-
Ταξίδια σε χάρτεςΗ γεωγραφία και η χαρτογραφία, όπως καιόλες οι
επιστήμες, δεν είναι αντικειμενικές. Οχάρτης είναι σαν τις λέξεις.
Έχει δύναμη. Φτιά-χνεις έναν τόπο και αυτομάτως έχεις φτιάξεικαι
τους όρους με τους οποίους θα κυριαρχή-σεις πάνω του.
ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017
ΠΡΙΣΜΑ# 10
Έχουν τα ρομπότ προσωπικότητα; Ευρωκοινοβούλιο και Κομισιόν
καβγαδίζουν για το εάν τα ρομπότέχουν «ηλεκτρονική προσωπικότητα».
Την επόμενη εικοσαετία θακινδυνεύσει σημαντικός αριθμός θέσεων
εργασίας. Υπολογίζεταιότι οι μισές σημερινές εργασίες θα μπορούσαν
να αυτοματοποιη-θούν έως το 2055. Από μια άλλη σκοπιά, σήμερα
σχεδόν ο μισόςχρόνος εργασίας μπορεί να αυτοματοποιηθεί είτε με
τεχνολογίεςπου βρίσκονται ήδη στην αγορά είτε με όσες αναπτύσσονται
σε
εργαστήρια και θα είναι διαθέσιμες σύντομα.
Το πρόγραμμα FLARECASTκαι η πρόγνωση των ηλιακών
εκλάμψεων τον 21ο αιώναΟι ηλιακές εκλάμψεις επηρεάζουν άμεσα τον
διαστημικό καιρό
και τη διαστημική τεχνολογία. Οι επιστήμονες του ΚέντρουΈρευνας
Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών
της Ακαδημίας Αθηνών συμμετέχουν καισυντονίζουν το καινοτόμο
πρόγραμμα
της Ευρωπαϊκής ΕπιτροπήςFLARECAST, το οποίο φιλοδοξεί να
παρέχει απαράμιλλης ακρίβειαςπρογνώσεις των ηλιακών
εκλάμψεων.
,,6
Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ
Μοντέρνο ρετρόΔΕΚΑΕΤΙΑ του ‘60. Οι εικόνεςτης βιομηχανικής
επανάστα-σης, τα πρότυπα του μοντερνι-σμού και οι
σημαντικότερεςεξελίξεις των προηγούμενωνδεκαετιών κατακλύζουν
όλεςτις πτυχές της τέχνης και τηςκαθημερινότητας. Το μοντέρνορετρό
είναι ζωντανό και είναιπαντού.
,,6
Η επιστημονική έρευ-να, εκτός από πρωτο-ποριακή, θα πρέπει
νααποδεικνύει ότι είναιηθική και ακέραια γιανα δικαιολογεί τη
χρη-σιμότητά της στην κοι-νωνία, καθώς και τηχρήση δημόσιου
χρή-ματος.
,,2-3
Ηθική και Ακεραιότητα σαν προαπαιτούμενα για την επιστημονική
έρευνα
,,8
,,4-5
-
ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΡΙΣΜΑ
ΤΩΝ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΒΟΥΡΑ, ΗΛΙΑ ΚΟΥΜΟΥΛΟΥ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Α.
ΧΑΡΙΤΙΔΗ
Διαχρονικά, η επιστημονικήέρευνα συγκέντρωνε τον θαυ-μασμό αλλά
και τον φόβο τηςκοινωνίας. Η εμβληματικήμορφή του εκκεντρικού
επι-
στήμονα-εφευρέτη ή ακόμα και της έρευ-νας που γίνεται με όρους
μυστικοπάθειαςείναι ιστορικά βαθιά χαραγμένη στο συλλο-γικό
υποσυνείδητο της κοινωνίας. Μάλιστα,σε χρονικές περιόδους που οι
επιστημονι-κές ή τεχνολογικές ανακαλύψεις είχαν άμε-σο αντίκτυπο
στην καθημερινή ζωή, παρα-τηρούνταν ατομικές ή συλλογικές
αντιδρά-σεις των οποίων το σκεπτικό ή η σφοδρό-τητα σπανίως ήταν σε
αντιστοιχία με τηνπραγματική φύση της εκάστοτε
επιστημονι-κής/τεχνολογικής προόδου. Χαρακτηριστι-κά παραδείγματα
αποτελούν το πνεύμα τουμυθιστορήματος της Μαίρη Σέλεϊ
«Φραν-κενστάιν», ο μύθος που περιβάλλει τιςεφευρέσεις του
Σερβοαμερικανού φυσικούΝίκολα Τέσλα ή κοινωνικά κινήματα κατά,π.χ.,
της πυρηνικής τεχνολογίας ή των γενε-τικών τροποποιήσεων, που
αντιτάσσοντανσυλλήβδην σε μια νέα επιστήμη/τεχνολογία,χωρίς να
διαχωρίζουν τις κακές από τις κα-λές επιπτώσεις που μπορεί να
έχει.
Εδώ και περίπου 15 χρόνια έχει ξεκινή-σει μια συντονισμένη
προσπάθεια, σε ευ-ρωπαϊκό επίπεδο, για την άρση της καχυπο-
ψίας που πολλές φορές παρατηρείται απότην κοινωνία προς την
ερευνητική κοινότη-τα. Η προσπάθεια αυτή αρθρώνεται γύρωαπό
συγκεκριμένους άξονες, που παρου-σιάζονται στην Εικόνα 1. Το
πλαίσιο μέσαστο οποίο οι άξονες αυτοί προωθούν τηνεφαρμογή τους
ονομάζεται ΥπεύθυνηΈρευνα και Καινοτομία (ΥΕΚ). Στο άρθροαυτό
περιγράφουμε τον άξονα της Ηθικήςκαι της Ακεραιότητας (περιέχεται
στην πρώ-τη).
Η ηθική επιστημονική έρευνα, παρ’ ότιακόμα δεν έχει έναν
καθολικά αποδεκτόορισμό, σχετίζεται με όρους όπως η εντιμό-τητα και
η αξιοπιστία, ενώ άλλες αρχές πουτη χαρακτηρίζουν είναι οι
αντικειμενικότη-τα, αμεροληψία, ανεξαρτησία, ανοιχτή επι-κοινωνία,
δικαιοσύνη και υπευθυνότητα. Ηπρώτη φορά που θεσμοθετήθηκαν σε
υπε-ρεθνικό επίπεδο συγκεκριμένοι κανόνεςΗθικής στην έρευνα ήταν το
1947 με τονλεγόμενο Κώδικα της Νυρεμβέργης. Ο κώ-δικας αυτός
αφορούσε την έρευνα κυρίωςστο πεδίο της Ιατρικής και ερχόταν ως
απά-ντηση στις απάνθρωπες μεθόδους πουεφαρμόστηκαν από Γερμανούς
ερευνητέςγιατρούς στα στρατόπεδα συγκέντρωσηςκατά τη διάρκεια του
Δεύτερου ΠαγκόσμιουΠολέμου.
Ο όρος Ηθική χρησιμοποιείται πολύ συ-χνά μαζί με τον όρο
Ακεραιότητα στηνέρευνα. Οι όροι αυτοί αποτελούν τις δύοόψεις του
ίδιου νομίσματος, αλλά έχουν
διαφορετικό περιεχόμενο. Η Ηθική στηνέρευνα έχει να κάνει με
προβλήματα πουσχετίζονται με την κοινωνία και την επιστή-μη,
επικεντρώνοντας στο περιεχόμενοτης έρευνας. Η Ακεραιότητα στην
έρευνασχετίζεται με ερωτήματα γύρω από το πώςπρέπει να διεξάγεται η
έρευνα.
Κοινός στόχος της Ηθικής και Ακεραιότη-τας στην έρευνα είναι η
δημιουργία τεχνο-λογίας και επιστήμης που να στηρίζονταιστην
αναζήτηση της γνώσης μέσω συστη-ματικής μελέτης και σκέψης,
παρατήρησηςκαι πειράματος. Κίνητρα της Ηθικής και Ακε-ραιότητας
στην έρευνα είναι η αύξηση τηςκατανόησης του εαυτού μας και του
κόσμουπου μας περιβάλλει.
Τα ερωτήματα γύρω από την Ηθική είναιεν γένει πιο πολύπλοκα,
γιατί συχνά σχετί-ζονται με ανοιχτά φιλοσοφικά ζητήματα(π.χ., τι
ακριβώς είναι ή πότε ακριβώς συμ-βαίνει ο θάνατος ή τι είναι η
ελεύθερη βού-ληση) ή με προβληματικές που μπορεί ναμεταβάλλονται
αναλόγως των πολιτισμικώνκαταβολών μιας χώρας.
Μερικά από τα σύγχρονα διλήμματα πουαφορούν την Ηθική στην
έρευνα είναι ταπαρακάτω. Θα πρέπει να διεξάγεται έρευναπάνω: α) σε
μη θανατηφόρα όπλα (όπλαπου προκαλούν τύφλωση ή πόνο), β)
στηδημιουργία τεχνητής ζωής μέσω Συνθετι-κής Βιολογίας και γ) στην
επικοινωνία με-ταξύ δύο εγκεφάλων χωρίς ομιλία (brain-to-brain
interfaces); Πώς θα νομοθετηθείη προστασία των προσωπικών
δεδομένωνσε μια φάση που α) εταιρείες όπως ηGoogle θα έχουν (εάν
δεν έχουν ήδη) τη
Η ΗΘΙΚΗ της επιστήμης θεμελιώνεται στηναντικειμενικότητα και η
αντικειμενικότητα στημέτρηση. Δεν είναι τόσο απλό, αλλά «στο
τέλοςτης ημέρας», όπως συνηθίζουμε να λέμε τελευ-ταία, έτσι είναι.
