“ประวตศาสตรและรปแบบศลปกรรมในประเทศไทย”

วชาศลปะในชวตประจาวน(Art in Daily Life)

โดยอ สมหมาย มาออน

โดย อ.สมหมาย มาออน

กอนท�อารยธรรมของอนเดย จะไดแผอทธพลขยายเขามาท�งทางดานศาสนาและ ศลปวฒนธรรมสดนแดนเอเซยตะวนออกเฉยงใต เดมทเดยวภมภาคน�ไดมอารยธรรมในยค

กอนประวตศาสตมาแลวหลายพนป ตามหลกฐานท�ขดพบโบราณวตถ เคร�องใชตาง ๆ

ประวตศาสตรและรปแบบศลปกรรมในประเทศไทย

แหลงโบราณคดบานเชยง เปนแหลงโบราณคดสาคญแหงหน�ง อยท�อาเภอหนองหาน จงหวดอดรธานท�ทาใหรบรถงการดารงชวตในสมยกอนประวตศาสตรยอนหลงไปกวา 5,000 ปรองรอยของมนษยในประเทศไทยสมยดงกลาว แสดงใหเหนถงวฒนธรรมท�มพฒนาการแลวในหลายๆ ดาน โดยเฉพาะดานความรความสามารถหรอภมปญญา อนเปนเคร�องมอสาหรบชวยใหผคนเหลาน�นสามารถดารงชวตและสรางสงคม-วฒนธรรมของมนษยไดสบเน�องตอกนมาเปนระยะเวลายาวนาน วฒนธรรมบานเชยงไดครอบคลมถงแหลงโบราณคดในภาคตะวนออกเฉยงเหนออกกวารอยแหง ซ� งเปนบรเวณพ�นท�ท�มมนษยอยอาศยหนาแนนมาต�งแตหลายพนปแลว

อนเดยไดแผอทธพลเขามาโดยผานทางการคาขาย นกบวช อนไดแก ศาสนาตาง ๆ พระพทธศาสนาท *งนกายหนยาน (เถรวาท) และนกายมหายาน (ลทธอาจารยวาท) ศาสนาฮนดหรอศาสนาพราหมณ ซ1งเคารพนบถอบชาในองคพระศวะ องคพระวษณหรอพระนารายณและองคพระพรหม เหลาน *เปนเทพเจาสงสด อกท *งศาสนาท *งหมดลวนตางกนยมทารปเคารพไมวาจะเปนพระพทธปฏมาและเทวรปปฏมา โดยสรางสรรคข *นตามกฎเกณฑแหงประตมาณวทยา เชน พระพทธลกษณะตาง ๆ ไดถกกาหนดเอกไวในคมภรมหาบรษลกษณะท1เขยนมาแตสมยอนเดยโบราณ สวนใหญการสรางพระพทธปฏมาในเมองไทยน *น กไดรบอทธพลดงกลาวมาจากศลปะอนเดยทางตอนใต จะยกเวนอยบางในสมยศรวชย และสมยเชยงแสน โดยเฉพาะในตน ๆ สมยท *งสองน * ไดรบอทธพลมาจากศลปะของอนเดยสมยปาละ

ซ1งอยทางดานทศตะวนออกเฉยงเหนอของอนเดยรปแบบของศลปกรรมในประเทศไทยแบงได 9 สมยดวยกน ดงน �1 สมยโบราณวตถรนเกาท1คนพบ1 สมยโบราณวตถรนเกาท1คนพบ2 สมยทวารวด (พทธศตวรรษท1 12 - 16)

3 สมยศรวชย (พทธศตวรรษท1 13 - 18)

4 สมยลพบร (พทธศตวรรษท1 16 - 18)

5 สมยเชยงแสน (พทธศตวรรษท1 16 - 23)

6 สมยสโขทย (พทธศตวรรษท1 19 - 20)

7 สมยอทอง (พทธศตวรรษท1 17 - 20)

8 สมยอยธยา (พทธศตวรรษท1 20 - 23)

9 สมยรตนโกสนทร (พทธศตวรรษท1 24 – 25)

1. สมยโบราณวตถรนเกาท$คนพบตะเกยงโรมนสมฤทธ; คนพบท1ตาบลพงตก อาเภอทามะกา จงหวดกาญจนบร เปนหลกฐานทาง

ศลปวตถ ท1ขดคนพบเกาแกท1สดกอนประมาณพทธศตวรรษท1 6 และคงเปนพอคาชาวอนเดยเปนผ นาเขามา

และพระพทธรปแสดงลกษณะอทธพลของศลปะสมยอมราวดของอนเดยอยางชดเจน เชน พระพทธรปท1พบในจงหวดนครราชสมา เพชรบร หรอแถบทางภาคใตบางจงหวดของไทย เชน นราธวาส เปนตน

พระพทธรปอนเดยแบบคปตะ ประทบยนดวยอาการตรภงค พบท�เวยงสระ อ.นาสาร จ.สราษฎรธาน

พระพทธรปปางแสดงธรรมหรอปางประทานอภยแบบอมราวด พบท�นครราชสมา

พระพทธรปแบบหลงคปตะ พบท�ต.พงตก อ.ทามะกา จ.กาญจนบร

2. ศลปกรรมสมยทวารวด (พทธศตวรรษท$ 12 – 16 )เปนอาณาจกรอยในดนแดนแถบภาคกลางของประเทศไทย ไดมบนทกของนกพรตจนช1อเห *ยนจง ท1ได

