ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥblogs.sch.gr/vstavro/files/2015/01/ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-IΣΤΟΡΙΑΣ... · ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ 1

Aγαπητή µαθήτρια / Αγαπητέ µαθητή.

Το µάθηµα της Ιστορίας στη Θεωρητική κατεύθυνση είναι το δεύτερο

µάθηµα µε συντελεστή βαρύτητας µετά τα Αρχαία Ελληνικά. Αυτός είναι ένας

επιπλέον λόγος για τον οποίο θα πρέπει να δώσεις ιδιαίτερη προσοχή σ’ ένα

µάθηµα το οποίο φαίνεται φαινοµενικά «εύκολο», αλλά στο οποίο δυστυχώς

παρατηρούνται κάθε χρόνο πολύ µεγάλα ποσοστά αποτυχίας στις πανελλήνιες

εξετάσεις.

Οι σηµειώσεις που κρατάς στα χέρια σου, έχουν στόχο να σε

βοηθήσουν να κατακτήσεις ουσιαστικά το γνωστικό αυτό αντικείµενο και να

ανταποκριθείς µε επιτυχία στις απαιτήσεις των πανελληνίων εξετάσεων.

Περιλαµβάνουν την εξεταστέα ύλη µε µορφή σχεδιαγραµµάτων και

διευκρινίσεων, έτσι ώστε να είναι πιο εύκολη η κωδικοποίηση και η

αποµνηµόνευσή τους. Σε καµιά περίπτωση όµως τα σχεδιαγράµµατα αυτά δεν

υποκαθιστούν το σχολικό βιβλίο, αποκλειστικά µε βάση το οποίο θα

αξιολογηθεί το γραπτό σου στις εξετάσεις. Στις σηµειώσεις αυτές θα βρεις

ποικιλία ασκήσεων, τόσο ως προς τη µορφή όσο και ως προς το βαθµό

δυσκολίας, η επεξεργασία των οποίων στην τάξη ή στο σπίτι, θα σε βοηθήσει

να εξοικειωθείς µε ανάλογες ασκήσεις των πανελληνίων εξετάσεων. Επίσης,

σε κάθε ενότητα υπάρχει επαρκής αριθµός ιστορικών πηγών και παραθεµάτων,

η µελέτη των οποίων θα σε βοηθήσει να κατακτήσεις τον τρόπο ανάλυσής

τους, ζήτηµα το οποίο «ταλαιπωρεί» πολλούς υποψηφίους κάθε χρόνο.

Με συστηµατική εργασία και επιµονή το µάθηµα της Ιστορίας θα

αποτελέσει παράγοντα επιτυχίας για την επίτευξη των στόχων σου.

ΒΑΣΙΛΗΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ



Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20Ο

ΑΙΩΝΑ

1. Το αγροτικό ζήτηµα

Παράγοντες που οδήγησαν στην υποχώρηση του αγροτικού τοµέα και στην ευρωπαϊκή

αγροτική µεταρρύθµιση στα τέλη του 19ου

και στις αρχές του 20ου

αιώνα.

Κυριαρχία αγροτικού τοµέα κοινωνικά και παραγωγικά έως τον 19ο αιώνα.

Προοδευτική υποχώρηση του αγροτικού τοµέα µε τη βιοµηχανική επανάσταση

στο «δυτικό κόσµο», η Ελλάδα κινείται µε αργούς ρυθµούς σε αυτή την

κατεύθυνση.

Η αγροτική µεταρρύθµιση προωθείται από τη στιγµή που η κατοχή γης έπαψε να

είναι πηγή κοινωνικού και ταξικού κύρους. Ορισµός αγροτικής µεταρρύθµισης: Η κατάργηση των µεγάλων ιδιοκτησιών και

η κατάτµηση των αξιοποιήσιµων εδαφών σε µικρές παραγωγικές µονάδες, οικογενειακού χαρακτήρα.

Πώς αντιµετωπίστηκε το πρόβληµα της έγγειας ιδιοκτησίας ως το 1864.

Στον ελληνικό χώρο, το πρόβληµα της έγγειας ιδιοκτησίας δεν γνώρισε τις εντάσεις που παρατηρήθηκαν σε άλλα ευρωπαϊκά και βαλκανικά κράτη.

Η προοδευτική διανοµή των εθνικών γαιών που προέκυψαν από τον

επαναστατικό αγώνα του 1821-1828 δηµιούργησε πλήθος αγροτών µε µικρές ή

µεσαίες ιδιοκτησίες. Τα λίγα «τσιφλίκια» (= µεγάλα αγροκτήµατα φεουδαρχικού τύπου) που

απέµειναν στην Αττική και στην Εύβοια δεν προκαλούσαν ιδιαίτερο πρόβληµα.

Προβλήµατα που παρουσιάστηκαν στον τοµέα της έγγειας ιδιοκτησίας µετά το 1864.

∆ιεύρυνση ελληνικού κράτους : 1864 Επτάνησα, 1881 Θεσσαλία.

Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες του

εξωτερικού οι οποίοι : α) διατήρησαν τον αναχρονιστικό θεσµό των κολίγων ( = καλλιεργητές ξένου

κτήµατος που µοιράζονται την παραγωγή µε τον ιδιοκτήτη),

β) άσκησαν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν από την

πώληση σιταριού → επεδίωξαν την επιβολή υψηλών δασµών (φόρων) στο

εισαγόµενο από τη Ρωσία σιτάρι, ώστε να µπορούν να αυξάνουν την τιµή και στο

δικό τους εγχώριο, προκαλώντας ακόµη και τεχνητές ελλείψεις.

Πρώτη προσπάθεια αγροτικής µεταρρύθµισης: Νοµοθεσία 1907.

Ρύθµιση: Η κάθε ελληνική κυβέρνηση αποκτούσε το δικαίωµα να απαλλοτριώνει (= να αφαιρεί αναγκαστικά την κυριότητα ενός κτήµατος από τον ιδιοκτήτη του)

µεγάλες γεωργικές ιδιοκτησίες, ώστε να µπορεί να τις διανέµει στους ακτήµονες. ∆υσκολίες εφαρµογής της νοµοθεσίας: Προκλήθηκαν τριβές και συγκρούσεις, µε

πιο σηµαντική αυτή που έγινε στο χωριό Κιλελέρ (1910).

Οι εξελίξεις προχώρησαν αργά µέχρι το τέλος των βαλκανικών πολέµων (1913),

οπότε το ζήτηµα έγινε πιο περίπλοκο καθώς µέσα στα νέα όρια της χώρας (προστέθηκαν η Μακεδονία, η νότια Ήπειρος, η Κρήτη και τα νησιά του

ανατολικού Αιγαίου), υπήρχαν πλέον και µουσουλµάνοι ιδιοκτήτες µεγάλων

εκτάσεων.



∆εύτερη προσπάθεια- ολοκλήρωση της αγροτικής µεταρρύθµισης: Νοµοθεσία 1917.

Χρόνος – Τόπος – Φορέας: Στα ταραγµένα χρόνια του Α΄ Παγκοσµίου πολέµου

και του «εθνικού διχασµού» (= η διαµάχη µεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου για την πολιτική και στρατιωτική στάση που θα

έπρεπε να κρατήσει η Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσµίου πολέµου, +

βλέπε σελ. 93 –95), η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη

αποφάσισε την ολοκλήρωση της µεταρρύθµισης. Στόχοι: 1. Η στήριξη και ο πολλαπλασιασµός των ελληνικών ιδιοκτησιών στις

νεοαποκτηθείσες περιοχές (Μακεδονία, Ήπειρο, νησιά ανατολικού Αιγαίου),

2. Η αποκατάσταση των προσφύγων και η πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον

αγροτικό χώρο.

Αποτελέσµατα – Συνέπειες:

1. Η απαλλοτρίωση των µεγάλων αγροτικών εκτάσεων έγινε δυνατή στα αµέσως µετά τον πόλεµο χρόνια (1917 – 1925), όταν η αποκατάσταση των προσφύγων

βρέθηκε στο επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος. 2. Η αναδιανοµή που έγινε έφτασε στο 85% των καλλιεργήσιµων εκτάσεων στη

Μακεδονία και στο 68% στη Θεσσαλία. Στο σύνολο της χώρας ανήλθε στο 40%.

3. Η ολοκλήρωση της αγροτικής µεταρρύθµισης οδήγησε την αγροτική

οικονοµία της χώρας σε καθεστώς µικροϊδιοκτησίας. 4. Προβλήµατα –δυσκολίες: Οι µικροκαλλιεργητές καθώς δεν είχαν εµπειρία

εµπόρων δυσκολεύονταν να εµπορευµατοποιήσουν (πουλήσουν) την παραγωγή

τους και συχνά έπεφταν θύµατα εκµετάλλευσης από τους εµπόρους. Για να

αντιµετωπιστεί το πρόβληµα προωθήθηκε η ίδρυση της Αγροτικής τράπεζας, κρατικών οργανισµών παρέµβασης και παραγωγικών συνεταιρισµών.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

1. Ποιοι παράγοντες οδήγησαν στην υποχώρηση της σπουδαιότητας του

αγροτικού τοµέα στην Ευρώπη στα τέλη του 19ου

αιώνα και στην αγροτική

µεταρρύθµιση;

2. Πότε ενσωµατώθηκαν στην Ελλάδα τα Επτάνησα και η Θεσσαλία;

3. Πώς αντιµετωπίστηκε το πρόβληµα της έγγειας ιδιοκτησίας στον ελλαδικό

χώρο ως το 1864;

4. Ποια προβλήµατα παρουσιάστηκαν στον τοµέα της έγγειας ιδιοκτησίας µετά

το 1864;

5. Τι γνωρίζετε για την πρώτη προσπάθεια αγροτικής µεταρρύθµισης και τη

νοµοθεσία του 1907;

6. Τι γνωρίζετε για την κύρια προσπάθεια ολοκλήρωσης της αγροτικής µεταρρύθµισης το 1917, ποια τα αποτελέσµατα και οι συνέπειες στο ελληνικό

κράτος;



ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

1. Οι εντάσεις στο αγροτικό ζήτηµα οδήγησαν στην ψήφιση νόµων το:

Α. 1917 Β. 1907 Γ. 1881 ∆. 1864

2. Η πιο σηµαντική σύγκρουση για το αγροτικό ζήτηµα έγινε:

Α. το 1910 στην Αττική Β. το 1907 στο Κιλελέρ

Γ. το 1910 στο Κιλελέρ ∆. το 1907 στην Αττική

3. Η ολοκλήρωση της αγροτικής µεταρρύθµισης αποφασίστηκε:

Α. από την κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη το 1907

Β. από την κυβέρνηση Βενιζέλου στην Αθήνα το 1917

Γ. από την κυβέρνηση Βενιζέλου στην Αθήνα το 1907

∆. από την κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη το 1917

4. Το ποσοστό των εδαφών που αναδιανεµήθηκαν µετά την αγροτική

µεταρρύθµιση του 1917 ήταν:

Α. 85% των καλλιεργήσιµων εκτάσεων στη Μακεδονία, 68% στη Θεσσαλία.

