραστική δεινότητα, αττικό ύφος, ανεξαρτησία σκέψης, ευρυµάθεια, υιοθέτηση βασικών κριτηρίων κλασικισµού, πάθος για Ελλάδα, θαυµασµός για Ρώµη). Η πορεία της ζωής του ήταν ιδιάζουσα και φαίνεται στο έργο του (εµπειρική περιγραφή ιερών θεραπευτηρίων, πληροφορίες ιατρικής φύσης, θεοληπτική έξαρση από τη θεραπευτική παρέµβαση του θείου, καταγραφή ονείρων και ονειρικών συναντήσεων), όπου αποτυπώνονται και οι ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές προτεραιότητες της εποχής. 9.6 Άλλοι εκπρόσωποι της ρητορικής Θεωρητικά έργα που υποστηρίζουν τη δηµιουργία των εκπροσώπων της ρητορικής δεν σώζονται. Χάθηκαν τα έργα του Καικιλίου (1ος αι. µ.Χ.) Περί ύψους και το Περί του χαρακτήρος των δέκα ρητόρων (για τον Κανόνα των 10 ρητόρων). Τα λεξικογραφικά έργα της περιόδου αυτής προέβαλλαν κυρίως αττικιστικές τάσεις και επηρέασαν την αισθητική της εποχής: Διογενιανός ο Ηρακλειώτης, Πάµφιλος ο Αλεξανδρινός, Αίλιος Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, Μοίρης (Αττικαί λέξεις), Φρύνιχος (Αττικιστής, Σοφιστική προπαρασκευή), Ιούλιος Πολυδεύκης (Ονοµαστικόν), Αρποκρατίων (Λέξεις των δέκα ρητόρων). Αντίδραση στον υπεραττικισµό αποτελούν τα λεξικά Αντιαττικιστής (ανωνύµου) και το ιδιότυπο Κειτούκειτος. Χάθηκαν και καθαρά ρητορικά έργα πέρα από τα θεωρητικά. Σηµαντικός ρήτορας του 2ου µ.Χ. αιώνα ο Ηρώδης ο Αττικός (περισσότερο γνωστός ως µαικήνας χάρη στα µεγάλα µνηµεία µε τα οποία κόσµησε τον ελληνικό χώρο) του οποίου σώθηκε ο λόγος Περί πολιτείας σε υποδειγµατικό αττικό ύφος. Με την τεχνική πλευρά της ρητορικής ασχολήθηκαν ο Αίλιος Θέων από την Αλεξάνδρεια (τέλη 1ου αι., αρχές 2ου µ.Χ., Προγυµνάσµατα), ο Ερµογένης από την Ταρσό (τέλη 2ου, αρχές 3ου, µέτριος ρήτορας αλλά συνέβαλε στη µελέτη των µέσων που χρησιµοποιεί ο ρητορικός λόγος και των συστατικών του τέλειου ρητορικού ύφους), Αφθόνιος από την Αντιόχεια, Μένανδρος από τη Λαοδικεία, Κάσσιος Λογγίνος.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ. ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ

11.1 Ο βίος του Λουκιανού Γεννήθηκε στα Σαµόσατα της Κοµµαγηνής (Συρία) γύρω στο 120-125 µ.Χ. Είναι γέννηµα της εποχής του, σατιρικός, προσφέρει γέλιο µε σοβαρό ύφος (εξ ου και ο χαρακτηρισµός του κατά την αρχαιότητα σπουδογέλοιος), ξεπέρασε τα έργα του παρελθόντος, δεν τα µιµήθηκε. Δείγµα της ωριµότητάς του η δηµιουργία του σατιρικού διαλόγου. Δε γνωρίζουµε πολλά πράγµατα για τη ζωή του, καθώς οι σύγχρονοί του δεν µίλησαν γι’αυτόν. Οι πληροφορίες µας προέρχονται από τα δικά του έργα. Στο έργο του Ενύπνιον αναφέρεται στο ενύπνιον (όνειρο) που είδε όταν ήταν παιδί και τον κατηύθυνε στην παιδεία. Στο Δις κατηγορούµενος ο Λουκιανός κατηγορείται αφενός από τη Ρητορική γιατί την εγκατέλειψε και µεταπήδησε στη Φιλοσοφία, αφετέρου από τον Διάλογο (τον φιλοσοφικό) γιατί τον προσέβαλε µετατρέποντάς τον σε σατιρικό. Ο Λουκιανός απολογείται και υποστηρίζει αφενός ότι η µεν Ρητορική τότε βρισκόταν σε παρακµή (επικράτηση ασιανισµού και υπεραττικισµού αντί του ορθού κατ’αυτόν µετριοπαθούς αττικισµού), αφετέρου ότι στην περίοδο της ωριµότητάς του έπρεπε πλέον να αφήσει τα δικαστήρια και τις ρητορείες και να στραφεί στον ήρεµο Διάλογο (όχι στη φιλοσοφία, δεν ακολούθησε κάποια σχολή της εποχής, αλλά έκανε τον φιλοσοφικό Διάλογο δικό του εκφραστικό όργανο που ανταποκρινόταν περισσότερο στην καθηµερινότητα). Δηµιουργία σατιρικού διαλόγου: ο Λουκιανός υποστήριζε (στα Δις κατηγορούµενος, Βάκχος και Ζεύξις,...) ότι έλεγε έτσι τις αλήθειές του µε διασκεδαστικό τρόπο, µε τη µορφή του διαλόγου πετύχαινε το τερπνό, ενώ µε το περιεχόµενο το ωφέλιµο. Ανέµειξε το σοβαρό µε το αστείο (παράδοση του σκώµµατος, της λοιδορίας, της κωµωδίας, του Μένιππου) σε σωστή αναλογία για να έχει το κατάλληλο αποτέλεσµα κι όχι κάτι το τερατώδες (έναν ιπποκένταυρο). Ο διάλογός του υπηρέτησε την καθηµερινότητα Πέθανε µετά το 180 µ.Χ. 11.2 Το έργο του Λουκιανού 86 έργα στην έκδοση της Οξφόρδης. Η έρευνα σε ό,τι αφορά το Λουκιανό έχει ασχοληθεί µε θέµατα γνησιότητας, χρονολόγησης και κατάταξης των έργων του. 2 µεγάλες περίοδοι στη συγγραφική του δηµιουργία: Η περίοδος της νεότητας (κυριαρχία ρητορικής, π.χ. Φάλαρις 1 και 2, Τυραννοκτόνος, Αποκηρυττόµενος που είναι ασκήσεις ρητορικής για την τεχνική της µελέτης, επίσης το Περί του οίκου που είναι µια ρητορική περιγραφή, µια έκφρασις, το Μυίας εγκώµιον που είναι ένα ρητορικό εγκώµιο, κάποιες προλαλιές για την απόσπαση της εύνοιας του ακροατηρίου, π.χ. Περί του ηλέκτρου, -κάποιες προλαλιές , π.χ. Ηρακλής, προέρχονται από τη γεροντική του ηλικία, οπότε ξαναέγραψε ρητορικά έργα-, τα Περί θυσιών και Περί πένθους,...., και 2 πραγµατείες σε ιωνική διάλεκτο που ενδεχοµένως να µην είναι γνήσιες) και η περίοδος της ωριµότητας (κυριαρχία σάτιρας). Εδώ ανήκουν τα πιο αξιόλογα έργα και είναι σε διαλογική µορφή. • Σειρά από σύντοµους διαλόγους: 25 Θεών διάλογοι (συνοµιλία δύο θεών για τους έρωτές τους), 15 Ενάλιοι διάλογοι (πρωταγωνιστής ο Ποσειδών), 15 Εταιρικοί διάλογοι (συνοµιλία κοινών θνητών). Στοιχεία από τη Νέα Κωµωδία και τον µίµο της ελληνιστικής σάτιρας. • Μενίππειοι διάλογοι: Στην ακµή της συγγραφικής του δραστηριότητας. Δηκτική σάτιρα, ευστροφία, θέµατα αγαπητά στην κυνική φιλοσοφία (µαταιότητα ανθρώπινων επιθυµιών, ανθρώπινη ανοησία, κενοδοξία πλουσίων,...). Ο Λουκιανός δεν ανέµειξε πολύ συχνά το πεζό µε στίχο. Περισσότερο ανέµειξε το σοβαρό (Διάλογος φιλοσοφικός που εκπροσωπεί τον πεζό λόγο) µε το αστείο (κωµωδία που επροσωπεί τον έµµετρο λόγο). Διάλογοι Μένιππος ή Νεκυοµαντεία, Ικαροµένιππος ή Υπερνέφελος, Κατάπλους ή Τύραννος, Ζευς ελεγχόµενος, Θεών εκκλησίαι, Δις κατηγορούµενος, Νεκρικοί διάλογοι. • Και διάλογοι µε µορφή πλατωνικού διαλόγου: Ερµότιµος ή περί αιρέσεων (συζήτηση για την υπόσχεση της στωικής φιλοσοφίας για την κατάκτηση της ευτυχίας µέσα από την κατάκτηση της αρετής), µια «διατριβή» σε µορφή επιστολής: Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν (χιουµοριστική κριτική όσων έγραψαν αναξιόπιστα ιστορικά έργα, συζητά τις αρχές της