จารกแสวงบญไปศกษาพระพทธศาสนาท1อนเดย กลาวถงดนแดนแถบน * ในช1อ TO – LO – PO – TI ซ1งกหมายถง ทวารวด แลวกเปนช1อเดยวกนท1ไดจารกเปนภาษาสนสกฤตบนเหรยญเงนท1ไดมการขดพบในดนแดนดงกลาว ในสมยน *นบถอพระพทธศาสนา นกายหนยานหรอลทธเถรวาท จากหลกฐานโบราณคดไดขดพบพระพทธรปศลปะสมยคปตะของอนเดยเปนส1งบงช *วา ศลปะของอนเดยไดมอทธพลเขาสดนแดนแถบน *อยางชดเจน

ท1จงหวดนครปฐม มพทธเจดยสมยทวารวดมากกวาท1อ1น ถอกนวาเปนพทธเจดยท1เกาแกท1สดท1มในประเทศไทย สวนพระพทธรปและเทวรปในสมยน *คนพบท *งท1แกะสลกดวยหน และการหลอดวยโลหะสารด นอกจากน *ยงมการขดคนพบโบราณสถานสมยทวารวด ท1ตาบลคบว จงหวดราชบร มหลกฐานท1ทาใหเช1อวาคบวอาจเคยเปนเมองสาคญหรอเปนราชธานมากอนกได และยงมการขดพบศลปโบราณวตถของสมยน *ในแหลงอ1น ๆ อกเชนท1อทอง กาญจนบร สพรรณบร ลพบรและปราจนบร

ลกษณะของพระพทธรปท1พบในสมยน * ไดรบอทธพลมาจากศลปะสมยอมราวดและสมยคปตะของอนเดย ลกษณะของพระพทธรปท1พบในสมยน * ไดรบอทธพลมาจากศลปะสมยอมราวดและสมยคปตะของอนเดย ลกษณะท1เดนชด คอมจวรท1เรยบบางแนบตดพระวรกาย สวนพระพกตรทาเสนพระขนงตดตอกน

การกอสรางสวนใหญสรางพระเจดยเปนสาคญ ลกษณะทาฐานทกษณเปนเหล1ยมองคสถปกลมเปนทรงโอคว1า ตอนบนเปนอาสนและมยอดเต *ย แสดงถงอทธพลรปแบบลกษณะมาจากพระสถปเจดยท1เมองสาญจของอนเดย สวนยอดท1เปนปรางคไดมการสรางเสรมข *นมาภายหลง สถาปตย- กรรมท1สาคญไดแก เจดยจลประโทนท1จงหวดนครปฐม วดโขลง ตาบลคบว จงหวดราชบร และเจดยวดกกฏ หรอจามเทว จงหวดลาพน (สมยทวารวดตอนปลาย)

อาณาจกรทวาราวด

แผนท�อาณาจกรทวาราวด

เจดยวดกกด จงหวดลาพน

พระปฐมเจดย จงหวดนครปฐม

ป 2486 มการคนพบเหรยญเงนท�จารกดวยภาษาสนสกฤต(อนเดยเหนอ) มขอความวา "ศรทวารวด ศวรปณยะ"แปลวา "พระเจาศรทวารวดผมบญอนประเสรฐ“

และน�คอจดเร�มตนของช�อ"ทวารวด"อนเปนท�ยอมรบกนในประเทศไทย

ภาพธรรมจกรในสมยทวารวด

ธรรมจกรกบกวางหมอบ” น�แสดงใหเหนถงการแพรกระจายของวฒนธรรมทวารวด

พระพทธรปศลาขาว ปางแสดงธรรม (ปฐมเทศนา) ท�พระปฐมเจดยศลปะทวารวด

พระคนธารราษฎร วดหนาพระเมร

ราชการาม จ.อยธยา เปนพระพทธรปศลาขนาดใหญประทบน�งหอยพระบาท ศลปะแบบทวารวด ปางปฐมเทศนา หนาตกกวาง 1.70 เมตรเทศนา หนาตกกวาง เมตรขนาดสง 5.20 เมตร พระหตถท�งสองขางวางคว �าอยบนพระชาน เบ�องพระปฤษฎางคมพนกและเหนอข�นไปหลงพระเศยรมประภามณฑลหรอรศมสลกลายท�ขอบ

พระพทธรปสมฤทธ� สมยทวารวด

นกดนตรสตร 5 คนกาลงบรรเลงดนตร

เจดยจลประโทน

เจดยท�วดมหาธาต จงหวดนครศรธรรมราช มองคระฆงเปนรปโอคว �า

3. ศลปกรรมสมยศรวชย ( พทธศตวรรษท$ 13 – 18 )พระพทธศาสนานกายมหายานไดแพรหลายเขาสดนแดนทางคาบสมทธภาคใตของไทย โดยม

เมองสราษฎรธาน และนครศรธรรมราชเปนสาคญแตบางหลกฐานนกปราชญโบราณคดกลบเช1อวานาจะมอาณาจกรน *อยแถวหมเกาะสมาตรา ชวา บาหล และบอรเนยว แลวจงขยายอทธพลผานข *นมา มาเลเซยและรวมท *งดนแดนอาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน

จากบนทกของหลวงจนอ *จง ซ1งเดนทางเขามาสบพระพทธศาสนาท1อนเดย ในพทธศตวรรษท1 13 กลาวถงความเจรญรงเรองของอาณาจกรเชลไฟช กหมายถงอาณาจกรศรวชยน1นเอง

