سال 31قانون اساسی در نقض

قانون اساسی افغانستان( نقض ها، خالها و ابهاماتبررسی )

(2گزارش شماره )

گزارشگران:

آقا مزیدی و نوروز رجا علی

استار:ویر

اکبر رستمی

سال

5931

معرفی تیم تحقیق

1

معرفی تیم تحقیق

های تحقیقی، نخستین گزارش گزارشدر راستای تهیه و نشر ،افغانستان آزادیخانه واحد تحقیق و پژوهش

رساند.به نشر « فصل سیاه غصب زمین در افغانستان»تحقیقی خود را روی موضوع

موارد نقض قانون اساسی، خالها، ابهاهات قانون اساسی، گزارش خود را تحت نام ... ، دومیناین نهاد

های قانون اساسی تحقیق و تهیه کرده است.تناقضات قوانین فرعی با قانون اساسی و ویژگی

گزارش خود را به دومین موضوع،با درک این افغانستان ، خانه آزادیاهمیت قانون اساسیبا توجه به

طی سه ماه فعالیت، موفق به تهیه این افغانستان، فوق اختصاص داده است. تیم تحقیق خانه آزادیموضوع

گزارش شده است.

و بسم نوروز رجا ،آقا مزیدیه است. در این گزارش، آقایان علیاکبر رستمی تهیه شدنظر این گزارش زیر

اند.ومات نقش ایفا کردهجمع آوری معل ها ودر بخش مستندسازی، تهیه مصاحبهاهلل ایماق

، تنظیم برنامه ها و ترتیب و تنظیم گزارش را هماهنگیدر این گزارش آقای عبدالوهاب بختیاری مسوولیت

به عهده داشته است.

در باره خانه آزادی

2

افغانستان در باره خانه آزادی

قی و مطالعات پژوهشی در سال های تحقیای با رویکرد تهیه گزارش، یک نهاد رسانهافغانستان آزادیخانه

های های گزارشری در بخشکاافرادی با تحصیالت عالی و تجربه کرد. اعضای این نهاد به فعالیت آغاز3131

باشند. پژوهش میکارهای مطالعات و ، هامدیریت رسانه تحقیقی،

ها احساس کرده و با چنین تحقیقی را در حوزه رسانه-یک نهادی آموزشی ی، خالافغانستان خانه آزادی

بنیادی انجام شود. با توجه به موجودیت تعداد زیادی از د تا در این راستا کارهای موثر وتالش دار ،درک

تحقیقی که در آن ضمن آموزش، به تولید و تهیه هایای گزارشنهادهای خبرنگاری؛ اما جایگاه نهاد ویژه

های مختلف مشغول وظیفهحاضر، صدها خبرنگار در رسانهدر حال های تحقیقی بپردازد، خالی است.گزارش

محسوس است.در حوزه خبرنگاری ،اند، اما حضور اندکی گزارشگران تحقیقی

سراسر کشور،اران و گزارشگران تحقیقی در خبرنگآموزش ضمناز تا ،کندتالش می افغانستان خانه آزادی

فعالیت کند.های تحقیقی ستای حمایت، دادخواهی و تولید گزارشادر ر

کند که این ای اعالم میگذاری به نهادها، مراکز مطالعاتی و نهادهای رسانه، ضمن ارجافغانستان خانه آزادی

های مختلف در کنار سایر و تعامل سازنده در بخشنهاد به عنوان یک نهاد همکار و بستری برای همکاری

نهادها حضور خواهد داشت.

کند:های ذیل نیز فعالیت می، ضمن پرداختن به نکات فوق، در حوزهافغانستان خانه آزادی

حمایت و دفاع از آزادی بیان .3

کشور نافذههای همگانی و سایر قوانین حمایت از حقوق خبرنگاران در مطابقت با قانون رسانه .2

های همگانی، قانون دسترسی به اطالعات و تصویب قانون رسانه تالش برای بهترسازی قانون .1

های همگانیاستخدام در رسانه

اینظارت و ارزیابی از کار رسانه .4

تالش برای ایجاد صندوق حمایت از خبرنگاران .5

نی وکیالن مدافع برای دفاع ازحقوق خبرنگاراتالش برای ایجاد خانه .6

ارایه خدمات برای ارتقای ظرفیت خبرنگاران .7

ارایه خدمات برای خبرنگاران خارجی .8

هاهای پژوهشی در حوزه فعالیت رسانهتحقیق، نظر سنجی و گزارش .3

در باره خانه آزادی

3

ایتالش برای ایجاد هماهنگی با نهادهای رسانه .31

اران برترها و خبرنگای به منظور تقدیر از کارکرد رسانهسالیانه رسانه یهاجشنواره برگزاری .33

تقویت و رشد فرهنگ خبرنگاری شهروندی .32

های آموزشی به منظور ارتقای ظرفیت خبرنگارانبرگزاری کورس .31

های تحقیقیموزشی گزارشآهای برگزاری کورس .34

های آموزشی بازاریابیبرگزاری کورس .35

ارایه خدمات برای خبرنگاران خارجی .36

4

سپاس نامه

نامهسپاس

از تمام نهادهای دولتی، خصوصی، افراد و اشخاصی که در تهیه و دادن معلومات، افغانستان، خانه آزادی

کند.گذاری میاند، صمیمانه سپاسهمکاری کردهجهت گزارش موارد نقض قانون اساسی اسناد و مدارک

تا به اطالعات مورد نیاز ،ها و مراکز تحقیقی فراهم کردهرای رسانههای بقانون دسترسی به اطالعات، فرصت

ن شده دسترسی داشته باشند.یخود در مدت تعی

در برخی از نهادهای دولتی با مشکالتی همراه بوده است. ما ،در تهیه این گزارش افغانستان، خانه آزادی

رغم کند. به ا در روشنایی قانون نهادینهعات رگویی و دادن اطالفرهنگ پاسخ ،حکومت تاانتظار داریم

ها، افراد و اشخاص توشیح قانون دسترسی به اطالعات، هنوزهم برخی از سخنگویان حکومت، روابط عمومی

ها، گزارشگران و محققان هراس دارند. این هراس، ناشی از نبود فرهنگ دادن مسوول از روبرو شدن با رسانه

که سایر گزارشگران و نهادهای تحقیقی رسدبه نظر میباشد. ی تحقیقی میها و نهادهااطالعات به رسانه

هستند.ها مواجه نیز با چنین دشواری

اطالعات ارایهها، همکاری نهادهای دولتی در راستای با شریک ساختن این دشواریافغانستان، خانه آزادی

طلبد.میرا ها و نهادهای تحقیقی به رسانه

متخصصان، مسووالن های ارشد حکومت،عده از، مقام از آن افغانستان ها، خانه آزادییبا تمام این دشوار

اند، شریک ساختن اطالعات، اسناد و مدارک با ما همکاری کرده که های دولتیدولتی، نمایندگان و اداره

کند.صمیمانه تشکری می

های تحقیقی جایگاه و موثریت خود را به دست آورد. بدون شک، تا گزارش ،این همکاری سبب خواهد شد

های مختلف دولتی نقش برازنده و پنهان در الیه های تحقیقی در پرده برداری از فسادهای گستردهگزارش

جانبه را اعمال کند.ها، اصالحات بنیادی و همههای این گزارشتواند در پرتو یافتهدارد. حکومت می

، برخی از رییس جمهور دوم محمد سرور دانش معاونبه صورت مشخص از افغانستان، انه آزادیخ

مسووالن وزارت عدلیه، کمیسیون نظارت از تطبیق قانون اساسی، شماری از اعضای مجلس نمایندگان،

ی و کارشناسان حقوقی و متخصصان بخش قانون که حاضر به دادن اطالعات شدند، صمیمانه ابراز قدردان

کند. گذاری میسپاس

فهرست مطالب

5

فهرست مطالب

1 _________________________________________________ قیتحق میت یمعرف

2 _________________________________________ افغانستان یآزاد خانه باره در

4 _____________________________________________________ نامهسپاس

11 _______________________________________________________ دهیچک

11 ____________________________________________________ قیتحق روش

11 ________________________________________________ قیتحق تیمحدود

11 ______________________________________________________ :مقدمه

51 ________________________________________________ یاساس قانون یانهیشیپ

51 ________________________________________________ یاساس قانون یهایژگیو

نخست فصل

قیتحق یهاافتهی

11 ___________________________________________ یاساس قانون نقض موارد

12 ___________________________________ ثالثه یقوا توسط یاساس قانون نقض

23 _______________________________________ (حکومت) هیمجر قوه توسط قانون نقض

12 ____________________________________________ انتخابات زمان نشدن تیرعا

11 ____________________________________ قانون حیتوش از جمهور سییر زدن سرباز

11 ___________________________________ جمهور سییر توسط قانون گرفتن گروگان

14 _____________________________________________ یاساس قانون قیتطب عدم

14 _________________________ ضیتبع از یعار و مرفه جامعه جادیا در عدالت و ازنتو عدم

15 _____________________________________ هایکوچبه ازیامت در یاساس قانون نقض

15 _______________________________________________ سرپرست مقامات حفظ

15 __________________________________محکمه حکم بدون یاسیس یهایزندان ییرها

15 ___________________________________________ القضات یکارقاض زمان دیتمد

16 _________________________________ دولت یاساس التیتشک قانون بیتصو در ریختا

16 _______________________________________________ جمهور سییر کار ادامه

16 _____________________________________ مشرانوجرگه یانتصاب یاعضا کار دیتمد

16 _________________________________ انتخابات ونیسیکم به تیصالح نشدن ضیتفو

17 _________________________________ انتخابات ونیسیکم تیعضو طیشرا تیرعا عدم

17 ________________________________________________ هامقرره قیتطب عدم

18 _____________________________________________ اطالعات به یدسترس عدم

13 _______________________________________________ قانون متن در مشکالت

21 _____________________________________ (یمل یشورا) مقننه قوه توسط قانون نقض

41 ______________________________________________ انتخابات امور در مداخله

فهرست مطالب

6

41 __________________________________________________ یفرع نیقوان وضع

04 _____________________________________________ هییقضا قوه توسط قانون نقض

43 ________________________________________منزل از دختران فرار پنداشتن جرم

43 _______________________________________________ یاختصاص دادگاه جادیا

43 ______________________________________________ ییقضا عدالت نیتام عدم

03 ________________________________ افغانستان یعلما یشورا توسط یاساس قانون نقض

01 _______________________________ یاساس قانون نقض مورد در شهروندان یبرخ دگاهید

44 __________________________ نیقوان انکشاف عرصه در یاساس قانون نقض موارد

44 ______________________________ یاساس قانون با یفرع نیقوان تناقضات موارد

54 _______________________________________ ییقضا یهاتیصالح و لیتشک قانون

55 _________________________________ یعسکر محاکم یهاتیصالح و لیتشک قانون

56 ____________________________________________________ معاشات قانون

56 ______________________________________________ یهمگان یهارسانه قانون

57 __________________________________________________ هاسرپرست حفظ

58 ______________________________________________ سرپرستیب اطفال قانون

58 _________________________________ (است ملغا فعال) تدارکات قانون تناقضات موارد

53 _________________________________ یاساس قانون با انتخابات قانون تناقضات موارد

61 ____________________________ یاساس قانون با یملک خدمات کارکنان قانون تناقضات

61 ____________________________ (باشد یم ملغا) یاساس قانون با سیپول قانون تناقضات

61 _____________________________________ یادار فساد با مبارزه یعال یاداره قانون

63 _____________________________________________ موقت ییجزا اجراات قانون

63 _______________________________________ ییپولشو از یریجلوگ قانون تناقضات

62 _______________________________________ یاساس قانون با مهیب قانون تناقضات

62 ________________________________________________ نیزم استمالک قانون

61 _______________________________________________ یتیوال یهاشورا قانون

61 ________________________________________ یاساس قانون با جزا قانون تناقضات

دوم فصل

قیتحق یهاافتهی لیتحل

41 ______________________________ یاساس قانون با یفرع نیقوان رتیمغا لیدال

04 _______________________________ یاساس قانون با یفرع نیقوان رتیمغا لیدال نیمهمتر

71 ________________________________________________ قانون از نادرست فهم

71 _____________________________________________________ ینید لیدال

71 ____________________________________________ ندارد یعمل جنبه قانون مواد

41 __________________________________________ یاساس قانون نقض لیدال

03 ______________________________ :است لیذ شرح به یاساس قانون نقض لیدال نیترمهم

72 ______________________________________انیمجر توسط یاساس قانون فهم عدم

فهرست مطالب

7

72 ____________________________________________ مردم توسط قانون فهم عدم

72 _____________________________________________ یاساس قانون در یجارناهن

71 _________________________________________ مقامات نزد قانون از یبرتر حس

71 ________________________________________________ کشور نابسامان اوضاع

74 ______________________________________________ تیصالح از استفاده سوء

74 _______________________________________ قانون قیتطب یبرا یاسیس اراده نبود

75 ________________________________________________ یزیگرقانون فرهنگ

75 _____________________________________________________ یطلب قدرت

76 _________________________________________________ قانون تیحاکم عدم

76 ______________________________________________ یادار -یمال فساد جیترو

07 _____________________________________ بشر حقوق لیمسا یرو قانون نقض راتیتاث

44 ____________________________________ یاساس قانون لیتعد موارد و خالها

07 _______________________________________ یاساس قانون ابهامات و خالها نیمهمتر

78 ____________________________________________ افغانستان یاسیس نظام اصل

78 ___________________________________________ یاساس قانون دوم ماده در خال

73 ___________________________________________ افغانستان در قوا کیتفک نبود

81 _____________________________________________ یویماه و یشکل نواقصات

81 ____________________________________________ قوا کیتفک از حراست مرجع

83 ______________________________________ سترمحکمه یاعضا بودن پاسخگو عدم

83 ___________________________________________ هیمجر یقوه شتریب تیصالح

82 ____________________________________________ هییقضا قوه تیاستقالل عدم

81 _______________________________________________ هیاجرائ استیر نداشتن

84 _________________________________________________ بازار بر یمبتن نظام

84 _____________________________________________________ نظام ساختار

87 ______________________________________________________ یمل سرود

88 _______________________________________________یادار یواحدها ساختار

88 __________________________________ جمهور سییر یبرا ییپاسخگو زمیکانیم نبود

83 ______________________________________ جمهور سییر یبرا لیتحص شرط عدم

83 ________________________________________ کشور یارض تیحاکم حدود نییتع

31 ___________________________________________________ انتخابات لیمسا

32 _______________________________________________ یاساس قانون 36 ماده

32 ____________________________________ یاساس قانون ریتفس مرجع در یگم سردر

34 _______________________________________________ یمحل ادارات تیصالح

35 _______________________________________________ پارلمان در تیاکثر یرا

35 ______________________________________________ سنا مجلس بودن یاضاف

36 _____________________________________ یاساس قانون در جرگه هیلو بیترک ابهام

37 _______________________________________ جرگه هیلو در زنان سهم بودن اندک

فهرست مطالب

8

38 ________________________________________ جمهور سییر یبرا یمسلمان شرط

38 ____________________________________________ هاثاقیم و قراردادها در ابهام

38 __________________________________________________ 311 ماده در ابهام

33 _________________________________ جمهور سییر نیمعاون فیوظا در وضاحت عدم

33 _______________________________________ دایکاند فوت صورت در قانون سکوت

33 _____________________________________ هندوباوران یاسیس حقوق نیتضم عدم

311 ____________________________________________ دوم ماده بودن لیتعد قابل

112 ___________________________________________________ لیتعد لیدال

111 ____________________________________________________ قوا تداخل

542 ____________________________________________________ قوا تداخل موارد

311 _____________________________________ هییاجرا قوه از تیصالح پارلمان از یرا

314 ________________________________________ ریتفس مرجع تیصالح در تداخل

314 _______________________________________________ جمهور سییر سبوتاژ

315 ____________________________________ ضاحیاست مورد در جمهور سییر مداخله

315 _______________________________________________ یمواز یهااداره جادیا

316 __________________________ جمهور سییر توسط مجلس دو افتتاح یبرا نونقا شرط

316 _______________________________________________ قضات یمعرف و نیتع

317 _____________________________________________ نظارت سستم در مداخله

540 ___________________________________________________ قوا تداخل لیدال

111 __________________________ یاساس قانون بر نظارت مستقل ونیسیکم کارکرد

114 _______________________________ است نشده یعمل یاساس قانون کهیموارد

سوم فصل

شده هیارا یهاطرح

111 ___________________________ نیقوان لیتعد و نیتدو یبرا ونیسیکم یهاطرح

551 ________________________________________ " نیقوان ریتفس قانون " نیتدو طرح

534 _________________________________ یسارنوال تیصالح و لیتشک قانون لیتعد طرح

535 __________________________________ افغانستان در جیرا یهازبان تیتقو قانون طرح

532 _________________________________________ خسارت جبران قانون نیتدو طرح

530 __________________________________ یکیالکترون میجرا با مبارزه قانون نیتدو طرح

537 ___________________________________________ "یعسکر تیمکلف قانون" طرح

530 ___________________ ها یولسوال و ها هیقر در یمردم یانتخاب ینهادها یبرا یشنهادیپ طرح

531 _______________________________________________ رقیب قانون نیتدو طرح

524 _______________________________________________ انتخابات قانون یبازنگر

111 ______________________________ انتخابات قانون در موجود یخالها از یانمونه

520 ______________________________ کشور خارج در اتباع حقوق از تیحما قـانـون طـرح

520 __________________________________ یمحل ادارات یهاتیصالح قانون نیتدو طرح

فهرست مطالب

9

527 _________________________________________ دولت یاساس التیتشک قانون طرح

520 ____________________________________ یشغل یهاتیمصوون ساختن نهینهاد طرح

141 ____________________________________________ شنهادیپ و لیتعد طرح

504 ______________________________________________________ لیتعد موارد

505 ___________________________________________ افغانستان یآزاد خانه شنهادیپ

141 ______________________________________________ ها جدول فهرست

144 ___________________________________________ ینیتقن اسناد فهرست

500 ____________________________________________________ 3 شماره جدول

141 ____________________ است شده ینیبشیپ یاساس قانون در که ینیقوان فهرست

507 ____________________________________________________ :3 شماره جدول

515 ____________________________________________________ 2 شماره جدول

510 ____________________________________________________ 1 شماره جدول

517 ____________________________________________________ 4 شماره جدول

510 ____________________________________________________ 5 شماره جدول

517 ____________________________________________________ 6 شماره جدول

572 ____________________________________________________ 7 شماره جدول

570 ____________________________________________________ 8 شماره جدول

577 ____________________________________________________ 9 شماره جدول

141 _________________________________________________ :ماخذ و منابع

507 ___________________________________________ شوندگان مصاحبه فهرست: الف

501 ____________________________________________ یکتابخانه منابع فهرست: ب

501 _________________________________________________ ها تیسا فهرست: ج

575 ________________________________________ یدولت یها اداره اسناد و گزارش: د

تحقیق و محدودیت های تحقییقچکیده تحقیق، روش

10

چکیده

از متاسفانه این تجربه، حدود صد سال است که افغانستان تجربه داشتن قانون اساسی را در خود دارد. اما

دیک به صدسال پیش، اولین قانون اساسیِ افغانستان زن .گیِ تاریخی برخوردار نبوده استتداوم و پیوسته

بعد ما به همین صورت این فروپاشید و ،کوتاهی، نظامِ برآمده از آنتصویب شد، اما پس از مدت بسیار

.کنیمتجربه را تکرار کردیم تا به امروز که هشتمین نظام مبتنی بر قانون اساسی را داریم تجربه می

گیِ تاریخیِ الزم تجربۀ نظامِ مبتنی بر قانون اساسی، همیشه در افغانستان محکوم به شکست بوده و پیوسته

و یدپیش قانون اساسیِ فعلی را به تصویب رساند سال 31افغانستان حدود ا نیافته است. در آخرین تجربه، ر

خالها و 3182گرفت تا قانون مصوب سال ها صورتتالشهرچند .ایجاد شدنظامِ جدید بر اساس آن،

گذاشته را نداشته باشد. نواقص

برای را نفره 3یک هیات ،فرمانی طی ،3183 میزان 31در ،یس دولت انتقالی افغانستانیکرزی رحامد

غازین کار خویش از تمامی مردم افغانستان، صاحب این هیات در آ. موظف ساختتدوین قانون اساسی

و مالحظات خویش را در رابطه به مواد خواست تا نظریات و مردم یاسی، جامعه مدنینظران، احزاب س

تدوین کرده و با آنان شریک سازند. قانون اساسی

گروهای مختلف سیاسی، ها از سویای نظر خواهی، کنفرانسزمان با تدوین قانون اساسی، سیمینارههم

تا نظریات و پیشنهادات ه قانون اساسی جدید برگزار گردیداجتماعی در داخل و خارج از کشور در ارتباط ب

ه در امر تدوین قانون های مختلف جامعد. این نشانه سهم فعال گروهکنن را به کمیسیون تدقیق ار سالخود

های گوناگون اجتماع را بر این بوده که نظرات و پیشنهادات طیف تدقیقتالش کمیسیون آمد. به حساب می

ای گردد و خواسته گرای برخوردارتا قانون اساسی از جامعیت و تکثردر پیشنویس قانون اساسی بگنجاند

ختلف جامعه مورد مالحظه قرار گیرد .م اقشار

برای تدویر روی تصویب قانون اساسی، هرچند با مشکالت صورت گرفت. ماع نظراج نیز در مرحله تصویب

.شدر سراسر افغانستان برگزار ، تحت نظارت سازمان ملل دانتخابات هرمیویب قانون اساسی، جرگه تص هلوی

های مختلف جامعه بدون کدام تبعیض قومی و از طیفنماینده 453 بر اساس این انتخابات،

یس دولت انتقالی از میان نیز از سوی آقای کرزی بحیث ری نماینده 51د. همچنان گردیانتخاب مذهبی

جرگه قانون اساسی هنماینده مردم راهی لوی 513در مجموع و مذاهب مختلف کشور برگزیده شد. اقوام

.تصویب نماینداساسی جدید را انون گردید تا ق

موارد، قانون اساسی اما با وجود ان قانون اساسی فعلی همراه با مشکالت زیادی می باشد که در برخی

ای قانون اساسیهای مزایکنار بررسیارش تالش بر آن گردیده است تا در در این گزپاسخگونیست.

تحقیق و محدودیت های تحقییقچکیده تحقیق، روش

11

ساسی جدید در مراحل تدوین، از یک به این اساس، قانون ان نیز به بررسی گرفته شود. مشکالت و نواقص آ

که قوانین اساسی قبلی این ویژگی را ندشته است. و حضور اقوام مختلف برخور دار بود نظری اجتماعیهم

تحقیق روش

صورت گرفته است. در این « شیوه ترکیبی و تحلیل محتوایی»، با رویکرد افغانستان گزارش خانه آزادی

های مانند گزارشهای کمیسیون نظارت از تطبیق قانون اساسی، کمیسیوندولتی معتبر گزارش از اسناد

مختلف مجلس نمایندگان و سنا، وزارت عدلیه و برخی از کارشناسان و متخصصان حقوقی استفاده شده

است.

تحقیقی نهادهای دولتی و غیردولتی نیز به کار گرفته شده است. هایاز گزارش این گزارش،چنین، در هم

نمایندگان، سناتوران، متخصصان و حکومت، ارشد های گزارش با مقاماین در افغانستان زادیخانه آ

کارشناسان حقوقی مصاحبه و گفتگو کرده است.

محدودیت تحقیق

کاری حکومت وحدمت ملی توسط رییس جمهور غنی قانون دسترسی به اطالعات، در آغازین روزهای

کمتر اداره و نهاد دولتی خود را در برابر این قانون مسوول دانسته توشیح و نافذ گردید؛ اما با وجود آن،

کنند. فرهنگ قانونگریزی، سنت مخفی و همکاری خویش را در راستای دادن اطالعات به گزارشگران ادا می

های نگهداشتن معلومات، ترس و هراس از حاضر شدن در مقابل پرسش خبرنگاران، همچنان در اداره

کار گزارش تحقیقی در کشور است. انع بزرگمدولتی

های دولتی، هنوز به شیوه سنتی به این باوراندکه هیچ معلومات دولتی نباید در اختیار دیگران برخی از اداره

ها نیز در هراس اند؛ بیشتر قرار داده شود. این نهادها حتا از شریک ساختن دستآوردهای خویش با رسانه

های کاری ادارات مربوطه در خالی معلومات و نبود دیتابس جمعآوری اطالعات، نقص نگرانی از آن دارند که

ها آشکارگردد.در بررسی رسانه

خانه آزدای افغانستان، در مدت حدود سه ماه، دروازه تمامی نهادهای مرتبط به گزارش قانون اساسی را

جمله اداره سترمحکمه، رییس مجلس برای جمعآوری معلومات کوبید، اما متاسفانه برخی این نهادها از

های مکرر، در آخرین فرصت از مصاحبه و شریک ساختن نمایندگان، رییس مشرانوجرگه با وجود وعده

معلومات با ما خود داری کردند.

ول مرجع اطالع رسانی را به واداره دولتی که باید مس 63از دوسال پیش تا حال به گفته آقای دانش،

ها اند. ایننماینده خود را معرفی کرده اداره، 41کردند، تنها ه اطالعات معرفی میون دسترسی بیکمیس

تحقیق و محدودیت های تحقییقچکیده تحقیق، روش

12

که تمام ادارات حالی در ول مرجع اطالع رسانی خود را معرفی نکردند،واینقدر بی اعتنایی کردند که حتا مس

ول مرجع اطالع رسانی را معرفی کنند.ومکلف است که باید مس

13

مقدمه تحقیق

:مقدمه

برای تسوید باشد. یموکراتیک در سطح منطقه میمحتوای د قانون اساسی افغانستان یکی از قوانین مدرن، با

با فرمان رییس دولت انتقالی افغانستان تشکیل 7/3183/ 31نفره تسوید در تاریخ 3این قانون، کمیسیون

نفره با 15کمیسیون تدقیق 3182/ 2/ 1ایان رسید و در تاریخ شد. کار این کمیسیون تا اخر سال به پ

نفر 512مرکب از ،قانون اساسی تصویب فرمان رییس دولت انتقالی تشکیل گردید. سرانجام لویه جرگه

ر داده و به تصویب جدی این قانون را مورد بحث قرا 34قوس الی 22نمایندگان انتصابی و انتخابی، از

کرزی رییس دولت انتقالی افغانستان توشیح و انفاذ آن اعالن گردید. توسط حامد 3182دلو 6انید. و در رس

به 3113نامه که در سال تجربه کرده است. از نخستین نظام افغانستان در تاریخ خود قوانین مختلفی را

خود را داشتند. خاص معایب ها واز این قوانین مزیت ی فعلی، هریکتا قانون اساس ،مرحله اجرا گذاشته شد

به تصویب رسید. اما قانون فعلی پس از گذشت تدوین و ،در فضای پس از توافق بن ،قانون اساسی فعلی

سو بر اساس توافق نامه سیاسی های آن برجسته شده است. اکنون از یکخالی ها وضعف، سال32 حدود

توافق سیاسی قانون بنیاد ت طرح تعدیل قانون اساسی مطرح است. بررهبران حکومت وحدت ملی ضرور

باید تعدیل نوع نظام از ریاستی به صدارتی بدل شود. هرچند که تا اکنون گام های عملی برای ،اساسی

را متعهد به اجرای اجرایی شدن این توافق نامه به دست نیامده است، اما رهبران حکومت وحدت ملی خود

تا سبب شده است ،نامه سیاسییل در قانون اساسی برمبنای توافقدانند. ضرورت تعدنامه میاین توافق

کز کرده تا های قانون اساسی تمر، روی خالیها قبلهای مدنی از مدتنهاد ها ودادنفعاالن سیاسی، حقوق

به سوی تعدیل بروند. روشن های واضح وپیشنهاد ها وری لویه جرگه قانون اساسی، با طرحدر صورت برگزا

تعدیل در قانون اساسی سبب نشده است، تا طرح امه سیاسی رهبران حکومت وحدت ملیالبته تنها توافق ن

الت همراه که در موارد زیاد قانون اساسی با مشکدهدنشان می افغانستان زادیهای خانه آمطرح شود. یافته

ه که در برخی موارد کارهای اقانون اساسی سبب شدهای جدی در قوانین فرعی باست. برای نمونه، تناقض

همه مشکل مواجه شود. از این منظر نیز ضرورت طرح تعدیل قانون اساسی به صورت جدی و با دولتی

مندی در قانون اساسی،غنا ن مطرح است. نکته مهم این است که تمام کشورها به منظور پویایی وجانبه آ

فغانستان هرچند که از گیرند. ار قانون اساسی خودها میبه تعدیل د چند سال تصمیم پس از

های که احساس فته است. اکنون نیز با نیازمندیقانون اساسی را به تجربه گر هشتکنون تا3113سال

طی سه ماه مطالعه افغانستان زادی ت جدی مطرح است. خانه آروان یک ضروشود طرح تعدیل به عنمی

گسترده در حوزه مطالعات ها ومصاحبه با کار شناسان، حقوق دادناسی ، همه جانبه روی قانون اس جدی و

ها در رابطه به تعدیل دست پیشنهاد ها و، خالقانون اساسی های مهم در باره نقض، به یافتهقانون اساسی

یافته است.

14

مقدمه تحقیق

. تکنون انجام شده اسکه تا باشدین تحقیق روی نقض قانون اساسی میاین گزارش یکی از جامع تر

ای کشور تا چه پیمانه گریزی درفرهنگ قانوندهد که به خوبی نشان میافغانستان های خانه آزادی یافته

لذا، قواعد حقوقی افغانستان عمدتاً عرفی است. هضم مدار است.ی عرفافغانستان جامعه باشد.گسترده می

بسیار زیادی ما ضرورت داریم تا فهم ی عرفی کار بسیار سخت و دشوار است. زمانی این پدیده در جامعه

روشنی از قانون در جامعه افغانستان شکل بگیرد و بعد نظام حقوقی مکتوب و مدون جایگزینِ نظام عرفی

ها توسط بخش زیادی از نقض دهد که. بر این اساس بررسی های خانه آزدای افغانستان نشان میشود

های سه گانه دولت نقض اکثر مواد قانون اساسی توسط نهادای که دولتی صورت گرفته به گونه هاینهاد

سبب ،ها جنگها بر اثر سالگسستگی ساختارانون اساسی و ازهمضعف حکومت در تطبیق ق شده است.

کشور نهادینه شود. نگرانی جدی این است که مجریان گریزی به یک فرهنگ مسلط درشده است که قانون

ت که شهروندان کشور نیز این جهت اس اند. ازبودهگام ، در نقض قانون پیشرهر نهادی دیگ بیش از ،قانون

خود های مهمی یافتهافغانستان خانه آزادی عالقه مندی زیادی ندارند. گرایی به عنوان یک فرهنگبه قانون

ر صورت تعدیل کند تا درساند. این گزارش کمک میخود به نشر میصفحه 371حدودین گزارش را در

ها کمک یافته ، ایننات به سوی تعدیل رویم. گذشته از آدر روشنایی معلوم گاه واضح وانون اساسی با دیدق

در پس از بررسی همه جانبه می بایستی که آیدوجود به های مهم در قانون اساسی کند تا درک از خالمی

مشخص حکومتی در این هایقض گسترده قانون اساسی توسط نهادن اقدام شود. همچنان نراستای رفع آ

ود پیشگام در نقض خ دهد که نهادهای حکومتیاست. این موارد به خوبی نشان می گزارش باز تاب یافته

ها داشته دانحقوق که با کارشناسان وهایبر اساس صحبت افغانستان باشند. خانه آزادیقانون اساسی می

ه است. این یل در قانون اساسی مطرح کردتعد های واضحی را برای. این کارشناسان پیشنهاداست

به عنوان ،قانون اساسی تعدیل جرگهچنان در صورت برگزاری لویهتواند برای حکومت و همپیشنهادها می

مندی قانون آینده کمک ، به غناها در تعدیل قانون اساسیهم باشد. استفاده از این پیشنهادیک نقشه راه م

فصل سیاه » تحت نام غصب زمین مورد نخستین گزارش خود را در انافغانست زادیخواهد کرد. خانه آ

در محور باشد کهمی افغانستان گزارش خانه آزادی ر رساند. این دومینبه نش «غصب زمین در افغانستان

. این نهاد وابسته به هیچ جریان سیاسی یک نهاد تحقیقی استافغانستان زادیقانون اساسی است. خانه آ

پردازد.ا بانگاه پژوهشی به مسایل میصرف نبوده و

15

مقدمه تحقیق

ای قانون اساسیپیشینه

از این جهت ،در جامعه بشریاساسی و به خصوص روی آوردن به قانون در خصوص وضع و تدوین قانون

صورت گرفته است که به نظم و امنیت جمعی با احترام به برابری اعضای جامعه دسترسی پیدا شود. از

رو است که گرایش به تصویب قانون، در جامعه به میان آمده است و تهداب تعهد اعضای جامعه همین

انین اما قانون اساسی، جایگاه رفیع انسانی به قانون در قالب قرارداد اجتماعی گذارده شده است. در میان قو

آید و در وضع و تصویب ای داشته و دارد. چون قانون اساسی به عنوان مادر سایر قوانین به حساب میو ویژه

گیرد تا اساسات قانون اساسی در نظر گرفته و رعایت شود.سایر قوانین کوشش صورت می

ده است. اما از متعددی در آن وضع و تصویب شافغانستان، یکی از کشورهایی است که قانون اساسی

مشترک به عنوان قدر توان این برداشت راکه به قوانین اساسی افغانستان وجود دارد، میهای متفاوتینگرش

که از میان تمامی قوانین اساسی وضع و تصویب شده در افغانستان، به تعداد ها دانستبسیاری از برداشت

شود. قانون اساسی اول دوره امان اهلل خان، قانون ساسی با دیده احترام نگریسته میمعدودی از این قوانین ا

از قوانین اساسی است که از 3182اساسی سوم دوره محمدظاهر شاه و قانون اساسی موجود مصوب سال

باشد.گران اجتماعی، سیاسی و حقوقی برخوردار میاحترام بیشتری در نزد تحلیل

توان بحث در خصوص پیشینه تاریخی قانون اساسی افغانستان را نیز با این عنوان رش، میبا توجه به این نگ

های موجود سیاسی که باعث تاثیر پذیری روند وضع و تصویب قانون مطرح کرد که بحث کردن از زمینه

باشد.اساسی در هر دوره بوده و شده است، از اهمیت زیادی برخوردار می

که امان اهلل خان به قدرت رسید، وی احساس زمانی :1111افغانستان نظام نامه اساسی دولت -

ای کرد زمینه برای حرکت جامعه افغانستان به سوی پیشرفت به میان آمده است. تحرک منطقهمی

برای پیشرفت که در هندوستان، ایران و ترکیه شروع شده بود، از یک سو و سفرهایی که شاه به برخی

جهان داشت از سوی دیگر، شاه را تحت تاثیر قرار داد. شاه احساس می کرد که از کشورهای منطقه و

با حاکم سازی قانون و مهار قدرت دولت با قانون و در عین زمان کنترول نهادهای اجتماعی رسمی و

نامه این نظامتواند افغانستان را به سمت و سوی پیشرفت حرکت دهد. غیر رسمی به واسطه قانون می

جرگه مراحل خود را داشته جرگه را قانونمند ساخت تا براساس کدام اصول و قانون، این لوی هویابتدا ل

جرگه اولین قانون اساسی افغانستان را به تصویب رسانید.باشد.پس از آن، لوی

رو بود که اولین قانون اساسی افغانستان که تحت عنوان نظام نامه اساسی دولت افغانستان که از همین

تصویب لویه جرگه در یک در ولسوالی پغمان والیت کابل 3111در سال تدوین و 3113سال در

گردید، یکی از قوانین اساسی پیشرفت محور در افغانستان بود و با توجه به همین پیشرفت محوری و

16

مقدمه تحقیق

ه در عین زمان ملت محوری توانسته است احترام خود را حفظ کند و اکنون نیز از این قانون اساسی ب

شود.عنوان یکی از قوانین اساسی مهم افغانستان یاد می

ی،نفر525لویه جرگه یک توسط و در زمان محمد نادر کهی نامهنظامدومین :1111اصول اساسی -

از آن پستصویب گردید، از تفاوت آشکاری با قانون اساسی اول برخوردار بود. این قانون 3113در سال

را به و افغانستان یک وضعیت دشواری افغانستان قرار گرفته نوان شاهتصویب شد که نادر شاه به ع

گذاشته بود. این قانون اساسی، بیشتر اقتدار محور بود و در آن تالش های داخلی پشت سرخاطر جنگ

بار حفظ شود. شخصی محور بودن این قانون و بی شده بود اقتدار اساسی برای شخص شاه و در

آید، باعث شده است که این که امروزه حقوق اساسی اتباع به شمار میریامو توجهی آن به بسیاری از

قانون اساسی نتواند به مانند قانون اساسی اول افغانستان از احترام باالیی برخوردار باشد.

در دوران و 3141افغانستان، در سال سومین قانون اساسی: 1141قانون اساسی دموکراتیک -

گزین جای «قانون» 3141سال در بار، برای اولیناساساین به گردید. نتدوی شاه سلطنت محمد ظاهر

های یکی از بارز ترین برجستگی رفت. اولین بار اصطالح قانون در همین سال به کار ها شد واصولنامه

تفکیک قوا برای اولین بار در همین این قانون، مهیا ساختن زمینه برای نظریه دهی از سوی مردم بود.

آن از سوی کمیسیونتسوید ات مربوط به جریاندر روند تصویب این قانون اساسی، قانون مطرح شد.

بتوانند ،موضوع با اطالع یافتن ازرسید تا مردم مشورتی از طریق وزارت اطالعات و فرهنگ به نشر می

خود زمان اساسی هایترین قانوناز مدرن 3141قانون اساسی را در زمینه اظهار نماید. نظریات خویش

هی و پناه بردن وی رود. خستگی شاه از مداخالت متنفذین خاندان شادر سطح منطقه نیز به شمار می

عنوان دو عامل به سو و تحرک بسیار زیاد روشنفکران دیموکراسی خواه از سوی دیگر،به مردم از یک

در نزد تاریخ نگاران و که رو استخوانده شده است. از همین 3141در قانون اساسی ملت محور

باشد.گران از جایگاه ویژه برخوردار میتحلیل

سردار محمد داود خان که تجربه ریاست اجرایی 3152که در سال بعد از این :1144قانون اساسی -

دولت افغانستان را حکومت افغانستان را به عنوان صدر اعظم در گذشته نیز داشت، به قدرت رسید و

های خود برای تواند برنامهکه با تثبیت اقتدار شخصی می به این فکر افتادکرد، جمهوری اعالن

نگاه اقتدار محوری به نفع 3154افغانستان را عملی سازد. همین مفکوره باعث شد که در قانون اساسی

زد. خدشه دار شدن استقالل قوه قضاییه و حکومتی رییس جمهور و دستگاه حاکمه حرف اول را می

شود.قلمداد می 3155های قانون اساسی آن، یکی از مهم ترین عقب گراییشدن

17

مقدمه تحقیق

سرنگونی حکومت سردار محمد داود خان با اجرای یک کودتای خونین در سال :1141قانون اساسی -

افغانستان را وارد یک سیستم اداری سیاسی جدید ساخت. مدل به وجود آمده مدل حزب محور 3157

جماهیر شوروی سابق لق افغانستان، با الگو پذیری از حزب کمونیست اتحاد بود. حزب دیموکراتیک خ

اصول اساسی جمهوری 3153اقتدار کامل این حزب در سال تامین و تثبیت و با گرایش به

شد را تصویب کرد. افغانستان محسوب میپنجمین قانون اساسی دیموکراتیک افغانستان را که در واقع

اساسی نیز کامال حزبی بود چون نگرش دولت وقت این بود که فقط آنچه حزب روند تصویب این قانون

توسط شورای انقالبی جمهوری داند درست است و از همین رو بود که این قانون اساسی،به صالح می

که مربوط به حزب دیموکراتیک خلق بود، وضع و تصویب گردید. موکراتیک افغانستانید

ها در تامین رضایت مردم و قرار گرفتن قدرت در دست شاخه خلقیناتوانی :1111قانون اساسی -

،پرچم حزب دیموکراتیک خلق، مداخله نظامی اتحاد جماهیر شوروی سابق در حمایت از دولت وقت

گردید باعث ،افغانستان و به درازا کشیده شدن جنگ در افغانستان و گسترش نارضایتی از دولت وقت

تری به اوضاع افتد که نگرش جدید تر و معتدلآن بیجمهور وقت، در پی تا داکتر نجیب اهلل رییس

داشته باشد. بر این اساس، ششمین قانون اساسی افغانستان با تغییر نگرش به حزب و جامعه تصویب

گردید.

دست گرفتن سیاست آشتی ملی از سوی دولت داکتر نجیب و تالش این روی :1111 اساسی قانون -

شود. تعدیل 3166اساسی باعث گردید که قانون ،های جهادی به سازشتوجه گروهدولت برای جلب

نیز همان قانون 3163ی وارد قانون اساسی شد و البته اساس قانون اساس 3163این تعدیالت در سال

بود. 316اساسی

ت گرفوده نویسی قانون اساسی جدید صورتدر دوره مجاهدین نیز مس اگرچند :1112قانون اساسی -

این مسوده به تصویب تاشد آنهای داخلی بر سر توزیع قدرت مانع از اما گرفتاری مجاهدین در جنگ

مداران محصول تعهد سیاست ،برسد. آخرین قانون اساسی افغانستان که امروزه نیز حاکم است

روی کار آمده لی دولت انتقانامه بن، تعهد شده بود که باشد. در موافقتمی نامه بنموافقتافغانستان در

بیند. این تعهد در ماه جدی سال قانون اساسی جدیدی را برای این کشور تدارک می ،در افغانستان

عملی شد و قانون اساسی فعلی افغانستان به تصویب رسید. 3182

نیم قرن اخیر طی ،های سیاسی در افغانستانحاصل تجارب تلخی است که بازی ،قانون اساسی افغانستان

بر بسیاری از 3182رو است که در مقدمه قانون اساسی ن جامعه تحمیل کرده است. از همینبر مردم ای

اهدافی نیز از تصویب این قانون اساسی ذکر ،ها اعتراف شده است. در عین زمان، در همین مقدمهنابسامانی

18

مقدمه تحقیق

ر بزرگ در افغانستان بود. ان امیدوار به تغییتوگردیده است که اگر دسترسی به این اهداف ممکن گردد، می

توان خود برای وجود داشته باشد که هر شخص در حدرو اگر در جامعه سیاسی افغانستان این نگرش از این

ها نیز دور از دسترس کوشش کند، دستیابی به آن ،های تعیین شده در قانون اساسیدستیابی به هدف

نخواهد بود.

شود چهار قانون اساسی عمده را در کنیم، میتان را از لحاظ قانون اساسی مرورانسدرکل، اگر تاریخ افغ

شود.ها دیده میقوانین اساسی افغانستان جستجو کرد که نوع پیشرفت در آن

به اساس اولین حرکت در زمینه برقرار ساختن دولت. اهلل خان پیشنهاد شدکه توسط امانقانون اساسی

چون قدم نخست بود از این لحاظ بسیار اهمیت دارد. ؛آیدمیقانون اساسی به حساب

3141، قانون اساسی شودم مبتنی بر قانون اساسی محسوب میکه در برقراری یک نظا ،قانون اساسی دوم

که از لحاظ محتوا پیشرفت مهم در افغانستان محسوب می شود، قانون اساسی یقانون اساسی سوم است.

آن است که در دوران داکتر نجیب و حکومت حزب وطن به وجود آمد. قانون 3163 البته با تعدیل 3166

واقع قانون اساسی بینی شده بود، درکه در آن پیشاز لحاظ محتوا و چارچوب حقوقی دوره نجیب، اساسی

شود. منصفانه محسوب میبسیار

ردم افغانستان حق م ،قانون اساسیکه از مزیای خوبی برخوردار است. به اساس این 3182قانون اساسی

در این قانون تسجیل گردیده است. با را دارند. مفهوم شهروندی برای اولین انتخاب حاکمیت

19

مقدمه تحقیق

های قانون اساسیویژگی

دانان و کارشناسان مسایل حقوقی، قانون اساسی فعلی افغانستان نسبت به قوانین گذشته، حقوق از نظر

های زیادی دارد.ها، مزایا و برتریویژگی

ها، دانان، استادان دانشگاههای ارشد حکومت، متخصصان، حقوقخانه آزادی افغانستان با شماری از مقام

دانش محمد سرورقانونپوه ،جمله ق قانون اساسی ازتطبی بر و اعضای کمیسیون نظارت ، سناتوراننمایندگان

داکتر ، حان قاضی رییس پیشین کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسیگلر جمهوری، معاون دوم رییس

دکتر محی الدین مهدی عضو امین احمدی عضو کمیسیون تطبیق قانون اساسی و رییس دانشگاه ابن سینا،

غر رییس فیفا، داکتر سیما سمر رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر جانداد سپینمجلس نمایندگان.

محمد قاسم هاشمزی رییس کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی، داکتر عبدالعلی افغانستان، داکتر

نصراهلل استانکزی استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل، محمدی مشاور پشین حقوقی رییس جمهور،

سید محمد هاشمی معین اداری وزارت عدلیه، محمد صدیق پتمن عضو کمیسیون تدقیق قانون اساسی،

داکتر غالم حیدر عالمه استاد دانشگاه، قاضی نذیر احمد حنفی ور عضو مجلس نمایندگان،حفیظ منص

رییس کمیته قوانین مجلس نمایندگان، داکتر رمضان بشر دوست عضو مجلس نمایندگان، محمد عبده

عضو و رییس پیشین کمیته عدلی و قضایی مجلس نمایندگان، سلطان شاه عاکفی مشاور حقوقی در اداره

گل رضایی عضو مجلس نمایندگان و ماستر حقوق، محمد هاشم اورتاق عضو مجلس نمایندگان، ور، شاهام

نذیر احمدزی عضو مجلس نمایندگان، اودار سنگهه رییس شورای و سناتور قبلی اهل هنود و محمد

است.مصاحبه کرده ها، صاحب نظران، علما و شهروندان و شمار دیگر از شخصیت های افغانستانسیک

محمد سرور دانش معاون دوم ریاست جمهوری که خود عضوکمیسیون قانون اساسی و از تدوین کنندگان

ها تمام فاکتکه گویدفغانستان میاست، در مورد مزایای قانون اساسی فعلی به خانه آزادی ا بوده این قانون

که درکه بعضی نقاط منفیاین یبه عالوهرا که قوانین قبلی داشته، این قانون دارد؛ های مثبتو نقطه

در نظر گرفته نشده است. ها در این قانونآن ،قوانین قبلی بوده

انون اساسی که قگویندمی زادی افغانستانبه خانه آ مصاحبه کنندگان و آگاهان امور حقوقی حال،با این

ترین آن به شرح ذیل است:باشد که مهمزیادی می ایایها و مزدارای ویژگی

از جمله قوانینی است که حاکمیت را قانون اساسی افغانستان از مردم ساالر بودن قانون اساسی: -

دکتر امین آن مردم دانسته و اعضای حکومت را در برابر مردم مکلف به پاسخگویی نموده است.

موکراتیک را یساالر و دهای یک نظام مردم قانون اساسی جدید، تمامی ارزش»گوید: احمدی می

های نظام این گونه نبود. تمامی ارزش 3141که قانون اساسیکامل پذیرفته، در حالی اَبصورت نسبت

20

مقدمه تحقیق

که غیر مسوول در قانون اساسی ذیرفته بود. پادشاه، در عین حالیموکراتیک را نپیمردم ساالر و د

ار بود. یک از قدرت باالی اجرایی هم برخورد چنان دارای قدرت اجرایی بود وشناخته شده بود، هم

.«لی برخوردار از قدرت و صالحیتو ،مقام غیر منتخب، اما در عین حال غیر مسوول

اما نصر اهلل استانکرزی استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل از مزایا قانون اساسی جدید تعریفی

نو بودن و همگام گوید: قانون اساسی فعلی چند ویژگی دارد که اولین امتیاز آن، دیگری دارد. وی می

های بار در این قانون، حقوق اقلیتباشد. امتیاز دوم؛ برای اولینمی 23بودن با زمان است که قرن

در این قانون گانه است،، تفکیک قوای سهمذهبی به وضاحت تصریح شده است. امتیاز سوم

که حقوق و وجایب اتباع این است های هرکدام از این سه قوا محدود شده است. امتیاز چهارمصالحیت

های های اساسی مردم، بسیار خوب و روشن مسجل شده است؛ به خصوص در راستای فعالیتو آزادی

ها و حق دسترسی به اطالعات که در قوانین قبلی افغانستان یا نبوده و یا بسیار سیاسیی، احزاب، رسانه

ضعیف بوده است.

«زن»بشر افغانستان می گوید: برای اولین بار کلمه دکتر سیما سمر رییس حقوق امتیاز به زنان: -

زن بامرد براساس این قانون، ذکر شده است.3182در قانون اساسی ،بعنوان یک شهروند افغانستان

آمده 3141های مساوی دارند. در یک ماده قانون اساسیحقوق و مکلفییت ،ند افغانستانوبعنوان شهر

،قانون مساوی هستند و در ماده بعدی اش آمده که اتباع افغانستان است که اتباع افغانستان در مقابل

و زنان فقط همان مردان است ‹اتباع›که شدمکلف است عسکری نمایند، معلوم می ،سالگی 23در سن

شن و واضح آمده است. وی بسیار رو «زن»کلمه ،اما در قانون اساسی جدید ه است.نبود ‹اتباع›شامل

شد، تالش ما بر این بود که کلمه زن در آن ذکرکه قانون اساسی ساخته میمانیز» :کندتاکید می

کلمه زن در قانون اساسی های جدی از طرف بعضی افراد و اشخاصی وجود داشت که شود، اما مقاومت

قانون کند، درموادی که بتواند زنان را حمایت و در این راستا ما موفق شدیم تا کلمه زن .ذکر نشود

«سی آوردیم که این یک موفقیت برای زنان بود.اسا

های این قانون، حقوق یکی از برجستگی» گوید:ضایی عضو مجلس نمایندگان میگل رهشا ،حالدر عین

هر ،قانون اساسی 22بسیار برجسته مطرح گردیده؛ در ماده اساسی، بحث زنان در قانونزنان است.

که این امتیاز، با این صراحت در کار رفته، یعنیاز زن و مرد به نوع تبعیض میان اتباع افغانستان اعم

که برای زنان مطرح شده، اختصاص حداقل دوته نبوده است. از امتیازات دیگریخیلی از قوانین گذش

«والیت در پارلمان افغانستان برای زنان است که در قوانین گذشته نبوده. کرسی از هر

21

مقدمه تحقیق

گانه دولتی تشکیل شد. بین ، قوای سه3182سال ،ب قانون اساسیبا تدوین و تصوی تفکیک قوا: -

کنند. بایستی اجراوظایف خویش را به اساس قانون می گانه تفکیک به وجود آمد و هرکدامهای سهقوه

ترین بارز مجلس نمایندگان، تفکیک قوا در قانون اساسی را یکی ازعضو داکتر رمضان بشر دوست

داند.سی میهای قانون اساگیویژه

است. در افغانستان ای سیاسی دنیا بر اساس تفکیک قواهتقریبا تمام نظام هبه گفته بشردوست، امروز

پس از آن »ه وجود آمد: تفکیک قوا ب3141ت منظم از زمان قانون اساسی بصورت مدرن و بصور ،نیز

قانون اساسی را تصویب کرد جرگه را دایر نمود. داوود خان هم یک هیک لوی 3377، در سال داوود خان

جمهوری هم چندین نوع درجه نه ریاست جمهوری؛ چون ریاست، که بیشتر بسوی جمهوریت رفت

ی است که بیشتر در کشورهای ی است که در ایاالت متحده امریکا است و یکی درجهدارد. یک درجه

«امریکای التین وجود دارد.

اما . بیشتر شبه نظام ریاستی امریکای بود ،داوود خانمعتقد است که نظام ریاستی ،دوستقای بشرآ

ر دیگ ،کند که با وجود احزاب سیاسی فعال، تیوری تفکیک قواهمچنان این موضوع را مطرح می ،وی

کرد، چه در بینی میتفکیک قوای را که منتسکیو پیش ،منبه نظر» مفهوم خود را از دست داده است:

کرد که دنیای سیاست هیچ تصور نمی انی، زمانی بود که منتسکونظام ریاستی و چه در نظام پارلم

بشکل امروزی آن در ،آید. به وجود آمدن احزابخصوص غرب، یک زمان تحت انحصار احزاب در میبه

که مادر قانون کشوری ،تقریبا تیوری تفکیک قوا را کامال از بین برد. مثال در انگلیستان ،دنیای غرب

هم حکومت، ،شودانتخابات پارلمانی می یکه برندهحزبی .شوددیده می عیتچنین وض ،اساسی است

اکثریت را در پارلمان نداشته ،هم پارلمان و هم قوه قضاییه در اختیارش است؛ اگر صدر اعظم انگلستان

یاکثریت را در پارلمان دارد، در واقع در قوه قضاییه هم افراد ،شود؛ اگر صدراعظمصدراعظم نمی ،باشد

؛و در فرانسه عین چیز است کند. در امریکامعرفی می ،را که خودشان یا تحت نفوذ حزب شان است

در آن دایره محدود حزبی، ؛هر سه قوه را دردست دارد ،رسدغربی به قدرت می یکه در کشورهاحزبی

نظام ریاستی اما بر اساس قانون اساسی افغانستان، نوع «.شودن مییتقریبا سرنوشت هر سه قوه تعی

شود.است که رییس جمهور بر اساس ارای مستقیم و سری انتخاب می

که استهای برجسته در این قانون یکی از ویژگی ،ان مادریبآموزش به ز :مادریان بز آموزش به -

به رسمیت شناخته شده ،، دو زبان به عنوان زبان ملی افغانستان چنین نبود. مطابق قانون اساسیقبالً

نون اساسی در این مورد آمده قا 41در ماده .الت رسمیت خود را دارداما زبان سوم نیز در مح است

دولت مکلف است به منظور تعمیم متوازن معارف، در تمام افغانستان، تعمیم تعلمیات متوسطه » است:

22

مقدمه تحقیق

که با آنها های مادری را در مناطقیپرگرام موثر طرح و تطبیق نمایند و زمینه تدریس زبانجباری، ا

«ند.کند، فراهم کتکلم می

قبال ما یک زبان بنام زبان ملی داشتیم، » گوید:می در این مورد ،عضو مجلس نمایندگان حفیظ منصور

که هایسه زبان ملی داریم. به اساس قانون اساسی، دو زبان سراسری و یک زبان محلی، تمام زبان حاال

رسمی است که قبالً چنین چیزی را ،در همان محل ،باشندگان شان در یک محدوده هستند

«.یمنداشت

در ای، نورستانی و پامیری کی )ازبیکی و ترکمنی( بلوچی، پشههای ترمطابق قانون اساسی، زبان

رسمیت شناخته است.های رسمی سوم کشور بهدهند، بعنوان زبانکه اکثریت را تشکیل میمناطقی

ای، های پشتو، دری، ازبیکی، ترکمنی، بلوچی، پشهز جمله زبانا» :آمدهقانون اساسی 36ماده در

.«باشندهای رسمی دولت میزبانهای رایج در کشور، پشتو و دری نورستانی، پامیری و سایرزبان

،کییازبهای که اکثریت مردم به یکی از زباندر مناطقی» همچنان در فقره دوم این ماده آمده است:

عالوه زبان پشتو و دری به بر آن زبان ،نمایندو پامیری تکلم می بلوچی، ستانییی، نورپشه ،ترکمی

«گردد.های عملی تطبیق آن توسط قانون تنظیم میباشند. راهحیث زبان سوم، رسمی می

های های افغانستان پروگرامدولت برای توسعه و انکشاف همه زبان» در فقره سوم همچنان آمده است:

های رایج های گروهی به تمام زباننشر مطبوعات و رسانه ،به این اساس. «کندتطبیق میو طرحموثر

باشد.در کشور آزاد می

حقوق شهروندی معتبر شناخته شده و کلیه ،در قانون اساسی افغانستان :قانون اساسیدر اقوامذکر -

،در ماده چهارم قانون اساسی .دانگردیده دارز مزایا و حقوق شهروندی برخوبعنوان یک شهروند ا ،اقوام

توجه صورت گرفته و هیچ گونه امتیاز خواهی قومی در آن دیده ،واحد به همه اقوام به عنوان شهروند

شود. نمی

که انستان عبارت است از تمام افرادیملت افغ» آمده است: قانون اساسی فقره دوم و سوم4 در ماده

تاجک، هزاره، ون، باشد: پشتل میمتشکل از اقوام ذی ،باشد. ملت افغانستانمی اتابعیت افغانستان را دار

با «. ، قیرقیز، قزلباش، گوجر، براهوی و سایر اقوامعرب ای، نورستانی، ایماق،ازبیک، ترکمن، بلوچ، پشه

هیچ یک رود چون در از امتیازات منحصر بفرد آن بشمار می ،این ماده در قانون اساسی جدیدحال، این

.از قوانین اساسی قبلی به آن تصریح نشده بود

23

مقدمه تحقیق

های اجتماعی حل خاتمه بحرانن این قشر آسیب پذیر را تنها راهاسکا ،قانون اساسی :هاکوچیاسکان -

از ،هاکوچی اسکان دادن به مجلس نمایندگان، عضو منصورحفیظ باور بهناشی از آن دانسته است.

اسکان ،شود، تا برای این قشر محروماین موضوع باعث می گفته وی،. به مزایای قانون اساسی است

تا برای این ؛آمده است اساسی ها که در قانوناسکان کوچی» گوید:ی در نظر گرفته شود. وی میدایم

ی تمدن و رفاه است. دولت خود پایه ،نشینید که دهننشین شوزمینه اسکان داده شود، همه ده ،قشر

«را فراهم کند. هاچیی اسکان کوزمینهمکلف شده که

» گوید:به خانه آزادی می نیز های در مجلس نمایندگانحال، محمدنذیراحمدزی، نماینده کوچیبا این

های صریح ها، مادهها و صحت کوچیها، تعلیم و تربیت کوچیدر قانون اساسی، اسکان دادن کوچی

از کوچی تعریف مشخص در قانون اساسی وجود ندارد، وجود دارد که هیچکدام عملی نشده است. دوم؛

این است که کوچی، قوم اکنون باور برمگری یک روش و طریقت زندگی است، اما هکه کوچیباوجودی

باشد.و طایفه خاص می

یک آزادی مذاهب است. در قوانین اساسی گذشته، فقط ،از مزایای دیگر قانون اساسی آزادی مذاهب: -

در بند دوم ماده دوم قانون اساس در مورد آزادی مذاهب چنین .شناخته شده بود مذهب به رسمیت

ی شان، در حدود احکام قانون پیروان سایر ادیان در پیروی از دین و اجرای مراسم دین»: آمده است

بخش کثیری از شهروندان افغانستان مراسم مذهبی در گذشته، به گفته حفیظ منصور، «باشند.می آزاد

کردند و مذهب شان رسمی نبود. اما در این قانون این موضوع حل خویش را در عدم قانون اجرا می

ند.ه اآزادی خود شان را پیدا کرد ) اهل تشیع(شده و به خصوص در مسایل احوال شخصیه،

سینا و عضو پیشین کمیسیون نظارت بر تطبیق رییس دانشگاه ابن دکتر امین احمدیحال، در همین

که در این قانون در نظر گرفته شده، در های مذهبیبا توجه به آزادی ،باورمند است ،قانون اساسی

برای ،موضوع مذهب اهل تشیع افغانستان» گوید:ر بوده است. آقای احمدی میقوانین گذشته کمت

بیش مبانی وشته هم کم . گرچه در قانون اساسی گذکرد پیداحل در این قانون اساسی راه اولین بار

که 3155و قانون اساسی 3141خصوصا قانون اساسی ،حل این معضل به وجود آمده بودبرای راه

طرف بود و کدام موضع خاص مذهبی یک قانون اساسی بی ،به لحاظ مذهب 3155تقریبا قانون اساسی

هیچ گونه تبعیض هم به رسمیت شناخته نشده، هیچ ،مذهبنداشت. در این قانون اساسی بر مبنای

صفت مذهبی خاصی را داشته باشد نداریم؛ جز رییس مقید یا محدود بر اینکه شرط مقام در افغانستان

توانیم بنابراین، از این لحاظ نیز ما میجمهور که فقط شرط مسلمان بودن را دارد نه چیز دیگر.

«ببینیم.پیشرفتی در این قانون اساسی

24

مقدمه تحقیق

در اساسی های، قانونخان تاکنون، هشت قانون اساسی اهللامانزمان از کارشناسان،ای به گفته

در افغانستان تدوین شده ،3182، 3163، 3166، 3153، 3155، 3141 3113، 3113 هایسال

نادرخان بیش قانون اساسی به باور این کارشناسان، ام شان مشکالت خود را داشته است.که هرکداست

مذهب حنفی یاد از ،این قانون اساسی قدم به قدم در»حد روی مذهب حنفی تأکید داشته است، از

«شود.می

یاد ،های قانون اساسی نادرخانماده یکی ازدر» گوید:سینا میتر عالمه از استادان دانشگاه ابنداک

حنفی مذهب باشند. از این قانون مقامات دولتی باید مسلمان و شود که رییس دولت، وزرا ومی

شود که مسلمان بودن، مذهبی بودن و حنفی بودن افراد باید به اثبات برداشت می طوراساسی، این

د تا به یک آن به اثبات برس "خوب بودن"باید است و "بد بودن افراد"یا به عبارت دیگر، اصل برسد.