και στο σύνολο της χώρας ανήλθε στο 40%.

Β. 68% των καλλιεργήσιµων εκτάσεων στη Μακεδονία, 85% στη Θεσσαλία.


Γ. 68% των καλλιεργήσιµων εκτάσεων στη Μακεδονία, 40% στη Θεσσαλία.


∆. 40% των καλλιεργήσιµων εκτάσεων στη Μακεδονία, 85% στη Θεσσαλία.


ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ «ΣΩΣΤΟ – ΛΑΘΟΣ»

1. Στον ελληνικό χώρο το πρόβληµα της έγγειας ιδιοκτησίας δεν γνώρισε τις εντάσεις που παρατηρήθηκαν σε άλλα ευρωπαϊκά και βαλκανικά κράτη.

2. Η αγροτική µεταρρύθµιση του 1917 οδήγησε την αγροτική οικονοµία της χώρας σε καθεστώς µικροϊδιοκτησίας.

3. Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες του

εσωτερικού που διατήρησαν τον αναχρονιστικό θεσµό των κολίγων.

4. Με τη βιοµηχανική επανάσταση η κυριαρχία του αγροτικού τοµέα παραγωγής άρχισε προοδευτικά να ανακάµπτει, λόγω της αναζήτησης πρώτων υλών για

τα εργοστάσια.

5. Οι µικροκαλλιεργητές µετά την αγροτική µεταρρύθµιση του 1917

διευκολύνονταν στην εµπορευµατοποίηση των προϊόντων τους, σε συνεργασία µε τους εµπόρους.



ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΩΝ

1. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τα στοιχεία του στατιστικού πίνακα

(σχολικό βιβλίο σελ. 44), να παρουσιάσετε τους στόχους και τα αποτελέσµατα

της αγροτικής µεταρρύθµισης του 1917.

2. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τα στοιχεία της ιστορικής πηγής (σχολικό βιβλίο σελ. 45), να παρουσιάσετε την κατάσταση της ελληνικής γεωργίας κατά τον 19

ο αιώνα.

3. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και το περιεχόµενο του παρακάτω

ιστορικού παραθέµατος να παρουσιάσετε τους στόχους και τις συνέπειες της αγροτικής µεταρρύθµισης του 1917.

« Η αγροτική µεταρρύθµιση του Βενιζέλου ήταν το πιο ριζοσπαστικό

µέτρο που είχε εφαρµοστεί ως τότε στην Ελλάδα. (…) Μολονότι όµως άλλαξε

ριζικά τις σχέσεις της ιδιοκτησίας της γης, γενικεύοντας το σύστηµα της µικρής

οικογενειακής ιδιοκτησίας που επικρατούσε στην Πελοπόννησο, δεν µετέβαλλε

ποιοτικά τον τρόπο παραγωγής, παρόλο που άλλαξε σε κάποιες περιοχές τις

σχέσεις παραγωγής. (…) Η αγροτική µεταρρύθµιση και ο συνακόλουθος

τεµαχισµός της γης συνοδεύτηκαν από αύξηση των επενδύσεων στην αγροτική

παραγωγή, µε τη µορφή πιστώσεων, και από την ταχεία εξέλιξη του

συνεταιριστικού κινήµατος».

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόµος ΙΕ, σελ 76.


ιστορικού παραθέµατος να παρουσιάσετε τις συνέπειες από την ύπαρξη των

τσιφλικιών στην πολιτική και οικονοµική κατάσταση της Ελλάδας.

«Ο αιφνίδιος σχηµατισµός της µεγάλης γαιοκτησίας (1881) από τους

Έλληνες χρηµατιστές του εξωτερικού υποχρέωσε τον Χαρίλαο Τρικούπη

(πρωθυπουργό της χώρας) να διαµορφώσει ένα σύστηµα προστασίας της

τσιφλίκικης οικονοµίας.

Καταρχήν ο Τρικούπης πενταπλασίασε το δασµό πάνω στα εισαγόµενα

σιτηρά το 1884. Ο σκοπός του ήταν προφανής: να περιορίσει την εισαγωγή

αλλοδαπού σιταριού, ώστε ο εγχώριος σίτος να υπερτιµηθεί και να διογκωθούν

τα έσοδα των τσιφλικούχων.

Παράλληλα κατάργησε τη φορολογία της δεκάτης που βάραινε τους

τσιφλικάδες και την αντικατέστησε µε τον φόρο για τα «αροτρίωντα ζώα» που

βάραινε τους καλλιεργητές.

Έτσι οι γαιοκτήµονες πέρασαν σε ακόµα πιο επιθετική συµπεριφορά

καθώς περιόρισαν τις καλλιεργούµενες εκτάσεις για δύο λόγους: α) για να

πετύχουν υπερτίµηση των σιτηρών στην εγχώρια αγορά και β) για να

απελευθερώσουν εκτάσεις προς ενοικίαση στην αποδοτικότατη νοµαδική

κτηνοτροφία». Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόµος Ι∆, σελ 70.



2. Τα πρώτα βήµατα του εργατικού κινήµατος

Αίτια περιορισµένης επιρροής του εργατικού κινήµατος στην Ελλάδα κατά τον 19ο αι.

Στο τέλος του 19ου

αιώνα στην Ελλάδα συναντάµε σοσιαλιστικές οµάδες και εργατικές οµαδοποιήσεις µε µικρότερη πολιτική και κοινωνική επιρροή από τα

αντίστοιχα κινήµατα σε βιοµηχανικές χώρες της ∆ύσης αλλά και σε βαλκανικές χώρες (π.χ. Βουλγαρία). Αίτια:

1. Η απουσία µεγάλων βιοµηχανικών µονάδων οδήγησε σε καθυστέρηση.

2. Στα µεγάλα δηµόσια έργα της περιόδου, σηµαντικό ποσοστό του εργατικού

δυναµικού προερχόταν από το εξωτερικό ή ήταν πρόσκαιρης απασχόλησης. 3. Πιο σταθερό εργατικό δυναµικό δούλευε στις µεταλλευτικές επιχειρήσεις, όπου

και εκδηλώθηκαν οι πρώτες εργατικές εξεγέρσεις (Λαύριο, 1896).

4. Στον ιδεολογικό τοµέα η επικράτηση της Μεγάλης ιδέας (1) (ορισµός :σελ. 15 –

16) εµπόδιζε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών µε κοινωνικό και ταξικό

περιεχόµενο.

Αίτια ανάπτυξης του εργατικού κινήµατος στην Ελλάδα κατά τον 20ο αι.

α) Μετά το τέλος των Βαλκανικών πολέµων (δηλαδή µετά το 1913)

1. Η ενσωµάτωση της Θεσσαλονίκης, µιας πόλης µε σηµαντικό βιοµηχανικό

υπόβαθρο και κοσµοπολίτικο χαρακτήρα.

2. Η ίδρυση της Φεντερασιόν : Ορισµός = Μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση

της Θεσσαλονίκης, µε πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοιχτή σε νέες ιδέες εβραϊκή κοινότητα της πόλης, η οποία απετέλεσε σηµαντικό δίαυλο για τη

διάδοση της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα.

Β) Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσµίου πολέµου (1914 – 1918) και µετά τη λήξη του.

1. Οι πιέσεις που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία (από διάφορα πολιτικά και οικονοµικά συµφέροντα).

2. Η εµπλοκή της χώρας σε διεθνείς υποθέσεις ( είσοδος ή όχι στον πόλεµο).

3. Ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης ( Οκτωβριανή επανάσταση 1917,

άνοδος στην εξουσία των Ρώσων εργατών κοµµουνιστών, που έγινε πρότυπο

και για της Έλληνες εργάτες). 4. Ίδρυση Γ.Σ.Ε.Ε. που συµπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωµατεία.

5. Ίδρυση Σ.Ε.Κ.Ε.(1918), το οποίο λίγο αργότερα προσχώρησε στην Τρίτη

Κοµµουνιστική διεθνή (= διεθνές συνέδριο στο οποίο συµµετείχαν

κοµµουνιστικά και σοσιαλιστικά κόµµατα από διάφορες χώρες µε στόχο την

προώθηση της ιδεολογίας τους και τον συντονισµό των ενεργειών τους) και µετονοµάστηκε σε Κ.Κ.Ε.(1924) (βλέπε και σελίδα 97-98).



ΑΣΚΗΣΕΙΣ


1. Για ποιους λόγους ήταν περιορισµένη η κοινωνική και πολιτική επιρροή των

σοσιαλιστικών οµάδων και των εργατικών οµαδοποιήσεων στο τέλος του 19ου

αιώνα στην Ελλάδα;

2. Ποια ήταν η εξέλιξη του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήµατος στην Ελλάδα

κατά της πρώτες δεκαετίες του 20ου

αιώνα και πού οφειλόταν;

3. Να δώσετε σύντοµο ορισµό για τη Φεντερασιόν.