Η αποβολή από την επιστημονι-κή πρακτική της υποκειμενικότητας, άρα
καιτης ενδεχόμενης προσωπικής ιδιοτέλειας απο-τελεί απαραίτητη
προϋπόθεση για την άσκησημιας ηθικά ακέραιης επιστήμης. Και ο
καλύτε-ρος τρόπος για να γίνει αυτό, είναι να εμπιστευ-θούμε τους
αριθμούς. Οι αριθμοί είναι ψυχροί,αδιάφοροι και γι’ αυτό εγγενώς
ηθικοί.
Η μετατροπή της πραγματικότητας σε αριθ-μούς, ωστόσο, δεν είναι
μια τετριμμένη διαδι-κασία. Η μέτρηση είναι πολύ περισσότερα
πράγ-ματα από τη σύγκριση ενός μεγέθους με ένα άλ-λο. Έχει
προϋποθέσεις που δεν τις σκεφτόμα-στε: Ένα μέγεθος που
χρησιμοποιείται ως κοινόμέτρο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης·
μιαδεξιότητα που είναι επίσης κοινή σε όσουςπραγματοποιούν
μετρήσεις και περιορίζει δρα-στικά τα περιθώρια των προσωπικών
επιλογών·κι ακόμα, τη μεταφυσική παραδοχή ότι ο κό-σμος είναι
σταθερός και η τιμή που παίρνουμεαπό τη μέτρηση ενός μεγέθους δεν
επηρεάζε-ται από τις «διαθέσεις» αυτού που μετράμε.
Το ενδιαφέρον είναι ότι καμία από αυτές τιςπροϋποθέσεις δεν
θεμελιώνεται στην ίδια τηνεπιστήμη. Για τη μεταφυσική παραδοχή
τήςσταθερότητας και της συνέχειας της ύπαρξηςαυτό είναι προφανές:
Πρέπει να προσφύγουμεστον φιλοσοφικό στοχασμό. Όμως εκεί θα
συ-ναντήσουμε, ας πούμε, τον σκεπτικισμό του Χι-ουμ, που συνδέει
αυτές τις αντιλήψεις με τιςπροσδοκίες του υποκειμένου και όχι με
τον κό-σμο: Η μέτρηση δεν αποτυπώνει τη φύση όπωςείναι, αλλά
προβάλλει σε αυτή ένα ιδεώδες κα-νονικότητας για το οποίο δεν
διαθέτουμε κα-μία βεβαιότητα. Τα πράγματα θα μπορούσαν ναείναι λίγο
καλύτερα σε σχέση με τις μονάδεςκαι τις διαδικασίες της μέτρησης.
Όμως οι ιστο-ρικοί των επιστημών έχουν φέρει στο φως πολ-λές
περιπτώσεις συγκρούσεων μέσω των οποί-ων οι διάφορες τοπικές
μονάδες παραχώρη-σαν τη θέση τους σε «έγκυρες» διεθνείς μονά-δες
και η τεχνογνωσία των τοπικών ειδημόνωναντικαταστάθηκε από
«αδιάβλητες» διαδικα-σίες μέτρησης. Οι συγκρούσεις αυτές δεν
είναιεπιστημονικές, αλλά πρωτίστως πολιτικές καιπραγματοποιήθηκαν
στο πλαίσιο της αποικιο-κρατίας και της ιμπεριαλιστικής επέκτασης
τουκεφαλαίου. Χωρίς κοινές μονάδες μέτρησηςκαι χωρίς την
περιθωριοποίηση των τοπικών ει-δημόνων δεν θα μπορούσε να εδραιωθεί
οέλεγχος πάνω στις συναλλαγές και ένα κοινόήθος εμπορίου.
Η μέτρηση ήταν και παραμένει μια διαδικασίασυναλλαγής με τον
φυσικό κόσμο. Ο στόχοςτης είναι να δώσει στον άνθρωπο τη
δυνατότη-τα να ανα-μετρηθεί με την αταξία και την τυχαι-ότητα που
τον περιβάλλει. Αυτό όμως δεν τηθωρακίζει απέναντι στους
περιορισμούς, τιςαντιφάσεις και τους ανταγωνισμούς της ίδιαςτης
ανθρώπινης κατάστασης. Και, υπό αυτή τηνέννοια, είναι αμφίβολο αν
μπορεί να εγγυηθείτην ηθική ακεραιότητα της επιστημονικής
γνώ-σης.
Μ.Π.
Μέτρηση
Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη,
Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης,
Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής
Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος,
Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών
ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Επικοινωνία: [email protected]
ΠΡΙΣΜΑ
Ηθική και Ακεραιότητα σαν πρ
Εικόνα 1: Άξονες γύρω από τους οποίους αρθρώνεται η Υπεύθυνη
Έρευνα και Καινοτομία (ΥΕΚ)
AΞΟΝΕΣ ΤΟΥ ΥΕΚ
HΘΙΚΗ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
-
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 201719/
δυνατότητα να παρακολουθούν όλη την επιφά-νεια του πλανήτη, σε
πραγματικό χρόνο, μεακρίβεια μερικών δεκάδων εκατοστών και β)
οιπερισσότεροι από εμάς έχουμε φορητή τεχνο-λογία που επιτρέπει,
ενδεχομένως ερήμην μας,την παρακολούθηση των συνηθειών μας;
Μέχριποιο βαθμό θα πρέπει να επιτρέπεται η αυτό-νομη (χωρίς
ανθρώπινη παρέμβαση) επικοι-νωνία και συνεργασία μεταξύ ρομπότ
(kilobots)και ποια η επίδραση μιας τέτοιας τεχνολογίαςστις δυνάμεις
παραγωγής όταν θα μπορούν νακατασκευάζονται πλήρως
αυτοματοποιημέναεργοστάσια (προβλήματα που σχετίζονται άμε-σα με
τις έννοιες του Industry 4.0 και της Τέ-ταρτης Βιομηχανικής
Επανάστασης);
Η επιστημονική έρευνα μπορεί να χαρακτη-ριστεί ως ακέραια όταν
είναι απαλλαγμένη απότις λεγόμενες κακές ερευνητικές πρακτικές.
Οιδιεθνώς αναγνωρισμένες κακές ερευνητικέςπρακτικές είναι οι εξής
τρεις:u Κατασκευή ερευνητικών δεδομένωνu Παραποίηση ερευνητικών
δεδομένωνu Λογοκλοπή
Κατασκευή ερευνητικών δεδομένων συμ-βαίνει όταν ο ερευνητής
δημιουργεί αποτελέ-σματα και τα παρουσιάζει σαν να ήταν
πραγμα-τικά. Παραποίηση ερευνητικών δεδομένωνσυμβαίνει όταν ο
ερευνητής αλλοιώνει με οποι-ονδήποτε τρόπο τα αποτελέσματα, τις
διαδικα-σίες ή τον εξοπλισμό με τον οποίο διενεργείταιένα πείραμα ή
μια έρευνα. Και στις δύο περι-πτώσεις ο ερευνητής το κάνει εκούσια,
με σκο-πό να υποστηρίξει επιστημονικές υποθέσεις γιαίδιο όφελος.
Τέλος, ένας ερευνητής υποπίπτεισε λογοκλοπή όταν χρησιμοποιεί
αυτούσιααποτελέσματα άλλων (ιδέες, κείμενο, εικόνες,διαγράμματα,
δεδομένα, παρατηρήσεις) χωρίςνα αναφέρει τη συμβολή τους. Τέτοιες
πρακτι-κές είτε στοχεύουν στην ιδιοποίηση επιστημο-νικής εργασίας
άλλων, είτε υποκρύπτουν εκού-σια και κακόβουλη υποβάθμιση του
επιστημο-νικού έργου τρίτων για λόγους αθέμιτου αντα-γωνισμού.
Αυτές οι τρεις περιπτώσεις κακών ερευνητι-κών πρακτικών
θεωρούνται ιδιαίτερα σοβαρέςγιατί παραποιούν το ερευνητικό έργο που
πα-ράγεται. Συνεπώς, η γνώση που δημιουργείταιδεν είναι βασισμένη
σε αληθινά δεδομένα. Αυ-τό έχει ως συνέπεια κατοπινές εργασίες που
θαβασιστούν σε τέτοια παραποιημένα αποτελέ-σματα να είναι
αναπόδραστα λανθασμένες,ακόμα κι αν οι ερευνητές είναι καθόλα
έντιμοικαι προσεκτικοί. Εύκολα φαντάζεται κανείς τιςσυνέπειες
τέτοιων παραποιημένων ερευνώνόταν αφορούν τη δημιουργία κάποιου
φαρμά-κου, δομικών στοιχείων κατασκευών ή μέσωνμεταφοράς ή όταν
στηρίζουν πολιτικές ή οικο-νομικές αποφάσεις.
Εκτός από τις παραπάνω τρεις κακές ερευ-νητικές πρακτικές,
υπάρχει ένα ολόκληρο φά-σμα ερευνητικών πρακτικών που
χαρακτηρίζο-νται ως μη αποδεκτές, ασυνεπείς ή αμφισβητή-σιμες
πρακτικές. Στην Εικόνα 2 παρουσιάζονταιοι πρακτικές αυτές
ομαδοποιημένες σε τέσσεριςβασικές κατηγορίες. Οι πρακτικές αυτές
θεω-ρείται ότι βρίσκονται στον ενδιάμεσο χώρο με-ταξύ της απολύτως
ορθής ερευνητικής πρακτι-κής και της καθαρής επιστημονικής
απάτης.