آن نیز به همین اساس، قوانین پس ازدهد، ان میگماشته شود؛ این نهایت دیدتنگ را نش مقام دولتی

«نوع دیگرش دارد. های ازنقطه ضعف

های فردی مثل آزادی بیان، آزادی دیگر از مزایای قانون اساسی، آزادی یکی های فردی:آزادی -

اع به اتبها را عقیده، آزادی مراسالت، آزادی مکالمات است که قبالً قانون اساسی افغانستان این آزادی

زادی حق طبیعی انسان است. این حق جز آزادی آ» قانون اساسی گفته است 24ماده در نداده بود.

گردد، حدودی ندارد. آزادی و کرامت انسان از تعرض دیگران و مصالح عامه که توسط قانون تنظیم می

«مصوون است.

مبتنی بر سیستم بازار آزاد، نظام اقتصادی بر اساس قانون اساسی افغانستان :آزادبازارسیستم -

ها و تشبثات خصوصی را مبتنی دولت، سرمایه گذاری» در ماده دهم قانون اساسی آمده است:باشد. می

«نمایند.ها را تضمین میبر نظام اقتصاد بازار، مطابق به احکام قانون، تشویق، حمایت و مصوونیت آن

یکی » گوید:در این مورد می انه آزادی افغانستانعضو مجلس نمایندگان به خ حفیظ منصورحال، با این

سیستم اقتصادی افغانستان است؛ قبالً یک سیستم نیمه دولتی و مختلط ،از مزایای دیگر قانون اساسی

«های خود را دارد.بود، حاال نظام اقتصادی افغانستان مبتنی بر نظام آزاد شده که این خودش بحث

از جهاد مردم افغانستان تذکر رفته ،که در مقدمه قانون اساسیاین تذکر جهاد مردم افغانستان: -

که در مقدمه، جهاد و مقاومت مساله» که حفیظ منصور به آن اشاه دارد: است، از مزایایی دیگری است

«از مزایای بزرگ است. ،مردم افغانستان به عنوان دو رویداد مهم ملی و قابل افتخار در آن جا یاد شده

،قوانین گذشته افغانستان، رییس دولت یا پادشاهدر رییس جمهور: ناخته شدنمسوول ش -

رییس 3182ی دیگر نداشته است. اما در قانونهات پاسخگویی در مقابل مردم و نهادگونه مسوولیهیچ

25

مقدمه تحقیق

ن اساسی در این مورد گفته است: قانو 63ماده باشد. برابر نمایندگان مردم پاسخگو می جمهور در

حال، با این«. باشدطابق به احکام این ماده مسوول میجرگه، مور در برابر ملت و ولسیرییس جمه»

یک شخص واجب االحترام و غیر مسوول بود اما حاال ؛حاکم ،گوید که قبل از اینحفیظ منصور می

«رییس جمهور در برابر ملت و در برابر شورای ملی مسوول است.

قوه مقننه، مانند موکراتیک ی، نهادهای داساسی چارچوب قانوندر موکراتیک:یهای دتشکیل نهاد -

گذار در چارچوب این قانون بطور خاص نهاد قانون است. آمده عمال به وجودحکومت قوه قضاییه و

ه که در چارچوب قانون سابقه موفق به وضع قانونی شدشکل بیسی در تاریخ افغانستان بهاسا

قوانین بسیار 3141،مورد نیاز نشد. مثال در چارچوب قانون اساسیموفق به وضع قوانین ،3141اساسی

به توشیح پادشاه نرسید. اماگذشت آن تدوین ده سال از ،مهم مانند قانون احزاب

گذشته، از مشروعیت ، نسبت به قوانین اساسیاساسی فعلی قانون مشروعیت قانون اساسی: -

بر آن مبنا که این قانون اساسی ر واقع رونداساسی، دبیشتری برخوردار است. مبنای وضع این قانون

بن تا کمیسیون تسوید قانون اساسی، کمیسیون تدقیق قانون اساسی و ینامهموافقت، از هوضع شد

گوناگون مردم در ارایه نظر برای وضع هایی، مشوره خواهی و مشارکت طیفاجرای وسیع نظرخواه

ها در یک روند مذاکره و ایجاد اجماع شکل ون اساسی، همه اینجرگه قانهچنان لویاین قانون و هم

گرفته است.

اساس نوع مذاکره و مشارکت جوانب ها هم بهکمیسیون خود» گوید:در مورد می ،احمدیدکترآقای

از ها نقش داشتند. فرصت ابردهی این کمیسیونهای گوناگون در شکلگوناگون شکل گرفت و طیف

جرگه منتخب بود. ههم به نوع خود یک لوی ،جرگه قانون اساسیهشتند و لوینظر به شکل وسیع دا

«در واقع تعین شده بودند. ،این معنا که در یک انتخابات هرمی که از قاعده به سمت هرمانتخابی به

وع کند که اکثریت قریب به اتفاق مواد قانون اساسی جدید افغانستان، براساس نتاکید می ،داکتراحمدی

تا به امروز اگر شما بروید راجع به قانون اساسی در قرا، قصبات و » اجماع و توافق به تصویب رسید:

د این خوب است. مردم چندان نگویمیمردم والیات صحبت کنید و محتوای آن را توضیح دهید،

«د.نتردید نسبت به مجهولیت قانون اساسی ندار

قانون اش عدم مشروعیت بود،مشکل عمده ،ره داکتر نجیباز نظر داکتر امین احمدی، قانون اساسی دو

، قانون حالبه هر» داشت. هم تا حدودی از لحاظ مشروعیت بد نبود، اما نواقص دیگری را 3141اساسی

برخوردار نبود. یک اصالح آمرانه بود از باال به پایین و از پایگاه حمایتی وسیع اجتماعی 3141اساسی

ین بود و از پایگاه قانون اساسی آمرانه از باال به پای یک ،طورخان هم همین اهللقانون اساسی امان

26

مقدمه تحقیق

های های منفی و حالتنین جنبهفاقد چ 32182اما قانون اساسی .«خوردار نبودبر رتاجتماعی وسیع

امرانه از باال به پاین است.

آمده و دارای به حساب، یک شهروند بر اساس قانون اساسی، تمام اتباع افغانستان حقوق شهروندی: -

اتباع افغانستان، اعم » قانون اساسی آمده است: 22ده فقره دوم مادر مساوی هستند. حقوق و وجایب

داکتر امین احمدی حال، با این«. باشددارای حقوق و وجایب مساوی می ،از زن و مردم در برابر قانون

در » به دقت الزم در نظر گرفته است: احقوق شهروندی افغانستان ر ،گوید، قانون اساسی جدیدمی

که در این سرزمین که حقوق اساسی شهروندان و اتباع افغانستان و همه کسانیضمن این قانون اساسی،

های قومی و کنند تا حد زیادی به رسمیت شناخته شده، به نوعی حقوق جمعی گروهزندگی می

«مذهبی هم مورد نظر قرار گرفته است.

دیده که در قانون اساسی گی دیگریویژهکارشناسان، به باور ن مرکز و والیات:توزیع قدرت میا -

ی در این مورد قانون اساس 317در ماده .است مرکزادارات محلی و نوعی توزیع قدرت میان شود،می

تسریع و بهبود امور اقتصادی، ومت با حفظ اصل مرکزیت، به منظور حک»چنین وضاحت دارد:

های الزم را ملی، صالحیتچه بیشتر مردم در انکشاف حیات گیری هرگی و سهماجتماعی و فرهن

«نمایند.می احکام قانون، به اداره محلی تفویضمطابق به

هر چند یک نظام بسیط است، فدرال نیست اما بسیط از نوع غیر متمرکز و ؛نظامحال، با این

که بینی شده است. غیر متمرکز به این معنی که اداره محلی متشکل از نهادهای استغیرمتراکم پیش

تواند باشد و خود مردم هستند. این خود نوع توزیع قدرت میان مرکز و والیات هم می ،منتخب مستقیم

بیشتر گسترش داد. شود این راگذاری مینوناز طریق قا

مزایایی دیگری است که از ،تعامل میان قانون و شریعت :جمع بین شریعت مداری و قانونمداری -

ضمن بیان این مطلب که ،عالمهغالم حیدردید کارشناسان به آن توجه صورت گرفته است. داکتر

قانون » گوید:می یان شریعت و قانون، تعامل ایجاد کندبرای اولین بار قانون اساسی افغانستان توانسته م

قانون اساسی جدید مسایل مطرح شده که تا جمع کند. طوری در اساسی جدید توانسته بین این دو

چوکات یک قانون زندگی که مردم افغانستان در چهارهم این هم شریعت را داشته باشیم و توانیممی

ادبیاتِ آن از اصول اسالم معتدل استفاده کرده است. در سات اسالم واسا قانون اساسی فعلی، از کنند.

.«تسامح است که دارای تساهل و استفاده شده

های حقوق بشری در قانون اساسی ارزش ،برای اولین بار های دینی و حقوق بشری:جمع بین ارزش -

های ارزش ،قانون اساسی فعلی دارد که در باور ،عالمهکترادافغانستان قابل احترام دانسته شده است.

27

مقدمه تحقیق

این در» گوید:. وی میگردیدههای دیموکراسی و حقوق بشری جمع اسالمی و دینی مردم با ارزش

های اسالمی خوب جمع شده است؛ ارزش موکراسی وی، دیحقوق بشرمسایل قانون اساسی، بین

هم و شودمیردم رعایت پرتو این قانون اساسی، مردم مسلمان باشد، هم حقوق بشری م طوریکه در

در «.های فوق العاده قانون اساسی استگی، این از ویژهتواند داشته باشدمییک حکومت مردم ساالر

دولت به منظور نظارت بر رعایت حقوق بشر در افغانستان و بهبود و » مده است:قانون اساسی آ 58ماده

«نمایند.تاسیس میر افغانستان را حمایت از آن، کمیسیون مستقل حقوق بش

های اجتماعی مردم غنی باشد که در بردارنده واقعیت تواندمی قانونی های اجتماعی:واقعیتحاوی -

مزایای » گوید:گی را قانون اساسی فعلی افغانستان دارد. وی میاین ویژه عالمه،به نظر داکتر باشد.

عی مردم افغانستان تدوین شده است، های اجتمااساسی این است که براساس واقعیت این قانون دیگر

«.پرداخته شده است به ارزش اقوام به عنوان یک شهروند

مواد با تعادل میان باورهای اجتماعی ،در قانون اساسی ،از نظر کار شناسان دوری از افراط و تفریط: -

ها را دچار دلیل عدم مالحظه این موضوع، نظامب ،گرفته شده است. بسیار از قوانین، در نظر قانون

اهلل خان را اگر در نظر نظام نامه امان» گوید:در این خصوص می ،داکترعالمهمشکالت ساخته است.

خود قانون یا ضعف درآگر منصفانه بحث کنیم این است که ا ؛شودتفریط دیده می بگیریم، یک افراط و

واضح است ما آنچه که روشن وکرده که چنین قانون تدوین گردد، اشرایط ایجاب می یا زمان و بوده و

اهلل هم سقوط حکومت امان که همان قانون، دچار مشکل شد، قانون اساسی به جای نرسید واین است

تفریط وجود ندارد. همان افراط و ،قانون اساسی فعلی کرد، اما در

،از سوی دیگر، گلرحمان قاضی رییس پیشین کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی قطع جنگ: -

اولین پیامش قطع جنگ و رفتن به سوی یک جامعه ،افغانستان فعلی که قانون اساسیاین باور استبه

بایستی چنین گفت که پیام در مزایای این قانون اساسی می» گوید:. وی میاستافغانستان د در قانونمن

جامعه داد که بعد که این یک امید واری را بهمند استفتن بسوی یک جامعه قانونآن قطع جنگ و ر

«.وجود آمدن قوای ثالثه پیشرفتهجمله ب از ،های این قانونآن قدم به قدم در جهت تطبیق ارزش از

شود می ،ر قانون اساسی به عنوان مزایاحاکمیت مردم نقطه مهمی دیگر است که د حاکمیت مردم: -

حال،با این اراده ملت است.، در قانون اساسی، اصل بر تحقق گویدمی قاضیگلرحماننام برد.

آن ملت شده که در افغانستان، حاکمیت از این قانون، به صراحت ذکر 4ماده درگوید، عالمه میداکتر

:غیرمستقیم صورت مستقیم وکند، بهرا به دو طریق اعمال می این حق ملت است و

کند.دو معاون را انتخاب می شکل مستقیم: رییس جمهور و هر

28

مقدمه تحقیق

پس کنند. سکه نمایندگان مجلس را طی انتخابات، انتخاب میغیرمستقیم، طوریستشکل

طور همین قانون اساسی و ن نظارت برویستره محکمه، اعضای کمیسنمایندگان کابینه، اعضای

در کنند.رییس امنیت ملی را انتخاب می و رییس بانک مرکزی، لوی سارانوالی، رییس هالل احمر

حاکمیت ملی در افغانستان » در مورد حاکمیت مردم چنین آمده است: اساسی، ماده چهارم قانون

«به ملت تعلق دارد که به طور مستقیم یا توسط نمایندگان خود آن را اعمال می کند.

بدون شک تاریخ کشورما طوری » گوید:می مشاور حقوقی در اداره امور عاکفیسلطانشاه ،حالدر عین

برتری خود را نسبت به دیگران حفظ نمایند، اما ند، تا اکرده مردان کوششدولت گاهی که گاه بوده

حقوق همه را در برابر قانون الحقوق دانسته ون اساسی تمام شهروندان را متساویخوشبختانه این قانو

و داند. از نظر این قانون، هیچ قومپیشگاه قضا همه را باهم برابر می رسمیت شناخته و درهمساوی ب

در «.باشندهمه یک تن واحد می ،پیشگاه این قانون نسبت به دیگری ارزش بیشتر ندارد، در ،قبیله

اتباع افغانستان اعم از زن و مردم در برابر قانون دارای حقوق و » که:قانون اساسی آمده است 22ماده

«باشد.جایب مساوی می

ردم افغانستان حق یافتند تا مبرای اولین بار به اساس قانون، ایجاد نظام سیاسی براساس انتخابات: -

اتباع » قانون اساسی گفته است: 11ماده جمهور را به اساس آرای خویش انتخاب کنند.رییس

«باشند.افغانستان حق انتخاب شدن و انتخاب کردن را دارا می

قوق فرهنگی را ح ییس جمهور،اما داکتر عبدالعلی محمدی مشاور پیشین حقوقی ر حقوق فرهنگی: -

پندارد.این قانون اساسی می همهای یکی از ویژگی

حقوق فرهنگی از جمله حقوق شهروندی برای تمام » :گویدمی افغانستان به خانه آزادیآقای محمدی

ستان نسبت همه اتباع افغان ،اتباع افغانستان در قانون اساسی شناخته شده است. بر اساس قانون اساسی

توانند تعلیم به زبان مادری خویش داشته باشند. مراسم زاد هستند. میآبه مسایل فرهنگی خویش

«برگزار کنند. آزاد به طور را مذهبی خویش

رسمیت شناختههقانون اساسی جدید، بهای ویژگیدیگر از یکی فعالیت آزادانه احزاب سیاسی: -

باشد. چنین چیزی در قوانین اساسی پیشین وجود نداشت.میآزادانه احزاب سیاسی شدن فعالیت

پای نظام است. بر نظام مردم ساالر وریات بر قراریضر یکی از در صحنه سیاسی ،سیاسی حضور احزاب

این ،رو در قانون اساسی جدیدپذیر نیست. از این امکان ،احزاب سیاسی وجود وکراسی بدونمید

ون اساسی قان 15ماده در شده است. شناختهرسمیت هبساسی احزاب احساس شده و فعالیت ضرورت

29

مقدمه تحقیق

قانون د مطابق به احکام اتباع افغانستان حق دارن» کشور چنین آمده است:در مورد احزاب سیاسی در

:کهتشکیل دهند، مشروط بر این سیاحزاب سیا

این های مندرجزشم و نصوص و ارس اسالددین مقمه و اساسنامه حزب، مناقض احکام مرامنا

قانون اساسی نباشد.

.تشکیالت و منابع مالی حزب علنی باشد

.اهداف و تشکیالت نظامی و شبه نظامی نداشته باشد

یا دیگر منابع خارجی نداشته باشد. وابسته به حزب سیاسی و

تاسیس و فعالیت حزب بر مبنای قومیت، سمت، زبان و مذهب و فقهی جواز ندارد.»

توجه شده از مسایل دیگری است که در قانون اساسی ،توجه به آموزش شهروندان آموزش: بهتوجه -

یروان مذهب در این رابطه قوانین فرعی دیگری وضع شده که پ» گوید:سلطان عاکفی میاست شاه

طبق قانون جدا گانه و طبق احکام این توانند که مسایل مربوط مذهب شان راجعفری یا اهل تشیع می

«در سیستم عدلی و قضایی افغانستان نیز شامل شود. ،طی مراحل کنند ،مذهب

فصل نخست

های تحقیقیافته

فصل نخست: یافته های تحقیق

31

موارد نقض قانون اساسی

شود، تا نقض شود. چون قانونی اساسی ساخته میگوید که قانون یکی از صاحب نظران بنام والتر می

میشه در ه ،مردان با استفاده از صالحیتدولت قانون شهروندان نیست. ؛قانونی دولت است ،اساسی

زیرا قدرت و شود؛ شود، یخن شهروند گرفته میقانون عادی نقض می کهاند. زمانیکارهای فراه قانونیتالش

و کندمی ها نقضقانون را نقض کردی اما قانون اساسی را خود دولت ش است که چراسر دولت پشت زور

«ها کمتر هستند.ملت قادر به پرسش از دولت

مورد قانون 32دهد که طی چند سال گذشته، بیش از های خانه آزادی افغانستان، نشان مییافته ،حالبا این

ها بیشترین به اساس این یافته نقض شده است.قوه اجراییه، مقننه و قضا ،از سوی سه نهاد دولتی اساسی

نقض از سوی قوه اجراییه صورت گرفته است.

باری هگوید که قانون اساسی افغانستان به طور فاجعمی مجلس نمایندگان عضو ،رمضان بشر دوست دکتر

ه من کعمل به قانون اساسی در افغانستان تا جای در رابطه به نقض و» گوید:نقض شده است. وی می

دیگر کدام ، کسی علناَ اعتراض نکرده، «ل استپایتخت افغانستان کاب»گوید، ای که میماده از غیر ،دانممی

کنم که فکر نمی ،362ماده که شروع کنیم تانشده باشد. از مقدمه قانون اساسیبینم که نقض ی را نمیماده

ای را که ببینیم ماده باشد، عملی شده باشد؛ هر که با روح قانون اساسی موافقه داشتهاش بصورتماده کدام

«نقض شده است.

تری تدیدگاه متفاو ،در مورد نقض قانون اساسی ،معاون دوم رییس جمهور سروردانشحال، قانونپوه با این

که تاکنون عملی نشده، معنی عام در نظر گرفته شود، تمام مواردیبه ،گوید که اگر نقضدارد. وی می

های قانون اساسی شمرده شود.جز از نقض تواندمی

داند: آقای دانش، یکی از دالیل عملی نشدن قانون اساسی را مشکالت در خود متن قانون اساسی می

حکومت یا ،که مشکل در خود قانون است. به همان دلیلقانون است که عملی نشده به خاطر مواردی در»

تاریخ انتخابات در قانون اساسی آمده اما چه در ،عنوان مثال. بهکند قوه نتوانسته آن را عملی هر سه

31هنوز بعد از ،، چه در شوراهای والیتی، تاریخ رعایت نشدهانتخابات ریاست جمهوری، انتخابات پارلمانی

«ها را نداریم.انتخابات شاروالی ،ها را نداریمما شورای ولسوالی ،سال

خی مسایل برها مسکوت است؛ این امر سبب شده تا افغانستان در برخی جاانون اساسی ق گویند،آگاهان می

فرهم سازد. در کشور کار فرا قانونی را یمینهبا بن بست مواجه شده و ز

فصل نخست: یافته های تحقیق

32

توسط قوای ثالثهاساسی نقض قانون

. بارها از سوی سه قوه نقض شده است ،سال 32باور کارشناسان حقوقی، قانون اساسی افغانستان در مدت به

شود که قانون اساسی سه دشمن دارد که گاهی به شوخی گفته می» گوید:آقای دکترعالمه در این مورد می

سوم قوه قضائیه، این سه قوا که باید مجری و شود، اول قوه مجریه، دوم قوه مقننه وطرف آنان نقض می از

«ند.باالترین زمره ناقضین قانون اساسی هست عکس در حافظ قانون باشند، بر

)حکومت( نقض قانون توسط قوه مجریه

23 ،ای مجریه داده شده است. تنها رییس جمهورکشور، بیشترین صالحیت به قوهدر قانون اساسی

های داخلی و خارجی دارد. کارشناسان گذاریداری و سیاستاجراآت حکومتصالحیت مهم در عرصه

سبب شده است تا بیشترین نقض قانون اساسی توسط این ،های وسیع صالحیتچنین عرصهکه اندمعتقد

با دیدگاه خود را پیشین رییس جمهور، حقوقی مشاور دکتر عبدالعلی محمدی نهاد حکومتی صورت گیرد.

بیت دولت نقض قانون اساسی، شاه» کند:ض قانون اساسی چنین بیان میدر مورد نق افغانستان خانه آزادی

ول اجرای قانون و مراقبت از اجرای ویس جمهور را مسیبند یک، ر 64اسی ماده افغانستان است. قانون اس

باید مراقبت کند که قانون ،است یس دولتیکه ردر عین این ،یس جمهوریداند. یعنی رقانون اساسی می

«یس جمهور در بسا موارد مرتکب نقض قانون اساسی شده.یاساسی درست اجرا شود. اما متأسفانه خود ر

اساسی قانون نقض»گوید: ر محی الدین مهدی عضو مجلس نمایندگان به خانه آزادی افغانستان میداکت

حامد طرف از که کمیسیونی. شد آغاز آن توشیح با همزمان جرگه، لویه تصویب از پس فاصله بال افغانستان،

در فصل نمونه، برای. کردند نقض را و قانون زده دستبرد قانون به امالیی تصیح بهانه به بود، مؤظف کرزی

در موجود ملی واداری علمی مصطلحات» که را جمله ویک نقض صورت گرفت اساسی قانون 36 ماده اول

است، کرده امضا را آن مجددی اهلل صبغت که اصلی در متن که افزود ماده این در آخر« گردد کشورحفظ

«.ندارد وجود

حکومت به شرح ذیل است:توسط نقض قانون اساسی مواردترین مهم

رعایت نشدن زمان انتخابات

قانون اساسی، زمان انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری را مشخص کرده اما سه دوره انتخابات ریاست

است. آن برگزار نشده عینزمان م درجمهوری و پارلمانی

ما مثل وقتی نهادهای اساسی» گوید:می در این مورد افغانستان محمدی به خانه آزادیعبدالعلی کترد

،شود، دیگر چه انتظار داشته باشیم که در عملکه با نقض قانون شروع میجمهوری پارلمان، مثل ریاست

فصل نخست: یافته های تحقیق

33

د؟ در شرایط فعلی، به صورت جدی سوال مطرح است که آیا ما پارلمان داریم یا نزم به قانون باشها ملاین

یس یسال گذشته در مورد ر ،ر نداریم چرا نداریم؟ عین وضعیتنداریم؟ اگر داریم به چه دلیل داریم و اگ

ن سوال مطرح بود که در این یس جمهور هم اییدر رابطه به ر 2113بود و در سال جمهور همین سوال

یس ی، در این فاصله آیا رمیدهد انجامیس جمهور تحلیف یکه ری که از اول جوزا گذشته تا زمانیهافاصله

«اش چه بود، اگر نداشتیم چرا نداشتیم.اشتیم؟ اگر داشتیم دلیلتیم یا ندجمهور داش

رییس جمهور از توشیح قانونسرباز زدن

بایستی به توشیح رییس جمهور ؛ پس از تصویب مجلس نمایندگان میمطابق قانون اساسی افغانستان، قانون

از نظر کارشناسان، رییس جمهور از اما و ایجابات قانونی به خود گیرد. هشدبرسد تا در جریده رسمی نشر

کتر عبدالعلی اد قایآچنین صالحیت خویش استفاده کرد و از توشیح برخی قوانین سرباز زده است.

انع نشر قانون در جریده موارد زیادی وجود دارد که رییس جمهور بنا به مالحظات، م ،گویدمحمدی می

اگر با دو سوم ،کند که قانونبینی میواردی پیشدر م ،صورت صریحقانون اساسی به » است. رسمی شده

یس یداریم که ر اما در چندین موردکل آرای اعضای مجلس نمایندگان تصویب شود، الزم االجرا است.

تصویب کرده، اما بر خالف روح ءمجلس نمایندگان، با دو سوم آرا کهجمهور این را نقض کرده و با وجود

،حکومت فرستاده و ستره محکمه مطابق نظر قانون اساسی، به ستره محکمهصریح یقانون اساسی و ماده

قانون ،ها باشد. قانون تشکیل کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسیبق نظر آنایک چیزی ساخته که مط

قوانین دیگر که خیلی از ند؛شد ها به همین سرنوشت گرفتارقانون استخدام دیپلومات ،ی همگانیهارسانه

گونه باز کرد که از ستره محکمه کمک گرفت و نظر پارلمان بود، راه خود را اینچون مخالف ،یس جمهوریر

«را مثله کرد. ءبه حکم محکمه، قانون مصوب با دو سوم آرا

قانون توسط رییس جمهورن رفتگ گروگان

رییس جمهور، مطابق شدن از سوی پس از رد ،کنند که قانونکارشناسان، مواردی را خاطر نشان میبرخی

نافذ نشده است. ،رضایت رییس جمهورباره از مجلس رای گرفته است، اما بخاطر عدم دو ،پروسیجر قانونی

بینی به صراحت پیش ،قانون اساسی در» گوید:میمورد این در ،عضوی مجلس نمایندگان گل رضاییشاه

گیرد، هرگاه جمهور مورد پذیریش قرار نمی توسط رییس ،بنا به دالیلی ،شده که اگر مصوبه هر دو مجلس

باره به تصویب برساند، در این مجلس نمایندگان دالیل رد را توسط رییس جمهور نپذیرد و با دو سوم دو

باید در جریده رسمی نشر شود. ولی ما موارد شو،فذ است و توشیح شده محسوب میصورت آن مصوبه نا

قوانین را قانون سرپرستی، قانون ثبت احوال نفوس و موارد متعددی ازها گرفته تا زیادی از قانون رسانه

سیده ولی توسط داریم که برای بار دوم توسط دو سوم مجلس نمایندگان مطابق قانون اساسی به تصویب ر

حال، یکی از مینگروگان گرفته شده و نافذ نشد. در ه های اجراییه در مجموع بهرییس جمهور و نهاد

فصل نخست: یافته های تحقیق

34

موارد نقض قانون اساسی زیاد است اما مهم گوید:زلمی هاشمزی لیسانس جامعه شناسی می نامشهروندان ب

باشد.یترین مورد آن عدم برگزاری انتخابات شفاف و تشکیل دولت وحدت ملی م

عدم تطبیق قانون اساسی

گوید، قای دکتر امین احمدی میق قانون از سوی مجریان امور است. آعدم تطبی ،یکی از موارد نقض قانون

آید. به اساس قانون اساسی، دولت حساب میو در واقع نافرمانی از قانون به توجهیاین امر خود بی

حکومت افغانستان ،ز نظر کارشناسانافغانستان مکلف است تا تمامی موارد قانون را تطبیق و عمل کند. ا

از نظر این کارشناسان، ممکن ری و غفلت کرده است.سهل انگا ،در تطبیق برخی قوانین ،این مدت طی

است دولت مانع اجرای قانون نشده باشد اما اینکه شرایط مساعدت برای بهره جوی از مفاد قانون از سوی

آید.د در شمار نقض قانون به حساب میدولت فراهم نشده، این خو

»در برخی موارد ناکام بوده است. ،نون اساسیتطبیق قا گوید که دولت افغانستان درمی ،احمدیامین داکتر

مانع از آموزش .درست است دولت خودش امنیت کسی را از بین نبرده، حق کسی را مستقیما تلف نکرده

ولی زمینه اجرای یا دسترسی به حقوق شان را هم ،کسی نشده، مانع از دسترسی افراد به صحت نشده

اجرا نگذاشته تا مردم به آسانی دسترسی به آموزش و صحت داشته های را بهیعنی برنامه فراهم نتوانسته.

«.باشد و امنیت شان هم از طرف اشخاص ثالث تهدید نشده باشد

از ،من گوید که به نظرمی افغانستان به خانه آزادی ،رتاق عضو مجلس نمایندگانوحال، محمدهاشم ابا این

مقام وارگان دولتی، ماده قانون، موارد نقض آن بیشتر از موارد تطبیق آن بوده است. هر362مجموع

اند. اند، نقض کرده که قانون را مانع منافع شخصی شان دیدهوقتی

که قانون اساسی تصریح کرده است که همه شهروندان در پیشگاه قانون دارای باوجودی»افزاید: وی می

باشد، اما این قانون باالی همه بطور یکسان تطبیق نشده است. دولتمردان وجایب مساوی میحقوق و

«باشد.اند که این خودش نقض قانون اساسی میافغانستان در تطبیق قانون برخورد دوگانه داشته

یضعایجاد جامعه مرفه و عاری از تبعدم توازن و عدالت در

و تعهد این قانون در برابر مردم تعصب از مندرجات قانون اساسی ض ومرفه و عاری از تبعی یایجاد جامعه

ی مرفه و مترقی بر اساس دولت به ایجاد یک جامعه» گوید:ماده ششم قانون اساسی می . درافغانستان است

عدالت اجتماعی، حفظ کرامت انسانی، حمایت حقوق بشر، تحقق دیموکراسی، تامین وحدت ملی، برابری

تا بحال آگاهان اما از نظر «.باشدتوازن در همه مناطق کشور مکلف میاقوام و قبایل و انکشاف مبین همه

گل هو طی چند سال گذشته توازن و عدالت در این بخش رعایت نگردیده است. شابه آن پرداخته نشده

جاد جامعه د ایبسیار روشن در مور ،فصل دوم قانون اساسی در» گوید:می عضو مجلس نمایندگان، رضایی

فصل نخست: یافته های تحقیق

35

در حقیقیت این موردها نیز نقض شده ،گاه به آن پرداخته نشدهیچولی ه ،یض ذکر شدهعمرفه و عاری از تب

ترقی بر اساس دولت در ایجاد یک جامعه مرفه و م» در ماده ششم قانون اساسی گفته شده است: «.است

کراسی، تامین وحدت ملی، برابری کرامت انسانی، حمایت حقوق بشر، تحقق دیموعدالت اجتماعی، حفظ

«باشد.بین اقوام و قبایل و انکشاف متوازن در همه مناطق کشور مکلف می

هاکوچیامتیاز بهنقض قانون اساسی در

انون اساسی افغانستان مطابق به ق ،گیری آنان در مجلسها و سهمکوچی ویند که در قضایاییگآگاهان می

قانون اساسی » گوید:تناقض خوانده و می نوع ن موضوع راای عضوی مجلس نمایندگان، عبدهنیست. محمد

د ولیکن در شومیمشخص ،های پارلمان افغانستان از طریق رقابتگوید که تمام کرسیافغانستان می

ها یده کرسی را برای کوچ تاهای الزم را آورد بعضی فشار ،رییس جمهور گذشته افغانستان ،فرامین تقنینی

که به یو آشکار قانون اساسی است. نباید برای مجموعه که این خود نقض صریحدر حالی داده شود.سهم

«قایل شوند. بیشتر نسبت به دیگر شهروندانیک پیشه مصروف هستند امتیازات

سرپرستمقامات حفظ

به باره دومجلس نمایندگان، سلب صالحیت شده بودند، سویاز ،استیضاح ایعملیه ینتیجهوزرای که در

برای تضعیف قوه مقننه از طریق ،قوه اجراییه حیث سرپرست ابقا گردید. این گونه تالشمدت طوالنی، به

صلب صالحیت حق استیضاح و قانون اساسی، 32مطابق ماده است. دور زدن قانون اساسی صورت گرفته

باشد، اما در دو دور حکومت گذشته رییس جمهور تالش مجلس نمایندگان می، از صالحیت اعضای کابینه

کرده است تا با حفظ وزاری سرپرست به فیصله قوه مقننه بی اعتنایی نشان دهد.

های سیاسی بدون حکم محکمهی زندانییرها

ی را از یا ساحه واند در هیچ حالت، قضیهتهیچ قانون نمی»: انون اساسی افغانستان گفته استق 322ماده

خارج بسازد و به مقام دیگر تفویض این فصل تحدید شده، که درای قضاییه به نحویی صالحیت قوهدایره

322الف روحیه ماده خ بر جمهور پیشین،کرزی رییسحامدگویندکه می آگاهان امور حال،با این «کند.

ها ن قضایی خارج ساخته و اقدام به رهایی آنقضایای نسبتی مخالفین مسلح دولت را از دورا قانون اساسی،

ر حکومت خویش اقدام به راهایی سال اخیدر یک ،کرزیرییس جمهور .در نبود فیصله محکمه کرده است

قانون اساسی افغانستان خوانده پیشینه زندانیان از سراسر والیات کشور طی فرمان نمود که این کار نقض بی

شود.می

القضاتکارقاضی زمان تمدید

سه نفر برای مدت » گوید:ن میسترمحکمه چنیدر مورد میعاد کار اعضای قانون اساسی 337مادهفقره دوم

سال سال. تعینات بعدی به مدت دهدت دهچهار سال، سه نفر برای مدت هفت سال و سه نفر برای م

فصل نخست: یافته های تحقیق

36

قاضی کار ،جمهور پیشین کرزی رییسحامد ،حالبا این«. باشد. تعین اعضا برای بار دوم جواز نداردمی

.نمودتمدید 3131تا سال ،تکمیل شد 3183در سال که قانون ماده مفاد این القضات وقت را برخالف

اساسی دولت تاخیر در تصویب قانون تشکیالت

سال تسوید و در یالت اساسی دولت، باید در ظرف یکقانون اساسی، قانون تشک 353ماده 2مطابق فقره

353در ماده .گردیدغرض طی مراحل تصویب واگذار می3185در سال مجلس نمایندگاناولین اجالس

اصدار فرامین در مورد تشکیالت و صالحیت محاکم و آغاز »قانون اساسی در این مورد چنین آمده است:

در سال سوم ،ی این قانوناما مسوده «سال.کار روی قانون تشکیالت اساسی در خالل مدت کمتر از یک

قانون را دوباره غرض برخی اصالحات به حکومت مسترد کرد؛ محول شد. شورای ملی، به مجلستقنینی

عمدا ،سالهای دولتی، با نقض صریح حکم قانون اساسی با گذشت دهتشکیالت اداره مگر مسوده قانون

مهم دولتی . طی این مدت چندین نهاد ر پیشین، نزد حکومت باقی ماندجمهو غرض باز بودن دست رییس

جمهور تشکیل شده است.با فرمان رییس صرف ،مغایر احکام قانون اساسی و بدون تصویب شورای ملی

ادامه کار رییس جمهور

ای رییس وظیفه»انون اساسی چنین تصریح شده است: ق 63در فقره دوم مادهمدت کار رییس جمهور

جمهوررییسکرزی حامد ،حالبا این.« یابدانتخابات پایان میجمهور در اول جوزای سال پنجم بعد از

،توسط فیصله کمیسیون انتخاباتاین ماده، در مغایرت با حکم مندرج 3131و 3188های در سال ،پیشین

«.ر خود ادامه دادبرای چند ماه دیگر نیز به کا

ابی مشرانوجرگهتمدید کار اعضای انتص

در فقره سال تعیین کرده است.پنج به مدت را مشرانو جرگه انتصابی اعضای کار ،قانون اساسی 84ه ماد

تجربه و با های خبیریک ثلث باقی مانده از جمله شخصیت»مده است: آقانون اساسی 84سوم ماده

ها به تعیین رییس جمهور برای معیوبین و دو نفر نمایندگان کوچیشمول دو نفر از نمایندگان معلولین و به

برای دو مرتبه در ،قانون اساسیمواد کرزی رییس جمهور پشین، برخالف حامدا ام «سال.مدت پنج

را معرفی اعضای جدید را طوالنی کرده و جرگهمعیاد کاری اعضای انتصابی مشرانو 3131و 3183های سال

«نکرد.

قانون316در مغایرت به ماده ،انتصابی جرگه در نبود یک ثلث اعضای 3183در سال ،رییس مشرانوجرگه

.حیث رییس مشرانوجرگه انتخاب شده استگونه نامشروع بهبه ،اساسی

تفویض نشدن صالحیت به کمیسیون انتخابات

مداخله رییس جمهور در صالحیت کمیسیون مستقل انتخابات، عالوه بر نقض قانون اساسی، قانون اساسی

برد.ساسی را نیز تحت سوال میجایگاه این کمیسیون در قانون ا موضوعی است که از نظر کارشناسان

فصل نخست: یافته های تحقیق

37

و مخل برای به این باورند که انتخاب روسای این کمیسیون از سوی رییس جمهور، خود مداخله آگاهان

ا اگر م» گوید:می افغانستان به خانه آزادی بیشین فیفا غر رییسباشد. جانداد سپیناستقالل کمیسیون می

که در صالحیت نظارتی مثال: آن مراعات نشده است، بطور در356 ماده ،مراجعه کنیم به قانون انتخابات

وظایف برای آن داده قانون تشکل صالحیت و قانون اساسی برای این کمیسیون داده شده، به هیچ وجه در

برای قانون اساسی که درییا استقالل تنها صالحیت تدویر داده شده است. کلمه مستقل و .نشده است

گیرد صورت می ،رییس جمهور طرف حکومت و رعایت نگردیده. استخدام از ،شده ذکر کمیسیون انتخابات

گردد که به هیچ صورت تضمین کننده استقاللیت کمیشنران والن آن از طرف حکومت استخدام میومس و

ت کمیسیون انتخابا» :چنین آمده استقانون اساسی 356ماده در ،گفته ویبه «کمیسیون انتخابات نیست.

ابق به احکام قانون تشکل کشور، مط مراجعه به ارای عمومی در نوع انتخابات و هر نظارت بر اره وبرای اد

«.گرددمی

کمیسیون انتخابات عضویتعدم رعایت شرایط

گروه و حزب سیاسی را داشته باشد. اما تواند عضویتاساسی، اعضای کمیسیون انتخابات نمی مطابق قانون

اند. های احزاب سیاسی را داشتهابستگیو اعضای این نهاد،این امر مراعات نگردیده و بیشتر ،در این مدت

کمیسیون انتخابات ضرور است، این که برای استقاللیت درمعیارهای» گوید:غر در این مورد میقای سپینآ

های سیاسی صورت نگیرد. طرف داری از جناح تا ،و گروهای سیاسی را نداشته باشند که عضویت حزباست

همچنان در مورد میسیون انتخابات آورده نشده است.ک قانون صالحیت و وظایف چنین شرایط در

قید نشده ،همین رشته باشدیا کاری که مرتبط به شرط تحصیل و های مسلکی کمیسیون انتخاباتتوانایی

«است.

هاهرمقرعدم تطبیق

قانون اساسی است که 76راستای ماده سوی قوه اجرائیه، در قانون اساسی از نقض دیگر ها،حقوقدانبه باور

کند. داکتر عالمه ساسی وضع میخالف قانون ا هایمقرره حکومت گاهی .باشدمی هاقررهمورد م در

به مردم داده قانون اساسی بخشد، یک حق را درقلی نمیبخشد اما شاهکه شاه میمثل است» گوید:می

«.کندمیقانون را نقض مردم گرفته و است، اما حکومت طی یک مقرره آن حق را از

تواند در یک اداره استخدام شود، اما اداره مربوطه طی وضع هرکس می ،مطابق قانون اساسی» افزاید:وی می

گوید، مطابق این راحتی میقانون را نقض کرده است، آن اداره به مردم گرفته و یک مقرره این حق را از

«جا را ندارید.این شما صالحیت استخدام شدن در ،این مقرره الیحه و

فصل نخست: یافته های تحقیق

38

قانون اساسی را نقض یک طرزالعمل به سادگی حق مردم را گرفته و با یک الیحه و ،بنا براین، قوه اجرائیه

کرده است.

عدم دسترسی به اطالعات

بنا به ،سال، دهاین قانون .دانسته استقوق و وجایب اتباع کشور از ح را دسترسی به اطالعات ،قانون اساسی

غنی، توسط محمد اشرفهای زیادبا وجود تالش دالیلی به توشیح رییس جمهور کرزی نرسید. سرانجام

از ، هنوز همهاهدر آغازین روزهای کارش اش توشیح شد؛ اما نهادها و فعاالن رسان رییس جمهور فعلی،

ها و مردم خود هنوز ادارات دولتی از دادن معلومات و اطالعات به رسانه اند. تاقانون شاکی شدن ایننعملی

اتباع » قانون اساسی، در مورد حق دسترسی به اطالعات آمده است: 51کنند. در فقره سوم مادهری میدا

عملی نشدن «باشد.می های دولتی را در حدود احکام قانون داراافغانستان حق دسترسی به اطالعات از اداره

آید.نقض صریح قانون اساسی به حساب می ،این قانون

تاخیر در تسوید و تصویب » گوید:می افغانستان به خانه آزادی ،هارسانهبان صدیق اهلل توحیدی رییس دیده

مینه در ز ،یکی از موارد نقض قانون اساسی است. قانون اساسی افغانستان ،قانون حق دسترسی به اطالعات

حکم صریح دارد که چگونگی این حق در قانون وضعی مشخص شود. اما از زمان ،حق دسترسی به اطالعات

تصویب قانون اساسی افغانستان تا سال گذشته، این مورد قانون اساسی عملی نشد و رییس جمهور کرزی

این قانون به ،دت ملیدر نخستین روزهای حکومت وح این زمینه نقض کرد. قانون اساسی افغانستان را در

رسید و به جریده رسمی به نشر رسیده و نافذ شد. اما پس از ،به توشیح رییس جمهور تصویب پارلمان و

برنداشته؛ تنها آنت ملی( گام عملی در زمینه تطبیق ن، تا هنوز هم حکومت موجود) وحدتصویب این قانو

که این قانون تمام ساحات بس. در حالی کرده وون نظارت بر حق دسترسی به اطالعات را ایجاد یکمیس

برای ر دولتی و همچنان تسهیالت الزمهای دولتی و غیآوری اطالعات در ارگانعات، جمعدسترسی به اطال

«.کندان اطالعات و معلومات را مشخص میمتقاضی

ن دسترسی به ق قانوکروخیل رییس خبرگزاری پژواک، عدم جدیت حکومت برای تطبیحال، دانشبا این

قانون دسترسی به اطالعات تقریبا » گوید:می افغانستان داند. وی به خانه آزادیعامل عمده می اطالعات را

در جریده رسمی چاب و نافذ گردید. اما بعد از 3131جدی 2در سال گذشته تصویب و توشیح شد و در

حکومت افغانستان بصورت جدی این قانون را اجرا ،گذردسال می ا حال، تقریبا بیشتر از دوهمان زمان ت

ون طی نُه ماه گذشته ایجاد یداشت ندارد، یعنی کمیسون باید میینتوانسته؛ همان امکانات الزم را که کمیس

ون بتواند حق دسترسی به اطالعات را به مردم هزینه یشده اما همراه شان هیچ نوع همکاری که این کمیس

کند نشده.

فصل نخست: یافته های تحقیق

39

ول مرجع اطالع رسانی را به واداره دولتی که باید مس 63ا حالاز دوسال پیش ت» :ای دانشبه گفته آق

نقدر ها ایاند. ایننماینده خود را معرفی کرده اداره، 41، تنهاکرددسترسی به اطالعات معرفی میون یکمیس

تمام ادارات مکلف که حالی در ول مرجع اطالع رسانی خود را معرفی نکردند،واعتنایی کردند که حتا مسبی

«ول مرجع اطالع رسانی را معرفی کنند.واست که باید مس

زادی آدارد. وی به خانه عزیز رفعی رییس مجتمع جامعه مدنی افغانستان، دیدگاه متفاوت ،حالبا این

قانون دسترسی به اطالعات بصورت کلی یک قانون قابل ،در تمام کشورهای جهان»که دگویمیافغانستان

حتی در کشورهای که تجربه دیموکراسی شان قوی است و دارای تجربه دیموکراسی طوالنی و ،تطبیق نبود

باشند، مانند فرانسه، ایاالت متحده امریکا و هندوستان قانون حق دسترسی شهروندان به اطالعات خوب می

سیاری از کشورها این قانون بنام قانون حق دسترسی اطالعات است یعنی حق خوب تطبیق نشده،. در ب

«شهروندان به اطالعات است.

مشکالت در متن قانون

دانند. نصراهلل استانکزی دلیل نقض قانون اساسی را مشکالت در خود قانون اساسی می ،برخی کارشناسان

تر موارد قانون اساسی نقض شده که ناشی از عدم بیش»گوید: استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل می

ببینی شده است، اما در طول سیزده ظرفیت آن بوده است؛ مثآل در قانون اساسی هفت انتخابات بوده پیش

شود گفت نقض قانون اساسی بوده تنها سه آن تطبیق شده که می سال این هفت انتخابات تطبیق نشده،

«رد در زمان تعدیل در نظر گرفته شود.گونه موااست، بهتر است که این

مشکالت در » عضو مجلس نمایندگان، نیز باورمند است که در همین حال، آقای محمد هاشم اورتاق

های قانون است که بعضی شان در تناقض قرار دارد، تطبیق یک ماده از قانون، سبب ایجاد مشکل برای ماده

های ی چهارم و هفتم قانون اساسی. مبهم بودن بعضی مادههاتطبیق ماده دیگر آن شده است. مثل ماده

«باشد.قانون اساسی از نواقص دیگر این قانون می

ی انجام گفتنی است که خانه آزادی افغانستان، تالش نمود تا با حامد کرزی رییس جمهور پیشین مصاحبه

د.دهد که با وجود وعده های مکرر، در آخرین فرصت حاضر به این مصاحبه نش

(شورای ملی) نقض قانون توسط قوه مقننه

قانون اساسی و اصل 32و 33قوه مقننه )شورای ملی( در مغایرت به احکام مندرج مواد ،به باور کارشناسان

که در امور برخی نهادهایی که در چنان است. رفته به پیش سوی نوعی از دیکتاتوری پارلمانیتفکیک قوا به

به مداخله پرداخته و یا به اموری مبادرت و رزیده که شامل ،باشدحیطه صالحیت نظارتی شورای ملی نمی

در ،محمد صدیق پتمن عضو کمیسیون تدقیق قانون اساسی مندرج در قانون اساسی نبوده است. حاالت

فصل نخست: یافته های تحقیق

40

هم اکنون ادامه کار مجلس نمایندگان و قوه مقننه نقض » گوید:این مورد به خانه آزادی افغانستان می

گیرد، هر وزیر وهر رییس و عضو ی که توسطه این قوه، صورت میقانون است. هر فیصله و مصوبه

شود، در حقیقت نقض قانون اساسی ی مستقل که با آرای مجلس نمایندگان تعیین مییک اداره

گیرد، زمانی که یه وقوه قضائیه مشروعیتش را از قوه مقننه میاست. مطابق قانون اساسی قوه اجرائ

به «قوه مقننه غیرقانونی باشد؛ دو قوه دیگر بصورت اتومات غیر قانونی و خالف قانون اساسی است.

گردد:طور نمونه به چند مورد اشاره می

مداخله در امور انتخابات

های باشد. اما یافتهرایی تصامیم خویش مستقل میر و اجکمیسیون انتخابات در کا مطابق قانون اساسی،

طرح با، 3183در بحران انتخابات سال مجلس نمایندگان، دهد کهنشان می افغانستان زادیخانه آ

نمود که این امرمغایر احکام قانون اساسی ،تشکیل محکمه انتخاباتی مبادرت به جمهور پیشین،رییس

جمهور که رییسقوا رخ داد، به ترتیبی در ادامه این بحران، تقابل باشد.در امور این نهاد مستقل می مداخله

بست کشاند که خود هر دو قوای مقننه و قضاییه، را در مقابل هم قرار داده و دولت را به یک بن ،پیشین

.شتعواقب ناگواری را برای اداره و ثبات سیاسی کشور تا به امروز در پی دا

وضع قوانین فرعی

سال، برخی قوانین 32شود. اما در مدت ر مطابق با قانون اساسی ساخته میمطابق اصول، قوانین فرعی د

باشد.های آن با قانون اساسی در مغایرت میدارد که ماده فرعی وجود

ی نیست، قانون را که مطابق با قانون اساسقوه مقننه با وضع قوانین فرعی ند کهابه این باور ،کارشناسان

قوه مقننه با » گوید:می در این مورد دانشگاه ابن سینا،استاد عالمهغالم حیدرکتر ادنقض کرده است.

قانون "وضع کرده بنامهای خود قانون اساسی را نقض کرده است، مثالً قوه مقننه، یک قانون را گذاریقانون

قوه ها قانون منتظر تصویب شدن است، اماده دارد و که وجودوجود این همه مشکالتی با «هاتعزیه داری

عزاداری چه مقررات در کند که مردم چگونه عزاداری کنند وها را تصویب میرود قانون عزاداریمقننه می

«کنند. را رعایت

قوه قضاییهقانون توسط نقض

دچار تخطی و نقض قانون اساسی شده ،قوه قضاییه در برخی موارد برای اجرای حکم ،کارشناسانبه باور

.برخالف قانون اساسی بوده است انجام داده که قوه قضائیه گاهی اجراآت است.

کنند:کارشناسان به چند مورد در این رابطه اشاره می

فصل نخست: یافته های تحقیق

41

جرم پنداشتن فرار دختران از منزل

به عنوان یکی از آسیب پذیر ،قوه قضاییه بدون در نظر داشت امنیت جانی زنان ی برخی آگاهان،به گفته

مثالً صدورحکمِ جرم بودنِ فرار دختران ازرا جرم پنداشته است. زنان و دختران ، فرار جامعهترین قشر

که فرار ما به این کار نداریم» گوید:کتر عالمه میاداجراآت خالف قانون اساسی است. ی ازمنزل، یک

به این .گونه بخشنامه صادرکندقضائیه حق ندارد این یقوهخوب؛ اما ای بد است دختران از منزل، یک عمل

جهت زنده رود، اوخانه بماند، احتمال کشته شدنش می که مورد خشونت قرار گرفته، اگر درزنی دلیل،

«.کند، اما قوه قضائیه آن را با صدور حکمش جرم می پنداردماندن از منزل فرار می

دادگاه اختصاصیایجاد

های بارز از نمونه ،های انتخابات مجلس نمایندگانجنجال در له و ایجاد دادگاه اختصاصیهمچنان مداخ

این دادگاه خاص به شکایات نامزدان ناکام در ،به اساس گزارش بی بی سی نقض قانون اساسی است.

تصاب همراهی و اسرار دادستانی کل کشور، پیشنهاد دادگاه عالی و ان 3183انتخابات پارلمانی در سال

این امر از نظر کارشناسان نقض قانون اساسی است که توسط این قاضی از سوی رییس جمهور تاسیس شد.

نهاد انجام گردیده است.

عدم تامین عدالت قضایی

مطابق قانون اساسی، عدالت قضایی در مورد مجرمین و متهمین از جمله وظایف قوه قضاییه است. اما این

امر از نظر کارشناسان توسط این نهاد کمتر عملی شده است.

عدالت قضایی مطابق قانون اساسی افغانستان، قوه قضاییه کشور مکلف است تاگفته کارشناسان حقوقی، به

ایم،ه تامین عدالت قضایی ناتوان بودهما در عرص» گوید:دکتر احمدی می .فراهم کند ندانبرای تمام شهرو

کند و نظام ما را در بخش که قانون اساسی ایجاب مییعنی نهاد عدلی و قضایی افغانستان در حد معیارهای

به باور دکتر «نیم.نتوانستیم تطبیق ک ،بیق بکندعدلی و قضایی موفق ساخته باشد که عدالت قضایی را تط

معیارهای محاکمه و بیق عدالت قضایی موفق نبوده استاحمدی، دولت افغانستان در کل، در بخش تط

تطبیق کند. عادالنه را نتوانسته

وعی از عدم رعایت ن ،دکتر امین احمدی از نظر آقای ،در زمان معین ،انبه دوسیه زندانیعدم رسیدگی

ها های آناند که در موعود معین به دوسیهیهای فراوانزندانی ،گویدوی میباشد. عدالت قضایی می

، مصداق از توقیف خود سرانه هاها در توقیف خانهت، توقیف آنشود گفمی» :گی صورت نگرفتهرسیده

«شود.محسوب می

، مدنیگی به دعاوی در مسایل جزایی و رسیدهدر بخش آگاهان به این باورهستند که به همین ترتیب،

قای احمدی، دولت آی نقض قانون اساسی است. به باور هاهای فراوان وجود دارد که به نوعی نمونهنارسایی

فصل نخست: یافته های تحقیق

42

موفق ،داری سالم که از اهداف و احکام قانون اساسی استر برقراری یک اداره صالح و حکومتد افغانستان،

.نبوده است، این خودش نقض قانون اساسی است

ی افغانستانوسط شورای علمانقض قانون اساسی ت

،از نظر کارشناسان حقوقی صادر نمود که اعالمیه را در مورد زنان3131در سال ،شورای علمای افغانستان

باشد.کشور می در مغایرت با قانون اساسی

در این اعالمیه چند مورد آمده است:

مرد اصل و ،خلقت بشرعر است در ( سوره النساء که مش14( و )3در نظر گرفتن صراحت آیات ) .3

که با مفهوم و اصطالحاتی از استعمال الفاظ رجال است. لذاو نیز قوامیت از آن باشدفرع می زن

.در تضاد باشد جداً اجتناب شود آیات مبارکه

های مختلف اجتماعی، مانند تعلیم، تحصیل، اختالط با مردان بیگانه در عرصه دوری جستن از .2

شئون زندگیبازار، دفاتر و سایر

.باشدکه به اساس حکم صریح قرآن ثابت می جاتارج گذاشتن به مساله تعدد زو .1

مواد این اعالمیه است. از ؛اجتناب از سفر بدون محرم شرعی .4

هر نوع تبعیض و امتیاز بین اتباع افغانستان » :آمده استقانون اساسی افغانستان 22ماده در ،حالبا این

«باشند.نون داراى حقوق و وجایب مساوى میافغانستان اعم از زن و مرد در برابر قااتباع ممنوع است،

الدول، بینمنشور ملل متحد، معاهدات ؛دولت» افزاید:می انون اساسی افغانستانهمچنان ماده هفتم ق

«کند.میمیه جهانی حقوق بشر را رعایت که افغانستان به آن ملحق شده است و اعالهاى بین المللیمیثاق

، در یک کنفرانس خبری در 3131حوت 36افغانستان، روز سه شنبه، کرزی رییس جمهورحال، حامدبا این

های اسالمی را در البالی شود، اصول و ارزشدر اعالمیه شان که ماهوار نشر میشورای علما »کابل گفت:

شرعی وطن ماست و ما تمام دیدگاهتقویت موقف زنان و حمایت شان از موقف زنان اعالم داشتند که یک

زنان وضع کرزی افزود که این اعالمیه محدودیتی برای حامد«. بند هستیمستان به آن پایها و افغانمسلمان

.ها داشته استعلما موقف واضح علیه خشونت بر زنکند، و شورای نمی

گانه حکومت، افغانستان، قوه سهکه حقوق دانان در بررسی مرکز هماهنگی جامعه مدنی و شب ،حالبا این

طی اعالمیه 3133که در جدی سال کشور خوانده شده است. این بررسی ناقضین اصلی قانون اساسی در

ماده قانون اساسی نقض گردیده است، بعضی مواد آن 32در اخیر تحقیق روشن گردیده که نشر شده است،

دهد که نتیجه تحقیق اداره مذکور نشان میست. به طور کامل و برخی دیگر به گونه قسمی نقض شده ا

فصل نخست: یافته های تحقیق

43

حکومت، شورای ملی و قوه قضاییه، لوی سارنوالی، پولیس، ریاست عمومی امنیت ملی و کمیسیون مستقل

در بخش از ناقض عمده این قانون است. ،اما رییس جمهور ؛انتخابات در نقض قانون اساسی نقش مهم دارند

بر تطبیق قانون اساسی نیز انتقاد گردیده و گفته شده است که این این اعالمیه از کمیسیون نظارت

کمیسیون وظیفه خود را به درستی انجام نداده است.

44

فصل نخست: یافته های تحقیق

نمودار نظام حقوقی در افغانستان جدید

ها عالمت نظارت یک ارگان بر عملکرد ارگان دیگر است.فلش تذکر:

ملت

قوه مجریه )حکومت (

رئیس جمهور وزرا قوه مقننه

قوه قضائیه

استره محکمه

استره محاکم استیناف

محاکم ابتدائیه حارنوالی ولسی جرگه مشرانو جرگه لویه جرگه

)مدعی العلوم(

ساسیکمیسیون نظارت بر تطبیق قانون ا

45

افته های تحقیقفصل نخست: ی

دیدگاه برخی شهروندان در مورد نقض قانون اساسی

همچنان خانه آزادی افغانستان موارد نقض قانون اساسی را از برخی شهروندان پرسیده است که در مجموع

وندان در این مورد چنین بیان شدهنظریات شهرخالصه

که دولت مکلف به از بین بردن آن این ماده در باره فساد اداری است :قانون اساسی 44مادۀ نقض -

متهم به نقض قانون ،بخاطر عدم رعایت این ماده را دولت ، به خانه آزادی،باشد. اما شهروندانمی

ماده نوع فساد اداری مورد تأمین نظم عامه و از بین بردن هردر گویند که کنند. آنان میاساسی می

که وظایف حکومت را 75در بند سوم ماده گردد.سال تطبیق نمی31گردیده و در طی نقض 75

«تأمین نظم و امن عامه و از بین بردن هرنوع فساد اداری.» کند آمده است:مشخص می

سترمحکمه را مشخص کرده است. میعاد کار اعضای این ماده: قانون اساسی114 مادۀنقض -

کرزی عمالً توسط حامد 3183در سال این ماده، تصریح کردند که افغانستان شهروندان به خانه آزادی

تا ،ذریعۀ فرمان ،س ستره محکمه پایان یافت و بدون ارجاع به شورای ملییینقض شد. میعاد کار ر

تمدید گردید. 3131سال

سال تعیین 15سن وزیر کابینه حکومت را قانون اساسی، 72ماده :قانون اساسی 42مادۀ نقض -

انتخاب وزرا، این موضوع را در نظر نگرفته است. در حکومت ،کرده است. اما به گفته برخی شهروندان

کرزی، جاراهلل منصور رد سن وزیر نقض شد. در زمان حامددر مو :گویندبه خانه آزادی می حکیم جاوید

آمده است: 72که در بند سوم ماده در حالی سالگی به وزارت رسید. 11زیر انکشاف دهات در سن و

.«سن وی از سی و پنج سال کمتر نباشد»

در زمان ،مجلس نمایندگانی کار در دورهاین ماده ،به باور شهروندان :قانون اساسی 11مادۀ نقض -

در بند دوم این ماده آمده .دبه کار خود ادامه دا مجلس ،حامدکرزی نقض شد و خارج از میعاد قانونی

جرگه به تاریخ اول سرطان سال پنجم، بعد از اعالن نتایج انتخابات به پایان دوره کاری ولسی» است:

«.کندغاز میشورای جدید به کار آ رسد ومی

یک نفر از اعضای شوراهای ،بر اساس این ماده :قانون اساسی 14یماده 2و1های فقرهنقض -

کرده و راض ندان از نبود شورای ولسوالی اعتوشهر اما حضور داشته باشد. سنا ولسوالی در مجلس

. نیز نقض گردیده است ،ی کار اعضای شورای والیتی و شورای ولسوالی در سنادر مورد دورهگویند می

های هر والیت یک نفر به انتخاب لیاز جمله اعضای شوراهای ولسوا» در ماده یاد شده آمده است:

«شود.شوراهای مربوطه برای مدت سه سال در سنا انتخاب می

46

افته های تحقیقفصل نخست: ی

علنی را ی خودمحاکم باید جلسات محکمه ،بر اساس این ماده :قانون اساسی121مادۀ 1 فقرهنقض -

اکثراً ،حضور مردم و شهروندان در جلسات محاکمکه گویند شهروندان میحضوری انجام دهند. و

محاکم افغانستان محاکمه به صورت علنی دایر در» در ماده مذکور آمده است: شود.تطبیق نمی

«.آن حضور یابد شخص حق دارد با رعایت احکام قانون در هر گردد ومی

،316ماده دهد کهنشان می افغانستان های خانه آزادییافته :قانون اساسی 111مادۀ 4فقرۀ نقض -

وضع اجتماعی و اقتصادی عملی نگردیده تعدیل تشکیالت واحدهای اداری بر اساس تعداد نفوس و

بر اساس ،تعداد، ساحه، اجزا و تشکیالت، والیات و ادارات مربوط»چنین آمده است: 316در ماده است.