1. Στο τέλος του 19ου

αιώνα στην Ελλάδα συναντάµε σοσιαλιστικές οµάδες και κοµµουνιστικές οµαδοποιήσεις.

2. Στη διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου εργάστηκαν πολλοί Γάλλοι εργάτες.

3. Η επικράτηση της Μεγάλης ιδέας εµπόδιζε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών

µε κοινωνικό και ταξικό περιεχόµενο.

4. Ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης οδήγησε το εργατικό και σοσιαλιστικό

κίνηµα της Ελλάδας σε ταχύτατο µαρασµό.

5. Στο τέλος του Α΄ παγκοσµίου πολέµου ιδρύθηκε η Γ.Σ.Ε.Ε. και το Σ.Ε.Κ.Ε.


1. Με βάση τα στοιχεία της ιστορικής πηγής (σχολικό βιβλίο σελ. 47), να

παρουσιάσετε της συνθήκες εργασίας των Ελλήνων εργατών κατά τον 19ο

αιώνα.

2. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τα στοιχεία του παρακάτω ιστορικού

παραθέµατος να παρουσιάσετε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η

εργατική τάξη και το εργατικό κίνηµα ως το 1910 και τα αίτια που τους οδήγησαν στην κατάσταση αυτή.

« Η εργατική τάξη, έως το 1910, δεν κατόρθωσε να διαδραµατίσει

αποφασιστικό ρόλο της κοινωνικές εξελίξεις του τόπου. Η συνδικαλιστική της

οργάνωση δεν ξεπερνά το επίπεδο του συντεχνιακού σωµατείου (στο ίδιο σωµατείο

συµµετέχουν εργάτες και εργοδότες), ενώ η πολιτική της οργάνωση είναι

ανύπαρκτη. Η έλλειψη σαφών και προσδιορισµένων στόχων, οι διενέξεις µεταξύ

των σοσιαλιστών καθώς και το εχθρικό πολιτικό κλίµα µέσα στο οποίο έδρασαν οι



πρώτοι Έλληνες σοσιαλιστές, δεν συνέβαλαν στην ανάπτυξη ενός οργανωµένου

εργατικού κινήµατος ικανού να παρεµβαίνει και να διεκδικεί λύσεις προς όφελος

των εργατών. Οι εργάτες παρέµεναν χωρίς κοινωνικά δικαιώµατα και νοµική

κατοχύρωση. Εξάλλου το εργατικό δυναµικό της χώρας ήταν έως τότε ολιγάριθµο

εξαιτίας της βιοµηχανικής υπανάπτυξης του τόπου».

«Ιστορία νεότερη και σύγχρονη»

Β. Σκουλάτου – Ν. ∆ηµακόπουλου – Σ. Κόνδη

Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 2003,σελ.14-16



3 Οι οικονοµικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910 – 1922.

Βενιζελισµός – (Ορισµός)

Η νέα πολιτική αντίληψη, η οποία εµφανίστηκε στην Ελλάδα κατά την περίοδο

1910 – 1922 και εκφράστηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Είναι δύσκολο να

ορίσουµε µε λίγα λόγια τι ακριβώς ήταν η πολιτική αυτή, όµως: στον οικονοµικό τοµέα: θεωρούσε το ελληνικό κράτος ως µοχλό έκφρασης και

ανάπτυξης του ελληνισµού. Το ελληνικό κράτος θα έπρεπε δηλαδή να επιδιώξει την

ενσωµάτωση του εκτός συνόρων ελληνισµού και µε µια νέα κρατική υπόσταση να

διεκδικήσει τη θέση του στο σύγχρονο κόσµο.

Προϋποθέσεις: • θεσµικός εκσυγχρονισµός (= π.χ. βελτίωση της νοµοθεσίας), που

θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσµατικό και αξιόπιστο.

• προσήλωση στην ιδέα ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάµεων

του έθνους ( π.χ. παροχή βοήθειας από το κράτος στην αστική τάξη, δηλ. έµποροι, βιοτέχνες, τραπεζίτες, εφοπλιστές, βιοµήχανοι).

Συνεργασία – στήριξη ελληνικής αστικής τάξης προς τον Ελ. Βενιζέλο.

Η ελληνική αστική τάξη πλούτιζε σε όλη τη λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου

(λιµάνια της νότιας Ρωσίας, λεκάνη του ∆ούναβη, εσωτερικό της Ρουµανίας, στον

Πόντο, και τα µικρασιατικά παράλια, στην Κωνσταντινούπολη, στη Σµύρνη, στη

Θεσσαλονίκη, στην Αίγυπτο, στο Σουδάν, στην Αλεξάνδρεια) και φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει και πολιτικά στο χώρο που άπλωνε της οικονοµικές της δραστηριότητες.

Ο πλούτος της µπορούσε να διασφαλιστεί µέσα από τη δηµιουργία ενός ισχυρού

αστικού κέντρου, µιας περιφερειακής δύναµης ικανής να παρεµβαίνει και να

προστατεύει τα συµφέροντα των πολιτών της, ιδιαίτερα σε µια περίοδο έξαρσης των εθνικιστικών κινηµάτων.

Για τους λόγους αυτούς η Μεγάλη Ιδέα (2 + σελ. 46) και οι προϋποθέσεις της, ο

εκσυγχρονισµός του κράτους, απετέλεσαν ισχυρά ιδεολογικά, πολιτικά και οικονοµικά ερείσµατα (= υποστηρίγµατα) για τη διεκδίκηση της Μεγάλης Ελλάδας µε πιθανότητες επιτυχίας.

Στα χρόνια της προσπάθειας αυτής οι προϋπολογισµοί του κράτους υπήρξαν

πλεονασµατικοί (= τα έσοδα υπήρξαν µεγαλύτερα από τα έξοδα). 1911: έσοδα =

240.000.000, έξοδα: 181.000.000, παρά της αυξηµένες στρατιωτικές δαπάνες.

1910:Η αγροτική(σταφιδική) κρίση και οι συνέπειες της µετανάστευσης στην Αµερική.

Η αγροτική κρίση αντιµετωπίστηκε µε υπερπόντια (= πέρα από τον Ατλαντικό

ωκεανό) µετανάστευση στις Η.Π.Α..

Θετικές συνέπειες: α) εκτόνωσε τις κοινωνικές εντάσεις που δηµιούργησε η

σταφιδική κρίση (δηλ. αποφύγαµε της εξεγέρσεις λόγω ανεργίας, εξαιτίας της αδυναµίας πώλησης στο εξωτερικό της ελληνικής σταφίδας) και β) ενίσχυσε την

οικονοµία της υπαίθρου µέσω των πολύ σηµαντικών εµβασµάτων (=

αποστελλόµενο χρηµατικό ποσό) των µεταναστών.



10

Οι συνέπειες των βαλκανικών πολέµων

1. Το κόστος των βαλκανικών πολέµων ήταν σηµαντικό, δεν κλόνισε όµως την

εθνική οικονοµία.

1. Η Ελλάδα ενσωµάτωσε πλούσιες περιοχές (Ήπειρο, ∆υτική και Κεντρική

Μακεδονία, Νησιά του Αιγαίου, Κρήτη) και εκατοµµύρια νέους κατοίκους. Τα εδάφη αυξήθηκαν κατά 70% περίπου ( από 65.000 σε 108.000 τετρ. χλµ.)

και ο πληθυσµός κατά 80% (από 2.700.000 σε 4.800.000 κατοίκους) 1. Νέες οικονοµικές προοπτικές: Τα νεοαποκτηθέντα εδάφη ήταν ως επί το

πλείστον πεδινά και αρδευόµενα, πράγµα που δηµιουργούσε άριστες προοπτικές για τη γεωργική παραγωγή.

1. Το κυριότερο πρόβληµα ήταν η παρουσία ισχυρών µειονοτικών οµάδων στις περιοχές αυτές. Στη σχετικά οµοιογενή Ήπειρο δίπλα στους 166.000 Έλληνες υπήρχαν το 1914, 38.000 µουσουλµάνοι αλβανικής κυρίως καταγωγής και µερικές χιλιάδες Εβραίοι.

1. Η Ελλάδα έγινε υπολογίσιµη πλέον δύναµη και η εµπιστοσύνη που ενέπνεε στις διεθνείς αγορές του χρήµατος και των πιστώσεων (= δανείων) αυξήθηκε

σηµαντικά. Η χώρα ήταν έτοιµη να αφιερωθεί στο δύσκολο έργο της ενσωµάτωσης των νέων περιοχών, όταν ξέσπασε, το καλοκαίρι του 1914, ο Α΄ Παγκόσµιος πόλεµος.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ


1. Να παρουσιάσετε σύντοµα την έννοια του «Βενιζελισµού» στον οικονοµικό

τοµέα.

2. Ποια κοινωνική τάξη συνεργάστηκε µε τον Ελ. Βενιζέλο στην

πραγµατοποίηση των ιδεών του και για ποιους λόγους; 3. Πώς αντιµετωπίστηκε η αγροτική κρίση του 1910 και ποιες οι συνέπειες της

αντιµετώπισής της; 4. Ποιες οι θετικές και ποιες οι αρνητικές συνέπειες των βαλκανικών πολέµων;


1. Το 1911 τα έσοδα και τα έξοδα του κρατικού προϋπολογισµού ήταν

αντίστοιχα:

α. 181.000.000 τα έσοδα και 240.000.000 τα έξοδα

β. 65.000.000 τα έσοδα και 108.000.000 τα έξοδα

γ. 240.000.000 τα έσοδα και 181.000.000 τα έξοδα

δ. 108.000.000 τα έσοδα και 65.000.000 τα έξοδα

2. Μετά το τέλος των βαλκανικών πολέµων:

α. Τα εδάφη αυξήθηκαν κατά 40% και ο πληθυσµός κατά 50%

β. Τα εδάφη αυξήθηκαν κατά 50% και ο πληθυσµός κατά 60%

γ. Τα εδάφη αυξήθηκαν κατά 60% και ο πληθυσµός κατά 70%

δ. Τα εδάφη αυξήθηκαν κατά 70% και ο πληθυσµός κατά 80%



11


1. Στην περίοδο 1910 – 1922 η Ελλάδα βρισκόταν σε συνεχή πολεµική

ετοιµότητα.