ศลปกรรมสมยศรวชย ท1คนพบท1สาคญไดแก รปพระโพธสตวอวโลกเตศวรสารด ท1พบ ณ วด

ศลปกรรมสมยศรวชย ท1คนพบท1สาคญไดแก รปพระโพธสตวอวโลกเตศวรสารด ท1พบ ณ วดพระมหาธาต อาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน เปนพระพทธรปแบบมหายาน และอกองคหน1งคอพระพทธรปนาคปรก

ทาดวยสารดปางมารวชย นอกจากน *ยงพบพระพมพดนดบ ซ1งทาโดยนาเอาสวนกระดกพระสงฆท1เคารพนบถอในสมยน *นไดมรณภพแลว มาคลกกบดนเหนยวแลวทาเปนพระพมพข *นมา หรอไมกทาเปนรปพระโพธสตวและพระพทธรป

สถาปตยกรรมท1สาคญไดแก พทธเจดยหรอเจดยพระบรมธาตท1วดพระมหาธาต อาเภอไชยา

จงหวดสราษฎรธาน เปนเจดยท1มลกษณะใกลเคยงกบ “จนท” หรอ “จนด” ของศลปะชวาภาคกลางในอนโดนเซย

พระวษณ อทธพลศลปะอนเดยแบบปลลวะ (พทธศตวรรษท� ๑๔) เดมอยท�เขาพระนารายณ อาเภอกะปงจงหวดพงงา ตอมาเคล�อนยายไปเกบรกษาท�พพธภณฑสถานแหงชาต นครศรธรรมราช และต�งแตพ.ศ. ๒๕๓๒ ถงปจจบนจดแสดงในพพธภณฑสถานแหงชาต ถลาง จงหวดภเกต

พระโพธสตวอวโลกเตศวร ศลปะศรวชย (พทธศตวรรษท� ๑๓) พบท�วดศาลาทง อ.ไชยาจ.สราษฎรธาน

พระพมพดนดบ ศลปะศรวชย (พทธศตวรรษท� ๑๔ - ๑๕)

พระโพธสตวอวโลกเตศวร ศลปะศรวชย อทธพลศลปะอนเดยแบบปลลวะ (พทธศตวรรษท� ๑๓ - ๑๔) พบท�ควนสราญรมย อ.พนพนจ.สราษฎรธาน เม�อเดอนพฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๐๔

พระโพธสตวอวโลกเตศวร ศลปะศรวชย (พทธศตวรรษท� ๑๔) ยายมาจากวดพระบรมธาตไชยา อ.ไชยาจ.สราษฎรธาน

พระโพธสตวปทมปาณ (พระโพธสตวอวโลกเตศวร) ศลปะศรวชย (พทธศตวรรษท� ๑๔ - ๑๕) พบท�วดพระบรมธาตไชยา อ.ไชยา จ.สราษฎรธาน

นางดารา ศลปะศรวชย (พทธศตวรรษท� ๑๕ - ๑๖) พบท�บานหวค อ.ไชยา จ.สราษฎรธาน

นางจนฑา (ศกดของพระโพธสตววชรสตว) ศลปะศรวชย (พทธศตวรรษท� ๑๓ - ๑๔)

พระพทธรปแสดงปางมารวชย ภายใตพงพานนาค ศลปะศรวชย (พ.ศ. ๑๗๒๖) สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดารงราชานภาพ ทรงนามาจากวดเวยง อ.ไชยา จ.สราษฎรธานตอมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาตอมาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหยายไปประดษฐาน ณ วดเบญจมบพตรดสตวนาราม ภายหลงยายไปจดแสดงท�พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร เม�อ๒๖ กมภาพนธ ๒๔๗๑

พระพมพดนดบภาพพระพทธเจาทรงแสดงพระธรรมเทศนา ศลปะศรวชย (พทธศตวรรษท� ๑๒ - ๑๓) พบท�ถ �าเขาอกทะล จ.พทลง

พระพมพดนดบภาพพระพทธเจาทรงแสดงพระธรรมเทศนา ศลปะศรวชย (พทธศตวรรษท� ๑๒ - ๑๓)

สถาปตยกรรมแบบศรวชยพระบรมธาตไชยาท�เมองไชยา จงหวดส

ราษฎรธาน มลกษณะเปนเจดยหลายยอด หรอเรยกวา ยอดแซง โดยมยอดสาคญท�องคใหญอยตรงกลางยอดสาคญท�องคใหญอยตรงกลางแบบเจดยของชวา ซ�งเปนลกษณะเจดยทรงปราสาท กลาวคอ ม

หลงคาหลายช�น มซมจรนาท�งส�ดาน

4. ศลปกรรมสมยลพบรในระหวางพทธศตวรรษท1 16-18 พระพทธศาสนาท1นบถอกนในดนแดนภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของ

ไทยน *น มดวยกนท *งสองนกาย ไดแก นกายหนยาน หรอลทธเถรวาท อนสบเน1องต *งแตสมยทวารวด และนกายมหายาน หรอลทธอาจารยาวาทอนสบเน1องมาจากทางขอม หรอบางหลกฐานเช1อวาอาจจะมาจากสมยศรวชยดวย เพราะในสมยเดยวกนน *ดนแดนขอมมความเจรญรงเรองและมอทธพลมาก ดงน *นจงมการแผอทธพลตาง ๆ ท *งศาสนาและศลปวฒนธรรมเขามาสดนแดนดงกลาว ศลปกรรมสมยน *จงไดรบอทธพลจากศลปกรรมขอม ซ1งเตมไปดวยแรงบนดาลใจในการสรางงานศลปกรรมจากพระพทธศาสนาและศาสนาฮนดหรอพราหมณ มการคนพบศาสนสถานลกษณะศลปกรรมขอมหลายแหง เชน เทวสถาน ปราสาทภมโพน จงหวดสรนทร ปราสาทเขาพนมรง จงหวดบรรมย และท1สาคญคอพระปรางคสามยอด จงหวดลพบร เปนตน