ιστοριογραφίας), 2 λίβελλοι σε µορφή επιστολής: Περί της Περεγρίνου τελευτής και Αλέξανδρος ή Ψευτοµάντις (σηµαντική ιστορική µαρτυρια για τη ζωή των Χριστιανών του 2ου αιώνα), Δηµώνακτος βίος (αποµνηµονεύµατα), Αληθή διηγήµατα και Λούκιος ή Όνος (σε µορφή µυθιστορήµατος, το πρώτο ταξιδιωτική περιπέτεια, το δεύτερο σατιρίζει τις προλήψεις, τη µαγεία, τη µετεµψύχωση) • Επιγράµµατα και ποιητικά έργα επίσης του αποδίδονται. 11.3 Ο Λουκιανός και οι νεότεροι µελετητές Helm: ο Λουκιανός µιµήθηκε το έργο του Μένιππου (γιατί έχει και πεζό λόγο και στίχο, στοιχεία διατριβής και µυθολογικές αναφορές, κυριαρχία σκέψης κυνικών). McCarthy: Αντιδρά στον Helm. Δεν ξέρουµε αν τα έργα του Μένιππου ήταν γραµµένα σε πεζό ανάµεικτο µε στίχο. Bompaire: «Αχρονία» έργου Λουκιανού. Δε συνδέει το έργο του Λουκιανού µε την εποχή του, πρόκειται απλώς για ρητορική δηµιουργία. Schwarz: Αντιδρά στον Bompaire. Συσχετίζει κάθε αναφορά στα έργα του Λουκιανού µε άλλα εξωτερικά γεγονότα. Baldwin, Παπαιωάννου: Θεωρούν τον Λουκιανό άνθρωπο του καιρού του που αποτύπωσε τα προβλήµατα της εποχής, σατίρισε κοινωνικά φαινόµενα. Jones: θεωρεί τον Λουκιανό παρατηρητή του καιρού του που ήθελε να διασκεδάσει τους συνανθρώπους του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ12 ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΕΚΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

13.1 H Βιογραφία ως είδος Αν και η βιογραφία ανθεί στην αυτοκρατορική περίοδο, σπέρµατά της έχουµε από προηγούµενους αιώνες, π.χ. το εγκώµιο Ευαγόρας του Ισοκράτη, η παρουσίαση του ιστορικού προσώπου Αγησίλαου από τον Ξενοφώντα, των δηµαγωγών της Αθήνας στα Φιλιππικά του Θεόποµπου και στο Περί δηµαγωγών του Ιδοµενέα. Για τη φιλοσοφική βιογραφία οι βάσεις πρέπει να τέθηκαν από τον Αριστοξένη τον Ταραντίνο (4ος αι. π.Χ.) που έγραψε Βίους φιλοσόφων, ενώ η βιογραφία ιστορικών προσώπων ενιχύθηκε πιθανότατα και από την περιπατητική διδασκαλία. Μετά τον 3ο αι. π.Χ. σταθµοί στη βιογραφία είναι οι εξής: ο Αντίγονος από την Κάρυστο και ο Έρµιππος από τη Σµύρνη µε Βίους συγχρόνων τους φιλοσόφων τον 3ο αιώνα, οι Σωτίων από την Αλεξάνδρεια (Διαδοχαί φιλοσόφων), Σωσικράτης από τη Ρόδο (Χρονικά) και Απολλόδωρος από την Αθήνα (Χρονικά) τον 2ο αιώνα, οι Αλέξανδρος ο Πολυίστωρ (Διαδοχαί φιλοσόφων), ο Δηµήτριος από τη Μαγνησία (Οµώνυµοι) και ο Διοκλής από τη Μαγνησία (Διαδροµή των φιλοσόφων) τον 1ο αιώνα π.Χ., η Παµφίλη (Ιστορικά υποµνήµατα) τον 1ο αι. µ.Χ., ο Πλούταρχος (Βίοι παράλληλοι) και ο Φαβορίνος τον 1ο-2ο αι. µ.Χ., ο Φιλόστρατος (Βίοι σοφιστών) και ο Διογένης Λαέρτιος (έγραψε σε 10 βιβλία για τους βίους και τις γνώµες των φιλοσόφων από την αρχή της φιλοσοφίας µε βάση τα φιλοσοφικά δόγµατα από δάσκαλο σε διάδοχο κ.ο.κ, µε πλούσιο ανεκδοτολογικό υλικό και έτσι διέσωσε ανεκτίµητες πληροφορίες) τον 2ο-3ο αιώνα. Το έργο των περισσοτέρων, εκτός από τον Πλούταρχο και τον Φιλόστρατο, σώζεται σε αποσπασµατική µορφή. 13.2 ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ 13.2.1 Βίος και έργο Περίπου 50-120 µ.Χ. από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας. Μας έχει σωθεί µεγάλο µέρος του έργου του που διαιρείται σε 2 κατηγορίες: Ηθικά (έργα για ηθικοφιλοσοφικά θέµατα σε µορφή διαλόγου ή διατριβής) και Βίοι Παράλληλοι (πλήθος βιογραφιών), το πιο διάσηµο. Είναι βιογραφίες σηµαντικών ανδρών, Ελλήνων και Ρωµαίων, που παραλληλίζονται ανά ζεύγη µε βάση κάποια κοινά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ή/και της δράσης τους. Η διαδικασία της σύγκρισης ανάγεται ήδη στην παράδοση των ρητορικών προγυµνασµάτων. Ο