2. Το κόστος των βαλκανικών πολέµων κλόνισε την ελληνική εθνική οικονοµία.

3. Η µετανάστευση στις Η.Π.Α. κατά το 1910 ενίσχυσε την οικονοµία της υπαίθρου µέσω των εµβασµάτων των µεταναστών.

4. Η Μεγάλη Ιδέα και οι προϋποθέσεις της απετέλεσαν ισχυρά ιδεολογικά,

πολιτικά και οικονοµικά ερείσµατα για τη διεκδίκηση της Μεγάλης Ελλάδας.

5. Μετά το τέλος των βαλκανικών πολέµων το κύριο πρόβληµα υπήρξε η

υπερβολική αύξηση του πληθυσµού της χώρας σε πυκνοκατοικηµένες περιοχές, όπως στην Ήπειρο.


1. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας το ιστορικό

παράθεµα που ακολουθεί και το περιεχόµενο του στατιστικού πίνακα

(σχολικό βιβλίο σελ. 49), να δικαιολογήσετε την αύξηση των Ελλήνων

µεταναστών κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων δεκαετιών του 20ου

αιώνα και να παρουσιάσετε τα αίτια και τις συνέπειες της ενέργειας αυτής για την

ελληνική κοινωνία και οικονοµία .

«Η µετανάστευση στις Η.Π.Α. – κυρίως σε ότι αφορά τις άµεσες αιτίες της-

αποτελεί απάντηση σ’ ένα περιστασιακό πρόβληµα των Ελλήνων

µικροκαλλιεργητών, τη σταφιδική κρίση που συντάραξε την Πελοπόννησο το

διάστηµα 1895-1910. (…) Ανεξάρτητα από τα συνολικά αποτελέσµατα που είχε το

φαινόµενο στην ελληνική οικονοµία, είναι σαφές ότι συνέβαλε αποφασιστικά στην

ενίσχυση των µικρών αγροτικών οικογενειακών επιχειρήσεων. Παρατηρεί ο

Πολύζος ότι το άθροισµα των κεφαλαίων που αποστέλλονται από τους µετανάστες,

αντιπροσώπευε συχνά τεράστια ποσά Υπολογίζεται ότι σ’ ένα χωριό ορεινής

περιοχής, από τις 93.000 χρυσές δραχµές (ύψος των ετήσιων εξόδων του

πληθυσµού) οι 37.000 δηλαδή το 40% καλυπτόταν από τα εµβάσµατα των

οµογενών της Αµερικής».

Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σελ. 158-159.



12

2. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες του παρακάτω

ιστορικού παραθέµατος να παρουσιάσετε τη θεωρία του Βενιζελισµού και τις συνέπειες – επιδιώξεις της σε οικονοµικό και κοινωνικό επίπεδο .

«Με την επικράτηση του Βενιζέλου και του κόµµατος των Φιλελευθέρων

προωθούνται οι µεταρρυθµίσεις εκείνες που οδηγούν προς τον αστικό

µετασχηµατισµό της ελληνικής κοινωνίας, γίνονται τα πρώτα βήµατα για τη

δηµιουργία ενός σύγχρονου αστικού κράτους κατά τα πρότυπα των δυτικών

δηµοκρατιών. (…) Οι απόψεις του Βενιζέλου εκφράζουν και τις τάσεις της εθνικής

αστικής τάξης, η οποία επιδιώκει τη δηµιουργία ενός ρωµαλέου εθνικού αστικού

κράτους. Επιδιώκουν τη δηµιουργία διευρυµένης εσωτερικής αγοράς και τη

δηµιουργία ενός εκτεταµένου και οργανωµένου εθνικού κέντρου, το οποίο θα τους

παρείχε όλα τα εχέγγυα για επενδυτική δραστηριότητα».



Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 2003,σελ.29,76

3. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας τις πληροφορίες του

παρακάτω ιστορικού παραθέµατος να αναφερθείτε στην πολιτική αντίληψη του

Βενιζελισµού και στους λόγους για τους οποίους η αστική τάξη στήριξε την

πολιτική αυτή.

«Πέρα και πίσω από το χάρισµα του ηγέτη, η ανεπανάληπτη δυναµική του

Βενιζελισµού πηγάζει από έναν εξίσου ανεπανάληπτο συνδυασµό αστικού

εθνικισµού και αστικού εκσυγχρονισµού, σε αδιάσπαστη και διαλεκτική ενότητα.

Από την πρώτη στιγµή, το 1910, ο εκσυγχρονισµός τέθηκε στην υπηρεσία της

εθνικής ολοκλήρωσης. Με τη σειρά της, η εθνική ολοκλήρωση υπηρέτησε τον

εκσυγχρονισµό µέχρι τέλους, προσφέροντας του την αναντικατάστατη πολιτική και

ιδεολογική νοµιµοποίηση.(…) Κατά την πρώτη κυρίως περίοδο του Βενιζελισµού

(1910-1920), ο αστικός εκσυγχρονισµός συναρθρώθηκε µε τον αλυτρωτισµό, µε

ιδεολογικό επιστέγασµα τη Μεγάλη Ιδέα.(…) Ως ανεπανάληπτος συνδυασµός

αστικού εθνικισµού και αστικού εκσυγχρονισµού, ο Βενιζελισµός στηρίχθηκε σε

εξίσου ανεπανάληπτες ιστορικές προϋποθέσεις. Εκµεταλλεύτηκε αδίστακτα και

δηµιουργικά µια σειρά από διεθνείς συγκυρίες, που προσέφεραν τις καλύτερες αλλά

και τελευταίες ευκαιρίες πραγµάτωσης της Μεγάλης ιδέας, ως συνεπούς και

ρεαλιστικού αλυτρωτισµού. Για πρώτη και τελευταία φορά, άλλωστε, τα

συµφέροντα του βρετανικού ιµπεριαλισµού συνέπεσαν και συµπορεύτηκαν µε τις

ελληνικές εθνικές επιδιώξεις».

Γ.Θ. Μαυροκορδάτου, «Βενιζελισµός και αστικός Εκσυγχρονισµός», σελ 53-54



13

4. Ο Α΄ Παγκόσµιος πόλεµος (1914 – 1918)

Συνθήκες - εξελίξεις κάτω από τις οποίες η Ελλάδα έλαβε µέρος στον Α΄ Π.Π.

Ο Εθνικός ∆ιχασµός: Η σύγκρουση δηλαδή µεταξύ του παλατιού (βασιλιά

Κωνσταντίνου) και του πρωθυπουργού Βενιζέλου για την είσοδο ή όχι της Ελλάδας στον Α΄Π.Π. ( + βλέπε σελ. 93 –95)

Η άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915 (Σεπτέµβριος 1915: Ο

πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος κηρύττει επιστράτευση του ελληνικού στρατού

προς βοήθεια της συµµάχου Σερβίας εναντίον της Βουλγαρίας. Κάτι τέτοιο όµως θα σήµαινε έξοδο της Ελλάδας στον πόλεµο και η ενέργεια αυτή ακυρώθηκε από

τον βασιλιά).

Η δηµιουργία κυβέρνησης εθνικής Άµυνας (φιλοβενιζελικής) στη Θεσσαλονίκη

και η διάσπαση της χώρας σε δύο ουσιαστικά κράτη.

Ο συµµαχικός αποκλεισµός και οι συγκρούσεις ( Οι Αγγλογάλλοι το 1916

αποκλείουν τη νότια Ελλάδα και µε το ναυτικό τους απαγορεύουν τις εισαγωγές και τις εξαγωγές, πιέζοντας τη χώρα για έξοδο στον πόλεµο στο πλευρό τους), είχαν οπωσδήποτε µεγάλο οικονοµικό και κοινωνικό κόστος και υπονόµευσαν

πολλά από τα κεκτηµένα της προηγούµενης περιόδου.

Το 1917 µε την επέµβαση των συµµάχων η χώρα ενοποιείται υπό τον Βενιζέλο

και αδυνατεί να αναλάβει το κόστος της συµµετοχής της στον πόλεµο χωρίς εξωτερική αρωγή (= βοήθεια). Οι σύµµαχοι προχώρησαν τότε σ’ έναν ιδιόµορφο

δανεισµό της χώρας, που θα είχε οδυνηρές συνέπειες στο µέλλον.

Ο θεωρητικός δανεισµός του 1917 και οι συνέπειές του στον οικονοµικό και

κοινωνικό τοµέα.

Οι Μεγάλες δυνάµεις ενέκριναν θεωρητικό δανεισµό προς την Ελλάδα, δηλαδή τα

ποσά δεν εκταµιεύτηκαν ποτέ ούτε δόθηκαν στην Ελλάδα, αλλά

χρησιµοποιήθηκαν ως κάλυµµα – εγγύηση για την έκδοση πρόσθετου

χαρτονοµίσµατος, ένα είδος αποθέµατος σε χρυσό και σε συνάλλαγµα, που δεν

βρισκόταν όµως υπό τον έλεγχο της χώρας.

Αγγλία: 12.000.000 λίρες Γαλλία: 300.000.000 γαλλικά φράγκα

Η.Π.Α.: 50.000.000 δολάρια Η.Π.Α.