ประตมากรรมสมยลพบร สวนมากขดพบทางภาคอสาน และภาคกลาง โดยเฉพาะท1จงหวดลพบร พระพทธรปในสมยน *มลกษณะเฉพาะท1สามารถสงเกตไดคอพระพกตรเปนรปเหล1ยม พระขนงโงโคงแบบปกกา พระวรกายมความบกบนแลดเขมแขงมอานาจ แตกซอนเอาไวซ1งความนมนวล ความสงางามไวไดอยางนามหศจรรย ไดแกลกษณะของความสงบน1งท1มาจากการประสานอานาจ แตกซอนเอาไวซ1งความนมนวล ความสงางามไวไดอยางนามหศจรรย ไดแกลกษณะของความสงบน1งท1มาจากการประสานกลมกลนกนอยางงดงาม ในระยะหลง พระเกตมาลามกทาเปนกลบบวซอนกนข *นเปนช *น ๆ มพระรศมแบบบวตมอยขางบน เน1องดวยในสมยน *นบถอพระพทธศาสนาท *งสองลทธนกาย ดงน *นพระพทธรปจงมลกษณะท1แตกตางกนออกไป ดงน *

นกายหนยานหรอลทธเถรวาท ลกษณะของพระพทธรป เปนลกษณะแบบพระมนษยพทธเจา หรอพระพทธเจาท1ทรงเปนมนษย สวนนกายมหายานหรอลทธเถรวาทมความเช1อ ความนยมสรางพระพทธรปทรงเคร1อง ตามคตความเช1อท1วา มพระอานพทธเจาประจาโลกพระองคหน1งตางหาก ฉะน *นพระอานพทธเจาจงตองเปนพระพทธรปทรงเคร1องใหแตกตางกบพระพทธรปองคอ1น ๆ จงเรยกกนท1วไปวา “พระทรงเคร1อง” อยางไรกตามท *งพระพทธรปท *งสองลทธนกาย มท *งท1เปนพระพทธรปแกะสลกดวยศลาทราย หลอดวยสารด และพระพมพ

สถาปตยกรรมท1สาคญในสมยน * ไดแกพระปรางคสามยอด ท1จงหวดลพบร ปราสาทหนพมาย จงหวดนครราชสมา และปราสาทเมองสงห จงหวดกาญจนบร

พระพทธรปสมยลพบร มหนาผากกวางคางเปนเหล�ยม ปากแบะ รมฝปากหนาพระขนงนนเปนสน พระนาสกโคงและยาวพระหณเปนปมปาน ไรพระศกท�ตอกบพระนลาฏหนาโต อณหศใหญเปนรปฝาช มลวดลายคลายมงกฎเทวรป มท�งพระพทธรปประทบน�งและยน ในสมยน�ชอบสรางพระพทธรปน�งขดสมาธปางนาคปรกกนมาก พระพทธรปมท�งหลอดวยสมฤทธS และสลกดวยศลา สาหรบพระพทธรท�หลอดวยสมฤทธS มกชอบหลอเปนสมฤทธS และสลกดวยศลา สาหรบพระพทธรท�หลอดวยสมฤทธS มกชอบหลอเปนพระพทธรปองคเดยว หรอหลายองค อยเหนอฐาน อนเดยวกนนอกจากน�กยงมพระโพธสตวอวโลกเตศวร หรอนางปญญาบารม เทวรปกม เชน พระอศวร พระนารายณ นอกจากน�กยงมพระพมพ ท�งท�สรางดวยดนเผาและโลหะ พระพมพสมยน�มกมรปพระปรางค เขามาประกอบเสมอ

พระพทธรปปางนาคปรก

พระพทธสลกหนสมยลพบร

พระพทธรปปางประทานอภยพระทบยนสมยลพบร

พระพทธรปปางประทบยนในทาประทานอภย สมยลพบร

กลบขนนปรางคสลกภาพอปสร (รปสตรจบปลายจบผานงแลวกรดกราย) ศลปะลพบร พทธศตวรษท� ๑๘ ถง ๑๙ ไดจากอาเภอชยบาดาล จงหวดลพบร

พระพทธรปปางสมาธนาคปรก ศลปเขมรแบบนครวด พทธศตวรรษท� 17 วดเชงทาตาบลทาทราย จงหวดนนทบร