Οι συζητήσεις γύρω από την ορθή διεξαγω-γή της επιστημονικής
έρευνας, τόσο στους ακα-δημαϊκούς κύκλους όσο και στο ευρύ
κοινό,έχουν γίνει ιδιαίτερα έντονες. Αυτό συμβαίνειεξαιτίας του
γεγονότος ότι οι περιπτώσεις μηορθής διεξαγωγής της επιστημονικής
έρευναςέχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Για παρά-δειγμα, οι
αποσύρσεις δημοσιευμένων άρθρωνεξαιτίας παρουσίασης ψευδών
αποτελεσμάτωνέχουν δεκαπλασιαστεί τις τελευταίες δεκαετίες.Επίσης,
έχει δημοσιευτεί έρευνα που αποκαλύ-πτει ότι ένας στους τρεις
επιστήμονες παραδέ-χεται ότι εφαρμόζει αμφισβητήσιμες ερευνητι-κές
πρακτικές.
Πρόσφατη μελέτη, που αναγνωρίστηκε απότο έγκυρο περιοδικό
“Science” ως μία από τιςδέκα σημαντικότερες επιστημονικές
εξελίξειςτου 2015, αποδεικνύει ότι 60% των δημοσιεύ-
σεων στον χώρο της Ψυχολογίας δεν είναι δυ-νατό να αναπαραχθούν
από ανεξάρτητες ερευ-νητικές ομάδες. Στις αρχές του 2016
δημοσι-εύτηκαν δύο μελέτες που εντοπίζουν σοβαρέςπαραλείψεις στις
περισσότερες επιστημονικέςδημοσιεύσεις στον τομέα της Βιοϊατρικής.
Σταμέσα του 2016 το περιοδικό “Nature” δημοσί-ευσε έρευνά του, η
οποία αποκάλυψε ότι το70% των ερωτηθέντων ερευνητών αδυνατού-σε να
αναπαράξει τα αποτελέσματα άλλωνερευνητών, ενώ το 50% αδυνατούσε να
ανα-παράξει τα αποτελέσματα της ίδιας του τηςέρευνας.
Το πλαίσιο αντιμετώπισης των κακών ερευ-νητικών πρακτικών, σε
διεθνές επίπεδο, δια-φέρει από χώρα σε χώρα. Για παράδειγμα,
στις
ΗΠΑ επιλήψιμες είναι οι περιπτώσεις κατα-σκευής και παραποίησης
ερευνητικών δεδομέ-νων, καθώς και η λογοκλοπή. Η αρχή που
τιςαντιμετωπίζει, δηλαδή διακριβώνει την ορθό-τητα μιας καταγγελίας
και επιβάλλει κυρώσεις,είναι η δικαστική αρχή. Η Ευρώπη στηρίζεται
σεμια διαδικασία που ονομάζεται αυτορρύθμι-ση. Δηλαδή, τα ίδια τα
ιδρύματα που κάνουνέρευνα (ερευνητικά κέντρα και ανώτατα
εκπαι-δευτικά ιδρύματα) οφείλουν να έχουν μια επι-τροπή, η οποία
ελέγχει καταγγελίες για εφαρ-μογή κακών ερευνητικών πρακτικών και
έχει τηδικαιοδοσία να επιβάλλει κυρώσεις. Οι ιδρυμα-τικές αυτές
επιτροπές θα πρέπει να συντονίζο-νται και να εποπτεύονται από μια
αντίστοιχηεπιτροπή εθνικής εμβέλειας.
Η εφαρμογή της αρχής της αυτορρύθμισηςδεν εφαρμόζεται με τον
ίδιο τρόπο στον ευρω-παϊκό χώρο. Για παράδειγμα, οι χώρες
πουεφαρμόζουν επακριβώς την αρχή της αυτορ-ρύθμισης είναι οι Δανία,
Νορβηγία και Πολω-νία. Οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες είτε
έχουνεθνική επιτροπή, χωρίς θεσμοθετημένη δυνα-τότητα επιβολής
κυρώσεων (π.χ. Βρετανία, Γερ-μανία), είτε διάσπαρτες περιφερειακές
επιτρο-πές με δυσκολία στον συντονισμό (π.χ. Ιταλία)είτε πλήρη
απουσία συντονισμού των ιδρυματι-κών επιτροπών (π.χ. Ελλάδα).
Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο έχει ανα-λάβει πρωτοβουλία να
φέρει σε άμεση επικοι-νωνία όλους τους ερευνητικούς φορείς
στηνΕλλάδα μέσω του δικτύου που ονομάζεται Ηθι-κή Διάσταση στην
Έρευνα και την Τεχνολογίαγια τον Άνθρωπο – EARTHnet
(earthnet.ntua.gr). Βασικός στόχος του EARTHnet είναι ηεφαρμογή του
συστήματος της αυτορρύθμισηςστη χώρα μας με βάση τα υψηλότερα
ευρωπαϊ-κά πρότυπα. Λεπτομέρειες για την κατάστασηστην Ελλάδα,
καθώς και για άλλες πρωτοβου-λίες του EARTHnet θα παρουσιαστούν σε
επό-μενο άρθρο.
Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο καλύτερος τρό-πος αντιμετώπισης
παρεκβάσεων από τις ορ-θές ερευνητικές πρακτικές δεν είναι αυτός
τηςεποπτείας και της τιμωρίας, αλλά της δημιουρ-γίας μιας
ερευνητικής κουλτούρας που θα βα-σίζεται στην εντιμότητα του
ερευνητή. Μια τέ-τοια υγιής ερευνητική κουλτούρα μπορεί
νακαλλιεργηθεί μέσω της δημόσιας Παιδείας καινα ξεκινάει από τη
Δευτεροβάθμια και να ανα-πτύσσεται στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.
Στό-χος είναι αφενός να γαλουχηθούν οι μελλοντι-κοί ερευνητές και
αφετέρου όλοι οι πολίτες, μεστόχο να είναι πιο ικανοί να διακρίνουν
ηθικέςπαρεκβάσεις της έρευνας ή να παρεμβαίνουνπιο αποτελεσματικά
στον σχεδιασμό των κα-τευθύνσεων της έρευνας.
* Ο Π. Κάβουρας, δρ. φυσικός, και ο Η. Κούμουλος,δρ. χημικός
μηχανικός, είναι ερευνητές στην Ερευ-νητική Μονάδα Προηγμένων,
Σύνθετων, Νανοϋ-λικών και Νανοτεχνολογίας (R-NANO) της
ΣχολήςΧημικών Μηχανικών του ΕΜΠ. Ο Κ.Α. Χαριτίδης,καθηγητής στη
Σχολή Χημικών Μηχανικών τουΕΜΠ, είναι επικεφαλής της Ερευνητικής
ΜονάδαςΠροηγμένων, Σύνθετων, Νανοϋλικών και Νανο-τεχνολογίας
(R-NANO).
οαπαιτούμενα για την επιστημονική έρευνα
Εικόνα 2: Μη ορθές ερευνητικές πρακτικές στον ενδιάμεσο χώρο
μεταξύ της ορθήςπρακτικής και της επιστημονικής απάτης
ΟΡΘΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΠΑΤΗ
Ερευνητικές διαδικασίεςuΠλημμελής φροντίδα για
ταπειραματόζωα
uΈλλειψη σεβασμού προςανθρώπους, ζώα, περιβάλλον καιπολιτιστική
κληρονομιά
uΠαραβίαση πρωτοκόλλων
uΑποτυχία λήψηςσυγκατάθεσης
uΠλημμελής προστασίαεμπιστευτικότητας
uΑκατάλληλος σχεδιασμός
uΑπροσεξία κατά την εκτέλεσηπειραμάτων
uΈλλειψη πρότυπων διαδικασίας- λειτουργίας
Κριτική / ΑξιολόγησηuΑπόκρυψη σύγκρουσηςσυμφέροντος
uΠροσωπική μεροληψία
uΕπιστημονικός ανταγωνισμός
uΟικειοποίηση ιδεών
uΠλημμελείς διαδικασίες αξιολόγησης
Πρακτικές στα δεδομέναuΑπρόσεκτη διαχείρισηδεδομένων
uΑνεπαρκής επιμέλειαδεδομένων
uΑπόκρυψη δεδομένων απόσυναδέλφους
uΑνεπαρκής διατήρησηπρωτογενών δεδομένων
ΔημοσίευσηuΣειρά εμφάνισηςσυγγραφέων
u “Επί τιμή” συγγραφή
uΚαταναγκαστικήαναφορά
uΕπιλεκτική αναφορά
u “Γκρίζα” βιβλιογραφία
uΣυναδελφική ηθική
-
Oκαβγάς είναι ανάμεσα στο Ευρω-κοινοβούλιο και την Κομισιόν
καιτο θέμα τους είναι τα ρομπότ καιιδιαίτερα το εάν έχουν
«ηλεκτρο-νική προσωπικότητα».
Πέρσι τον Μάιο, μια έκθεση της Επιτροπής Νο-μικών Θεμάτων του
Ευρωκοινοβουλίου(tinyurl.com/gpvzt6m) την οποία είχε συντάξειη
Μάντι Ντελβό, σοσιαλδημοκράτης από το Λου-ξεμβούργο, καλούσε,
ανάμεσα σε πολλά άλλα,την Κομισιόν να παραχωρήσει
«ηλεκτρονικήπροσωπικότητα» σε ρομπότ, σε μια κίνηση γιατην
προστασία της κοινωνίας από τις εξελίξειςτης τεχνητής νοημοσύνης.