Χρήση του δανείου = Χρηµατοδότηση της συµµετοχής της χώρας: α) στο µακεδονικό µέτωπο (εκδίωξη Βουλγάρων και Γερµανών από τις

περιοχές της Μακεδονίας). β) στην εκστρατεία στην Ουκρανία και στην Κριµαία (αποστολή ελληνικού

εκστρατευτικού σώµατος στο πλευρό των Αγγλογάλλων εναντίον των

Ρώσων κοµµουνιστών. Η εκστρατεία απέτυχε).

γ) στην πρώτη φάση της στρατιωτικής εµπλοκής στη Μικρά Ασία ( έως το

1920 που παρέµεινε πρωθυπουργός ο Βενιζέλος).

Οι δυσµενείς συνέπειες της ιδιόµορφης νοµισµατικής ισορροπίας:



14

α) Το Νοέµβριο του 1920 νικήθηκε η φιλοσυµµαχική (προς τους Αγγλογάλλους) κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου και την εξουσία ανέλαβαν

τα φιλοβασιλικά κόµµατα που έσπευσαν να επαναφέρουν στην εξουσία

τον ανεπιθύµητο στους συµµάχους βασιλιά Κωνσταντίνο ( ο οποίος ήταν

Γερµανόφιλος). β) Οι σύµµαχοι (Αγγλογάλλοι) απέσυραν την κάλυψη του χαρτονοµίσµατος

και ένα σηµαντικό τµήµα του νοµίσµατος που κυκλοφορούσε έµεινε χωρίς αντίκρισµα.

γ) Από το 1918 και µετά ο κρατικός ισολογισµός (σύγκριση εσόδων–εξόδων)

έκλεινε µε παθητικό (τα έξοδα του κράτους ήταν µεγαλύτερα από τα

έσοδα)

δ) Η παρουσία του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεµο.

ε) Η διχοτόµηση της δραχµής (Ορισµός): Το Μάρτιο του 1922 τα

δηµοσιονοµικά δεδοµένα (= τα οικονοµικά στοιχεία του κράτους) έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο το οποίο αντιµετωπίστηκε µε έναν

πρωτότυπο τρόπο εσωτερικού αναγκαστικού δανεισµού, τη διχοτόµηση

του νοµίσµατος. Το αριστερό τµήµα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο

50% της αναγραφόµενης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε µε οµόλογα

του δηµοσίου. Η επιχείρηση στέφθηκε µε επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχµές και το πείραµα επαναλήφθηκε το 1926, χωρίς όµως να αποφευχθεί η Μικρασιατική καταστροφή και οι βαρύτατες συνέπειές της.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ


1. Kάτω από ποιες συνθήκες πραγµατοποιήθηκε η συµµετοχή της Ελλάδας στον

Α΄ Παγκόσµιο πόλεµο; 2. Πώς αντιµετώπισε η Ελλάδα τις οικονοµικές υποχρεώσεις που δηµιούργησε η

συµµετοχή της στον Α΄ Παγκόσµιο πόλεµο; 3. Πώς αξιοποιήθηκαν τα δάνεια των Μεγάλων δυνάµεων προς την Ελλάδα κατά

την περίοδο 1917-1920;

4. Πώς αντιµετωπίστηκε από τα φιλοβασιλικά κόµµατα το δηµοσιονοµικό

αδιέξοδο του 1922;

5. Ποιες συνέπειες είχε η εκλογική ήττα του Βενιζέλου το Νοέµβριο του1920

στην οικονοµία της χώρας;


1. Τα δηµοσιονοµικά δεδοµένα της Ελλάδας έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο το:

α) Νοέµβριο του 1922 β) Μάιο του 1922

γ) Μάρτιο του 1922 δ) Μάρτιο 1923

2. Το κράτος µε τη διχοτόµηση της δραχµής το 1922 συγκέντρωσε:



15

α) 2.100.000.000 δραχµές β) 1.200.000.000 δραχµές

γ) 12.000.000.000 δραχµές δ) 50.000.000.000 δραχµές


1. Το Νοέµβριο του 1920 Ελ. Βενιζέλος έχασε τις εκλογές και την εξουσία

ανέλαβαν τα φιλοβασιλικά κόµµατα.

2. Το Μάρτιο του 1922 το δηµοσιονοµικό αδιέξοδο αντιµετωπίστηκε µε εξωτερικό

δανεισµό.

3. Όταν, µε την επέµβαση των Συµµάχων ενοποιήθηκε η χώρα υπό το βασιλιά

Κωνσταντίνο το 1917, στάθηκε αδύνατο να επωµισθεί το βάρος του πολέµου

χωρίς εξωτερική αρωγή.

4. Η «διχοτόµηση της δραχµής» υπήρξε ο τρόπος µε τον οποίο η ελληνική

κυβέρνηση αντιµετώπισε το κόστος του Α΄ Παγκοσµίου Πολέµου.

5. Από το 1918 και µετά, ο κρατικός ισολογισµός έκλεινε µε παθητικό, ενώ η

παρουσία στη Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεµο.



ιστορικού παραθέµατος να παρουσιάσετε τις συνθήκες εισόδου της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσµιο πόλεµο.

« Το χάσµα που χώριζε τον βασιλιά (Κωνσταντίνο) από τον χαρισµατικό πρώην

πρωθυπουργό(Ελ. Βενιζέλο) ήταν αγεφύρωτο.(…) Ο Βενιζέλος είχε ταυτιστεί

εντελώς µε µια επιθετική πολιτική επιδιώκοντας την πραγµάτωση της Μεγάλης

Ιδέας, ενώ ο βασιλιάς και οι υποστηρικτές του ήταν οπαδοί µιας «µικρής αλλά

έντιµης Ελλάδας», η οποία έπρεπε πρώτα να εδραιώσει την κυριαρχία στα νέα

εδάφη (των βαλκανικών πολέµων) και µετά να επιδοθεί σε ριψοκίνδυνες

αλυτρωτικές περιπέτειες.(…) Τον Αύγουστο του 1916, φιλοβενιζελικοί

αξιωµατικοί του στρατού στη Θεσσαλονίκη µε την υποστήριξη της οργάνωσης

Εθνικής Άµυνας – ήταν υπέρ της Αντάντ (Αγγλογάλλοι) – οργάνωσαν κίνηµα

κατά της βασιλικής κυβέρνησης.(…) Τον ∆εκέµβριο του 1916 βρετανικές και

γαλλικές δυνάµεις αποβιβάστηκαν στον Πειραιά για να εξαναγκάσουν σε

ουδετερότητα τις περιοχές που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της βασιλικής

κυβέρνησης, να επιβάλουν την απαίτηση για παράδοση του πολεµικού υλικού και

να εξασφαλίσουν τον έλεγχο της σιδηροδροµικής γραµµής προς τον βορρά».

Richard Clogg, “Συνοπτική Ιστορία της Ελλάδας, 1770 – 2000” , σελ. 113 – 115.



16

2. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και το περιεχόµενο των παρακάτω

ιστορικών παραθεµάτων να παρουσιάσετε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες πραγµατοποιήθηκε η «διχοτόµηση της δραχµής» και τα αποτελέσµατά της στην

ελληνική οικονοµία.

«Οι προσπάθειες του Γούναρη για δανειοδότηση από το εξωτερικό

αποτυγχάνουν. Οι Αγγλογάλλοι έχουν ακυρώσει όλες τις πιστώσεις από την εποχή

της επανόδου του (βασιλιά) Κωνσταντίνου στην Ελλάδα. Ο (πρωθυπουργός)

Γούναρης αναγκάζεται να ακολουθήσει αντιλαϊκή δηµοσιονοµική πολιτική. Ο

υπουργός οικονοµικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης προχωρεί µε νόµο στη σύναψη

εσωτερικού αναγκαστικού δανείου».

« Το Μάρτιο του 1922 η ελληνική κυβέρνηση κατέφυγε στη λύση του

εσωτερικού δανεισµού. Το εσωτερικό δάνειο του υπουργού οικονοµίας

Πρωτοπαπαδάκη, παρά το γεγονός ότι από τις διατάξεις του εξαιρέθηκαν οι ξένοι

υπήκοοι και οι ξένες εταιρίες ( και έτσι, έµµεσα αρκετοί ευκατάστατοι Έλληνες)

απέφερε στο δηµόσιο ταµείο ένα πολύ σηµαντικό ποσό χωρίς όµως να λύσει το

οικονοµικό πρόβληµα της χώρας. Οι πολίτες υποχρεώθηκαν να παραδώσουν τα

χαρτονοµίσµατά τους στις τράπεζες, οι οποίες τα διχοτοµούσαν. Το ένα τµήµα,

«οι Σταύροι» (αυτό δηλαδή που είχε την εικόνα του ιδρυτή της εθνικής τράπεζας

Γεώργιου Σταύρου) επιστρεφόταν στον κάτοχο µε τη µισή πια αξία του συνολικού

χαρτονοµίσµατος, ενώ το άλλο «τα στέµµατα» ανταλλασσόταν µε εικοσαετή

οµόλογα του δηµοσίου και κατετίθετο στο δηµόσιο ταµείο».




17

5. H οικονοµική ζωή κατά την περίοδο 1922 - 1936

Οι συνέπειες της άφιξης των προσφύγων στο ελληνικό κράτος

Μεταβολή των δεδοµένων της ελληνικής κοινωνίας. Ανάγκη για άµεση

αποκατάσταση του πολύ σηµαντικού ρεύµατος προσφύγων. Ανατροπή όλων των

ισορροπιών και των δεδοµένων της ελληνικής οικονοµίας και κοινωνίας. Έφτασαν στην Ελλάδα 1.230.000 Έλληνες χριστιανοί και 45.000 Αρµένιοι

πρόσφυγες. Έφυγαν από την Ελλάδα 610.000 µουσουλµάνοι. 100 χρόνια µετά την ελληνική επανάσταση το ελληνικό κράτος αναγκάζεται σε

µια νέα αρχή.