«گردد.وضع اجتماعی و اقتصادی و موقعیت جغرافیایی توسط قانون تنظیم می ،تعداد نفوس

در مورد انتخابات ،343ماده دهد کهها نشان میهمچنان بررسی :قانون اساسی141مادۀ نقض -

شاروال و اعضای مجلس شاروالی از » در ماده مذکور آمده است: ها تطبیق و عملی نشده است.شاروالی

«.شوندطریق انتخابات آزاد، عمومی، سری و مستقیم انتخاب می

به غیر حزبی بودن صاحب منصبان قوای ،قانون اساسی در این ماده :قانون اساسی 141مادۀ نقض -

قوای مسلح، حزبی بودن صاحب منصبان در مورد غیر شود کهلح اذعان داشته است. اما دیده میمس

قضات، سارانواالن، صاحب » در ماده یاد شده آمده است: است. این ماده رعایت نشده ،لیس و اردووپ

احزاب توانند درمدت تصدی وظیفه نمی منصوبین امنیت ملی در یس ومنصبان قوای مسلح، پول

«.سیاسی عضویت داشته باشند

قوانین و سایر ،صراحت دارد که بعد از انفاذ این قانون این ماده :قانون اساسی 112مادۀ نقض -

در مورد ،دولتگویند که یمی میبرخی شهروندان از جمله آصف نع د. اماگردفرامین قبلی ملغی می

همچنان قانون جزا و برخی قوانین دیگر نیز از از زمان عبدالرحمان اغماض دارد. ،هافرمان کوچی

جرگه هاین قانون اساسی از تاریخ تصویب لوی» شود. در ماده مذکور آمده است:قوانین گذشته اجرا می

گردد. با انفاذ این قانون توشیح و اعالم می ،نافذ و از طرف رییس دولت انتقالی اسالمی افغانستان

«.باشدفرامین و قوانین تقنینی مغایر احکام آن ملغی می ،اساسی

ها توجه صورت گرفته در این ماده به دهاقین، مالداران و کوچی :قانون اساسی 14مفاد مادۀنقض -

عملی نشده ،های عامهیع ملکیتها و برنامه مؤثر توزدر مورد اسکان کوچی است. اما به باور شهروندان،

دولت برای انکشاف زراعت و مالداری، بهبود شرایط اجتماعی و »در این ماده چنین آمده است: است.

های معیشتی دهقانان و مالداران و اسکان و بهبود زندگی کوچیان در حدود بنیه مالی دولت پروگرام

.«نمایدمؤثر طرح و تطبیق می

47

افته های تحقیقفصل نخست: ی

اما به است. تاکید کرده افغانستان لغو تبعیض میان اتباع این ماده روی :اسیقانون اس 22مادۀ نقض -

وریه ح. گردیده استنقض مقامات حکومتیها بار توسط این ماده دهاز جمله حوریه وفا ،باور شهروندان

اعضای پارلمان، و... توزیع به طور ناعادالنه میان سران قومی، هابورسیه، گویدوفا به خانه آزادی می

«.هرنوع تبعیض و امتیاز بین اتباع افغانستان ممنوع است»مده است گردد. در ماده مذکور چنین آمی

در مورد دسترسی که 51ماده 1ها، ماده فقره رسیاس بربر اس :قانون اساسی 41مادۀ 1فقرۀ نفض -

اتباع افغانستان حق » آمده است: 51ماده همواره نقض و نادیده گرفته شده. باشد،می به اطالعات

باشد، این حق جز صدمه به از ادارات دولتی را در حدود احکام قانون دارا می ،دسترسی به اطالعات

«حقوق دیگران و امنیت عامه حدودی ندارد.

موارد نقض قانون اساسی در عرصه انکشاف قوانین

کشاف است. قانون اساسی زمانی در یک کشور به خوبی اجرا نیازمند ان، قانون اساسی، بعنوان مادر قانوانین

در قانون ،حالج و برای اجرا آماده شود. به اینآن استخرا در مطابق کامل به شود که قوانین فرعیمی

که با وجود سپری بینی شده استپیش «صراحتاَ و ضمناَ»قانون فرعی به صورت 333اساسی افغانستان،

،از نظر کارشناسان حقوقی. نگردیدهساخته و باقی ماندهها قانون ده این قانون، سال از تصویب 31شدن

کشور شمره انهای عدلی و قضاییاین موضوع بدترین ناکامی برای نهادهای مربوطه از جمله قوه مقننه و ارگ

نقض قانون بینی شده است، خود که در قانون اساسی پیشعدم انکشاف قوانین فرعی ،همز سویا شود.می

آید.اساسی به حساب می

های مربوط ز عدم توانایی نهادیافته که بیان اه اسناد و مدارک معتبر دولتی دستب ،خانه آزادی افغانستان

. کندمیدر انکشاف قانون اساسی از طریق ساختن قوانین فرعی

به تاهنوز ساخته نشده که ،اسیبینی شده در قانون اسقوانین فرعی پیش از مورد 44ها، به اساس این یافته

شرح ذیل است:

مراسم دینی اتباع غیر ،قانون اساسی افغانستان :رای مراسم دینی اتباع غیر مسلمانقانون اج -

مورد احوال شخصیه در ،قانون اساسی 2ماده 2در بند مسلمان را مطابق به قانون مجاز دانسته است.

پیروان سایر ادیان در پیروی از دین و اجرای مراسم دینی شان » اتباع غیر مسلمان چنین آمده است:

هنوز این قانون که اتباع غیر مسلمان در روشنایی آن، اما تا «در حدود احکام قانون آزادی هستند.

مراسم دینی شان را انجام دهند ساخته نشده است.

48

افته های تحقیقفصل نخست: ی

ناهندگی شهروندان در حمایت از حق پ ،بر اساس قانون اساسی افغانستان :قانون پناهندگی -

گی توسط پناهند امور مربوط به تابعیت و» چنین آمده است ،قانون اساسی 4ماده 6فقره درافغانستان،

«. گرددمی قانون تنظیم

سایر معادن و» :قانون اساسی آمده است 3ماده 3بند در :ی امالک دولتیقانون حفاظت و اداره -

و ادارهء حفاظت» این ماده آمده: 2بند و در «باشند.دولت میباستانی ملکیت و آثار منابع زیر زمینی

قانون تنظیم توسط ،عامه امالک سایر استفادهء درست از منابع طبیعی و دولت و طرز امالک

.«گرددمی

ارتباط به چگونگی استفاده از منابع طبیعی در :قانون طرز استفاده از منابع طبیعی و امالک عامه -

طرز دولت و ادارهء امالک و حفاظت» :آمده انون اساسیق 3ماده 2بند عامه در دولتی وکشور، امالک

«گردد.قانون تنظیم می عامه توسط امالک سایر استفادهء درست از منابع طبیعی و

به امور مربوط» آمده است: اساسیقانون 33ماده در :ظیم تجارت داخلی و خارجینقانون ت -

مصالح مردم، توسط قانون تنظیم مطابق به ایجابات اقتصادی کشور و، تجارت داخلی و خارجی

«گردد.می

مورد در 34ماده 2قانون اساسی افغانستان در بند :های عامهقانون تهیه مسکن و توزیع ملکیت -

تهیهء مسکن و دولت به منظور» های عامه چنین تصریح کرده است:توزیع ملکیت تهیه مسکن و

انات مالی، تدابیر الزم به احکام قانون و در حدود امک مطابق برای اتباع مستحق، ،مهتوزیع ملکیتهای عا

«نماید.اتخاذ می

36ماده 3بند های محلی درحمایت از زبان در :در محالت هاتطبیق سایر زبان قانون تنظیم و -

، نورستانی، ییپشه،نی، بلوچیکی، ترکمی، ازبهای پشتو، دریجمله زبان از» :قانون اساسی آمده است

«.باشنددولت می های رسمدری زبان پشتو و های رایج درکشور،سایر زبان پامیری و

های اکثریت مردم به یکی از زبان کهمناطقی در» این ماده چنین تصریح شده است: 2بند در همچنان

دری پشتو و عالوه بر آن زبان ،نمایندیا پامیری تکلم می یی، نورستانی، بلوچی وترکمنی، پشه ،کییازب

.«گرددقانون تنظیم می تطبیق آن توسط باشد و نحوهءرسمی می ،به حیث زبان سوم

ها انکشاف زبان قانون اساسی در راستای تقویت و 36ماده 2بند در :هاقانون تقویت و انکشاف زبان -

یی، ترکمنی، پشه کی،یهای ازباکثریت مردم به یکی از زبان کهمناطقی در» چنین تصریح شده است:

49

افته های تحقیقفصل نخست: ی

دری به حیث زبان سوم رسمی عالوه برپشتو و نمایند آن زبانیا پامیری تکلم می نورستانی، بلوچی و

«گردد.قانون تنظیم می تطبیق آن توسط باشد و نحوهءمی

را نشان ملی افغانستان قانون اساسی بیرق و 33ماده :قانون طرز استفاده از بیرق و نشان ملی -

قانون نشان ملی توسط طرزاستفاده از بیرق و» این ماده آمده است که: 1بند در تصریح کرده است و

«گردد.می تنظیم

مخابرات از آزادی مراسالت و ،براساس قانون اساسی افغانستان :قانون تفتیش مراسالت و مخابرات -

این قانون آمده 17ماده 3 بند هیچکس حق تفتیش آن را ندارد، در محرم است و ون ووتعرض مص

چه به وسیلهء مکتوب باشد و چه به صورت اشخاص مخابرات و مراسالت محرمیت و آزادی» :است

این ماده قانون اساسی نیز چنین 2بند در و« ون استئمص دیگر، از تعرض وسایل و ، تلگرافتیلفون

اشخاص را ندارد، مگر مطابق به احکام مخابرات و دولت حق تفتیش مراسالت »تصریح شده است:

«قانون.

حق دارد در همه مناطق ستان،مطابق قانون اساسی، هر شهروند افغان :قانون سفر و اختیار مسکن -

هر افغان حق دارد به »مده است:این قانون آ 13ماده 3د سفر کند و مسکن اختیار نماید. در بن ،کشور

هم «. که قانون ممنوع قرار داده استاختیار کند، مگر در مناطقو مسکن هر نقطه کشور سفر نماید

خارج افغانستان هر افغان حق دارد مطابق به احکام قانون به» :این ماده ذکر شده است 2چنان در بند

«ن عودت کند.سفر نماید و به آ

قانون اساسی 41ماده -3بند ، دردارای افراد مورد تضمین ملکیت و در :قانون مصوونیت ملکیت -

هیچ » این ماده تصریح شده که: 1و 2بند در «.ون استومص تعرض ملکیت از» :است چنین آمده

ملکیت هیچ شخص، حدود احکام قانون. شود، مگر درنمی آن منع در شخص از کسب ملکیت و تصرف

«شود.لهء محکمهء با صالحیت مصادره نمیفیص و بدون حکم قانون

مورد تفتیش و در ،این ماده قانون اساسی 5و 4بند در :دارایی شخصیقانون تفتیش و اعالن -

بدل تنها به مقصد تأمین منافع عامه، در ،ملکیت شخص استمالک »:آمده است شخاصا ی اعالن دارا

حکم دارایی شخص، تنها به تفتیش و اعالن و باشد، به موجب قانون مجاز میعادالنه تعویض قبلی و

«گیرد.قانون صورت می

عقار به اتباع خارجی مورد اجاره و در ،قانون اساسی افغانستان 43ماده 3در بند :عقار هقانون اجار -

این ماده 2بند و در« حق ملکیت اموال عقاری را ندارند خارجی در افغانستان اشخاص» آمده است:

«باشد.قانون مجاز می مطابق باحکام سرمایه گذاری، عقار بمنظور اجارهء» چنین تصریح شده است:

50

افته های تحقیقفصل نخست: ی

این مورد در :المللیهای سیاسی دول خارجی و موسسات بینقانون فروش عقار به نمایندگی -

سیاسی دول خارجی و به هایفروش عقار به نمایندگی» گفته است: قانون اساسی 43 ماده1 بند

«باشد.میعضو آن باشد، مطابق به احکام قانون، مجاز که افغانستان المللیبین موسسات

مطابق به ،افغان مکلف است هر ،کشور مطابق قانون اساسی :قانون اخذ محصول و طرز تادیه آن -

قانون اساسی حکم کرده 42ماده 1و 2بند محصول پرداخت کند، در احکام قانون به دولت مالیه و

طرز و و محصولمالیه شود. اندازهءوضع نمی ، بدون حکم قانون،محصول هیچ نوع مالیه و» است که:

«گردد.، توسط قانون تعیین میاجتماعی تادیهء آن، با رعایت عدالت

آمده است ،قانون اساسی 46بند یک ماده در :قانون شمولیت در موسسات تعلیمات عالی دولتی -

آن 4و1است. در بند دولت وظیفهءو اختصاصی ادارهء موسسات تعلیمات عالی، عمومی تأسیس و که

اختصاصی را به عالی، عمومی و تعلیمات موسسات تواند تأسیسمی دولت» :تصریح شده

موسسات تعلیمات عالی دولتی شرایط شمول در .دهد قانون اجازهخارجی نیز مطابق به احکام اشخاص

«گردد.به آن، توسط قانون تنظیم می سایر امور مربوط و

دولت را مکلف کرده است که برای قانون اساسی، : قانون تشویق و حمایت از تحقیقات علمی -

این قانون چنین 47ماده 2بنده موثر طرح نماید و در هایادب و هنر پروگرام پیشرفت علم، فرهنگ،

علمی را در نماید و تحقیقاتکاشف را تضمین می و ، مخترعدولت حقوق مولف» تصریح شده است:

تعمیم مطابق به احکام قانون، ،نتایج آن را موثر از کند و استفادهحمایت می و ها تشویقتمام عرصه

«بخشد.می

که از یشخص هر» قانون اساسی گفته است: 53ماده 3این مورد بند در :قانون تحصیل حقوق دولت -

محکمه آن در تواند برای حصولباشد و میمستحق جبران خساره می ،موجب متضرر شود بدون ،اداره

انون ق که دراستثنای حاالتیبه » ماده قانون اساسی چنین آمده است:این 2بند در و« دعوا اقامه کند

به تحصیل حقوق خود اقدام ،تواند بدون حکم محکمهء با صالحیتتصریح گردیده است، دولت نمی

«کند.

قانون اساسی افغانستان دسترسی اتباع کشور را به وقایه و :قانون تأسیس و توسعة خدمات طبی -

قانون اساسی آمده است: 52ماده 3بند در تسهیالت صحی رایگان تضمین نموده و عالج امراض و

قانون مطابق به احکام ،را برای همه اتباع امراض و تسهیالت صحی رایگان عالج و دولت وسایل وقایه»

طبی و خدمات توسعهء دولت تأسیس و» آن چنین تصریح شده است 2بند در و« نمایدتأمین می

«کند.حمایت می و خصوصی را مطابق به احکام قانون تشویقصحی مراکز

51

افته های تحقیقفصل نخست: ی

این در :بضاعتایتام بی و سرپرست، معیوبین، معلولینساالن، زنان بیکهن قانون کمک به -

دولت به منظور تنظیم خدمات طبی و مساعدت مالی» گوید:میی سساقانون ا 51ماده 3بند ،مورد

آنان در فعال گیریسهم معیوبین و باز توانی معلولین و برای شهداء و مفقودین و گانبرای بازماند

دولت » بند دوم این ماده آمده است: در «.نمایدالزم اتخاذ می قانون، تدابیر جامعه، مطابق به احکام

و معلولین و ، معیوبینسرپرستزنان بی ،ساالنبرای کهن را تضمین نموده، حقوق متقاعدین

«آورد.کمک الزم به عمل می ،به احکام قانونبضاعت مطابق یب ایتام

وطن را وجیبه اتباع دفاع از مکلفیت عسکری و ،قانون اساسی افغانستان :قانون مکلفیت عسکری -

شرایط » تصریح کرده است: چنین این قانون 55ماده 2بند شرایط آن را در کشور خوانده و

«گردد.تنظیم میعسکری توسط قانون دورهء مکلفیت اجرای

،افغانستان مکلفیت اتباع خارجی در مورد حقوق و در :قانون مکلفیت اتباع خارجی در افغانستان -

های اتباع خارجی را درآزادی و حقوقدولت »قانون اساسی تصریح کرده است: 57ماده 3بند

حدود قواعد در این اشخاص» این قانون آمده است: 2بند در و« کندافغانستان، طبق قانون تضمین می

«باشند.مکلف می قوانین دولت افغانستان حقوق بین المللی به رعایت

3بند م تحلیف رییس جمهور را درقانون اساسی طرز اجرای مراس :قانون طرز اجرای مراسم تحلیف -

وظیفه، مطابق به یس جمهور قبل از تصدییر» قانون اساسی چنین تصریح کرده است: 61ماده

«آورد.آتی را بجا میگردد، حلفتوسط قانون تنظیم می کهخاص طرزالعمل

قانون 64ماده 37بند ،این مورد در :قانون اعطای اعتبارنامه به منظور عقد معاهدات بین الدول -

اعطای » چنین تصریح کرده است: ،کندرا مشخص می های رییس جمهورصالحیت اساسی که وظایف و

«به احکام قانون. بین الدول مطابقاعتبار نامه به غرض عقد معاهدات

مجازات عفو مورد تخفیف و در 64ماده 38بند در ،قانون اساسی :عفو مجازات قانون تخفیف و -

«.به احکام قانونعفو مجازات مطابق و تخفیف» چنین آمده است: توسط رییس جمهور

اعطای » دارد:چنین مشعر می این مورد در 64ماده 33بند :ها و القاب افتخاریها، نشانقانون مدال -

«ها و القاب افتخاری مطابق به احکام قانون.ها ، نشانمدال

21بنده ها مطابق قانون توسط رییس جمهورمورد ایجاد کمیسیون در :هاقانون تأسیس کمیسیون -

کشور ها به منظور بهبود ادارهءکمیسیون تأسیس» اسی چنین تصریح کرده است:قانون اس 64ماده

«مطابق به احکام قانون.

52

افته های تحقیقفصل نخست: ی

های صالحیت مورد در ،قانون اساسی 66ماده 2بند :های دولتیو اهدای ملکیت قانون فروش -

تواند بدون حکمیس جمهور نمییر» گفته است: مطابق قانون چنین های دولتیملکیت اهدای فروش و

«های دولتی را بفروشد یا اهدا کند.قانون ملکیت

وظایف شان قانون اساسی، قانون تعداد وزاری دولت و73ماده 2بند :ووظایف شانقانون تعداد وزار -

«گردد.وظایف شان توسط قانون تنظیم می تعداد وزرا و» را چنین تصریح کرده است:

77ماده 3اساس بند صالحیت وزیران مطابق قانون بر وظایف و :صالحیت وزیران قانون وظایف و -

داخل های اداری درواحد وزرا وظایف خود را به حیث آمرین» قانون اساسی چنین آمده است:

«.نمایندکند، اجرا میسایر قوانین تعیین می که این قانون اساسی وحدودی

قانون اساسی تصریح کرده است 78این مورد ماده در :ی وزیران(ی خاص )محاکمهقانون محکمه -

یا سایر جرایم متهم گردد، قضیه با رعایت ملی و به ارتکاب جرایم ضد بشری، خیانت زیر هرگاه و» که:

«گردد.محول میچهارم این قانون اساسی به محکمهء خاص ماده یکصدو سی و

قانون اساسی چنین 86این مورد نیز ماده در :ثایق انتخاباتی اعضای شورای ملی قانون تدقیق و -

ت مطابق به احکام یون مستقل انتخاباوثایق انتخاباتی اعضای شورای ملی توسط کمیس» دارد:مشعر می

«گردد.قانون تدقیق می

قانون :مکافات مامورین و کارکنان ستره محکمه قانون تقرر، انفکاک، ترفیع، تقاعد، مجازات و -

در» :قانون اساسی چنین صراحت داده است 324ماده این مورد، حمایت قانونی آن را در اساسی در

سایر به مامورین و ، احکام قوانین مربوطاداری قوهء قضائیه سایر کارکنان مورد مامورین و

، مجازات و مکافات شان توسط ی تقرر، انفکاک، ترفیع، تقاعدباشد ولاداری دولت نافذ می کارکنان

«گیرد.مه مطابق به احکام قانون صورت میستره محک

نون اساسی چنین صراحت قا 311ماده مورد قانون محاکمه قضات در در: ی قضاتقانون محاکمه -

به احکام قانون به مطابق ،محکمهستره هرگاه قاضی به ارتکاب جنایت متهم شود،» :داده شده است

،بداند را وارد ستره محکمه اتهام که، درصورتیدگی نموده، پس از استماع دفاع اوحالت قاضی رسی

یس جمهور، قاضی متهم ازیر از طرفبا منظوری آن و تقدیم یس جمهوریپیشنهاد عزلش را به ر

«شود.مطابق به احکام قانون مجازات می وظیفه معزول و

قانون 314ماده 3بند در: موظفین امنیت ملی قانون کشف و تحقیق جرایم وظیفوی، پولیس و -

س و موظفین امنیت ملی آمده است:و تحقیق جرایم وظیفوی، پولی مورد قانون کشف اساسی در

53

افته های تحقیقفصل نخست: ی

ارنوالیسطرف محکمه، از اقامهء دعوا علیه متهم در تحقیق جرایم و پولیس و ، توسطکشف جرایم»

تحقیق کشف و»آن نیز چنین تصریح شده است: 4بند در و« گیردبه احکام قانون صورت می مطابق

، پولیس و موظفین امنیت ملی، توسط قانون خاص قوای مسلح وظیفوی منسوبین جرایم

«.گرددمی تنظیم

تصریح کرده است 316ماده 3بند در ،قانون اساسی افغانستان :های مرکزیواحدهای ادارهقانون -

طبق قانون، و ادارات محلی، ادارهء مرکزی هایبر اساس واحد ادارهء جمهوری اسالمی افغانستان» که:

«گرد.می تنظیم

صراحت دارد: کند وصدق می 316ماده 3این مورد نیز بند در :های محلیقانون واحدهای اداره -

طبق قانون، و ادارات محلی، ادارهء مرکزی هایبر اساس واحد ادارهء جمهوری اسالمی افغانستان»

«گرد.می تنظیم

قانون 316ماده 4مورد قانون تشکیالت اساسی دولت بند در :قانون تشکیالت اساسی دولت -

براساس تعداد ،مربوط ادارات و والیات تشکیالت اجزا و تعداد، ساحه،» اساسی چنین گفته است:

«گردد.قانون تنظیم می جغرافیایی توسط موقعیت ، وضع اجتماعی و اقتصادی ونفوس

حکومت » :قانون اساسی چنین گفته است 317این مورد ماده در :های محلیاداره قانون صالحیت -

گیری هرچه سهم فرهنگی و اجتماعی و امور اقتصادی، به منظور تسریع و بهبود اصل مرکزیت با حفظ

محلی به احکام قانون، به ادارهء را مطابق های الزمحیات ملی، صالحیت انکشاف در بیشتر مردم

«نماید.تفویض می

های ولسوالیشورامورد قانون تشکیل در ،قانون اساسی 341ماده3بند :قانون شوراهای ولسوالی -

،اهقریه ها وولسوالی م در ادارهء محلی، درمرد اشتراک فعال تأمین برای تنظیم امور و» گفته است:

«. گردندمی تشکیل شوراها مطابق به احکام قانون،

برای »کند:قانون اساسی چنین تصریح می 341ماده 3این مورد نیز بند در: هاقانون شوراهای قریه -

به احکام ، مطابق هاقریه ها وولسوالیم در ادارهء محلی، در مرد اشتراک فعال تأمین تنظیم امور و

«گردند.قانون، شوراها تشکیل می

ها به شاروالی مورد قانون مربط در قانون اساسی343ماده 1بند :هاقانون تنظیم امور شهرداری -

«.گردندتوسط قانون تنظیم می اهمربوط به شاروالی امور» چنین تصریح کرده است:

54

افته های تحقیقفصل نخست: ی

که بسیار قوانین فرعی ساخته شده در این مدت در مغایرت با قانون اساسی دهد ها نشان میاین یافته

افغانستان است.

موارد تناقضات قوانین فرعی با قانون اساسی

اساسی باید ساخته شود. تمامی قوانین فرعی در مطابقت با قانون ،کشوربینی قانون اساسی به اساس پیش

آید. با یرد، نقض قانون اساسی به حساب میقرار گاساسی که در مغایرت و یا تناقض با قانون هر قانونی

ساخته شده در تناقض با قانون قانون فرعی 46دهد که نشان می افغانستان نه آزادیهای خایافته حال،این

.قرار دارد اساسی افغانستان

محمد داند. نوعی از نقض قانون اساسی می را سیتناقضات قوانین فرعی با قانون اسا ،آگاهان حقوقی

اساسی با قوانین فرعی در کل دو روش برای تطبیق قانون ،گویددانش، معاون ریاست جمهوری میسرور

:وجود دارد

کتر نجیب بوده در فرانسه وجود دارد. در افغانستان هم در دوره حکومت دا ،ش پیشینی: این روشرو -

ه توشیح که فرستاده شود بقبل از این که تصویب شد،آن که قانون بعد ازگونه استاست. سیستم این

تا آنان او را با قانون اساسی مطابقت دهد. ،شود به همان نهاد مربوطهرییس جمهور، فرستاده می

شود. بعد از و در جریده رسمی هم نشر می کندمی مراحلش را طی ،قانون ،پسینی: در این روشروش -

یا غیر از ،با قانون اساسی در تناقض است ،فیصله محکمه کمه متوجه شد که جریان واگر مح ،آن

متوجه شود که این قانون تصویب شده مغایر با قانون اساسی ،ادارات مربوطه یا خود حکومت ،محکمه

کنند. افغانستان از نوع پسینی است اما مشکل این به یک مرجع تفسیر کننده راجع می است، آن را

باشد.دچار مشکالت صالحیتی و قانونی میکه مرجع تفسیر کننده است

با قانون اساسی به چند مورد اشاره دارد: قوانین فرعیقای دانش در موارد تناقض آ

های قضاییقانون تشکیل و صالحیت

در گوید که قای دانش معاون رییس جمهور میآ های قانون اساسی نیز تناقضات وجود دارد.در برخی ماده

ت قوه قضاییه بیرون باشد. در تواند از صالحییی نمیمده که هیچ قضیهآقانون اساسی های یکی از ماده

تواند. شده نمی در ماده دیگر قانون اساسی آمده است که این حکم مانع ایجاد محاکم عسکری ،حالعین

محاکم عسکر در آن چوکات باید باشد و یا در این چوکات؟ حاال معلوم نیست

55

افته های تحقیقفصل نخست: ی

های محاکم عسکریکیل و صالحیتقانون تش

آقای اساسی وجود دارد. های محاکم عسکری موردهای از تناقضات با قانوندر قانون تشکیل و صالحیت

اگر مشخص تر بگوییم ما یک محاکم » :گویدمی با تایید این مورد معاون رییس جمهور دانشسرور هنونپواق

دفاع است، دارای محاکم شود. این محاکم که فعال در چوکات وزارتداریم که بنام محاکم عسکری یاد می

یاست توسط ر ،های این محاکمط خود وزارت دفاع است. یعنی قاضیناف است، ولی مربویو است ابتداییه

ها ماهیت کاری آن شود. ماهیتشود و از طرف خود وزارت دفاع تعین میحقوق وزارت دفاع پیشنهاد می

ایجاب ،ل دولت است و تشکیل قواین طرف ما یک ماده داریم که قوه قضاییه رکن مستققضایی است. از ا

آنهم بیرون از چوکات ،از نظر این آگاهان، با تشکیل این محکمه .«کند که قضا کامل باید مستقل باشدمی

«آید.تناقض و نقض صریح قانون اساسی به حساب می ،قضایی

که درآیا این محاکم قضایی» کند:گونه بیان مینگرانی اش را این دهطرح سوال کر ،آقای دانشهمچنان

،مثال اگر قضایی است ؟کنداجرایی می یا یک کار اداری و ،کنداین کار قضایی می ،چوکات وزارت دفاع است

«بود.ید در سیستم عمومی قوه قضاییه میبا ؟نیستاین چطور در چوکات قوه مجریه

طرح قانون از ،با وجود همین سواالت. روع شدش 31 84سال از ،هاشک و تردید با همین ،طرح این قانون

که آقای دانش مطرح کرد، پارلمان هم بدون توجه به مالحظات. در به پارلمان رفت وتایید سوی حکومت

کند.کار میو داخله در چوکات وزارت دفاع ،این محاکم. در حال حاضر نیز گردیدتصویب

سال اخیر دو باره این بحث شروع شده است که ایجاد این محاکم برخالف در دو آقای دانش،ای به گفته

قانون اساسی است.

در مورد تناقضات قوانین فرعی با قانون دکتر رمضان بشردوست عضو مجلس نمایندگان به خانه آزادی

تمام تا ساله نیاز است یک مطالعه ده این موضوع، کنم آمار گیری دقیقمن فکر می»گوید: می اساسی

اما چیزی که بسیار عمده است و در ذهن من با قوانین اساسی مطابقت داده شود، که تصویب شده یقوانین

که تصویب شده با ماده شش قانون اساسی که دولت را مکلف به یمعاشات ،آمد معاشات است. به نظر من

که معاشات مقامات عالی دولتی با معاشات سایر بخاطریباشد، می در تضاد مطلق، کندالت اجتماعی میعد

«کارمندان دولت هیچگونه قابل مقایسه نیست.

و پنجاه و هفت هزار و پنج صد صد ، چهار3187معاش رییس جمهور در ال،مثبه طور اید،افزوی می

بود. فعال هم و هفتاد و شش هزار در آن زمان تصویب شده صدمعاش معاونین رییس جمهور دو ،افغانی

.ها به همین حالت مانده باشدمعاشات این شاید

56

افته های تحقیقفصل نخست: ی

قانون معاشات

معاشات و امتیازهای مقامات بلند حکومتی در تناقض با آن ماده قانون اساسی است که ،به باورکاشناسان

قانون معاشات 3131در سال حقوق امتیازات شهروندان را مساوی خوانده است. به گفته آقای بشردوست،

دو ،اشاز معاونین، هفتاد و شش هزار و دو صد پنجاه افغانی صدواز رییس اجراییه دو رتبه قامات عالیم

ویازده هزار و دو صد پنجاه افغانی و همچنان از نماینده فوق العاده رییس جمهور در امور اصالحات صدو

و نود پنج هزار افغانی صدویک ،از مشاور امنیت ملی ،یازده هزار و بیست افغانی صدودو ،داریحکومت

روی معاش و امتیازات ،باشدنمایندگان میهمچنان رمضان بشر دوست که خود عضو مجلس .اندتعین شده

چهل هزار صد امتیازات وکال حدود دو» گوید:انتقاد کرده می نیز مقامات حکومتی و نمایندگان شورای ملی

نیم یا پنچ وکه تقریبا چهاریهزار است، معاش مامورین جکه پنیافغانی است اگر ما این را با معاش معلول

اگر مقایسه کنیم تقریبا معاش راناز متقاعدین که ساالنه سی دو هزار است، از معلمین و اجی ،هزار است

«چندین برابر معاش یک معلول است. به فکر من این با عدالت اجتماعی در تضاد است. مقامات و وکال،

قانون معاشات و امتیازات معلولین میان معلولین جنگی و معلولین ،من به نظر» کند:تاکید می همچنان وی

افغانی 61111هزار معاش دارند که ساالنه 5111حداقل ،جنگی معلولین ه است.تفکیک قایل شد ،طبیعی

مخالف ماده شش قانون امر این .متاسفانه هیچگونه امتیاز مالی ندارد ی،معلولین مادر زادلی و ،شودمی

«.باشدمی گونه تبعیض را منع کردهقانون اساسی که هر 22مخالف ماده اساسی که عدالت اجتماعی است و

ا به وجود یک تبعیض بین کاندید» کند:گونه بیان میرا نیز این در قانون انتخاباتتضاد ،داکتر بشر دوست

بعد در مورد ،دنباید تحصیل داشته باش ،ها، شاروالی، شورای والیتییآمده که کاندیدان شورای ولسوال

به این معنی نیست ،شرط تحصیل آمده یا یک دوره تجربه کاری داشته باشد. یعنی این ،نمایندگان پارلمان

این یک ،سانس شدهیسواد خواندن و نوشتن را یاد گرفته یا ل ،سال وکیل بوده 35یا 31کسی که یک که

«نوع امتیاز به نفع خودشان است.

های همگانیقانون رسانه

ها در مخالفت با قانون اساسی و دیگر قوانین نافذه قانون جدید رسانه برخی از موارددر ی آگاهان،گفتهبه

نون های همگانی که در تناقض با قاهای قانون رسانهبرخی از مادهبه گفته این آگاهان، .کشور قرار دارد

به شرح ذیل است:که اساسی قرار دارد

ها، رادیو تلویزیون ملی به حیث یک ادارۀ مستقل در چوکات قوه اجرائیه در ماده سیزدهم قانون رسانه

طرح و تطبیق ،قانون اساسی 75ماده 5که مطابق جزء این در حالیست بینی گردیده است.پیش

های انکشافی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تکنالوژیکی در سطح کشور، از وظایف مشخص پروگرام

نظرداشت وضعیت فعلی جامعه افغانی و با باشد. روی همین مادۀ قانون اساسی، حکومت با درحکومت می

57

افته های تحقیقفصل نخست: ی

هنگی کشور در چارچوب تشکیالت رعایت قوانین نافذه، رادیو تلویزیون ملی را منحیث بخشی از پروگرام فر

بینی نموده است.وزارت اطالعات و فرهنگ پیش

حسب ضرورت، توانند، یس جمهور مییدولت و ر تنهان اساسی افغانستان، قانو 342مطابق حکم ماده

های جمعی، ادارۀ رادیوتلویزیون ملی به حیث یک قانون رسانه 31کنند. اما در ماده ادارات الزم را تشکیل

باشد.قانون اساسی در تضاد می342کند که با مادۀ یاست مستقل عرض اندام میر

ون ملی که از طرف یس رادیو و تلویزیینی شده است که ربیهای جمعی، پیشدر ماده سیزدهم قانون رسانه

که قانون اساسی حالیست شود. این درتائید می مجلس نمایندگان یس جمهور تعیین گردیده، از جانب یر

آنعده از مامورین عالی رتبه و قضات را که تقررشان ایجاب تائید از 31ماده 32و 33هایکشور در فقره

قانون اساسی صرف تائید یا 33ماده 1کند، قید و تسجیل کرده است و مطابق جزء می مجلس نمایندگان

ها ین مقرریباشد. امی نمجلس نمایندگاکه در قانون اساسی به آن اشاره شده از صالحیت رد مقرری های

س بانک ییت ملی، ریس عمومی امنییعضای ستره محکمه، لوی سارنوال، ریس و ایعبارتند از وزراء، ر

یس رادیوتلویزیون ملی با این احکام قانون اساسی در ید تقرر ریس سره میاشت. اصل تائییمرکزی و ر

گیرد.مغایرت قرار می

ها، که ها از طرف شورای عالی رسانهسی رسانهبینی شده که پالی، پیشهای همگانیقانون رسانه 43در ماده

گردد. این امر نیز از باشند، طرح و تدوین میدر ترکیب آن اعضای شورای ملی و ستره محکمه نیز شامل می

های فرهنگی در سطح کشور را به ت پروگرامکه صالحیقانون اساسی 75ماده 5یک طرف با حکم جزء

تفویض نموده در مغایرت قرار دارد و از سوی دیگر با مندرجات فصل پنجم و فصل هفتم، که حکومت

وظایف قوای قضائیه و مقننه را مشخص نموده، مطابقت ندارد.

هاسرپرستحفظ

برخی »که تنها به این جمله اکتفا کرد ،با آنکه در این مورد توضحی نداد ،معاون رییس جمهور آقای دانش

«ی قانون سرپرستی در مغایرت با قانون اساسی قرار دارد.هااز ماده

با صدور فرمان ،در زمان تعطیالت تابستانی مجلس کشور، رییس جمهور غنیحال، محمد اشرف با این

های امنیتی را از تابعیت از احکام مواد اصلی قانون سرپرستی نهادهای حکومتی مستثنی کردتقنینی، مقام

اما .هدف از آن ابقای معصوم استانکزی سرپرست وزارت دفاع در این سمت بود که از نظر صاحب نظران

د نمواین فرمان را رد و مواد قبلی قانون سرپرستی را تایید ،بار دیگر با تایید دو ثلث آراء ،مجلس نمایندگان

.داداین قانون قرار میکه تمام وزیران و سایر نهادهای عمده حکومتی را بدون استثنا تابع

58

افته های تحقیقفصل نخست: ی

پس از رد صالحیت از جانب مجلس، به عنوان سرپرست در راس د،توانس این قانون، هیچ مقامی نمیبراسا

بیش از دو ماه به عنوان سرپرست ،توانندگیرد و سایر افراد هم نمیقرارها و نهادهای عمده اجرایی وزارتخانه

.در این نهادها اجرای وظیفه کنند

دار بین حکومت و مجلس نمایندگان بوده است. این های دامنهرپرستی و مدت آن، یکی از جنجالمسئله س

پیشین هم موضوع جنجالی بود، ولی در زمان یس جمهوریر زمان ریاست جمهوری حامدکرزی رمسئله د

ریاست جمهوری آقای غنی با رسیدن مدت سرپرستی به بیش از یک سال، این موضوع به مسئله سیاسی

.مهمی تبدیل شده است

مجلس نمایندگان قانون سرپرستی نهادهای دولتی را با قید یک ماه برای سرپرستی این 3188در سال

( قانون مشابهی را امضا کرد و 3131حوت/ 7331 )فرمان شمارهکرد، اما آقای غنی با صدور تصویبنهادها

.دیمدت سرپرستی را تا دو ماه رسان

اد اعتمیس جمهوری نتواند رای یکرد که اگر یک مقام پیشنهادی ریماده پنجم این فرمان تقنینی حکم م

تواند این فرد را در همان سمت به عنوان سرپرست یس جمهوری نمییمجلس نمایندگان را کسب کند، ر

.نمایدتعیین

افراد دیگری را به ،های مشخصدهد که در برخی وضعیتاجازه می یس جمهوریبه ر ،ماده چهارم این قانون

.کند رپرست برای حد اکثر دو ماه تعیینعنوان س

سرپرستل بیقانون اطفا

سرپرست نیز در مغایرت با اطفال بیدهد که برخی موارد قانون نشان می افغانستان، های خانه آزادییافته

در قبال را سرپرست اطفال بیطرح قانون » گوید:در این مورد میدکتر احمدی باشد. کشور می قانون اساسی

قانون ،اساسی است. مثال به موجب قانون اساسیتضاد با قانون ، موارد آن درامهدید «تصویب»کمیسیون

دیدیم که موارد است در آن قانون که سان حمایت کند، اما میصورت یکهب همگان بدون تبعیض و باید از

«گذارد.یشود بین طفل دختر و پسر فرق ممیاز اطفال بطور یکسان حمایت ن

(فعال ملغا است)ارد تناقضات قانون تدارکات مو

باشد که موارد تناقضات آن با قانون اساسی قرار می3187سال 357شمارهتشره جریده رسمی نم ،قانوناین

ذیل اند:

و 57ی با ماده ،قانون تدارکات 4ی ی دوم مادفقردهد که نشان می افغانستان، زادیهای خانه آیافته

المللی به موسسات بین ،قانون اساسی 57یماده بر اساس زیرا .تناقض قرار دارد قانون اساسی در 42یماده

59

افته های تحقیقفصل نخست: ی

مکلف ،حکومت ،قانون تدارکات 4ی که مطابق مادهاند؛ در حالیمکلف ساخته شده ،رعایت قوانین افغانستان

42ی مطابق ماده . همچنانکند طبق مقررات آن موسسات موافقه ،عرصه تدارکات اجناس درتا است

باشند که از مکلفیت به پرداخت مالیه به دولت افغانستان می موسسات خارجی منحیث اشخاص حکمی

گردد.رو ضرر فاحشی به دولت رونما میاین

با ،ون تدارکاتقان 27یقانون تدارکات و جز اول ماده 5ی فقره اول مادهها، بر اساس این یافته ،همچنان

های رسمیمطابق قانون اساسی زبانکه در حالی قانون اساسی در تناقض قرار دارد. 36یی اول مادهفقره

صورت های خارجی به زبانعقد قرارداد ، قانون تدارکات 5یمطابق ماده اما باشدمی کشور پشتو و دری

پذیرد.می

ارکات در عرصه باز نمودن ارزیابیطرزالعمل تد 376یبا ماده ،قانون تدارکات 11یی اول مادهفقرههمچنان

تداخل وظیفوی به ،ت آفرگشاییأعنی بین وظایف هیات تدارکات و هیناقض واقع است. یدر ت ،آفرها

رسد.مشاهده می

قانون تدارکات در 54یو ماده 51یماده 4ی فقرهدهد که نشان می افغانستان، های خانه آزادییافته

تواند قرارداد عقد شده را با نمیقراردادی 51یباشد، زیرا مطابق مادهتناقض میدر عرصه عقد قرارداد باهم

درصد وظایف محوله 21تواند، الی قراردادی می54ی که مطابق مادهحالی کند. در ثانی قرارداد شخص

فرعی واگذار کند. قراردادقرارداد را به

موارد تناقضات قانون انتخابات با قانون اساسی

.باشدکه فعال ملغا است، قرار ذیل می 3188سال 313ات منتشره جریده رسمی شماره قانون انتخاب

قانون اساسی در تناقض 4یماده 1و 2ی ، و فقره 22، 6ی قانون انتخابات با مواد مسوده 33 یماده

نظر جا مطابق مواد ذکرشده برابری بین همه اقوام و انکشاف متوازن، یک نوع تبعیض دراین در قراردارد.

هم مانند سایر اتباع افغانستان حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را دارا ها که کوچیحالی گرفته شده؛ در

باشند.می

میان ءباشد، در عرصه تساوی آراقانون اساسی در تناقض می 6ی قانون انتخابات با ماده 12یماده چنینهم

بصورت درست ت وجود دارد و عدالتآیک نوع تبعیض و دوگانگی اجرا ،ها و شورای والیتینامزدان ولسوالی

گردد.تامین نمی

در تناقض ،قانون اساسی 11یبا ماده ،ی قانون انتخاباتمسوده 56یماده 5ی فقره 7بند حال،با این

باشند. اتباع افغانستان حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را دار می قانون اساسی، 11یقراردارد. مطابق ماده

60

افته های تحقیقفصل نخست: ی

تواند خود زیرا اقارب درجه اول نمی ؛سلب گردیده ، از افراداین مادهحق کاندیدا مطابق که حالیست این در

را نامزد کنند.

تناقضات قانون کارکنان خدمات ملکی با قانون اساسی

قانون 17با ماده به نشر رسیده، 3187سال 353جریده شماره درقانون کارکنان خدمات ملکی تناقض

رای بودجه در تناقض قرار دارد.شیوه اج 4اداره مالی و مصارف عامه و بند

4قانون اداره مالی و مصارف عامه و بند 17یون کارکنان خدمات ملکی با مادهقان15ماده همچنان،

قانون اساسی 53یخالف ماده ،که این ماده ردر دااصولنامه اجرای بودجه وزارت مالیه در تناقض قرا

و ماده هفدهم طرزالعمل رکنان خدمات ملکی قانون کا15از صراحت ماده حال، با اینباشد. می

عالوه بر ،ملکیبرای ماموران خدمات ،که امتیاز مادی استثنایی گرددمعلوم می «معاشات استثنایی»پرداخت

51ماده 4ی گردد که قانون خدمات ملکی مطابق حکم فقره باید برایشان پرداخت ،معاش اصلی کارکنان

باشد که از این بابت قانون اساسی می 51نقض ضمنی ماده واقعدر 15یب گردیده، نقض ماده تصو

قانون اساسی مستحق 53گردند و به اساس حکم ماده بدون موجب متضرر می ،کارمندان خدمات ملکی

باشند.جبران خساره می

(ملغا می باشد) تناقضات قانون پولیس با قانون اساسی

6بند 38ی فقره 5ی ماده. 3188سال 33ه رسمی شماره جرید نشرشده در موارد تناقضات قانون پولیس

تحقیق جرایم و ،قانون اساسی314در تناقض قرار دارد. مطابق ماده ،قانون اساسی 341یبا ماده ،این قانون

زادیهای خانه آیافته .دهنداما پولیس پروسه تحقیق را انجام می باشدمیاز وظایف سارنوالی یاقامه دعو

صورت گرفته که در این مورد سوء استفاده از صالحیت وظیفوی ،برخی اوقات دهد کهنشان می افغانستان،

.باشدو خالف روحیه قانون اساسی می یاد شدهی این امر خود نقض ماده

فساد اداری با ی عالی مبارزهقانون اداره

ارد. در تناقض قرار د ،قانون اساسی354یبا مادهاین قانون، 31یماده 2یفقره

های دولتی قابلیت ثبت، قبل از تصدی وظیفه و بعد از آن در ماده یکصد و پنجاه و چهارم طرح دارایی مقام

طرح این قانون در نظر 31یماده2ی که فقرهبه اشخاصی راجع ،صراحت دارد که در آن ماده ،اساسی قانون

گرفته شده، اشاره صورت نگرفته است.

،زیرا در دین مقدس اسالم ؛م قانون اساسی در تضاد قرارداردبا ماده سو ،چهاردهمفقره سوم ماده چنین، هم

حد معین تعین نکرده است، ولی این فقره ازدیاد بیش از بیست ،برای در یافت دارایی از مجرای حالل

اند.درصد دارایی ساالنه را زیادت فاحش شناخته

61

افته های تحقیقفصل نخست: ی

به ،زیرا اشخاص ؛در تناقض واقع است ،قانون اساسی 51یهماد 4یبا فقره،این قانون 21یهماد حال،در عین

شوند.به موجب احکام قانون به خدمت دولت پذیرفته می ،اساس لیاقت و بدون هیچ گونه تبعیض

موقت ییقانون اجراات جزا

فعال ملغی قرار داده شده، به شرح ذیل است: کهت جزایی موقت با قانون اساسیآموارد تناقضات قانون اجرا

یکم قانون اساسی در تناقض قرار دارد؛ در با فقره چهارم ماده سی و ،قانوناین طرح 338 تا ماده 332اده م

محرمیت مکالمات و مبنی بر ،نقض فقره چهارم ماده سی و یک قانون اساسی ،صورت تصویب این طرح

گردد. دار میخدشه ،وکیل و مراسالت بین متهم

شوییلتناقضات قانون جلوگیری از پو

تناقض آن چنین است: 3131، سال 3342منتشره جریده رسمی شماره ،این قانون

ششم قانون تعریف اصطالحات قانون جلوگیری از پولشویی فقره شانزدهم ماده سوم با ماده بیست و بخش

اساسی در تضاد و تناقض قرار دارد.

آمده است:شخص متبارز سیاسی مورد در ،ماده سوم قانون جلوگیری از پولشویی36 در فقره ،همچنان

ک سازمان بینالمللی به ـکشورها یا در ی مهم دولتی در افغانستان یا سایر خص حقیقی است که وظیفهـ»ش

وات فوق یا اقارب نزدیک ذاعضای خانواده ، زاب سیاسیـه احـرتبعالیان لسوووی سپرده شده که شامل م

«باشد.می

تعقیب، گرفتارى یا .جرم یک عمل شخصی است آمده است که ،قانون اساسی 26 هدر ماد حال،با این

.کندزا بر او به شخص دیگرى سرایت نمیتوقیف متهم و تطبیق ج

اقارب قانون جلوگیری از پولشویی که در آن از اعضای خانواده و 1ماده 36فقره ،نظرداشت نکات فوق در با

.باشدقانون اساسی می 26با ماده متناقض ،نزدیک نامبرده شده

5بند ،نیز در بخش ارتکاب جرم پولشوییدهد که نشان می افغانستان، های خانه آزادییافتهحال، با این

.قانون اساسی در تناقض قرار دارد 27با ماده این قانون، فقره یک ماده چهارم

یر منشاً جرمی وجوه و دارایی یا یپنهان نمودن دارایی یا تغ» چنین آمده است: فقره یک ماده چهارم

«باشد.مساعدت در فرار جرم اصلی از عواقب قانونی ناشی از ارتکاب جرم می

حمل سال های منقول و غیر منقول از تاریخ اول این ماده در مورد کلیه دارایی 3هحکم فقرگفتنی است که

.باشدمیبه بعد نافذ 3183

62

افته های تحقیقفصل نخست: ی

یقانون بیمه با قانون اساس تناقضات

:به شرح ذیل است 3187-5-3مورخ 354موارد تناقض قانون بیمه منتشره جریده رسمی

گردد:بیمه نامه در حاالت آتی فسخ می قانون بیمه چنین صراحت دارد: 11فقره یک ماده

قانون اساسی چنین صراحت 53ماده ن موردگردد، در ای افالس و انحاللمواجه به کننده بیمه کهدر صورت

تواند برای باشد و میمستحق جبران خساره می ،که از اداره بدون موجب متضرر شودشخصی هر »دارد:

تواند دولت نمی که در قانون تصریح گردیده است.دعوا کند، به استثنای حاالتیحصول آن در محکمه اقامه

«ل حقوق خود اقدام کند.بدون حکم محکمه با صالحیت به تحصی

شود که در صورت افالس و یا انحالل چنین استنباط می ،قانون بیمه 11از روحیه فقره یک ماده حال، با این

شرکت بیمه به ،هیچ نوع توجه صورت نگرفته هرگاه انحالل صورت بگیرد ،به حق بیمه شونده ،بیمه کننده

پول بیمه ان کند. اگر بعد از انحالل شرکت،گیرد که مالک جدید باید جبرشخص یا شرکت دیگر تعلق می

53تناقض را با ماده گردد که یک نوع شونده پرداخت نگردد در این صورت شخص بیمه شونده متضرر می

در نظرگرفته نشده است. دهد، زیرا کدام تضمین برای پول بیمه شوندهنشان می قانون اساسی

قانون استمالک زمین

ستمالک قطعه زمین ا» مده است:آچنین 734جریده رسمی ایزمین منتشرهدر ماده دوم قانون استمالک

بدل تعویض قبلی و و یا قسمتی از آن که مورد ضرورت یا حاجت عامه باشد به تصویب شورای وزیران در

را ، موضوعکه در ماده نهم قانون استمالک زمینحالیست این در. «گیرددالنه ) نرخ روز ( صورت میعا

به اساس سند 3183ثور 8الی 3157قوس 3که از تاریخ اشخاصی» مقید به زمان کرده و گفته است:

که زمین مذکور طرف ضرورت یا حاجت عامه ید، در صورتاندست آوردهوقت زمین به تقنینی خاص آن

ت زمین به ها( باالی زمین بدون تادیه قیمقیمت ساختمان و مغروسات) درختباشد حین استمالک صرف

«.شودها پرداخته میآن

سند 3183الی 3157های شود که ماده نهم تعدادی از اتباع را که از سالدر مواد فوق دیده می ،حالبا این

که یکی از حالی در دهد.نشان میگانگی را بین اتباع نوع دوکه یکاند، جدا ساختهآورده دستملکیت به

،باشد که باالی تمام اتباع بطور یکسان باید تطبیق گردد و از جانب همعام بودن قانون می ،مشخصه قانون

هرنوع تبعیض و امتیاز بین » باشد:قانون اساسی می 22با ماده ماده نهم قانون استمالک زمین متناقض

غانستان اعم از زن و مرد در برابر قانون دارای حقوق و وجایب مساوی اتباع افغانستان ممنوع است، اتباع اف

«باشد.می

63

افته های تحقیقفصل نخست: ی

زیرا .باشداده ششم قانون اساسی نیز میمتناقض با بند هشتم مقدمه قانون اساسی و م این قانون، چنانهم

اسالمی نظر گرفته نشده است. قابل یاد آوری است که این قانون از زمان امارت عدالت اجتماعی در

که قسمت از این قانون توسط طرح تعدیلی مرعی االجرا است. باوجود این) تحریک طالبان( افغانستان

مورد بازنگری قرارگرفته است.3188-33-5 13و شماره 3184-3-34مورخ 7شماره

قانون شوراهای والیتی

ز در تناقض با قانون نی3186-3-11مورخ 321وراهای والیتی منتشره جریده رسمیقانون شموارد از

اساسی قرار دارد.

های در مورد وظایف و صالحیت ،فصل دوم این قانون در دهد کهآزادی نشان میهای خانهحال، یافتهبا این

دارد. قانون اساسی در تناقض قرار 313به کار رفته که با ماده ‹ نظارت›شورای والیتی اصطالح

گردیده است که شورای نبیا 313سی به شکل صریح در ماده اساقانون چنانچه وظیفه شورای والیتی در

دهد، اما قانون شوراهای والیتی والیتی جهت تامین اهداف انکشافی دولت و بهبود امور به والیت مشوره می

ت صریح با قانون را نیز به کار برده است که این موضوع در مخالف‹ نظارت›برعالوه ارایه مشوره، اصطالح

.ار دارداساسی قر

شوراى والیتی در تامین اهداف انکشافی دولت و » انون اساسی چنین آمده است:ق 313در ماده حال، با این

ایل مربوط به والیت مشوره گردد، سهم گرفته و در مسکه در قوانین تصریح میت به نحوىبهبود امور والی

«کند.اجرا می. شوراى والیتی وظایف خود را با همکارى اداره محلی دهدمی

قانون شورای والیتی ارایه مشوره و نظارت در مورد استفاده موثر از منابع مالی 4ی در ماده ،حالبا این

والیت جزء از وظایف شورای والیت قرار گرفته است.

تناقضات قانون جزا با قانون اساسی

مورخ 147ره جریده رسمی شماره منتش قانون جزا کهکه دهد نشان می افغانستان، های خانه آزادییافته

در تناقض با قانون اساسی افغانستان است.باشد، می 3155/ 7/ 35

گردد، باید مبنای قانونی داشته باشد. چون قانون اساسی بحیث مادر قوانین به شمار که وضع میقانونی هر

گردد.رود، باید قانون متذکره به استناد قانون اساسی آغاز می

باشد، زیرا ونی بودن جرایم و جزاها میمواردی وجود دارد که مغایر با اصل قان3155زا سالدر قانون ج

باشد که ممکن است مورد سؤ رفته که قابل چند نوع تفسیر و برداشت می کلی و مبهم به کار اصطالحات

های و آزادی ر گرفته و در نتیجه حقوقاستفاده قضات و دیگر نهادهای حکومتی مانند پولیس، سارنوال قرا

مردم که در قانون اساسی جدید به رسمیت شناخته شده مورد تعرض قرار گیرد.

64

افته های تحقیقفصل نخست: ی

تواند محکوم علیه به محکمه می» منیتی چنین است:ا قانون جزا در رابطه به تدابیر326فصل چهارم ماده

. حکم منع جنایت یا جنحه منافی حیثیت را عالوه برجزای اصلی از بود و باش در محالت خاص منع کند

«.تواندباش به اساس مطالبه سارنوال یا محکوم علیه تعدیل یا لغو شده می بود و

منافی ،ها، بلکه تمام جرایمنه تنها جنحه ند که این ماده ابهام دارد زیرااکارشناسان به این باور ل،حابا این

گذار هرگاه قانون ،عالوه براینشود ها حیثیت متهم بر باد میحیثیت هستند. با متهم شدن به ارتکاب آن

زیرا به نظر یک قاضی ؛هند شداین مواد را تعریف و تعیین نکند، قضات در عمل دچار اختالف رویه خوا

فالن جنحه منافی حیثیت است و به نظر قاضی دیگر جنحه دیگر.

قانون جزا 314ماده قانون اساسی در تناقض قرار دارد. 26با ماده ،قانون جزا 314ماده 2بند همچنان،

چنین صراحت دارد:

های شامل محرومیت شخص از اشتغال به فعالیت ،حکم به مسدود ساختن محل ارتکاب جرم

شود.تجارتی، صنعتی، پیشه یا حرفه مربوط به آن شناخته می

باشد که محکوم محرومیت شخص در حالت فوق شامل اقارب محکوم علیه و سایر اشخاص می

ارتکاب جرم را بعد از وقوع جرم به آنها واگذارشده و یا به اجاره داده باشد.علیه محل

جا به وقوع پیوسته و علیه و سایر اشخاص که جرم در آن از محرومیت اقارب محکوم ،قانون یدر این ماده

قانون 26ه ماد -بعداً محکوم علیه محل را به آنها واگذار شده یا اجاره داده تذکر بعمل آمده متناقض با

جرم یک عمل شخصی بوده و تطبیق جزا "باشد، زیرا در این ماده به صراحت تذکر داده شده که اساسی می

ها که محل به آنامکان دارد اقارب محکوم علیه یا سایر اشخاصی« کند.به شخص دیگر سرایت نمی

اشند.آن نداشته ب گونه دخالتی درواگذارشده از وقوع جرم بی خبر بوده و هیچ

25یماده 2ی بند خالف ماد ،( استعمال کلمه مجرم113و 132، 133، 118، 117های) مادههمچنان،

که به حکم محکمه با صالحیت محکوم علیه قرار متهم تا وقتی»باشد، زیرا مطابق این مادهسی میقانون اسا

استعمال ‹متهم›کلمه ‹مجرم›مه باید بجای کل اند،کارشناسان معقتد «شود.گناه شناخته میبی ،نگیرد

شد.می

قانون جزا با هم در تناقض قرار دارد. چنانچه ماده متذکره چنین صراحت 137ماده 1و 2بندحال، با این

دارد:

شخصی که دیگری را به انتحار تحریک کند و یا به نحوی در انتحار وی کمک کند به جزای

گردد.میحبس که از هفت سال بیشتر نباشد محکوم

65

افته های تحقیقفصل نخست: ی

با گردد.محرک به حبس قصیر محکوم میاگر به اثر تحریک شروع در انتحار صورت گرفته باشد

«گردد.شروع کننده به انتحار مجازات نمی» در این قانون گفته شده است که ،حالاین

ی ول ؛گرددبه حبس قصیر محکوم می ،کننده استکه محرک شخص انتحارکسی شود،دیده می ،جادر این

قانون اساسی 23و26، 24های گردد که خود تناقض مادهکند، مجازات نمیکه شروع به انتحار میشخصی

،جرمی را انجام دهد ،که شخصجرم یک عمل شخصی بوده و بدون این یاد شده،باشد. مطابق مواد می

زیرا اگر دقت گردد، باشد از وی سلب میاش میکه حق طبیعیگردد و حق آزادی شخصمجازات می

یکی محرک و دیگری انجام دهنده عمل جرمی ،هر دو در انجام دادن عمل جرمی سهیم اند ،صورت گیرد

غیر آن برتری دادن و تلف شدن حق یکی گردند هردو باید مجازات گردند درباشد. اگر مجازات میمی

باشد.نسبت بر دیگری خالف مواد ذکر شده قانون اساسی می

متناقض ،قانون اساسی 22و 1هایبا ماده ،قانون جزا 138یمادهدهد که ها نشان میافتههمچنان این ی

شخصی که به اثر دفاع از ناموس زوجه یا یکی از محارم خود را در »چنین صراحت دارد 138باشد. ماده می

ها را به ا یکی از آنی حالت تلبس به زنا یا وجود او را با شخصی غیر در یک بستر مشاهده و فی الحال هر دو

از دوسال قتل رسانده یا مجروح سازد از جزای قتل و جرح معاف، اما تعزیراً حسب احوال به حبسی که

گردد.بیشتر نباشد محکوم می

نوع تبعیض و امتیاز میان اتباع افغانستان ممنوع است. اتباع هر، کشور قانون اساسی 22یمطابق ماده

باشند. اگر زوج همچو عملی را انجام قانون دارای حقوق و وجایب مساوی می ررد دز زن و ماعم ا ،افغانستان

گونه موادی در این رابطه وجود ندارد که کرد که در قانون جزاهیچیزوجه با وی چگونه برخورد م ،دادمی

و وجایب ی حقوقهر دو دارا ،زیرا از نظر قانون ؛دهدخود امتیاز و تبعیض میان زوج وزوجه را نشان می

قابل یاد آوریست که شرعیت اسالمی هم به قتل رسانیدن را حرام دانسته و درشرعیت هم .مساوی هستند

در»قانون اساسی که چنین صراحت دارد: 1یکه این خود خالف مادهحاالت خاصی برای قتل وجود دارد

باشد که نیاز به می« باشد. تواند مخالف معتقدات و احکام دین مقدس اسالمافغانستان هیچ قانون نمی

تعدیل دارد.

قانون جزا 421یماده باشد.قانون اساسی می 22یقانون جزا متناقض با ماده 423و 421یهاماده 2بند

چنین صراحت دارد:

شخصاً یا توسط شخص ،هرگاه شخصی طفلی را که سن هجده سالگی را تکمیل نکرده باشد

محکوم ،هفت سال بیشتر نباشد به حبس طویل که از ،کنداکراه اختطاف دیگری بدون حیله و

گردد.می

66

افته های تحقیقفصل نخست: ی

مرتکب به حبس طویلی که از ده سال بیشتر نباشد محکوم ،باشد دختر ،طفل اختطاف شده اگر

گردد.می

هرگاه شخصی طفلی را که سن هجده سالگی را تکمیل » چنین صراحت دارد: 423یماده 2بندچنان هم

به حبس طویل محکوم ،کند شخصاً یا توسط شخص دیگری اختطاف یا اکراه با حیله و ،نکرده باشد

ی فوق محکوم گردد. اگر طفل اختطاف شده دختر باشد مرتکب به حد اکثر جزای مندرج فقرهمی

«گردد.می

باشد؛ زیرا مطابق این قانون اساسی می 22یاین خود متناقض با ماده ، از نظر کارشناسان حقوقیحالبا این

زیرا دختر و پسر از نظر قانون هر دو دارای میان اتباع افغانستان ممنوع است.یض و امتیاز عماده هرنوع تب

حقوق و وجایب مساوی هستند.

بند اول در ،حالبا این باشد.کشور در تناقض می قانون اساسی 22قانون جزا با ماده 476یاول مادهبند

حت دارد: قانون جزا چنین صرا 476ماده

در جرایم مندرج این باب که از آن به زوج یا یکی از اصول یا فروع ضرر برسد، تحریک دعوی یا سایر

ت علیه شان جواز ندارد. مگر به شکایت مجنی علیه و دعوی جزایی قبل از صدور حکم قطعی با آاجرا

«گردد.....علیه از شکایت ساقط می انصراف مجنی

تحریک دعوی و سایر ،زاصول یا فروع که ضرر برسدبه زوج یا یکی ا ،گرددکه شامل این باب مییدر جرایم

تلف شدن حق زوجه را این امر ت را جواز ندانسته، ولی از حق زوجه هیچ تذکری به میان نیامده کهآاجرا

تباع اعم از زن و مرد در برابر قانون دارای حقوق و ا ،انون اساسیق 22دهد، زیرا مطابق ماده نشان می

باشد.باشند که این خود متناقض با قانون اساسی میوجایب مساوی می

جرمی است که مرتکب آن به اعدام یا حبس طویل ،جنایت» قانون جزا چنین صراحت دارد: 24یماده

سال 35الی 5سال و مدت حبس طویل 21الی 3مدت حبس دوام از که این در حالیست »محکوم گردد.