Πλούταρχος ωφέλησε και τους Έλληνες (ενίσχυε την ανάµνηση του ελληνικού πολιτιστικού στίγµατος) και τους Ρωµαίους (προέβαλλε τα ρωµαϊκά επιτεύγµατα, έχοντας βέβαια δώσει πριν το ελληνικό προηγούµενο χρονολογικά πρότυπο). Η συγκριτική βιογραφική αντιστοιχία οµόλογων προσωπικοτήτων σώζεται µόνο στο έργο του Πλουτάρχου. Σώζονται και 4 µεµονωµένες βιογραφίες που θεωρούνται και προγενέστερες των ζευγών. Η συγγραφή βιογραφιών ζητήθηκε στον Πλούταρχο από άλλους, αλλά µέσα από αυτές ανακάλυψε τα δικά του κίνητρα, το δικό του ενδιαφέρον για την ανάδειξη των ηθικών ιδιοτήτων που διαφαίνονται στις πράξεις των ανθρώπων. Όπως ο ίδιος αναφέρει η διαφορά βιογραφίας και ιστορικής συγγραφής είναι ακριβώς αυτή η απεικόνιση του ηθικού χαρακτήρα στις πράξεις των ανθρώπων που χαρακτηρίζει το πρώτο είδος. Σώζονται 22 ζεύγη βιογραφιών, το ένα από τα οποία διπλό µε 4 προσωπικότητες που γίνονται αντικείµενο σύγκρισης. Άρα έχουµε συνολικά 46 βίους παράλληλους και 4 µεµονωµένες βιογραφίες. Χρονολογική σειρά Βίων: οι 4 µεµονωµένοι είναι προγενέστεροι των διπλών Βίων. Γενικά οι Βίοι τοποθετούνται στη δεύτερη περίοδο της ζωής του Πλούταρχου. Σε ό,τι αφορά την εσωτερική χρονολογική σειρά τους δεν έχουµε πολλές µαρτυρίες γιατί δεν ξέρουµε πώς ακριβώς δούλευε ο Πλούταρχος. Η κατάταξη των Βίων γίνεται είτε µε διµερή κατάταξη µε βάση τη χρονολογική σειρά των Ελλήνων που βιογραφούνται, είτε µε βάση τις χρονολογίες των Ρωµαίων, είτε µε τριµερή κατάταξη µε βάση τον τόπο καταγωγής των Ελλήνων και δευτερευόντως τη χρονολογική σειρά. 13.2.2 Η δοµή των Βίων Στην αρχή των παραλληλισµών εκθέτει κάποια χαρακτηριστικά που εκλαµβάνει ως κοινά στη ζωή των δύο ανδρών, έστω κι αν αυτό γίνεται τεχνητά ή οφείλεται σε συµπτώσεις. Εκθέτονται οι δύο βιογραφίες και στη συνέχεια τα χαρακτηριστικά που θεωρεί κοινά τα συνοψίζει, εµπλουτίζει, αξιοποιεί στο καταληκτήριο τµήµα, στη σύγκριση, όπου συγκρίνονται οι δύο άνδρες ως προς τα χαρακτηριστικά αυτά. Σε κάποιους Βίους λείπει η σύγκρισις, ίσως όχι τυχαία (π.χ. στο ζεύγος Θεµιστοκλή-Κάµιλλου). Παραδείγµατα: Ζεύγος Θησέα-Ρωµύλου µε κοινά χαρακτηριστικά το ότι και οι δύο ίδρυσαν πόλεις και άρπαξαν γυναίκες. Στο ζεύγος Σόλωνα-Ποπλικόλα και οι δύο διακρίνονται για τον πολιτικό στοχασµό τους και την καθοριστική πολιτική δράση τους. Οι Αριστείδης και Κάτων παραλληλίζονται γιατί και στο πολεµικό και στο πολιτικό και ηθικό πεδίο είχαν ανάλογες επιδόσεις, ενώ οι Κίµων και Λούκουλλος γιατί χειρίστηκαν µε ανάλογο τρόπο όµοιες περιστάσεις. 13.2.3 Βίοι και ηθικά κριτήρια Ο Πλούταρχος συνηθίζει να παραλληλίζει και άτοµα µε βάση ηθικά κριτήρια, αν και εκεί παρεµβάλλει συχνά και ανεκδοτολογικά στοιχεία, όπως συνηθιζόταν στην παράδοση της βιογραφίας. Παραδείγµατα: Ο παραλληλισµός του Περικλή µε τον Φάβιο Μάξιµο γίνεται µε βάση την πραότητα και τη δικαιοσύνη για τις οποίες διακρίνονταν και οι δύο, καθώς και για την ικανότητά τους να αντιµετωπίζουν θετικά τις αρνητικές αντιδράσεις των πολιτών και των συναρχόντων τους προς όφελος της πόλης τους. Στον παραλληλισµό Νικία και Μάρκου Κράσσου πέρα από ένα ιστορικό παράλληλο (τα παθήµατα και των δύο σε εκστρατείες), οι δύο άνδρες συγκρίνονται και ως προς άλλα χαρακτηριστικά και ως προς τη χρήση του πλούτου. Για τη σύγκριση Αλκιβιάδη και Γάιου Μάρκου Κοριολανού το µόνο ίσως κοινό σηµείο είναι µια ιδιότυπη µορφή υπερηφάνειας. 13.2.4 Άλλα κριτήρια Άλλα κριτήρια παραλληλισµού είναι τα ακόλουθα: ρητορική ικανότητα και των δύο βιογραφουµένων (Δηµοσθένης-Κικέρων), η φιλοσοφική παιδεία και η σηµασία της στη ζωή τους (Δίων-Βρούτος), το γεγονός ότι και οι δύο πολέµησαν εναντίον αλλόφυλων στρατών (Τιµολέων-Αιµίλιος Παύλος), και οι δύο είχαν πρωτοφανείς στρατιωτικές επιτυχίες (Πελοπίδας-Μάρκελλος). Ενίοτε τα κριτήρια είναι ακαθόριστα (π.χ. παραλληλισµός Πύρρου και Μάριου). Στα ζεύγη Φωκίων-Κάτων και Αλέξανδρος-Καίσαρ δεν επιτάσσεται σύγκρισις.