Ποια κατάσταση είχε να αντιµετωπίσει και πώς αντέδρασε ο κρατικός µηχανισµός στην

αντιµετώπιση του προσφυγικού προβλήµατος το 1922;

Η άφιξη των προσφύγων λειτούργησε ως καταλύτης στη δυναµική της ελληνικής κοινωνίας ( = αποτέλεσε σηµαντικό παράγοντα αλλαγών, µε σκοπό την ανάπτυξη

της ελληνικής κοινωνίας). Έπρεπε να ξεπεραστούν ταχύτατα οι χρόνιες ανεπάρκειες της ελληνικής

διοίκησης , για να αποφευχθεί µια ολική καταστροφή.

Το 1923 και το 1924, οι θάνατοι από τις αρρώστιες – µάστιγες της εποχής, τη

φυµατίωση και την ελονοσία πολλαπλασιάστηκαν.

Η πολιτική αστάθεια (= συχνή αλλαγή κυβερνήσεων), τα µίση του διχασµού

(µεταξύ φιλοβενιζελικών και φιλοβασιλικών), η ανακήρυξη της δηµοκρατίας (1924), οι επεµβάσεις του στρατού και οι απόπειρες πραξικοπηµάτων

συσκοτίζουν το ζήτηµα της αποτελεσµατικότητας του κράτους και της διοίκησης. Η αντίδραση του κρατικού µηχανισµού ήταν µάλλον επαρκής σε σχέση µε το

µέγεθος του προβλήµατος.

Το ελληνικό κράτος αξιοποίησε: α) τις µουσουλµανικές περιουσίες που

υπολογίζονταν σε 5 ως 10 δισεκατοµµύρια δραχµές, β) την εξωτερική βοήθεια

(δάνεια) που λειτούργησε συµπληρωµατικά µε τον πιο αποτελεσµατικό τρόπο.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ


1. Ποιες συνέπειες επέφερε στην ελληνική κοινωνία η άφιξη των προσφύγων µετά

το 1922;



18

2. Πώς αντέδρασε ο κρατικός µηχανισµός στην αντιµετώπιση του προσφυγικού

προβλήµατος το 1922;


1. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή έφτασαν στο ελληνικό κράτος:

α) 610.000 Έλληνες χριστιανοί β) 45.000 Αρµένιοι

γ) 1.230.000 µουσουλµάνοι δ) 45.000 Εβραίοι

2. Ποιες χρονιές πολλαπλασιάστηκαν οι θάνατοι από φυµατίωση και ελονοσία;

α) 1921 – 1922 β) 1922 – 1923

γ) 1923 – 1924 δ) 1924 – 1925


1. Το ανθρώπινο κύµα από την άφιξη των προσφύγων ανέτρεψε όλα τα δεδοµένα

της ελληνικής οικονοµίας και κοινωνίας.

2. Η άφιξη των προσφύγων λειτούργησε ως καταλύτης στην υπανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας.

3. Η ανακήρυξη της δηµοκρατίας βοήθησε στην αποτελεσµατικότητα του κράτους και της διοίκησης.

4. Η αντίδραση του ελληνικού κράτους υπήρξε µάλλον ανεπαρκής.


Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και το περιεχόµενο του παρακάτω ιστορικού

παραθέµατος να παρουσιάσετε την κατάσταση που είχε να αντιµετωπίσει η ελληνική

κυβέρνηση µετά την άφιξη των προσφύγων και τις ενέργειες στις οποίες κατέληξε για

να αντιµετωπίσει το πρόβληµα αυτό.

«Η δεκαετία των πολέµων ανάµεσα στα 1912 και 1922 είχε αναστατώσει την

οικονοµία της Ελλάδας. Η χώρα δεν είχε το χρόνο να αναπτύξει τα φτωχά αλλά εν

δυνάµει πλούσια εδαφικά της κέρδη. Η µαζική εισροή προσφύγων συνέβη σε µια

περίοδο που τα ελληνικά δηµόσια οικονοµικά βαρύνονταν από τα στρατιωτικά έξοδα

και που η Ελλάδα ήταν αποκλεισµένη από τις χρηµαταγορές της Ευρώπης. Ήταν



19

φανερό ότι η οικονοµική ανασυγκρότηση µπορούσε να χρηµατοδοτηθεί µόνο από τον

εξωτερικό δανεισµό. Η διαδικασία ξεκίνησε µε τα προσφυγικά δάνεια του 1924 από την

Κοινωνία των Εθνών και συνεχίστηκε, καταλήγοντας σε µαζικές εισαγωγές ξένου

κεφαλαίου και τεχνικής βοήθειας, από το 1928 και µετά».

Mark Mazower, «Οικονοµική πολιτική στην Ελλάδα, 1932 – 1936», σελ. 47

6. H Ελληνική οικονοµία κατά την περίοδο του µεσοπολέµου (1919-1939)

Πλεονεκτήµατα της ελληνικής οικονοµίας την περίοδο του µεσοπολέµου:

1. Εθνική οµογενοποίηση = οι µειονότητες αντιπροσώπευαν λιγότερο από το 7%

του πληθυσµού.

2. Ολοκλήρωση της αγροτικής µεταρρύθµισης και προώθηση της αστικοποίησης, το

1/3 του πληθυσµού ζούσε σε µεγάλα αστικά κέντρα.

3. Βελτίωση των υποδοµών και υιοθέτηση αναπτυξιακών πολιτικών.

4. Συγκέντρωση των Ελλήνων στο πλαίσιο του εθνικού τους κράτους και εξάλειψη

του ελληνικού κοσµοπολιτισµού (= αντίληψη ότι ο κόσµος είναι µια πολιτεία

χωρίς διάκριση κρατών) που συχνά υπήρξε η αιτία για να αντιµετωπίζεται η

Ελλάδα ως δευτερεύον πεδίο ανάπτυξης οικονοµικών δραστηριοτήτων.

5. Επιπλέον, οι πρόσφυγες είχαν φέρει µαζί τους τις γνώσεις, τον πολιτισµό και µια

ισχυρή διάθεση για εργασία.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ


1. Η Ελλάδα του µεσοπολέµου είχε θετική οικονοµική πορεία.

2. Ο ελληνικός κοσµοπολιτισµός της περιόδου του µεσοπολέµου παρέµεινε ένας βασικός παράγοντας που έκανε να θεωρείται η Ελλάδα δευτερεύον πεδίο

ανάπτυξης οικονοµικών δραστηριοτήτων.

3. Οι πρόσφυγες είχαν φέρει µαζί τους τις γνώσεις και τον πολιτισµό τους και ισχυρή διάθεση για εργασία.

4. Την περίοδο του µεσοπολέµου οι µειονότητες στην Ελλάδα αντιπροσώπευαν

ποσοστό λίγο µεγαλύτερο του 7% του συνολικού πληθυσµού.

5. Την περίοδο του µεσοπολέµου το 1/3 του ελληνικού πληθυσµού κατοικούσε σε µεγάλα αστικά κέντρα.


Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και το περιεχόµενο του παρακάτω ιστορικού

παραθέµατος να παρουσιάσετε την κατάσταση της ελληνικής οικονοµίας την περίοδο

του µεσοπολέµου.

«∆εν λείπουν τα µέτρα για την αύξηση της εθνικής παραγωγής: µεγάλα έργα, οδικές

κατασκευές, επισκευή λιµανιών, στεγαστικά έργα για τους πρόσφυγες, αποξηραντικά

έργα στη Μακεδονία .(…) καθώς και οικονοµικά µέτρα, όπως η σταθεροποίηση του

νοµίσµατος, η εφαρµογή προστατευτικών µέτρων για την ελληνική βιοµηχανία που

συµβάλλουν στην οικονοµική ανάπτυξη. Οι καλλιεργούµενες επιφάνειες αυξάνουν

αισθητά το εµπόριο, δεκαπλασιάζεται σχεδόν, (...) η χωρητικότητα της ναυτιλίας

ανέρχεται από 1.315.473 το 1928, σε 1.929.191 το 1938. Η βιοµηχανία σηµειώνει

ταχύτατη επέκταση. Ωστόσο η ευηµερία αυτή είναι φαινοµενική και δεν εξυπηρετεί



20

παρά µια µειοψηφία, γιατί βασίζεται κατά πρώτο λόγο στο ξένο κεφάλαιο που εισάγεται

µαζικά µε τη µορφή δανείων και ελέγχει την οικονοµία της χώρας.(...) Ένας

υπολογισµός κατά προσέγγιση δείχνει ότι το 80% του πληθυσµού µόλις απολαµβάνει, το

1938, κάτι λιγότερο από το µισό του εθνικού εισοδήµατος, ενώ το άλλο µισό

διαµοιράζεται σε µια µειοψηφία του 20%».

Ν. Γ. Σβορώνου, «Επισκόπηση της Νεοελληνικής ιστορίας», σελ 129 – 131

7. Οι µεγάλες επενδύσεις

Αίτια επενδύσεων στις υποδοµές της χώρας

Οι ραγδαίες αλλαγές, τις οποίες προκάλεσαν στη χώρα οι συνέπειες του

Μικρασιατικού πολέµου, ανέδειξαν την ανάγκη για σηµαντικές επενδύσεις στις υποδοµές της χώρας.

Έργα:

Ύδρευση: Το πολεοδοµικό συγκρότηµα της Αθήνας ξεπέρασε, µε την έλευση των

προσφύγων, το 1.000.000 κατοίκους και, φυσικά, δεν µπορούσε πλέον να

υδρεύεται µε το χρονολογούµενο από τους ρωµαϊκούς χρόνους Αδριάνειο

υδραγωγείο. ΟΥΛΕΝ (ορισµός): Αµερικανική εταιρεία η οποία ανέλαβε το 1925

την επίλυση του προβλήµατος ύδρευσης της Αθήνας, µε την κατασκευή του

φράγµατος και της τεχνητής λίµνης του Μαραθώνα.