در قانون مشخص نبوده و صراحت ندارد که خود نقص و خأل قانونی بوده و زمینه سؤ استفاده را فراهم

که جرم اند، در بسیاری موارد نسبت به کسانیکه جرایم سنگین انجام دادهنماید، زیرا دیده شده کسانیمی

جا باید جرایم طبقه بندی شده و برای مدت حبس شان زیادتر بوده است. در این ،باشدمیشان سنگین ن

ها گرفته شود.نظر گرفته شود تا جلو سؤ استفاده جرایم مدت معین در

جا گردند در اینا محکوم میمتهمان اتفاق در جرم به ربع حد اکثر جز ،همین قانون 53در ماده ،چنانهم

صورت واضح جزا تعیین گردد تا اصل آزادی و خاص تقسیم بندی شده و برای هرکدام به جزاها به عامباید

قانون اساسی تلف نگردد. 24اشخاص مطابق ماده

67

افته های تحقیقفصل نخست: ی

باشد.همانا صراحت داشتن آن می ،یکی از خصوصیات قوانین

که د شود حاالت خاص موجو ،هرگاه در حصۀ یکی از فاعلین» است: آمده قانون جزا چنین 44یماده

چنان هم« نتایج آن به سایر فاعلین تأثیر ندارد...... ،حصۀ او گردد موجب تغییر و صف جرم در

تغییر در وصف جرم ،هرگاه نظر به قصد فاعل یا چگونگی علم وی» :دهدتوضیح میهمین قانون 46یماده

«گردند.میمطابق به قصد و چگونگی علم شان به جرم مجازات ،سایر فاعلین و شرکإ ،وارد گردد

در این دو ماده یک نوع تناقض وجود دارد، زیرا در هر دو حالت تغییر در وصف جرم وارد کردن است که در

در نگرانی وجود دارد که حاالت خاص بیان شده، ولی کدام تعریفی ازحاالت خاص وجود ندارد. 44ماده

جا زمینه سؤ استفاده و تلف شدن حق متهم که یکی از در این ست باز به سارنوال داده شده است.جا داین

مطابق "قانون اساسی هم به آن تاکید شده وظایف سارنوالی 314اصول عدالت جزایی بوده که در ماده

هویدا است. خأل و نقص قانون جزا "صورت گیرد.احکام قانون

محکمه » قانون جزا چنین صراحت دارد:325ی در قسمت تدابیر امنیتی ماده ،فصل چهارم در حال،با این

بعد از تطبیق جزا یا انقضای آن ،شخص را از بود و باش در محالت معین ،تواند عالوه بر جزای اصلیمی

در این حالت محکمه «تواند.از یک سال کمتر و از پنج سال بیشتر بوده نمی ،منع نماید. مدت این ممانعت

گیرد.محکوم علیه را در نظر می وضع صحی، نفسی، روانی و اجتماعی

گونه تعریفی جا از حالت صحی، نفسی، روانی و اجتماعی، هیچدر اینکار شناسان معتقداند که ،حالبا این

های وظیفوی قضات داده شده باید در قانون این صورت نگرفته و دست باز برای سؤ استفاده از صالحیت

قانون اساسی کشور، قاضی حکم صادر نموده و عدالت به وجه 321حاالت تعریف گردد، تا با رعایت ماده

رود.شمارمیقانون اساسی نقض حقوق بشری به 58صورت مطابق ما ده غیر این در ،احسن تطبیق گردد

که از دو سال کمتر و از ده سال بیشتر نباشد و به جزای رشوه گیرنده به حبسی255یماده ،در فصل سوم

محکوم ،ه حیث رشوه طلب کرده یا برایش داده شده و یا به آن وعده داده شدهنقدی معادل آنچه که ب

محکوم کرده این ،که از دوسال کمتر و از ده سال بیشتر نباشدجا رشوه دهنده را به حبسیدر اینگردد. می

( سال 4سال یا 1باید یک معیاد مشخص مثال) ،خود خالء قانون بوده، زیرا زمینه سؤاستفاده را مهیا کرده

آمد.شد و زمینه سؤ استفاده بوجود نمیشد تا به محاکم دست باز داده نمیتعیین می

که بدون مجوز قانونی از القاب افتخاری یا رتبوی یا همین قانون در مورد اشخاص 233ی در ماده ،چنانهم

اند به جزای نقدی از یک الی پنج هزار افغانی محکوم شده ،دنماینوظیفوی به صورت غیرقانونی استفاده می

کافی برای جریمه نقدی در شرایط فعلی نیست. مانند این مورد، موارد ،پنج هزارپول از دید کار شناسان، که

د زیادی از های نقدی دیگر هم وجود دارد که باید بازنگری گردد. در عین حال، موارزیادی جریمه

68

افته های تحقیقفصل نخست: ی

غیره موارد وجود دارد که تعریفی مشخصی در قانون جزا سرار یا شی از اشیا ...وا ری ازاصطالحات مثل س

وجود ندارد.

خالهای قانون جزای افغانستان

قرار ذیل اند:وجود دارد، که در قانون جزای افغانستان ها و نواقصیکاستیاز نظر آگاهان،

حاشیه قرار دارد و به منزله متضرر هنوز هم در ،در دسترسی به عدالت و حضور در پروسه جزایی

رود. در تمامی مراحل جزایی این سارنوال است که همواره یک رکن از محاکمه به شمار نمی

دهد، استنطاق گیرد. مثال سارنوال است که تحقیقات را انجام میجای متضرر تصمیم میبه

نماید بدون این که در هیچ را ارایه میکند، در جلسه محاکمه اشتراک کرده و نتایج تحقیق می

یک از مواد قانونی به نظر خواهی از متضرر مکلف شده باشد.

مورد جبران خساره صرفاً تاکید به جبران خساره مالی گردیده در در قانون جزای افغانستان در

های روانی و عاطفی هیچ تذکر به عمل نیامده است.مورد جبران خساره

فصل دوم

های تحقیقتحلیل یافته

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

70

قوانین فرعی با قانون اساسیدالیل مغایرت

:داننددر موردهای ذیل می را دالیل مغایرت قوانین فرعی با قانون اساسی ی،آگاهان امورحقوق

مهمترین دالیل مغایرت قوانین فرعی با قانون اساسی

فهم نادرست از قانون

عمدتأ اصول و » گوید:خواند. وی مییکی از دالیل تناقض را فهم نادرست از قانون می ،احمدیامین داکتر

یی از شود که پارههم سبب می، رهگذرشود، مثال از این احکام قانون اساسی و الزامات آن خوب فهم نمی

با شدت تمام مجلس سنا،و مجلس نمایندگانقوانین مغایر با قانون اساسی به تصویب برسد. برای مثال

حمایت کرد از این قانون که شوراهای والیتی حق نظارت نداشته باشد، چرا؟ چون با استناد به اینکه در

این یک فهم بود که آنان از قانون اساسی داشتند. با استناد به این . کلمه نظارت نیامده است قانون اساسی

که آن های بسیار مهم شورای والیتی حکومت محلی را تغییر دادند در حالیفهم، رفتند یکی از صالحیت

کند که حکومت محلی از صالحیت بیشتر استدالل درست نیست. فهم درست از قانون اساسی ایجاب می

شود که حکم سایر مواد از آن طریق مشارکت بیشتر مردم در حکومت محلی تامین می برخوردار باشد و

قانون اساسی است واین را بطور مثال عرض کردم. بخش آن ناشی از این است که فهم دقیق وقتی از احکام

شود که قوانینی به تصویب برسد که جهت مطابقت با قانون قانون اساسی وجود نداشته باشد سبب می

«اساسی نباشد. یعنی روح و محتوای قانون اساسی را نقض کند.

دالیل دینی

های نیز وجود دارد که بر اساس گوید که بخشی استداللدر این مورد می ، یکی از علمای شهرکابل،احمدی

ر شود که گویا این قانون با فتاوی فقها و اسالم سازگاهای فقها ارایه میاشود. فتونفوس دینی ارایه می

گذارد، در که میان دختر و پسر میمثآل تفاوتی .رسدنیست. بخش از این قوانین از این لحاظ به تصویب می

شود در دست که کالن شد نمیدختر احتیاج به محرم دارد و زمانی ،گویداطفال بدون سر پرست آنجا می

رند. آوبه وجود میهر کسی داد از این لحاظ یک نوع تفاوت میان دختر و پسر

مواد قانون جنبه عملی ندارد

برخی از آگاهان به این باورند که در قانون اساسی افغانستان موارد وجود دارد که عمالَ قابل تطبیق نیست.

توانیم در شمار دالیل تناقضات قانون اساسی بدانیم. محمدعبده عضو مجلس روی این موارد را نیز میاز این

بعضی مواد »گوید: میته قوانین این مجلس نیز بوده است به خانه آزادی مینمایندگان که زمانی معاون ک

در یکی از مواد قانون ،. بطور نمونهجنبه تطبیق ندارددر قانون اساسی افغانستان است که عمال دیگر نیز

در طی شودکه دیده میما عمال ا ،اساسی آمده که عرضه خدمات صحی باید بصورت رایگان صورت بگیرد

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

71

.به شهروندان ارایه کند ،را که ضرورت است یموفق نبوده تا خدمات ،حکومت جدیدگذشته ده سال زسی

که فقر و ناتوانی دولت از نگاه مادی استعدم به فعلیت در آوردن قانون اساسی در این مورد، دلیل

ی مردم ارایه های طبی ابتدائیه، متوسطه و عالی را براخدمات صحی رایگان در بخش عملیاتنتوانسته

«کند.

دالیل نقض قانون اساسی

، نا هنجاری دهد که عدم فهم از قانون اساسی و سایر قوانین فرعینشان می افغانستان های خانه آزادییافته

ها، قدرت حیتهای قانون اساسی، سوء استفاده از قدرت و صالدر قانون اساسی، ابهام در برخی از ماده

از دالیل اساسی نقض قانون موجودیت زورمندان، روند فساد مالی و اداری و... گریزی،طلبی، فرهنگ قانون

ند.روبه شمار می افغانستان اساسی

به گفته این در برخی موارد عمدی نیست. ،به این باوراند که دالیل نقض قانون اساسی ،برخی کارشناسان

یات اجتماعی و سیاسی یا اداریرو ضرو اهنتواند نیازمندی ،های قانونت برخی مادهممکن اس کارشناسان،

برطرف سازد؛ در چنین موارد اقدامات حکومت برای رفع مشکل ممکن است نقض قانون تلقی گردد. را

به دالیلی دیگر از جمله عدم توانایی دولت در اجرایی فرامین قانونی را ،همچنان برخی از این کارشناسان

اند.یز از دالیل نقض قانون خواندهن

‹ رعایت›ما دو موضوع داریم اول انکه،» گوید:می این مورددر رییس دانشگاه ابن سینا، دکتر امین احمدی

؛نقض قانون اساسی به حساب آید. رعایت ،یعنی ما کاری نکنیم که آن کار ؛عمدتا یک مفهوم سلبی است

احکام قانون اساسی را نقض ا، در مجموع سه قو ،به این معنی و مفهوم است که حکومت و نهادهای دولت

ما این انتخابات را اما ،حکم کرده است ،به برگزاری انتخابات به موعود معینقانون اساسی ،برای مثال .کند

تطبیق یک مفهوم که دوم تطبیق است شود نقض قانون اساسی.این می ،به موعود معین برگزار نکنیم

و اجرا کند های را طراحیی اقدامات و برنامههادهای دولتایجابی است، به این معنی و مفهوم که دولت و ن

گفته است هر شهروند انجامد. برای مثال: قانون اساسیها به تطبیق قانون اساسی بیکه این برنامه

افغانستان حق دسترسی به صحت را دارد.قانون این را به حیث یک حق برای شهروندان قایل شده اما

یعنی مانع از تحصیل یا مانع درمان کسی نشود. اما در عین حال ،نقض نکند ممکن است که دولت این را

«هم؛ زمینه برای تحصیل کسی فراهم نسازد.

که مکتب نباشد، دسترسی به تحصیل خواهم مکتب وجود داشته باشد، وقتیما می برای مثال،» او ادامه داد:

های اما برنامه مانع دسترسی کسی به آموزش نشده، همچنان خودش نقض نکرده، ،جا دولتاین نیست. در

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

72

مردم توانایی پرداخت درمان خود را داشته باشد، این اقدامات ،از طریق اجرای آن تارا که باید اجرا کند

«.دهد ها را نتوانسته انجام؛ چنین برنامهام دهد تا قانون اساسی تطبیق شودعملی را دولت انج

ون اساسی به شرح ذیل است:ترین دالیل نقض قانمهم

توسط مجریانعدم فهم قانون اساسی

یکی از موضوعات چالش برانگیز در کلیه قوانین اساسی دنیا است. ضرورت مرجع تفسیر قانون ،فهم قانون

متاسفانه ،رد. لذا در افغانستان مشکل فهم قانونیگمنشا می ،نیز از همین مهم ،در اکثر کشورها اساسی

شود که مجریان قانون خود به قانون بیش از دیگر کشورها بوده است. این مشکل زمانی چالش آفرین می

صورت نگیرد. از مفادات آن دقت کافی به خرج نداده و درک صحح

ه نقض قانون اساسی ب مهمیکی از دالیل ،ها و مجریان قانون از قانون اساسیعدم فهم مقام ،آگاهان به باور

این یک تعمد » :گویدبه خانه آزادی می در این مورد ،دانش معاون ریاست جمهوریسروررود. شمار می

مغایر با قانون ،اجرائیه بخواهد قانونی را به تصویب برساند که آن قانون نیست که حکومت یا قویه قضاییه و

ها ها باید باشد که آنی در نهادکه توانایی و یک ظرفیت کافاهمیت موضوع به یک شکلی است اساسی باشد.

آید که گاهی به شکلی روند پیش میقوانین فرعی داشته باشد. درک واضح و درک کافی از قانون اساسی و

رسیم به یک وضعیتی که در آنجا یک قانون شود، نهایتا میت تشخیص داده نمینیس ،هاهمان ظرفیت

«در مغایرت با قانون اساسی. ،شودیب میتصو

فهم قانون توسط مردم عدم

عامل و دلیل نقض قانون خبری مردم از مفاد قانون اساسی را نیزعدم فهم و بی ،برخی آگاهان حال،با این

که از مفادات قانون اساسی شان آگاهی نداشته باشند، مردم زمانی ،داند. به گفته این آگاهاناساسی می

تواند مانع نقض قانون توسط حکومت شود.نمی

گوید:می افغانستان در این مورد به خانه آزادی ،افغانستان ما ثمر رییس کمیسیون مستقل حقوق بشرسی

ها از مفادات کردهدانند. حتا تحصیلهای قانون اساسی چیزی نمیبیشتر شهروندان از مواد قانون و ماده»

دهم که حدود نود و احتمال میدانند هم بسیار اندک و ناچیز است. من خبرهستند. اگر میقانون اساسی بی

«ستند.هصد مردم از قانون اساسی نا آگاه پنج فی

ناهنجاری در قانون اساسی

به این باور ،دوستها در خود قانون است. رمضان بشرنقض قانون اساسی، ناهنجاری دالیلیکی دیگر از

رهبران تقریبا اکثردر زمان تصویب قانون، » گوید:وی می اه علمی ندارد.است که قانون اساسی فعلی جایگ

نیز به ،فرانسهاَ ها، خصوصاروپایی تأکید روی نظام پارلمانی داشتند.مجاهدین، رهبران جبهه شمال، بیشتر

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

73

ها، آقای کرزی و تعداد از این عقیده بودند که نظام افغانستان نظام پارلمانی باشد اما امریکایی

م ریاستی باشد. سرانجام ده بودند، بیشتر به این عقیده بودند که نظاهای که از غرب آمتکنوکرات

ها خاصیت شان به یک نوع مصالحه است؛ گفتند نه نظام ریاستی باشد و نه هم که افغانطوریهمان

یک ، پارلمانی، بلکه یک نظام مختلط به وجود بیاوریم. در نتیجه طوری شد که قانون اساسی افغانستان

)شکر( و بوره که نمک ومثلی ،این قانون اساسی تواند.نظر علمی جایگاه خود را پیدا نمیقانونی است که از

که ساخته که قانون اساسیحالی جا کنیم، به همان شکل ساخته شده است. دریا مرج و عسل را یک

ن منطق خود را دارد و هر کدام از یا ریاستی، هرکدام از الف تا یای آ شود، اگر نظام پارلمانی باشد ومی

«کند.شود، آن را حل میکه ایجاد میهرمشکلی وار است، ها چون به اساس یک منطق استاین

از قانون نزد مقامات یحس برتر

این موضوع در افغانستان به باور آگاهان، اما هم در رعایت و اجرای قانون دارد. نقش م ،نهادینه شدن قانون

اند که خود را مافوق نشود، مقامات دولتی اولین افرادیکه قانون نهادینه زمانیرسد. کمتر به مشاهده می

یکی از دالیل ،داکتر سیماسمر رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستانکنند. قانون احساس می

گوید:کنند. وی مینون احساس میداند که خود را مافوق قانقض قانون اساسی را رفتار مقامات دولتی می

خود رهبری نهادهای دولتی است. بعضی مقامات نهادهای دولتی ،یکی از دالیل نقض قانون اساسی»

باال تر کنند،قانون حساب می اصالَخود را است و یقانون ،دهندهرکاری را انجام می ،کنندافغانستان، فکرمی

کنند، آنان قانون پذیر و تابع قانون نیستند بلکه قانون را مطابق میل خود استعمال از قانون عمل می

«کند.می

کشور اوضاع نابسامان

و ماسمر فعال حقوق بشری، وضعیت آشفته و نا بسامان کشور از لحاظ امنیتی، استفاده از زور یهمچنان س

به خانه . ویداندمی نقض قانون اساسی در کشور عاملان، توسط زورمند ،قدرت برای رسیدن به هدف

شود و یا از صورت طبیعی قانون نقض میهکند که هرگاه وضعیت آشفته باشد، بتاکید می افغانستان آزادی

کند.ه مییماند، چون زورمندان آنرا به نفع شخصی شان توجتطبیق بازمی

محصل سال ،سید محمد ابراهیمیداند. مهم می را امنیت در اجرای قانون ،از شهروندان ییکحال، با این

وضعیت کشور خراب است، قانون » :گویدزادی میآاستقالل به خانه سوم انجینیری مؤسسه تحصیالت عالی

سال گذشته 31انون در کنند. قس قدرت هستند، رعایت نمیأکه در راساسی را بیشتر زورمندان و کسانی

.«قدرت مندان تطبیق نشده است باالی مردم عام وطبقه پایین جامعه تطبیق شده، اما باالی حاکمان و

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

74

سوء استفاده از صالحیت

اند تا از هر ویش در امور شخصی باشند، در تالشو صالحیت خ جوی از مقامکه در تالش بهرهمقامات، زمانی

اگرچند که با نقض قانون هم میسرگردد. ؛دنبه هدف خویش نزدیک شو ،طریق ممکن

مجلس سنا مثال» :کندگونه بیان می، نظرخویش را اینوردم این در، سیماسمر رییس کمیسیون حقوق بشر

که مطابق از من خواسته بود که کارکردهای کمیسیون حقوق بشر را برای آن نهاد توضیح دهم، در حالی

جلس سنا و نه مجلس نمایندگان، هیچ کدام حق استیضاح و نظارت باالی کمیسیون حقوق بشر قانون، نه م

«ند.را ندار

که قانون انتخابات از زمانی» گوید:در قسمت برتری جوی مسوولین به رفتار قوه مقننه اشاره کرده می ،وی

ای والیتی را لیسانس پیشنهاد شد، نمایندگان مردم در پارلمان شرایط کاندیداتوران شورپارلمان پاس می

«چهار سال تجربه کاری در پارلمان. ،کرده بودند و برای کاندیداتوران مجلس نمایندگان

تضاد را دالیل نقض قانون اساسی ،لطیف برهانی دانشجوی دوره ماستری حقوق بین المللاز سوی دیگر،

اقضین قانون اساسی کشور در مراحل متعدد ن»گوید: داند. وی میون اساسی میمنافع مقامات حکومت با قان

بطور انحصاری اعضای ارشد حکومت و مقامات عالی رتبه دولتی بوده است، دلیل نقض قانون اساسی هم

«عدم سازگاری مواد این قانون با منافع کالن سیاسی افراد حقیقی یا حقوقی فوق بوده است.

عمل نشدن سی دانشگاه کاتب، دلیل نقض قانون راعلوم سیا همچنان ثریا امیری دانشجوی رشته حقوق و

قانون توسط مجریان، عدم آگاهی مردم از قانون، برتری و تفوق طلبی قومی و امتیاز خواهی حکومت باالی

داند.دو قوه دیگر می

کند؛ نه آنانیجا هیچ کس در واقع مطابق به قانون عمل نمیدر این» گوید:به خانه آزادی می ،رییثریا ام

شود. عدم آگاهی مردم از قانون و که باالی شان قانون اجرا میهایکنند و نه آنکه قانون را وضع می

، نیز از قانون اساسی آگاهی ندارند. برتری جوی و تعصباتی که که مجری قانون استان نهاد دولتیهمچن

فوذ های حکومت یا اعمال نویگردد. امتیاز طلبی و تفوق جدر بین اقوام حاکم است، باعث نقض قانون می

«نقض قانون اساسی در کشور شده است. حکومت باالی دو قوه دیگر سبب

نبود اراده سیاسی برای تطبیق قانون

در طول این مدت اراده قوی برای رعایت و حفاظت از قانون اساسی وجود نداشته است. از دید روزنامه

مورد قانون اساسی را نقض کرده است. 41ش از کرزی بیرییس جمهور، تنها ران و کارشناسانانگ

وال به نظر من کشورهای در حال توسعه معم»گوید: به خانه آزادی می ،محمدرضا شفق ماستر علوم سیاسی

گردد؛ ها و مشکالت زیادی دارند اما آنچه در کشور ما افغانستان مربوط میدر تطبیق و رعایت قوانین ضعف

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

75

ویژه رعایت قانون اساسی در سطوح باالی حکومت، هق و رعایت قوانین و بعدم اراده سیاسی برای تطبی

متون قانون اساسی در فساد اداری مطلق در سطوح پایین و باالی حکومت که مانع در تطبیق و اجرای

که تالش جهت تطبیق قانون شود، انحصار قدرت و محدودیت جغرافیای سیاسی برای کسانیمیکشور

«ند، زمینه نقض قانون اساسی در کشور است.اساسی در کشور دار

سال گذشته یکی از مظاهر برجسته بحران قانون اساسی ها آمده است که در دهدر برخی رسانه ،حالبا این

ا برداشت حیث رییس حکومت بحیث رییس دولت و گاهی بهجمهور پیشین گاهی بهبرخورد دوگانه رییس

.قانون بوده است این 73و 61نادرست از مصرحات مواد

گریزیفرهنگ قانون

بعنوان یک ،گریزیدانند. قانونعوامل نقض قانون میگریزی را از وجود فرهنگ قانون ،برخی شهروندان نیز

قانونی را داشته است. کمتر تجربه نظام سیاسی ،سنت تاریخی در افغانستان وجود دارد. مردم افغانستان

نگ های سیاسی استبدادی مبتنی بر فرهاند، نظامتاریخ افغانستان حاکم بودههای سیاسی که در اکثر نظام

ه حاکمان به عنوان قانون تلقی ها هیچ گونه قانون وجود نداشته است و ارادقبیلوی بوده است. در این نظام

شده است.می

قانون » گوید:عظام، محصل رشته حقوق مؤسسه تحصیالت عالی استقالل به خانه آزادی مینجم الدین

دالیل نقض آن هم امتیاز گرفتن، ؛کنندنقض می ،اندس حکومتأه در راساسی را زورمندان و کسانی ک

زورمندان، خود شان قانون وضع انحصار طلبی و رسیدن به اهداف شخصی شان است. مقامات عالی دولت و

«نقض نکنند. یدبا نیستند که آن را کنند، آنان باالی این قانون اساسی اصال خبرمی

رایج بودن نقض قانون اساسی را، ، دلیلگوهرشاد حقوق موسسه تحصیالت عالی ذبیح اهلل شهرزاد محصل

هیچ قانونی در افغانستان حاکم نبود و مردم در ،گذشته یدرچند ده» گوید:دانسته می گریزیقانون فرهنگ

32تبدیل به عادت شده است، همین است که در ،قانونیفضای بی کردند، زندگی درقانونی زندگی میبی

د که بهترین قانون اساسی داریم، اما رعایت نکردن قانون و نقض آن برای مردم تبدیل جوبا و سال گذشته

«به یک عادت و فرهنگ شده است.

قدرت طلبی

ن اساسی درشود. علت اصلی نقض قانونقض قانون پنداشته می دیگریعامل ،قدرت طلبی مقامات

آن، دست به از استفاده با ،ی دولتهای سه گانهیک از قوه هایی بوده است که هرافغانستان، قدرت طلبی

.استقانون شکنی زده

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

76

عدم حاکمیت قانون

عبدالقیوم نادری ،در همین حال رود.عمده نقض قانون اساسی به شمار مینبود حاکمیت قانون، خود دلیل

به ر نداشتن باور از سوی خود مقاماتد ،را دالیل نقض قانون اساسی ،بلفارغ التحصل حقوق دانشگاه کا

داند که مواردی می از جمله نبود اراده قوی ،نبود فرهنگ احترام به قانون، حضور زورمندان مفاد قانون،

. اندشده در کشور باعث نقض قانون اساسی

اداری -ترویج فساد مالی

ی کشور شده است.اداری نیز در قوای ثالثه-باعث نهادینه شدن فساد مالی ،نقض قانون

عامل نقض قانون اساسی در شاد، وجود فساد را دانشکده حقوق تحصیالت عالی گوهر فاطمه بیگزاد محصل

موجودیت فساد در ،عوامل عمده نقض قانون اساسی افغانستان یکی از» گوید:داند. وی میکشور می

اند که محض به مند دولتیبیشتر مقامات قدرت ،زنندکه به فساد دست میدولتی است، کسانیهای ارگان

«.کنندقانونی می بیشتر فعالیت فرا ،خاطر رسیدن به ثروت و افزایش قدرت

تاثیرات نقض قانون روی مسایل حقوق بشر

، روی داردروی حکومتداری و سالمتی نظام و رفاه اجتماعی تاثیر ،که نقض قانون همانگونهشک، بدون

.گذاردایل حقوق بشری نیز تاثیر منفی میمس

از دالیل نقض حقوق که گویدمی افغانستان کمیسیون مستقل حقوق بشر به خانه آزادی رییس سیماسمر

ضمانت اجرای حقوق بشری » گوید:میبانو سمر عدم تطبیق قانون است. ،در جامعه بشری شهروندان

کند، همین تطبیق قانون از سوی حکومت، حقوق بشر را در جامعه تقویت می شهروندان تطبیق قانون است.

شود. نقض قانون اساسی ای که قانون نقض شود، اتومات حقوق بشری شهروندان نیز نقض میاما در جامعه

«.شودهای حقوق بشر میخود بخود زمینه ساز تخطی

سرباز زدن مسوولین حکومتی برای نظارت از مسایل حقوق ،ون مستقل حقوق بشر همچنانیس کمیسریی

گوید:داند. وی میحقوق بشری می بشری در نهادهای مربوطه شان را نیز جزء از موانع در راه تحقق اهداف

اخله در جهت مطابق قانون اساسی، از حدود شش سال پیش تالش کردیم تا یک تفاهم نامه با وزارت د»

هم حاضر به امضاء م، اما وزارت داخله تا هنوزیبهبود حقوق بشر و نظارت از عملکردهای پولیس امضا نمای

«این تفاهم نامه نشده است

گاهی ون مستقل حقوق بشر، امنیت ملی ویهای نخست فعالیت کمیسکند، در سالتاکید می ،همچنان وی

های شان توقیف خانه وضعیت محابس و مانع نظارت ما از ،های شخصی داشتندکه زندانیزورمندان

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

77

مربوط پولیس است. دلیل ،محابس نباید زندان شخصی داشته باشد، زندان و ،که امنیتحالی شدند. درمی

را شکنجه یهای امنیت ملی این بود که آنان زندانیانزندان ها وتوقیف خانه مانع شدن نظارت کردن ما از

که مطابق قانون اساسی کشور کسی حق ندارد، زندانیان را شکنجه نمایند. اما درحالی کردند، درمی

های امنیت ملی نظارت کنیم، ازما موفق شدیم از توقیف خانه های پسین میزان شکنجه پایین آمده وسال

، یا شدکه زندانی شکنجه میزورمندان را هم ببندیم. چون وقتیهای شخصی وازه زندانطرف دیگر در

های هآن صورت هم از فعالیت ما به بهان شد، درب نبود، یا حقوق زندانیان نقض میوضعیت محابس خو

ه ما فعالیت خود را داشته باشیم.نمی گذاشتند ک شد وگوناگون جلوگیری می

قانون اساسی موارد تعدیل و خالها

زمان طوالنی جوابگوی نیازهای جامعه که قانون خوب برای مدت و قانون ضعیف آنست قویفرق بین قانون

برخی کارشناسان به این باوراند دهد.ناکار آمدی خود را نشان می ،باشد اما قانون ضعیف پس از مدتیمی

های عینی که دارد، نظر به تحوالت و یک سلسله واقعیتهایبا داشتن تمام خوبی ،قانون اساسی فعلی که

و نیاز تعدیل، نشان ر تعدیل شود. بناَ خود نفس تقاضاد تا زود تکنداخلی و خارجی ایجاب این را می

باشد.می دارای خالها افغانستان دهد که قانون اساسیمی

قانون از که اینوجود دارد این استخورشیدی 3182قانون اساسیدر ای که نکته عمدهکارشناسان، به باور

شود، در بعضی ز مواد که مربوط به قوانین عادی میبعضی ا ،نظر شکلی و متنی خالهای دارد. از نظر شکلی

از نظر شکلی با روح یک قانون اساسی چندان مناسب نیست. چون قانون کهرد جزئیات شده موارد، وا

.رودو جزئیات نمی اساسی دایمأ بر اصول تکیه دارد و به فروعات

مشخص شده است که فصل اول دولت، فصل دوم حقوق اساسی ،واربصورت فصل ،قانون اساسی، حالبا این

ملی، فصل ششم احکام ی سوم رییس جمهور، فصل چهارم حکومت، فصل پنجم شوراو وجایب اتباع، فصل

دارای خالهای نیز ،اما با وجود آن .باشدمی جرگههقضا، فصل هفتم احکام متفرقه و فصل هشتم لوی

گانه و ی قوای سهت تا مشکالت برای تطبیق قانون اساسی از سوسبب شده اس ،این خالها باشد.می

آید. به وجود نهادهای حکومتی

قانون اساسی دهد کهو نیاز تعدیل، نشان می که خود نفس تقاضا باور است اینبه ،قاضی گلرحمانپوهاند

کند، این خودش یک سلسله ایجاب تعدیل را می ،جامعه افغانستان خواستاینکه به»باشدمی دارای خالها

«دهد.ها را نشان میضعف ها وکمبودی

اینکه چه مواد قانون علوم سیاسی دانشگاه کابل در موردحال، نصراهلل استانکزی استاد حقوق و با این

هد بود که جرگه همان زمان خوا هاز صالحیت لوی اینکه این موضوع بیشتر لگوید: اواساسی تعدیل شود می

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

78

های زیاد در این قانون وجود دارد که در آن تشخیص دهند کدام موارد باید تعدیل شود، بآنهم کمیودی

زمان رویش بحث شود و تعدیل گردد. دوم، موارد قانون باید مطابقت داده شود با وضعیت افغانستان

ها مثل امنیت ملی نباید از انموافقتنامه وحدت ملی اگر وارد سیستم شود، باید تعدیل گردد، بعضی ارگ

پارلمان رای اعتماد بگیرد.

که دارد، های خوبیبه رغم ویژگی ،گویند که قانون اساسی افغانستانشماری از آگاهان امور حقوقی می

یادی نیز دارد خالها و ابهامات ز

مهمترین خالها و ابهامات قانون اساسی

اصل نظام سیاسی افغانستان

که غیر قابل تعدیل خوانده شده است، اما قانون اساسی، ماده اول را از جمله موادیست که دربا وجودی

مطابق ماده اول قانون داند. اساسی را نیز خالی از اشکال نمی ماده اول قانون ،برخی کارشناسان حقوقی

عبدالعلی محمدی اما باشد. افغانستان، دولت جمهوری اسالمی، مستقل، واحد و غیر قابل تجزیه می اساسی

بودن انتقاد دارد وی ‹جمهوری›دن و بو ‹اسالمی›روی ماهیت ،پیشین حقوقی ریاست جمهوریمشاور

اسی ی قانون اساسی افغانستان، نام نظام سیاسی است. قانون اسقافیهاولین شعری بی» :گویدچنین می

«.می استافغانستان دولت جمهوری اسال» گوید کهی اول میافغانستان در ماده

شود، در رابطه با ماهیت جمهوری اسالمی افغانستان است. اولین سوالی که مطرح می» کند:وی تاکید می

ی چهارم جمهوریت یعنی چه و اسالمیت یعنی چه؟ بر فرض آمدیم جمهوریت قضیه را با توجه به ماده

-داریم؛ انتخابی بودن را ماکردیم. جمهوریت سه خصوصیت برجسته دارد که آن قانون اساسی مشخص

ها را داریم. اما اسالمیت نظام ی زمامداری و رای مردم، ایندار بودن و محدود بودن یا موقود بودن دورهزمان

های اسالمی؟ بر اساس ین؟ بر اساس کدام الگوی از حکومتبر اساس کدام قرائت از د ،سیاسی افغانستان

طقی و علمی این نظام سیاسی را، این نظام اسالمی را حمایت و کدام مبنای ایدئولوژی که بتواند از نظر من

از دید من فاقد ،اسالمی بودن نظام سیاسی افغانستان ،این اساسپشتیبانی کند. آیا الگوی ما چیست؟ به

ی، هیچ مبنای فکری برای اسالمی بودن نظام سیاسی مبنای تئوریک است. یعنی هیچ توجیهی، هیچ قاعده

«اریم.افغانستان ند

قانون اساسی ماده دومخال در

بزرگ است. وی خالی دچار ،از نظر مفهومی ،که ماده دوماین باور استقای دکتر محمدی به آ همچنان

دین دولت جمهوری اسالمی "گوید ی دوم قانون اساسی است که میخالی بعدی در ماده» گوید:می

دین داشته باشد؟ یک تعبیر کامالً غلط. دولت یک است که . دولت "ان دینِ مقدس اسالم استافغانست

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

79

تواند دین داشته باشد، دین را بر اساس تعریف است. یک مفهوم انتزاعی چگونه می مفهوم کامالً انتزاعی

«ی از احکام است و اخالق است.ی از اعتقادات است، مجموعهبسیار ساده و اولیه اش مجموعه

تفکیک قوا در افغانستاننبود

جودیکه از نظر کارشناسان، تفکیک قوا در افغانستان از مزیای قانون اساسی ذکرشده است، اما برخی با و

که این ند که این مقوله هنوز هم در افغانستان جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده اصاحب نظران به این باور

در نظام حقوق اساسی مدرن، که شودحال دیده می. با اینیدکی از خالهای قانون نیز به حساب آتواند یمی

شود؛ تفکیک قوا، حاکمیت قانون و نظارت اساسی. این سه تا یعنی سه عنصر اساسی دیده می ،وضوعسه م

توانیم در یک جامعه از نظام حقوق صر مهم وجود نداشته باشد، ما نمیمکمل همدیگر هستند. اگر سه عن

اساسی مدرن سخن بگویم.

مربوط هایفصل ،در خود متن» گوید:معاون رییس جمهور به خانه آزادی می قای دانشآ این خصوصدر

ود. راجع شبه قوه مقننه، قوه اجراییه و قوه قضاییه، مشکالت روابط سه قوه با هم دیگر، مشکالت دیده می

نون آمده ها وجود دارد. در قااختالف نظر ،ماد و رای عدم اعتمادبه مسئله استیضاح، راجع به مسئله رای اعت

تواند سلب اعتماد کند که دالیل موجه داشته باشد. موارد وجود داشته که است که پارلمان در صورتی می

«دلیل موجه برای استیضاح چیست یا دلیل موجه برای سلب اعتماد کدام است. ،گفته شده

به این باور است که تفکیک قوا، در صورت امکان پذیر است که حاکمیت قانون ،محمدیعبدالعلی دکتر

وی احترام شود و حاکمیت قانون در صورت موجود خواهد بود که نظارت اساسی وجود داشته باشد.

یا عامل، مقام ناظر و سه مرجع را بر اساس این سه فکتور ما باید از هم جدا کنیم. مقام مجری» گوید:می

ما در افغانستان متأسفانه نه تفکیک قوا داریم، نه حاکیمت قانون داریم، نه نظارت اساسی اما قاضی مقام

«.داریم

همراه با مشکالت قانونی و اجرایی را روند تفکیک قوا در افغانستان نیز احمدی امین دکترحال، با این

با مشکالت و را تفکیک قوا در افغانستان، ها و مقاماتبه برخی نهاد احراز صالحیت ،ور ویداند. به بامی

:گویدمیقانون اساسی 61مشکل ماده در مورد تفکیک قوا با اشاره به ها همراه کرده است. ویچالش

قانون اساسی، 61هور در رأس دولت است. مطابق مادهیس جمیگوید، راساسی افغانستان آمده میقانون »

قضایی دارد، صالحیت تقنینی هم دارد. یعنی یک نفر همه رییس جمهور صالحیت اجرایی دارد، صالحیت

گذار باشد، هم قانون ،تواندک نفر میشناسیم. یگونه مرزی ما بین سه بعد حاکمیت را نمیعنی هیچکاره، ی

قانون اساسی پذیرفته که ما سه 61این ماده ،هم مجری باشد، هم قاضی باشد. اگر چه به گونه ضمنی

که در گذارد، یعنی این، حاکمیت را در اختیار یک نفر میآورد هرسه، اما وقتی میعرصه حاکمیت داریم

«پذیرد.نمی عمل تفکیک قوا را

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

80

نواقصات شکلی و ماهیوی

د که چنین مشکالت نمشکالت قانون اساسی در دو بخش شکلی و ماهیوی دانسته معتق ،برخی کار شناسان

نواقصبه نظر »گوید: استانکرزی استاد حقوق و علوم سیاسی کابل میدر قانون اساسی فراوان اند. نصر اهلل

به کار بردن کلمات و من دو نوع مشکالت در قانون وجود دارد، نوع اول این نواقص بصورت شکلی است،

شد ها نوشته میباشد مثل اینکه آمده است حقوق و وجایب اتباع؛ بهتر بود حقوق و مکلفیتاصطالحات می

نوع مشکالت زیاد دارد. دوم مشکالت ماهیوی و تخنیکی آن است، مثأل در بعضی جاها در قانون که از این

زندگی را هم حق طبیعی 21ها تناقض وجود دارد مثل اینکه در ماده خال وجود دارد و در بعضی ماده

فلسفه ت درکه این دو چیز قابل اختالف اسدر حالی هم و موهبت الهی و در آن آمده است داند ومی

سیاسی و حقوقی که از این نوع مشکالت زیاد دارد. درکل مشکالت این قانون هم شکلی است، هم ماهیوی

«هم تخنیکی. و

شود گفت، قوه اجرائیه در یک فصل تحت نام افزاید، برای نمونه، در رابطه با قوه اجرائیه میوی می

که دانند، در حالیانوالی را هم جزء قوه اجرائیه میحکومت گرفته شده است، بازهم در فصل دیگر لوی سار

خود قانون، قوه اجرائیه را تعریف نکرده است که قوه اجرائیه چیست؟ حکومت را تعریف کرده که متشکل

از وزرا است که در راس آن رییس جمهور قرار دارد.

مرجع حراست از تفکیک قوا

بایستی توسط یک میان سه قوا کار مهمی است که می که ایجاد موازنه و باالنس ندا، به این باورکارشناسان

نهاد حراست از وجود ساسی، ادر کنار مرجع تفسیر قانون نهاد ناظر صورت گیرد. به باور این کارشناسان،

. جانداد؛ در حالیکه چنین نهادی در قانون پیش بینی نشده استضروری استمداخالت میان سه قوا هم

مداخله قوه اجرائیه که حراست کند از تفکیک قوا، مخصوصآ ازمرجعی» :گویدمیغر در این مورد سپین

که باشدساختار شود کمیسیون نظارت برتطبیق قانون اساسی درساختار قانون اساسی می در وجود ندارد.

«.این یکی ازعمده ترین موضوعات است

ید این آی از مهمترین موارد که به نظر مییک» گوید:. وی مینیز دیدگاه مشابه داردقای دکتر احمدی آ

باید تعدیل شود همین است که یک میکانیزم موثر برای نظارت از رعایت و تطبیق این قانون مشکل دارد و

، باید یک میکانیزم قوی و موثر برای نظارت از بینی نشدهساسی در خود این قانون اساسی پیشقانون ا

بینی شود که در واقع همان نظارت اساسی قانون اساسی در خود قانون اساسی پیش رعایت و تطبیق

«.گوید و این نظارت اساسی در این زمینه اش خیلی قوی نیستمی

در قانون اساسی :»گویدرضایی عضو مجلس نمایندگان به خانه آزادی میگل شاهحال، در عین

که قانون، ه، مثال زمانیوارد روابط قوا خوب تعریف نشدهای قوا، تعریف شده اما در بعضی از مصالحیت

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

81

این قانون عمال توشیح شده و نافذ محسوب می گردد. ،رسدبه فیصله میمجلس نمایندگان ثلث توسط دو

به تصویب مجلس نمایندگانکه قانونی توسط حکومت معرفی شد، توسط مشران جرگه و عمل وقتی اما در

مرحله را پذیرد، میکانیزم وجود ندارد که باز چه باید کرد؟ قانون تا دواما رییس جمهور نمی رسید،

«بینی نشده است.قانون پیش بینی کرده، اما مرحله بعدی درپیش

های افغانستان، همچنان در دور قبلی قوانین زیادی بودند که مثال قانون رسانهکند: وی تاکید می

گرفت، مطابق با دو ثلث مجلس مورد تصویب قرار دوبارههای مجلس توسط رییس جمهور رد شد، مصوبه

جلس نمایندگان نافذ شده بود، که با تصویب دو ثلث مدر صورتی ،بینی شده در قانون اساسیمیکانیزم پیش

شاهد نشر آن در جریده رسمی نبودیم. این ما جریده رسمی نشر نشد و شد، ولی درباید نافذ می عمالَ

ها از جمله نواقصی است که در قانون وجود دارد،این بینی نشده واساسی پیشچنین حاالت در قانون

مجلس پیش برود اگر فیصله مجلس را قبول نکرد چه باید که ملزم شده مطابق فیصله رییس جمهوری

ینی نشده است.شپی قانون کرد در

سترمحکمهعدم پاسخگو بودن اعضای

اما بایستی رای اعتماد خویش را از مجلس نمایندگان بگیرد.میاعضای ستر محکمه ،مطابق قانون اساسی

این موضوع ،کارشناسان. لذا برخی بینی نداشته استدر مورد استیضاح و سلب صالحیت قانون اساسی پیش

مجلس نمانیدگان به خانه آزادی عضوگل رضایی شاهداند. جزء از خالهای قانون اساسی افغانستان میرا

تواند و ستره محکمه مورد پرسش قرار گرفته میین پرسش وجود دارد که آیا اعضای ا» :گویدمی افغانستان

بینی میکانیزم انتخاب لوی سارنوال بیش باشد، مثألیا خیر؟ این جزء از مواردی است که اختالف بر انگیز می

«انون است.بینی نشده و این هم یکی از نواقص عمده قشده اما میکانیزم پاسخگویی آن پیش

یهمجر یصالحیت بیشتر قوه

به انکرده و برخی از آن تمشکالبه باور بسیاری کارشناسان، صالحیت بیشتر قوه مجریه نظام را دچار

به این باور است که صالحیت بیشتری که به قوه اجراییه داده ،محمدیدکتروری تعبیر کرده است. کتاتید

بسیار باالتر از پارلمان به قوه مجریه صالحیت تقنینی» گوید:ت. وی میمشکل آفرین شده اس ،شده است

قانون نیست که ،شوددر افغانستان به اجرا گذاشته می کهده است. یعنی در عمل، قانون عادیداده ش

است که قوه مجریه ساخته؛ یعنی در عمل قوه مجریه هم مجریه ییا قوه مقننه ساخته باشد، قانون پارلمان

صالحیت وضع فرمان تقنینی را ،قانون اساسی 73بر اساس ماده ،ننه. قوه اجرائیه افغانستاناست و هم مق

برای شکست ،دارد که در هیچ جایی دنیا چنین چیزی نظیر ندارد. فرمان تقنینی در کشورهای دیگر

م روند ییباشد ما اگر بیایس دولت مییهای استثنایی رتصاصاً از صالحیتبینی شده و اخها پیشبستبن

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

82

درصد، 71یا61مورد مطالعه قرار بدهیم، نقش قوه اجرائیه گذاری را در حکومت افغانستانتقنین یا قانون

«در صد است. 41یا 11نقش قوه مقننه

اول اینکه ضرورت عاجل چهار شرط دارد: فرمان تقنینی ،، براساس قانون اساسیگویدمحمدی میداکتر

امور مالی و بودجه نباشد. شرط سوم این است که در زمان تعطیلی شورای باشد. شرط دوم این است که در

یس جمهور توشیح شده باشد.یشرط چهارم اش این است که توسط ر ملی باشد.

مرجع شاجاز دارد که حتی خود ،حکومت ،که مطابق قانون افزایدافغانستان می همچنان وی به خانه آزادی

یس قوه یخودش ر ،یس جمهورینیست، چون ر هور چیزی جدیس جمییوشیح رت» :ساخت قانون شود

ضرورت عاجل را تشخیص که ضرورت عاجل یعنی چی و چه کسیاجرائیه است. بحث اصلی در این است

دهد، شود خود حکومت، خودش تشخیص میجا مرجع تشخیص می. اینندها ادهد. مرجع تشخیص کیمی

«کند.میکند و خودش اجرا خودش قانون وضع می

عضوی مجلس نمایندگان نیز آنرا از گل رضاییشاه کهموضوعی است ز قدرت در دست رییس جمهورکتمر

یکی که قانون اساسی ما مشکالت خود را دارد» گوید:زادی میداند. وی به خانه آانون اساسی میخالهای ق

صورت متمرکز در اختیار نهاد ها بهبعضی از موارد صالحیت این است که در 3182از نواقص قانون اساسی

ناقص نهاد ریاست جمهوری صالحیت بیشتر دارد، مثال در ارتباط به ت»قرار گرفته است. ،ریاست جمهوری

مهوری خودکه به اساس آن ریاست ج دهمیکانیزمی سنجیده نش افغانستان، روابط میان پارلمان و حکومت

«.بداند را پاسخگو

عدم استقاللیت قوه قضاییه

فرهنگ اصل تفکیک قوا تا هنوز پذیرفته نشده است. ،کارشناسان حقوقی به این باوراند که در افغانستان

ما شاهد دست درازی قوه اجرائیه هستیم. به ،در افغانستان ،به باور این کارشناسان مداخله وجود دارد.

تعریف شده. یمه ریاستی هم که میدان دار اصلی قوه اجرائیه است، خصوصاً در ساختار موجود که نطوری

گرایی قت ماهیت اش به سمت ریاستاست که در حقی ینظام ،اند که این نظاممعتقد ،برخی کارشناسان

گویند که کرده و می کارشناسان اظهار نگرانی ،کارآورد. با اینمی و ریاست گرایی سر از استبدادمی رود

که در رأس قدرت قرار کسی اراده ،د. چون در نهایتواهد شما قربانی این وضعیت خ یموکراسی نو پاید

است مهم است نه خواست قوه قضائیه مهم است و نه خواست قوه مقننه و نه خواست مردم و نه خو ،دارد

«مهم است. بلکه خواست رییس جمهور ،قانون

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

83

ما، قوه قضائیه به این باور است که ،پشین رییس جمهور حقوقی مشاور محمدی عبدالعلیدکتر

ش از مقامات اجرایی کسب بلکه در تصمیم خود ،ترین قوه است. قاضی نه تنها استقالل نداردنامستقل

کند.تکلیف می

مطابق قانون اساسی افغانستان، نهاد قوه قضاییه یک نهاد مستقل گیرد که این اظهارات در حالی صورت می

استقاللیت این قوه به چالش گرفته شود. تاانونی قوه مجریه سبب شده است تاثیرات قخوانده شده است،

های بیشتری که صالحیت گویدتطبیق قانون اساسی می بر رییس پیشین کمیسیون نظارتگلرحمان قاضی

اینکه به رییس جمهور » :بردمثل قوه قضاییه را زیر سوال می ،اقل استقالل یک قوهرییس جمهور، حد

رییس » :بردرا تعین کند، استقاللیت این قوه را زیر سوال می صالحیت داده شده است تا رییس قوه مقننه

محکمه یک قوه مستقل سترهیا قضا و ،یمیگوما می کند، وقتقضات را تعیین میالجمهور خودش قاضی

بین شان خود آنان گیرد، باید رییس را ازستره محکمه از مجلس نمایندگان رای اعتماد میاست، اعضای

«شود.تعیین می که رییس قوه قضائیه از طرف رییس جمهورحالی انتخاب کنند، در

جهت توشیح به رییس جمهور نهایی واز پارلمان ،زیاد دیده شده که قانون یموارد به گفته آقای قاضی،

به ،بیندصالح رییس جمهور نباشد، رییس جمهور آن را صالح نمی به میل وقانون ، اما اگر فرستاده شده

نیست: هم کند که موافق قانون اساسی باالی آن قرار صادر میو ستره محکمه فرستدمی ستره محکمه

مجموع یک حکم در شود، امامشخصی از قانون اساسی دیده نمی ییهیچ ماده ) قرارها( آن گاهی در»

«تاثیر سیاسی رییس جمهور بر قوه قضاییه است. و این نشانگر نفوذ ؛کند که مخالف قانون اساسی استمی

مجلس در سترمحکمه،ی عنوان اعضاه بقیه را ب عنوان رییس وه یک شخص را ب ،اگر ابتدا رییس جمهور

ستره محکمه ازشود، ولی حاال اول اعضای خیل میآن د جهت گرفتن رای اعتماد معرفی کند، رای مردم در

کند، این یک فرمان خودش تعیین می رییس را با ،د رییس جمهورگیرد، بعمجلس نمایندگان رای می

کمبود است.

یهئاجرا ریاست نداشتن

ها فردی هنوز در کشور نهادینه نشده است. مسوولیت تا ،به باور کارشناسان، قوه اجراییه به عنوان یک نهاد

های حال، صالحیتعینباشد. در شود و پاسخگویی حکومت در مقابل پارلمان نیز فردی میتفویض می

گوید که این امر سبب شده تا کارشناسان میگیرد. اجرایی نیز از ادرس دفتر ریاست جمهوری صورت می

برود.یشروند اجراات به کندی به پ

کمبود دیگر » :گوید. وی میداندگلرحمان قاضی، ضرورت ریاست اجراییه را در چوکات نظام ضروری می

قضائیه وجود دارد، هرکدام شان رییس خود را که قوای اجرائیه، مقننه ومانطوریقانون اساسی این است، ه

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

84

این خودش ؛عالوه بر داشتن مقام خود، رییس قوه اجرائیه هم است ،قوه اجرائیه رییس جمهور دارد، اما در

اش بر دو جهت برتری در های رییس جمهورکند از صالحیتکه قوه اجرائیه استفاده میکند برایناثر می

«قوه دیگر.

نظام مبتنی بر بازار

برخی ،حالدر عین ید اماآنون اساسی به حساب میکه نظام اقتصاد بازار آزاد در افغانستان از مزایایی قابا آن

به باور این کارشناسان، این . دانندمییکی از خالهای دیگر قانون اساسی کارشناسان، این سیستم را

دن تجارت و فساد را در روند تجارت افغانستان فراهم کرده است. سیستم فرصت مافیایی ش

آدم ›که از نظام اقتصادی شد، همان نظام بازار آزاد است که تفسیری» گوید:میحفیظ منصور در مورد

ن لجام صورت لجام گسیخته آمد که ایاین شیوه در کشور ما به ؛ امااست اولین بار مطرح کرده ‹اسمیت

،اصالً دولت ،آزاد حیف و میل شود. زیرا در نظام اقتصاد بازار ی مردمهاشد تا دارایی سبب ،گسیختگی

رود به یک ها میمتقاضی دانشگاه تعداد ،بینید بعد از پنج، شش سالکند. شما میمایه گذاری نمیسر

های دانشگاهاز این خال، های دولتی در همان حد قبلی است.که ظرفیت دانشگاهرسد در حالیمیلیون می

ها را در که دولت یک سلسله مسئولیتبرد. بناً راهش این استها را باال میخصوصی استفاده کرده و قیمت

مثالً ؛نظر ما این است که دولت خودش خانه و مسکن بسازد ،این رابطه بگیرد. حتی در قسمت تهیه مسکن

«بیست هزار بدهد تا سرمایه دار به یک لک فروخته نتواند.

موضوع » گوید:زادی میبه خانه آگان نظر مشابه دارد. وی عضو مجلس نمایند قای محمد عبدهآهمچنان،

زمینه تطبیق آن بسیار به ،داده شده اما در جامعه افغانستانصریح در قانون اساسی افغانستان ت ،بازار آزاد

برای شهروندان باید زمینه مکلف است که ،مشکل مواجه شده. در بخش تحصیالت عالی حکومت افغانستان

ساالنه شکالت اقتصادی تطبیق کند و، اما حکومت نتوانست آن را به دلیل مرا فراهم کند رایگان تحصیل

کنار موسسات در میماند، گرچه هزاران تن واجد شرایط دانشگاه از دسترسی به حق تحصیالت عالی باز

هم، با آناجازه داده که فعالیت داشته باشدخصوصی را تحصیالت عالی تحصیالت عالی دولتی، موسسات

«ل مشکالت بسیار عمده وجود دارد.در بخش نظارت و کنتر

ساختار نظام

که بیشترین صالحیت به دو قوه ،است ریاستینیمه نوعیبه ساختار نظام ،در قانون اساسی افغانستان

پاسخ در افغانستان کمتر ،ن نظامار شناسان، چنیبه باور بسیاری ک اما اجراییه و مقننه داده شده است.

ای است که نظام صدارتی را کارشناسان بهتر گونهسیاسی حاکم بر جامعه به های قومی، فضایهد. بافتمی

دانند. خانه آزادی با تعداد کارشناسان حقوقی و صاحب نظران در مورد از نظام ریاستی در افغانستان می

ظ منصور معتقد حفیاند. رشناسان خواهان تغییر ساختار شدهده است، بیشتر این کاساختار نظام مصاحبه کر

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

85

سیم شود. تنها یک بایستی در افغانستان تقدر مورد ساختار نظام، قدرت می» :باشدبه نظام صدارتی می

ای است که ساختار نظام به گونه ،حاضردر حال«. افغانستان پاسخگو باشد تواند درنظام صدارتی می

در زمان » گوید:قای منصور در این مورد میآگیرد. یت به رییس جمهور تعلق میبیشترین صالح

امنیتی امضا شود، اما کرزی این توافقنامهحامدکرزی، تمام ملت، تمام مجلس نمایندگان آمدند گفتند که

«بینی نشده.یس جمهوری پیشیای عزل رن است که یک میکانیزم برکار را نکرد. معنی اش ای

شکلی از این ساختارنظام شود، تعدیل نظام ساختار»گوید: حال، اقای دکتر محی الدین مهدی میدر عین

پست که شد دیده گذشته سال در چند. شود ساخته خارج است اکنون هم که متمرکز قدرت با ریاستی

صف قومی هایچهره جمهوری ریاست کاندیدای سر در پشت گیرد،قرارمی اقوام رقابت در جمهوری ریاست

پست که است این من پیشنهاد. شودمی در افغانستان اقوام قرارگرفتن رو در رو سبب این که کشندمی

از هر قوم رییس که شود تعدیل محدود صالحیت با تشریفاتی، پست یک به در افغانستان جمهوری ریاست

و حدت ممثل جمهور رییس که بگیرد ملی و شورای والیتی شوراهای از را خود مشروعیت رای نوبت به

«.شود داده قرار ملی رقابت معرض در نباید پست این هندوستان، مثل باشد؛ افغانستان ملی

مشکالت ساختاری در نظام به زاویه دیگر معین اداری وزارت عدلیه، قای محمد هاشمیآ ،حالبا این

به این باور است که فصل چهارم قانون اساسی گفته است حکومت متشکل از وی کند.افغانستان اشاره می

کند، مشکل دارد.ریاست رییس جمهور اجرای وظیفه میوزرا است که تحت

اجراییه به عنوان یک حقوقدان و یک شهروند عادی، قوه ،از دید من» گوید:می به خانه آزادی ،هاشمی

مات را برای مردم قوه اجراییه در مجموع یک سیستم است که کل خد شود؛ چونمربوط به تنها وزرا نمی

های مستقل، ادارات ها، شامل ادارات مستقل، کمیسیونکند، اقوه اجراییه شامل وزارتجامعه ارایه می

ها است. بناَ تعریف حکومت )در قانون اساسی( یک تعریف دقیق نیست. اگر حکومت محلی و ولسوالی

ها و ادارات انکنند، پس این سازمت که تحت ریاست رییس جمهور اجرای وظیفه میمتشکل از وزرا اس

یعنی حکومت که متشکل از این ادارات ،با توجه به تیوری تفکیک قواه، قوه مجرییه شود؟مستقل چه می

که وزیر است؛ بنا من فکر بیشتر مطرح است تا شخصیت حقیقی ،یبرای ما همان شخصیت حقوق ،است

«همین موضوع است. ،که یکی از مشکالت قانون اساسی کنممی

وظایف و مشکل دیگر ساختار نظام را متوجه رییس دانشگاه ابن سینا، قای دکتر احمدیآدر همین مورد

محور که » گوید:می دو معاون رییس جمهور کرده که در قانون اساسی پیش بینی شده است. وی صالحیت

شکل نظام سیاسی است که آیا نظام ریاستی باشد یا خیر؟ اگر ریاستی ،دارداز نظر من احتیاج به اصالح

یک نظام مختلط شکل بگیرد که در کنار رییس یا اینکه نه، ساختار معاونت هایش چگونه باشد. ،باشد

ساختار صدارت چگونه باشد؟ رابطه قدرت میان رییس جمهور اگر صدراعظم باشد، صدراعظم باشد، ،جمهور

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

86

آید که یک نظر میبه ؛اساسأ یک نظام پارلمانی شکل بگیرد ،اعظم چطور تقسیم شود؟ یا که نهو صدر

اوال قدرت بیش از اندازه در دستان رییس مطالعه بسیار جدی و اساسی روی ساختار نظام الزم است.

و توسط اجرای این همه وظایف ،جمهور متمرکز است و خودش نوع تمرکز قدرت است و هم از لحاظ عملی

که این مقام را به یک مقام شدیدآ شگفت، حساس و مهم تبدیل هم این مشکل است. و یک شخص دشوار

کرده.

ریاستی داریم با دوتا معاون که ساختار: »گویدکند. وی مینیز اشاره می به زاویه دیگر ،احمدی امیندکتر

معاون اول و دوم نام گرفته. این ساختار متأسفانه پیامدهای بسیار منفی را دارد. پیامد منفی اش این است

اقوام افغانستان های انسانی شهروندان افغانستان، که خیلی به صورت روشن و صریح و بدون توجه به ارزش

شود که فالن قوم این فرض پذیرفته می ،ویم معاون دوم یا معاون اولگکند. ما وقتی میرا درجه بندی می

یس جمهور باشد، فالن قوم همیشه باید معاون اول باشد و فالن قوم همیشه باید معاون دوم یهمیشه باید ر

ها مرتبه فضایل انسانی و ارزشی دیگر بیشتر ازگیرد اگر صدکه اگر در معاونیت دوم قرار مییباشد. این کس

«دیگران داشته باشد بر اساس این ساختار موجود حق ندارد بیشتر از آن جایگاه قدم بگذارد.