13.2.5 Μεµονωµένοι Βίοι-Ειδικά κριτήρια παραλληλισµού Βίος Αράτου (πολιτική και στρατιωτική δραστηριότητα και σηµασία Αχαϊκής συµπολιτείας, ηθική προσωπικότητα Αράτου), Βίος Αρταξέρξη (γεγονότα ζωής του και περιγραφή εσωτερικού κόσµου περσικής αυλής), βιογραφία Γάλβα και βιογραφία Όθωνα χωρίς παραλληλισµό. Σε τετραπλό αφηγηµατικό σχήµα έχουµε τις βιογραφίες των Άγι, Κλεοµένη, Γάιου και Τιβέριου Γράκχου. Συγκρίνονται κατά άτοµο και κατά ζεύγος, το κριτήριο της σύγκρισης οι µεταρρυθµίσεις που έφεραν οι δύο πρώτοι στη Σπάρτη, οι δύο τελευταίοι στη Ρώµη. Η σύγκριση Λυκούργου-Νουµά έγινε µε βάση την αναλογία ανάµεσα στις θεσµικές µεταρρυθµίσεις στη Σπάρτη και στη Ρώµη. Η σύγκριση Λυσάνδρου και Σύλλα µε βάση την προσωπική αναρρίχηση στην εξουσία µε την απόκτηση ατοµικής ισχύος, ενώ µεταξύ Αγησίλαου και Ποµπήιου µε βάση τον τρόπο ανόδου στην εξουσία. 13.2.6 Η σηµασία των Βίων Οι Βίοι Παράλληλοι διαβάστηκαν πολύ γιατί ο Πλούταρχος κατόρθωσε µε έναν ισορροπηµένο γλωσσικό πλούτο να συγκεράσει τον αττικισµό µε τον φιλοσοφικό λόγο και να συνεχίσει τη µακραίωνη παράδοση του είδους. Άσκησαν επίδραση στην ιστορία του πολιτισµού, καθώς υπογράµµισαν τον ελληνικό πολιτισµό σε µια εποχή που αυτός δεν εκφραζόταν µε όρους εξουσίας. Βιογραφία δε σηµαίνει βέβαια ιστορία, αλλά πάντως εκφράζει το πάγιο αίτηµα όλων των εποχών την προσωπογραφική αποτύπωση των ιστορικών γεγονότων και άρα συνιστά µία επιπλέον πηγή για την ιστορική έρευνα. 13.3 ΦΛΑΒΙΟΣ ΦΙΛΟΣΤΡΑΤΟΣ 13.3.1 Βίος και έργο 170-249 περίπου. Έζησε για αρκετό διάστηµα στη Ρώµη. Σώζονται τα εξής έργα του: Ηρωικός (διάλογος µε θέµα τους ήρωες του Τρωικού πολέµου), Γυµναστικός (για την αθλητική άσκηση), Επιστολαί (73 µε ερωτικό κυρίως περιεχόµενο), Εικόνες (2 οµάδες, η µία µάλλον δική του, η άλλη του οµώνυµου γαµπρού του), Νέρων (σύντοµος διάλογος), 2 Διαλέξεις. Επίσης, οι Βίοι σοφιστών και Τα εις τον Τυανέα Απολλώνιον (βιογραφίες). 13.3.2 Τα εις τον Τυανέα Απολλώνιον Κατά παραγγελίαν της αυτοκράτειρας Ιουλίας Δόµνας η περιγραφή της ζωής του φιλοσόφου µε παρεβολή πολλών µυστικιστικών, υπερφυσικών και θαυµατολογικών στοιχείων σε σηµείο που να παραβάλλεται µε το ελληνιστικό µυθιστόρηµα και βίους αγίων. Πολλές περιγραφές συναντήσεων του ήρωα ξεπερνούν τη λογική, π.χ. συναντήσεις µε ψυχές. Ο φιλόσοφος έζησε τον 1ο αι. µ.Χ., περιπλανώµενος, εµποτισµένος από τις αρχές του νεοπυθαγορισµού σε µια εποχή που παράλληλα µε την παιδευτική προσήλωση στα αρχαιοελληνικά πρότυπα εξέφραζε και µια ευαισθησία σε θέµατα µυστικισµού και θρησκευτικής θαυµατολογίας. Θεωρήθηκε ότι µε τη συγκεκριµένη βιογραφία επιχειρείται η προβολή ενός Εθνικού, αντίστοιχου προς τον Χριστό. Πάντως η επίδραση του χριστιανισµού και των Ευαγγελίων έχει ασκήσει επίδραση στο έργο. Η αφήγηση του Φιλόστρατου στηρίζεται στις πλούσιες αφηγηµατικές του ικανότητες. 13.3.3 Βίοι σοφιστών Θεωρούνται µεταγενέστεροι, αφιερωµένοι στον ύπατο Αντώνιο Γορδιανό, µετέπειτα αυτοκράτορα, άρα δηµοσιεύτηκαν µετά το 229 µ.Χ. Αποτελούν ένα σύνολο βιογραφιών σε δύο βιβλία που ξεκινά από τους Γοργία και Πρωταγόρα και καταλήγει στους σοφιστές της αυτοκρατορικής εποχής. Στον Φιλόστρατο οφείλουµε τον όρο «Δεύτερη Σοφιστική» µε την οποία εννοούσε την περίοδο της σοφοστικής από τον Αισχίνη και µετά. Η σειρά των βίων δεν είναι αλφαβητική αλλά ιστορική. Ιδιαίτερη σηµασία δίνεται στον Πολέµωνα από τη Λαοδίκεια και στον Ηρώδη τον Αττικό. Βιογραφούνται 59 σοφιστές όχι πάντα µε αντικειµενικά κριτήρια. Άλλοτε τα κριτήρια είναι σταθερές και διαχρονικές αξίες και άλλοτε είναι πολύ συζητήσιµες αξίες, όπως ο πλούτος, η αναγνώριση, η κοινωνική επιτυχία. Και ο τρόπος παρουσίασης είναι πολύ διαφορετικός και απηχεί περισσότερο την επιδίωξη υφολογικής ποικιλίας µε τη συσσώρευση ανεκδοτολογικού υλικού και λιγότερο την

προσπάθεια για αντικειµενική ανάδειξη της πνευµατικής προσφοράς των βιογραφουµένων. Κάποιοι σοφιστές µνηµονεύονται απλώς για να δηλωθεί πόσο ανάξιοι λόγου είναι, ενώ εξαιρούνται από την παρουσίαση οι σύγχρονοι του συγγραφέα σοφιστές για να υπάρξει κατά το δυνατόν αντικειµενικότητα. Όσο όµως κι αν το έργο έχει µειονεκτήµατα, έχει επίσης σηµαντικές αρετές, όπως αφηγηµατική πληρότητα και εκφραστική ευστοχία. Ο βασικός στόχος του έργου του είναι η εγκωµιαστική καταξίωση της Δεύτερης Σοφιστικής και ένα βασικό κριτήριο αξιολόγησης για τον Φιλόστρατο είναι αυτό της παιδευτικής χρηστικότητας, κριτήριο που χαρακτηρίζει όλη την εποχή, αφού η διάδοση της ελληνικής παιδείας είναι βασική προτεραιότητα.