Όπως είχε αναφέρεισε δημοσίευμά της η βρετανική εφημερίδα
«TheGuardian», η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωσηστην οποία, μεταξύ
άλλων, αναφερόταν η πρό-ταση «Δώστε στα ρομπότ
προσωπικότητα».Ωστόσο, πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν ότι κά-τι
τέτοιο επιφυλάσσει κινδύνους.
Υποστηρίζουν, κυρίως, ότι η ηλεκτρονική προ-σωπικότητα θα
προστατεύσει μόνο τα συμφέρο-ντα των λίγων σε βάρος των πολλών.
Όπωςαναφέρει η εφημερίδα, μόλις τεθούν οι κανόνεςγια τη ρομποτική
προσωπικότητα, οι δημιουργοίτων συσκευών θα «προσαρμόσουν» τα
μηχανή-ματά τους με σκοπό το μέγιστο όφελος από τηνευκαιρία αυτή,
όπως ορίζουν οι νόμοι της αγο-ράς. Παραχωρώντας «δικαιώματα» στα
μελλο-ντικά ρομπότ, θα υπάρξουν συνέπειες τις οποίεςδεν μπορούμε
καν να φανταστούμε ακόμα.
Από την άλλη, όσοι υποστηρίζουν την «ηλε-κτρονική προσωπικότητα»
εγείρουν ερωτήματαόπως πώς μια κοινωνία θα μπορούσε να αρνη-θεί σε
ένα εξελιγμένο ρομπότ το δικαίωμα συμ-μετοχής του στη λήψη
κοινωνικών αποφάσεων,όπως η ψήφος. Και με ποια βάση ένα ρομπότ
δενθα έχει το «δικαίωμα» να συμμετάσχει στο σώμαενόρκων ενός
δικαστηρίου; Υπερβολές; Προφα-νώς, γι’ αυτό και η Κομισιόν
αντεπιτέθηκε πριναπό λίγες ημέρες με μια δική της
μελέτη(tinyurl.com/zr9zsjw), η οποία θεωρεί την από-δοση
«ηλεκτρονικής προσωπικότητας» στα ρο-μπότ «αδόκιμη» (βλ.
πλαίσιο).
Η δημοσίευση της έκθεσης της Κομισιόν συ-μπίπτει και με τη
δημοσίευση της ετήσιας έκθε-σης του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ
TheGlobal Risks Report 2017 (tinyurl.com/jczkp8y),στην οποία η
τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτι-κή αναφέρονται ως η «αναδυόμενη
τεχνολογίαμε τη μεγαλύτερη δυναμική για αρνητικές συνέ-πειες την
επόμενη δεκαετία». Η έκθεση ανα-γνωρίζει ότι ο άνθρωπος
αντικαθίσταται από τημηχανή, αλλά αναφέρει διαφορετικές έρευνεςγια
το ύψος του προβλήματος. Η μελέτη Frey andOsborne (2013) δείχνει
ότι το 47% των θέσεωνεργασίας στις ΗΠΑ αντιμετωπίζει υψηλό
κίνδυνοτα επόμενα 20 χρόνια, ενώ η μελέτη του ΟΟΣΑ(2016), που
χρησιμοποιεί διαφορετική μεθοδο-
λογία, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι απειλείταιμόνο το 9% των
θέσεων εργασίας. Ωστόσο, γε-νικά, κινδυνεύουν οι θέσεις εργασίας
που απαι-τούν μικρή εξειδίκευση, βαθαίνοντας έτσι το κοι-νωνικό
χάσμα.
Λίγο καλύτερα βλέπει τα πράγματα έκθεσητου Ινστιτούτου McKinsey
(tinyurl.com/h2oqc-zo), σύμφωνα με την οποία η διείσδυση της
τε-χνητής νοημοσύνης και των ρομπότ δεν εξαρ-τάται μόνο από το τι
είναι τεχνολογικά εφικτό,αλλά επίσης από αρκετούς ακόμη
παράγοντες,όπως οι οικονομικές συνθήκες, οι αγορές εργα-σίας, οι
ρυθμιστικοί-θεσμικοί περιορισμοί και οιαπόψεις της κοινωνίας.
Η έκθεση αναλύει τις δυνητικές επιπτώσειςτης αυτοματοποίησης ανά
δραστηριότητα με τοσκεπτικό ότι συχνότερα είναι πιθανό να
αυτομα-τοποιηθούν όχι ολόκληρες θέσεις εργασίας, αλ-λά επιμέρους
καθήκοντα εργαζόμενων, ακόμηκαι διευθυντικών στελεχών. Συμπεραίνει
ότι,πράγματι, πολλές εργασίες είναι δυνατό πλέοννα γίνονται από
μηχανές και ότι τα περισσότεραεπαγγέλματα είναι πια ώριμα να
δεχθούν τηνεπίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης και της αυ-
τοματοποίησης.Όμως, βραχυπρόθεσμα, οι περισσότερες θέ-
σεις εργασίας απλώς θα μεταμορφωθούν καιδεν θα εξαφανιστούν. Στο
60% των εργαζομέ-νων, περίπου το ένα τρίτο των καθηκόντων τουςείναι
δυνατό να αυτοματοποιηθεί. Όμως μόνο το5% των θέσεων εργασίας (μία
στις 20) μπορούννα αυτοματοποιηθούν πλήρως στο επόμενο
διά-στημα.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ΜακΚίνσεϊ, σή-μερα σχεδόν ο μισός
χρόνος εργασίας (49%)μπορεί να αυτοματοποιηθεί είτε με
τεχνολογίεςπου βρίσκονται ήδη στην αγορά είτε με όσεςαναπτύσσονται
σε εργαστήρια και θα είναι δια-θέσιμες σύντομα. Αυτές οι
αυτοματοποιήσιμεςεργασίες αντιστοιχούν σε 1,1
δισεκατομμύριαεργαζομένους παγκοσμίως και «μεταφράζο-νται» σε
συνολικούς μισθούς ύψους 15,8 τρισε-κατομμυρίων δολαρίων.
Η έκθεση εξετάζει διάφορα σενάρια και εκτι-μά ότι οι μισές
σημερινές εργασίες θα μπορού-σαν να αυτοματοποιηθούν έως το 2055,
δηλα-δή σε περίπου 40 χρόνια. Λόγω των αναπόφευ-κτων αβεβαιοτήτων
όμως για τον ρυθμό της αυ-τοματοποίησης, αυτή η κατά το ήμισυ
αυτοματο-ποίηση θα μπορούσε να συμβεί 20 χρόνια νω-ρίτερα (2035) ή
20 χρόνια αργότερα (2075).
Μια μελέτη από ερευνητές του Πανεπιστημίουτης Οξφόρδης το 2013
είχε κάνει τη δυσοίωνηεκτίμηση ότι σχεδόν οι μισές θέσεις
εργασίας(47%) κινδυνεύουν να χαθούν λόγω αυτοματο-ποίησης.
Αντίθετα, μια άλλη έρευνα του ΟΟΣΑ το2016 κατέβαζε στο 9% κατά μέσο
όρο το ποσο-στό των θέσεων εργασίας που θα μπορούσαν
νααυτοματοποιηθούν στα 21 κράτη-μέλη.
Η απειλή πλέον δεν αφορά μόνο βιομηχανι-κούς εργάτες ή
ανειδίκευτους εργαζόμενους,αλλά κάθε είδους επαγγελματίες, από
δικηγό-ρους έως δημοσιογράφους. Το «κλειδί», σύμ-φωνα με τη
ΜακΚίνσεϊ, είναι η τεχνολογία τηςφυσικής επεξεργασίας της γλώσσας,
δηλαδή τολογισμικό που μπορεί να διαβάσει και να αναλύ-σει κείμενα
ή ομιλίες. Όσο ταχύτερα αναπτύσσε-ται η σχετική τεχνολογία τόσο
ανοίγει η πόρταγια να αυτοματοποιηθούν περισσότερες
θέσειςεργασίας.
Στη δε δημοσιογραφία, πολλοί είναι αυτοί που
Έχουν τα ρομπότΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ
ΚΟΙΝΩΝΙΑΠΡΙΣΜΑ
EΝΑ ΠΟΛΙΤΙΚΟ
ΕΡΩΤΗΜΑ
-
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017
έχουν προστρέξει να αντικαταστήσουν τον δη-μοσιογράφο με μια
μηχανή. Υπάρχει ήδη και ησχετική ορολογία «Automated Robot Journa
-lism» ή robo-journalism. Ένας από τους πρώ-τους που χρησιμοποίησαν
ρομπότ ήταν το πρα-κτορείο Associated Press, που «ανέθεσε» σε
ρο-μπότ τη «συγγραφή» 3.000 άρθρων που είχαν
σχέση με τα τριμηνιαία αποτελέσματα εταιρειών.Μέσα στον
Φεβρουάριο, η έκθεση της Μάντι
Ντελβό θα παρουσιαστεί στην ολομέλεια του Ευ-ρωκοινοβουλίου προς
ψήφιση. Τότε θα δούμε ανθα υπάρξουν αλλαγές με βάση την έκθεση
τηςΚομισιόν, αλλά σίγουρα το θέμα θα επανέλθει.
Β.Κ.