این درست است که در قانون مشخص نشده، اما عرف حقوق اساسی ما » کند:این مورد تاکید می در ،یو

کامالً غیر ،زیاین شده. یعنی عمالً به لحاظ عرفی پذیرفته شده و خود همین تعبیر اول و دوم در نظام سا

از حالت ابزاری و سیاسی ،یس جمهوریار سه ضلعی تغییر کند، معاونین رمنطقی است، فلهذا باید این ساخت

رای جمع بکند. مردم هم که برای این ؛نقش کمپاینر را دارد ،یس جمهوریبودن خارج شود. فعالً معاونین ر

یس جمهور یر کسیچهشود، اصالً به فکر این نیست که معاون می کسیچه دهد توجه دارد کهکه رای می

شود. لذا کاندیدای ریاست جمهوری، کسی که واقعاً عزم جدی دارد که حتماً به نحوی خود را پیروز می

تر به حترا که مردم رااو به فکر این است کند. ست که شایستگان را انتخاب. به فکر این نیبسازدمیدان

«رویم به سمت همان قبیله گرایی.رویم، مینظام سازی نمی به طرفکند. ما طرف خود جلب

پارلمانی در قرار بود نظام 3182 ،قای بشردوست مدعی است که در زمان تدوین قانون اساسیآاما

که من اطالع دارم، قرارطوری» گوید:ید نشد. وی مییید که این تصمیم بنا به دالیلی تاآافغانستان به وجود

فشار امریکا که در به علت ،در روزهای اخیر نظام پارلمانی بوجود بیاید. ،ستاندر قانون اساسی افغان تابود

اش بود، قرار شد که نظام افغانستان ریاستی باشد. یکی از دالیل طوالنی زاد نماینده خاصآن زمان خلیل

نظام ریاستی باشد و یا یاآنیز همین دو دیدگاه بود که ،جرگه تصویب قانون اساسیهشدن جلسه لوی

جرگه بیش از این هها گفته بودند که اگر لویسازمان ملل و امریکایی ،دم که در آن زمانیپارلمانی. من شن

«کند.بد، دیگر مصارف روزانه را قطع میادامه یا

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

87

، جمله چیزی که همه به آن نتیجه رسیدنداز » گوید:عضو مجلس نمایندگان می محمد عبده ،حالبا این

های افغانستان راه مردمتمرکز قدرت به خیر و صالح افغانستان نیست. در این راستا حتما باید این بود که

جنبه عملی ندارد زمینه عملی آن را بیشتر سازد، ،قانون اساسی که درکنند. مواردیرا جستجو آن بدیل

باید در قانون ،رد و صدارت ایجاد شودیع قدرت صورت بگیزاگر ما بخواهیم این تمرکز قدرت را بشکنانیم، تو

«اساسی افغانستان ذکر شود.

اول باید شکل نظام » گوید:کریمی لیسانس دانشکده اقتصاد دانشگاه کاتب نیز می کمیلحال، با این

«حکومتی تعدیل شود و در ثانی نظام انتخابات پارلمانی و حزبی باشد تا از تعدد احزاب جلوگیری گردد.

با برخی از شهروندان در این مورد مصاحبه انجام داده اند که آنان نیز ،خانه آزادی افغانستان ،حالبا این

امتیازاتی که برای » گوید:سجاد محسنی از علمای دین می خوانند.تم نظام در کشور را ناکارآمد میسیس

یا کوچی یک تعریف شود.ها لغو امتیازات کوچی دولت باید صدارتی شود. است تعدیل شود. یس جمهوریر

«خاص شود از همه اقوام در نظر گرفته شود.

یخارج شدن قدرت از تک قطبی و همچنین نحوه که گویدپلوشه نیازی محصل جامعه شناسی می

در سطوح ملی و محلی و اصالحات در رابطه با قوه قضایه و نهادهای ،گیری احزاب در پروسه انتخاباتسهم

باشد.از موارد تعدیل می ،هاولیتوها و مسمستقل و میزان صالحیت یهاسیونعدلی و قضایی و کمی

سرود ملی

سرود ملی به زبان پشتو اجرا شده و نام اقوام بزرگ نیز در آن تذکر یافته ،مطابق قانون اساسی افغانستان

به زبان پشتو باید که سرود ملیاین» گوید:می داند. ویاین موضوع را درست نمی ،است. اما حفیظ منصور

کس زبان مادری خود را دوست دارد. ما نباید یگر شهروندان افغانستان است. همهیک جفا در حق د ،باشد

تعداد در زمان یک، قای منصورآبه گفته «کند. را همیشه گوش کسی را ملزم کنیم تا زبان غیر مادری خود

بیند و این یک نقص را در سرود ملی نمی چون خود»شونداز جایش بلند نمی ،نواخته شدن این سرود

«است.

ها در سرود ملی ذکر نشده اودارسنگهه، رییس شورای اهل هنود نیز معترض است که نام آن ،حالدر عین

شد، من، انارکلی و قانون اساسی ساخته می3182وقتی که در سال» گوید:است. وی به خانه آزادی می

کردیم تاکید تدوین قانون اساسی بودیم، بارهابعنوان نمایندگان اهل هنود، عضو گروه تهیه و ههچرند سینگ

شود، نام ما هم در سرود می سرود ملی گرفته و حتا مکتوب به خلیلزاد پیشنهاد کردیم که نام همه اقوام در

بینیم که اهل مروز میملی ذکر شود، اما کسی به این پیشنهاد برحق ما گوش ندادند که نتیجه آن را ا

«ما حضور نداریم. ،گانههیچ یکی از قوای سه حتا یک چوکی انتخابی هم در مجلس ندارد، در ،هنود

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

88

اداری هایواحدساختار

به گفته داکتر محی الدین مهدی عضو مجلس نمایندگان، ساختار واحد های اداری افغانستان نیز باید

قومی منطق نه دارد، علمی و منطق مبنا نه کردن تقسیم والیت 14 هب افغانستان»گوید:اصالح شود. وی می

به هاوالیت این بنا دارد، و اقتصادی فرهنگی ومنطق مبنا و نه دارد جغرافیای منطق مبنا و نه و نژادی

از صالحیت غیر که دارد وجود والیتی شورای 14 اکنون هم. شود تعدیل زون و یا ایالت و نه هشت

و نظارت محدود قانونگذاری صالحیت با ایالتی شورای و نه هشت ما اگر اما. ندارد صالحیت دیگر مشورتی

با ایالتی شورای یا زون شورای یک با باشد، داشته زون یک والیت هر چند یا. است بهتر باشیم، داشته

.محدود قانونگذاری صالحیت

نبود میکانیزم پاسخگویی برای رییس جمهور

قانون اساسی 63ماده .گفته شده که رییس جمهور در برابر اعمال خود پاسخگو استدر قانون اساسی

باشد. وول میرییس جمهور در برابر ملت و ولسی جرگه مطابق به احکام این ماده مس»چنین آمده است:

طرف یک ثلث کل اعضای رییس جمهور به ارتکاب جرایم ضد بشری، خیانت ملی یا جنایت، از هاتهام علی

د، لث کل ارای ولسی جرگه تایید گرددو ثکه این تقاضا از طرف صورتیتواند. در ولسی جرگه تقاضا شده می

ولسی جرگه در خالل مدت یک ماه لویه جرگه را دایر می نمایند. هرگاه لویه جرگه اتهام منسوب را به

موضوع به محکمه خاص اکثریت دو ثلث آرای کل اعضا تصویب نمایند، رییس جمهور از وظیفه منفصل و

ای است که گونه، بهمیکانیزم پاسخگویی رییس جمهور ،آگاهان امور حقوقیاما از نظر «گردد.محول می

رییس جمهور ، در قانون آمده است کهقضیه مهم دیگر » :گویدمیحفیظ منصور عمال مقدور نیست.

که رییس جمهور متهم به خیانت . زمانیکه عملی نیستی دشوار استگو است اما میکانیزم به گونهپاسخ

جرگه برگزار شود. هرود تا لویکند، میمجلس نمایندگان تصویب می شود، این خیانت ملی راملی می

ای که تا هنوز اعضایش مشخص نیست. شورای ولسوالی وجود ندارد. یعنی میکانیزم عزل رییس جرگههلوی

در لفظ مسوول است، در عمل ،شود. رییس جمهوررداشته نمیسنگی را مانده که ب جمهور را دشوار کرده،

«.توانیمما بر کنارش نمی ،مسوول نیست

گفته شده که اگر رییس جمهور، مرتکب جنایت ضد بشری، خیانت ملی شود، در ،قانون اساسی 63در ماده

رونداین ،گویدمی عضوی مجلس نمایندگان خانم رضایی اما ،شودبه میز محاکمه کشانده صورت بایدآن

صورت مجلس نمایندگان با دو ثلث اعضای ،مطابق این ماده، محاکمه رییس جمهور بسیار پیچیده است.

یک باید تأیید کند تا ،ءجرگه نیز با دو ثلث آراه، لویرودمی جرگههدر لویماه مدت یکسپس بهگیرد؛ می

چه نوع اعضا است، این خود روند متشکل ازخاص هم تعریف شده که محکمه ایجاد شود. محکمه خاص

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

89

رسد. در جریان چند سال عمل ناممکن به نظر می که در سازداسخگویی رییس جمهور را طوالنی میپ

اتفاق افتاده است. ،بینی شده استعمال چنین اتفاقات نا ممکن که در قانون اساسی پیش ،گذشته

به صالحیت داده است. ،بیش از حد ،به رییس جمهور ،سیل، از نظر گلرحمان قاضی، قانون اسااحاینبا

گوید:وی می .مانع نشر قوانیین تایید شده از سوی پارلمان گردد حتی توان یافته تا ،رییس جمهور گفته او،

کند، قانونی، از نشر قانون جلوگیری می بعضی موارد رییس جمهور بخاطر گریز از اصل حقوقی و گاهی در»

«باشد.یک موضوع جداگانه می ،یا ضرر آن چه است وکه منفعت این

مبنای منافع علیای کند تا در مورد آن تحقیق شود که این تصمیم چقدر برایجاب می» آقای قاضی افزود:

که رییس جمهور، رییس بحث ما این است خود قانون است. چقدر سلیقوی بوده، این خال در جامعه بوده و

صورت داشت، در آنرییس خود را می ،براساس قانون اساسیقوای اجرائیه هم است. اگر قوای اجرائیه

اعمال نفوس کند، یا قوای اجرائیه برتری خود را از موقف رییس جمهور کسب ،توانسترییس جمهور نمی

«.دهدبهتر نتیجه می کل ریایستی است وش از افغانستان شکل پارلمانی بهتر کند، در

عدم شرط تحصیل برای رییس جمهور

ه شرط تحصیل ذکر نشده است. گونرای رییس جمهور و معاونین آن هیچب ،مطابق قانون اساسی افغانستان

داند. رمضان های کالن قانون اساسی میروی این موضوع منتقد بوده آنرا از نقص ،کارشناسانبسیار

، میلیون جمعیت افغانستان را اداره کند26خواهدمی کهدر مورد رییس جمهور، کسی»گوید: میبشردوست

در کهاما کسی سواد باشد.تواند بیمیلیون نفر است می 26که نماینده الهمچنین وک .سواد باشدتواند بیمی

سانس یباید ل ،باشد شهردار، خواهدکه مییک سند تحصیلی داشته باشد و کسی باید ،شورای ولسوالی باشد

«اش کارهای نظافتی است.باشد که وظیفه

تعیین حدود حاکمیت ارضی کشور

اما برخی کارشناسان از جمله یکی از عناصر حاکمیت ملی یک کشور، تعیین حدود اراضی آن کشور است.

قای منصور آ .گرددضوع حتی در قانون اساسی نیز مشخص حفیظ منصور به این باور است که این مو

گوید:داند. وی میمشخص نبودن حدود حاکمیت ارضی کشور را از مشکالت و خالهای قانون اساسی می

افغانستان کجا ،میگویمیما که افغانستان حدود کشور ما باید مشخص شود که کشور ما کجا است. وقتی»

کنین گوید ساد. یک عده میا هستنهشهروند من کیدانیمهنوز معلوم نیست، ما نمی ،است. چون کشور

حدود کشور معلوم شود که شمال اش کجاست، شرق اش گویم نیست.پشاوری برادر من است؛ من می

همین عیب کالن و حاکمیت ما معلوم شود؛ سندشهروندان خود را بشنا کجاست، جنوب اش کجاست تا

«باقی مانده است.است که تا حاال بحث دیورند

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

90

مسایل انتخابات

گوید دانش معاون رییس جمهوری میتیاج به بازنگری دارد. محمد سرورمربوط به انتخابات کامأل اح مسایل

ون انتخاباتی است، یک جمله بسیار کوتاه آمده که برای یکه در باره کمیسقانون اساسی 356که در ماده

گردد.میاداره و نظارت به هر نوع انتخابات و همه پرسی کمیسیون مستقل انتخابات تشکیل

، آیا نظارت به همین به چه معنی‹ نظارت›مثال ؛هر کلمه این جمله قابل توجه است» آقای دانش گفت:

«کند به شکایات انتخاباتی.گی میون شکایات رسیدهیون شکایات داریم این کمیسیمعنی است که ما کمیس

ه گو نبودقانون اساسی در انتخابات جواب» گوید:در مورد مسایل انتخابات میحال، حفیظ منصور نیز با این

نامهفصل مربوط به ریاست جمهوری در قانون اساسی به حالت تعلیق رفت و جای آن را موافقت است.

،اینبر عیارهای قانون اساسی نیست. بناگرفت. ما امروز رییس جمهوری داریم که با م کابل سیاسی

نامه کابل گرفتها نیست. صالحیت خود را از موافقترهای تسجیل شده در قانون اساسی را داصالحیت

«است.

می یزمان برگزاری انتخابات را با توجه به شرایط اقل مشاور حقوقی اداره امور، عاکفی حال، شاه سلطانبا این

در قانون اساسی آمده که » گوید:می به خانه آزادی داند. وی در این خصوصزمان مناسب نمی، افغانستان

که از سی الی رسد. حکم قانون اساسی استاول جوزای سال پنجم به پایان می کار رییس جمهور، دردورۀ

شود که اقلیم و اوضاع شصت روز قبل از این روز، باید انتخابات دایر شود. شصت روز قبل آن، اول حمل می

کشور برف و باران های کوهستانی نامساعد است. گاهی تا اول ثور در نصفجوی کشور در بیشتر والیت

باشد. به همین اساس برگذار کردن ها مسدود میبیشتر راه های زیاد زمستانی،یا از اثر برف و باران بارد ومی

«.انتخابات، در ماه حمل در افغانستان منطقی و معقول نیست

مطابق » :ناسب نیستنیز زمان م ،باشدمی یماه ثور که زمان برگزاری انتخابات پارلمان ،به باورآقای عاکفی

در اول سرطان سال پنجم به پایان جرگهگوید دورۀ کار ولسیاساسی که می ماده هشتاد و سه قانون

آید در اول ماه ثور که به همین ترتیب این باز می ،قبل آن باید انتخابات برگزار شودرسد و باز هم دو ماه می

ی اگر این دو ماده قانون اساسی تعدیل نشود وقت هنوز هم شرایط و اوضاع جوی خیلی مساعد نیست؛ یعن

مناسب برای انتخابات افغانستان در نظر گرفته نشود، معنای آن این است که یک بخش از مردم افغانستان

«.ماده تعدیل شود شوند، باید این دواز حضور در انتخابات محروم می

به باور آقای کنند. به خاطر تعدد آن اشاره میکار شناسان روی هزینه سنگین انتخابات حال، برخی با این

ما تا هنوز کارهای که انجام » :سال باید انتخابات برگزار شود ی است که هرگونهبه تقویم انتخابات ،غرسپین

براساس آن ما باید همه ساله یک ،که برای ما آمده است تقویم. مثآل ه استدادیم چندان جواب نداد

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

91

از نظر ترتیب و تنظیم شود وبسیار قیمت تمام می ،م که برای کشور مثل افغانستانانتخابات داشته باشی

بار یک همزمان و ،ای ترتیب کنیم که چندین انتخاباتگونهتوانیم انتخابات را بهما می بسیار دشوار است.

، این حکومت همه ساله مصروف انتخابات نباشند هم مردم و صورت گیرد که هم اقتصادی تمام شود و

«بخش قابل تعدیل است.

تعدیل که ضرور است یبه نظر من مورد دیگر» گوید:عضو مجلس نمایندگان می همچنان محمد عبده

هفت انتخابات داریم، انتخابات ریاست جمهوری، انتخابات ما ها است. یا تلفیق انتخابات همزمان سازی شود،

و ها،شاروالپارلمانی، انتخابات شورای والیتی، انتخابات شورا های ولسوالی، انتخابات شورای قریه، انتخابات

سرمایه دار و دارای امنیت فوق های حکومت های مختلف دارد. درزمانهرکدام انتخابات شورای شهرداری

خوب است. اما در کشور فقیر مثل افغانستان دیگر ضرور نیست که هر سال انتخابات این نوع انتخبات العاده

. شود هتقلیل دادسه انتخابات یا دو واین هفت انتخابات به گردد، بایدبرگزار

طرح میکانیزمبینی شده اما موضوعات پیش ،در خیلی از موارد» گوید:میدر این مورد گل رضایی هشااما

گفته شده اما مثال بحث ایجاد کمیسیون انتخابات بینی نشده است؛آن پیش به گیریزی و رسیده

چگونه انتخاب و تعین شود، هیچ میکانیزم برای آن تعریف نشده به همین سبب کمیشنرهای کمیسیون

ف که سر قانون شود. یکی از موارد اختالاست که گاهی کمیته گزینش به وجود می آید و گاهی هم رد می

گفته شده که های انتخاباتی است.ونیانتخابات بوده مبهم بودن ماده قانون اساسی مربوط به کمیس

کند روشن های انتخاباتی را ایجاد میکسی کمیسیونشود ولی اینکه چهون های انتخاباتی ایجاد مییکمیس

«نیست.

باشد. وی به خانه آزادی افغانستان م انتخاباتی میخواستار اصالح نظا ، نیزقاضی احمد حنفی ،حالدر عین

مشکالت اقتصادی دارد، اما در سیستم انتخابات اصالح شود، افغانستان یک کشور فقیر است و» گوید:می

انتخابات ولسی -2انتخابات ریاست جمهوری، -3بینی شده است، این کشو رفقیر هفت انتخابات پیش

-6انتخابات شورای شاروالی، -5انتخابات شورای ولسوالی ها، -4الیتی، انتخابات شوراهای و -1جرگه،

شورای شهر. این هفت انتخابات برای افغانستان فقیر از نظر انتخابات شوای قریه و -7انتخابات شاوال و

باید اصالح شود. عدم ضرورت شورای قریه: قاضی احمد حنفی عضو مجلس اقتصادی به صرف نیست و

به نظر »گوید:داند وی به خانه آزای میو رییس کمیته قوانین بودن شورای قریه را ضروری نمینمایندگان

من برای قریه اصأل شورا ضرورت نیست، قریه جات به همان شکل ارباب رعیتی اداره شود. همان ریش

»باشد.شود نماینده جای یک کسی که از طریق انتخابات برگزار می تواند دربزرگ قوم می سفید و

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

92

قانون اساسی افغانستان، استعفای کاندید : در دور دوم یکی از کاندیدا استعفای صورت ابهام در

های وع از دید کارشناسان از جمله خالبینی ندارد. این موضدر دور دوم انتخابات را هیچ گونه پیش

شود.قانون اساسی پنداشته می

که انتخابات در زمانی قانون اساسی را برمال کرد.نواقص دیگر 3188قای عاکفی، انتخابات آاز نظر

قانون از ادامه رقابت انصراف داد،داکترعبداهلل به دور دوم رفت، داکترعبداهلل رقابت بین حامدکرزی و

.شودصورت گرفت چه می انصراف اساسی در این مورد هیچ صراحت ندارد که اگر چنین حاالت آمد و

سال ششم ،قانون اساسی راه حل ندارد: قانون اساسی افغانستان مجلس نمایندگانبرای سال ششم

را که له مهم دیگریامس» گوید:قای عاکفی میآبینی نکرده است. کاری را در شرایط خاص پیش

با بحران مشروعیت مواجه است. قانون اساسی حکم کرده که در رو داریم، پارلمانهمین حاال در پیش

سال ششم کار جدید بیاید، ولی حاال ولسی جرگه درمجلس نمایندگان اول سرطان سال پنجم،

در و هممجلس نمایندگان بناً قانون اساسی در انتخابات کندکه این خالف قانون اساسی است.می

بنا به دالیلی به موقع دایر نشود، هیچ صراحت ندارد که در اگر چنانچه ،انتخابات ریاست جمهوری

قانون اساسی صراحت شود، باید این مسایل درها چه میکلیف مشروعیت اینت چنین حاالت مشکل و

«را پیداکند. الزم خود

قانون اساسی ۶۱ماده

این داند.قانون اساسی افغانستان را از موارد تعدیل قانون اساسی می 36فقره پنج ماده ،برخی کارشناسان

از نظر حال،با این «گردد.موجود در کشور حفظ میمصطلحات علمی و اداری ملی » فقره چنین آمده است:

36ماده 4فقره » گوید:آقای منصور این ماده باعث اختالفات قومی و زبانی در کشور شده است. وی می

مشر شامل پوهنتون، لوی درستیز، دلگیکه این مصطلحات باید حفظ شود نوشته کرده که مصطلحات ملی

که سه تا زبان رسمی داریم؛ دو تا عمومی، یک تا محلی. تعلیم و تربیه ل داریمشود. ما استدالمیآن و امثال

مصطلحات علمی حفظ که کند م. اما برخی دیگر تمسک مییشناخته شده. ما حق داریم که دانشگاه بگوی

شود. این دعوا را کجا ببریم؟ این موضوع از سوی مجلس به کمیسیون ارجاع داده شد و داکتراحمدی

معنایش حذف "حفظ"کرد که }حفظ شود معنایش این نیست که دیگر کلمات وضع نشود اگر نوشته

«باشد، درست خالف قانون اساسی است{. این موضو باید تعدیل شود.

مرجع تفسیر قانون اساسی سردر گمی در

از نظر کارشناسان مشکالت عمده قانونقانون اساسی از تفسیرعدم وضاحت و سردرگمی برای مرجع

که به عنوان یک نقص و کمبود در قانون اساسی یکی از مسایلیقای هاشمی معتقد است، آباشد. مطرح می

مطرح است، بحث کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی است. در قانون اساسی بسیار واضح آمده است

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

93

شود. ایجاد می ،طبیق قانون اساسیبه خاطر نظارت بر ت ،ون نظارت بر تطبیق قانون اساسییکه کمیس

«نظارت بر تطبیق قانون اساسی تفسیر قانون اساسی را نمی رساند.

از ،یرییس کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساس دکتر محمد قاسم هاشمزی ه، قانونپوحالبا این

از دید شورای ملی و :سترمحکمه و کمیسیون نظارت اشاره کرده و می گویدنوع سر درگمی میان دو نهاد

از نظر ستره .تطبیق قانون اساسی است کمیسیون مستقل نظارت بر ،مرجع تفسیر قانون اساسی ،پارلمان

این درست نیست و حال یک مشکل است بین شورا و ستره محکمه و بین ما و ستره محکمه، حاال ،محکمه

بعضی از ساحات را گرفته ایم که مربوط ما است و برخی از موارد مربوط ستره محکمه ،این قانون ما در

است و باید همرای ستره محکه به یک تفاهم برسیم که کدام ساحات مربوط ما است، چون در بسیاری از

«موارد تا قانون اساسی را تفسیر نکنیم نظارت کرده نمی توانیم.

معاون رییس سرور دانش دانند. آقایاشی از متن قانون اساسی میاین مشکل را ن ،برخی کارشناسان

باعث مشکالت شده است. وجود دارد، که در قانون اساسی یبرخی ابهامات ،گویدمی جمهور در این خصوص

داند که باعث سردرگمی شده است. ای قانون اساسی را از موارد ابهام میوی نبود یک مرجع تفسیر کننده

در ،این مشکل ناشی از خود متن قانون اساسی است» گوید:یس جمهوری در این مورد مییمعاون دوم ر

ها در این موارد چند اختالفات میان اینهر ؛دارد، نه پارلمان و نه قوه قضاییه این مورد نه حکومت تقصیر

خود متن ناشی از ،ولی اصل گپ این است که این مشکالت هزیاد به وجود آمد و مشکالت را ایجاد کرد

ماده و 323مادهکه عبارت از سه ماده وجود دارد ،بطور مشخص ،در متن قانون اساسی .قانون اساسی است

یک تناقض خیلی ،را که روی هم بگذاریم رد. کل این موانیز اشاراتی شده است64در ماده است و 357

«شود.روشن دیده می

تذکر داده شده که بررسی مطابقت قوانین و فرامین با قوانین اساسی و تفسیر ،قانون اساسی 323در ماده

ون مستقل نظارت بر تطبیق یکمیس» گوید:می357باشد. در مادهحکمه میستره مهای الحیتها از صآن

«.قانون اساسی مطابق قانون تشکیل می گردد

نون اساسی که وظایف رییس جمهور بیان قا 64. در ماده ون چیزی نیامدهیاما در مورد وظایف این کمیس

باشد.جزء اول وظایف آمده که مراقبت از اجرای قانون اساسی از وظایف رییس جمهور میدر ،شده

مراقبت هم خود » گوید:ی باشد. وی میم 357در تضاد با ماده ،قانون اساسی 64از نظر آقای دانش، ماده

در .«نظارت از قانون اساسی که از وظایف رییس جمهور است در واقع به معنای همان یک نوع نظارت است،

مراقت از اجرای قانون » از جمله وظایف رییس جمهور چنین آمده است: ،قانون اساسی 64فقره اول ماده

«.اساسی

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

94

گوید که تناقضات در متن قانون اساسی وجود دارد. این تناقضات حال، عبدالعلی محمدی نیز میینبا ا

گوید:قای محمدی میآسبب شده است تا روند اجرای قانون اساسی در برخی موارد دچار مشکل شود.

اسی قانون اس 323است. ماده 323و ماده 356، 357گویی قانون اساسی، ماده یکی از موارد تناقض»

هم متأسفانه به صورت ضمنی به 357دهد. ماده ا به گونه ضمنی به ستره محکمه میصالحیت تفسیر ر

«دهد.ن نظارت بر تطبیق قانون اساسی میکمیسیو

نظارتی یا دو شیوه یما به لحاظ اصولی اگر بحث داشته باشیم، دو شیوه» زادی ادامه داد:به خانه آ او

الت متحده ساسی است؛ یا نظارت قضایی است، چیزی که کشورهای مثل ایاتفسیری برای تفسیر قانون ا

کند. در این شیوه نهادهای قضایی و محاکم قوه قضائیه مرجع صالح برای تفسیر آمریکا از آن پیروی می

ها در جریان رسیدگی اگر به جایی بر می خورند که یک قانون عادی با قانون اساسی قانون اساسی است. آن

ی دیگر که شیوه کنند. شیوهادی را ملغی اعالم میت دارد، همان جا بر اساس حکم قضایی قانون عمغایر

ولیت نظارت بر ویعنی یک نهاد سیاسی مس ؛ی سیاسی قضیه استاروپایی بیشتر فرانسوی است، شیوه

داریم یا در ایران که در فرانسه بنام شورای قانون اساسی گیرد. چیزیساسی را بر عهده میا تطبیق قانون

مورد مطالعه ،سازدی را که پارلمان یا قوه مقننه میها قوانینبنام شورای نگهبان قانون اساسی داریم. این

کنند. یکی از موارد یید میکنند اگر ندیدند تأر قانون اساسی تشخیص دادند رد میاگر مغای .هنددقرار می

ست که کامالً تناقض در داخل خود قانون اساسی است. نقض بسیار جدی درون قانون اساسی همین جا ا

«ی سیاسی را.ی پیش بینی کرده و هم شیوهی قضایی را به گونههم شویه

ی سیاسی ی دست ستره محکمه را باز گذاشته، در شیوهآمده به گونه 323در شیوه قضایی ماده به گفته او،

ی را باز گذاشته. اما در واقع وقت هردو ماده قانون ی دست کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسبه گونه

شود که به صورت روشن ی نهایی این میگذاریم، نتیجههمدیگر می کنار 357با ماده 323اساسی را، ماده

صالحیت تفسیر دارد. ،نه ستره محکمه صالحیت تفسیر دارد، نه کمیسیون

بخش کمیسیون نظارت برتطبیق قانون همه بیشتر از» گوید:غر در این مورد میقای سپینآ، حالبا این

نیاز داریم که صالحیت تفسیر قانون اساسی را داشته باشد، یما به یک کمیسیون .استقابل تعدیل ،اساسی

ه در ترکیه است؛ تا بتواند یا محکمه قانون اساسی ک فرانسه است و مثل شورای قانون اساسی که در

«ها را کنترل کند.بحران

ت ادارات محلیصالحی

کارشناسان معقتد اند که این اداره مرکز باید کارکند. تحت نظارت ، بایدادارات محلی ،اساسی مطابق قانون

سازد.را کمتر در برابر مردم پاسخگو میالن محلی وباعث مشکالت گردیده و مسو ،امر

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

95

ما به چه »د.نباید از صالحیت بیشتری برخوردار شو ،باور است که ادارات محلی این به ،دکتر امین احمدی

ترتیب بتوانیم زمینه مشارکت موثر تر مردم را در والیات، در تشکیل حکومت محلی و نظارت آنها از

ه مشارکت ولی به یک نوع زمین ،فدرالیزم نرسد حکومت محلی باالتر ببریم. هر چند ممکن به حد فدرال و

شود مردم به اول؛ سبب می کند که این دو حسن دارد:احمدی تاکید می قایآبیشتر مردم فراهم شود.

که روی مقام ریاست های فراوانیحساسیت ،د. دوم اینکهشکل مستقیم تر در سرنوشت خود مسلط باش

ها انتخابات را های ملی وجود دارد گاهی و قتمت مرکزی وجود دارد و این حساسیتجمهوری و حکو

برد مطلق و باخت باخت در انتخابات، یعنی برد و ،رساندو به مرحله خطرناک میکند بسیار حساس می

در ،باخت انتخابات ،ها شکل بگیردبر محور سمت ،اگر بر محور اقوام ،یعنی انتخابات .آیدحساب میمطلق به

ممکن است در حکومت مرکزی یک حزب یا .شودباخت در کل افغانستان محسوب نمی مساوی با ،مرکز

،کنارش حکومت محلی را داردکند در آنها فکر میدر این صورت م قدرت قرار نگیرد در راس هر ،یک قوم

همه چیز در مرکز ختم نمی شود و این یک ،کند در حکومت محلی از نفوس بیشتر برخوردار استفکر می

«شود.ریاست جمهوری وجود دارد کاسته میام نوع حساسیت زدایی بیش از اندازه که در مق

موکراسی و حاکمیت مردم ما اگر بسوی دی» گوید:آقای هاشمی معین اداری وزارت عدلیه می ،حالبا این

که است، همین قسمی مامدارانش را دخیل بدانیم. مناسببایستی نظر و رای مردم نسبت به زبرویم، می

،ندکها را نیز مردم انتخاب کنند. به نظر من، این کار کمک میوالی کنند،میها را مردم انتخاب شاروال

که مردم حق انتخاب را داشته باشند، باید به یک نحو نظارت هم اقل وقتیکه حدبرای تقویت ادارات محلی

محلی که کند برای ارایه خدمات بهتر به مردمباشند. این اداره محلی را کمک میروی کارکرد شان داشته

«در این قانون بصورت درست مسجل نشده و بیشتر مرکزی شدن مطرح است.

رای اکثریت در پارلمان

به این رای اکثریت » :گوید. آقای دانش در مورد میرای اکثریت است ،خالی قانون اساسی یموضوع دیگر

+ 51. آیا اکثریت آرا یعنیه استآن بسیار اختالف نظرها پیدا شد در مورد ،معنی است که در چند دورهچه

های قانون مورد برسدکه ماده 81یا 71 توانیم بگویم که جمعا شاید بهمییا طوردیگر؟ اگر دقت کنیم 3

«اساسی در مغایرت با قوانین فرعی است.

مجلس سنا اضافی بودن

گوید:داند. وی میمیترکیب فعلی اضافی جرگه در قانون ساسی را به همین هتشکیل لوی ،غری سپینقاآ

مشوره من این است که به عوض همین ترکیب، یک تشکل اضافه است. به نظر من تشکیل مجلس سنا با»

ضرورت هیچ ،احزاب باید رشد داده شود تا مجلس حضور فعال داشته باشند. حتا به داشتن مجلس سنا ،آن

،مانفرادی به جود بیاوری کاندیدای آزاد و شود. اگر بخواهیم یک تعادل بین کاندیدای احزاب ودیده نمی

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

96

که احزاب قوی در نظام دخیل نیستند، شرایط فعلی کرد. اما در شود داشتن مجلس سنا را توجهمی

ت نیست. رچ ضرویه ،باز داردآن دست که رییس جمهور درچنین ترکیب یا سنا با اتاق دومی و ،موجودیت

سازد وگزاری را کند میه روند قانون، بلککندنظارت نمیگزاری نه تنها کمکی در روند قانون ،این اتاق

«کند.زاری ایجاد میگمشکل بر سر راه قانون

قای سلطان شاه عاکفی مشاور حقوقی اداره امور به مشکالت دیگر مجلس نا نیز اشاره می کند. ، آحالبا این

ت بیشتر در تعین اعضای اداری است. وی می گوید: ساختار مجلس سنا گاه مشکل افرین می شود. مشکال

سه کتگوری از سناتورها است که یک ثلث آن از شورا های والیتی می آید برای چهار سال. ،مجلس سنا

گروپ دیگر آن انتصابی هستند از .شوند برای سه سالگروپ دیگر آن از شورا های ولسوالی انتخاب می

از و شود برای پنج سالحاال دوره تقنینی محاسبه میسال. شوند برای پنج طرف رییس جمهور تعین می

مطابق قانون کسی باید باشد که حضور وی در تواند رییس شود.میان این سه گروپ از سناتورها کی می

چهار سال قبل همین مشکل که در مجلس » گوید:قای عاکفی میآدوره تقنینی مشکل نداشته باشد. یک

نظارت بر تطبیق قانون اساسی یک مشوره حقوقی داد و گفت تنها سناتور ون مستقل یداد، کمیسسنا رخ

له با سایر احکام قانون اساسی اکه اگر چنین حکم کنند این مستواند رییس شود. در حالیانتصابی می

وجایب کند.زیرادرقانون اساسی گفته شده که تمام اعضای شورای ملی دارای حقوق ومغایرت پیدا می

«تواند.شود گفت که رییس مشرانوجرگه تنها اعضای انتصابی آن شده می، بنا نمیمساوی هستند

جرگه در قانون اساسی هابهام ترکیب لوی

کارشناسان جرگه از نظر برخی هاما ترکیب لوی است. جرگهلویهرد ترکیب در مو ،قانون اساسی 331ماده

ترکیب مطابق قانون اساسی افغانستان،» گوید:آقای عاکفی در این خصوص میمشکل اساسی دارد.

های والیتی و جمع روسای شوراهای متشکل از اعضای شورای ملی، جمع روسای شورا جرگهلویه

های و بعدا مردم هر ولسوالی نماینده شوندوالیت انتخاب می ها. شوراهای والیتی از طرف مردم هرولسوالی

نمایندگی از نفوس رییس شورای والیتی به ،جرگهلویهدر کنند.های ولسوالی انتخاب میخود را در شورا

رود. بر اساس جرگه میهرییس شورای هر ولسوالی به نمایندگی از نفوس آن ولسوالی به لوی رود،والیت می

های هند. باشندهحدود سی فیصد از نفوس کشور را شهرنشینان تشکیل می ارقام احصائیوی، آمار و

شهر نشینان در کند.روان می جرگههولسوالی و دیگر نماینده والیت به لوی از هر دهنماین ها، یکولسوالی

برای ولسوالی نشینان یا ،شریک نیستند تنها در والیت شریک هستند، یعنی مطابق قانون اساسی ،ولسوالی

یک صد و 331یک حق که این تبعیض است. بناً ماده ،نشینان دو حق داده شده و برای شهر نشینانده

«تعدیل شود. جرگه اصالح و ههم قانون اساسی در مورد ترکیب لویده

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

97

جرگه هسهم زنان در لویاندک بودن

331ماده از زنان نبرده است. به صورت کلی امده و جرگه سی افغانستان در مورد اعضای لویهقانون اسا»

اعضای شورای -3جرگه متشکل است از: لویه» جرگه چنین آمده است:یهعضای لودر مورد ا ،قانون اساسی

توانند سترمحکمه و لوی سارنوال میها. وزرا، رییس و اعضای ولسوالیروسای شوراهای والیات و -2ملی؛

«در جلسات لویه جرگه بدون حق رای اشتراک ورزند.

جرگه هیزنان در لو سهم ،زم سنجیده شده در قانونیمیکانقای عاکفی معقتد است که بر اساس آ ،حالبا این

روسای هیچ شورای والیتی زن ،شورا های والیتی ییهنوز درسه دوره تا» گوید:باشد. وی میاندک می

جرگه از ههای ولسوالی هم رییس زن نخواهیم داشت. و در لویدر شورا نبوده. با توجه به فرهنگ کشورما

که جامعه در حالی ؛دهندآن، کمتر از صد عضو شان را زنان تشکیل می چند عضو اد وهفت و جمله هفت صد

زنان برخورد در رابطه با ،چند ماده قانون اساسی ،و از جانب دیگر افغانی از لحاظ نفوس پنجاه پنجاه است

باید پنجاه فیصد آنان زن باشد. ،کندسناتورها را انتصاب می ،ییس جمهورکه ردر جای .عیض مثبت داردبت

اقل از هر گوید که بطور اوسط حدمیی در رابطه با زنان تبعیض مثبت دارد و ،قانون اساسی 81در ماده

.«جرگه باید دو زن بیایدانتخابات ولسی در ،والیت

ن که پارلمایدر حالمتیاز برای زنان قایل نشده است، هیچ ا ،جرگههاما بالعکس در لوی» اید:افزوی می

کمتر از ،رگهجهنفر اعضای لوی 811حدود دهد. اما اگر ازها تشکیل میآن را خانم %25حدود ،افغانستان

جرگه ه. بنا در ترکیب لویشوددرصد آنان زنان می 32 مجموع حدود نظر بگیرم، در خانم ها را در ،نفر 311

ها، این موارد از ابهامات تی در رابطه با شهر نشینعدالبی -2عدالتی با زنان، بی -3عدالتی وجود دارد دو بی

«.قانون تعدیل و اصالح شود است که باید در

ما در قانون اساسی برای » گوید:مورد دیدگاه متفاوت دارد. وی می حال، قاضی احمد حنفی در اینبا این

ای امتیاز داده های انتخابی و یا در انتخابات، به زنان افغانستان به اندازهحق زیاد داده ایم و در بخش ،زنان

شنهاد من در تعدیل قانون اساسی این امتیاز به زنان داده نشده است؛ پ قدرهیچ کشور دیگر این شده که در

چه زن باشد و چه کس، هرهادر انتخابات در همه شوراها و ها، مالک میزان رای باشد؛نتخاباتاست که در ا

این مورد هم باید دبروشود. امتیاز فیصدی زنان از بین گیرد، باید از آن برخوردارکه رای میمرد، به میزانی

«در قانون اساسی تعدیل گردد.

المی قانون منع خشونت علیه زنان با چهار کتاب اس» کرد:خانه آزادی افغانستان تاکید ، بهنوی همچنا

به خانه بنشیند، «واریگل»که این است حقوق زن. زن باید آورندمخالفت صریح دارد و گپای غربی را می

لباس زیبای ابریشمی بپوشد، طالی مقبول داشته نوکر داشته باشد، آشپز داشته باشد، نفقه اش باشد،

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

98

اسالم دینی است که همه ند.مصرف ک باشد، من با بیل و کلنک به دشت و صحرا بروم و کار کنم و او

«صد شر را به شر زنان ریختند. ،ها بعنوان حقوق بشرینا عواطف را برای زن داده و

رییس جمهور شرط مسلمانی برای

روندی اتباع افغانستان را نقض حقوق شه شرط مسلمانی برای رییس جمهور، ،قای محمدیآاز نظر

وقتی برای کند.چون یک عده شهروندان را محروم میتواند باشد خودش ناقض حقوق بشر می» کند.می

ها حق ندارد خود را این ،که اگر مسلمان نباشدین کشوریعنی شهروند ا ،یس جمهور شرط مسلمانی استیر

«کند. کاندیدا

ت های افغانستان نیز از اینکه در قانون اساسی برای مذهب آنان توجه صورسیک اهل هنود و ،حالبا این

را چون قانون اساسی، ما» گوید:شاکی اند. اودارسنگهه، رییس شورای اهل هنود به خانه آزادی می ،نگرفته

طرف نقض ایم. ظلم در حق ما، از یکحمایت نکرده است، در افغانستان مورد انواع ظلم و ستم قرارگرفته

کسی مورد آزار و اذیت قرار صریح قانون اساسی است که گفته است، ملکیت از تعرض مصوون است و هیچ

گیرد و از طرف دیگر نقص خود قانون است که ما را بعنوان یک شهروند در مقابل تعرض ضمانت نکرده نمی

«است.

هاابهام در قراردادها و میثاق

المللی است. های بینباشد مسایل قراردادارشناسان دارای مشکالت قانونی میکه از نظر کیکی از مسایلی

های بین الملل، قراردادهای بین المللی المللی، میثاقهای بینبحث موافقت نامه که گویدمنصور می حفیظ

الحکومتی کدام هایش نیاز به تأیید پارلمان دارد، بسیار روشن نیست.های بین المللی، بیناست. همین سند

۶۳۱ابهام در ماده

. قابل تعدیل استردی است که از نظر کارشناسان از جمله موا ،ابهام در ماده یکصدو سی قانون اساسی

اده صورت بگیرد. وی سبب شده است تا از آن سوء استف 311در مادهباور دارد که ابهام ،دکتر عالمه

شود به شریعت نیز عمل کرد که این کنار قانون می گردد که درطوری استنباط می 311ازماده» گوید:می

موجودیت قانون یک کسی با کنار قانون و باشد. مثالً درقانون می ار ازخود یک نوع بازنگهداشتن راه فر

«تواند کسی را به حکم شرع سنگسارنماید.یاگروه فشاری می فردی و

یی از قضایای رسیدگی در قانون اساسی و سایر قوانین، هرگاه برای قضیه »مده است:آچنین 311در ماده

که این قانون اساسی وضع حکمی موجود نباشد، محاکم به پیروی از احکام فقه حنفی و در داخل حدودی

«نموده، قضیه را به نحوی حل و فصل می نمایند که عدالت به بهترین و جه تامین نمایند.

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

99

های اهد رخدادما ش ،گوید: در جامعه افغانستانری دانشجوی حقوق دانشگاه کاتب میمیثریا ا ،حالدر عین

نیست.غیر مترقبه هستیم که اتفاق می افتتد ولی قانون در آن موارد اصال پاسخگو عجیب و غریب و

،داردصراحت ن که روشن نیست وچند بعدی قانون هایهای مبهم قانون، مادهمادهکه باور است اینوی به

قانون اساسی درج هندوهای افغانستان در ها وهای مذهبی سیکحقوق سیاسی اقلیت .باید تعدیل شود

مجلس نمایندگان واضح گردد. جایگاه آنان در شود و

وظایف معاونین رییس جمهورعدم وضاحت در

و هاضنق ی ازیک ،قانون اساسی در ،عالمه، عدم وضاحت وظایف معاونین رییس جمهورداکتر به باور آقای

بود، ضعف قانون در این باید در قانون اساسی وظایف و صالحیت معاونین روشن می»قانون است. هایضعف

هکه قدرت بیشتر داشتطول همین چند سال گذشته، هر معاونی ما شاهد باشیم که در تا سبب شده ،مورد

«.حیطه صالحیت بیشتر برخوردار بود ، ازهبود ترقلدور و

سکوت قانون در صورت فوت کاندیدا

قبل از ،جریان انتخابات ها آمده است که اگر دریکی از ماده در» گوید:ص میخصو این غر درقای سپینآ

قانون اساسی شود، این چنان اظهارات دربرگزار می سر انتخابت از ،کنداعالن نتایج، یکی از کاندیدا فوت

شود، موضوع ساسی اگر وارد جزئیات شود، کامالَ یک خط قرمز میکند، اصل قانون امشکالت خلق می

این قانون اساسی وجود است که در برد، این یک خالبین می یک نظام است آن را از انعطاف پذیری که در

«.دارد

حقوق سیاسی هندوباوران عدم تضمین

طوالنی دارد. اما این شهروندان از اهل هنود در افغانستان یک کتله قومی مذهبی اند که حضور آنان قدامت

نها هیچ حق سیاسی و اجتماعی در نظر آن اساسی برای جایگاه شان در قانون اساسی شاکی اند که در قانو

به زبان مادری فرزندان شان تا ،گرفته نشده است. حتی آنان تاهنوز یک مرکز آموزشی مستقل ندارند

حقوق محرومیت از»گوید: به خانه آزادی می اهل هنود شورای خویش درس بخوانند. اودارسنگهه، رییس

های افغانستان سیک های قانون اساسی بوده که شامل حال اهل هنود وعمده ترین پیامد از ،سیاسی

های سیک هندوباوران و حامدکرزی فرمان داد که یکتن از ،. در دور دوم مجلس نمایندگانگردیده است

ن را قانون درج نشده بود، ما نتوانیستیم کرسی پارلما باشند، اما چون درمجلس نمایندگان در ،افغانستان

مکاتب مضایمن دینیات اسالمی را در تاهستیم دانشگاها ما مجبور یابی دربدست بیاوریم. به منظور راه

راه پیدا هابه دانشگ توانیمنمی ما آید ونمرات ما پایین می ،کنکور در ،مضامین دینی را نخوانیم بخوانیم، اگر

«کنیم.

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

100

ند. سبب شده است تا آنان موفق به راهیابی در ادارات دولتی نشو ،کند که عدم حمایت قانونوی تاکید می

همین نبود حمایت قانون اساسی از ما، سبب گم شدن وطن ما شده است؛ ،عدم حمایت قانون اساسی»

گویند، شما کنم در جواب میمراجعه میهای دولتی جهت بدست آوردن کار سبب شده که وقتی درارگان

به یگویند کیافغان خطاب نموده م رویم ما را پتان وروید؟ وقتی در هندوستان میکه به هندوستان می

«؟گردیدوطن تان بر

به خانه آزادی از ضرورت قانون در مورد فساد ،ابراهیمی محصل سال سوم انجینیریبنام دیگری شهروند

«قانون اساسی افزوده شود که با فساد مبارزه گردد. در اده در باره مبارزه بافساد اداریم» گوید:اداری می

دومماده قابل تعدیل بودن

دین دولت جمهوری اسالمی افغانستان، دین مقدس اسالم » ماده دوم قانون اساسی چنین آمده است:

دینِ دولت جمهوری » :گویدکه میدانم مقابل تعدیل می ی دوم راگوید: مادهقای محمدی میآ «است.

‹ دولت›مفهوم انتزاعی دارد. یک که از دید من یک تعبیر کامالً بی معنی است. زیرا این« اسالمی افغانستان

کسی نیست که دین داشته باشد.

تواند مخالف معتقدات و احکام دین که در افغانستان هیچ قانون نمیمده استآدر ماده سوم قانون اساسی

در بخشد که افغانستان یک کشور اسالمی است تمام قوانین شد. این ماده طوری صراحت میاسالم با مقدس

گردیده ن کشور نافذالم در ایگیرد. هیچ قانون در مغایرت با احکام اسمطابقت با شرعیت اسالم شکل می

دات بین متحد، معاهدولت منشور ملل » که:مده استآنکه در ماده هفتم همین قانون آحال .«تواندنمی

میه جهانی حقوق بشر را رعایت که افغانستان به آن ملحق شده است و اعال هاى بین المللیالدول، میثاق

استعمال مسکرات جلوگیرى کند. دولت از هر نوع اعمال تروریستی، زرع و قاچاق مواد مخدر و تولید ومی

.کندمی

وی تاکید ی سوم قانون اساسی از دید من نیازمند تعدیل است. گوید: مادهقای محمدی میآحال، با این

ری است یا منبع مبنای قانونگذا ،ی سوماش یک بحث است که آیا مادههم خوداینکند که می

که نه این یک معنای مبنا است یا اینمخالف احکام اسالمی باشد. آیا بهگوید، قوانین نباید که میقانونگذاری

منبع است.

و جدا از سایر افغانستان یک کشور تک شود کهتعدیل این ماده از نظر کارشناسان از آنجا پیدا می ضرورت

باشد. آنچه کشورها برای ایجاد ی جهانی میجزء الینفک دهکده ،بلکه این کشور باشد.کشورهای دنیا نمی

میان بههای را قوانین و میثاقچه از لحاظ فرهنگی، اقتصادی، نظامی، سیاسی ،روابط دیپلوماتیک میان خود

را در عمل آنها ها متعهد باشد وآورند ناگزیزند کشورهای عضو، برای حسن روابط خود نسبت برآنمی

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

101

سطح جهان و دفاع از برای ایجاد نظم و امنیت در ،ملل متحد های بین المللی ورعایت نمایند. سازمان

ا در داند تمکلف و برحق می ،بیندخطر می خود را در ،یدهکه به دلیل داشتن عق یافراد ها وحقوق اقلیت

های حقوقی و معاهدات را بوجود آورد تا کشورها را ملزم بر اعالمیه ها وکنوانسیون، راستای نظم جهانی

.باشددال بر این حرکت می ،ی آنی ضمیمههارعایت آن نماید. اعالمیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون

کدام مالحظات هر انسان بدون ،کندبطور شفاف بیان می33و 38ماده در ،حقوق بشر اعالمیه جهانی

.آزاد است ،عدلی داشته باشد جغرافیای در داشتن مذهب و یا تغیر آن بدون اینکه پیگرد

با در نظر »گوید، ها در قانون اساسی سخن میصمد امیری دانشجوی حقوق دانشگاه کابل نیز از کاستی

قانون اساسی افغانستان یکی از قوانین خوب و مدرن در سطح منطقه است، اما بازهم عاری از داشت اینکه

های بین المللی با قانون اساسی کمی و کاستی نیست. به طور مثال تعهد افغانستان به رعاقیت کنوانسیون

ستان قرار گرفته قانون اساسی افغان افغانستان که گفته است هیچ قانون در مغایرت با احکام اسالمی و

ها و در عین کرسی پارلمان به کوچی31در بعضی از موارد از جمله اختصاصتواند، در تضاد واقع شده. نمی

«آید.یز در شمار نواقصات این قانون مین ،پارلمان نادیده گرفتن عضویت هندو باوران در ،زمان

بیشتری اشاره به خانه آزادی به موارد ،همه، اما محمدهاشم اورتاق نماینده منتخب فاریاببا جود این

های مراجعه شود که کدام موارد و ماده ،های مختلف جامعهالیه به آرای مردم و»گوید: کند. وی میمی

گردد. خوب تواند سبب بهبود زندگی مردم سبب مشکالت شده است؛ کدام موارد و جود دارد که می ،قانون

گذشته سال 31رب کشورهای مختلف استفاده شود، تجاتجارب ، از است که در تعدیل قانون اساسی

«افغانستان استفاده شود.

ها بین مواردهم که باید تعدیل گردد، از تمرکز قدرت کاسته شود، صالحیتوی همچنان تاکید می کند:

که ها و والیات تقسیم گردد. موضوع دیگرمیکانیزم تطبیق اجباری قانون اساسی سنجیده شود مرکز، زون

با توجه به وضعیت به گفته اقای اورتاق، هیچ مقامی از تطبیق کردن قانون اساسی سرباز زنده نتواند.

اجتماعی و ترکیب قومی، لسانی و شکل نظام تغییر بکند، نظام صدارتی و پارلمانی شود، نظام پارلمانی برای

دور نمای کشور به نفع مردم است.

تواند افغانستان را از این وضعیت بیرون یک موضوع دیگر که می»نیز دارد. همچنان اقای اورتاق نظریه دیگر

کند، نظام فدرالی است، اگر صالحیت ویک نوع خد ارادیت برای والیت ها داده شود به یقین که هم ازادی

های اساسی مردم تأمین مشود وهم افغانستان را زاین وضعیت نجات میدهد، دراین راستا خوب است از

«ب مثبت کشورهای فدرالی استفاده کنیم.تجا

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

102

دالیل تعدیل

های جوامع و مردم مان زیر چتر آن قانون بخشی از مواد مهم قانون اساسی در کل جهان را نیازمندی

ر ها تغییر یافته و ایجاب تغییرات و تعدیالت ددهد. لذا با پیشرفت زمان، خود به خود نیازمندیتشکیل می

حال، معایب و نواقص قانون در زمان اجرا و عملیاتی کردن مواد آن آشکار کند. در عینقانون اساسی را می

های دچار شود که چه مادهگردد. مجریان قانون زمانی که خواستند مواد قانون را عملی سازند، روشن میمی

آن معایب ها چنان است که عمالَ دچار بن بست شده و عملی کردن باشند. برخی مادهچه مشکالتی می

گردد.اورد. به این اساس قانون اساسی در کل دنیا، پس از مدتی تعدیل میدیگر را به وجود می

صاحب نظران، مشکالت خاص خود را دارد که ضرورت هاینظریهبه قانون اساسی افغانستان نیز با توجه

را با خانه آزادی انون اساسیکار شناسان دالیل زیادی برای تعدیل ق ،شود. با وجود آندیده میتعدیل آن

کنیم:منسجم کرده و فشرده آن را در ذیل مطرح می را نظریاتاین نهاد، که مطرح کرده اند

فکری و گوید: از نظرمی به خانه آزادی قای دکتر رمضان بشر دوست در مورد دالیل تعدیل قانون اساسیآ

اس یک منطق اس بر ،الف تا یا اول باید یک قانون اساسی بسازیم که از ،علمی اگر ما قانون اساسی بسازیم

نظام ریاستی یکی را انتخاب کنیم. دوگانه، ما باید بین نظام پارلمانی و های متضاد واستوار باشد؛ نه منطق

یش دو نظام هر فرانسه انتخاب کنیم، چون این دو نوع نظام انگلستان و بین نظام پارلمانی هم باید از

نظام پارلمانی انگلستان بعد ریاستی را گرفته است و کند، نظام فرانسه بیشترپارلمانی است اما فرق می

من که به نظر ،کنیم مدل فرانسه یا مدل انگلستانتقریبأ خالص مانده است، اگر نظام پارلمانی انتخاب می

م یکن م ما باید انتخابیکنستی انتخاب مینظام ریا . اگربیشتر منطقی تر است در افغانستان ،مدل انگلستان

نوع امریکا که باید کشورشان حاکم است و مدل نظام ریاستی امریکای التین که امروز در ریاستی از منظا

م که قانون اساسی یباید انتخاب کن ما یم،باشد. اگر کمی عمیق تر فکر کن وار اول براساس یک منطق است

اساس خواهیم قانون اساسی خود را بریا می خواهیم بسازیم وغربی میرا براساس فلسفه خالص سیاسی

گفت می منتسکیو .بناد متضاد است مورد انسان از چون دید فلسفه غرب در .اسالمی بسازیم فلسفه دینی و

گرفته تمایل به سوء استفاده از قدرت دارد، اگر جلو قدرت او دارد و قدرت ذات خود تمایل به انسان در

یک حکومت ،کز قدرتباید یک قاضی مستقل تمر این ما کند، بنابرقدرتش سوء استفاده می د ازنشو

جود نیاید.ویک قوه مقننه مستقل داشته باشیم که دیکتاتوری ب مستقل و

ذات خود اگر قدرت ته توجه دارد که انسان درکبه این ن کند که نوع نظام غربی،قای بشردوست تاکید میآ

ذات خود خوب این است که انسان در رها بادیان باور در اسالم و به دنبال کار بد است. اما در ،داشته باشد

صدر اسالم در همسوی از .مین بودنظر ژان ژاک روسو هم ه تمایل به کار نیک دارد که تقریبا است و

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

103

باید یکی از ،راینشد. بنا بگفت عملی میکه امیرالمؤمنین میقوه مقننه بدست خلیفه بود، چیزی قاضی،

با نوع حقوق ،مان ملل متحد تأیید کردکه سازغربی ، چنانچه حقوق بشرباید انتخاب شود م،نوع نظا این دو

های اسالمی فرق دارد. بنا براین قانون اساسی که می سازیم باید تصمیم بگیرم که بشرسازمان کنفرانس

.اسالمی یا حقوق بشر وار باشد و براساس حقوق بشر غربی است

تداخل قوا

می بایستی از طریق ،فساد آور یاین پدیدهبا توجه بر این اصل، قدرت فساد آورست؛باورها بر این است که

از ینهادچنانچه تا ؛ی کاری باشدول مشخصی یک عرصهوهر نهاد، مس گردد.سر شکن قدرت، تقسیم

.مانع اش شود، نهاد دیگر بتواند گذاشتحریم خود پا فراتر

های نهاد یفرصت مداخله ،در قانون اساسیحقوقی به این باوراند که برخی ابهامات کارشناسان امور

ی و همچنان تداخل وظیفو خانه آزادی افغانستان در موردحکومتی را در امور همدیگر فراهم کرده است.

باشد، با برخی آن را فراهم کرده فرصت اساسی، که ممکن قانونمداخالت نهادها در امور همدیگر

کارشناسان حقوقی و صاحب نظران مصاحبه کرده است که در مجموع نظریات آنان قرار ذیل است:

موارد تداخل قوا

رای از پارلمان صالحیت از قوه اجراییه

بایستی رای اعتماد احراز کرسی آن نهاد، میمطابق قانون، برخی مسوولین نهادهای مهم دولتی برای

پارلمان را به همراه داشت باشند اما صالحیت عزل و برکناری یا سلب رای اعتماد از آنان به پارلمان داده

نشده است.

خودش گرفتار پارادوکس ،متأسفانه قانون اساسی ما گوید:محمدی در این مورد میآقای دکترعبدالعلی

است. با نظر موافق پارلمان، الگوی آمریکایی ،بلند پایه اجرائییعنی تعیین مقامات ،شده. این قسمت قضیه

نظر ،مؤظف است برای انتصاب مقامات بلند پایه اجرایی و قضایی ،یس جمهوریدر ایاالت متحده آمریکا، ر

اما متأسفانه در عمل موافق سنای ایاالت متحده آمریکا را بگیرد. افغانستان هم از همین الگو پیروی کرده

فکیک قوا بینیم که آمریکا نظام اش ریاستی مطلق است. یعنی تبینیم. انحراف به این جهت میافات میانحر

؛بینیمویز قانون اساسی ایاالت متحده میی اساسی پشت تجشود. دو انگیزهبه صورت اساسی رعایت می

،ه همین جهتم است. بچون سنا بازتاب فدرالی بودن آمریکا است و مقتدرترین نهاد بخش کنگره آمریکا ه

سیم تق ،دوم ،یکی احراز شایستگی است. دو انگیزه آنجا است، وریس جمهیشریک قدرت ر ،مجلس سنا

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

104

ی مقامات را از حزب خود بگیرد، اما این الگو بدون اینکه یس جمهور همهیکه نشود رجغرافیایی و سیاسی

شده.به ظرف آنجا و زمینه آنجا توجه شود به افغانستان اقتباس

در صالحیت مرجع تفسیرتداخل

قانون وجود دارد. با قانون کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسیقانون اساسی 323ماده تداخل در

مجلس ،حالحکمه افغانستان داده است. با اینسترمیت تفسیر و مطابقت قوانین را به اساسی، صالح

،قای عاکفیآق قانون اساسی واگذار کرده است. نمایندگان صالحیت تفسیر را به کمیسیون نظارت برتطبی

آن مورد این است که تفسیر به نظر من یک ابهام کالن در قانون وجود دارد؛» گوید:ر این خصوص مید

ستره انون اساسی از صالحیت وانین با ققانون اساسی مربوط کی است؟ در قانون اساسی آمده که مطابقت ق

شد، نون اساسی در شورای ملی تصویب میون نظارت بر تطبیق قایکه قانون کمیساما زمانی محکمه است.

ن نظارت بر تطبیق قانون اساسی وییک ماده را آوردند که صالحیت تفسیر قانون اساسی مربوط کمیس

ستره محکمه ت راجع شد، رییس جمهور آن را به که متن آن در توشیح رییس جمهور وقاما زمانی .باشدمی

سترمحکمه حدود سه صفحه در مورد آن نوشت و آن را رد کرد و گفت که این صالحیت به فرستاد و

هنوز روی آن ایستادگی تا ی،شورااما تواند. رتطبیق قانون اساسی داده شده نمیکمیسیون نظارت ب

«کند.می

سیاسی شده است. ،که مرجع تفسیر قانون اساسی گویند، کار شناسان میحالدر عین

ننه گیرد. دو نهاد اجراییه و مقبرخورد سیاسی روی تفسیر قانون اساسی صورت می ،کارشناسان از نظر این

. در ضاییه و کمیسیون نظارت عملی کنندهای خویش را از طریق دو نهاد قاند تا خواستدر تالش ،هرکدام

شودکه ضرورت میزمانی» گوید:به خانه آزادی می مشاور حقوقی اداره امور عاکفیشاه سلطان ،همین مورد

کرد که آن حاالت را دیده فکر می زمانش اوضاع و در وقت و ،تا قانون اساسی تفسیر شود، رهبری حکومت

کرد. رد، به همان مرجع ارسال میککه به میلش تفسیر میمرجعی هر ،را به کدام مرجع روان کند. بناء

ستره محکمه راجع ساخت، اما سه مورد را به جمهور حامدکرزی دوچنانچه همه شاهد هستیم که رییس

«.ون نظارت بر تطبیق قانون اساسییسکمی کند بهن چنین موارد را ارسال میمجلس نمایندگا

سبوتاژ رییس جمهور

مداخله رییس جمهور در امور دو قوه دیگر را عامل اصل مداخله سه قوا در کارهای امین احمدی دکتر

خر که ما آو کنترل قوا، در طی دوازده سال آید آن اصل تفکیکبه نظر می» گوید:داند. وی میمیهمدیگر

گاهی س در این چک و بالن بوده و تا حدی به نفع نهاد حکومت، بطور خاص رییس جمهور ،از سر گذراندیم

در موارد زیاد در ،گذاری از دست داده است. مخصوصا رییس جمهور قبلیتعادل خود را در عرصه قانون

با مشکل مواجه ،ها را در وضع و تقنین قوانینهای آنهای قوه مقننه مداخله کرده و صالحیتصالحیت

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

105

،تصویب رسانیده، رییس جمهور به ءمواردی را که مجلسین شورای ملی با دو ثلث کل آرا ،کرد. برای مثال

فورا قانون شود، با دو ثلث کل آراء به تصویب رسانیده که اگر چنانچه قانوناست. در حالی آن را رد کرده

رییس جمهور وقت مواجه شده و شود اما عمال این دسته از قوانین باسبوتاژحساب میتوشیح شده و نافذ

«.به مرحله اجرا و تطبیق در نیامد عمال

همچنان تاکید دارد که موارد داریم که رییس دانشگاه ابن سینا به خانه آزادی داکتر احمدیحال، در عین

ها هم کند؛ آنکند و توشیح هم نمیقانون تصویب شده مجلس را رد نمی ،روز 35در خالل ،رییس جمهور

تطبیق باز هم با سبوتاژ رییس جمهور مواجه شده و عمال به مرحله اجرا و ،شودح شده محسوب میتوشی

چون .ابالغ شود برای چاپ نرفت تا برای اجرایی شدن در جریده رسمی ،گیرد. این دسته از قوانینقرار نمی

بست یک بنها با این زمینهدر ،گذاری قانونعمال کار قوه ،چاپ نشده و زمینه اجرا و تطبیق هم پیدا نکرده

مواجه شده است.