ΕΠIΜΕΤΡΟ 2. ΝΕΑ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

2.1 ΠΛΑΤΩΝ

Προικισµένος ο ίδιος µε λογοτεχνικό χάρισµα και παρά το ότι κανένα έργο του δεν είναι εξ ολοκλήρου σχετικό µε την κριτική της λογοτεχνίας διατυπώνει απόψεις για λογοτεχνικά θέµατα. Κατηγορεί την ποίηση ότι δεν φτάνει στην αλήθεια και την αφήνει έξω από την ιδανική του Πολιτεία. Η ποιητική έµπνευση δεν οδηγεί στη γνώση και γι’ αυτό είναι άνευ αξίας. Οι ποιητές συνθέτουν όχι επειδή έχουν σοφία, αλλά επειδή έχουν χάρισµα ή διακατέχονται από θεϊκή µανία. Στον Ίωνα ο ποιητής παρουσιάζεται σε κατάσταση θεϊκής κατοχής και είναι ερµηνευτής των θεών. Στον Φαίδρο τονίζεται ότι µόνο η ποίηση που γράφεται υπό ένθεη µανία δίνει καρπούς, όµως ο ποιητής δεν γνωρίζει την αλήθεια, και εποµένως δεν µπορεί να ωφελήσει την Πολιτεία. Η άποψή του αυτή αιτιολογείται µε την ιδέα της µίµησης.

Διακρίνει 3 είδη ποίησης: 1ο είδος: διθύραµβος, χρησιµοποιεί την απλή διήγηση 2ο είδος: τραγωδία, κωµωδία, χρησιµοποιεί τη µίµηση 3ο είδος: η ποίηση του Οµήρου, χρησιµοποιεί τη διήγηση και τη µίµηση

Συνδέει τις εικαστικές τέχνες µε την ποίηση: ο αισθητός κόσµος είναι µίµηση του κόσµου των ιδεών, η ζωγραφική και οι άλλες εικαστικές τέχνες είναι µίµηση του αισθητού κόσµου (εποµένως µιµούνται τη µίµηση του κόσµου των ιδεών), δεν είναι όµως ο πραγµατικός αισθητός κόσµος και ο ποιητής µιµείται τον κόσµο των αισθήσεων και όσα παρουσιάζει στα ποιήµατά του είναι σκιές της αρετής. Οι ποιητές δεν µιµούνται τα καλά και γι’ αυτό θα εκδιωχθούν από την ιδανική Πολιτεία. Στους Νόµους υποστηρίζει ότι υπάρχει αποδεκτός ποιητής: έχει περάσει τα 50 χρόνια, είναι καλός άνθρωπος και έχει υπηρετήσει µε πίστη την πατρίδα. Από τους πρωταρχικούς όρους της τέχνης θεωρεί την οργανική ενότητα, όπως το σώµα (Φαίδρος). Καταγγέλλει την ρητορική ως σύστηµα απάτης και κολακείας (Γοργίας) και τη µηχανική µέθοδο διδασκαλίας των συγχρόνων του ρητόρων. Σκοπός: η ποίηση δεν πρέπει να αξιολογείται µε κριτήριο την απόλαυση που προσφέρει , αλλά την αλήθεια. Η πλατωνική κριτική αντιµετωπίζει τη λογοτεχνία σε σχέση µε τη ζωή.

2.2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Οµοίως κατατάσσει την ποίηση στις µιµητικές τέχνες. Θεωρεί τη µίµηση µέσο για την απόκτηση γνώσης, η δε επιθυµία για µάθηση είναι έµφυτη στον άνθρωπο. Στο Περί Ποιητικής τονίζει ότι έπος, κωµωδία, διθύραµβος και µουσική µοιάζουν στο ότι µιµούνται και στον τρόπο της µίµησης και εντοπίζει και τις διαφορές τους. Έργο του ποιητή δεν είναι να παρουσιάζει πράγµατα που έγιναν, αλλά όσα είναι πιθανόν ή αναγκαίο να συµβούν (δυνατά κατά το εικός ή το αναγκαίον). Παρουσιάζει επίσης τις διαφορές µεταξύ ποίησης και Ιστορίας. Αντίθετα µε τον Πλάτωνα πιστεύει ότι η ορθότητα στην τέχνη διαφέρει από την ορθότητα της ηθικής. Σκοπός της ποίησης είναι η αισθητική απόλαυση. Ο Αριστοτέλης δίνει µικρή αξία στην έµπνευση του ποιητή. Επίσης φαίνεται να δέχεται την ποιητική δηµιουργία άνευ λογικής, υπό το καθεστώς συγκινησιακής φόρτισης. Άλλοι

ερευνητές ερµηνεύουν την άποψή του διαφορετικά: ο προικισµένος είναι αληθινός καλλιτέχνης, όχι ο εκστατικός, είναι ένα όν προικισµένο αλλά ελέγχει τις δυνάµεις του. Η λογική και το συναίσθηµα συντελούν από κοινού στη δηµιουργία του έργου τέχνης. Συγκρίνει επίσης το έπος µε την τραγωδία και θεωρεί την τραγωδία αξιολογότερο ποιητικό είδος. Ασχολείται και µε το λεκτικό της ποίησης το ύφος, τη σαφήνεια που οδηγεί στην τελειότητα του λόγου (αρετή σαφή). Στη Ρητορική τέχνη υποστηρίζει ότι η ρητορική είναι πρακτική ικανότητα και παρουσιάζει τις αρετές του λόγου: σαφήνεια, πρέπουσα γλωσσική έκφραση, ταιριαστές µεταφορές, ορθή χρήση του επιθέτου. Δεν θεωρεί σηµαντική τη διαίρεση του ρητορικού λόγου σε µέρη, αλλά το να µιλήσει κανείς µε ειρµό για το θέµα του και να τεκµηριώσει τις απόψεις του σε ενιαίο όλον.

2.3 ΘΕΟΦΡΑΣΤΟΣ

Διάδοχος του Αριστοτέλη στη Σχολή, ενώνει ποίηση και ρητορική επειδή και οι δύο ξεκινούν από τους ακροατές, όχι µε τα γεγονότα (εποµένως δεν ασχολούνται πρωταρχικά µε την αλήθεια). Όσα γράφει κάποιος πρέπει να τα γράφει για τους ακροατές του (ρήτορες και ποιητές) ή για τα ίδια τα πράγµατα (φιλόσοφοι). Διακρίνει 4 είδη αρετών της λέξεως: ελληνισµός (=γραµµατική ορθότητα), σαφήνεια, πρέπον, κατασκευή (=καλλιτεχνική διακόσµηση)

2.4 ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, ΠΕΡΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ

Είναι από τις πρώτες πραγµατείες που θέτουν τις αρχές της φιλολογικής θεωρίας. Η πραγµατεία αποδόθηκε αρχικά στον Δηµήτριο τον Φαληρέα, σήµερα θεωρούµε ότι είναι έργο αγνώστου που εξακολουθούµε να τον αποκαλούµε Δηµήτριο. Χρονολόγηση: από 3ο αι. π.Χ. µέχρι 1ο αι. µ.Χ. Άλλη άποψη την θεωρεί έργο µεταγενέστερο, που στηρίζεται αναχρονιστικά σε πηγές του 4ου και 3ου αι. και αγνοεί τις ύστερες ελληνιστικές θεωρίες. Ο συγγραφέας απορρίπτει την ύπαρξη µόνο δύο ειδών ύφους (απλού και µεγαλοπρεπούς) και προτείνει 4 είδη ύφους (χαρακτήρ): µεγαλοπρεπής, ισχνός, γλαφυρός, δεινός και τα αντίστοιχά τους διηµαρτηµένα: ξηρός, ψυχρός, κακόζηλος και άχαρις. Ασχολείται µε τα σχήµατα λόγου, κυρίως το ασύνδετο και το πολυσύνδετο.