Star WarsΕπεισόδιο VIIIΕπιτέλους μάθαμε το όνομα του επόμενου
επεισοδίου της νέας τριλογίας του δημοφι-λούς «Star Wars” (ήμουνα
νιος και γέρασα): Ο τελευταίος Τζεντάι. Δεν υπάρχει ακόματρέιλερ,
αλλά γνωρίζουμεότι η ταινία θα βγει στις αί-θουσες στις 15
Δεκεμβρίου.Ήδη στα μέσα κοινωνικήςδικτύωσης γίνεται πανικόςμε τα
υπέρ και τα κατά τουτίτλου, αναζωπυρώνονταςτην αγωνία, η οποία
θακρατήσει 11 ολόκληρουςμήνες. Από τίζερ σε τίζερ θατο πάμε. Τα
κόκκινα γράμ-ματα πάντως είναι «πολύΣιθ», όπως λένε όλοι, και
το-νίζουν τον δραματικό χαρακτήρα του τίτλου. Όσο για τις σκηνές
της πριγκίπισσας Λέια,φαίνεται πώς η Κάρι Φίσερ πρόλαβε να
τελειώσει τις σκηνές της πριν φύγει πρόωρααπό κοντά μας.
Η PESLeague συνεχίζεταιΗ πρώτη σεζόν για το PESLeague τελείωσε.
Σε αντί-θεση με τις προηγούμε-νες χρονιές, φέτος όλο τοπρωτάθλημα
διαδραματί-ζεται μέσα στο παιχνίδικαι όλοι οι αγώνες είναιon line.
Οι παίκτες διαγωνίστηκαν μέσα από το επίσημο τουρνουά eSports του
UEFAChampions League με στόχο να μαζέψουν πόντους και να ανέβουν
στον βαθμολογικόπίνακα. Από τους 16 Έλληνες που πέρασαν στην πρώτη
φάση, ένας θα συνεχίσει στονδρόμο για το Κάρντιφ, όπου φέτος το
πρώτο βραβείο έχει σημαντικό ποσό ως έπαθλο.Στο παρελθόν, πολλοί
συμπατριώτες μας έχουν διακριθεί. Και για όσους δεν πρόλαβαν,η
δεύτερη σεζόν θα αρχίσει στα μέσα Φεβρουαρίου.Πληροφορίες στο:
https://www.konami.com/wepes/2017/eu/en/page/pes_league
Για την τιμή«Ένα σημάδι στο όπλο λέει πολλά για τον ιδιοκτήτη
του». Ακόμα και στον δικό μου αρ-γό υπολογιστή, το demo του
καινούργιου παιχνιδιού «For honor» της Ubisost δείχνειμαγευτικό -
αν βέβαια σου αρέσουν οι δίμετροι τρομακτικοί πολεμιστές. Και έχεις
ναδιαλέξεις ανάμεσα σε δώδεκα από τις τρεις φατρίες του παιχνιδιού:
Τους γενναίους ιπ-πότες, τους βάναυσους Βίκινγκς και τους
αινιγματικούς Σαμουράι. Από χθες και μέχριαύριο διεξάγονται πολλές
μάχες σε όλες τις πλατφόρμες από παίκτες που δοκιμάζουντο παιχνίδι.
Εμείς οι υπόλοιποι, παίρνουμε μια γεύση στο
www.forhonorgame.com/scars
“What is artificial intelligence?” Στο
https://youtu.be/fvtrRGmv7aU
Τι είναι τεχνητή νοημοσύνη
21/
προσωπικότητα;
Η ταινία Blade Runner παρουσιάζει ένα Λος Άντζελες στο μέλλον,
όπου η πανίσχυρη εταιρείαTyrell Corporation κατασκευάζει
"αντίγραφα". Η χρήση τους στη Γη απαγορεύεται, καιρυθμίζονται
αποκλειστικά για επικίνδυνες εργασίες, σε αποικίες. Τα αντίγραφα
που αψηφούντην απαγόρευση και επιστρέφουν στη Γη καταζητούνται και
θανατώνονται από ειδικούςαστυνομικούς γνωστούς ως «Blade
Runners».
-
ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΡΙΣΜΑ
ΤΗΣ ΔΑΦΝΗΣ ΑΡΝΕΛΛΟΥ
Δεκαετία του ’60. Οι εικόνες της βιομηχανικής επα-νάστασης, τα
πρότυπα του μοντερνισμού και οισημαντικότερες εξελίξεις των
προηγούμενων δε-καετιών κατακλύζουν όλες τις πτυχές της τέχνηςκαι
της καθημερινότητας. Το μοντέρνο ρετρό είναι
ζωντανό και είναι παντού. Στη ζωγραφική, τη διακόσμηση, τημόδα,
την τυπογραφία, τη γραφιστική, αλλά και σε τομείςόπως η μουσική, ο
κινηματογράφος, η τηλεόραση, η διαφή-μιση, η φωτογραφία και τα
παιχνίδια.
Τι είναι όμως ρετρό και πώς συνδέεται με την επιστήμη καιτην
τεχνολογία; Πρόκειται για ένα στιλ όχι στατικό, αλλά διαρ-κώς
μεταβαλλόμενο. Χαρακτηριστικό του είναι η νοσταλγίαγια το πρόσφατο
παρελθόν, για τα επιτεύγματα περασμένωνδεκαετιών, για ό,τι
αποτέλεσε σταθμό στην Ιστορία του αν-θρώπου, αλλά δεν θεωρείται πια
σύγχρονο. Η λέξη προέρ-χεται από το λατινικό πρόθεμα retro που
σημαίνει «προς ταπίσω».
Στις απαρχές της, η κίνηση αυτή συνδέθηκε με τα τεχνολο-γικά
επιτεύγματα και τις επιστημονικές κατακτήσεις του 20ούαιώνα.
Αποτέλεσε ένα αναζωογονητικό πάντρεμα τέχνης,επιστήμης, τεχνολογίας
και κοινωνίας.
Το κίνημα του μοντερνισμού, από το οποίο εμπνεύστηκε,είχε ως
βάση του τον ορθολογισμό, την εμμονή για πρόοδοκαι αλλαγή και την
πίστη ότι η τεχνολογική εξέλιξη μπορεί ναοδηγήσει στην εξέλιξη της
κοινωνίας. Οι αρχές των δύο βα-σικότερων εκφράσεών του, του
Ιμπρεσιονισμού και του Συμ-βολισμού, απαντώνται στον σχεδιασμό μέσω
των εννοιώντης αφαιρετικότητας και της μεταφοράς. Η ανάδειξη της
ου-σίας του αντικειμένου, η ανάλυση των μορφών σε απλοποι-ημένα
γεωμετρικά σχήματα, η σχεδιαστική αναγωγή σε ευ-θείες γραμμές, τα
αφύσικα έντονα φωτεινά χρώματα, τα συμ-βολικά και αλληγορικά σχέδια
χαρακτηρίζουν τη σχεδιαστι-κή γραμμή και τον διάκοσμο της
εποχής.
Οι γεωμετρικές επιρροές του κινήματος ήταν εμφανείς. Κύ-κλοι,
τετράγωνα, τρίγωνα, έλικες, σπειροειδή σχήματα, ευ-θείες και
τεθλασμένες γραμμές, κύβοι και άλλα βασικά γεω-μετρικά σχήματα,
μεμονωμένα ή και επαναλαμβανόμενα,πρωτοστατούν στον σχεδιασμό
κτηρίων, έργων τέχνης, επί-πλων, διακοσμητικών στοιχείων και
μοτίβων.
Αφαιρετικά, σχεδόν συμβολικά μοτίβα από σύγχρονες πό-λεις και
τεχνολογικές καινοτομίες, που προέκυψαν μέσα απότη βιομηχανική
επανάσταση και τον Ψυχρό Πόλεμο, όπως εί-ναι οι μηχανές, τα
αεροπλάνα, οι ουρανοξύστες, οι τηλεορά-σεις, οι πρώτοι ηλεκτρονικοί
υπολογιστές και τα ραδιόφωνα,απεικονίζονται σε ταπετσαρίες, αφίσες,
υφάσματα ή εμπνέουντον σχεδιασμό αντικειμένων και επίπλων.
Η ψηφιακή επανάσταση που ακολούθησε τη βιομηχανική, ηδημιουργία
του gaming, των γραφικών στην τηλεόραση καιστον κινηματογράφο
εκφράστηκαν σε εικονογραφήσεις μεpixels.
Οι εντυπωσιακές ψηφιακές εικόνες κυτταρικών δομώνόπως φαίνονται
μέσα από το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, ταμοντέλα των στοιχειωδών
σωματιδίων της ύλης όπως περι-γράφονται στην Ατομική Φυσική και τα
μοτίβα που προκύ-πτουν από την κρυσταλλογραφία ακτινών Χ
αποκάλυψανέναν καινούργιο μικρόκοσμο. Οι εικόνες αυτές αποτέλεσαντη
βασικότερη έμπνευση για τη δημιουργία επαναλαμβανό-
μενων διακοσμητικών στοιχείων σε διάφορα αντικείμενα,όπως στα
υφάσματα του άγγλου σχεδιαστή Τέρενς Κόνραν.Τα φυτά, τα λουλούδια
και τα ζώα, τα οποία κοσμούσαν πα-λιότερα έπιπλα, σκεύη,
ταπετσαρίες, έργα τέχνης και ενδύ-ματα, αντικαταστάθηκαν από
φαντεζί απεικονίσεις της δομήςτους όπως αυτή προβάλλεται μέσα από
ένα μικροσκόπιο,αφαιρετικά μεταφρασμένη σε νευρώδεις, ρευστές,
οργανι-κές γραμμές και σπονδυλωτά σχήματα, σε αφύσικα έντοναχρώματα
και απρόσμενες αντιθέσεις.
Επιρροές στον σχεδιασμό έχουμε ακόμη και από την Ιατρι-κή, με
χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της εποχής τοεμπνευσμένο από μια
επίπεδη, απλουστευμένη απεικόνισητου νεφρού τραπεζάκι σαλονιού
(εικόνα 2).