گوید که هیچ قانونی به خانه آزادی افغانستان می هاشمی معین اداری وزارت عدلیهسید محمد ،حالبا این

.وجود ندارد که رییس جمهور مانع نشر آن در جریده رسمی شده باشد

مداخله رییس جمهور در مورد استیضاح

اعضای کابینه و برخی نهادهای دیگر، تنها وظیفه پارلمان مطابق قانون اساسی افغانستان، استیضاح از

پروسه استیضاح مداخله کرده در ،در برخی موارد رییس جمهور ،آگاهان یافغانستان است. اما به گفته

مجلس های مهم استیضاح که یکی از صالحیت» :گویدمیبه خانه آزادی افغانستان امین احمدی دکتراست.

یک امر قضایی پنداشته و به برخالف حکم قانون اساسی آن را ،وارد رییس جمهوراست، در م نمایندگان

ها رفتار کرده به اساس نظر آن ستره محکمه موضوع را ارجاع داده وعالی ستره محکمه یا شورای مقام

«.از آن مورد نبوده ،که مورداست، در حالی

های موازیایجاد اداره

58میسیون مستقل حقوق بشر، مطابق مادهکهای مستقل مشخص شده است. در قانون اساسی، ریاست

قانون اساسی، کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون 356مطابق ماده ،قانون اساسی، کمیسیون انتخابات

قانون اساسی، 32مطابق ماده ،فغانستان بانک قانون اساسی و ریاست د 357مطابق ماده ،اساسی

های سال ادارات و ریاست31اما در مدت حدود نها نام برده شده است.ن اساسی از آکه در قانواند نهادهای

ها در موازی با ادارات مختلف بر خالف ماده قانون اساسی ایجاد گردیده که از نظر کار شناسان بسیار آن

نتیجه مشکالت شده که در ایجاد بعضی نهادها سبب بروز» گوید:عالمه میداکترباشد. موجوده دیگر می

با وجود ادار سارانوالی و محاکم، نیازی به اداره مبارزه بافساد اداری یا ون اساسی را نقض کرده است. مثالًقان

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

106

ض یک اداره دیگر قرارگرفته عر که درفساد اداری نیست؛ جز این ستراتیژی مبارزه با نهاد عالی نظارت بر

قانون اساسی نقض مشکل وجود ندارد، با تداخل کاری، وظیفویدر تداخل کند، وی تاکید می «.باشد

اداره دیگر کار برخالف وظیفه شان در و که برخالف صالحیتن سه قوا زمانی، اما کارمندان ایشودنمی

های ه ایجاد ادرهداکتر عالمه همچنان ب نماید، خودش نقض قانون اساسی است.حکم صادر می دخالت و

ین ادارات تداخل وظیفوی دارند.کند که اموازی اشاره می

توسط رییس جمهور ون برای افتتاح دو مجلسشرط قان

بایستی توسط رییس جمهور افتاح شود. مطابق قانون اساسی افغانستان، مجلس سنا و مجلس نمایندگان می

کاری دو هغر، شرط افتتاح دورقای سپینآباور هب از نظر کارشناسان، این کار نوع تداخل وظیفوی است.

ی دوره افتتاح هر» گوید:وی میدر امور هردو مجلس است. مجلس توسط رییس جمهور نوع مداخله

ی تقنینی توسط رییس جمهور دوره که نباید هر هاستط رییس جمهور، یکی از نمونهتوس شورای ملی

شود. یا ساسی تلقی میکه اگر رییس جمهور آن را افتتاح نکند، به معنای نقض قانون اافتتاح شود؛ بطوری

اگر رییس جمهور آن را افتتاح نکند کار آن به تعویق بیفتد. این موضوع هم از نظر شکلی یک مشکل است

«سازد.که مداخله قوای اجرای برقوه مقننه را مساعد می

تعین و معرفی قضات

خله در امور یز مداکارشناسان به این باور هستند که تعیین و معرفی قضات توسط رییس جمهور نبرخی

شود تا رییس جمهور دست باز در امور نهاد قوه ، این امر سبب میآید. به گفته آناناین نهاد به حساب می

قضاییه داشته باشد.

مطابق قانون اساسی، معرفی و تعین قضات از طرف رییس :گویدمی افغانستان ، به خانه آزدایغرقای سپینآ

د. این نشومعرفی می گیرد. همچنان قضات شورای عالی محکمه نیز از طرف رییس جمهورجمهورصورت می

مداخله به امور قوه قضائیه را داشته باشد. سبب شده که رییس جمهور دست باز در

تواند از طریق دیگر تعیین شود که قضات شورای عالی می های هم وجود داردشیوه ،قای سپین غرآبه گفته

یا هم رییس جمهور به تنهایی نتواند قضات شورای عالی که صالحیت رییس جمهور در آن دخیل نباشد و

محکمه را معرفی و یا تعیین نماید.

د: از لحاظ قانون گویدر مورد تداخل وظیفوی سه قوا نظر متقاوتی دارد. وی می ،گلرحمان قاضی ،حالبا این

در این مورد هرکدام از قوای سه ؛نداردوا باشد وجود های اختصاصی هر قکه در صالحیتتداخلی ،اساسی

ول وی را به عهده دارد، قوه مقننه مسهای اجرایهای مختص خود را دارند. قوه اجرائیه کاره صالحیتگان

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

107

لیت بخش اختصاصی قضاوت خود را دارد. در وونونی است و همچنان قوه قضائیه مسهای قابخش فعالیت

کدام تداخل کاری در قانون اساسی وجود ندارد. ،وظایف اختصاصی

،در راس قرار گرفتن رییس جمهور» گوید:ییس جمهور اشاره کرده و میهای روی به صالحیت ،با وجود آن

باشد که از جمله تداخل کاری می ،در راس قوای اجرائیه و تعیین قاضی القضات از طرف رییس جمهور

«شود.سبب برتری قوای اجرائیه می

سستم نظارت مداخله در

تحت نام اداره عالی کنترل و تفتیش وجود دارد که از تمام اعمال یاداره ،در ساختاری اداری افغانستان

شوند؛ اما ن میتوسط رییس جمهور تعی ،کند؛ مطابق قانون، مسووالن کلیدی این نهادحکومت نظارت می

کار این اداره را غیر موثر خوانده و معقتد است که نظارت از اعمال ،کارشناسان از جمله آقای هاشمی

این است که این نهاد تحت ، گیرد. دلیل این کاردقت صورت نمیبه ،بخصوص در مسایل مالی ،حکومت

کند.هور کار میقیادت رییس جم

د و آن را نگیرنمی مجلس نمایندگان رایل و تفتیش، رای از اره کنترریاست اد» گوید:آقای هاشمی می

ها هم همین است. ما وقتی که فضع کند که به نظر من یکی از مشکالت ورییس جمهور تعیین می

که شود آن کسیاما دیده می گوییم نظارت مختص شورای ملی است، باید از لحاظ اجرایی عملی شود.می

مربوط قوه ،کندسازد و از مسایل مالی ادارات مواظبت و تفتیش میکند، حساب قطعیه میمینظارت مالی

«گونه حق رد و تایید آن را ندارد.اجراییه است، شورای ملی هیچ

قوا دالیل تداخل

حل شن ساختن راهبحث دیگری است که بررسی آن مشکالت قانون اساسی و همچنان در رو ،دالیل تداخل

از جریان اجراآت کاری سه نهاد، ضعف در ،از نظر کارشناسان، نبود یک نهاد ناظرکند. کمک می این معضل

خود قانون، ابهامات در ماده های قانونی و... از جمله دالیل تداخل خوانده شده است.

انون گر که در قتداندکه یک نهاد نظارن میآدر را دلیل مداخله سه قوا در امور هم دیگر ،داکتر احمدی

جا است کار در اینمشکل این ،به نظر بنده» گوید:وی می داشته باشد، وجود ندارد. نظارت اساسی صالحیت

ل قوا بشکل یک نهادی که ون اساسی از جمله اصل تفکیک کنترکه ما یک نهاد دیگری که از تطبیق قان

کند،تاکید می یو نداشتیم.نین نهاد چ ،ک کندنسبت به هر سه قوه که نظارت و چ ،طرف باشدبی

،ونیهای این کمیسصالحیت ولی وظایف و وجود دارد، ،ون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسییکمیس

کمه محداشتیم؛ ینه ما اگر محکمه قانون اساسی میدر این زمینه خیلی واضح و روشن نیست. در این زم

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

108

یعنی در منازعه میان رییس جمهور و .ل کندتوانست این مشکالت را حقانون اساسی بیشتر و بهتر می

«کرد.ورا در برابر رییس جمهور دفاع میمحکمه هم از حق ش ،داشتشورا، مثأل شورا حق دادخواهی می

این را هم ستره محکمه مرجع تفسیر قانون اساسی است ویم که اگر بگو»کند: تاکید می دکتر احمدی

ستره به به تفسیر قانون اساسی را مربوط یتواند مسایلمی ،دیگردو قوه 323بر اساس ماده ،بپذیریم

ن مسایل را به تواند. شورای ملی صالحیت ارجاع دادارجاع داده نمی اما شورای ملی ،محکمه ارجاع دهد

نیست که یاین ساختار خود به خود یک ساختار یک جانبه است. ساختار ،. شما بیبیندستره محکمه ندارد

ن را میان قوا حفظ کند.واند توازبت

ون مستقل نظارت بر قانون اساسییکارکرد کمیس

قانون اساسی افغانستان تشکیل شده است. در این ماده آمده است: 357مطابق ماده ،این کمیسیون

این گردد. اعضای مطابق به احکام قانون تشکیل می ،کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی»

«گردند.تایید و لسی جرگه تعیین می اب ،ییس جمهورکمیسیون از طرف ر

کرده است میلیون افغانی بودجه مصرف می371دحدو ،این نهاد، این کمیسیون در گذشته نبه گفته مسووال

برای این کمیسیون ،میلیون بودجه ثابت31تالش رییس این کمیسیون بر آن است تا ،در شرایط حاضر اما

بسیاری از کارشناسان، کارکرد کمیسیون را ضعیف ارزیابی کرده و ،حالبا این از بودجه دولت بدست آورد.

برخی نیز آن را عاری از صالحیت دانسته و خواهان لغوی آن هستند.

نام » گوید:می به خانه آزادی افغانستان در مورد این کمیسیون ،مجلس نمایندگان عضو آقای حفیظ منصور

که گل رحمان قاضی برای ریاست به رای تطبیق قانون است. ولی زمانیاین کمیسیون، کمیسیون نظارت بر

ولیت را وشناسیم، آیا این مسنون اساسی میگیری آمد، شورا برایش گفت، شما را به عنوان مسوول تفسیر قا

،پس از ده دقیقه آمد گفت قبول قبول دارید یا نه؟ ابتدا گلرحمان قاضی گفت نه. از صحن تاالر بیرون شد

کنم. یعنی بحث تفسیر جزء از صالحیت این کمیسیون در قانون نیامده. تفسیر را شورا برای این می

«کمیسیون داده.

موضوع دیگر در به رییس پیشین کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی، اما گل رحمان قاضی

میسیون قانون اساسی بودم، با که من متصدی کزمانی گوید:کند. وی به خانه آزادی میاین بخش اشاره می

شد، رییس جمهور مشکلی که پیدا می کردم، هر عمأل آن) مرجع تفسیر( را حل ،ییس جمهورتفاهم ر

فرستاد، کمیسیون مبارزه بامی حتا قوه قضائیه هم بعضی قضایا را برای ما ؛فرستادما میمستقیما پیش

.فرستادتفسیر برای ما میرا جهت قضایا نیز، هافساد اداری و دیگر کمیسیون

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

109

حق مسلم کمیسیون نظارت برتطبیق ،همه پذیرفته بودند که تفسیر قانون اساسی» :کندوی تاکید می

«و عمالً آن را انجام داده است. قانون را تفسیر نماید تاصالحیت دارد ،این کمیسیون قانون اساسی است و

گوید:به سند خود کمیسیون اتکا کرده و می قانون اساسی، 323در مورد ماده ،قاضیناگلرحم حال،در عین

ها قاضای حکومت، بررسی آننداریم، چون براساس ت یما هیچ کار قانون اساسی( 323) ماده این موارد در»

کنیم به سند باشد. پس مراجعه میاین شامل تفسیر خود قانون اساسی نمی شود وستره محکمه میمربوط

واضح شده ،در قانون اختصاصی خود کمیسیون ؛قانون اختصاصی خود کمیسیون است زکه عبارت ای دیگر

«است که تفسیر از صالحیت خود کمیسیون است.

حال، نصراهلل استانکزی استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه کابل در مورد کار کرد کمیسیون نظارت با این

و در شمار از موارد دیگر موفقیت نداشته است. بیشتر این کمیسیون در بعضی موارد موفق بوده»گوید: می

«توانیست فعالیت بیش از این را داشته باشد که نداشته است.این کمیسیون می ،بگویم می توانیم

کمیسیون این کمیسیون بوده، عضوی که خود ،ییس دانشگاه ابن سینا، دکتر امین احمدی رحالنبا ای

قوه مقننه پناه گاهی نداشت، قضایا ،قبل از آن» گوید:می . ویداندمقننه مینظارت را یک پناهگا برای قوه

،طبیق قانون اساسیون نظارت بر تیشد اما بعد از تشکیل کمیسبه نفع رییس جمهور ختم می ،یک جانبه

«کرده است. گاه و سپر محافظتی پیداآمد که قوه مقننه یک پناهچنین به نظر می

شود گفت که خیلی موفق بوده است. نمی» کرد:این کمیسیون به خانه آزادی تاکید کرد وی در مورد کار

ون ضرر متوجه نظام مبتنی بر قانون اساسی یاولین کوشش که صورت گرفت این بود که از ناحیه این کمیس

«نشود.

گوید: میحفاظت و حراست از قانون بود. وی در این مورد ،ون از نظر دکتر احمدییدومین کار این کمیس

کوشش بر این شد که مناسبات میان قوا ،بطور خاص در زمینه حقوق زندانیان و در زمینه حقوق تناسب قوا

تا حد این تعادل شکل ،ون نظارت بر قانون اساسییبعد از تشکیل کمیس ،در واقع .در یک تعادل قرار گیرد

.«گرفت

گوید که قانون اساسی در باره ون دانسته میضعف در قان ،دلیل عمده ناکامی کمیسیون را ،قای احمدیآ

ها کار کنیم. اما توانستیم بهتر از ایناما می» گوید:وی می صراحت ندارد. ،صالحیت و وظایف این کمیسیون

صالحیت موثر را در اختیار ندارد. یعنی میکانیزم نظارت قوی را ،ون نظارت بر تطبیق قانون اساسییکمیس

در اختیار ندارد که این مشکل در قانون است. صالحیت نظارت از رعایت و تطبیق را بشکل مبهم داده

«.است

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

110

به صالحیت در قانون اساسی افغانستان که ه گفتبه خانه آزادی وضاحت داد هادر مورد صالحیت ،احمدی

ل تقسیم شده است:موارد ذی

ستره محکمه قوانین بر اساس قانون اساسی، به سی و کنترل ربر

ون مستقل شکایات انتخاباتیهای انتخاباتی به کمیسنظارت و بررسی شکایت

رسیدگی به دعاوی و اتهامات احزاب سیاسی به محاکم عادی و قوه قضاییه

محاکمه وزرا و رییس جمهور به محاکم خاص

،که زمینه ساز نظارت از رعایت و تطبیق قانون اساسی است: تمام آن ابزارهایوی تاکید دارد حال،با این

میان این نهادها تقسیم شده است. پس نهاد نظارت صالحیت ندارد. اگر بخواهیم رییس جمهور را در مقابل

ها صالحیت محاکمه رابزاون نظارت بر قانون اساسی پاسخگو بسازیم، ابراز این کار را نداریم. یکی از یکمیس

یتوانید تابع قانون اساسی بسازیم. لذا آن میکانیزماختیار ندارد. رییس جمهور را نمیون در یاست که کمیس

باوجود آن ما » :گویداظهار خوشبینی کرده می ،قای احمدیآاختیار این کمیسیون باشد، نیست. که در

ون یکردیم با اصالح آن، کمیسنین عادی را اصالح مینیم. یا قواباز هم موفق تر عمل ک، توانستیممی

عمل کند. در آن زمان که ما بودیم این کار نشد. کار شد روی قانون اما به تصویب توانست موفق ترمی

«نرسید.

دان در ساختار این کمیسیون دانسته ت این کمیسیون را نبود افراد کاردلیل دیگر عدم موفقی ،احمدی

می بایستی یک دانش حقوق اساسی قوی داشته باشد که ،آیده در این نهاد میافرادی ک» گوید:می

ضروریست وجود ندارد. مجموعه دانش حقوق اساسی و اراده قوی که در همچون نهاد»متاسفانه ندارند.

«ها سبب نوع سستی شد.این

نیز از عدم ،رییس کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی قاسم هاشمزیمحمدقای آ ،حالبا این

موضوع که نزد ما بسیار مهم » گوید:آزادی می به خانههای قانونی این کمیسیون شاکی است. وی صالحیت

کند ما در مقابل او چه باید بکنیم؟ قانون در این سی که قانون اساسی را مراعات نمیک ،است این است

،کنند، در این موردنون اساسی را تطبیق نمییا قا ،اندکه ناقض احکام قانون اساسیکسانیزمینه گفته است

بسیار محدود است، چون مشوره ،های ماتوانیم، اینجا صالحیتما فقط به رییس جمهور مشوره داده می

در قانون جدید دهیم که این مورد باید به این شکل شود. اما الزامی نیست، مثال مشوره می یچیز دادن یک

«تر بسازیم. های خود را یک کمی وسیعالحیتص ،خواهیمکه زیر کار است می

.غیر موثر ساخته استکمیسیون، کار کرد این نهاد را کند که نقش مشوره دهیتاکید می هاشمزی قایآ

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

111

کمیسیون نظارت بر ریات رییس این کمیسیون، ، ضمن تایید برخی نظقای دکتر رمضان بشردوستآاما

دیدگاه حکومت را ،تقد است که این کمیسیونندانسته و معی را کمیسیون مستقل تطبیق قانون اساس

به نظر من مشکل » دهی داردمیسیون بیشتر نقش مشورهک این ،دهد. به باور بشر دوستانعکاس می

این کمیسیون خواسته که کمیسیون نظارت برتطبیق های مشورتی ازکمیسیون این است که بعضی نظریه

اند، آورد نداشتهگیرد. تاکنون کدام کارکرد و دستبلکه تصمیم می ،یستبرای مشوره دادن ن ،قانون اساسی

آوردی نداشته اند، ها کدام دستاین هیچ کدام از ،نه محکمه سیون ویکم نه این ،رابطه باقانون اساسی در

«.ان دیدحکومت را انعکاس داده انداینها هم

داند اول این کمیسیون را در سه چیز می ندلیل موفق نبود دانشگاه ابن سینا،استاد عالمههمچنان داکتر

به خانه آزادی نبود کدر مسلکی؛ دوم عدم استقاللیت کمیسیون و سوم عدم صالحیت در قانون. وی

آورد خوب داشته کمیسیون نظارت برتطبیق قانون اساسی، در طول فعالیتش نتوانسته دست» گوید:می

ت. اول نبود افراد مسلکی در این کمیسیون، دوم عدم استقاللیت این باشد و با شکست مواجه بوده اس

کمیسیون، سبب شده تا این کمیسیون با شکست مواجه شود. هر دو چشم و گوش این کمیسیون، طرف

های کمیسیون را سوق دهد، دهد تا آنان مطابق آن دستور، فعالیتکه چه دستور میرییس جمهور است

که صالحیت تفسیر قانون اساسی توسط این کمیسیون نهایی نشده ن این استسومین مشکل این کمیسیو

ا های دیگر، صالحیت کاری این کمیسیون رارگان هنوز پارلمان و ها صالحیت تفسیر را ندارند، تااست. این

نوع رییس کمیسیون مستقل نظارت هر محمد سرور هاشمزی هقانونپو قایآحال با این« تأیید نکرده است.

شود، ما فشار سیاسی باالی ما نیست، همان طور که گفته می» گوید:اعمال نفوذ سیاسی را رده کرده می

م و کسی ما را برطرف کرده کنیبرای چهار سال در این کمیسیون وظیفه اجرا می ،یک نهاد مستقل هستیم

«تواند، این از امتیازات ما است.هم نمی

در مورد کارکرد سرور دانش معاون رییس جمهور هقای قانونپوآ مانقیض ا و با وجود چنین اظهارات ضد

اصل چند به موفقیت یک نهاد بستگی :گویدمیبه خانه آزادی نظر دیگری دارد. وی ،کمیسیون نظارت

اساسی دارد:

های نهاد در قانون روشن، وظایف و صالحیت های مشخص و معیین:داشتن وظایف و صالحیت -

ها تا عمل کردهای آن در ارتباط به همان وظایف و صالحیت ،شده باشد مرزبندی شده و مشخص

سنجیده شود که تا چه حد موفق بوده یا نبوده.

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

112

اما ها هم مشخص باشد،گاهی ممکن است وظایف و صالحیت :ظرفیت و مسلکی بودن کارمندان -

کمیسیون نظارت بر تطبیق که در کندتاکید میدانش آقای آن نهاد ظرفیت و توان انجام کار را ندارد.

«عین دو موضع قابل توجه است.»قانون اساسی

ون داشت و تا یکه این کمیسمشکلی عمده گوید:می ،سروردانشه قانونپو نداشتن صالحیت قانونی: -

های قانونی آن در قانون واضح نیست.هم حل نشده، همان مشکلی است که وظایف و صالحیت هنوز

این کمیسیون به خانه اعضای در مورد اهلیت کاری ،دانشسرور هقانونپو قایآ نداشتن اهلیت کاری: -

اقلما خیلی ضعف داریم. حد ،های دیگروانم بگویم که در مقایسه با کشورتتنها می» :گویدآزادی می

ها و محاکمی که در ارتباط با قانون اساسی است، افراد نخبه را کشورهای منطقه و جهان، کمیسیون

د که در نآورون مییکسانی را در این کمیس گیرند.ها در نظر میونیدر این کمیس ،شرایط سختتحت

باشد. در شورای قانون اساسی فرانسه، در حد رییس جمهور یک کشور ،حد قاضی القضات یک کشور

این شود.اتومات عضو شورای قانون اساسی می ،شودخدمتش ختم می یکه دورهرییس جمهوری هر

ند،که محکمه قانون اساسی دارشورهایک ترکیه و اکثر ،مثال در آلمان نگر اهمیت همان شورا است.بیا

مشکل را بدون شک ما داریم. بطور چنین مسایل،این آورند. با توجه بهعالی ترین قضات را در آنجا می

«را دارد.م ادعا کنیم که ظرفیت کامل نیتواها است ولی نمیدر میان آن کل افراد شایسته

های قانون که توسط کمیسیون تفسیر شده است:ماده

از » گوید:می محمد قاسم هاشمزی رییس کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی هقانونپو قایآ

برای تفسیر( آمده است اما این سابقه طوالنی دارد چنین )دو قانون ،جا مسؤلیت دارمنی که من اینزما

در این زمینه یک رساله نیز موجود است که چه موضوعاتی برای تفسیر از موارد بسیار زیاد آمده و

. «است ه از کمیسیون چه نتیجه گرفته شدههمچنین اینک سوی شورای ملی درخواست شده است و

ایجاد گردید که این 3183در بهار سال ،کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسیحال، با این

شد تا با تثبیت مواردی نقض قانون اساسی و تناقضات های موثری شمرده میامر در آغاز یکی از اقدام

قوانین فرعی با قانون اساسی، از نقض بیشتر قانون اساسی جلوگیری صورت بگیرد؛ اما با گذشت همه

و کمیسیون یادشده نیز در یافتکشور افزایش نافذه در ون اساسی و سایر قوانینناقضان قان ،ساله

ای انجام نداده کارهای قابل مالحظه ون اساسی و نظارت از قانون اساسیراستای آگاهی دادن به قان

است.

،نظارت بهتر برای ، این کمیسیونکمیسیون نظارت از تطبیق قانون اساسیمسوولین یبه گفته

ده است:های ذیل را تشکیل کرمیسیونک

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

113

به شرح ذیل است: دیپارتمنتوظایف اساسی این :دیپارتمنت انکشاف قوانین

بررسی دقیق مواد قانون اساسی مطالعه و

بینی شده استتثبیت قوانینی که در متن قانون اساسی پیش شناسایی و

بینی نشده استن قانون اساسی پیشمت تثبیت قوانینی که در شناسایی و

متن قانون که دردلیه در زمینۀ تثبیت نام قوانینیریاست تقنین وزارت عهای جلب همکاری

.شده استها اشاره اساسی به آن

از متن قانون اساسی که دررت عدلیه در زمینۀ تثبیت قوانینیهای ریاست تقنین وزاجلب همکاری

.ها تذکری بعمل نیامده استآن

ه منظور انکشاف امور قانونگذاریاتخاذ تدابیر بیس جمهوری در زمینۀ یارائۀ پیشنهاد مشخص به ر

ه منظور انکشاف امور قانونگذاریارائۀ پیشنهاد مشخص به شورای ملی در زمینۀ اتخاذ تدابیر ب

این دیپارتمنت نیز دارای وظایف ذیل است: :دیپارتمنت تحقیق و آگاهی از قانون اساسی

های حقوقیدیپارتمنت تشریح قانون اساسی و مشوره

قانون اساسی انکشاف دانش حقوقی در مورد حقوق اساسی افغانستان و

مورد حل معضالت به وجود آمده در مورد قانون های حقوقی به کمیسیون درمشوره ارائۀ نظریه و

اساسی

های حقوقی در مورد نظریه ها وزم در کمیسیون برای ارایۀ مشورهظرفیت ال ایجاد توانمندی و

احکام ناشی از قانون اساسی

که برای نیل به اهداف فوق اجرای پروژه های تحقیقاتی درمورد ابعاد مهم قانون اساسی طرح و

الزم تشخیص داده شود

تخصصی برقانون اساسی در سطح عمومی و نوشتن شرح

وظایف اساسی این ی:های غیر دولتدیپارتمنت نظارت از تطبیق قانون در موسسات و اداره

دیپارتمنت به طور ذیل خالصه می شود:

آوری لست سازمانها و مؤسسات غیر دولتی از مراجع ذیربط جهت تعارف آنها از حیث کمیت جمع

و کیفیت

ی غیر دولتی از مراجع مربوطه، و تطبیق آنها با قانون اساسی و، سازمانهاآوری قوانین و لوائحجمع

.قوانین نافذه کشور

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

114

بعضی امور به کمیسیون و بعضی مسؤلین مؤسسات و ادارات غیردولتی جهت وضاحت احضار

دیپارتمنت

اقدام مقتضی در این و، دولتی سط مؤسسات و ادارات غیرشناسائی موارد نقض قانون اساسی تو

چنین موارد

یسیون نظارتارائه گزارش از تخلفات غیرقابل اصالح مؤسسات غیر دولتی به کم

دیپارتمنت مطالعه قوانین و در یافت تناقضات آن با قانون اساسی

این دیپارتمنت به طور خالصه: مسؤلیت های وظیفوی

قانون اساسی افغانستان با تثبیت تناقضات قوانین نافذ کشور رهبری مراحل مطالعه و اداره و

همچنان ی دولت وهاپالیسی های ساالنه در مطابقت با پالن عمومی کمیسیون وطرح پالن

مراجع ذیربط . مدیریت تطبیق آن از طریق منا بع و

رفع تناقضات قوانین ،هابین المللی غرض تعین اولویت ایجاد ظرفیت و استفاده از تجارب ملی و

قانون اساسیفذه بانا

تسوید، تدقیق، ارگانهای طرح، کمیسیون، هایتامین ارتباط برای تشریک مساعی با سایر بخش

توشیح قوانین، جهت رفع تناقضات شناسایی شده براساس پالن کمیسیون بمنظور تصویب و

حمایت از حاکمیت قانون در کشور. و ساعد ساختن شرایط بهتر حکومتداریم

موسسات بین المللی مقیم ، موسسات غیر حکومتی،ه نظریات صاحب نظران ملی، اداراتمراجعه ب

سایر افراد و های مربوط به جامعه مدنی کشورنهاد ،فعال شده وافغانستان، احزاب سیاسی راجستر

فذه با قانون اساسی .تنا قض قوانین نا صاحب نظر از ناحیه تضاد و

آورده کیفیت کارکارکنان دیپارتمنت مربوط برای بر نظارت از چگونگی تطبیق پالن و ل وکنتر

کمیسیون . شدن اهداف و توقعات

های حقوقینون اساسی و مشورهریاست دپیارتمنت تشریح قا

مبنای قانون کمیسیون بر همانا تعقیب استراتیژی و پالیسی ،دیپارتمنت از ایجاد اینهدف

مورد حقوق اساسی و طریق انکشاف دانش حقوقی در قانون اساسی از اختصاصی کمیسیون و

اساسی وقانون اساسی افغانستان جهت حصول اطمینان از تشخیص نیازهای تشریحی قانون

های حقوقی، نظارت از تطبیق درست احکام قانون اساسی، تقویت مشروعیت نظام مبتنی برمشوره

هدایات احکام قانون اساسی و اجرای وظایف محوله مطابق به الیحه و ظایف دیپارتمنت و

بخش مسلکی کمیسیون می باشد. در مسئولین

این دپارتمنتمسئولیت های وظیفوی:

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

115

،دهی قانون اساسی افغانستان غرض ارائه مشوره حقوقی درتثبیت آگاهی ، مطالعه ورهبری اداره

زمینه .

های مربوط به قوای استراتیژی و پالن بخش با میان مدت در مطابقت های ساالنه وپالن طرح

مراجع ذیربط ثالثه دولت، همچنان مدیریت تطبیق آن از طریق منا بع و

های دولتی جهت تشریح ارگان و های کمیسیونساعی با سایر بخشتامین ارتباط برای تشریک م

دهی غرض تطبیق موثر قانون اساسی کشورمشوره احکام قانون اساسی و

آورده بر برای مربوط کار کنان دیپارتمنتکیفیت کار نظارت از چگونگی تطبیق پالن و ل وکنتر

شدن اهداف و توقعات کمیسیون

های پالیسی ها برای حمایت از موقف وجلب حمایت آن نتایج اجرآت و ارایه معلومات به مردم از

ها در هماهنگی با اداره مربوطبا استفاده از رسانه دولت

اتخاذ تدابیر الزمه جهت ساالنه کارکنان دیپارتمنت مربوط و ارزیابی اجرآت دوره امتحانی و

برای انجام وظایف بهتر، حفظ آنها ارتقای ظرفیت و

وظایف اساسی دبیرخانه کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی نیز به شرح :کمیسیون دبیرخانه

ذیل است:

تنظیم امور مالی کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی

نظارت بر امور روزانۀ داراالنشاء

کمیسیون تا مورد اجرا قرار گیرد مراقبت از تمام تصامیم

های کمیسیونمام دیپارتمنتبه ت فراهم نمودن خدمات اداری

های کمیسیوندیپارتمنتفراهم آوری منابع علمی به

هادات ودارایی مربوط به کمیسیوننگهداری تمام پیشن

استخدام کارمندان مورد نیاز کمیسیون از طریق پروسۀ شفاف استخدام که در آن تساوی جنسی و

نمایندگی قومی مراعات گردد واز طریق امتحانات رقابتی

که قانون اساسی عملی نشده استمواردی

که در یافته افغانستان به مدارک کافی دست ، خانه آزادیی مطابق به قانون اساسیدر مورد قوانین فرع

ار از اهمیت بسی فرعی قانون ین. اما از نظر کارشناسان چندشدکه باید ساخته میوجود دارد هابخش جدول

به این نظریات مختصراَ پرداخته می شود.جا حیاتی برخوردار است که در این

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

116

ماده گوید:معین اداری وزارت عدلیه به خانه آزادی می قای هاشمیآ :تشکیل محاکم اهل تشیع -

بینی شده در قانون اساسی برای آن قانون پیش هنوز تا های است کهمادهقانون اساسی از جمله 313

محاکم برای اهل تشیع در قضایای مربوط به احوال » آمده است:در این ماده چنین ساخته نشده است.

شخصیه احکام مذهب تشیع را مطابق به احکام قانون تطبیق می نماید، در سایر دعاوی نیز اگر در این

قانون اساسی و قوانین دیگر حکمی موجود نباشد، محاکم قضیه را مطابق به احکام این مذهب حل و

«نمایند.فصل می

حاضر از لحاظ حقوقی و فقهی بصورت بحث اصلی این است که در حال» د:گویقای هاشمی میآ

های حقوق و شرعیات، احکام اکادمیک دو دانشکده داریم، یکی حقوق و دیگری شرعیات، در دانشکده

قانون وجود دارد، آیا الزم نیست تا فقه جعفری ،شود، وقتی برای اهل تشیعمذهب حنفی تدریس می

که احکام فقه جعفری را نداند و او در جای ،که یک شاگرد حقوقتدریس شود؟ وقتیها در این دانشکده

شود اگر حکمی هم در ارتباط احوال شخصیه در قانون احوال قاضی می ،کنندمردم شیعه زندگی می

که احکام فقه وقتی .کند ق به احکام فقه جعفری قضیه را حلشخصیه نباشد، آن قاضی باید مطاب

«هم یکی دیگر از مواردی است که عمل نشده است.این کند؟ه را چطور حل مییاند قضجعفری را ند

های که استخدام افزاید که در بسیار جاهای که اهل تشیع حضور دارند در آنجا قاضیقای هاشمی میآ

روند از خود اهل تشیع نیستند و این از مشکالتی است که باعث سرگردانی مردم شوند و میمی

.شودمی

اسناد تقنینی که در جریده به نشر رسیده است -

، در 3134شروع اداره موقت تا آخر سال قای هاشمی معین اداری وزارت عدلیه می گوید که از آ

سند تقنینی توسط وزارت عدلیه در جریده رسمی نشر شده که قرار ذیل است: 627مجموع

سند 215سند قانونی: -

مقرره 315: مقرره -

اساسنامه 33اساس نامه: -

فرمان 63فرمان: -

مورد. ایزاد، حذف و تعدیل بعضی از مواد قوانین هم که رویش کارشده 88موارد ایزاد، حذف و تعدیل: -

مورد است که نشر شده. 88

مورد. 53ایزاد، حذف مقرره: -

فصل دوم: تحلیل یافته های تحقیق

117

موافقتنامه 82ها:موافقت نامه -

، 34ه از شروع حکومت موقت تا آخر سال اند کها اسناد تقنینیقای هاشمی، در مجموع همه اینآبه گفته

دلیه در جریده رسمی نشر شده است.سند تقنینی توسط وزارت ع 627

فصل سوم

ارایه شدهی هاطرح

فصل سوم: طرح های ارایه شده

119

بینی لوگیری از نقض آن، پیشهای قانون اساسی و جیکی از مسایل مهم در مورد حفاظت و صیانت از ارزش

است. « حافظ قانون اساسی»نهاد

رها با تاسیس نهادی به نام شود، در برخی از کشوکشورها به دو شیوه از قانون اساسی پاسداری میمروزه درا

پردازند.میی قانون اساسی به این امر شورای قانون اساسی و در برخی دیگر از طریق نهاد دادگاه یا محکمه

ی نه از راه اول تبعیت شده و نه از شیوه ،در قانون اساسی افغانستان این در حالیست که به گفته آگاهان،

کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون »اسی، یک نهاد نظارتی به نام قانون اس357دوم، بلکه براساس ماده

با تایید مجلس نمایندگان انتخاب ،از اعضای آن از طریق رییس جمهور بینی شده است کهپیش« اساسی

شوند. می

و تعدیل قوانین تدوینهای کمیسیون برای طرح

همچنان موارد تعدیل و های حقوقیورههای تفسیری، مشها، نظریهخانه آزادی افغانستان به تمام طرح

ترین این یافته است که مهمنظارت از تطبیق قانون اساسی دست کمیسیون مستقل نقض قانون اساسی

ها به شرح ذیل است:طرح

"قانون تفسیر قوانین "طرح تدوین

در افغانستان گذاری وند قانونموضوع تفسیر قانون اساس از جنجالی ترین مسایل در قانون اساسی و ر

« قانون تفسیر» ، طرح تدوینلذا کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی، برای شفافیت این امر .باشدمی

،با درک ضرورت مطلب ،افغانستانگذاران قانوندر طرح این کمیسیون آمده است که کرده است. را تدوین

ق هدایت جزء قانون اساسی صالحیت تفسیر قوانین عادی را به ستره محکمه و مطاب 323بق حکم ماده مطا

صالحیت تفسیر قانون اساسی را به ،ستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسیکمیسیون م اول ماده هشتم قانون

باشد آنچه قابل تشویش و نگرانی می ؛ امااندکمیسیون مستقل نظارت برتطبیق قانون اساسی واگذار نموده

ن فوق الذکر مشخص در این دو قانو ،های تفسیر و چگونگی آناین است که تفسیر قوانین از حیث روش

بررسی مطابقت قوانین، » کند:قانون اساسی چنین حکم می 323که ماده در حالی .ساخته نشده است

تفسیر آنها بر اساس تقاضای های بین المللی با قانون اساسی و فرامین تقنینی، معاهدات بین الدول و میثاق

«باشد.مطابق به احکام قانون از صالحیت ستره محکمه میحکومت و یا محاکم،

دیده ،اگر ماده فوق الذکر به دقت مطالعه گرددهمچنان در طرح این کمیسیون تاکید شده است که

و قانونگذار در این ماده قانون شود که ماده مذکور نحوه تفسیر قوانین را به قانون عادی ارجاع داده است، می

تا ،ی، شخصی و سیاسی خواسته استهای قضایی، سلیقهبه منظور جلوگیری از سوء استفادهاساسی،

فصل سوم: طرح های ارایه شده

120

تا مطابق ، نمایدتفسییر قوانین را در داخل یک چارچوب قانونی محصور و محدود سازد. بنابر این ایجاب می

وضع و تدوین گردد. "تفسیر قوانینقانون " قانون اساسی، قانونی تحت عنوان 323حکم ماده

ارنوالیسصالحیت طرح تعدیل قانون تشکیل و

نون همچنان طرح تعدیل قا کمیسیون نظارت از تطبیق قانون اساسی، دیپارتمنت تحقیق و انکشاف قوانین

میسیون اد کرده است. این کهنیز پیشن در مطابقت به قانون اساسی است را تشکیالت و صالحیت سارنوالی

را به حکم جزء پنجم »قانون تشکیل و صالحیتهای سارنوالی»که طرح گفته استدر ابتدایی این طرح

هشتم قانون این کمیسیون مورد بحث و بررسی قرار داده و با استناد به مواد قانون اساسی و یهماد

دارد.را به منظور بازنگری قانون پیشنهاد می یهای حقوقی، طرحاستدالل

قانون تشکیل و صالحیت » باشدسو نافذ میهای متمادی بدینکه از سالاز جمله قوانینیکمیسیون، گفته به

گردد که عالوه بر نواقص و کمبوداتی که خوبی آشکار میهب ،است. با توجه به متن این قانون «سارنوالی

گفت که کارهای توانمثال می به طور .باشدضات با قانون اساسی نیز میدارد، دارای یک سلسله تناق

از 3182بعد از تصویب قانون اساسی ،گیردگاهی توسط سارنوالی صورت میرازه نظارتی و کشفی که

باشد.صالحیت سارنوالی خارج شده و عمل بدان خالف قانون اساسی می یهمحدود

تحقیق جرایم و پولیس وجرایم، توسط کشف»:است ، گفتهافغانستان قانون اساسی 314ی مادهحال، با این

. «گیردسارنوال مطابق به احکام قانون صورت می اقامه دعوا علیه متهم در محکمه، از طرف

که رکشو یهباشد، عبارت است از قوانین نافذساسی میا قانون یهکه هدف این مادقانونی، استگفتنی

.مغایر احکام قانون اساسی نباشد واضح و مشخص صالحیتی را سپرده باشد که سارنوالی به صورت برای

حقیق کشف جرم را قانون اساسی افغانستان به صورت اخص به پولیس محول نموده و صالحیتت پس

.ساخته است ارنوالیسهای دعوا علیه متهم در محکمه را جزء صالحیت یهجرایم و اقام

ارنوالی دورۀ نجیب )از سای از سارنواالن به قانون تشکیل و صالحیت چنانچه به مالحظه رسیده است، عده

اند که ارنوالی دوره طالبان استناد کرده، مدعیسملغا شده است( و قانون تشکیالت و صالحیت طرف طالبان

.مه و افراد خصوصی نظارت کندارنوالی صالحیت دارد از امورکاری کارمندان عاس براساس قوانین متذکره

یههای سارنوال دورقانون تشکیل و صالحیت ،در قدم اولآمده است که همچنان در طرح این کمیسیون

وب حکومت طالبان ارنوالی مصسرا، با قانون تشکیل و صالحیت رییس جمهور وقت نجیب اهلل حکومت

،سارنوالی در زمان طالبان انون تشکیالت و صالحیتبا تدوین، ق یابیم کهدهیم، در نتیجه در میمطابقت می

کشفی سارنوالی را با قانون اساسی گرفته است، در قدم دوم صالحیتانون دوران داکتر نجیب ملغا قرارق

در 3182قانون اساسی 362رداشت ماده و با در نظ314تو ماده دهیم و در پرفغانستان مطابقت میفعلی ا

فصل سوم: طرح های ارایه شده

121

باشد و از طرف دیگر تا امروز کدام ارنوال خصوصاً در قسمت کشف جرایم قانونی نمیسابیم که عملکرد یمی

های سارنوالی را به نحو احسن و قانونی آن تنظیم کند. لذا سوال مطرح قانونی وضع نشده که صالحیت

سارنوالی در همچو حالت حق دارد مستقیماً در کشف جرم اقدام کند؟ گردد که آیامی

تشکیل و صالحیت سارنوالی که؛ قانوننتیجه این» طرح چنین نتیجه گیری شده است: در پایان این

نجیب اهلل وضع شده، این خود با قانون اساسی اداره قانون اساسی 323یماده ی نجیب بر مبنایدوره

والی قانون سارن 45ی بر مبنای حکم ماده تیبن ترباشد. به همیتناقض می جمهوری اسالمی افغانستان در

حکومت طالبان وضع گردیده، قانون دوره نجیب اهلل به این شکل ه هجری قمری که در دور 3421مورخ

قانون تشکیل و این قانون از تاریخ توشیح نافذ و در جریدۀ رسمی نشر شده و با انفاذ آن. است ملغا گردیده

«.باشد)دورۀ نجیب اهلل( ملغا می 3171یصالحیت سارنوال

های رایج در افغانستانتقویت زبانطرح قانون

های رایج قانون تقویت زبانطرح »هایگر طرحدر کنار د ،کمیسیون نظارت از تطبیق قانون اساسیهمچنان

ی هشتم قانون این قانون اساسی و به موجب حکم جزء پنجم ماده 41و 36به مواد با تکیه را «در کشور

با استناد به قانون اساسی و به گفته این کمیسیون، و بررسی قرار داده کمیسیون مورد بحث و

تطبیق احکام قانون اساسی و انکشاف امور قانونگذاری را به منظور رعایت و یطرح ،های حقوقیاستدالل

ارایه کرده است.

کی، یدری، ازب های پشتو،جمله زبان از» کند:ء شانزدهم قانون اساسی چنین حکم میمادهحال، با این

های رسمی دری زبان و های رایج درکشور، پشتوسایرزبان یی، نورستانی، پامیری وبلوچی، پشه ترکمنی،

ی، نورستانی، بلوچی اهای ازبکی، ترکمنی، پشهزبان که اکثریت مردم به یکی ازمناطقی در باشند.دولت می

نحوۀ تطبیق و سوم رسمی می باشد دری به حیث زبان و نمایند آن زبان عالوه برپشتوپامیری تکلم می یا و

مؤثر هایهای افغانستان پروگرامانکشاف همه زبان دولت برای تقویت و گردد.آن توسط قانون تنظیم می

باشد. آزاد می کشور های رایج درهای گروهی به تمام زبانرسانه مطبوعات و نشر نماید.تطبیق می طرح و

«گردد.حفظ می کشور اداری ملی موجود در مصطلحات علمی و

دولت مکلف است به منظور » سوم قانون اساسی چنین صراحت دارد: ی چهل وهمچنان بند دوم ماده

تعمیم متوازن معارف در تمام افغانستان، تأمین تعلیمات متوسطه اجباری، پروگرام مؤثر طرح و تطبیق

«کنند فراهم کند.تکلم میها های مادری را در مناطقی که به آننماید و زمینه تدریس زبان

ی ماده ابا دقت به متن و محتوها چنین گفته است: ، در پشنهاد طرح تقویت زبانکمیسیون ،حالبا این

جامعه » کنیم:موضوع مورد بحث را از نگاه اسناد بین المللی چنین تحلیل و ارزیابی می ،هفتم قانون اساسی

فصل سوم: طرح های ارایه شده

122

را پذیرفته و آن را به عنوان یک حق اساسی بشری به بین المللی اهمیت و ضرورت آموزش زبان مادری

المللی های بینیه شده از سوی سازمانرسمیت شناخته است. به طوری که در چندین معاهده و اعالمیۀ ته

به خصوص سازمان ملل متحد ضمن تصریح به حقوق اشخاص در آموزش زبان مادری خود، تعهدات مثبت

این حق مورد تصریح و تاکید قرار گرفته است. منظور از تعهدات مثبت ها نیز در شناساییو منفی دولت

اند تا با به وجود آوردن شرایط و ها مکلف شدهها بر اساس این معاهدات و اعالمیهتعهداتی است که دولت

فی های مورد نیاز، دسترسی افراد را به این حق تسهیل نمایند و منظور از تعهدات منامکانات الزم و حمایت

«نماید.ها را از تجاوز و تعدی به آن منع مینیز تعهداتی است که دولت

کنوانسیون حقوق 11ی، ماده3366دسامبر 36میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی مصوب 27یماده

ماده 4و 1مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مواد مختلف از جمله بندهای 3383نوامبر 21کودک مصوب

3332دسامبر 38های قومی ملی مذهبی و زبانی اعالمیۀ مصوب اعالمیه حقوق افراد متعلق به اقلیت 4

ی مبسوط ماده52در 3336مجمع عمومی سازمان ملل متحد، اعالمیۀ جهانی حقوق زبانی مصوب سال

ها در ف دولتها و تکالیتهیه و تدوین شده است که در آن تمامی جزئیات مربوط به حمایت از زبان قومیت

یونسکو در مورد حق 3336منشور زبان مادری مصوب سال این خصوص قید گردیده است، بندهای سه گانۀ

باشند.ها در قبال آن میتعلیم به زبان مادری و تکلبف دولت

نماید. های افغانستان و تدریس زبان مادری تأکید میتذکر رفت، برتقویت و انکشاف همه زبان آنچه در باال

های جهانی حقوق بشر، موضوعی است که پس از تصویب حکم مواد قانون اساسی و اعالمیه اما متأسفانه

های مادری در کشور کدام ترین توجهی به آن صورت گرفته است و به تقویت زبانکم 3182قانون اساسی

المیه های جهانی که بر احکام این مواد قانون اساسی و اعای که گونهت، بهاقدام عملی صورت نگرفته اس

های مادری در کنار زبان پشتو و دری در کشور آموزش زبانهای افغانستان و انکشاف همه زبان تقویت و

صراحت دارد، در حال فراموشی است.

قانون 8یبه موجب حکم جزء پنجم ماده تاکید کرده که کمیسیون نظارت از تطبیق قانون اساسی بنابراین،

های رایج زبان یهگسترش آزادان های قومی، رشد ودف تأمین تساوی حقوق همه گروهکمیسیون و به ه

های سرشار معنوی ملی، از ها و ثروتغنامندی زبان فرهنگی ریشه دار و های ادبی وکشور، پاسداری میراث

م مواد کند تا با رعایت احکاتصویب این قانون را پیشنهاد می حیث رعایت احکام قانون اساسی وضع و

سوم، اقدام مقتضی در این زمینه به عمل آورند. تا باشد از یکطرف قانون ی چهل وشانزدهم و بند دوم ماده

اساسی مورد حمایت قرار گرفته و از طرف دیگر گامی در راستای انکشاف قوانین برداشته شود.

فصل سوم: طرح های ارایه شده

123

طرح تدوین قانون جبران خسارت

وارده از اشتباهات جبران خسارت»موضوع ، کمیسیون نظارتانکشاف قوانین دیپارتمنت تحقیق وهمچنان

ی هشتم قانون این را به موجب حکم جزء پنجم ماده «اداری و قضایی ارگانهای دولتی بر اشخاص

با استناد است. این کمیسیون گفته است که طرح یاد شده را بررسی قرار داده مورد بحث و ،کمیسیسون

.کرده استهای حقوقی لدالی و استقانون اساس به

ول وهرکس مس "تسبیب"و "الضرر"مطابق قواعد حقوقی و قواعد فقهیمده است که در طرح کمیسیون آ

باشد. این قاعده در سیستم حقوقی جهان مورد جبران خسارات وارده بر دیگری ناشی از عمل خود می

ران خسارت وارده ناشی از عملکرد ادارات را مورد لزوم جب ،قانون اساسی 53 گرفته است. ماده پذیرش قرار

این موضوع در قانون اساسی گنجانیده شده است. ،توجه قرار داده و با درایت مقنن

بدون موجب ضرر و زیان متوجه کسی قانون اساسی، چنانچه در اثر عملکردهای ادارات 53مطابق ماده

محکمه اقامه دعوی کند.تواند علیه اداره مذکور در شخص متضرر می ،گردد

هرشخص که از اداره بدون موجب متضرر »قانون اساسی چنین مشعر است: 53چنانچه در این زمینه ماده

«تواند برای حصول آن در محکمه دعوی اقامه کند....باشد و می یشود مستحق جبران خساره م

.دهدبیشتر در حوزه قضایی رخ میرسد این ضرر و زیان به نظر می حال، به گفته کارشناسان،با این

زیان وارده از گرچند نویسندگان قانون اساسی جبران ضرر وهمچنان در این طرح تذکر رفته است که

توان طرف ادارات بر اشخاص را قابل تحصیل دانسته است اما به دلیل کلی بودن و عمومی بودن موضوع نمی

بنا براین دیپارتمنت تحقیق و انکشاف قوانین به هدف از رعایت و تطبیق این ماده حمایت درست نمود؛

بیبنند تا موضوع جبران خسارات ناشی از اشتباهات حمایت از رعایت و تطبیق ماده فوق الذکر الزم می

یات آن از قبیل تعریف ضرر و زیان مادی و معنوی، نحوه اقامه یاداری و قضایی، بصورت مفصل و با جز

ول پرداخت خسارات وارده، مبلغ قابل پرداخت در وت وارده، مرجع مسدعوی، چگونه تحصیل خسارا

در قانون اجراآت جزایی به های مادی و معنویخسارات مادی و سایر موضوعات مربوط به جبران خسارت

گامی برداشته نون اساسیقا 53بحث گرفته شوند تا بدین ترتیب از یک طرف در رعایت و حمایت ماده

ری گامی باشد در عرصه انکشاف قوانین به هدف حمایت از اصل عدالت.شده و از طرف دیگ

در طرح کمیسیون به طور نمونه به یک موضوع مهم اشاره شده که ذکر آن خالی از مفاد نیست. در طرح

گیریم که بر اساس اشتباه قضایی مدتی را در حبس سپری شخصی را در نظر می به طور مثال:»گفته شده

مدتی را در ،با دالیل غیر قابل انکار ثابت گردیده است که شخص مذکور بدون موجب و بیگناه نموده و بعداً

،و زیان پولی، روح و روان وی نیز آسیب دیده محبس گذارانده است و همین امر سبب شده تا عالوه بر ضرر

فصل سوم: طرح های ارایه شده

124

ا برای امرار معاش باشد. در چنین حالتی دولت چه تدبیری ربه نحویکه دیگر قابل مداوا و معالجه نمی

به پرداخت یک مبلغ معین برای این شخص اکتفا شود متضرر و خانواده اش در نظر گرفته است؟ آیا صرفاً

یا اینکه برای وی مستمری تعیین گردد و عالوتاً در طول حیات تحت درمان و معالجه باشد یا اینکه شخص

صورت مشخص و ه مامی این موارد باید بمذکور با تعیین مستمری به حال خودش گذاشته شود؟ که ت

.«فراهم گردد 53تا بدین ترتیب زمینه تطبیق ماده ، صریح در قانون اجراآت جزایی تسجیل گردد

های کمیسیون حال، دیپارتمنت انکشاف قوانین با توجه به موردهای که در باال ذکر شده از مقامبا این

ربطتا پیشنهاد مشخصی را در این زمینه به مراجع ذیخواسته مستقل نظارت از تطبیق قانون اساسی

تا باشد زمینه تطبیق قانون اساسی مساعد گردیده و گامی در عرصه انکشاف قوانین برداشته شود. بفرستند

نون مبارزه با جرایم الکترونیکی طرح تدوین قا

مطابق به پالن کاری خویش کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی، دیپارتمنت تحقیق و انکشاف قوانین

ی هشتم قانون این کمیسیون و نظر به راستای انکشاف امور قانونگذاری به حکم جزء پنجم ماده در

قانون مبارزه با جرایم »صنعتی موضوع ضرورت تدوین تحوالت علمی و های اجتماعی وضرورت

تحت که وضع و تدوین قانونیده استرا مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده و به این نتیجه رس «الکترونیکی

شرایط کنونی کشور بوده و باید یکی از نیازهای مبرم زمان و «قانون مبارزه با جرایم الکترونیکی»عنوان

قانون متذکره وضع گردد.

دیپارتمنت تحقیق و انکشاف قوانین به منظور عملکرد هر چه لذا کمیسیون در طرح خود گفته است که

ه این موضوع نشست علمی را با مشارکت نمایندگان )وزارت مخابرات و تکنالوژی، وزارت بهتر در رابطه ب

های صورت گرفته است.بحثمحترم امور داخله، و وزارت عدلیه( برگزار نموده و به ارتباط موضوع

برخی از ارنوالی اطالع داده اند و سهای به ارگان که تاکنون توسط وزارت مخابراتبرخی از قضایای جرمی

گردند.که قضایای ذیل شامل موارد زیر میشناسایی شده دخل در قضیه اشخاص ذی

هاآدرسامحای ایمیل

ایجاد صفحات جعلی فیس بوک

تغییرات در حسابات بانکی از طریق بانکهای شخصی

فروش کریدیت کارتهای جعلی از طریق کمپنی های مخابراتی

فصل سوم: طرح های ارایه شده

125

بینی نگردیده موضوعات فوق در قوانین جزایی افغانسان به عنوان جرم پیشاین در حالیست که هیچ یک از

اند و در صورت جرم دانستن چنین موضوعات و مجازات عاملین آنها، یکی از اصول مهم حقوق جزاء )اصل

گردد.قانون اساسی می باشد نقض می 27ه قانونی بودن جرایم و جزاها( که موضوع ماد

Iگان وزارت مخابرات از مسوده قانونی بنام چنان نمایندههم در این طرح آمده است: CT یا قانون تکنالوژی

کمیسیون نظارت از معلوماتی یاد نمودند که در رابطه به قانون یاد شده دیپارتمنت تحقیق و انکشاف قوانین

قانون فوق بیشتر تحقیق نموده و بعد از مطالعه قانون مذکور به این نتیجه رسیدند که تطبیق قانون اساسی

پرداخته است به نحوه استفاده از وسایل الکترونیکی، معامالت، خسارات که شامل حقوق مدنی می گردد و

گردد، یو کمتر به مسایل و موارد جرمی و جزاهای مربوط به آن و بسیاری از جرایم الکترونیکی را شامل نم

و صرفاً موارد ذیل را شامل می گردد:

ز به کمپیوتردسترسی غیر مجا

دسترسی به نیت ارتکاب جرم و یا تسهیل ارتکاب جرم

استفاده غیر مجاز یا راه گیری کمپیوتری

ممانعت غیر مجاز از استفاده کمپیوتر

افشای غیر مجاز کود دسترسی

باشد تا در صورت نیاز به آن مراجعه جزئیات عناوین جرمی فوق الذکر ضمیمه طرح حاضر می

گردد.

که از چندی بدینسو با توجه به توضیحات فوق؛ از آنجاییون در این طرح تاکید کرده است که یکمیس

مپیوتر و انترنیت در کشور ما گرفی در استفاده از کخصوصاً از ده سال گذشته به این طرف، تحوالت ش

ای مجازی دست بوجود آمده است، این امکان وجود دارد که برخی از افراد نفع خواه و نفع جو، در این فض

به ارتکاب برخی از جرایم بزرگ بزنند و مرتکب جرایم مختلفی از قبیل فریبکاری الکترونیکی، انتقال پول از

های حسابی و مالی، جاسوسی های حسابات بانکی دیگران به حساب خود، از کار انداختن سیستم

ات اشخاص، تولید ، ارسال، انتشار، الکترونیکی، افشای اسرار حکومتی و امنیتی، ربودن غیر مجاز اطالع

توزیع یا معامله محتویات مستهجن، هتک حیثیت و نشر اکاذیب، تغییر دادن اطالعات حفاظت شده

اشخاص، دسترسی غیر مجاز اطالعات سری و حفاظت شده اشخاص حقیقی و حکمی و گردند.

تدوین نگردد با این زمینه وضع و این صورت اگر قانونی در درکمیسیون تاکید کرده است که ،حالبا این

ارتکاب چنین جرایمی دو حالت متصور است:

فصل سوم: طرح های ارایه شده

126

عدالت فرار جزاها ممکن است از تطبیق مجازات و الف: مجرمین با استناد به اصل قانونی بودن جرایم و

.به اعمال مجرمانه شان ادامه دهند نموده و

قیاس باعث نقض اصل قانونی بودن نین وین صورت ممکن است قضات با استفاده از تفسیر قواا ب: در

عیب نخواهد بود. جزا ها گردند که این نیز عاری از نقص و جرایم و

"قانون مکلفیت عسکری"رح ط

کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی( موضوع احیای پارتمنت تحقیق و انکشاف قوانین )دی

اند که احیای مجدد قرار داده و به این نتیجه رسیده مجدد قانون مکلفیت عسکری را مورد تحلیل و بررسی

بینی اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور در الذکر با در نظرداشت شرایط کنونی و پیشقانون فوق

شود.های نه چندان دور الزمی و حتمی پنداشته میآینده

کشور تسجیل و همواره در گذشتۀی مکلفیت عسکری، در قوانین سپری کردن دوره خدمت زیر بیرق و

ی پنجاه و پنجم قانون اساسی جدید روی مبرمیت موضوع، این نکته در ماده افغانستان اجباری بوده است .

تمام هدفاع از وطن وجیب» ی مذکور چنین صراحت دارد:مادهدر این رابطه کشور نیز پیش بینی شده است.

«گردد.کلفیت عسکری توسط قانون تنظیم میماتباع افغانستان است. شرایط اجرای دوره

به همین دلیل است که باید قانون مکلفیت عسکری طرح و تدوین همچنان در این طرح آمده است که

گردیده و هرچه سریعتر طی مراحل گردد، تا بر اساس آن تمامی شهروندانی که واجد شرایط هستند و

منحیث ،های کشورمکان برای خدمت به وطن و دفاع از ارزشدهد، در هرزمان و ها را مکلفیت میقانون آن

های خارجی یک وجیبۀ ملی آماده گردند، و از طرفی هم کشور بتواند در مواقع اضطراری و قطع کمک

بدون تشویش و هراس، از فرزندان وطن دعوت به همکاری نموده و آنان را وادار سازند تا مطابق قانون در

کنند.ولیت خویش را ادا ومس سهیم گردیده وراستای خدمت به وطن

.نمایندهایی را در راستای احیای مجدد مکلفیت عسکری مطرح میبرخی آگاهان نگرانی ،حالبا این

ی اجباری در شرایط فعلی کشور برشمرده اند که دالیل فراوانی را مبنی بر نامناسب بودن دوره ،آگاهان

ماری، نبودن نظام درست ثبت تولد و وفیات که به اساس آن ترین آن، موضوع مشخص نبودن سرشمهم

چنان نواقص در نظام رسند مشخص کند، همدولت بتواند شمار افرادی را که همه ساله به سن مکلفیت می

ی تابعیت.توزیع تذکره

ر به ی مکلفیت عسکری منجهایی را در نظر نگیرد، احیای دورهبرمبنای این دالیل، اگر دولت پیش زمینه

هرج و مرج در کشور خواهد شد.