2.5 ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΕΑΣ

Ρητοροδιδάσκαλος και ιστορικός, θεωρεί ως σηµαντικότερο έργο του τη Ρωµαϊκή Αρχαιολογία (20 βιβλία, σώζονται 1-10, αποσπάσµατα του 11ου), εγραψε επίσης 10 δοκίµια, πραγµατείες και επιστολές. Στο Περί µιµήσεως η µίµηση δεν είναι αναπαράσταση ανθρώπων και πράξεων, όπως στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, αλλά µελέτη και µίµηση παλαιοτέρων συγγραφέων. Στο Περί των αρχαίων ρητόρων εξετάζει τι πρέπει να υιοθετηθεί από κάθε ρήτορα ώστε να χρησιµεύσει ως πρότυπο. Αναφέρεται σε 6 ρήτορες: Λυσία, Ισοκράτη Ισαίο, Δηµοσθένη, Υπερείδη και Αισχίνη. Συνδέει τον ξεπεσµό του καλού φιλολογικού γούστου µε την Ασιανή ρητορική. Πρεσβεύει τη µίµηση της Αττικής των κλασικών χρόνων στο λεξιλόγιο και τη σύνταξη (άποψη που θα ακµάσει µε τη Δεύτερη Σοφιστική). Μετριοπαθής Αττικιστής, ενδιαφέρεται για το ηθικά και πολιτικά χρήσιµο περιεχόµενο, θεωρεί ως κριτήριο του αναγνώστη µία αίσθηση πέρα από τη λογική (άλογος αίσθησις) και αξιολογεί Λυσία, Ισοκράτη και Δηµοσθένη. Στο Περί συνθέσεως ονοµάτων εξετάζει τη σειρά των λέξεων, ώστε µε τον συνδυασµό µελωδίας, ρυθµού, µεταβολής και πρέποντος να είναι ο λόγος ευχάριστος (=κοµψός, µε χάρη, αδρότητα και πειστικότητα) και ωραίος (=µεγαλοπρεπής µε σοβαρότητα σπουδαιότητα και αρχαιοπρέπεια). Ο καλός ποιητής και ρήτορας πρέπει να µιµείται τα πράγµατα που αφηγείται. Πιστεύει ότι ο πεζός λόγος µπορεί να µοιάσει µε ποίηση (µε το ρυθµό) και η ποίηση µε πεζό λόγο.

Τα είδη της σύνθεσης του λόγου: πρώτη αυστηρή σύνθεση, δεύτερη κοµψή και ανθηρή, τρίτη µεταξύ των δύο προηγουµένων (µέση).