Ηλεκτροδότηση - αστικές συγκοινωνίες: Την ίδια περίοδο η βρετανική ΠΑΟΥΕΡ

ανέλαβε την εγκατάσταση µονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος στην

πρωτεύουσα αλλά και τη δηµιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών,

βασισµένου σε ηλεκτροκίνητα τραµ και λεωφορεία.

Τηλεφωνία: Επενδύσεις έγιναν στο τηλεφωνικό δίκτυο από γερµανικές εταιρείες. ∆ρόµοι-διευθέτηση χειµάρρων: Επενδύσεις έγιναν στους δρόµους και στη

διευθέτηση των χειµάρρων, οι οποίοι µέχρι τότε προκαλούσαν πληµµύρες και καταστροφές στο λεκανοπέδιο της Αττικής.

Εγγειοβελτιωτικά έργα: Ανάλογες προσπάθειες έγιναν και στις υποδοµές της υπόλοιπης χώρας, µε εγγειοβελτιωτικά έργα (π.χ. άρδευση γεωργικών εκτάσεων,

αποξήρανση ελών και βάλτων κ.τ.λ.), τα οποία είχαν ως συνέπεια την αύξηση των

καλλιεργούµενων εδαφών.


1. Τη λύση του υδρευτικού ζητήµατος της Αθήνας ανέλαβε η αµερικανική εταιρεία

ΟΥΛΕΝ το:

α) 1923 β) 1924 γ) 1925 δ)1926

2. Το πολεοδοµικό συγκρότηµα της Αθήνας µε την έλευση των προσφύγων

ξεπέρασε τους :



21

α) 1.000.000 κατοίκους β) 2.000.000 κατοίκους

γ) 3.000.000 κατοίκους δ) 4.000.000 κατοίκους


Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και το περιεχόµενο του παρακάτω

ιστορικού παραθέµατος να παρουσιάσετε τους λόγους οι οποίοι ευνόησαν τις επενδύσεις ξένων κεφαλαίων στην Ελλάδα µετά το 1922, τις µορφές που πήραν οι επενδύσεις αυτές και τις συνέπειες που είχαν στην οικονοµική ζωή της χώρας.

« Η ύφεση και η κρίση του διεθνούς συστήµατος µετά το 1920, περιορίζοντας

την αγορά στα παραδοσιακά δυτικο-ευρωπαϊκά κέντρα του διεθνούς εµπορίου,

εξώθησε τα µεγάλα κεφάλαια στην αναζήτηση νέων αγορών για επενδύσεις ή

τοποθετήσεις. Στην Ελλάδα τα νέα κεφάλαια δεν επενδύθηκαν µόνο και µόνο για να

βοηθήσουν στην προσφυγική αποκατάσταση, αλλά επίσης και για να

εκµεταλλευτούν τις νέες ευκαιρίες που δηµιουργούνταν µε την αιφνίδια διεύρυνση

της εσωτερικής αγοράς.(…) Η οικονοµική σταθεροποίηση και η εξυγίανση του

πιστωτικού συστήµατος, ήταν το κυριότερο επιχείρηµα που έπεισε τους ξένους

χρηµατοδότες να τοποθετήσουν κεφάλαια στην Ελλάδα. Αυτό έγινε όχι µόνο µε τη

µορφή προσφυγικών δανείων, αλλά και µε δάνεια που απέβλεπαν στη

χρηµατοδότηση δηµοσίων έργων, αποξηραντικών, αρδευτικών ή ακόµη επέκταση

του οδικού και του σιδηροδροµικού δικτύου.(...) Παράλληλα, η ανάπτυξη της

αγοράς και η βελτίωση του κλίµατος των επενδύσεων προσείλκυσαν στην Ελλάδα

και ξένα ιδιωτικά κεφάλαια , είτε σε απευθείας παραγωγικές επενδύσεις είτε για

χρηµατοδότηση ελληνικών ιδιωτικών επιχειρήσεων».

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόµος ΙΕ, σελ 336



22

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος

Αιτία δηµιουργίας: Το 1927, µε αφορµή το αίτηµα της Ελλάδας στην

Κοινωνία των Εθνών ( = ο Ο.Η.Ε της περιόδου του µεσοπολέµου) για παροχή

πρόσθετου δανείου τέθηκε το ζήτηµα της δηµιουργίας µιας κεντρικής τράπεζας.

Στόχοι: Θα αναλάµβανε: α) τη διαχείριση των χρεών

β) την έκδοση χαρτονοµίσµατος γ) την ενιαία εφαρµογή της κυβερνητικής πολιτικής

Πότε ιδρύθηκε: Παρά τις αντιδράσεις της Εθνικής τράπεζας (της στερούσε το

προνόµιο έκδοσης χαρτονοµίσµατος) και κάτω από την πίεση ξένων

συµβούλων, το Μάιο του 1927 ιδρύθηκε η τράπεζα της Ελλάδος, η οποία

άρχισε τη λειτουργία της ένα χρόνο αργότερα..

Αποτελέσµατα:

1) Πέτυχε σταθερές ισοτιµίες της δραχµής µε τα ξένα νοµίσµατα,

στηρίζοντας την έκδοση χαρτονοµίσµατος στα αποθέµατα της σε χρυσό και συνάλλαγµα και εξασφαλίζοντας τη µετατρεψιµότητα του εθνικού νοµίσµατος σε χρυσό.

2) Η επιτυχία αυτή οδήγησε τα δηµόσια οικονοµικά σε περίοδο ευφορίας. 3) Βελτίωσε την πιστοληπτική ικανότητα του κράτους (= την αξιοπιστία του

κράτους στο εξωτερικό, ώστε να έχει τη δυνατότητα για εύκολη σύναψη

δανείων).

4) Ενίσχυσε την εισροή συναλλάγµατος και τις επενδύσεις. 5) Προκάλεσε µια ισχυρή δυναµική που επέτρεψε τις σηµαντικές πολιτικές, θεσµικές και οικονοµικές πρωτοβουλίες της τελευταίας κυβέρνησης Βενιζέλου (1928-1932).

Η περίοδος αυτή κράτησε µέχρι τις αρχές 1932, οπότε εκδηλώθηκαν στη χώρα

οι συνέπειες της µεγάλης οικονοµικής κρίσης, που ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη το

1929.




23

1. Η Τράπεζα της Ελλάδος άρχισε τη λειτουργία της το:

α) 1927 β) 1928 γ) 1929 δ) 1932

2. Η οικονοµική κρίση ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη το:

α) 1930 β) 1928 γ) 1929 δ) 1932

9. Η κρίση του 1932

Η οικονοµική κατάσταση της Ελλάδας όταν έφτασε στη χώρα η οικονοµική κρίση.

Η Ελλάδα βρισκόταν σε µια περίοδο «ευηµερίας», πράγµα το οποίο σήµαινε ότι:

α) Η εµπιστοσύνη των Ελλήνων σε ένα καλύτερο αύριο είχε αποκατασταθεί,

β) Οι σκοτεινές εποχές της δεκαετίας του 1920 έδειχναν να αποµακρύνονται,

γ) Οι πληγές έκλειναν, η φτώχεια περιοριζόταν και το ελληνικό κράτος έδειχνε

να σχεδιάζει το µέλλον µε µεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία.

Ποιες προσπάθειες έκανε η ελληνική κυβέρνηση για να αποτρέψει την κρίση και

ποια αποτελέσµατα- συνέπειες είχαν οι προσπάθειες αυτές;

Εξάντλησε τα αποθέµατα σε χρυσό και σε συνάλλαγµα.

Την άνοιξη του 1932 η κυβέρνηση ανέστειλε τη µετατρεψιµότητα του εθνικού

νοµίσµατος, καθώς ανέστειλε και την εξυπηρέτηση των εξωτερικών δανείων.

Εγκαινιάστηκε µια περίοδος κρατικού παρεµβατισµού (= οικονοµική θεωρία µε

βάση την οποία το κράτος παρεµβαίνει και ρυθµίζει κάθε οικονοµική

δραστηριότητα, προσπαθώντας να ενισχύσει την εσωτερική παραγωγή και το

εσωτερικό εµπόριο) στα οικονοµικά ζητήµατα, ιδιαίτερα στις εξωτερικές συναλλαγές.

Εγκαινιάστηκε µια πολιτική προστατευτισµού µε στόχο την αυτάρκεια της χώρας. Η Ελλάδα µπήκε µε τη σειρά της στο χώρο της κλειστής οικονοµίας (= αποφυγή

εισαγωγών – εξαγωγών), όπου οι συναλλαγές καθορίζονταν περισσότερο από

γραφειοκρατικές διαδικασίες (= διαδικασίες οι οποίες στηρίζονται στη

διεκπεραίωση διοικητικών υπηρεσιών µε υπερβολική προσήλωση στους τύπους και

µε αδιαφορία για την ουσία) παρά από ελεύθερες οικονοµικές συµφωνίες.

Μέθοδος «κλήριγκ» (ορισµός) – Οικονοµική µέθοδος που κυριάρχησε στο

εξωτερικό εµπόριο την περίοδο της οικονοµικής κρίσης.

Στο εξωτερικό εµπόριο κυριάρχησε προοδευτικά η µέθοδος διακανονισµού

«κλήριγκ». Οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν µε βάση το µετατρέψιµο

συνάλλαγµα (χρήµατα) αλλά µε βάση διακρατικές συµφωνίες που



24

κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την

αξία των εισαγωγών µε αυτή των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασµών

(ανταλλαγή προϊόντων ίσης αξίας). Για µια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές µε το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειµµατικές, η διαδικασία αυτή (= το

κλήριγκ), πέρα από τα αρνητικά (= π.χ. δυσκολευόµασταν να καλύψουµε τις ανάγκες σε εισαγόµενα τρόφιµα, καθώς κανείς δεν δάνειζε πια), είχε και θετικά

στοιχεία (= π.χ. αναγκαστήκαµε να αυξήσουµε την εγχώρια παραγωγή, µε τη

δηµιουργία νέων βιοµηχανιών, για να καλύψουµε τις ανάγκες µας).