ทบหลง ประตมากรรมสมยลพบรแกะสลกดวยหน เปนสวนหน�งของสถาปตยกรรมลพบร

สถาปตยกรรมแบบลพบร

ปราสาทหนพมาย จงหวดนครราชสมา

5. ศลปกรรมสมยเชยงแสน นบต *งแตศลปกรรมสมยเชยงแสนเปนตนไป ถอกนวาเปนศลปกรรมของชนชาตไทยอยางแทจรง ในสมยน *อยในชวงพทธศตวรรษท1 16-23 มอาณาจกรสมยโบราณช1ออาณาจกรลานนา โดยมเมองเชยงแสนปจจบนอยในพ *นท1จงหวดเชยงรายเปนเมองสาคญ นอกจากน *กมเมองเชยงใหม เชยงราย เปนตน ศลปกรรมสมยเชยงแสน อาจเรยกไดอกช1อหน1งวา “ศลปกรรมแบบลานนา”ลกษณะพระพทธรปสมยน * ไดรบอทธพลมาจากศลปกรรมของเมองหรภญชย และศลปกรรมแบบพกามของพมา เขามาผสมผสานบางในบางสวน นยมทาเปนพระพทธรปปางมารวชยน1งขดสมาธเพชรแลเหนฝาพระบาทท *งสองขาง ฐานมกลบบวคว1าบวหงาย พระองคมวรกายอวบอวน พระอระนน ทรงหมจวรเฉยงเหนอราวพระถนดานซายมชายจวรส *น ตรงปลายเปนรปเข *ยวตะขาบค พระรศมหกหายเปนรปคลายดอกบวตมขมวดพระเกศาใหญ ลกษณะทรงพระพกตรกลมอมย *มนอย ๆ มกลบดอกบวรองรบฐาน พระพทธรปดงกลาวน * จดวาเปนพระพทธรปศลปกรรมสมยเชยงแสนยคตน

สวนยคหลงสามารถสงเกตไดดงน * มพระรศมเปนรปเปลวไฟ ชายจวรยาวลงมาจรดพระนาภ ไดรบอทธพลจากพระพทธรปลงกา ตอมาในพทธศตวรรษท1 23 เน1องดวยดนแดนลานนาไดตดตอสมพนธกบดนแดนอ1น ๆ กปรากฏวาไดมลกษณะศลปกรรมของดนแดนเหลาน *น เชน สโขทย อยธยา พกาม (พมา) และลานชาง เขามามอทธพลอยบางในพระพทธรปสมยเชยงแสนช *นหลง ๆ สวนใหญพระพทธรปสมยน *หลอดวยสารด

สถาปตยกรรมสมยเชยงแสน โบสถ วหาร มลกษณะโครงสรางของอาคารหลงคาบงบอกถงเอกลกษณไทยชดเจน หากแตสถปหรอพทธเจดยตางกไดรบอทธพลของรปแบบจากหลายแหลงดวยกน เชนท1สถปเจดยของวดเจดยอด จงหวดเชยงใหม ไดรบอทธพลจากสถปเจดยพทธคยา ประเทศอนเดยและสวนมากเจดยท1ว ๆ ไป รบอทธพลจากเจดยทรงระฆงคว1าของศลปกรรมแบบลงกา หรอพระพทธศาสนาลทธลงกาวงศ นอกจากน *ยงปรากฏวามภาพปนป *นลกษณะลอยตว ท1ถอกนวามความงดงามของศลปกรรมสมยเชยงแสน ไดแก งานประตมากรรมปนป *นหวพญานาค เชงบนไดท1วดเจดยหลวงและวดอโมงค จงหวดเชยงใหม

สถาปตยกรรมท1สาคญในสมยน * ไดแก โบสถวดพระสงหวรมหาวหาร จงหวดเชยงใหม, เจดยเหล1ยมในวดพระธาตหรภญไชย จงหวดลาพน และพระธาตดอยสเทพ จงหวดเชยงใหม เปนตน

สถาปตยกรรมท1สาคญในสมยน * ไดแก โบสถวดพระสงหวรมหาวหาร จงหวดเชยงใหม เจดยเหล1ยมในวดพระธาตหรภญไชย จงหวดลาพน และพระธาตดอยสเทพ จงหวดเชยงใหม เปนตน

ประตมากรรมเชยงแสน รนท� 1 เปนพระพทธรปท�มพระรศมเปนดอกบวตมหรอลกแกว ขมวดพระเกศาใหญ พระพกตรกลมอมย�ม พระหน(คาง) เปนปม พระองคอวบอวนพระอระนนและกวาง ดจหนาอกสงหชายจวรเหนอพระองสาซายส�นปลายชายจวรเหนอพระองสาซายส�นปลายมแฉกเปนเข�ยวตะขาบชอบทาปางมารวชยและขดสมาธเพชร(แลเหนฝาพระบาทท�ง 2 ขาง) และท�ฐานจะทาเปนรปบวคว �าและบวหงาย เปนพระพทธรปท�มอทธพลแบบปาละของอนเดย

พระพทธรปเชยงแสนสงห ๑

ประตมากรรมเชยนแสน รนท� 2 หรอเรยกวาเชยงแสนรนหลงหรอเชยงใหม เปนพระพทธรปท�ไดรบอทธพลจากศลปะสโขทย มลกษณะท�สงเกตไดคอ พระรศม เปนดอกบวตมท�สงข�น บางคร� งกเปนเปลวแบบสโขทย ขมวดพระเกศาเลกพระวรกาย บางองคกอวบอวนและพระอระนน แตมชายจวรยาวลงมาถงพระนาภ ชอบทาน�งขดสมาธพระอระนน แตมชายจวรยาวลงมาถงพระนาภ ชอบทาน�งขดสมาธราบ ประตมากรรมรปป� นรปเทวดาและนางฟา ท�ประดษฐานเจดย วดเจดยอด (ภาพลาง) สรางในสมยพระเจาตโลกราช มทรวดทรงเชนเดยวกบพระพทธรปเชยงแสนรน 2 ซ� งนบวาเปนประตมากรรมท�งดงามมากอกแหงหน�ง

สถาปตยกรรมแบบเชยงแสน

วดเจดยอด จงหวดเชยงใหม

6. ศลปกรรมสมยสโขทย (พทธศตวรรษท1 19 – 20 )กอนท1พอขนศรอนทราทตยจะไดสถาปนาราชวงศพระรวงข *นปกครองอาณาจกร