2.6 ΑΝΩΝΥΜΟΥ, ΠΕΡΙ ΥΨΟΥΣ

Κριτικό κείµενο του οποίου σώζονται τα 2/3. Σχετικά µε τον συγγραφέα (ανώνυµος που δηλώνεται συχνά µε το συµβατικό όνοµα Λογγίνος) και τη χρονολόγησή του (1ος αι. µ. Χ.) υπάρχουν έντονες φιλολογικές συζητήσεις. Θαυµαστής του Πλάτωνα τον οποίο θεωρεί εκπρόσωπο του υψηλού ύφους ασχολείται στα πρώτα 8 κεφάλαια µε τις εισαγωγικές παρατηρήσεις του για το ύψος στο ύφος: δεν καθορίζεται από λεκτικά στοιχεία, αποκαλύπτεται ακόµη και σε µία λέξη ή φράση, συµβάλλει σε αυτό και η σιωπή. Πιστεύει ότι δεν υπάρχει µέθοδος διδασκαλίας του, είναι συνδυασµός χαρίσµατος και µεθόδου. Ορίζει το υψηλό ως εκείνο που αρέσει στους πάντες για πάντα και παρουσιάζει τις 5 πηγές της υψηγορίας, από τις οποίες θεωρεί σηµαντικές την ικανότητα να συλλαµβάνεις υψηλά διανοήµατα και το σφοδρό και εµπνευσµένο πάθος. Πολύ σηµαντική είναι και η φαντασία. Διακρίνει την ρητορική φαντασία (στόχος: η ενάργεια) και την παρά ποιηταίς φαντασία (στόχος: η έκπληξη). Το υψηλό επιτυγχάνεται µέσω της µίµησης του ύφους µεγάλων συγγραφέων και ποιητών του παρελθόντος. Ασχολείται επίσης ενδεικτικά µε τα σχήµατα λόγου.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΧΩΡΙΣ ΛΥΣΗ Β ΤΟΜΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Δραστηριότητα 1 Δηµιουργία νέων κρατών: διαµελισµός αυτοκρατορίας Μεγάλου Αλεξάνδρου σε επιµέρους βασίλεια, µακρόχρονη περίοδος ταραχών στην κυρίως Ελλάδα µε αποτέλεσµα την παρακµή και την ανάπτυξη νέων κέντρων εξουσίας µακριά απ’αυτή π.χ. το βασίλειο των Σελευκιδών ή η Αίγυπτος (βασίλειο των Λαγιδών). Πολιτική οργάνωση: µέσα στην πολυµορφία και τις πολιτισµικές επιµειξίες των βασιλείων της εποχής, υπήρχε ως συνεκτικό στοιχείο η παρουσία των Ελλήνων στην εξουσία και την παιδεία. Παντού την εξουσία την είχαν Έλληνες, πρωτίστως Μακεδόνες που εκµεταλλεύτηκαν τις θεωρίες των ντόπιων για θεοποίηση των αρχόντων προς όφελός τους. Πολλοί Έλληνες µε την ενθάρρυνση των ηγεµόνων (Ελλήνων κατακτητών) µετανάστευσαν στα νέα κράτη όπου υπήρχαν ευκαιρίες εύκολου πλουτισµού και κοινωνικής καταξίωσης. Ο ελληνικός τρόπος ζωής έγινε σύµβολο κύρους για τους ντόπιους, επικράτησε ο ελληνικός πολιτισµός και η ελληνική γλώσσα. Κοινωνική διάρθρωση: ευδιάκριτη η κοινωνική διαρθρωση. Σην κορυφή ο ηγεµόνας και οι αξιωµατούχοι του, πάντα ελληνικής καταγωγής. Στο άλλο άκρο το µεγάλο πλήθος των αυτόχθονων κατοίκων που υποτάσσονται τυφλά στην εξουσία. Στη µέση βρίσκεται µια πολυπληθής τάξη που αναζητά συνήθως το κέρδος: Έλληνες και µέλη της παλαιάς αριστοκρατίας των κατακτηµένων που έχει εξελληνιστεί. Τρόπος ζωής: το άτοµο είναι µοναχικό, µετέωρο πλέον σε εκτεταµένα βασίλεια, µακριά από τα κέντρα εξουσίας (τις βασιλικές αυλές), δεν είναι πλέον ο πολίτης που συµµετέχει στη λήψη αποφάσεων για την τύχη της πόλης του. Οι επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεσή του είναι σηµαντικές µε αποτέλεσµα την ίδρυση λεσχών και οµίλων που προσέφεραν στα µέλη τους την αίσθηση του ανήκειν, στροφή σε µυστηριακές θρησκείες που άµβλυναν τα υπαρξιακά αδιέξοδα, στροφή στη µαγεία, έντονη ανάπτυξη της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, ενδιαφέρον για το ατοµικό κέρδος και την προσωπική προβολή. Αποτέλεσµα η δηµιουργία νέων αισθητικών αντιλήψεων: οι δηµόσιες τελετές αποκτούν εξαιρετική µεγαλοπρέπεια και χλιδή, οι νεόπλουτοι επιδιώκουν και έχουν προβολή, επικράτηση αισθητικής του όγκου, της σπάταλης επίδειξης, της διακοσµητικής υπερβολής, αγάπης γα τη λεπτοµέρεια, τη µικροσκόπηση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Δραστηριότητα 2 Έµφαση σε παραγνωρισµένα ή άγνωστα περιστατικά, ερµηνείες προέλευσης τοπωνυµίων ή θεσµών (αγώνων), εµµονή στη λεπτοµέρεια, αγάπη για θέµατα καθηµερινά και οικεία, ανάδειξη άσηµων προσώπων σε πρωταγωνιστικούς ρόλους, αποκαθήλωση ηρώων από το παραδοσιακό τους ύψος, προσαρµογή τους στο πλαίσιο των απλών ανθρώπων, έµφαση σε αστεία γεγονότα: διακωµώδηση άθλου ήρωα µέσα από τον παραλληλισµό τους µε καθηµερινά γεγονότα. Δραστηριότητα 3 Τα γνωστά µυθολογικά γεγονότα Ηρακλή, Θησέα επισκιάζονται από τα κατορθώµατα του Μόλορκου και της Εκάλης που είναι άγνωστοι καθηµερινοί άνθρωποι. Συµβαίνουν γεγονότα παράλληλα σε δύο µέρη, σπαστή αφήγηση, έλλειψη επικής συνοχής, επιφανειακή σύνδεση γεγονότων, ανάδειξη λεπτοµέρειας, σµίκρυνση ήρωα και σπουδαίας πράξης, το επικό επεισόδιο γίνεται το πλαίσιο για την προβολή άλλου γεγονότος. Δραστηριότητα 4 Δείτε τις παρατηρήσεις στο Παράρτηµα. Επίσης: Ο Καλλίµαχος προσδιορίζει µε ποµπώδη τρόπο τη χρονική στιγµή των …. κατορθωµάτων του Μόλορκου, µε την αποστροφή του προς τα ποντίκια, τα οποία αποκαλεί … γείτονες λες και είναι άνθρωποι (γείτονες, φιλοξενούµενοι) και την εσκεµµένη καθυστέρηση στην αποκάλυψη της ταυτότητάς τους (δηµιουργείται η εντύπωπωση πως ο Μόλορκος είναι αφιλόξενος στους γείτονες), δηµιουργεί κωµικό αποτέλεσµα. Τραγικοποιείται το πρόβληµα του Μόλορκου, παίρνει τεράστιες διαστάσεις για τον ίδιο, κωµικές για τους αναγνώστες που παρακολουθούν τα «βασανιστήριά του», στήνεται «µυστική ενέδρα» για τους ποντικούς (αστεία έκφραση για εξολόθρευση ποντικών), η αναφορά σε ενέδρα, λιοντάρι παραπέµπουν συνεχώς σε άθλους Ηρακλή που στην ουσία παραλληλίζεται µε ….κατόρθωµα Μόλορκου. Για το Γ ερώτηµα συµπληρωµατικά: ο εκτεταµένος χρονικός προσδιορισµός των 4 πρώτων στίχων, η αναφορά στο «παχύ αίµα του λιονταριού» δηµιουργεί ανατριχιαστική ατµόσφαιρα και παραπέµπει στον Ηρακλή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Δραστηριότητα 1 Εξυπηρετούσε τους σκοπούς της Ρώµης γιατί ήταν ενοποιητικό στοιχείο για τους διαφορετικούς λαούς και εθνότητες. Εξασφάλισε µια νέα ελληνόφωνη πολιτιστική δηµιουργία προσαρµοσµένη στα δεδοµένα της εποχής. Δραστηριότητα 2 Ασιανισµός: περίτεχνο ύφος ρητορικού λόγου φορτωµένου µε σχήµατα, που επιζητεί τον φραστικό εντυπωσιασµό και οφείλει το όνοµά του στις ρητορικές σχολές της Μ. Ασίας όπου και αναπτύχθηκε. Αττικισµός: το λιτότερο ύφος ρητορικού λόγου, που αναπτύχθηκε ως αντίδραση στον ασιανισµό και επεδίωκε την καθαρότητα και τη σαφήνεια. Είχε ως πρότυπο την πρώιµη αττική ρητορεία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Δραστηριότητα 1 Στην αυτοκρατορική περίοδο ήταν κυρίαρχη η ελληνική παιδεία που βασιζόταν στην ελληνική πολιτιστική δηµιουργία της κλασικής εποχής. Ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσέας ήταν λάτρης της ρητορικής της κλασικής εποχής µε κύρια χαρακτηριστικά τη λιτότητα, το απλό ύφος, τη σαφήνεια. Ήταν συνεπώς αντίθετος µε την ασιανική ρητορική. Δραστηριότητα 2 Η αφηγηµατική τεχνική του in media res γενικά θεωρείται αφηγηµατικό εύρηµα, καθώς απαιτεί ιδαίτερες τεχνικές ικανότητες από την πλευρά του δηµιουργού. Δεν κουράζει τους αναγνώστες, προσδίδει ποικιλία, ζωντάνια. Με αυτή την τεχνική παρακολουθούµε την ιστορία µέσα από την οπτική του αφηγητή, οπότε προσωποποιείται η αφήγηση και γίνεται πιο