Οι πολιτικές συνέπειες της οικονοµικής κρίσης στην Ελλάδα και σε διεθνές επίπεδο.

Τα ισχυρά συγκεντρωτικά κράτη που αναδείχθηκαν µέσα από αυτές τις διαδικασίες, προκαλούσαν την ανάδειξη και την κυριαρχία ολοκληρωτικών

κινηµάτων και καθεστώτων σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Καθώς προχωρούσε η

δεκαετία της κρίσης, η δεκαετία του 1930, ολοένα και περισσότερα κράτη

αποκτούσαν δικτατορικά ή φασιστικά καθεστώτα ( π.χ. Γερµανία – Χίτλερ).

Στην Ελλάδα στις 4 Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς, µε την ανοχή του

παλατιού – του βασιλιά, προχώρησε στην κατάλυση του κοινοβουλευτικού

καθεστώτος και στην επιβολή δικτατορίας.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ


1. Ποια ήταν η οικονοµική κατάσταση της Ελλάδας τη χρονική περίοδο που έφτασε η οικονοµική κρίση;

2. Ποιες προσπάθειες έκανε η ελληνική κυβέρνηση για να αποτρέψει την οικονοµική

κρίση και ποιες συνέπειες είχαν αυτές οι προσπάθειες;

3. Ποια οικονοµική µέθοδος κυριάρχησε στο εξωτερικό εµπόριο την περίοδο της οικονοµικής κρίσης και τι γνωρίζετε γι’ αυτή;

4. Τι γνωρίζετε για τη µέθοδο «κλήριγκ»; (σύντοµος ορισµός).

5. Ποιες υπήρξαν οι πολιτικές συνέπειες της οικονοµικής κρίσης στην Ελλάδα και σε

διεθνές επίπεδο;


1. Η παγκόσµια οικονοµική κρίση έφτασε στην Ελλάδα σε µια εποχή «ευηµερίας».

2. Η Ελλάδα το 1932 µπήκε µε τη σειρά της στο χώρο της ανοιχτής οικονοµίας.

3. Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς επέβαλε δικτατορία στην Ελλάδα.



25

4. Ο ισχυρός κρατικός παρεµβατισµός στα οικονοµικά ζητήµατα αποφεύχθηκε λόγω της οικονοµικής κρίσης του 1932.

5. Στο εξωτερικό εµπόριο εφαρµόσθηκε η µέθοδος «κλήριγκ», οι διεθνείς δηλαδή

συναλλαγές γίνονταν µε βάση διακρατικές συµφωνίες.

6. Αποτέλεσµα πολιτικού χαρακτήρα της οικονοµικής κρίσης υπήρξε η δηµιουργία

συγκεντρωτικών και δηµοκρατικών καθεστώτων.


1. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας το περιεχόµενο του

παρακάτω ιστορικού παραθέµατος να παρουσιάσετε τις ενέργειες στις οποίες προέβη

η ελληνική κυβέρνηση για να αποφύγει την οικονοµική κρίση και τις συνέπειες που

είχαν οι ενέργειες αυτές.

«Αρχικά η Τράπεζα της Ελλάδος εξακολουθούσε να χορηγεί συνάλλαγµα χωρίς

ποσοτικούς περιορισµούς. Όµως, µεταξύ των κύκλων του κεφαλαίου, η ιδέα ότι η

σταθερότητα της δραχµής θα µπορούσε να διατηρηθεί, θεωρήθηκε ως απολύτως

απραγµατοποίητη. Όλοι επεδίωκαν να µετατρέψουν το κεφάλαιό τους σε χρυσό ή σε

ξένο συνάλλαγµα. Αποτέλεσµα ήταν να εξανεµισθεί σε ελάχιστο χρόνο το αντίστοιχο

κάλυµµα (απόθεµα) της Τράπεζας της Ελλάδος (…) η κυβέρνηση αναγκάστηκε να θέσει

σε εφαρµογή µια σειρά συναλλαγµατικών περιορισµών για την προστασία του εθνικού

νοµίσµατος και για την κατοχύρωση της λειτουργίας της νεοσύστατης Τράπεζας της

Ελλάδος. Όµως, όπως ήταν φυσικό, οι περιορισµοί στη χορήγηση ξένου συναλλάγµατος

άρχισαν να επιδρούν περιοριστικά πάνω στην όλη κίνηση του εξωτερικού εµπορίου. Οι

εισαγωγές άρχισαν να καθυστερούν χρονικά και να περιορίζονται ποσοτικά.(…)

Παράλληλα, µέσα στα πλαίσια της έντονης αντιπληθωριστικής πολιτικής η Τράπεζα της

Ελλάδος συνέχισε να περιστέλλει όλο και περισσότερο τη νοµισµατική κυκλοφορία.

Στόχος ήταν να περιορισθεί όλο και περισσότερο η ρευστότητα της οικονοµίας, η οποία

έδινε τη δυνατότητα στην κερδοσκοπία να αναπτύσσεται».



παρακάτω ιστορικού παραθέµατος να παρουσιάσετε το περιεχόµενο του όρου

«κλήριγκ», τους λόγους που επέβαλαν αυτή τη µέθοδο συναλλαγών και τις επιπτώσεις που είχε στο ελληνικό και διεθνές εµπόριο.

«Η βασική αρχή της νέας εµπορικής πολιτικής ήταν ότι οι εισαγωγές έπρεπε, όσο το

δυνατόν, να πληρώνονται µε τα εξαγόµενα εθνικά προϊόντα. Η µέθοδος των clearing

αποφεύγει σε µεγάλο βαθµό την παρεµβολή του συναλλάγµατος και γι’ αυτό συγκρίνεται

µε τις πρωτόγονες µορφές των ανταλλαγών. Με το µηχανισµό αυτό, κάθε χώρα



26

εξωθείται να µην εισάγει προϊόντα άλλης, παρά µόνο υπό τον όρο ότι και αυτή η

τελευταία δέχεται να εισάγει σε αντιστάθµιση προϊόντα ίσης αξίας της πρώτης. Η µορφή

αυτή του εµπορίου προτιµήθηκε στο µεσοπόλεµο από πολλές χώρες, γιατί επέτρεπε την

εξοικονόµηση συναλλάγµατος και για τις δύο εµπορευόµενες πλευρές (…) Η µέθοδος

των clearing επέτρεπε διάφορες παραλλαγές γύρω από το ποσοστό των εισαγωγών που

θα καλυπτόταν µε εξαγόµενα προϊόντα και γύρω από το ποσοστό που θα καλυπτόταν µε

συνάλλαγµα. Το πλεονέκτηµα της µεθόδου αυτής ήταν ότι στηριζόταν σε συµφωνίες

ολιγόµηνης διάρκειας, ανανεώσιµες, πράγµα που έδινε στο µηχανισµό των clearing µια

ιδιαίτερη ευκαµψία και ικανότητα προσαρµογής στις µεταβαλλόµενες συνθήκες. (…) Το

κράτος όµως παράλληλα ανέλαβε, µε τον τρόπο αυτό, την προώθηση των εξαγωγών,

σαν ένα µέσο για τη βελτίωση των δηµοσιονοµικών πραγµάτων. Η οργάνωση του

εξωτερικού εµπορίου µε επίκεντρο το κράτος είχε µια αξιοσηµείωτη επίπτωση:

παρακίνησε τους εµπόρους να οργανωθούν σε ενώσεις εισαγωγέων και εξαγωγέων, µε

την κρατική αιγίδα και κατοχύρωση. Έτσι το κράτος ασκούσε ουσιαστικό έλεγχο πάνω

στο κρατικό εµπόριο. Στην ουσία, το εµπορικό clearing, εµφάνιζε πια τους εµπόρους

σαν απλούς φορείς των αναγκών και των θελήσεων της κρατικής πολιτικής».

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόµος ΙΕ, σελ 341


παρακάτω ιστορικού παραθέµατος να παρουσιάσετε τις συνέπειες της οικονοµικής κρίσης του 1932 στην ελληνική και διεθνή πολιτική κατάσταση.

«Η οικονοµική κρίση αρχίζει να µεταµορφώνεται σε ιδεολογική. Μια δυσπιστία

προς το αστικό φιλελεύθερο πολίτευµα, τη φιλελεύθερη οικονοµία την κοινωνία της

βιοµηχανικής ανάπτυξης αρχίζει να εκδηλώνεται στην Ευρώπη. Με την εξαφάνιση των

µεσαίων τάξεων το κοινωνικό σώµα έχασε την «ελαστικότητά» του.(…) Ο φόβος της

προλεταριοποίησης ( προλετάριος = εξαθλιωµένος εργάτης) σε συνδυασµό µε την

έλλειψη ιδεολογικού προσανατολισµού, ωθούν τα µικροαστικά στρώµατα προς την

υποστήριξη εθνικιστικών και ολοκληρωτικών πολιτικών λύσεων, έξω από τα πλαίσια

του αστικού δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Σε χώρες όπου το αστικό δηµοκρατικό

πολίτευµα δεν έχει ακόµα εδραιωθεί (όπως η Γερµανία, η Ιταλία, η Ισπανία κ.α.), η

µεγαλοαστική τάξη φοβούµενη τις κοινωνικές συνέπειες της αναταραχής που

προέρχεται από τα κατώτερα στρώµατα και εκµεταλλευόµενη την ανησυχία των

µικροαστών, θα υποστηρίξει ολοκληρωτικές πολιτικές λύσεις για να ξεπεραστεί η

οικονοµική και κοινωνική κρίση».



Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 2003,σελ.164-166

Documents

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥblogs.sch.gr/vstavro/files/2015/01/ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-IΣΤΟΡΙΑΣ... · ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