فصل سوم: طرح های ارایه شده

127

به این باوراند که در ،ی مکلفیت نیستندچنان خواهان احیای مجدد دورهکه هم کشوربرخی از شهروندان

یی، صورت احیای نظام مکلفیت عسکری، افغانستان به هیچ صورتی قادر نخواهد بود تا یک ارتش حرفه

یی و داخلی مقابله کند.کارآزموده و متخصص داشته باشد تا بتواند با خطرات روز افزون منطقه

یت عسکری وجود ندارد و چنین سوال که در شرایط کنونی امکان احیای قانون مکلفگویند برخی نیز می

گردد که اگر این قانون مورد تصویب قرار گیرد، در آن صورت آیا جوانان، دسته دسته کشور را مطرح می

کشور چی خواهد شد؟ یه، آینداگر چنین کاری انجام شود ترک نخواهند کرد؟

قانون اساسی از سوی تمامی رعایت در این طرح تاکید کرده است که ،کمیسیون نظارت حال،با این

قانون اساسی، تطبیق قانون اساسی از جمله وظایف 5ی الزمی بوده و وفق هدایت ماده شهروندان حتمی و

قانون اساسی قانون 55ی دولت است تا با در نظرداشت ماده هاین وظیفگردد، بناءًاساسی دولت محسوب می

منصۀ اجرا گذارد. مکلفیت عسکری را تصویب و طی مراحل نموده و به

در قریه ها و ولسوالی ها انتخابی مردمیی نهادهابرای طرح پیشنهادی

رسمی شدن نهاد های انتخابی مردمی که از طریق برای 1/4/3183مورخ 2185حکم شماره مطابق

حیا و انکشاف دهات و ایجاد های همبستگی ملی زیر نام شوراهای ملی انکشاف منطقوی، وزارت ابرنامه

تا با در شده اندربط موظف های محلی، ادارات ذیاداره مستقل ارگان ،ی انکشاف اجتماعی ولسوالیشورا

نظرداشت منافع اقتصادی و ملی کشور طرح جامع و عملی را ترتیب و جهت منظوری به شورای محترم

ه بدارند.یوزیران ارا

اهای انکشافی قریه جات به حیث شور» چنین آمده است: کمیسیون هادیدر طرح پیشنحال، با این

ی محترم ا شناخته شوند. این شوراها در بخش حکومت داری محلی با ادارهههشوارهای رسمی قری

د. ننمایالسابق با وزارت محترم انکشاف دهات کار میفی های انکشافی کماهای محلی و در بخشارگان

نماید از های انکشافی خویش را اگر ایجاب میفعالیتتوانند نهادهای حکومتی و غیر حکومتی دیگر نیز می

«کنند.طریق این شوراها در قراء و قصبات افغانستان تطبیق

طرح را مورد کمیسیون نظارت گفته است که این دیپارتمنت تحقیق و انکشاف قوانیناین در حالیست که

قانونی، این طرح را مخالف احکام قانون های حقوقی و استنادهای تحلیل و ارزیابی قرار داده، با استدالل

پندارد.اساسی می

که توان گفتهمه جانبه می یک تحلیل حقوقی که برای این نظریه داده است چنین است: دراستدالی

مخالفت با که در مخالفت با قانون اساسی جمهوری اسالمی افغانستان قراردارد، درموضوع فوق عالوه بر این

فصل سوم: طرح های ارایه شده

128

که دالیل آن ذیالً تحریر باشدو مردم ساالری می موکراسیینیز قرار داشته و مخالف نظام دقانون انتخابات

گردد:می

برای تنظیم امور و تأمین اشتراک فعال مردم » اساسی در مورد چنین صراحت دارد: قانون341یماده -

اعضای این گردد.تشکیل میها، مطابق به احکام قانون، شوراها ها و قریهی محلی، در ولسوالیدر اداره

ن محل برای مدت سه سال شوراها از طریق انتخابات آزاد، عمومی، سری و مستقیم از طرف ساکنی

«گردد.ن تنظیم میسهم گیری کوچیان در شوراهای محلی مطابق به احکام قانو. شوندانتخاب می

انون اساسی و آشکار با ق ی فوق الذکر طرح متذکره در مخالفت صریحبا در نظرداشت احکام ماده

مطابق 341ی زیرا شورا های انکشافی موجود اوالً وفق هدایت پاراگراف اول ماده افغانستان قرار دارد.

فته شده و به عنوان شوراهای اند تا منحیث شوراهای رسمی پذیرتشکیل نگردیدهبه احکام قانون

مذکور از طریق انتخابات آزاد، سری، عمومی جات به رسمیت شناخته شوند، ثانیاً اعضای شوراهایقریه

ای های سیاسی و اجتماعی از طرف عدهبلکه صرفاً به اساس مصلحت ،اندو مستقیم انتخاب نگردیده

اند که این مورد نیز نقض آشکار قانون اساسی و در مخالفت با های ذیربط معرفی شدهقلیل به ارگان

که به هیچ عنوان نمی توان به آن صبغۀ قانونی داد. ثالثاً در باشدنظام دیموکراسی و مردم ساالری می

جات کوچیان به هها و شاید در هیچ یک از شوراهای قریای انکشافی موجود در اکثریت قریهشوراه

ی فوق قرار داشته، عدالت عنوان عضو موجود نبوده و این امر نیز در مخالفت با پاراگراف سوم ماده

وکراسی را مورد سوال قرار می دهد.اجتماعی و نظام دیم

کمیسیون مستقل انتخابات برای اداره و نظارت بر هر نوع » قانون اساسی چنین مشعر است:356یماده -

«گردد.ر مطابق به احکام قانون تشکیل میانتخابات و مراجعه به آرای عمومی مردم در کشو

گزاری انتخابات از وظایف و بر زیرا قرار دارد.ی متذکره لفت با مادهرو طرح فوق الذکر در مخااز این

های کمیسیون مستقل انتخابات شمرده شده است.صالحیت

هر قریه دارای » به موضوع فوق چنین حکم مینماید: قانون انتخابات نیز در رابطه 11یفصل نهم ماده -

رای توسط باشد، که اعضای آن از طریق انتخابات آزاد، عمومی، سری و مستقیم یک شوری می

را به ها، اختصاص کرسی14ی ین ماده، مادهبه تعقیب ا «گردند.دهندگان همان قریه انتخاب می

بینی نموده است.شورای قریه به اساس تعداد نفوس هر قریه از سه الی یازده نفر عضو پیش

و همان که طرح مذکور پذیرفته شود، اوالً ماده سی و سوم قانون مذکور نقض گردیده در صورتی

در اساسی فوقاً مطرح گردید، ثانیاً قانون 341یواهد داشت که در رابطه به مادهمشکالتی را در بر خ

همه ها احصائیۀ؛ در قریهقانون انتخابات این نکته نیز نباید فراموش گردد که اوالً 14ی رابطه به ماده

فصل سوم: طرح های ارایه شده

129

به آنان ها را نفوس هر قریه کرسیبه اساس تعداد جانبه و قابل قبول صورت نگرفته است تا بتوان

های که به کوچیان باید اختصاص داده شود بازهم در نظر گرفته نشده و اختصاص داد، ثالثاً کرسی

قانون اساسی است. 341یقانون انتخابات و ماده 14ی دهنقض آشکار ما

قانون بیرقتدوین طرح

ی هشتم قانون حکم جزء پنجم ماده ، به اساسطرح قانون بیرق ،کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی

ی را طرح ،های حقوقیقانون اساسی و استدالل بررسی قرار داده و با استناد به این کمیسیون مورد بحث و

ارایه داشته است.

بیرق به عنوان نماد ،حالبا این. در خود دارد خاص فرهنگی های زیادی را با خصوصیاتتافغانستان قومی

تقویت همبستگی ملی گردیده است. پارچگی و تضمین یک اقوام، باعث وحدت همه

بیرق افغانستان مرکب » کند:قانون اساسی به معرفی بیرق پرداخته و در رابطه چنین حکم می 33 یماده

های مساوی، از چپ به های سیاه، سرخ و سبز که به صورت عمودی، به اندازهسه قطعه با رنگ است از

درکنارهم واقع شده، عرض هر رنگ برابر نصف طول آن است و در وسط آن نشان ملی افغانستان راست،

باشد که در دو گوشۀ آن دو بیرق نشان ملی افغانستان عبارت از محراب و منبر به رنگ سفید می قرار دارد.

شعۀ خورشید در حال طلوع و در وسط آن در قسمت فوقانی، کلمۀ الاله االاهلل محمد رسول اهلل و اهلل اکبر و ا

طرز های گندم احاطه شده است.جا داشته و از دو طرف با خوشه 3238در قسمت تحتانی آن تاریخ و

«گردد.انون تنظیم میاستفاده از بیرق و نشان ملی توسط ق

بیرق افغانستان هر از گاهی بر فراز ادارات دولتی یا غیر شده است که تاسفاظهار ،در طرح کمیسیون

های ای کهنه و نا مناسب، حتی در موترهدولتی، برفراز کوه و بام و درخت با رنگ و روی رفته در پارچه

خورد که سپارند به چشم میدست نور و نسیم می مهری بهشاید چندین ماه آن را با بی سواری و ... که

دلیل نداشتن قانون مشخص طرز ای نا شایست از بیرق زیبای کشور بهو استفاده هاتمامی این نا بسامانی

استفاده از بیرق است.

قانون بیرق و نشان امارت اسالمی »این در حالیست که در زمان حکومت طالبان قانونی تحت عنوان

.وضع گردیده بود« افغانستان

الزم گفته شده که با توجه به توضیحات فوق و با توجه به اهمیت خاص بیرق،در طرح کمیسیون همچنان

قانون اساسی، قانون طرز استفاده از بیرق و نشان ملی وضع و 33ی رسد تا وفق هدایت مادهبه نظر می

طرف قانون اساسی مورد حمایت قرار گرفته و از طرف دیگر اهمیت بیرق افغانستان تدوین گردد، تا از یک

یری صورت گیرد.های ناشایست و نا بجا از بیرق جلوگبرجسته ساخته شده و از استفاده

فصل سوم: طرح های ارایه شده

130

بازنگری قانون انتخابات

دیل در رابطه به تع ،کمیسیون نظارت بر تطبیق قانون اساسی انکشاف قوانین دیپارتمنت تحقیق وهمچنان

:قانون انتخابات تعدیل گردداند که به این نتیجه رسیده و ایزاد برخی مواد این قانون

ماده دوازدهم قانون انتخابات در رابطه به شرایط مربوط به کاندیدان کمیسیون،به اساس پیشنهاد این

یز در نظر درجه تحصیل ن ،طی بندهای جداگانه مجلس نمایندگان،شرایط کاندیدان ریاست جمهوری، و

کاندیدان حداقل سند لیسانس را داشته باشند. ،دو مورد فوق گردد تا در هرگرفته شود، پیشنهاد می

یک امر مهم و قابل توجه ،ریاست جمهوری و نمایندگی از اقشار مختلف جامعه سیون،یکمبه گفته این

ها باشد، این در ها، راه پیدا نماید که از هر حیث مناسب این سمتو شخصی باید به این سمت باشدمی

وری و ها که نسبت به ریاست جمهکه در شرایط مربوط به کاندیدان شوراهای والیتی و ولسوالیحالیست

از اهمیت کمتری برخوردار است، درجه تحصیل تا حدودی در نظر گرفته شده، اما در مجلس نمایندگان،

رده شده و این مهم به فراموشی سپ مجلس نمایندگان،شرایط مربوط به کاندیدان ریاست جمهوری و

است. نگذار با کمال بی توجهی از اظهار این مطلب عمداً یا سهواً چشم پوشی نمودهوقان

ماده دوازدهم که شرایط 1از فقره 1گردد تا بند پشنهاد می» همچنان در این طرح چنین آمده است:

حد اقل »ست و چنین تحریر گردیده است که ها را احصاء نموده اکاندیدان شورای والیتی و شورای ولسوالی

گردد تا یده و پیشنهاد میکه این شرط به نظر ناقص رس "سند فراغت از صنف دوازدهم را داشته باشد

«.حد اقل سند فراغت از صنف دوازدهم و یا معادل آن را داشته باشد «چنین تعدیل گردد

که و یا این که شرایط امنیتی یا حوادث و حاالت غیر مترقبه، تدویر انتخابات را غیر ممکن سازددر صورتی

انتخابات را از تاریخ معینه آن الی رفع آن به مشروعیت انتخابات صدمه رساند، کمیسیون مکلف است،

حاالت و بهبود اوضاع به تعویق اندازد.

این ماده منحصر به یک یا چند حوزه انتخاباتی باشد کمیسیون مکلف است 3هرگاه حاالت مندرج فقره

برگزاری انتخابات را در همان حوزه الی رفع آن حاالت و بهبود اوضاع تعلیق نماید.

امر برگزاری مجدد اقص تشخیص شود، کمیسیون مکلف استات در یک حوزه انتخاباتی نهرگاه انتخاب

انتخابات را در حوزه مذکور صادر نماید.

قانوناً به کمیسیون مکلفیت داده ‹جایمی تواند›های فوق الذکر به از این تعدیل این است که در فقرهمنظور

به ‹ می تواند›رای خویش استفاده نمایند؛ زیرا اصطالح شود، تا در همچو موارد شهروندان بتوانند از حق

نتخابات را در موارد متذکره کمیسیون صالحیت تعلیق یا برگزاری انتخابات و عدم تعلیق و برگزاری ا

فصل سوم: طرح های ارایه شده

131

که ها وجود دارد در حالیاندیشی در این حاالت امکان مصلحتدهد، که های فوق به کمیسیون میفقره

کند تا انتخابات را تعلیق نموده و پیدا می لیتکلف است(، کمیسیون قانوناً مسئوکمیسیون مباقید اصطالح )

گردد مجدداً انتخابات را برگزار نماید.که انتخابات ناقص تشخیص میر مواردییا د

ای از خالهای موجود در قانون انتخاباتنمونه

ناشی از انتخاباتعدم صراحت قانون مذکور در رابطه به مرجع رسیدگی دعاوی حقوقی -

های مشخص برای متخلفین و متقلبین در انتخاباتبینی مجازاتعدم پیش -

عدم تعیین جایگاه حقوقی محکمه خاص در موضوعات مربوط به انتخابات -

های پیشنهادیراه حل

موضوع تقلب و تخلف به یک موضوع حاد و جنجال بر 3183 ،مجلس نمایندگاناز آنجایکه در انتخابات

کمیسیون نظارت طرح را برای های دولتی را در برابر هم قرار داد، بناءً گردید که حتی ارگان ز مبدلانگی

بیرون رفت تدوین کرده است.

بینی گردیده است:در این طرح موارد ذیل پیش

توظیف یک تیم متخصص و با تجربه به منظور با زنگری قانون انتخابات و دریافت خالها و نواقص قانون -

ور جهت ایزاد و تعدیل مواد آنمذک

موضوع رسیدگی به دعاوی حقوقی و مرجع رسیدگی به دعاوی ناشی از انتخابات در قانون انتخابات -

بدین معنا که دعاوی مذکور تحت .مشخص و معین گردیده و صبغه حقوقی آن نیز مشخص گردد

قضایای از نوع حقوق عاموی است یا گیرد آیا این نوع قضایا به وان کدام نوع حق یا دعوی قرار میعن

غیر از آن، چنانچه از جمله قضایای حقوق عاموی تشخیص گردد باید به صراحت ذکر شود که مرجع

قانون تشکیل و 46چنانچه ماده ؛باشدهای حقوق عامه محاکم میرسیدگی به این نوع دعاوی دیوان

گذاری شده است، ای اختصاصی نامان رسیدگی به قضایصالحیت محاکم قوه قضائیه که تحت عنو

رسیدگی به قضایای تجارتی، حقوق عامه و امنیت عامه در داخل حوزه قضایی » نماید:چنین حکم می

کمه ابتدائیه مرکز های مربوطه محیه تجارتی و دیوانیمحکمه استیناف بر حسب مورد در محکمه ابتدا

باشد، ه انتخابات مرتبط به حقوق عامه میکه موضوعات مربوط باز آنجایی «گیرد.والیت صورت می

که در پروسه انتخابات های حقوق عامه مورد رسیدگی قرار گیرد. در صورتیتواند از طریق دیوانمی

های امنیت عامه جرایم نیز در حیطه صالحیت دیوان جرمی ارتکاب یافته باشد رسیدگی به این نوع

فصل سوم: طرح های ارایه شده

132

فوق و معرفی ارگان ذیصالح فوق الذکر قبل از انتخابات به گردد تا موضوع می باشد. بناءً پیشنهادمی

.سمع مردم و کاندیدان رسانیده شده و از یک فاجعه و مشکل جدی جلوگیری گردد

تخلف و تقلب یک موضوع جدی و به سرنوشت یک کشور و ملت بستگی موضوع به گفته کمیسیون،

و عناصر تشکیل دهنده آن در قانون انتخابات دارد سعی شود تا تخلف و تقلب قانوناً جرم شناخته شده

بینی گردد تا از یک طرف اصل قانونی بودن جرایم و احصا گردیده و مجازات آن در قانون مشخصاً پیش

ها نقض نگردد و از طرف دیگر مجازات متخلفین و متقلبین پند به خود شان و عبرت به مجازات

اتباع نباشد برای اشخاص متقلب و متخلف با در دیگران گردیده و کسی را جرأت تعرض به حقوق

ین برای مرتکبین در نظر گرفته شده و در تهای معنظرداشت شدت و خفت تقلبات و تخلفات مجازا

ستثنا قانون باالیش تطبیق گردد.)تساوی افراد که تخلف و تقلب شخص به اثبات برسد بدون اصورتی

(.در برابر قانون

به دعاوی ناشی از انتخابات ایجاد محکمه اختصاصی رسیدگیکه کمیسیون نظارت این در حالیست

در رابطه به ایجاد محکمه اختصاصی بعد از » کمیسیون گفته است:اند. اینرا غیر قانونی خوانده3183

که محکمه مذکور در مخالفت با قانون اساسی تشکیل و با خابات نظر این استتبروز دعاوی ناشی از ان

یمات غیر قانونی اش مشروعیت انتخابات را بیشتر زیر سوال برده و این تصمیم غیر قانونی تصم

چنانچه ماده .شود زیرا؛ به ارتباط تشکیل و ایجاد چنین محاکم قانون اساسی صراحت داردپنداشته می

ور، یس جمهیقانون اساسی تشکیل محاکم خاص را صرفاً در موارد مربوط به محاکمه ر327و 78، 63

و 321بینی نموده است و وفق هدایت مادهاعضای ستره محکمه پیش یس ویمحاکمه وزرا و محاکمه ر

باشد و تمام دعاوی یه مییقانون اساسی سایر دعاوی و رسیدگی به آن از صالحیت قوه قضا322

شود.مابین اشخاص حقیقی و حقوقی را شامل میفی

6میم و رسیدگی به شکایات انتخاباتی باید گفت که بند از طرف دیگر در رابطه به موضوع اتخاذ تص

قانون انتخابات تصامیم کمیسیون مرکزی شکایات انتخاباتی را نهایی پنداشته است، چنانچه 62ماده

تصامیم کمیسیون مرکزی شکایات انتخاباتی در رابطه به رسیدگی : »نمایدی مذکور حکم میماده

.«گی قرار گرفته است، نهایی می باشداعتراضات و شکایات که مورد رسید

1111دالیل غیر قانونی بودن محکمه اختصاصی رسیدگی به شکایات انتخاباتی

قانون اساسی کمیسیون مستقل انتخابات وظیفه اجرایی انتخابات و نظارت بر آن را 356به موجب ماده

ل تمامی مراحل انتخابات توسط ارگان نظارت کننده به ه عهده دارد. مراد از نظارت کنترمطابق قانون ب

تقلب، تطبیق قانون و در نتیجه تشخیص صحت یا بطالن انتخابات بطور کلی یا منظور جلوگیری از تخلف،

فصل سوم: طرح های ارایه شده

133

به کمیسیون شکایات 64و 61، 58، 44ی قسمی است. این وظیفه در قانون انتخابات وفق هدایت ماده

انتخاباتی واگذار شده است؛

ق انتخاباتی اعضای شورای ملی مطابق احکام قانون توسط یثا قانون اساسی و 86ی به موجب ماده

های پارلمانی شامل گردد. تدقیق در وثایق انتخاباتی مطابق رویهبات بررسی میکمیسیون مستقل انتخا

یغات، رای گیری، بررسی تمامی مراحل قانونی از قبیل ثبت نام و احراز شرایط و مواصفات نمایندگی، تبل

گردد.اب شدن یک نماینده می انجامد، میشمارش آراء، که به انتخ

86و 356قانون انتخابات، نظر به احکام مواد 62و فقره ششم ماده 58های دوم و سوم ماده به موجب فقره

د؛باشیسیون شکایات انتخاباتی نهایی میقانون اساسی اعالن نتایج انتخابات بعد از تصدیق کم

با در نظرداشت احکام قانون اساسی ایجاد محاکم خاص، تحت نام محکمه اختصاصی انتخابات و یا هر نام

آید؛تعدیل در قانون اساسی به شمار میدیگر در مخالفت با قانون اساسی بوده و به شکل از اشکال

ی آنهم طور یک توان گفت که ایجاد محاکم خاص و یا اختصاصدر یک نتیجه گیری مختصر و کلی می

مرحله ای، در مغایرت با احکام قانون اساسی و قانون تشکیالت و صالحیت محاکم قوه قضائیه قرار دارد.

راه حل پیشنهادی

موضوع تقلب به یک موضوع حاد و جنجال بر انگیز مبدل 3183 مجلس نمایندگاناز آنجاییکه در انتخابات

ر هم قرار داد، بناءً به منظور حل مشکل موجود و تدابیر سنجی های دولتی را در برابگردید که حتی ارگان

گردد:ده راه حل قانونی ذیل پیشنهاد میدر آین

قانون تشکیل و صالحیت محاکم قوه قضائیه که تحت عنوان رسیدگی به قضایای 46چنانچه ماده

حقوق عامه و امنیت رسیدگی به قضایای تجارتی،»نماید: شده است، چنین حکم می اختصاصی نام گذاری

های مربوطه عامه در داخل حوزه قضایی محکمه استیناف بر حسب مورد در محکمه ابتدائیه تجارتی و دیوان

«گیرد.ه مرکز والیت صورت میییمحکمه ابتدا

های تواند از طریق دیوانباشد، میکه موضوعات مربوط به انتخابات مرتبط به حقوق عامه میاز آنجای

که در پروسۀ انتخابات جرمی ارتکاب یافته باشد رسیدگی ه مورد رسیدگی قرار گیرد. در صورتیحقوق عام

های امنیت عامه می باشد.به این نوع جرایم نیز در حیطۀ صالحیت دیوان

کشور سایر قوانین نافذۀ گردد تا راه حل های معقول و منطقی در روشنایی قانون اساسی وبناءً پیشنهاد می

گردیده موضوع انتخابات نهادینه گردد تا باشد از مشکالت بعدی در انتخابات انتخابات بعدی جستجوقبل از

آینده جلوگیری بعمل آمده باشد.

فصل سوم: طرح های ارایه شده

134

طـرح قـانـون حمایت از حقوق اتباع در خارج کشور

قانون حمایت از حقوق اتباع افغانستان در»تدوین های پیشنهادی کمیسیون نظارت، طرحیکی از طرح

با در نظرداشت مشکالت اتباع افغانستان در می باشد. به گفته این کمیسیون این طرح «رج از کشورخا

خارج از کشور ضروری است و باید قانون متذکره وضع گردد.

... دولت از حقوق اتباع افغانستان در خارج از »نماید: حکم میقانون اساسی چنین 13سوم ماده فقره

«.دنمایکشور حمایت می

شود تا این موضوع در اولویت کاری قانونگذاران قرار گرفته و الزم دیده می این کمیسیون گفته است،

انون ق»قانون اساسی، به طور مشخص پیشنهاد طرح و تدوین 13ی های ذیربط با استناد به مادهارگان

قانون اساسی مورد حمایت گردد تا از یک طرف یهارا «حمایت از حقوق اتباع افغانستان در خارج از کشور

بهتر آن حل گردیده و مورد از کشور به قرار گرفته و از طرف دیگر مشکالت هموطنان ما در خارج نحو

.حمایت قانونی کشور متبوع شان قرار گیرند

های ادارات محلیطرح تدوین قانون صالحیت

را به « های ادارات محلیالحیتص»انکشاف قوانین موضوع طرح تدوین قانون دیپارتمنت تحقیق وهمچنان

است. بررسی قرار داده ی هشتم قانون این کمیسیسون مورد بحث وموجب حکم جزء پنجم ماده

ی جمهورى اسالمی افغانستان بر اساس اداره»کند:قانون اساسی چنین حکم می 316ی مادهحال، با این

ی مرکزى به یک عده واحدهاى گردد. ادارهیقانون تنظیم م مرکزى و ادارات محلی، طبق یهواحدهاى ادار

ی محلی، والیت است. تعداد، هرکدام یک نفر وزیر قرار دارد. واحد اداره گردد که در راسادارى منقسم می

موقعیت تشکیالت والیات و ادارات مربوط، بر اساس تعداد نفوس، وضع اجتماعی و اقتصادى و ساحه، اجرا و

.«گرددیم میجغرافیایی توسط قانون تنظ

کومت با حفظ اصل مرکزیت به ح» مده است:قانون اساسی نیز آ هفتم ک صدوسی وی در ماده ،همچنان

گیرى هر چه بیشتر مردم در انکشافو سهم منظور تسریع و بهبود امور اقتصادى، اجتماعی و فرهنگی

«.یدنما یم یضتفو یمحل یاداره به قانون، احکام به مطابق را هاى الزمملی، صالحیتحیات

هر والیت یک شوراى والیتی تشکیل می در» یک صدوسی وهشتم چنین صراحت دارد:یماده، حالدر عین

شوراى والیتی در تأمین » کند:ینهم چنین حکم م ییکصدوسی ودر مورد وظایف شورای والیتی، ماده«.شود

گرفته و در گردد، سهمقوانین تصریح میوالیت به نحوى که در بهبود امور اهداف انکشافی دولت و

فصل سوم: طرح های ارایه شده

135

ی محلی اجرا دهد. شوراى والیتی وظایف خود را با همکارى ادارهمشوره می مسایل مربوط به والیت

«نماید.می

ی فعال مردم در اداره تنظیم امور و تأمین اشتراک براى» صدوچهلم چنین مشعر است:یکماده، چنینهم

«گردند.یم یلتشک شوراها قانون احکام به مطابق ها،ریهق و هایولسوال در محلی،

براى »دارد که اساسی تصریح می یکم قانون صدوچهل وکیبرای ادامۀ امور شهری، ماده ،از سویی دیگر

شاروالی، از طریق انتخابات آزاد، مجالس اعضاى شاروال و شود.می تشکیل شاروالی شهرى،ی اموراداره

«.شوندیم انتخاب یممستق و سرى عمومی،

است که در آن حکومت با حفظ با توجه به مواد فوق از قانون اساسی، نظام اداری افغانستان، نظام متمرکز

گیرى هر چه بیشتر مردم اجتماعی و فرهنگی و سهم اصل مرکزیت به منظور تسریع و بهبود امور اقتصادى،

نماید. با ی محلی تفویض میاحکام قانون، به ادارهالزم را مطابق به ملی، صالحیت هاىحیاتدر انکشاف

عادالنۀ تمام حضور های بهتر و بیشتری برایدر نظام اداری متمرکز، زمینه توجه به آن چه که بیان شد،

باید توجه داشت که طبق قانون اساسی، نظام اداری اقشارجامعه از اقوام مختلف ساکن در کشور وجود دارد.

یست، بلکه شرایطی را مهیا ساخته تا تقریبا صورت ساختارهای نیمه متمرکز به وجود کشور مطلق متمرکز ن

نیز نباید فراموش کرد که قانون اساسی، تأکید کرده که حکومت باید بر مبنای قانون و این نکته را بیایند.

م در انکشاف مرد هر چه بیشتر ،به منظور تسریع و بهبود امور اقتصادى، اجتماعی و فرهنگی و سهم گیرى

های محل، از سال ی مستقل ارگاناداره های الزم را به والیان و ولسواالن بدهد، بر این مبناملی، صالحیت

هایی را برای افزایش هایی باوالیان و ولسواالن کشور، زمینهگذشته به این سو، با راه اندازی نشست

ل لسوالی، برای تأمین نظارت و کنتروالیتی و و در مقابل، نقش شوراهای ها، هموار کرده وهای آنصالحیت

بیشتر بر عملکرد مسئولین محلی، تقویت شده است.

هرات، به طور آزمایشی مورد همانند ننگرهار، بلخ و در راستای این هدف، برخی از والیات بزرگ کشور

دیده شده که عدالت ایت،بیشتری در اختیار والیان قرار گرفت و در نه صالحیت های توجه قرار گرفتند و

ین میان به باور است. در ا شده ینتأم تر، برجسته و بهتر یاربس جانبه، به شکلبازسازی همه اجتماعی و

نجامد، افزایشا یتواند به افزایش تأثیرگذاری نظام اداری کشور بمی کهایهبرنام تنها کارشناسان،

اداری متمرکز است تا بلکه تمامی مقامات محلی در چوکات نظامها، ها و ولسوالهای نه تنها والیصالحیت

شده و با تقویت هر چه بیشتر ها و وظایف حکومت مرکزی در قبال والیات کاستهاز تراکم مسئولیت

های انکشاف متوازن در والیات مساعد گردد.شوراهای والیتی وولسوالی، زمینه

فصل سوم: طرح های ارایه شده

136

تواند عاری از عیب و نقص باشد که در ین امر مهم زمانی میا در طرح کمیسیون آمده است که حال،ا اینب

های ادارات محلی، قانونی قانون اساسی، در راستای مشخص ساختن صالحیت 137یروشنی هدایت ماده

تهیه و تدوین گردد. "های ادارات محلیقانون صالحیت "تحت عنوان

گردد با توضیحات مختصر فوق پیشنهاد میکمیسیون در اخیر این طرح تدوین شده تاکید کرده است که

به مراجع را "های ادارات محلیقانون صالحیت"تدوین هزمین درمیسیون نظارت از تطبیق قانون اساسیک

دست آمده، در نتیجه همربوطه هدایت الزم صادر فرمایند، تا باشد عدالت اجتماعی و انکشاف متوازن ب

زیرا باتدوین این قانون صالحیت ادارات محلی ،بیشتر قرار گیردتطبیق قانون اساسی مورد حمایت بهتر و

گردد.میهای دولت که همانا انکشاف متوازن در تمام مناطق کشور است برآورده مند گردیده مکلفیتقانون

طرح قانون تشکیالت اساسی دولت

،گفته کارشناسانگیرد. به طرح قانون تشکیالت اساسی دولت مطابق ماده قانون اساسی باید صوت

بعنوان ابزار تحقق اهداف اساسی دولت افغانستان از ،ایجاد تحول در نظام اداری کشور ضرورت اصالح و

صورت گیرد. که باید بدان توجه خاصمواردی است

ی سالم و به منظور ایجاد اداره ،دولت مکلف است» آمده است: ی پنجاهم قانون اساسیبند اول ماده در

«.ات در سیستم اداری کشور تدابیر الزم اتخاذ نمایدتحقق اصالح

وجود آیند. ه های فوق الذکر طبق قانون ببا درک اهمیت موضوع الزم و ضروری است تا دستگاه ،اینبنا بر

. ی مطابق هدایات قانونی صورت گیردهای مختلف دولتی و حکومتتشکیل، انحالل، استخدام افراد در ارگان

قانون »مند ساختن این تشکیالت نیاز مبرم به وضع قانونکمیسیون نظارت گفته است که ،حالبا این

باشد.و تسریع روند طی مراحل آن می «تشکیالت اساسی دولت

یا ادارۀ جمهوری اسالمی افغانستان براساس واحدها» آمده است: قانون اساسی 316یمادهدر چنانچه

«گردد.تنظیم می قانون، طبق ی مرکزی و ادارات محلی،داره

بعضی ادارات با استفاده از عدم موجودیت در طرح تدوین کمیسیون در این موضوع تاکید شده است که

بدون در نظرداشت عواقب منفی و اضرار اقتصادی که از ناحیۀ ایزاد در تشکیالت شان به کشور عاید قانون،

شان را بدون وجود نیازمندی همواره از طریق استخدام گردد، تشکیالت گردیده و باعث تراکم تشکیالتی می

ز یک طرف باعث تراکم تشکیالتی دهند که این امر اهای، مشاور، متخصص و... گسترش داده و میافراد بنام

های حق المشوره و معاشات ها افغانی بناممیل شدن میلیون ثمر گردیده و از طرفی هم باعث حیف وبی

ردد که صدمات اقتصادی آن تمامی اتباع کشور را بال استثناء تحت تاثیر قرار داده و گفراتر از قانون می

فصل سوم: طرح های ارایه شده

137

که نفعی بحال دولت یا اتباع داشته باشد، تأثیرات منفی شود تا خواسته و ناخواسته و بدون اینباعث می

خود را وارد سازد.

نماید تا ها ادامه دارد، لذا ایجاب میویژه دفاتر ریاست جمهوری و وزارت خانهه این امر در تمام ادارات ب

پیشنهادی را مبنی بر تسریع روند طی مراحل ) قانون تشکیالت نظارت از تطبیق قانون اساسی کمیسیون

اساسی دولت ( به مقام محترم ریاست جمهوری ارایه فرمایند تا باشد از یک طرف خالی قانونی موجوده در

( از بین رفته و از طرفی هم زمینۀ سوء استفاده از القاب اضافی التی حذف و ایزاد کارمندان )تشکیراستا

ها تحدید گردیده و از جفا در حق ملت و کشور ممانعت قانونی صورت گیردو نیز تمامی تشکیالت، استخدام

و انفکاک کارمندان قانونمند گردد.

های شغلی ونیتوطرح نهادینه ساختن مص

روند اداری را دچار های دیگری است که در نبود قانون، ان از دغدغهونیت شغلی در ادارات افغانستمص

دانند.کارمندان مینیز ناشی از نبود امنیت شغلی را فساد اداری ،مشکل کرده است. برخی کارشناسان

حق کار، حق ست. تا حد زیادی در قانون اساسی تضمین گردیده ا ،حقوق فردی اتباعحالیست که این در

در قانون اساسی تسجیل گردیده است. ونیت مسکن وولی، حق مصونیت شغومص

تواند در ایجاد یک اداره سالم نقش مهم و از عمده عواملی که میبه این باوراند که ،هم کارشناساناز سوی

باشدکه مامور ونیت شغلی میوهای زیستی، جانی و مالی، مصونیتواساسی را بازی نماید، همانا عالوه بر مص

تواند در فضای مناسب شغلی، آخرین سعی و تالش خویش را در راستای رسیدن به کار کن اداره مییا

ونیت های وای چشم گیری نائل آید که بتواند مصتواند به موفقیت اهداف اداره انجام دهد، اداره زمانی می

ها و ر و کارکن بدون دغدغهوقت است که ماموآن ،وجود آورده شغلی را با معیار صد در صدی آن، در اداره ب

های ذهنی دیگر، از قبیل توجه نمودن به تبعیضات جنسیتی، قومی، نژادی، مذهبی، سمتی و... به مشغله

ایفای وظایف محوله پرداخته و با شوق و اشتیاق به وظایف حاضر گردیده و اداره را در راستای نیل به هدف،

صادقانه یاری نماید.

گردد که استنباط می 51اسی کشور نیز این مهم را از نظر دور نداشته و از مفاد ماده قانون اس ،حالبا این

این موضوع را ماده هفدهم قانون کارکنان طرفانه انجام دهند.آت خود را بیدولت و اداره مکلف اند تا اجرا

یض و برخورد خدمات ملکی قوت بیشتر بخشیده و به کارکن حق داده است تا در صورت مشاهده هرنوع تبع

.ربط شکایت نمایدنا مناسب غیر قانونی از جانب همکاران در محل کار، به مقامات ذی

مامور و کارکن قرار دادی دارای » :مده استآقانون کارکنان خدمات ملکی در این رابطه چنین 37ماده

باشند:حقوق و امتیازات ذیل می

فصل سوم: طرح های ارایه شده

138

اساس جنسیت، قومیت، موقف اجتماعی، مذهبی، ونیت از هر نوع تبعیض به وحق شکایت از عدم مص -

«دنی از جانب همکاران در محل کار.سیاسی و حالت م

که موضوع فوق در جمله حقوق و امتیازات مامور و کارکن قرار گرفته است، در مباحث عالوه بر این

نوزدهم قانون های مامور و کارکن نیز اکیداً در نظر گرفته شده است، چنانچه ماده ونیتومربوط به مص

مامور و کارکن قرار دادی حین اجرای » دارد:کارکنان خدمات ملکی در این رابطه چنین مقرر می

های ذیل می باشد:ونیتووظیفه دارای مص

ونیت از آزار و اذیت جسمانی، اخالقی و روانی.وحفظ کرامت انسانی، تامین مص -

«ن محیط مناسب و مصئون محیط کار.تأمی -

مامورین در مدت زمان ایفای وظیفه و مشکالت موجود در این مقطع ونیتوبررسی مص

ده و نکربعد از تقرر مامور در بست مورد نظر مشکالت خاتمه پیدا ،ته استدر طرح کمیسیون تذکر رف

را ونیت هاوبرد که این مشکالت و عدم مصونیت رنج میومامور در جریان وظایف در برخی موارد از عدم مص

ذیالً برشمرد:توان می

برخوردهای نامناسب و مغرضانه از طرف برخی مامورین در برابر همدیگر -

های منفی مامورین با برخی از مامورین دیگررقابت -

رفتارهای خشونت آمیز و غیر منطقی برخی از آمرین با مامورین زیر دست که باعث افسرگی و روحیه -

اداره صدمه وارد می سازد؛کوبی مامورین گردیده و عواقب آن به اهداف

ولین در ارتباط به مسائل تشویقی مادی و غیر مادی از قبیل در وای مسبرخورد غیر مساویانه و سلیقه -

ها و... برای مامورینرسیهنظر گرفتن اضافه کاری برای مامورین، توزیع تحسین نامه ها، تقدیرنامه بو

ه راستای ارتقای مامورین واجد شرایط و ترفیعات آنها بولین در وولیت از طرف برخی از مسوعدم ایفای مس

ولینکه در راستای سوانح مشغول به کار هستند، چنانچه اکثراً دیده شده است که یک مامور و وویژه مس

نماید، که برای احقاق این حق معلم بخاطر ترفیعات خویش از والیات دور دست در مرکز مسافرت می

شماری را متحمل شود و خوشبخت کسی های بیرف گزاف و سرگردانیقانونی خویش مجبور است مصا

ثمر بوده و مصرف بی های وقت گیر و پرکه اکثراً این تالشدر حالی .هایش مثمر واقع گردداست که تالش

کند.هیچ دردی از دردهای مامور و معلم را دوا نمی

ونیت برای یک مامور در اداره قلمداد نمود.وتوان به صراحت از زمره عدم مصلذا؛ تمام موارد فوق را می

های پیشنهادی برای مشکالت موجود در این مرحله ماموریت:راه حل

فصل سوم: طرح های ارایه شده

139

وادار نمودن مامورین به برخوردهای درست اداری و صمیمانه از طریق توصیه، اخطار، و سایر -

های اداریمجازات

.های منفی را تحت شعاع قرار دهدرقابتهای مثبت بین مامورین تا های رقابتاحیا سازی زمینه -

ولینی که وبرخورد جدی شخص اول اداره بدون در نظرداشت سالیق و عالیق شخصی با مس -

دهند.یبرخوردهای خشن و غیر قانون با مامورین انجام م

کنترول و نظارت مسایل مربوط به اضافه کاری، تحسین نامه و تقدیر نامه برای مامورین توسط شخص -

اداره و اقدامات جدی و عملی در راستای تحقق عدالت و انصافاول

های شفاف دیگرها به اشخاص واجد شرایط از طریق قرعه کشی و یا روشاهدای بورسیه -

که با سوانح و ترفیعات مامورین سروکار ولینیودر رابطه به موضوع ترفیع مامورین نظر این است که مس

شخص اول اداره قرار گرفته و موظف ساخته شوند تا ترفیعات مامورین را دارند، هر از گاهی مورد باز پرس

که شخص مامور واجد شرایط شخصاً موضوع را تعقیب و پیگری نماید، که به موقع اجرا نمایند، بدون این

ونیت صونماید و از طرف دیگر عالوه بر حفظ ماین امر از یک طرف از سرگردانی مامورین جلوگیری می

آید.ضیاع وقت اداره و مامور جلوگیر به عمل می مامور از

های شغلی ونیتوبرگزاری سیمنارهای علمی به منظور آگاه سازی مامورین از حقوق، امتیازات و مص -

ربطای شان به مراجع ذیه شکایت یقانونی شان، و مساعد ساختن زمینه برای ارا

تقویت ادارات رسیدگی به شکایات -

ختالف ناشی از کار در تمام ادارات تحت حمایت جدی و مستقیم شخص اول های حل اایجاد کمیته -

نکنند.های مذکور در اجراآت شان مستقل بوده و مداخله هیچ شخص را قبول که کمیتهاداره، طوری

ونیت مامورین و کارکنان در ادارات توسط شخص اول اداره در والزم است تا در رابطه به مواردی که مص

قانون اساسی به نقض مواجه می گردد، کمیسیون مستقل 51خاطره قرار گرفته و مادهنقض و م معرض

نظارت بر تطبیق قانون اساسی مداخله نموده و موضوع را با جدیت پیگیری نماید، تا ضمن حمایت از قانون

.اساسی حقوق مامور و کارکن نیز مورد حمایت قرار گیرد

حمایت جدی قرار گرفته و این دیپارتمنت بصورت دوامدار از دیپارتمنت نظارت بر اجراآت دولتی مورد

قانون اساسی در ادارات دولتی عمالً نظارت نموده و هر از گاهی در ارتباط با 1 نحوه چگونگی تطبیق ماده

موضوع اطالعات ضروری را از ادارات دریافت و پیگیری نماید.

فصل سوم: طرح های ارایه شده

140

طرح تعدیل و پیشنهاد

موارد تعدیل

سال احتیاج به 32یا 31هر قانون بعد از اساسی یک امر رایج در تمام کشورهای دنیا است.تعدیل قانون

بینی شده که در این میکانیزم تعدیل هم پیش ،خود هر قانون اساسی. معموالَدر کندمی بازنگری پیدا

شود.شرایط با این روش قانون تعدیل می

ر مورد تعدیل قانون اساسی مطابق توافقنامه سیاسی به دمعاون رییس جمهور، محمد سرور دانش هقانونپو

لذا بنا بر ایجاب تعدیل، باید دامنه ؛تعدیل قانون اساسی فعلی یک ضرورت مهم است که این باور است

ها تعدیل صورت بگیرد.تعدیل قانون اساسی گسترده شده و در تمام بخش

سیاسی میان محمد اشرف غنی رییس جمهور کشور با اشاره به توافقنامه معاون رییس جمهور، آقای دانش

گوید:میگردید تشکیل«حکومت وحدمت ملی» که بر مبنای آن حکومت تحت نامعبداهللو داکتر عبداهلل

نوع نظام وساختارنظام ،موضوع هرچند که آن توافق نامه فقط از یک نگاه به این تعدیل توجه دارد و آن»

که این من این طرح تعدیل ، ولی به نظرصدر اعظم را مطرح کرده مسالهاست، بطور خاص این توافقنامه

ود و در باره کل قانون اساسی این تعدیل بصورت کلی باید مطرح ش صت را این توافق نامه فراهم کردهفر

«.ل شودتأم

تاکید میدانسته و ی تعدیل قانون اساسی الزم ت استفاده از حالت اضطرار را برارحتی ضرو ،قای دانشآ

نمایندگان ت مشترک ازادر وقت ضرورت باید یک هی که در خود فصل تعدیل یکی دو ماده آمده» کند:

ت از ایک هی ،نفر که جزئیات آن نیامده 35نفر 3قوه مقننه، اجراییه و قضاییه مثال ؛سه قوه تشکیل شود

د به خود جزء از موارد که در خود خو سه قوه تشکیل شود و بررسی کند که کجاها ضرورت به تعدیل دارد.

خالهای که ،را بر اساس تجربیات گذشته 362ماده تا یست،ها قابل تعدیل نقانون اساسی منع شده که آن

طرف پارلمان، قوه از ها، ازطرف حکومت ودانها از طرف حقوقات که در طول سالدر قانون است، نظری

«یک طرح تعدیل بیاورد.قضاییه مطرح شده، مجموع آن را در چوکات

آن تعدیل تنها روی موضوعی که درتفاهم نامه آمده است اکتفا » افزود: به خانه ازادی معاون ریاست جمهور

که احیتاج دارد به یک تصمیم سیاسی، به نظر طور شود، باز او بیشتر یک بحث سیاسی استنشود. اگر این

که باید این بررسی است که در تفاهم نامه آمده استها و خالهای ما عمیق تر از آن چیزی من ضرورت

«تعدیل شود. اساسی و

فصل سوم: طرح های ارایه شده

141

خانه آزادی افغانستان پیشنهاد

ها از سوی کار شناسان حلبا توجه به مشکالت، نواقص، خالها و موارد تداخل و همچنان اراییه راه

پیشنهادات این نهاد و اسناد مدارک که خانه آزادی افغانستان به آنها دسترسی پیدا کرده است،

کند:برای تعدیل قانون اساسی ارایه می ذیل را

از این به تعدیل نیاز دارد. ، به دالیل مشکالت که دارد،قانون اساسی افغانستانواضح است که -3

پروسه تعدیل قانون اساسی را هرچه زوتر ،با درک نیازهای جدید بایستیمی حکومت وحدت ملی رو

. شروع نماید

قانون اساسی تعدیل نامه سیاسی حکومت وحدت ملی، قرار است لویه جرگهمطابق توافق -2

با دارد تا تشکیل و تنها روی ماده مرتبط به نوع نظام تعدیل صورت گیرد؛ خانه آزادی پیشنهاد می

های که در خود قانون اساسی غیر قابلمادهبه جز ،تعدیل همه جانبه بودهاستفاده از این فرصت،

تعدیل خوانده شده اند، در بقیه موارد تعدیالت همه جانبه صورت گیرد.

شده، از این میکانیزم های مشخصی برای تعدیل قانون اساسی در نظر گرفته ،در قانون اساسی -1

های الزم را به منظور باید سازکار ،حکومت ،زادی افغانستانهای گزارش خانه آجهت با توجه به یافته

تجربه قوانین گذشته، این موضوع را روشن جرگه تعدیل قانون اساسی در نظر بگیرد.ترکیب لویه

سازد، کرده است که ساختن قانون در فرصت اندک، قانون اساسی را به نواقص و مشکالت همراه می

ها، نخبگان سیاسی و حقوقیلذا، الزم است تا به زود ترین فرصت، کمیته متشکل از حقوقدان

..چنان نواقص قانون اساسی شروع شودتعدیل و هم و کار روی مواد قابلتشکل گردیده

در تعدیل قانون اساسی افغانستان با توجه به بافت اگر چنانچه نظام ریاست در نظر گرفته شود، -4

به نمایندگی از سه قوم ،جمهوریریاست سه معاون برای ،اسییبه منظور مشارکت س ،قومی کشور

تا فرصتی برای حضور زنان اختصاص داده شود،یکی از این معاونان برای زنان در نظر گرفته شود.

در رهبری حکومت نیز فراهم گردد.

نباید مسایل .بیش از هر مسئله دیگر، انسانی باید باشد ،نسبت به شهروندان ،نگاه قانون اساسی -5

و شهروندی حقوق سیاسید. مل برای ضایع شدن حقوق شهروندی گردعا ،مذهبی و دینی

روشن نیست. ضروریست تا قانون اساسی در قانون اساسی ،اهل هنود افغانستان و هندوباوران

در این مورد توجه داشته باشد. افغانستان

فصل سوم: طرح های ارایه شده

142

جدول ها و ضمیمه ها

143

فهرست جدول ها

موضوع جدولشماره شماره

ی موقت الی تاریخ که از آغاز ادارهفهرست اسناد تقنینی ( 3شماره )جدول 1

حکومت یا شورای ملی تصویب و از توسط23/32/3134

یس جمهور توشیح گریده یجانب ر

در «ضمنا و صراحتا» بطور که فرعی قانون333فهرست ( 2) شمارهجدول 2

.استبینی شده پییشقانون اساسی

ها اشاره نآبه « ضمنا »که در قانون اساسی یفهرست قوانین (1) جدول شماره 1

گردیده است

به آنها اشاره «صراحتا»که در قانون اساسی یفهرست قوانین (4)جدول شماره 4

شده است.

واد قانون اساسی که به اساس احکام میفهرست قوانین (5) جدول شماره 4

فرمان تقنینی توشیح گردیده است.ی افغانستان ذریعه

که بدون استناد به احکام قانون اساسی به یفهرست قوانین (6) جدول شماره 1

اساس ضرورت ادارات وضع گردیده است

که به اساس مواد قانون اساسی تدقیق و از یفهرست قوانین (7) جدول شماره 4

طرف شورای ملی تصویب و نافذ گردید است.

تاریخ 3188 از سال پارلمان آرای دو ثلت با کهقوانینی (8) شمارهجدول 1

اند گردیده نافذ و تصویب35/5/3183

بینی شده اما تا که در قانون اساسی پیشیفهرست قوانین (3) جدول شماره 1

هنوز تدوین و طی مراحل نگردیده اند

اداره موقت الی اسناد تقنینی که از آغازفصیلی فهرست ت (31جدول شماره ) 11

توسط حکومت تصویب و از جانب رئیس 23/32/3134تاریخ

جمهور توشیح گردیده است.

144

جدول ها و ضمیمه ها

فهرست اسناد تقنینی

یس جمهور توشیح گریده است، به ترتیب قوانین،ییا شورای ملی تصویب و از جانب ر توسط حکومت23/32/3134ی موقت الی تاریخ ت اسناد تقنینی که از آغاز ادارهفهرس

ی هی، ترتیب حکم ترک تابعیت و اراهاها و موافقتنامهمیثاق ها،ها ابراز نظر در مورد کنوانسیون، ایزاد و حذف برخی از مواد آندیلعت، هااساسنامه ،هافرامین تقنینی، مقرره

باشدقرار ذیل میهای قانونی مشوره

۱جدول شماره

رهما

شند

سع

ون

سال ها

عهمو

جم

ت ظا

حال

م 11

11 11

11 11

12 11

11 11

14 11

14 11

11 11

14 11

11 11

11

1111

1111

1112

1111

1114

214 36 12 13 6 2 33 22 21 1 3 25 6 7 1 3 قوانین 1

114 34 32 3 7 7 5 7 32 6 31 6 2 5 1 1 مقرره ها 2

11 3 1 4 3 2 1 1 2 2 2 2 1 1 1 1 اساس نامه ها 1

11 2 2 1 1 1 2 3 1 1 1 5 33 21 36 3 فرامین 4

4 تعدیل، ایزاد و

حذف بعضی

مواد قوانین

1 6 4 7 7 3 1 3 31 5 3 1 32 34 31 11

1 تعدیل، ایزاد و

حذف بعضی از

مواد مقرره ها

1 1 3 5 8 1 1 7 1 8 3 5 31 6 2 41

145

جدول ها و ضمیمه ها

4 نامه موافقت

های نشر

وتصویب شده

1 1 1 1 1 3 3 2 33 2 3 7 6 21 2 12

124 44 12 11 21 22 11 41 44 21 12 42 11 41 21 2 مجموعه

۶ حکم ترک

تابعیت. . . . . . . 32 3 27 62 31 175 231 487 1244

1411 412 431 168 518 433 417 543 584 632 133 523 483 656 755 561 ارایه مشوره ها 2

۳

ابرازنظر درمورد

ها کنوانسیون

وموافقتنامه ها

. . 1 . . . 84 313 313 338 337 315 322 341 331 1142

11111 1111 411 114 411 141 412 111 424 441 111 421 411 141 444 411 مجموعه

146

جدول ها و ضمیمه ها

بینی شده استقانون اساسی پیش هرست قوانینی که درف

آمار ارییه شده از سوی کمیسیون مستقل نظارت بر قانون اساسی که در اختیار خانه آزادی براساس

بینی یشپ«ضمنا و صراحتا»بطور قانون فرعی 333در قانون اساسی افغانستان، افغانستان قرار گرفته است،

ذیل است: قرار آنجدول شرح .شده است

: ۱جدول شماره

مالحظه حکم قانون اساسی عنوان قانون فرعی شماره

1 دیان در اجرای اآزادی پیروان سایر قانون

مراسم مذهبی

قانون 2ی ادهم مبراساس فقره دو

اساسی

قانون تابعیت و پناهندگی 2قانون 4ی ششم ماده بر اساس فقره

اساسی

1 علیه مسکرات، مواد مخدر و ه قانون مبارز

ل آنکنتر اساسیقانون7اساس مادهبر

قانون مبارزه علیه تمویل تروریزم 4 اساسیقانون 7براساس ماده

قانون اساس 7بر اساس ماده قانون مبارزه علیه جرایم تروریستی 4

1 قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید

ناشی از آن اساسیقانون 7بر اساس

قانون اساسی 3براساس ماده ی امالک دولتیاداره قانون حفاظت و 4

قانون اساسی 3بر اساس هاقانون نفت و گاز هایدروکاربن 1

قانون اساسی 3بر اساس ماده قانون معادن 1

11 استفاده از منابع طبیعی و قانون طرز

عامهامالک قانون اساسی 3براساس ماده

11 قانون حفظ آثار تاریخی و فرهنگی

افغانستان قانون اساسی 3براساس ماده

قانون اساسی 3ماده2بند قانون تنظیم امور زمینداری 12

قانون اساسی 31براساس ماده قانون نظام اقتصاد بازار 11

14 مصوونیت سرمایه قانون تشویق، حمایت و

ها و تشبثات خصوصیگذاری

اساسی و قانون 31براساس ماده

دهمهمچنان قانون بیمه ماده

قانون تنظیم تجارت داخلی 14

قانون اساسی 33براساس ماده

147

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 33براساس ماده قانون تنظیم تجارت خارجی 11

قانون اساسی 33براساس ماده قانون ثبت عالیم تجارتی 14

قانون اساسی 33براساس ماده قانون حمل و نقل اموال 11

قانون اساسی 33براساس ماده قانون حمایت از رقابت 11

قانون اساسی 32براساس ماده تطبیق سیاست پولی قانون طرح و 21

21 فغانستاندقانون تشکیل و طرز فعالیت

کبان قانون اساسی 32براساس ماده

قانون اساسی 31بر اساس ماده هاقانون کوپراتیف 22

قانون اساسی 31بر اساس ماده قانون ستندرد 21

های تجارت واحد افغانستانقانون اتاق 24قانون 31و31و33های برای اساس ماده

اساسی

24 های قانون تهیه مسکن و توزیع ملکیت

عامه قانون اساسی 34براساس ماده

قانون اساسی 35براساس ماده قانون محیط زیست 21

24 ها )بجز از تطبیق سایر زبان قانون تنظیم و

پشتو و دری( بحیث زبان سوم در محالت

قانون اساسی 36براساس ماده

قانون اساسی 36برا ساس ماده هاقانون تقویت و انکشاف زبان 21

قانون اساسی 38براساس ماده هاقانون تنظیم رخصتی 21

قانون اساسی 33براساس ماده و نشان ملیقانون طرز استفاده از بیرق 11

قانون اساسی 22براساس ماده قانون حقوق و وجایب اساسی اتباع 11

قانون اساسی 24براساس ماده قانون استفاده از حق آزادی 12

قانون اساسی 45و 24هایبراساس ماده قانون منع خشونت علیه زن 11

قانون اساسی 27براساس ماده قانون جزا 14

قانون اساسی 27براساس ماده قانون جزای عسکری 14

قانون اساسی 13براساس ماده قانون وکالی مدافع 11

قانون اساسی 12براساس ماده قانون طرز تحصیل دین )حقوق( 14

قانون اساسی 11براساس ماده قانون انتخابات 11

قانون اساسی 14براساس ماده نشر مطالب قانون طبع و 11

قانون اساسی 14براساس ماده قانون مطبوعات 41

قانون اساسی 14بر اساس ماده قانون رادیو و تلویزیون 41

قانون اساسی 15براساس ماده های اجتماعیقانون سازمان 42

148

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 15براساس ماده قانون احزاب سیاسی 41

قانون اساسی 16براساس ماده قانون اجتماعات و تظاهرات 44

قانون اساسی 17براساس ماده قانون تفتیش مراسالت و مخابرات 44

قانون اساسی 17براساس ماده قانون تنظیم خدمات مخابراتی 41

قانون اساسی 13براساس ماده قانون سفر و اختیار مسکن 44

41 قانون حمایت از حقوق اتباع در خارج از

کشور قانون اساسی 13براساس ماده

قانون اساسی 41براساس ماده قانون مصوونیت ملکیت 41

قانون اساسی 41براساس ماده قانون استمالک 41

قانون اساسی 41براساس ماده قانون تفتیش واعالن دارایی شخصی 41

42 های قانون فروش عقار به نمایندگی

سیاسی خارجی قانون اساسی 43براساس ماده

قانون اساسی 42براساس ماده قانون مالیات برعایدات 41

قانون اساسی 42براساس ماده قانون گمرکات 44

44 قانون تأسیس موسسات تعلیمات عالی

دولتی قانون اساسی 46براساس ماده

41 قانون شمولیت در موسسات تعلیمات

عالی دولتی قانون اساسی 46بر اساس ماده

44 قانون حمایت از حقوق مولف، مخترع و

کاشف قانون اساسی 47براساس ماده

قانون اساسی 47براساس ماده قانون تشویق و حمایت از تحقیقات علمی 41

قانون اساسی 47براساس ماده قانون اکادمی علوم 41

قانون اساسی 48براساس ماده قانون کار 11

قانون اساسی 48براساس ماده پیشه و حرفهقانون انتخاب شغل، 11

قانون اساسی 51براساس ماده قانون اصالحات اداری 12

قانون اساسی 51براساس ماده قانون کارکنان خدمات ملکی 11

قانون اساسی 51براساس ماده قانون اجراآت اداره 14

قانون اساسی 51براساس ماده قانون استخدام اتباع به ادارات دولتی 14

11 قانون دسترسی به اطالعات از ادارات

دولتی قانون اساسی 51براساس ماده

قانون اساسی 53براساس ماده قانون تحصیل حقوق دولت 14

قانون اساسی 52براساس ماده قانون استفاده از خدمات صحی 11

149

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 52براساس ماده قانون تأسیس و توسعۀ خدمات طبی 11

قانون اساسی 51براساس ماده قانون باز توانی معلولین و معیوبین 41

قانون صحت عامه 41قانون 54 و54و51براساس ماده های

اساسی

42 قانون تنظیم خدمات طبی و مساعدت

مالی برای بازماندگان شهدا و مفقودین قانون اساسی 51براساس ماده

قانون اساسی 51براساس ماده حقوق متقاعدینقانون تنظیم 41

44

قانون کمک به کهن ساالن، زنان بی

سرپرست، معیوبین، معلولین و ایتام بی

بضاعت

قانون اساسی 51براساس ماده

قانون اساسی 54براساس ماده قانون حمایت از خانواده 44

قانون اساسی 54براساس ماده قانون مراکز اصالح و تربیت اطفال 41

قانون اساسی 55براساس ماده قانون مکلفیت عسکری 44

قانون اساسی 57براساس ماده قانون مکلفیت اتباع خارجی در افغانستان 41

41 قانون تشکیل وطرز فعالیت کمیسیون

مستقل حقوق بشر قانون اساسی 58براساس ماده

11 های رییس جمهور قانون اعمال صالحیت

قوای ثالثهدر قانون اساسی 61براساس ماده

قانون اساسی 61براساس ماده قانون طرز اجرای مراسم تحلیف 11

12 قانون اعطای اعتبار نامه به منظور عقد

معاهدات بین الدول قانون اساسی 64براساس ماده

اساسیقانون 64براساس ماده ها و القاب افتخاریها، نشانقانون مدال 11

قانون اساسی 64براساس ماده هاقانون تأسیس کمیسیون 14

قانون اساسی 66براساس ماده های دولتیقانون فروش و اهدای ملکیت 14

قانون اساسی 71براساس ماده قانون معاش و مصارفات رییس جمهور 11

14 قانون شورای وزیران ) تعداد وزرا و وظایف

شان( قانون اساسی 73 براساس ماده

قانون اساسی 75و4براساس ماده قانون اداره امور مالی و مصارف عامه 11

قانون تدارکات 11قانون 75و 4براساس ماده های

اساسی

قانون اساسی 77براساس ماده قانون صالحیت و وظایف وزرا 11

قانون اساسی 78براساس ماده ی وزاراء(قانون محکمۀ خاص )محاکمه 11

150

جدول ها و ضمیمه ها

12 قانون تدقیق وثایق انتخاباتی اعضای

شورای ملی قانون اساسی 86براساس ماده

قانون اساسی 336براساس ماده های قانون تشکیل و صالحیت محاکم 11

قانون تشکیل و صالحیت محاکم عسکری 14قانون 314و323و64براساس ماده های

اساسی

14 )طرح شورای قانون سرپرستی وزارت

محترم ملی( 37،33،64ی مادهبر اساس

11

قانون تقرر، انفکاک، ترفیع، تقاعد، مجازات

و مکافات مامورین و کارکنان ستره

محکمه

قانون اساسی 324براساس ماده

قانون اجراآت جزایی عسکری 14

قانون 324و 322براساس ماده های

اساسی

قانون اساسی 313براساس ماده تشیعقانون احوال شخصیۀ اهل 11

11 قانون تقرر، تبدل، انفکاک، ترفیع، مواخذه

و پیشنهاد تقاعد قضات

قانون اساسی 312براساس ماده

قانون اساسی 312براساس ماده

قانون اساسی 311براساس ماده قانون محاکمۀ قضات 111

قانون اساسی 314براساس ماده قانون کشف و تحقیق جرایم 111

112 قانون تشکیل، صالحیت و طرز فعالیت

سارنوالی قانون اساسی 314براساس ماده

قانون اساسی 314براساس ماده قانون اجراآت جزایی برای محاکم 111

114

قانون کشف و تحقیق جرایم وظیفوی

منسوبین قوای مسلح، پولیس و موظفین

امنیت ملی

اساسیقانون 314براساس ماده

قانون اساسی 316براساس ماده قانون واحد ای ادارات مرکزی 114

قانون اساسی 316براساس ماده قانون واحدهای ادارات محلی 111

قانون اساسی 316براساس ماده قانون تشکیالت اساسی دولت 114

قانون اساسی 317براساس ماده های ادارات محلیقانون صالحیت 111

قانون اساسی 313براساس ماده قانون شوراهای والیتی 111

قانون اساسی 341براساس ماده قانون شوراهای ولسوالی 111

قانون اساسی 341براساس ماده هاقانون شوراهای قریه 111

112 قانون سهم گیری کوچیان در شوراهای

محلی قانون اساسی 341براساس ماده

151

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 343براساس ماده هاشاروالیقانون تنظیم امور 111