สโขทย มหลกฐานอนเช1อไดวาสโขทยเคยย1งใหญ และมอานาจมากอน อกท *งยงมงานศลปกรรมของอาณาจกรท1ล *าเลศสงสงมากอน เชนปรางคท1วดพระพายหลวง เปนลกษณะศลปกรรมไทยผสมขอม หรออาจรวมสมยกบศลปกรรมแบบบายนของขอมในสมยน *น

วดพระพายหลวง

ราชธานสโขทย เร1มข *นประมาณ พ.ศ.1778 มพอขนศรอนทราทตย เปนพระปฐมกษตรยแหงราชวงศพระรวง ตอมากมพอขนรามคาแหงมหาราชไดแผขยายอาณาจกรออกไปไดดนแดนใกลเคยงอกมาก และไดมพระมหากษตรยสบราชสมบตตอมาอกจนถง พ.ศ.1920 เปนสมยท1อาณาจกรกรงศรอยธยากาลงเจรญรงเรองและมอานาจมากไดรวมเอาสโขทยเขามาเปนสวนหน1งสวนเดยวกน

ในสมยสโขทยไดเคารพนบถอเล1อมใสในพระพทธศาสนานกายหนยานหรอเถรวาทลทธลงกาวงศ ศลปกรรมสมยสโขทย ถอกนวาเปนยคเจรญสงสดยคหน1งของศลปกรรมไทยแลวกมครบทกประเภทในสาขาทศนศลป ไดแกงานจตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม และศลปประยกต

พระพทธรปสมยสโขทยแบงออกเปน 4 หมวด คอ พระพทธรปสมยสโขทยแบงออกเปน 4 หมวด คอ 1. หมวดใหญ

2. หมวดกาแพงเพชร3. หมวดพระพทธชนราช4. หมวดเบดเตลด หรอ หมวดวดตระกวน

หมวดใหญ มพระพกตรรปไขพระขนงโกง พระนาสกงม ไมมไรพระศก ถามกเปนเสนต�น ๆ ไมนนข�นมากนก พระโอษฐอมย�ม รศมเปนเปลว พระองสาใหญ บ�นพระองคเลก พระองคออนชอย งามสงา จวรไมแขงกระดาง ครองจวรหมเฉยง ชายจวรยาวลงมาถงพระหมเฉยง ชายจวรยาวลงมาถงพระนาภ ปลายเปนลายเข�ยวตะขาบ ชอบทาปางมารวชยประทบน�งขดสมาธราบ ฐานเปนหนากระดานเกล�ยงพระพทธรปหมวดใหญจดวา เปนแบบสโขทยแท พบมากท�สด และมพทธลกษณะงดงามเปนเย�ยม

พระพทธรปสารด ปางมารวชย

หมวดกาแพงเพชร แบบน� รปรางหนาตาดจดกวาหมวดใหญ พระพกตรตอนบนกวาง พระหนเส� ยม

หมวดพระพทธชนราช พระพกตรรปไขคอนขางกลม พระปรางคอนขางอวบ พระอาการสงบเสง�ยม พระองคแขงมากกวาออนชอย คอนขางอวบอวน น�วพระหตถท�งส�มปลายเสมอกน เชน พระพทธชนราชท�วดพระศรรตนมหาธาต จงหวดพษณโลก

พระพทธชนราช เปนพระพทธรปหลอดวยสารด ปางมารวชย ศลปะสโขทยตอนปลาย สรางข�นในสมยพระมหาธรรมราชาท� 1 (พญาลไท) พรอมกบพระพทธชนสหกบพระศรศาสดา ในการเททองปรากฏวาหลอไดสาเรจเพยงสององค สวนพระพทธชนราชทองแลนไมตลอด ตองทาสององค สวนพระพทธชนราชทองแลนไมตลอด ตองทาพมพหลอใหมถงสามคร� ง คร� งสดทายพระอนทรไดแปลงกายเปนชปะขาวมาชวยเททองหลอ จงหลอไดเสรจสมบรณ

พระพทธชนราชเปนองคพระประธานวดพระศรรตนมหาธาตวรมหาวหาร เปนพระพทธรปท�มพระพทธลกษณะท�งดงาม เสนรอบนอกพระวรกายออนชอย พระพกตคอนขางกลม พระขนงโกง พระเกศมาลาเปนรปเปลวเพลง ปลายน�วพระหตถท�งส�ยาวเสมอกน ซมเรอนแกวทาดวยไมแกะสลก สรางในสมยอยธยา

หมวดเบดเตลด หรอ หมวดวดตะกวน พระพทธรปหมวดน� มอทธพลสมยเชยงแสนมาก คอมรศมเปนดอกบวตม ชายจวรหรอสงฆาฏส�น พระนลาฏแคบ ฐานประดบดวยกลบบว พระพทธสหงคกไดมากจากเกาะลงกา ในสมยพอขนรามคาแหง แตลกษณะฝมอชางเปนศลปะรามคาแหง แตลกษณะฝมอชางเปนศลปะไทยปนลงกา อาจจะเปนเพราะเดมสญหายไป จงหลอข�นมาใหม หรอถกขดแตงจนกลายเปนพระพทธรปแบบฝมอไทยพระพมพมท�งทาดวยดนเผาและโลหะ แตชอบทาพระปางลลามาก และชอบทาพระประทบน�งหลาย ๆ สบองคในแผนพมพอนเดยวกน เรยกวา พระกาแพงหารอยนอกจากน�กยงมเทวรปในศาสนาพราหมณคอ พระอนทร และพระนารายณ