Ο αγώνας για την κατάκτηση του διαστήματος και η δημι-ουργία των
πρώτων τεχνητών δορυφόρων της Γης δημι-ούργησαν μοτίβα με ανάλογη
θεματολογία και ενέπνευσαντη δημιουργία μιας σειράς αντικειμένων,
όπως π.χ. επίπλωνκαι διακοσμητικών. Χαρακτηριστικά της εποχής είναι
τα ρο-λόγια και οι καθρέφτες που μιμούνταν αστρικές εκρήξεις
(ει-κόνα 3).
Μοντέρνα τεχνητά υλικά και νέοι τρόποι κατασκευής αξιο-ποιήθηκαν
από μια νέα γενιά σχεδιαστών με πρωτότυπο καιαπρόσμενο τρόπο για τη
δημιουργία μινιμαλιστικών, κομψών
και λειτουργικών προϊόντων. Οι νέες τεχνικές καλουπώμα-τος σε
συνδυασμό με το πλαστικό, το fiberglass, το ατσάλι καιένα νέο εύρος
χρωματικής παλέτας που κατέστη δυνατό λό-γω των νέων χημικών
τεχνικών απελευθέρωσαν τη μορφή,προσφέροντας νέες σχεδιαστικές
δυνατότητες.
Το μοντέρνο ρετρό, στα πρώτα του βήματα, προέκυψε μέ-σα από τις
επιστημονικές, κοινωνικές και τεχνολογικές κατα-κτήσεις των αρχών
του 20ού αιώνα. Η τάση αυτή παραμένειιδιαίτερα δημοφιλής ακόμα και
στις μέρες μας. Ωστόσο, δενείναι μια τάση σταθερή. Ιδιαίτερο
χαρακτηριστικό της αποτε-λεί ο μεταβλητός της χαρακτήρας και η
συνεχής εξέλιξή τηςστον χρόνο. Σε κάθε χρονική περίοδο αποτελεί την
τάση πουεμπνέεται κάθε φορά από την τέχνη, την επιστήμη και την
τε-χνολογία του πρόσφατου παρελθόντος.
* Η Δάφνη Αρνέλλου είναι αρχιτέκτων μηχανικός, απόφοιτος τουΕΜΠ,
με μεταπτυχιακές σπουδές στην Προηγμένη Αρχιτεκτονικήστο Ινστιτούτο
Προηγμένης Αρχιτεκτονικής της Βαρκελώνης(Iaac). Ειδικεύεται στα
ψηφιακά προγραμματιζόμενα υλικά καιστις ευφυείς κατασκευές
H επιστήμη και η τεχνολογία ως επιρροή στην τέχνη
EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Στα αριστερά ένα μοτίβο τυπωμένο σε ύφασμαεμπνευσμένο από την
απεικόνιση των αιμοσφαιρίωνμέσα από μικροσκόπιο. Δεξιά αφαιρετική
αναπαράστασηκυτταρικής δομής σε ταπετσαρία.
Εικόνα 4: Αριστερά η μινιμαλιστική καρέκλα της σειράς 7(1955)
του Δανού αρχιτέκτονα και σχεδιαστή επίπλων ΆρνεΓιάκομπσεν.
Κατασκευασμένη με την τεχνική καλουπώμα-τος φύλλων καπλαμά υπό
πίεση (laminate), αποτέλεσε πρό-τυπο για όλες τις σύγχρονες
στοιβαζώμενες καρέκλες. Δε-ξιά η καρέκλα Model 3130, κατασκευασμένη
από τον σχε-διαστή το 1957.
Εικόνα 3: Ρολόι σε σχέδιο που μιμείται αστρική έκρηξη.
Σχεδιαστής Τζορτζ Νέλσον.
Εικόνα 2: Τραπέζι σαλονιού εμπνευσμένο από το σχήμα τουνεφρού
σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Άντριαν Πίρσαλτο 1970.
-
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 201723/
Ηλιακή έκλαμψη ονομάζουμε την απότομηαπελευθέρωση ενέργειας σε
μια περιοχή τηςηλιακής ατμόσφαιρας. Η ενέργεια αυτή αντι-στοιχεί
στην ενέργεια εκατοντάδων εκατομμυ-ρίων βομβών υδρογόνου,
απελευθερώνεται σεδιάρκεια λεπτών και εμφανίζεται ως αύξησητης
λαμπρότητας σε όλο το ηλεκτρομαγνητικόφάσμα, από τη ραδιοφωνική
ακτινοβολία ώςτις ακτίνες Χ και γ. Κατά τη διάρκεια μιας έκλαμ-ψης,
το υλικό της ηλιακής ατμόσφαιρας θερ-μαίνεται με αποτέλεσμα να
επιταχύνονται σω-ματίδια τα οποία απελευθερώνονται στο
διά-στημα.
Αν και δεν απειλούν άμεσα τη ζωή μας, οιεκλάμψεις επηρεάζουν
δραματικά τον διαστη-μικό καιρό κοντά στη Γη. Σχεδόν ταυτόχρονα
μετο φαινόμενο, εμφανίζονται διακοπές στις ρα-διοφωνικές
επικοινωνίες υψηλής συχνότητας.Μερικά λεπτά αργότερα, τα σωματίδια
πολύυψηλής ενέργειας, που επιταχύνθηκαν κατά τηδιάρκεια της
έκλαμψης, μπορούν να βλάψουντη διαστημική τεχνολογία (π.χ.,
δορυφόροι, συ-στήματα GPS) και το προσωπικό που
βρίσκεταιεκτεθειμένο στο διάστημα (π.χ., αστροναύτεςτου διεθνούς
διαστημικού σταθμού που εκτε-λούν εξωτερικές εργασίες).
Για την προστασία υποδομών και προσωπι-κού είναι απαραίτητη η
πρόγνωση των εκλάμ-ψεων με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια. Την
πρό-κληση αυτή έχει αναλάβει η ομάδα του διε-θνούς προγράμματος
FLARECAST, που χρημα-τοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή,
στοπλαίσιο του Προγράμματος – Πλαίσιο Ορίζο-ντας 2020 (Horizon
2020).
Στο πλαίσιο του FLARECAST, ηλιακοί φυσι-κοί, ειδικοί τεχνητής
νοημοσύνης, προγραμμα-τιστές και ειδικοί σε θέματα επικοινωνίας
τηςεπιστήμης ενώνουν τις δυνάμεις τους. Συμμε-τέχουν εννέα φορείς
από έξι χώρες της Ευρώ-πης: Northumbria University και Met
Office(Ηνωμένο Βασίλειο), Trinity College Dublin(Ιρλανδία),
Universita Degli Studi Di Genovaκαι Consiglio Nazionale Delle
Ricerche (Ιτα-λία), Centre National de la RechercheScientifique και
Université Paris-Sud (Γαλλία)και Fachhochschule Nordwestschweiz
(Ελβε-τία). Τον συντονισμό του προγράμματος έχει οδρ. Μανώλης
Γεωργούλης, κύριος ερευνητήςτου Κέντρου Ερευνών Αστρονομίας και
Εφαρ-μοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθη-νών (ΚΕΑΕΜ). Η ελληνική
ομάδα απαρτίζεταιεπίσης από τον δρ. Κωστή Γοντικάκη, κύριοερευνητή
του ΚΕΑΕΜ, τους μεταδιδακτορικούςερευνητές δρ. Γιάννη Κοντογιάννη
και δρ. Κώ-στα Φλώριο και τον διαχειριστή Βαγγέλη Αρ-γουδέλη.
Γνωρίζουμε σήμερα ότι οι ηλιακές εκλάμψειςείναι φαινόμενα
μαγνητικής προέλευσης καισχετίζονται με τις ηλιακές κηλίδες και
άλλαφαινόμενα της ηλιακής δραστηριότητας. Εμφα-νίζονται στα κέντρα
δράσης, δηλαδή σε περιο-χές όπου δημιουργούνται συχνά
πολύπλοκοιμαγνητικοί σχηματισμοί. Σε αυτούς αποθηκεύ-
ονται τεράστια ποσά ενέργειας, όπως συμβαίνειμε ένα λάστιχο που
συστρέφεται και περιστρέ-φεται πολλές φορές. Η εκρηκτική
απελευθέ-ρωση αυτής της ενέργειας είναι αυτό που πα-ρατηρούμε ως
έκλαμψη.
Για τη μελέτη και την πρόγνωση των εκλάμ-ψεων στηριζόμαστε σε
παρατηρήσεις της ηλια-κής ατμόσφαιρας από διαστημικά (κυρίως) αλ-λά
και επίγεια όργανα. Έχει παρατηρηθεί ότι όσομεγαλύτερο και
πολυπλοκότερο είναι ένα κέ-ντρο δράσης, τόσο πιθανότερο είναι
ναεμφανιστεί σε αυτό μια έκλαμψη.Για αυτό τον λόγο, για την
πρό-γνωση χρησιμοποιούνταιποσότητες που μας δεί-χνουν πόσο
πολύπλοκοείναι ένα κέντρο δρά-σης και πόση ενέρ-γεια έχει
αποθη-κευτεί σε αυτό. Ηδυσκολία πουαντιμετωπίζουνοι ηλιακοί
φυσι-κοί έγκειταιστην αδυναμίαεπιτόπιων με-τρήσεων στηνατμόσφαιρα
τουΉλιου. Αντίθετα,είναι διαθέσιμεςμόνο εικόνες απόσυγκεκριμένα
στρώ-ματά της.