114

قانون معاش و امتیازات معاونین رییس

جمهور، وزراء، روسا واعضای شورای ملی،

قضات و لوی سارنوال

قانون اساسی 355براساس ماده

قانون اساسی 356براساس ماده قانون تشکیل کمیسیون انتخابات 114

111 نظارت بر تطبیق قانون کمیسیون مستقل

قانون اساسی قانون اساسی 357براساس ماده

۲شماره جدول

ها اشاره گردیده استین که در قانون اساسی ضمنا به آنفهرست قوان

مالحظه حکم قانون اساسی عنوان قانون ضمنی شماره

1 قانون آزادی پیروان سایر ادیان در اجرای

مراسم مذهبی اساسیقانون 2براساس ماده

2 قانون مبارزه علیه مسکرات، مواد مخدر و

کنترول آن قانون اساسی 7براساس ماده

قانون اساسی 7براساس ماده قانون مبارزه علیه تمویل تروریزم 1

قانون اساسی 7براساس ماده قانون مبارزه علیه جرایم تروریستی 4

4 قانون مبارزه علیه تطهیر پول و عواید

آن ناشی از قانون اساسی 7براساس ماده

قانون تنظیم امور زمینداری 1 قانون اساسی 3ماده 2براساس بند

قانو اساسی 31براساس ماده قانون بیمه ماده 4

قانو اساسی 31براساس ماده قانون نظام اقتصاد بازار 1

1 قانون تشویق، حمایت ومصئونیت سرمایه

گذاری ها وتشبثات خصوصی قانو اساسی 31براساس ماده

قانون اساسی 33براساس ماده قانون حمل و نقل اموال 11

قانون اساسی 33براساس ماده قانون ثبت عالیم تجارتی 11

قانون اساسی 33براساس ماده قانون حمایت از رقابت 12

قانون اساسی 32براساس ماده قانون نشر پول 11

قانون اساسی 32براساس ماده سیاست پولی تطبیق قانون طرح و 14

قانون اساسی 31براساس ماده هاقانون کوپراتیف 14

152

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 31براساس ماده قانون ستندرد 11

قانون اتاقهای تجارت واحد افغانستان 14قانون 31و 31،33براساس ماده های

اساسی

11 قانون تهیه مسکن وتوزیع ملکیت های

عامه قانون اساسی 34براساس ماده

قانون اساسی 35براساس ماده قانون محیط زیست 11

قانون اساسی 36براساس ماده هاقانون انکشاف و تقویت زبان 21

قانون اساسی 15براساس ماده قانون سازمانهای اجتماعی 21

قانون اساسی 15براساس ماده قانون احزاب سیاسی 22

قانون اساسی 16براساس ماده تظاهرات اجتماعات وقانون 21

قانون اساسی 17براساس ماده مخابرات قانون تفتیش مراسالت و 24

قانون اساسی 17براساس ماده قانون تنظیم خدمات مخابراتی 24

قانون اساسی 13براساس ماده قانون سفر واختیار مسکن 21

24 خارج از قانون حمایت از حقوق اتباع در

کشور

قانون اساسی 13براساس ماده

قانون اساسی 41براساس ماده قانون مصئونیت ملکیت 21

قانون اساسی 41براساس ماده قانون استمالک 21

قانون اساسی 41براساس ماده اعالن دارایی شخصی قانون تفتیش و 11

قانون اساسی 43براساس ماده قانون اجارۀ عقار 11

12 های قانون فروش عقار به نمایندگی

سیاسی خارجی

قانون اساسی 43براساس ماده

قانون اساسی 42براساس ماده قانون مالیات برعایدات 11

قانون اساسی 42براساس ماده قانون گمرکات 14

14 قانون تأسیس موسسات تعلیمات عالی

دولتی

قانون اساسی 46براساس ماده

11 شمولیت در موسسات تعلیمات قانون

عالی دولتی

قانون اساسی 46براساس ماده

14 قانون حمایت از حقوق مولف، مخترع و

کاشف

قانون اساسی 47براساس ماده

قانون اساسی 47براساس ماده حمایت از تحقیقات علمی قانون تشویق و 11

قانون اساسی 47براساس ماده قانون اکادمی علوم 11

قانون اساسی 47براساس ماده حرفه ، پیشه وقانون انتخاب شغل 41

153

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 51براساس ماده قانون اصالحات اداری 41

قانون اساسی 51براساس ماده قانون کارکنان خدمات ملکی 42

قانون اساسی 51براساس ماده قانون اجراآت اداره 41

قانون اساسی 51براساس ماده دولتیقانون استخدام اتباع به ادارات 44

قانون اساسی 53براساس ماده قانون تحصیل حقوق دولت 44

41 قانون دسترسی به اطالعات از ادارات

دولتی

قانون اساسی 51براساس ماده

قانون اساسی 52براساس ماده قانون استفاده ازخدمات صحی 44

قانون اساسی 52براساس ماده قانون تأسیس وتوسعۀ خدمات طبی 41

قانون اساسی 51براساس ماده معیوبین قانون باز توانی معلولین و 41

قانون صحت عامه 41

قانون 54،54،51براساس ماده های

اساسی

41 مساعدت قانون تنظیم خدمات طبی و

مفقودین مالی برای بازماندگان شهدا و

قانون اساسی 51براساس ماده

قانون اساسی 51براساس ماده قانون تنظیم حقوق متقاعدین 42

41

قانون کمک به کهن ساالن ، زنان بی

ایتام بی سرپرست، معیوبین ، معلولین و

بضاعت

قانون اساسی 51براساس ماده

قانون اساسی 54براساس ماده قانون حمایت از خانواده 44

قانون اساسی 54براساس ماده قانون مراکز اصالح و تربیت اطفال 44

قانون اساسی57براساس ماده قانون مکلفیت اتباع خارجی در افغانستان 41

44 قانون اعطای اعتبار نامه به منظور عقد

معاهدات بین الدول

قانون اساسی 64براساس ماده

قانون اساسی 64براساس ماده قانون تخفیف وعفو مجازات 41

قانون اساسی 64براساس ماده القاب افتخاری ها وها، نشانقانون مدال 41

قانون اساسی 64براساس ماده قانون تأسیس کمیسیونها 11

قانون اساسی 66براساس ماده های دولتیتقانون فروش واهدای ملکی 11

قانون اساسی 67براساس ماده وظایف وزرا قانون صالحیت و 12

قانون اساسی 68براساس ماده )محاکمۀ وزراء(قانون محکمۀ خاص 11

14 ثایق انتخاباتی اعضای قانون تدقیق و

شورای ملی قانون اساسی 86براساس ماده

154

جدول ها و ضمیمه ها

14

، مجازات تقاعد، قانون تقرر، انفکاک، ترفیع

کارکنان ستره مکافات مامورین و و

محکمه

قانون اساسی324براساس ماده

قانون اساسی 313براساس ماده اهل تشیعقانون احوال شخصیۀ 11

14 ، مواخذه قانون تقرر، تبدل، انفکاک، ترفیع

پیشنهاد تقاعد قضات و

قانون اساسی 312براساس ماده

قانون اساسی 311براساس ماده قانون محاکمۀ قضات 11

قانون اساسی 316براساس ماده قانون تشکیالت اساسی دولت 11

قانون اساسی 317براساس ماده های ادارات محلیصالحیتقانون 41

قانون اساسی 313براساس ماده قانون شوراهای والیتی 41

قانون اساسی 341براساس ماده جاتقانون شورا های قریه 42

قانون اساسی 341براساس ماده قانون شورا های ولسوالی 41

44

رئیس قانون معاش وامتیازات معاونین

، اعضای شورای ملی جمهور، وزراء، روسا و

لوی سارنوال قضات و

قانون اساسی 355براساس ماده

44 قانون کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق

قانون اساسی قانون اساسی357براساس ماده

قانون اساسی356براساس ماده قانون تشکیل کمیسیون انتخابات 41

۳جدول شماره

نها اشاره نموده استقانون اساسی صراحتا به آدر که یقوانینفهرست

مالحظه حکم قانون اساسی عنوان قانون فرعی شماره

قانون اساسی 4براساس ماده پناهندگی قانون تابعیت و 1

قانون اساسی 3براساس ماده ادارۀ امالک دولتی قانون حفاظت و 2

قانون اساسی 3براساس ماده قانون نفت و گاز )هایدروکاربن ها( 1

قانون اساسی 3براساس ماده قانون معادن 4

4 قانون طرز استفاده از منابع طبیعی و

امالک عامه قانون اساسی 3براساس ماده

1 قانون حفظ آثار تاریخی و فرهنگی

افغانستان قانون اساسی 3براساس ماده

قانون اساسی33 براساس ماده قانون تنظیم تجارت داخلی 4

155

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 33براساس ماده ظیم تجارت خارجینقانون ت 1

1 افغانستان طرز فعالیت د قانون تشکیل و

بانک قانون اساسی32براساس ماده

11

ها ) بجز تطبیق سایر زبان قانون تنظیم و

دری( بحیث زبان سوم در پشتو و از

محالت

36قانون اساسیبراساس ماده

قانون اساسی33 براساس ماده نشان ملی قانون طرز استفاده از بیرق و 11

قانون اساسی38براساس ماده هاقانون تنظیم رخصتی 12

قانون اساسی24براساس ماده قانون استفاده از حق آزادی 11

قانون اساسی27براساس ماده قانون اجراآت جزایی 14

قانون اساسی 27براساس ماده قانون جزا 14

قانون اساسی 12براساس ماده قانون طرز تحصیل دین )حقوق( 11

قانون اساسی 13براساس ماده قانون وکالی مدافع 14

قانون اساسی 11براساس ماده قانون انتخابات 11

قانون اساسی 14براساس ماده قانون آزادی بیان 11

قانون اساسی 14براساس ماده قانون طبع ونشر مطالب 21

قانون اساسی 14براساس ماده قانون مطبوعات 21

قانون اساسی 14براساس ماده قانون رادیو تلویزیون 22

قانون اساسی 42براساس ماده قانون تعیین اندازۀ مالیه و محصول 21

قانون اساسی 48براساس ماده قانون کار 24

قانون اساسی 55 براساس ماده قانون مکلفیت عسکری 24

21 طرز فعالیت کمیسیون قانون تشکیل و

مستقل حقوق بشر قانون اساسی 58براساس ماده

قانون اساسی 61براساس ماده قانون طرز اجرای مراسم تحلیف 24

قانون اساسی 71براساس ماده یس جمهوریمصارفات ر قانون معاش و 21

21 وظایف و قانون شورای وزیران ) تعداد وزرا

شان( قانون اساسی 73براساس ماده

قانون اساسی 336براساس ماده صالحیت محاکم قانون تشکیل و 11

قانون اساسی 314براساس ماده قانون تشکیل و صالحیت محاکم عسکری 11

قانون اساسی 314براساس ماده تحقیق جرایم قانون کشف و 12

11 فعالیت طرز ، صالحیت وقانون تشکیل

سارنوالی قانون اساسی 314براساس ماده

156

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 314براساس ماده قانون اجراآت جزایی موقت برای محاکم 14

14

تحقیق جرایم وظیفوی قانون کشف و

موظفین منسوبین قوای مسلح ، پولیس و

امنیت ملی

قانون اساسی 314براساس ماده

قانون اساسی 316براساس ماده های ادارات محلیقانون واحد 11

قانون اساسی 316براساس ماده قانون واحد های ادارات مرکزی 14

11 های قانون سهم گیری کوچیان در شورای

محلی قانون اساسی 341براساس ماده

قانون اساسی 343براساس ماده هار شاروالیقانون تنظیم امو 11

۴جدول شماره

به اساس احکام مواد قانون اساسی افغانستان ذریعه ی فرمان تقنینی توشیح گردیده که یفهرست قوانین

است.

مالحظات شماره جریده تاریخ نشر حکم قانون اساسی عناوین قانون فرعی شماره

1 های سازمان قانون

اجتماعی

قانون 15ه اساس حکم ماده ب

اساسی3183 814

2 قانون اجتماعات،

تظاهراتاعتصابات و 815 3183 قانون اساسی 16ماده

833 3182 قانون اساسی 32ماده قانون پول و بانکداری 1

4 افغانستان قانون د

بانک 833 3182 قانون اساسی 32ماده

4

قانون حفظ آثار

تاریخی و فرهنگی

افغانستان

828 3181 قانون اساسی 3ماده

1 قانون اجراآت جزایی

محاکمموقت برای 821 3182 قانون اساسی 314ماده

847 3184 قانون اساسی 42ماده قانون گمرکات 1

1 قانون تشکیالت

محاکم قوه قضائیه 853 3184 قانون اساسی 336،321مواد

قانون اداره امورمالی و

مصارف عامه 856 3184 4فقره 75ماده

863 3184 اساسیقانون 31ماده قانون سرمایه گذاری

157

جدول ها و ضمیمه ها

خصوصی

قانون معارف 11و 31،41،44،45،46مواد

قانون اساسی473187 355

357 3187 قانون اساسی 75ماده 4جزء قانون تدارکات 12

354 3187 قانون اساسی31ماده قانون بیمه 11

14

قانون حمایت حقوق

مصنف، مولف،

هنرمند و محقق)کاپی

رایت(

356 3187 قانون اساسی 47ماده

قانون حمایت حقوق

مخترع و مکتشف 356 3187 قانون اساسی 47ماده

11 قانون منع خشونت

علیه زن 383 3188 قانون اساسی 45و 24مواد

3132 3188 قانون اساسی 11ماده تخاباتنقانون ا 14

3118 3183 قانون اساسی 31ماده قانون ستندرد 11

11 قانون مبارزه علیه

تروریستی جرایم 352 3187 قانون اساسی 7ماده

21

قانون مبارزه علیه

تطهیر پول و عواید

ناشی از آن

813 3181 قانون اساسی 7ماده

21 قانون مراکز اصالح و

تربیت اطفال 363 3187 قانون اساسی 54ماده

۵ جدول شماره

اساس ضرورت ادارات وضع گردیده است.فهرست قوانین که بدون استناد به احکام قانون اساسی به

مالحظات نمبر جریده تاریخ نشر حکم قانون اساسی عنوان قوانین شماره

1 قانون رهن اموال منقول در

معامالت بانکی

3188 331

تصویب شورای

ملی

2 قانون رهن اموال غیر منقول

در معامالت بانکی

3188 331 //

1 قانون امورذاتی افسران و

بریدمالن اردوی ملی

3183 3111 //

158

جدول ها و ضمیمه ها

// 813 3182 قانون هوانوردی ملکی 4

// 331 3185 قانون حکمیت تجارتی 4

1 قانون میانجیگری )مصالحه

تجارتی(

3185 331 //

// 331 3185 قانون شرکتهای تضامنی 4

1 های سهامی و قانون شرکت

محدود المسئولیت

3185 331 //

// 857 3184 موسسات غیر دولتیقانون 1

11 قانون مبارزه علیه اختطاف و

انسان ققاچا

3187 352 //

// 373 3187 قانون اسناد قابل معامله 11

12

قانون نظارت بر تطبیق

ستراتیژی مبارزه علیه فساد

اداری

3187 357 //

// 3141 3183 قانون امومر ذاتی پولیس 11

14 روابط سلوکی قانون تنظیم

مقامات قوای ثالثه

3131 3153 //

14 قانون مصالحه ملی، عفو

عمومی و ثبات ملی

طرح شورای محترم

ملی3188 365 //

۶جدول شماره

که به اساس مواد قانون اساسی تدقیق و از طرف شورای ملی تصویب و نافذ گردید است. یفهرست قوانین

نمبر عناوین شماره

مصوبه

نمبر

فرمان

نمبر تاریخ نشر تاریخ انفاذ

جریده

مالحظات

27بر68 قانون محیط زیست 1 82 6/31/3185 3185 332 ده ش بتصوی

پارلمان

2 قانون شوراهای

والیتی43 3 5/3/3186 3186 321

ده شتصویب

پارلمان

1 قانون محابس و

هاتوقیف خانه 47 45 27/1/2186 3186 321

تصویب

شورای ملی

4/3/3186 333 71 قانون وکالی مدافع 4 3186 314 تصویب

شورای ملی

159

جدول ها و ضمیمه ها

27/3/3187 3 81 قانون جزایه عسکری 4 3187 344 تصویب

شورای ملی

1

قانون فروش عقاربه

ی های سیاسنمایندگی

دول خارجی و

یموسسات بین الملل

85 11 27/1/3187 3187 347 تصویب

شورای ملی

27/1/3187 15 87 قانون طب عدلی 4 3187 347 تصویب

شورای ملی

1 قانون اکادمی علوم

افغانستان33 16 1/4/3187 3187 343

تصویب

شورای ملی

هاقانون کوپراتیف 1 83 17 1/4/3187 3187 343 تصویب

شورای ملی

11 قانون کارکنان

خدمات ملکی31 12 26/1/3187 3187 353

تصویب

شورای ملی

27/8/3187 336 311 قانون ادویه 11 3187 361 تصویب

شورای ملی

12 قانون مالیات

برعایدات337 377 27/32/3187 3187 376

تصویب

شورای ملی

11 قانون نفت و

گاز)هایدروکاربن ها(332 353 5/33/3187 3187 372

تصویب

شورای ملی

6/2/3188 32 321 قانون آب 14 3188 381 تصویب

شورای ملی

14 احوال شخصی)قانون

اهل تشیع(334 371 23/32/3187 3188 388

تصویب

شورای ملی

11 های قانون رسانه

همگانی

بر دو 36

ثلث آرا 3188 386

تصویب

شورای ملی

14

قانون کمیسیون

مستقل نظارت بر

یتطبیق قانون اساس

با دو 311

ثلث آرا 3188 386

تصویب

شورای ملی

11 قانون محصول حق

العبور

به دو 37

ثلث آرا 3188 365

تصویب

شورای ملی

11

قانون مصالحه ملی،

عفو عمومی و ثبات

ملی

44 3188 365

به اساس

تصویب

شورای ملی

21

اموال هنقانون ر

منقول در معامالت

بانکی

326 51 31/1/3188 3188 331

به اساس

تصویب

شورای ملی

160

جدول ها و ضمیمه ها

21

اموال غیر هنقانون ر

معامالت منقول در

بانکی

327 57 38/1/3188 3188 331

به اساس

تصویب

شورای ملی

22 قانون منع خشونت

علیه زنان36 33 23/4/3188 3188 383

13/4/3187 57 33 قانون بیمه 21 3/5/3187 354

366 3187 قانون کار 24

تصویب دو

ثلث شورای

ملی

24 قانون ثبت عالیم

تجارتی333 5/6/3188 31/6/3188 335

35/6/3188 342 قانون احزاب سیاسی 21 31/32/3188 336

تصویب دو

ثلث شورای

ملی

334 3188 قانون پولیس 24

21 یقانون اجراآت جزا

عسکری21 345 37/6/3188 21/2/3183 3121

ده تصویب ش

پارلمان

21

قانون امور ذاتی

افسران و بردمالن

اردوی ملی

375 7/4/3183 11/5/3183 3115

با دو ثلث

آرای

پارلمان

11

قانون مبارزه علیه

مواد مخدر و کنترل

آن

18 358 1/3/3188 24/1/3183 3125 ده تصویب ش

پارلمان

11 قانون تنظیم خدمات

مخابراتی43 363 35/2/3183 6/4/3183 3113

به دو ثلث

آرای

پارلمان

12

قانون تشکیل و

صالحیت محاکم

عسکری

371 7/4/3181 36/5/3183 3114 ده تصویب ش

پارلمان

11 قانون حقوق و

امتیازت معلولین 356 28/3/3188 35/5/3183 3117

با دو ثلث

آرای

پارلمان

14

قانون حقوق و

امتیازات شهدا و

مفقودین

355 28/3/3188 35/5/3183 3117

با دو ثلث

آرای

پارلمان

14 قانون تنظیم روابط

سلوکی مقامات قوای376 7/4/3183 23/1/3131 3153

ده تصویب ش

پارلمان

161

جدول ها و ضمیمه ها

ثالثه

11 قانون سرپرستی

وزارت377 7/4/3183 23/1/3131 3153

ده تصویب ش

پارلمان

14 قانون تنظیم امور

جنگالت28 26 37/1/3133 21/6/3133 3187

ده تصویب ش

پارلمان

11 قانون آمادگی مبارزه

با حواث27 28 37/1/3133 31/7/3133 3183

ده تصویب ش

پارلمان

11 قانون اطاق تجارت و

صنایع افغانستان11 81 26/7/3133 22/8/3133 3133

ده تصویب ش

پارلمان

41 قانون محصول حق

العبور51 86 2/8/3133 22/8/3133 3133

ده تصویب ش

پارلمان

8/8/3133 88 53 قانون هوانوردی ملکی 41 26/3/3133 3131 ده تصویب ش

پارلمان

2/33/3133 331 71 قانون منع احتکار 42 35/32/3133 3138 ده تصویب ش

پارلمان

41 قانون اداره عالی

تفتیش311 82 3/31/3133 31/3/3132 3313

ده تصویب ش

پارلمان

44

قانون استرداد

متهمین، محکومین و

همکاری عدلی

23 23/3/3133 25/3/3132 3311 ده شتصویب

پارلمان

44 قانون کارکنان

لیدیپلوماتیک و قنس 4/2/3132 3315

ده تصویب ش

پارلمان

41 قانون استندرد ملی

افغانستان332 63 23/8/3133 33/1/3132 3317

ده تصویب ش

پارلمان

44

قانون تشکیل و

ه صالحیت قوه قضائی

ج.ا.ا

3/5/3132 3313 ده تصویب ش

پارلمان

احصائیهقانون 41 86 31 7/2/3132 32/5/3132 3331 ده تصویب ش

پارلمان

41

یف قانون تشکیل، وظا

های و صالحیت

و کمیسیون انتخابات

کمیسیون مستقل

شکایات انتخاباتی

35 17 26/4/3132 35/5/3132 3332 ده تصویب ش

پارلمان

23/4/3132 18 36 قانون انتخابات 41 35/5/3132 3332 ده تصویب ش

پارلمان

هاقانون جمعیت 41 31 14 32/4/3132 35/5/3132 3334 ده تصویب ش

پارلمان

162

جدول ها و ضمیمه ها

36/5/3132 46 33 قانون قضایای دولت 42 11/6/3132 3335 ده تصویب ش

پارلمان

41 قانون تشکیل و

صالحیت خارنوالی32 16 22/4/3132 35/7/3132 3337

ده تصویب ش

پارلمان

44 قانون تنظیم معاش

رتبه دولتیعالی 47 37 31/4/3132 8/8/3132 3323

ده تصویب ش

پارلمان

44 قانون تنظیم معاش و

مصارف رییس جمهور48 38 31/4/3132 8/8/3132 3323

ده تصویب ش

پارلمان

1/32/3132 317 331 قانون اجراآت جزایی 41 35/2/3131 3312 ده تصویب ش

پارلمان

44

قانون امور ذاتی

و ملیپولیس، امنیت

های دارای ارگان

تشکیالت نظامی

مشابه

31 312 21/3/3132 21/2/3131 3311 ده تصویب ش

پارلمان

41 هایقانون نمایندگی

تجارتی26 21/6/3188

ده تصویب ش

پارلمان

34/33/3132 326 312 قانون اجاره ملی 41 26/32/3132 3328 ده تصویب ش

پارلمان

11 قانون قراردادهای

تجارتی327 61 23/3/3188 28/7/3131 3351

ده تصویب ش

پارلمان

وذقانون ثبت احوال نف 11 316 33/31/3132 25/3/3131 3354 ده تصویب ش

پارلمان

12 کو و قانون کنترل تنبا

دخانیات316 16 3/31/3131 28/33/3131 3362

ده تصویب ش

پارلمان

11 قانون قراردادهای

اموالتجارتی و فروش 327 61 23/3/3188 28/7/3131 3351

ده تصویب ش

پارلمان

14

قانون تشکیل و

صالحیت محاکم

خاص

333 316 1/32/3132 21/3/3131 3311 ده تصویب ش

پارلمان

14 قانون دسترسی به

اطالعات 24 24/8/3131 2/31/3131 3356

ده تصویب ش

پارلمان

11 قانون سرپرستی

اطفال313 315 1/32/3132 21/3/3131 3311

ده تصویب ش

پارلمان

14 قانون نمایندگی

تجارتی312 3 37/3/3131 11/4/3131 3341

ده تصویب ش

پارلمان

11 قانون جلوگیری از

پول شویی و عواید 325 45 4/4/3131 3/5/3131 3342

ده تصویب ش

پارلمان

163

جدول ها و ضمیمه ها

ناشی از جرایم

38/4/3131 68 323 قانون معادن 11 3141 ده تصویب ش

پارلمان

41 قانون جلوگیری از

تمویل تروریزم326 43 32/4/3131 37/6/3131 3346

ده تصویب ش

پارلمان

41

قانون منع استخدام

اطفال در قطعات

نظامی

345 45 27/31/3131 28/33/3131 3362 ده تصویب ش

پارلمان

42 قانون مراسم تعزیه

داری353 75 33/3/3131 35/33/3131 3372

ده تصویب ش

پارلمان

41 قانون نشانه های

دجغرافیای محل تولی 17 358 1/2/3134 26/5/3134 3378

ده تصویب ش

پارلمان

44 قانون مسافرت واقامت

اتباع خارجی درج، ا، ا51 362 22/4/3134 33/7/3134 3385

ده تصویب ش

پارلمان

۷ جدول شماره

گردیده اند: نافذ و شده تصویب35/5/3183 تاریخ 3188 از سال پارلمان آرای ثلت دو با که قوانینی

عناوین شمارهنمبر

مصوبه

نمبر

فرمان تاریخ نشر تاریخ انفاذ

نمبر

جریده مالحظات

1

قانون مصالحه ملی،

عفو عمومی و ثبات

ملی

44 3188 365

به اساس

تصویب

شورای ملی

2

اموال هنقانون ر

منقول در معامالت

بانکی

326 51 31/1/3188 3188 331

به اساس

تصویب

شورای ملی

1

اموال غیر هنقانون ر

منقول در معامالت

بانکی

327 57 38/1/3188 3188 331

به اساس

تصویب

شورای ملی

366 3187 قانون کار 4

تصویب دو

ثلث شورای

ملی

4 قانون رسانه های همه

گانی 3188 386

به دو ثلث

آرای پارلمان

1 قانون کمیسیون

مستقل نظارت بر 3188 386

به دو ثلث

آرای پارلمان

164

جدول ها و ضمیمه ها

یتطبیق قانون اساس

4 قانون محصول حق

العبور 3188 365

به دو ثلث

آرای پارلمان

35/6/3188 342 قانون احزاب سیاسی 1 31/32/3188 336

تصویب دو

ثلث شورای

ملی

1

قانون امور ذاتی

افسران و بردمالن

اردوی ملی

375 7/4/3183 11/5/3183 3115 با دو ثلث

آرای پارلمان

11 قانون تنظیم خدمات

مخابراتی43 363 35/2/3183 6/4/3183 3113

به دو ثلث

آرای پارلمان

11 قانون حقوق و امتیازت

معلولین 356 28/3/3188 35/5/3183 3117

با دو ثلث

آرای پارلمان

12

قانون حقوق و

امتیازات شهدا و

مفقودین

355 28/3/3188 35/5/3183 3117 با دو ثلث

آرای پارلمان

۸ جدول شماره

دا هنوز تدوین و طی مراحل نگردیده انبینی شده اما تکه در قانون اساسی پیشیست قوانینهرف

مالحظات حکم قانون اساسی عنوان قانون پیش بینی شده شماره

قانون اساسی 4براساس ماده پناهندگیقانون تابعیت و 1

قانون اساسی 3براساس ماده ی امالک دولتیقانون حفاظت و اداره 2

قانون اساسی 33براساس ماده قانون تظیم تجارت خارجی 1

قانون اساسی 34براساس ماده های عامهقانون تهیه مسکن و توزیع ملکیت 4

4 ها )بجز ازپشتو زبانقانون تنظیم و تطبیق سایر

ودری( بحیث زبان سوم در محالت قانون اساسی 36براساس ماده

قانون اساسی 36براساس ماده هاقانون تقویت و انکشاف زبان 1

قانون اساسی 33براساس ماده قانون طرز استفاده از بیرق و نشان ملی 4

قانون اساسی 22براساس ماده قانون حقوق و وجایب اساسی اتباع 1

قانون اساسی 14براساس ماده قانون طبع و نشر مطالب 1

قانون اساسی 17براساس ماده قانون تفتیش مراسالت و مخابرات 11

قانون اساسی 13براساس ماده قانون سفر و اختیار مسکن 11

165

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 13براساس ماده قانون حمایت از حقوق اتباع در خارج از کشور 12

قانون اساسی 41براساس ماده قانون مصوونیت ملکیت 11

قانون اساسی 41براساس ماده قانون تفتیش و اعالن دارایی شخصی 14

قانون اساسی 43براساس ماده قانون اجارۀ عقار 14

قانون اساسی 47براساس ماده قانون تشویق و حمایت از تحقیقات علمی 11

قانون اساسی 48براساس ماده پیشه و حرفه قانون انتخاب شغل، 14

قانون اساسی 51براساس ماده قانون اجراآت اداره 11

قانون اساسی 53براساس ماده قانون تحصیل حقوق دولت 11

قانون اساسی 52براساس ماده قانون تأسیس وتوسعۀ خدمات طبی 21

قانون اساسی 51براساس ماده قانون تنظیم حقوق متقاعدین 21

22 قانون کمک به کهن ساالن، زنان بی سرپرست،

معیوبین، معلولین وایتام بی بضاعت قانون اساسی 51براساس ماده

قانون اساسی 54براساس ماده قانون حمایت از خانواده 21

قانون اساسی 55براساس ماده قانون مکلفیت عسکری 24

قانون اساسی 57براساس ماده افغانستانقانون مکلفیت اتباع خارجی در 24

21 های رییس جمهور در قانون اعمال صالحیت

قوای ثالثه قانون اساسی 61براساس ماده

قانون اساسی 61براساس ماده قانون طرز اجرای مراسم تحلیف 24

21 قانون اعطای اعتبار نامه به منظور عقد

معاهدات بین الدول قانون اساسی 64براساس ماده

قانون اساسی 64براساس ماده قانون تخفیف وعفو مجازات 21

قانون اساسی 64براساس ماده ها و القاب افتخاریها، نشانقانون مدال 11

قانون اساسی 64براساس ماده هاقانون تأسیس کمیسیون 11

اساسیقانون 66براساس ماده های دولتیقانون فروش و اهدای ملکیت 12

11 قانون شورای وزیران ) تعداد وزرا و وظایف

شان( قانون اساسی 73براساس ماده

قانون اساسی 77براساس ماده قانون صالحیت و وظایف وزرا 14

14 قانون تدقیق وثایق انتخاباتی اعضای شورای

ملی قانون اساسی 86براساس ماده

قانون اساسی 311براساس ماده قانون محاکمۀ قضات 11

14 قانون کشف و تحقیق جرایم وظیفوی منسوبین

قوای مسلح، پولیس وموظفین امنیت ملی قانون اساسی 314براساس ماده

166

جدول ها و ضمیمه ها

قانون اساسی 316براساس ماده قانون واحدهای ادارات مرکزی 11

قانون اساسی 317براساس ماده های ادارات محلیقانون صالحیت 11

قانون اساسی 341براساس ماده شوراهای ولسوالیقانون 41

قانون اساسی 341براساس ماده هاقانون شوراهای قریه 41

قانون اساسی 343براساس ماده هاقانون تنظیم امور شاروالی 42

41 قانون تقرر، انفکاک، ترفیع، تقاعد، مجازات و

مکافات مامورین و کارکنان ستره محکمه قانون اساسی 324براساس ماده

قانون اساسی 316بر اساس ماده قانون واحد های ادارات مرکزی 44غرض تصویب به

پارلمان

قانون اساسی 316بر اساس ماده قانون تشکیالت اساسی دولت 44غرض تصویب به

پارلمان

9جدول شماره

توسط حکومت تصویب و از 23/32/3134اسناد تقنینی که از آغاز اداره موقت الی تاریخ فصیلی فهرست ت

جانب رئیس جمهور توشیح گردیده است.

عناوین شمارهنمبر

مصوبه

نمبر

فرمان تاریخ نشر تاریخ انفاذ

نمبر

جریده مالحظات

3/32/3181 83 6 قانون مطبوعات 1 38/32/3181 لغو است 811

2

قانون سرمایه گذاری

خصوصی داخلی و

خارجی

314 2/6/3183 21/6/3183 لغو است 811

1 های قانون سازمان

اجتماعی32بر24 352 5/8/3183 22/31/3183 لغو است 814

4 قانون اجتماعات،

اعتصابات و تظاهرات24بر54 388 33/31/3183 22/32/3183 815

4 قانون هوا نوردی

ملکی34 18 23/4/3182 13/4/3182 813

22/7/3182 71 21 قانون احزاب سیاسی 1 26/7/3182 لغو است 832

4 قانون مبارزه علیه

مواد مخدر23 75 6/8/3182 31/8/3182 لغو است 831

1 قانون انتخابات

هاشاروالی 11 83 38/8/3182 11/3/3182 834

167

جدول ها و ضمیمه ها

1 قانون دافغانستان

بانک 62 27/6/3182 11/33/3182 833

11 قانون پول و

بانکداری 61 27/6/3182 11/33/3182 833

لغو است در جریده

نشر شده3337

11 قانون اجراآت جزایی

موقت برای محاکم42 335 4/32/3182 6/32/3182 لغو است 821

12 های قانون رسانه

همگانی3بر45 4 33/3/3181 35/3/3181 لغو است 824

11

قانون حفظ آثار

تاریخی و فرهنگی

افغانستان

4بر45 33 13/2/3181 13/2/3181 828

7/1/3181 28 31 قانون انتخابات 14 31/1/3181 لغو است 823

14 قانون مبارزه علیه

ارتشا و فساد اداری11 77 7/7/3181 21/7/3181 لغو است 818

11 قانون مبارزه علیه

تمویل تروریزم11 82 26/7/3181 11/7/3181 لغو است 813

14

قانون مبارزه علیه

عواید تطهیر پول و

ناشی از آن

13 83 26/7/3181 31/8/3181 لغو است 841

11 قانون رسیدگی به

تخلفات اطفال31 46 33/32/3181 1/3/3184 لغو است 846

31/3/3184 1 35 قانون گمرکات 11 35/3/3184 847

7/2/3184 32 6 قانون انتخابات 21 31/2/3184 851

21 قانون محاکم قوه

قضاییه ج .ا.ا4 34 23/2/3184 13/2/3184 853

22 قانون محابس و

هاتوقیف خانه 11 35 23/2/3184 31/1/3184 لغو است 852

21

یف قانون تشکیل،وظا

و صالحیت های

کمیسیون مستقل

تانحقوق بشر افغانس

7 36 22/2/3184 13/1/3184 855

24

قانون صالح ناریه،

مهمات و مواد

منفلقه

3 21 1/1/3184 13/1/3184 856

24 قانون اداره امور مالی

و مصارف عامه31 14 5/4/3184 6/4/3184 856

25/1/3184 28 3قانون موسسات 21 35/4/3184 857

168

جدول ها و ضمیمه ها

غیردولتی

24 قانون مواد معدنی

افغانستان36 41 22/4/3184 21/5/3184 لغو است 853

21 قانون شوراهای

والیتی23 62 23/5/3184 13/5/3184 لغو است 861

34/6/3184 72 23 قانون خدمات ملکی 21 13/5/3184 لغو است 863

21/6/3184 75 22 قانون پولیس 11 13/5/3184 لغو است 862

11 قانون محاکم

عسکری25 83 4/7/3184 لغو است 866 3184

12 قانون مالیات بر

عایدات27 35 21/8/3184 لغو است 867 3184

11/7/3184 83 25 قانون تدارکات 11 لغو است 865 3184

14 قانون سرمایه گذاری

خصوصی13 315 35/3/3184 3184 663

14 های قانون رسانه

همگانی14 336 27/3/3184 لغو است 873 3184

27/3/3184 332 11 قانون محیط زیست 11 لغو است 871 3184

27/3/3184 331 14 قانون احصائیه 14 3184 874

11 قانون مبارزه علیه

مواد مخدر14 323 27/3/3184 لغو است 875 3184

11 ت جزای آقانون اجرا

عسکری14 334 27/3/3184 لغو است 876 3184

27/3/3184 335 14 قانون جزای عسکری 41 لغو است 886 3184

41 قانون تنظیم خدمات

مخابراتی11 337 27/3/3184 استلغو 878 3184

اقانون هایدرکاربونه 42 14 321 27/3/3184 لغو است 881 3184

27بر68 قانون محیط زیست 41 82 6/31/3185 3185 332 شده تصویت

پارلمان

27/21/2185 34 15 قانون کار 44 لغو است 334 3185

27/31/3185 37 14 قانون صحت 44 لغو است 336 3185

27/31/3185 37 14 قانون طب عدلی 41 لغو است 336 3185

27/31/3185 37 14 قانون عدلیه 44 لغو است 336 3185

41 قانون حکمیت

تجارتی15 35 27/31/3185 3185 331

27/21/2185 35 15) قانون میانجی گری 41 3185 331

169

جدول ها و ضمیمه ها

مصالحه تجارتی(

41 های قانون شرکت

ینتضام 15 35 27/31/3185 3185 331

41

های شرکتقانون

سهامی و

محدودالمسئولیت

15 35 27/31/3185 3185 331

42 قانون شوراهای

والیتی43 3 5/3/3186 3186 321

شده تصویب

پارلمان

41 قانون محابس و

هاتوقیف خانه 47 45 27/1/2186 یتصویب شورای مل 321 3186

4/3/3186 333 71 قانون وکالی مدافع 44 یمل تصویب شورای 314 3186

27/3/3187 3 81 قانون جزایه عسکری 44 یتصویب شورای مل 344 3187

41

قانون فروش عقاربه

های نمایندگی

سیاسی دول خارجی

و موسسات بین

المللی

85 11 27/1/3187 یتصویب شورای مل 347 3187

27/1/3187 15 87 قانون طب عدلی 44 یتصویب شورای مل 347 3187

41 علوم قانون اکادمی

افغانستان33 16 1/4/3187 یتصویب شورای مل 343 3187

هاقانون کوپراتیف 41 83 17 1/4/3187 یتصویب شورای مل 343 3187

11 قانون مبارزه علیه

جرایم تروریستی31 41 3/4/3187 3187 352

11

قانون مبارزه علیه

اختطاف و قاچاق

انسان

38 52 24/4/3187 3187 352

13/4/3187 56 21 قانون معارف 12 3187 355

13/4/3187 53 21 قانون تدارکات 11 لغو است 357 3187

14

قانون نظارت بر

ی تطبیق استراتیژ

مبارزه علیه فساد

اداری

37 61 13/4/3187 3187 357

14 قانون تنظیم امور

زمین داری23 62 13/4/3187 3187 358

11 قانون کار کنان

ملکیخدمات 31 12 26/1/3187 یتصویب شورای مل 353 3187

170

جدول ها و ضمیمه ها

354 3187 قانون بیمه 14

11

قانون حمایت حقوق

مصنف، مولف،

ومحقق هنرمند

38 58 13/4/3187 3187 356

11 قانون حمایت حقوق

مخترع و مکتشف33 64 13/4/3187 3187 356

27/8/3187 336 311 قانون ادویه 41 یشورای ملتصویب 361 3187

41 قانون مالیات

برعایدات337 377 27/32/3187 یتصویب شورای مل 376 3187

42 قانون اسناد قابل

معامله45 314 22/31/3187 3187 373

41 قانون نفت و

گاز)هایدروکاربن ها(332 353 5/33/3187 یتصویب شورای مل 372 3187

32/33/3187 351 331 قانون معادن 44 لغو است 372 3187

44 قانون مرکز اصالح و

تربیت اطفال43 343 22/31/3187 3187 363

6/2/3188 32 321 قانون آب 41 یتصویب شورای مل 381 3188

44 قانون احوال

(شخصی) اهل تشیع 334 371 23/32/3187 یشورای مل تصویب 388 3188

41 های قانون رسانه

همگانی

بر دو 36

ثلث آرایتصویب شورای مل 386 3188

41

قانون کمیسیون

مستقل نظارت بر

یتطبیق قانون اساس

با دو 311

ثلث آرایتصویب شورای مل 386 3188

11 قانون محصول حق

العبور

به دو 37

ثلث آرایتصویب شورای مل 365 3188

11

قانون مصالحه ملی،

عفو عمومی و ثبات

ملی

44 3188 365 به اساس تصویب

شورای ملی

12

اموال هنقانون ر

منقول در معامالت

بانکی

326 51 31/1/3188 3188 331 به اساس تصویب

شورای ملی

11

اموال غیر هنقانون ر

منقول در معامالت

بانکی

327 57 38/1/3188 3188 331 به اساس تصویب

شورای ملی

14 قانون منع خشونت

علیه زنان36 33 23/4/3188 3188 383

171

جدول ها و ضمیمه ها

13/4/3187 57 33 قانون بیمه 14 3/5/3187 354

366 3187 قانون کار 11تصویب دو ثلث

شورای ملی

14 قانون ثبت عالیم

تجارتی333 5/6/3188 31/6/3188 335

35/6/3188 342 قانون احزاب سیاسی 11 31/32/3188 336 تصویب دو ثلث

شورای ملی

334 3188 قانون پولیس 11

11 قانون حمل و نقل

اموال325 11/7/3188 36/8/3188 3113

11

قانون اطاق های

تجارت واحد

افغانستان

3188 3112

35/3/3188 5 قانون صحت عامه 12 3188 3114

ریذهای بقانون تخم 11 6 35/3/3188 25/3/3188 3115

14 قانون حمایت از

رقابت6 7/2/3188 3188 3131

28/33/3188 41 قانون انتخابات 14 31/32/3188 لغو است 3132

11

قانون تشکیل

وصالحیت محاکم

خاص

53 37 23/4/3183 4/5/3183 3111

درشماره لغو است

سال 3311

نشرشده3131

14 یقانون اجراآت جزا

عسکری21 345 37/6/3188 21/2/3183 3121

تصویب شده

پارلمان

11

قانون امور ذاتی

افسران و بردمالن

اردوی ملی

375 7/4/3183 11/5/3183 3115 با دو ثلث آرای

پارلمان

11

قانون مبارزه علیه

مواد مخدر و کنترل

آن

18 358 1/3/3188 24/1/3183 3125 تصویب شده

پارلمان

111 قانون تنظیم خدمات

مخابراتی43 363 35/2/3183 6/4/3183 3113

به دو ثلث آرای

پارلمان

111

قانون تشکیل و

صالحیت محاکم

عسکری

371 7/4/3181 36/5/3183 3114 تصویب شده

پارلمان

112 قانون حقوق و

امتیازت معلولین 356 28/3/3188 35/5/3183 با دو ثلث آرای 3117

172

جدول ها و ضمیمه ها

پارلمان

111

قانون حقوق و

امتیازات شهدا و

مفقودین

355 28/3/3188 35/5/3183 3117 آرای با دو ثلث

پارلمان

یقانون استاندارد مل 114 77 25 35/6/3183 28/5/3183 لغو است 3118

114 قانون اصالحات قوای

مصلح پولیس ملی 28/6/3183 لغو است 3118

111 قانون امور ذاتی

پولیس73 27 23/6/3183 5/7/3183 لغو است 3141

114

قانون تنظیم روابط

سلوکی مقامات قوای

ثالثه

376 7/4/3183 23/1/3131 3153 تصویب شده

پارلمان

111 قانون سرپرستی

وزارت377 7/4/3183 23/1/3131 3153

تصویب شده

پارلمان

111 قانون تنظیم امور

جنگالت28 26 37/1/3133 21/6/3133 3187

تصویب شده

پارلمان

111 ه قانون آمادگی مبارز

با حواث27 28 37/1/3133 31/7/3133 3183

تصویب شده

پارلمان

111 قانون اطاق تجارت و

صنایع افغانستان11 81 26/7/3133 22/8/3133 3133

تصویب شده

پارلمان

112 قانون محصول حق

العبور51 86 2/8/3133 22/8/3133 3133

تصویب شده

پارلمان

111 قانون هوانوردی

ملکی53 88 8/8/3133 26/3/3133 3131

تصویب شده

پارلمان

2/33/3133 331 71 قانون منع احتکار 114 35/32/3133 3138 تصویب شده

پارلمان

114 قانون اداره عالی

تفتیش311 82 3/31/3133 31/3/3132 3313

تصویب شده

پارلمان

111

قانون استرداد

متحمین،محکومین و

همکاری عدلی

23 23/3/3133 25/3/3132 3311 تصویب شده

پارلمان

114 قانون کارکنان

سلیدیپلوماتیک و قن 4/2/3132 3315

تصویب شده

پارلمان

111 قانون استندرد ملی

افغانستان332 63 23/8/3133 33/1/3132 3317

تصویب شده

پارلمان

173

جدول ها و ضمیمه ها

111

قانون تشکیل و

یه صالحیت قوه قضائ

ج.ا.ا

3/5/3132 3313 تصویب شده

پارلمان

7/2/3132 31 86 قانون احصائیه 121 32/5/3132 3331 تصویب شده

پارلمان

121

قانون تشکیل،

وظایف و صالحیت

های کمیسیون

ون انتخابات و کمیسی

مستقل شکایات

انتخاباتی

35 17 26/4/3132 35/5/3132 3332 تصویب شده

پارلمان

23/4/3132 18 36 قانون انتخابات 122 35/5/3132 3332 تصویب شده

پارلمان

هاقانون جمعیت 121 31 14 32/4/3132 35/5/3132 3334 تصویب شده

پارلمان

36/5/3132 46 33 قانون قضایای دولت 124 11/6/3132 3335 تصویب شده

پارلمان

124 قانون تشکیل و

صالحیت خارنوالی32 16 22/4/3132 35/7/3132 3337

تصویب شده

پارلمان

121 قانون تنظیم معاش

دولتیعالی رتبه 47 37 31/4/3132 8/8/3132 3323

تصویب شده

پارلمان

124

قانون تنظیم معاش

و مصارف رییس

جمهور

48 38 31/4/3132 8/8/3132 3323 تصویب شده

پارلمان

1/32/3132 317 331 قانون اجراآت جزایی 121 35/2/3131 3312 تصویب شده

پارلمان

121

قانون امور ذاتی

ی پولیس، امنیت مل

های دارای و ارگان

تشکیالت نظامی

مشابه

31 312 21/3/3132 21/2/3131 3311 تصویب شده

پارلمان

111 هایقانون نمایندگی

تجارتی26 21/6/3188

تصویب شده

پارلمان

34/33/3132 326 312 قانون اجاره ملی 111 26/32/3132 3328 تصویب شده

پارلمان

23/3/3188 61 327قانون قراردادهای 112 28/7/3131 تصویب شده 3351

174

جدول ها و ضمیمه ها

پارلمان تجارتی

111 قانون مؤسسات

تحصیالت عالی44 33/33/3188

غرض تصویب به

پارلمان ارایه

گردیده

114 قانون تشکیالت

اساسی دولت ج.ا.ا46 27/33/3188

غرض تصویب به

پارلمان ارایه

گردیده

قانون اداره محلی 114

به غرض تصویب

پارلمان ارایه

گردیده

قانون معادن 111

غرض تصویب به

پارلمان ارایه

گردیده

114 قانون مالیه بر

افزایش ارزش

غرض تصویب به

پارلمان ارایه

گردیده

111 قانون ثبت احوال

نفوذ 316 33/31/3132 25/3/3131 3354

تصویب شده

پارلمان

قانون تدارکات 111

تصویب به غرض

پارلمان ارایه

گردیده

141 اکو قانون کنترل تنب

و دخانیات316 16 3/31/3131 28/33/3131 3362

تصویب شده

پارلمان

141

قانون معاهدات و

میثاق های بین

المللی

غرض تصویب به

پارلمان ارایه

گردیده

142

قانون قراردادهای

تجارتی و

اموالفروش

327 61 23/3/3188 28/7/3131 3351 تصویب شده

پارلمان

141

قانون تشکیل و

صالحیت محاکم

خاص

333 316 1/32/3132 21/3/3131 3311 تصویب شده

پارلمان

144 قانون حمایت

اجتماعی

غرض تصویب به

پارلمان ارایه

گردیده

175

جدول ها و ضمیمه ها

144 قانون اداره امور

مالیات

غرض تصویب به

پارلمان ارایه

گردیده

141 قانون بیرق و نشان

ملی افغانستان

غرض تایید به

شورای وزیران

144 قانون امور شهر

سازی و مسکن

غرض تایید به

شورای وزیران

قانون گمرکات 141غرض تایید به

شورای وزیران

141 قانون حمایت حقوق

مخترع ومکتشف

غرض تایید به

شورای وزیران

141 تنظیم خدماتقانون

انرژی و برق

غرض تایید به

شورای وزیران

141 قانون کارکنان

خدمات

غرض تایید به

شورای وزیران

142 قانون حقوق و

امتیازات مارشال

غرض تایید به

شورای وزیران

141 ات قانون حفاظت نبات

و قرنتین

غرض تایید به

شورای وزیران

144 دسترسی بهقانون

اطالعات 24 24/8/3131 2/31/3131 3356

تصویب شده

پارلمان

144 قانون برگزاری

مراسم عروسی

غرض تایید به

شورای وزیران

141 قانون مراسم تعزیه

داری

غرض تایید به

شورای وزیران

144 قانون سرپرستی

اطفال313 315 1/32/3132 21/3/3131 3311

تصویب شده

پارلمان

141 قانون نمایندگی

تجارتی312 3 37/3/3131 11/4/3131 3341

تصویب شده

پارلمان

141

قانون جلوگیری از

پول شویی و عواید

ناشی از جرایم

325 45 4/4/3131 3/5/3131 3342 تصویب شده

پارلمان

38/4/3131 68 323 قانون معادن 111 3141 تصویب شده

پارلمان

176

جدول ها و ضمیمه ها

111 جلوگیری از قانون

تمویل تروریزم326 43 32/4/3131 37/6/3131 3346

تصویب شده

پارلمان

112

قانون منع استخدام

اطفال در قطعات

نظامی

21 73 6/5/3131 37/6/3131 3346 ( 3362لغودرجریده)

نشرشد3131سال

111

قانون منع استخدام

اطفال در قطعات

نظامی

345 45 27/31/3131 28/33/3131 3362 تصویب شده

پارلمان

114

قانون تنظیم

ها وسرپرستی وزارت

ادارات دولتی

8 73 32/32/3131 25/32/3131 3368

114 قانون مراسم تعزیه

داری353 75 33/3/3131 35/33/3131 3372

تصویب شده

پارلمان

111

قانون نشانه های

جغرافیای محل

تولید

17 358 1/2/3134 26/5/3134 3378 شده تصویب

پارلمان

114 قانون تنظیم خدمات

انرژی و برق67 33 4/6/3134 37/6/3134 3381

111 قانون محصول

خدمات مخابراتی61 35 1/5/3134 25/6/3134 3383

4/6/3134 33 63 قانون انرژی هستوی 111 11/6/3134 3382

141

ایف قانون تشکیل وظ

وصالحیت های

کمیسیون مستقل

ون وکمیسیانتخابات

شکایات انتخاباتی

85 23 34/6/3134 3384

141

قانون مسافرت

واقامت اتباع خارجی

درج، ا، ا

51 362 22/4/3134 33/7/3134 3385 تصویب شده

پارلمان

33/6/3134 21 75 قانون تدارکات 142 35/7/3134 3386

141

قانون حقوق اعضای

وت کادرعلمی انستیت

امورقانونگذری

-وتحقیقات علمی

حقوقی

81 21 33/6/3134 23/7/3134 3388

144 قانون راهنمای

معامالت68 33 4/6/3134 25/7/3134 3383

177

جدول ها و ضمیمه ها

144 قانون آفت کش های

زراعتی73 33 4/6/3134 27/7/3134 3331

141

قانون مؤسسات

تحصیالت عالی

نظامی

71 38 23/5/3134 28/7/3134 3333

144 تحصیالت قانون

عالی ملکی74 33 4/6/3134 3/8/3134 3335

34/6/3134 78 21 قانون پاسپورت 141 1/8/3134 3331

141 قانون بانکداری

افغانستان37 56 23/5/3134 21/8/3134 3337

111 قانون تنظیم معاش

مقامات دولتی376 345 36/3/3134 25/33/3134 3211

178

منابع و ماخذ

منابع و ماخذ:

الف: فهرست مصاحبه شوندگان

سمت مصاحبه کننده شماره

3182معاون ریس جمهوروعضوکمیته تدوین قانون اساسی قانونپوه سروردانش 1

پوهان گلرحمن قاضی 2عضو تدوین قانون اساسی ورییس کمیسیون نظارت برتطبیق قانون

اساسی افغانستان

داکتر امین احمدی 1عضوکمیسیون تدوین قانون اساسی، عضوکمیسیون نظارت برتطبیق

قانون اساسی.

رییس کمیسیون نظارت برتطبیق قانون اساسی داکترمحمد قاسم هاشیم زی 4

رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان داکتر سیما سمر 4

محقق، نویسنده ونماینده مردم بغالن درمجلس نمایندگان داکتر محی الدین مهدی 1

مشاورحقوقی پشین رییس جمهوراشرفغنی داکتر عبدالعلی محمدی 4

نماینده مردم هرات و رییس کمیته قوانین مجلس نمایندگان. قاضی نذیر احمد حنفی 1

معین ادای وزارت عدلیه سید محمد هاشمی 1

نماینده مردم والیت کابل درمجلس نمایندگان داکتر رمضان بشر دوست 11

استاد دانشگاه ومشارحقوقی رییس جمهور پشین پوهندوی نصراهلل استانکزی 11

مشاور حقوقی اداره امور سلطان شاه عاکفی 12

استاد دانشگاه وکارشناس مسایل حقوقی داکتر غالم حیدر عالمه 11

نمایندگاننماینده مردم کابل درمجلس حفیظ منصور 14

داکتر اودارسنگه 14های افغانستان عضو جرگه تصویب رییس شورای اهل هنود وسیک

قانون اساسی وسناتور قبلی درمجلس سنا

عضوکمیسیون تدقیق قانون اساسی ومعاون پشین وزارت معارف محمدصدیق پتمن 11

"فیفا"رییس بنیاد انتخابات ازاد وعادالنه جانداد سپین غر 14

محمد عبده 11نماینده مردم والیت بلخ وریس پشین کمیسیون عدلی وقضایی

مجلس نمایندگان.

ماسترحقوق و نماینده مردم والیت غزنی درمجلس نمایندگان. شاه گل رضایی 11

نماینده مردم فاریاب درمجلس نمایندگان محمد هاشم اورتاق 21

نمایندگاننماینده مردم کوچی درمجلس محمدنذیر احمدزی 21

نویسنده واستاد دانشگاه کابل داکتر یونس طغیان ساکایی 22

های آزاد افغانستانرییس دیدبان رسانه صدیق اهلل توحیدی 21

رییس خبرگزاری پژواک دانش کروخیل 24

سخنگوی شورای علماء والیت بامیان محمد سجاد محسنی. 24

افغانستان)مجما(رییس مجتمع جامعه مدنی عزیز رفیعی 21

مسئول اداری وبرنامه های فیفا نعیم اصغری 24

نویسنده وفعال مدنی والیت بامیان حکیم جاوید 21

179

منابع و ماخذ

21 شمارازدانشجویان مقاطع لیسانس و

ماسترعلوم بشری

ازدانشگاه کابل، ابن سینا، کاتب، دعوت وباختر، مؤسسات تحصیالت

واستقالل. عالی زاول، گوهرشاد،

ازحوزات علمیه ومدارس دینی کابل وبعضی والیات کشور ازطالب حوزات علوم دینی شمار 11

11 شمار از کارمندان عالی رتبه نهادهای

قانونگذاری ونمایندگان محلی مردم ازادارات مختلف دولتی

یب: فهرست منابع کتابخانه

نویسنده: عنوان کتاب/ مقاله: شماره

قانونپوه سروردانش حقوق اساسی افغانستان 1

قانونپوه سروردانش نقد وبرسی قوانین اساسی افغانستان 2

قانونپوه سروردانش وضع وتصویب قانون اساسی جدید افغانستان

داکتر غالم حید عالمه نظام حقوقی ونظام سیاسی درافغانستان 1

داکتر خیراهلل پروین مبانی حقوق عمومی 4

محمدجعفر لنگرودیداکتر ترمینولوژی حقوق 4

برگردان داکتر عباس کد خدایی مقدمه برحقوق اساسی 1

درآمدی برحقوق اسالمی 4سازمان مطالعه وتدوین -تألیف دفتر حوزه ودانشگاه

کتب انسانی دانشگاهها

وهندوی نصر اهلل استانیکزی مبادی حقوق 1

هاشمیپوهندوی دکتور محمد طاهر حقوق اساسی و موسسات سیاسی 1

پوهندوی ولی محمد ناصح حقوق بین الملل خصوصی 11

پوهاند گل رحمان قاضی حقوق اداری 11

عبدالوحید نیاز حقوق اساسی مقایسوی 12

مهدی اسحاقیمحمد برسی جراییم انتخاباتی درحقوق افغانستان 11

مهدی اسحاقیمحمد برسی حقوق مالی زوجه 14

داکترارد شیر امیر ارجمند حقوق بشرمجموعه اسناد بین المللی 14

تدوین شده زکریا اصولی به امضای مجددی 3182قانون اساسی تصویب شده 11

ج: فهرست سایت ها

آدرس سایت موضوع مقاله ویب سایت شماره

روزنامه هشت صبح 1مجموع گزارش های تحقیقی روزنامه

هشت صبح در مورد نقض قانون www.8am.af

180

منابع و ماخذ

اساسی وتعدیل آن

رادیو آزادی 2

چرا قانون اساسی تطبیق نمی شود،

فرامین رییس جمهور مغایر با قانون

اساسی .

www.da.azadiradio.org

طلوع نیوز 1گزارش های درمورد، تأخیر دربرگزاری

تخلف انتخاباتی.انتخابات، www.tolonews.com

خبر گزاری آوا 4

قانون اساسی یازده ساله شد اما، عامل

قانون رسانه اصلی نقض قانون اساسی .

ها در تناقض با قانون اساسی.

wwwavapress.com

4 شبکه اطالاع رسانی

افغانستان

نقض قانون اساسی افغانستان توسط

زور مندان www.afghanpaper.com

روزنامه ماندگار 1

گزارش های در مورد تبدیل، تزویر،

دور زدن و نقض قانون اساسی

افغانستان.

www.mandegardaily.com

رادیو صدای امریکا 4عدم رعایت قوانین افغانستان توسط

نیروهای نظامی امریکاww.darivoa.com

بی بی سی 1

هگزارش های درمورد رد برسی لوی

جرگه، استثنا در قانون سرپرستی،

نقض قانون اساسی توسط هرسه قوه

www.bbcpersion.com

دویچه وله 1گزارش های درمورد اعالمیه شورای

علما،ناقض اساسی افغانستانww.dw.com/fa-af

ویب ساید آریا 11قانون اساسی جدید افغانستان در

باطالق نواقص و تناقضاتwww.ariaye.com

خبرگزای بخدی 11انتقاد فعاالن مدنی ازعدم تطبیق قانون

اساسیwww.bokhdinews.af

خبرگزاری پژواک 12گزارش های درمورد نقض قانون

اساسی افغانستانww.pajhwok.com

افغان تلکس 11گزارش های در نقض قوانین افغانستان

توسط مجریان قانون.www.nazarnews.com

14 رادیو تلویزیون راه

فردا

گزارش های درمورد، تصویب، نقض

وتعدیل قانون اساسیwww.farda.af

کابل پرس 14پیچیده گی وتناقضات درقانون اساسی

افغانستانkabulpress.org

www.dailyafghanistan.com عوامل نقض قانون اساسی افغانستان. روزنامه افغانستان 11

181

منابع و ماخذ

خامه پرس 14قانون اساسی افغانستان در گذرگاه

بحران و تعدیلwww.khaama.com

آریایی 11تناقص ونواقضات قانون اساسی

افغانستانdrfaryabi.blogspot.com

د: گزارش و اسناد اداره های دولتی

شماره عنوان گزارش / اسناد

اداره

اساسی افغانستان وانینقنظامنامه و 1

(3182قانون اساسی جدید افغانستان ) 2

قانون مدنی افغانستان 1

افغانستان قانون تدارکات 4

3131-32-23ازنرات کمیسیون نظارت برتطبیق قانون اساسی سالنامه کمیسیون نظارت برتطبیق قانون اساسی، 4

3133ازنشرات کمیسیون نظارت برتطبیق قانون اساسی سالنامه کمیسیون نظارت برتطبیق قانون اساسی، 1

4 تعدیل ماده بیست و ششم قانون اجراآت جزایی مطالعات حقوقی ) شماره -قانون اجراآت جزایی -جریده رسمی

( 3185سال اول خزان و زمستان 4، 1

که تصویب وتوشیح گردیده است. 23/32/3134فهرست اسناد تقنینی وزارت عدلیه افغانستان از آغازاداره موقت تا 1

مجموعه اسناد تقنینی دوره شانزدهم مجلس نمایندگان. 1