ความหมายท1สาคญของพระพทธรปสมยสโขทย ซ1งถอกนวาเปนยคทองของศลปกรรมไทยสมยหน1ง มลกษณะเปนเอกลกษณะเฉพาะตนเอง มความงดงามท1เรยบงายหากแตแฝงไวซ1งอดมคตอนสงสดในทางพระพทธศาสนา กลาวคอเปนพระพทธรปท1มพระพทธลกษณะในภาวะโลกตระ (อยเหนอหรอพนระดบโลกยะโดยส *นเชง) มพระพกตรน1งสงบ มรอยย *มเลกนอย ท1ฝาพระบาทเรยบเสมอกน มสนพระบาทยาว พระอระเหมอนราชสห พระกรยาว ปลายน *วพระหตถท *งส1เสมอกน และพระเศยรทรงอณหศเปนรปโปง มเปลวพระรศมอยเหนอกระหมอม

ในสมยสโขทยไดมการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนงไวตามศาสนสถาน เชนภาพจตรกรรมฝาผนงในพระเจดยวดเจดยเจดแถว มรปแบบตามอดมคต เขยนเสนรอบนอกไดอยางออนชอยงดงาม สวนใหญใชสจานวนนอยเพยงไมก1ส เชน ขาว เหลอง แดง ดา เทาน *น เปนสเอกรงค หรอสวรรณะเดยว เปนภาพท1เขยนเลาเร1องของอดตพระพทธเจาท *งหลายแตปจจบนน *ภาพเหลาน *นชารดเสยหายหมดแลว แตกยงดท1ศาสตราจารยเฟ*อ หรพทกษ ไดทาการคดลอกภาพจตรกรรมดงกลาวเอาไวเปนหลกฐานแลว

จตรกรรมภาพจาหลกลายเสน สมยสโขทย

สถาปตยกรรมสมยสโขทย แสดงใหเหนถงอทธพลของศลปะหลายแบบ เชน เจดยทรงระฆงคว1า หรอทรงลงกาไดรบอทธพลจากลงกา ดงตวอยางท1เจดยวดชางลอม สวนเจดยรายท1วดเจดยเจดแถวน *นแสดงใหเหนถงอทธพลของรปแบบศลปกรรมของลงกาผสมกบของศรวชย และสาหรบเจดยท1แสดงถงความเปนศลปกรรมแบบสโขทยแท ๆ น *นจะมเปนฐานส1เหล1ยมซอนกนข *นไป 3 ข *น แลวถงองคพระเจดยเปนเหล1ยมยอดมทรงพมขาวบณฑ หรอดอกบวตม เชนท1วดมหาธาต จงหวดสโขทย

นอกจากน *ยงมอทธพลของศลปกรรมแบบลพบรอยดวย เชนพระปรางควดพระพายหลวง และพระปรางควดศรสวาย เปนตน โดยทาข *นตามคตความเช1อทางพทธศาสนานกายมหายานท1รบมาจากสมยลพบร

เจดยพมขาวบณฑ กอดวยอฐ ลกษณะเจดยทรงพมขาวบณฑ พระศรมหาธาต จงหวดสโขทย (ยอดดอกบวตม)

ประตมากรรมนนสงตกแตงสถาปตยกรรม วดตระพงทอง ปางเสดจจากดาวดงส

พระอจนะ ภายในมณฑปวดศรชม อทยานประวตศาสตรสโขทย

สถาปตยกรรมแบบสโขทย

เจดยทรงพมขาวบณฑ” เปนเจดยแบบสโขทยท�ไมมปรากฏท�ใดมากอน มลกษณะฐานสงยอมมไม ๒๐ ท�สาคญคอ องคระฆงทาเปนรปดอกบวตมหรอพมขาวบณฑ

เจดยไดรบอทธพลจากเจดยลงกา คอ เจดยทรงระฆงกลม ท�ฐานเจดยมรปชางลอมรอบ เชน เจดยวดชางลอม ท�อาเภอศรสชนาลย สโขทย จดเปนเจดยท�งดงามท�สดองคหน�งของสมยสโขทย

วดชางลอม

7. ศลปกรรมสมยอทอง (พทธศตวรรษท1 17 – 20)

ในขณะท1เกดมศลปะเชยงแสนข *นทางภาคเหนอสดของประเทศไทยและศลปะสโขทยทางภาคเหนอตอนลาง ทางภาคกลางของประเทศกเกดมศลปะแบบหน1งข *น คอศลปะแบบอทอง ทางภาคกลางของประเทศเคยเปนท1ต *งของอาณาจกรทวาราวดและตอมากถกพวกขอมเขาครอบครอง ศลปะอทองจงไดรบอทธพลจากท1ตางๆมาผสมกน เน1องจากยงไมทราบถงประวตศาสตรของสมยน *แนชด บางทานเสนอควรเรยกวาศลปะอโยธยาเพราะเช1อวามเมองอโยธยาต *งอยทางทศตะวนออกของพระนครศรอยธยาและสรางมากอนการต *งพระนครศรอยธยา บางทานกเสนอวาควรเรยกวาสกลชางสพรรณบร – สรรคบรและสรางมากอนการต *งพระนครศรอยธยา บางทานกเสนอวาควรเรยกวาสกลชางสพรรณบร – สรรคบรเพราะเช1อวาพระพทธรปแบบอทองไดคนพบมาก ณ ท1สองแหงน *

พระพทธรปแบบอทอง มไรพระศก ชายจวรหรอสงฆาฏตดเปนเสนตรง ประทบขดสมาธราบปางมารวชยและมฐานเปนหนากระดานแอนเปนรองเขาขางใน อนเปนอทธพลศลปะทวาราวดและขอมผสมกน โดยมกมรศม เปนรปบวตม