Οι περισσότερες πα-ράμετροι που χρησιμο-ποιούνται ως δείκτες
πρό-γνωσης βασίζονται σε εικόνεςαπό τη φωτόσφαιρα, την
ορατή«επιφάνεια» του Ήλιου, στις οποίεςαπεικονίζεται το μαγνητικό
πεδίο τωνκέντρων δράσης. Οι εικόνες αυτές ονο-μάζονται
μαγνητογράμματα και απόαυτές μπορούμε να υπολογίσουμε πο-σότητες
όπως η συνολική ένταση του
μαγνητικού πεδίου, η ένταση των ηλεκτρικώνρευμάτων, η ενέργεια
κ.λπ. Χρησιμοποιώνταςτα αρχεία καταγραφής των εκλάμψεων, οι τι-μές
αυτών των παραμέτρων συνδέονται με τηνεμφάνιση ή μη εκλάμψεων μέσα
σε ένα δεδο-μένο χρονικό διάστημα (12, 24 ή 48 ωρώνκ.λπ.).
Χρησιμοποιώντας στατιστικά μοντέλα,αντιστοιχίζουμε στις τιμές των
παραμέτρων
αυτών μια πιθανότητα νασυμβεί μια
έκλαμψη.Μέχρι
στιγμής, η επιστημονική κοινότητα έχει ανα-πτύξει και
χρησιμοποιεί κάποιες μεθόδους γιανα παρέχει προγνώσεις σε
ενδιαφερόμενουςφορείς.
Το FLARECAST θα δημιουργήσει ένα καινο-τόμο διαδικτυακό εργαλείο
πρόγνωσης τωνηλιακών εκλάμψεων, το οποίο θα παρέχει προ-γνώσεις
απαράμιλλης ακρίβειας. Για αυτό τονλόγο, συγκεντρώνει όλες τις
μέχρι τώρα προ-τεινόμενες μεθόδους, τις αξιολογεί και τις
συν-δυάζει με νέες, τις οποίες αναπτύσσει.
Το FLARECAST χρησιμοποιεί παρατηρήσειςτης διαστημικής αποστολής
SDO (SolarDynamics Observatory) της NASA, το οποίοέχει καταγράψει
περισσότερα από τέσσερα έτηηλιακής δραστηριότητας. Επομένως,
έχουμεστη διάθεσή μας πολλά εκατομμύρια μετρήσειςκαθώς και τις
καταγραφές των εκλάμψεων μετις οποίες αυτές συνδέονται. Η βάση
δεδομέ-νων FLARECAST θα περιέχει όλες αυτές τις πα-ρατηρήσεις, μαζί
με τους υπολογισμένους δεί-κτες πρόγνωσης. Αυτοί θα τροφοδοτούν
και-νοτόμους αλγόριθμους μηχανικής μάθησης(νευρωνικά δίκτυα,
μηχανές διανυσμάτωνυποστήριξης, τυχαία δάση κ.λπ.), οι οποίοι
«εκ-παιδεύονται» να διακρίνουν τα κέντρα δράσηςπου μπορούν να
δώσουν μια έκλαμψη μέσαστις επόμενες ώρες.
Η αξιολόγηση των προγνώσεων έχει μεγά-λη σημασία για το
πρόγραμμα. Κάθε πρόγνω-ση δίνεται υπό τη μορφή πιθανότητας,
επομέ-νως είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε τα ποσο-στά επιτυχίας ή
αποτυχίας της. Ανάλογα με τονενδιαφερόμενο χρήστη, η πρόγνωση
μπορεί ναέχει διαφορετικά ποιοτικά χαρακτηριστικά. Γιακάποιους
απαιτείται να είναι ελάχιστες οι
εσφαλμένα θετικές προγνώσεις, διότι τα μέ-τρα πρόληψης
κοστίζουν. Για άλλους είναιπιο σημαντικό να είναι ελάχιστες
οιεσφαλμένα αρνητικές, διότι και η παρα-μικρή πιθανότητα να συμβεί
μια ζημιάθα είχε ανυπολόγιστο κόστος. Μία απότις καινοτομίες του
προγράμματος εί-ναι ότι φέρνει κοντά τους επιστήμονεςμε τους
χρήστες ώστε να βελτιστοποι-ήσει τις προγνώσεις με βάση τις
ανά-γκες τους. Το εργαλείο πρόγνωσηςεπιτρέπει επίσης στον χρήστη να
«τρέ-ξει» τα δικά του προγνωστικά, χρησιμο-
ποιώντας τις παραμέτρους και τα μοντέ-λα που επιθυμεί.Από τη
σκοπιά της βασικής έρευνας, το
FLARECAST θα παρέχει μια παγκόσμια ανοι-χτή βάση δεδομένων, ώστε
τα αποτελέσματά
του να αξιοποιηθούν κατά το δυνατό από τηνεπιστημονική
κοινότητα. Πέρα από το όποιοπρακτικό αντίκρισμα, βασικός στόχος του
προ-γράμματος είναι η κατανόηση του θεμελιώ-δους μηχανισμού
εκδήλωσης των εκλάμψεωνκαι του πόσο κοντά μπορεί να φτάσει η
αν-θρωπότητα στην πρόγνωσή τους.
Περισσότερες πληροφορίες μπορούν νααναζητηθούν στον ιστότοπο:
flarecast.eu/
Γ.Κ.
Το πρόγραμμα FLARECASTκαι η πρόγνωση των ηλιακών εκλάμψεων τον
21ο αιώνα
Μια ισχυρήέκλαμψη όπως
παρατηρήθηκε απότο διαστημικό
παρατηρητήριο SDOστην υπεριώδη
ακτινοβολία.Απεικονίζεται
ηλιακό πλάσμα μεθερμοκρασίαπερίπου ενός
εκατομμυρίουβαθμών Κελσίου.
Πηγή:sdo.gsfc.nasa.gov
EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ
ΕΛΛΑΔΑ
Ένα μαγνητόγραμμα του ηλιακού δίσκου, όπου με λευ-κό και μαύρο
χρώμα φαίνονται ισχυρά μαγνητικά πε-δία θετικής και αρνητικής
πολικότητας. Οι περιοχέςόπου συγκεντρώνονται αυτά αποτελούν τα
κέντραδράσης. Πηγή: https://sdo.gsfc.nasa.gov
-
ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
ΠΡΙΣΜΑ
Tο 1668 ο Τζόζεφ Γκλάνβιλ δη-μοσίευσε το σύγγραμμα «PlusUltra”.
Ήταν ένα βιβλίο που συμ-μετείχε στην περίφημη μάχη τωνβιβλίων, μια
διαμάχη σχετικά με
τα επιτεύγματα των αρχαίων και των σύγ-χρονων. Το έργο αυτό ήταν
ένας κατάλο-γος των σύγχρονων επιτευγμάτων και ανα-καλύψεων και
σκοπός του ήταν να δείξει ότιυπερτερούσαν των αρχαίων. Οι
μελέτεςστην Αστρονομία, στα Μαθηματικά, στη Χη-μεία, στην Ανατομία
και στην Οπτική, καθώςκαι οι νέες εφευρέσεις, όπως το τηλεσκό-πιο,
το μικροσκόπιο, το βαρόμετρο, η αντλίααέρος, το θερμόμετρο και
άλλες, ήταν οιαποδείξεις ότι οι σύγχρονοι είχαν επισκιάσειτους
αρχαίους. Ο τίτλος του έργου δεν ήταντυχαία επιλεγμένος. Σύμφωνα με
τον μύθο,στον πορθμό του Γιβραλτάρ, στις περίφη-μες Ηράκλειες
Στήλες, υπήρχε η επιγραφή«ne plus ultra» (μη περαιτέρω). Με τον
τίτ-λο του βιβλίου, ο Γκλάνβιλ ήθελε να δείξειότι τα όρια του
αρχαίου κόσμου είχαν κα-ταρρεύσει, η γνώση είχε διευρυνθεί και
οκόσμος, πλέον, ήταν μεγαλύτερος.
Ο κόσμος στον 17ο αιώνα ήταν όντωςμεγαλύτερος. Η γνώση για αυτόν
ήταν με-γαλύτερη και κάθε επιστημονικό και τεχνο-λογικό επίτευγμα
διατέθηκε σε αυτή τη δι-εύρυνση. Το αποτέλεσμα ήταν να θεμελιω-θούν
μέσα στον 17ο αιώνα οι μεγάλεςαποικιοκρατικές αυτοκρατορίες της
Αγ-γλίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας. Το1761 κατασκευάστηκε το
χρονόμετρο απότον Τζον Χάρισον, ένα όργανο που επέτρε-πε τον ακριβή
υπολογισμό του γεωγραφι-κού μήκους. Η κυρτή επιφάνεια του πλανή-τη
μπορούσε να αποτυπωθεί σε ένα γεω-μετρικό πλέγμα δύο διαστάσεων
καιο κόσμος ήταν πλέον χωρισμένος σεκουτάκια. Τότε δημιουργήθηκαν,
δη-λαδή, οι πρώτοι χάρτες όπως περί-που τους γνωρίζουμε σήμερα.
Οιχάρτες αποτέλεσαν νέα εργαλεία τα-ξινόμησης του κόσμου. Τα
κουτάκια,μέσα στα οποία υπήρχε η θάλασσακαι η στεριά, αποτελούσαν
περιοχέςπου μπορούσαν να «γεμίσουν». Τακουτάκια θα γέμιζαν μέσα σε
αυτούςτους αιώνες από Ευρωπαίους εξε-ρευνητές, τοπογράφους,
επιστήμο-νες και στρατιωτικές δυνάμεις.