ενδιαφέρουσα, καθώς έχουµε δύο χρονολογικά επίπεδα: της αφήγησης και της ιστορίας. Ενδιαφερουσα είναι η άποψη του Δίωνα αλλά αστήρικτη. Ο Δίων ίσως λόγω εύνοιας προς τη Ρώµη (έγινε και Ρωµαίος πολίτης) και ίσως σε µία από τις περιόδους που και οι Ρωµαίοι τον τιµούσαν έγραψε τον συγκεκριµένο λόγο, όπου κατηγορώντας τους Έλληνες έµµεσα επαινεί τους Ρωµαίους. Δραστηριότητα 3 Στις ψυχοσωµατικές ασθένειες η θεραπεία είναι δύσκολή γιατί οι αιτίες δεν είναι οργανικές αλλά ψυχογενείς. Ο Αίλιος Αριστείδης προφανώς δεν έβρισκε θεραπεία ή ανακούφιση αλλού παρά µόνο στο Ασκληπιείο, όπου λάµβαναν χώρα «θαυµατουργές-µαγικές» θεραπείες µε επίσκεψη του θεού Ασκληπιού στα «εγκοιµητήρια» κατά τη διάρκεια του ύπνου. Ο ρήτορας προφανώς «έβλεπε» τον Ασκληπιό και είχε κι άλλες µεταφυσικές εµπειρίες ακριβώς επειδή ήθελε να τις έχει, καθώς βρισκόταν στο κατάλληλο περιβάλλον µαζί µε άλλους οµοιοπαθείς και το ίδιο απελπισµένους ασθενείς.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Δραστηριότητα 1 Ο Λουκιανός εγκωµιάζει τη µύγα και ερµηνεύει τις κινήσεις της. Δικαιολογεί τα αρνητικά χαρακτηριστικά που όλοι της καταλογίζουν (ενοχλεί τους κοιµισµένους, τους…δαγκώνει, κάνει θόρυβο) και τα µεταστρέφει σε θετικά παρουσιάζοντάς τα µε χαριτωµένο τρόπο και αποδίδοντας τη συµπεριφορά της σε υπερβολική τρυφερότητα. Η Μύγα ως νεαρή κοπέλα είχε εξαιρετικό χαρακτήρα, αλλά ήταν άτυχη, καθώς αφενός η αφοσίωση και η αγάπη της δεν µπόρεσαν να εκτιµηθούν, όπως της άξιζε, από τον Ενδυµίωνα, αφετέρου είχε και µία πολύ ισχυρή αντίζηλο, τη Σελήνη που έδρασε καταλυτικά και την καταδίκασε να γίνει έντοµο. Άρα η µύγα ως έντοµο πλέον ενοχλεί αλλά δεν φταίει αυτή. Για να ενισχύσει το εγκώµιό του, ο Λουκιανός αναφέρει και τις καλές και διάσηµες Μύιες της ιστορίας. Δραστηριότητα 2 Ο φιλοσοφικός διάλογος µε το «σοβαρό» αντικείµενο (µελέτη των θεών, της φύσης και της πορείας του σύµπαντος) αναµίχθηκε µε το σκώµµα, τον ίαµβο, τον κυνισµό, τις πρακτικές του Αριστοφάνη και του Μένιππου, µε αποτέλεσµα τη µεταµόρφωσή του σε ένα κράµα πεζού και ποιητικού λόγου, σε ένα κωµικό, σατιρικό, γελοίο είδος λόγου και άρα την υποβάθµιση και απαξίωσή του. Δραστηριότητα 3 Βασικά είναι όλα όσα λέει ο Λουκιανός στην παράγραφο 41.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 Δραστηριότητα 1 Διαφοροποιούνται. Η ιστοριογραφία ασχολείται µε περιγραφή πολέµων, κατορθωµάτων τα οποία όµως δεν αρκούν πολλές φορές για να αποκαλυφθεί το ήθος (αρετές και ελαττώµατα) των πρωταγωνιστών τους σε αντίθεση µε τη βιογραφία που προβάλλει και ασήµαντα φαινοµενικά γεγονότα, που αποκαλύπτουν όµως την ψυχή των βιογραφουµένων. Ο Πλούταρχος ενδιαφερόταν για την ανάδειξη των ηθικών ιδιοτήτων των ανθρώπων, όπως φαίνεται από το σύνολο του έργου του. Δραστηριότητα 2 Θησέας-Ρωµύλος (και οι δύο ίδρυσαν πόλεις και άρπαξαν γυναίκες) Σόλων-Ποπλικόλας (και οι δύο άνθρωποι µε πολιτικό στοχασµό και καθοριστική πολιτική δράση) Αριστείδης-Κάτων (ανάλογες επιδόσεις στο πολιτικό και στο ηθικό πεδίο) Περικλής-Φάβιος Μάξιµος (κοινές αρετές και των δύο η πραότης, η δικαιοσύνη και η ικανότητά τους να αντιµετωπίζουν θετικά τις αρνητικές αντιδράσεις πολιτών και συναρχόντων προς όφελος της πόλης) Αλκιβιάδης-Γάιος Μάρκος Κοριολανός (και οι δύο είχαν µία ιδιότυπη υπερηφάνεια) Δηµοσθένης-Κικέρων (και οι δύο οι ικανότεροι εκφραστές του λόγου σε Ελλάδα και Ρώµη)

Δίων-Βρούτος (φιλοσοφική παιδεία και σηµασία της για τη ζωή τους, καθώς και ο απόλυτος χαρακτήρας που έδειξαν στην πολιτική και στρατιωτική τους δράση και η διάψευση των προσπάθειών τους) Ευµένης-Σερτόριος (και οι δύο πολέµησαν επικεφαλής αλλόφυλων στρατών) Φωκίων-Κάτων (θετική πρόσληψη της δράσης τους και η ηθική στάση που επέδειξαν στα έργα που ανέλαβαν) Πελοπίδας-Μάρκελλος (και οι δύο πρωτοφανείς επιτυχίες, ο ένας εναντίον των Λακεδαιµονίων, ο άλλος εναντίον του Αννίβα) ………………. Δραστηριότητα 3 Ο Φιλόστρατος άντλησε στοιχεία από τη ζωή και το έργο του Απολλώνιου του Τυανέα αλλά σίγουρα πρόσθεσε και στοιχεία που µαρτυρούν την επίδραση του πνευµατικού κλίµατος της εποχής και επιτρέπουν τον συσχετισµό της συγκεκριµένης βιογραφίας µε το ελληνιστικό µυθιστόρηµα και τους χριστιανικούς βίους αγίων. Έχουµε συνεπώς ένα εγκώµιο του φιλοσόφου, µια εξιδανικευτική περιγραφή των πράξεών του µε πολλά παράλληλα από τη ζωή του Χριστού και των Αγίων. Ο Απολλώνιος, εφόσον είχε εµποτισθεί στις αρχές του νεοπυθαγορισµού, είχε µεταφυσικές ανησυχίες και πεποιθήσεις, απλώς οι πεποιθήσεις και εξιστορήσεις του διογκώθηκαν από τον Φιλόστρατο λόγω των γενικότερων τάσεων για παρεµβολή µυστικιστικών, εξωλογικών στοιχείων. Δραστηριότητα 4 Κατά τον Φιλόστρατο, στον οποίο οφείλεται και ο όρος, «Δεύτερη Σοφιστική» είναι η περίοδος από τον Αισχίνη και µετά, κατά την οποία το ενδιαφέρον της σοφιστικής αφορούσε όχι πλέον φιλοσοφικά θέµατα αλλά θέµατα που αποτελούσαν αντικείµενο της ιστορίας (προσδορισµός των φτωχών και των πλουσίων, των ηγεµόνων και των τυράννων) Η νεότερη έρευνα αποκαλεί «Δεύτερη Σοφιστική» τα έργα τέχνης και λόγου από τον 1ο ως τον 3ο µ.Χ. αι. µε ακµή τον 2ο αιώνα. Σοφιστής ήταν πλέον ο άνθρωπος που προσέφερε µε τη διδασκαλία του το ελληνικό παιδευτικό ιδεώδες, στεγασµένος συνήθως σε κάποιο φιλοσοφικό ρεύµα και εκµεταλλευόµενος τη δυναµική πειθώ της ρητορικής (Β τόµος, κεφάλαιο 8.3).