Τι είναι άραγε ένας χάρτης; Δεν εί-ναι παρά μια επιστημονική
αφαίρε-ση της πραγματικότητας. Κατασκευ-άζει μια πραγματικότητα,
που ήδηαντικειμενικά υπάρχει, με διαφορε-τικούς όρους. Όπως οι
φυσικοί κα-τασκευάζουν φυσικά μοντέλα με ιδι-αίτερα πολύπλοκες
παραμέτρους,έτσι και οι χαρτογράφοι επινοούνένα μοντέλο που
κατασκευάζει τηνεδαφική πραγματικότητα. Όπως ταφυσικά ή και
μαθηματικά μοντέλαμοιάζουν να προηγούνται της πραγ-ματικότητας που
περιγράφουν, έτσικαι οι χάρτες μοιάζουν να προηγού-νται της
αντίστοιχης εδαφικής πραγ-
ματικότητας που αναπαριστούν. Ωστόσο, ηΓεωγραφία και η
Χαρτογραφία, όπως καιόλες οι επιστήμες, δεν είναι αντικειμενικές.Ο
χάρτης είναι σαν τις λέξεις. Έχει δύναμη.Φτιάχνεις έναν τόπο και
αυτομάτως έχειςφτιάξει και τους όρους με τους οποίους
θακυριαρχήσεις πάνω του. Σε διαφορετικέςεποχές η Γεωγραφία και η
Χαρτογραφίασήμαιναν διαφορετικά πράγματα και
ανα-παριστούσαν-επινοούσαν τον κόσμο μεδιαφορετικούς τρόπους. Οι
χάρτες δεν εί-ναι παρά το αποτύπωμα της εξουσίας στονκόσμο. Στον
Μεσαίωνα, για παράδειγμα, οιχάρτες της Δύσης είχαν στο κέντρο την
Ιε-
ρουσαλήμ, καθώς αποτελούσε το θρη-σκευτικό κέντρο του
χριστιανικού κόσμου.Αντίστοιχα, στους αραβικούς χάρτες στο κέ-ντρο
βρίσκεται πάντα η Μέκκα.
Από τον 17ο αιώνα και έπειτα, το πρότυ-πο κατασκευής χαρτών
προέκυπτε μέσααπό τα νέα επιστημονικά όργανα, τις μαθη-ματικές
μεθόδους, τη συστηματική παρατή-ρηση και τις μετρήσεις. Η επιβολή
αυτώντων όρων κατασκευής χαρτών σε συνδυα-σμό με τις
αποικιοκρατικές μεθόδους τωνΕυρωπαίων οδήγησε και στην
απόρριψηοποιασδήποτε άλλης, μη ευρωπαϊκής πρα-κτικής. Με άλλα
λόγια, οι χάρτες που έφτια-
χναν στον υπόλοιπο κόσμο θεωρή-θηκαν υποδεέστεροι,
χειρότερηςποιότητας, ανακριβείς και ανώφελοι,γιατί πολύ απλά δεν
ικανοποιούσαντα ευρωπαϊκά «αντικειμενικά» κριτή-ρια. Γιατί όμως;
Αρκετοί χάρτες απόχώρες της Ασίας ή της Αφρικής δενέδειχναν τα
εδάφη από ψηλά, όπωςέχουμε συνηθίσει να βλέπουμε εμείςστους χάρτες.
Ήταν χάρτες που έδει-χναν τα εδάφη όπως βλέπουμε τονκόσμο στην
καθημερινότητά μας,δηλαδή από το ύψος των ματιών.Επίσης, υπήρχαν
χάρτες που αναπα-ριστούσαν τις θρησκευτικές αξίες, τημεταθανάτια
ζωή και την κοσμολο-γία των λαών. Επομένως, αρκετοίαπό αυτούς τους
χάρτες δεν ήτανχρήσιμοι για ταξίδια. Ακόμη και οιχάρτες που είχαν
ως στόχο την κα-θοδήγηση εντός μιας γεωγραφικήςπεριοχής είχαν
περισσότερο τοπικόχαρακτήρα. Οι χάρτες αυτοί δεν ήτανπαγκόσμιοι και
δεν είχαν σύνορα.
Αντίθετα, οι χάρτες των Ευρωπαί-ων για τις αποικίες είχαν
εντελώςδιαφορετική λογική. Έδειχναν βασι-κές πληροφορίες, όπως
δρόμους, τοέδαφος, φυσικούς πόρους, οικι-σμούς και κοινότητες. Μέσω
της
αποτύπωσης των εμπορικών δρόμων, οιχάρτες ενίσχυσαν το ευρωπαϊκό
εμπόριοστην Αφρική και μέσω της απεικόνισης τωνφυσικών πόρων έγινε
δυνατή η εξόρυξήτους.
Αυτοί οι χάρτες βοήθησαν στη στρατιω-τική επέκταση και οι νέες
αυτοκρατορίες δι-ευρύνθηκαν σε όλο τον κόσμο. Πλέον, δενυπήρχε
κέντρο στους χάρτες. Η Ιερουσαλήμκαι η Μέκκα δεν ήταν παρά μια
κουκίδα,όπως ήταν και το Παρίσι ή το Λονδίνο. Τοσημαντικό δεν ήταν
το κέντρο της εξουσίας,αλλά η διανομή της. Όσο για τα σύνορα,ήταν
πολύ πιο εύκολο να μοιράσει κανείςτον κόσμο όταν αυτός έχει ήδη
χωριστεί σεκουτάκια, τα οποία, μάλιστα, είχαν χρώματαανάλογα με την
αποικιοκρατική δύναμηόπου «ανήκαν».
Οι Ευρωπαίοι γνώριζαν πολύ καλά ότιδεν ανήκαν στα εδάφη που
κατακτούσαν,ότι ήταν ξένοι. Για αυτό τον λόγο άρχισαννα
κατασκευάζουν στα τέλη του 19ου αιώναχάρτες για τα μέρη που
κατακτούσαν οιοποίοι είχαν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.Ήταν οι
λεγόμενοι «ιστορικοί χάρτες», οιοποίοι από τη μία πλευρά είχαν
πολιτικέςκαι ιστορικές αφηγήσεις που εκτείνοντανσε μεγάλο βάθος
χρόνου. Έδειχναν, δηλα-δή, ότι η Ιστορία ενός λαού είχε μια
συνέ-χεια που χανόταν στους αιώνες, παρόλοπου αυτή η ιστορική
συνέχεια ήταν κατα-σκευή του αποικιοκράτη κυρίαρχου. Με αυ-τό τον
τρόπο κατασκεύαζαν μια Ιστορία καιέναν πολιτισμό που
«κληρονομούσαν» ωςκυρίαρχοι. Αντίστοιχα, ο κυριαρχούμενοςλαός
ανέπτυσσε μια εθνικιστική ιδεολογίαπου αναπαρήγαγε το πολιτικό
μοντέλο τουκατακτητή. Ο χάρτης ενσωμάτωνε ιεραρ-χίες, κανόνες και
αξίες. Η δεύτερη όψη τουχάρτη ήταν ο χάρτης ως λογότυπος. Οι
διά-φορες περιοχές είχαν διαφορετικά χρώμα-τα ανάλογα με την
αποικιοκρατική δύναμηπου είχε στην κατοχή της μια περιοχή.
Γιαπαράδειγμα, στους χάρτες της ΒρετανικήςΑυτοκρατορίας τα χρώματα
των βρετανι-κών αποικιών ήταν κόκκινα, των γαλλικώνήταν μπλε, των
ολλανδικών κίτρινα κ.ο.κ.Με αυτό τον τρόπο, κάθε αποικία δεν
ήτανπαρά ένα κομμάτι ενός παζλ που θα μπο-ρούσε ανά πάσα στιγμή να
αποσπαστεί απόμια αποικιοκρατική δύναμη, να αλλάξειχρώμα και να
πάει σε μια άλλη. Οι αποικίες,πλέον, ήταν εντελώς αποκομμένες από
τογεωγραφικό τους πλαίσιο. Ορίζονταν απόαυτούς που όριζαν τους
χάρτες. Ο χάρτηςως σύμβολο μπορούσε να γίνει επίσημησφραγίδα,
εξώφυλλο σε περιοδικά καιεφημερίδες, τραπεζομάντιλο κ.ο.κ. Μέσααπό
αυτούς τους χάρτες, οι αποικιακοί εθνι-κισμοί γεννήθηκαν. Ιστορίες
εθνών ξανα-γράφτηκαν και ξανασχεδιάστηκαν.
Πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες, υπήρξεένας νέος θαυμαστός κόσμος.
Ο Γκλάνβιλπροφήτευσε ορθά το τέλος του παλιού κό-σμου και της
αρχαίας γνώσης. Πλέον, η νέαγνώση κατασκεύαζε έναν νέο κόσμο και
σεαυτό τον κόσμο ταξίδευε. Στη νεωτερικότη-τα πρώτα επινοήσαμε την
Ιθάκη και μετάταξιδέψαμε σ’ αυτή.
Δ.Π.
Ταξίδια σε χάρτες
ΣΑΒΒΑΤΟ 28 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2017ΙΣΤΟΡΙΕΣ
ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict >
/JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false
/CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300
/GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true
/GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300
/GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2
/GrayImageDownsampleThreshold 1.00000 /EncodeGrayImages true
/GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true
/GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict >
/GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict >
/JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false
/CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200
/MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true
/MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 1200
/MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000
/EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode
/MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None
] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false
/PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000
0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true
/PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ]
/PDFXOutputIntentProfile (None) /PDFXOutputConditionIdentifier ()
/PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped
/False
/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe)
(Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false
/GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks
false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false
/IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings
/Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ]
/PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing
true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling
/UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>>
setdistillerparams> setpagedevice