พระพทธรปอทอง ท�ไดรบท�งอทธพลศลปะขอมหรอลพบร จะมรศม เปนเปลว และถงแมนจะไดรบอทธพลศลปะสโขทยเขามาไดรบอทธพลศลปะสโขทยเขามาปนอยมาก แตพระพทธรปกยงคงมไรพระศก และฐานเปนหนากระดานแอนเปนรองเขาขางใน

พระวรกายดสงา พระพกตรขรม ดเปนรปเหล�ยม ค�วตอกนไมโกงอยางสโขทยหรอเชยงแสนพระศกนยมทาเปนแบบหนามขนน มไรพระศก สงฆาฏยาวจรดพระนาภ ปลายตดตรง พระเกตมาลาทาเปนทรงแบบฝาช รบอทธพลศลปะลพบร แตยคตอมาเปน แบบเปลวเพลงตามแบบศลปะสโขทย

พระพทธรปสารด อทอง ปางลลา

หลวงพอโตวดปาเลไลยก ปางปฐมเทศนา

8. ศลปกรรมสมยอยธยา (พทธศตวรรษท$ 20 – 23 )กรงศรอยธยาไดรบการสถาปนาข *นในป พ.ศ.1893 โดยพระเจาอทอง ดนแดนท1เคยเปน

ท1ต *งกรงศรอยธยาน *น เคยมความเจรญรงเรองทางพระพทธศาสนา ท *งนกายหนยานจากสมยทวารวด และนกายมหายานจากชนชาตขอม หรอสมยลพบรมากอน คร *นชนชาตไทยไดสถาปนาเปนใหญสรางกรงศรอยธยา ปกครองดนแดนน * กเคยหนกลบมาเคารพนบถอพระพทธศาสนา นกายหนยาน หรอลทธเถรวาทแบบลงกาวงศอกคร *งหน1ง นบต *งแตน *นมากกลายเปนพระพทธศาสนาประจาชนชาตไทยสบเน1องมาจนถงปจจบน

เน1องดวยชนชาตไทยในสมยกรงศรอยธยามความใกลชดคนเคยกบชนชาตขอมมากกวาจากคนไทยดวยกนท1สโขทย จงมบางอยางหลายประการท1ไดรบอทธพลของศลปวฒนธรรม ภาษา ประเพณและแนวคดการปกครองบางอยางจากชนชาตขอม หรอสมยลพบรคอนขางมากกวาสโขทย อยางไรกตามในและแนวคดการปกครองบางอยางจากชนชาตขอม หรอสมยลพบรคอนขางมากกวาสโขทย อยางไรกตามในสมยตอมารปแบบศลปกรรมสมยอยธยา กปรากฏวาไดรบเอาอทธพลจากสมยสโขทยเขามาผสมผสานไมนอยดวยเชนกน

การแบงยคงานศลปกรรมสมยอยธยา สามารถแบงออกไดเปน 4 ยคดวยกนคอ1. ยคแรก นบต *งแตสมยพระเจาอทองผทรงสถาปนากรงศรอยธยา (ในป พ.ศ.1893)

มาถงยครชกาลสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ.2031) ลกษณะเดนของงานศลปกรรมมท *งพระพทธรปและพระพทธเจดย ลวนแลวปรากฏใหเหนถงศลปกรรมแบบขอมหรอลพบรมากกวาทางสโขทย เชน

พระพทธรปมลกษณะผสมผสานกนระหวางศลปกรรมสมยทวารวดกบสมยลพบร โดยลกษณะมไรพระศก มพระรศมบนพระเศยรเปนดอกบวตม สวนชายจวรหรอสงฆาฏตดเปนเสนตรง มฐานประทบเรยกวาฐานหนา

กระดาน โดยมากนยมสรางปางมารวชย

2. ยคท$ 2 เปนยคหลงจากท1สมเดจพระบรมไตรโลกนาถไดเสดจไปประทบเสวยราชสมบตท1พษณโลก และไดทรงออกผนวชช1วคราว เชนเดยวกบพระมหาธรรมราชาพญาลไท สมยสโขทย ฉะน *นจงมความเก1ยวของกบทางสโขทย มากข *น ในทางรปแบบศลปกรรมกเชนเดยวกน เชนพระเจดยขนาดใหญท *ง 3 องคท1วดศรสรรเพชร แสดงวาไดรบอทธพลสถาปตยกรรมเจดยทรงระฆงคว1าตามลกษณะศลปกรรมสมยสโขทย (ลงกาวงศ) ซ1งตอมากเปนแรงบนดาลใจใหชางกรงศร-อยธยาไดคดแบบทรงระฆงท1เปนเหล1ยมท1เรยกกนวาเจดยยอมม ท1ถกตองควรจะเรยกวาเจดยเพ1มมมมากวา เชน เจดยพระศรสรโยทย พระนครศรอยธยา และพระพทธรปประทบยน ซ1งเรยกวาพระศรสรรเพชร ซ1งหลอดวยสารดกถายรปแบบมาจากพระพทธรปสโขทยดวยเชนกน

พระพทธรปทรงเคร�องใหญ ปางหามสมทร พระพทธรปทรงเคร�องนอย ปางหามญาต

เจดยวดพระศรสรรเพชญ(ทรงระฆง) เจดยศรสรโยทย(เพ�มมมไมสบสอง) เจดยทรงเคร�อง วดสามพหาร

3. ยคท$ 3 เปนยคต *งแตพระเจาปราสาททองลงมาจนถงยคพระเจาทายสระไดหนกลบมานยมสรางเจดยตามแบบอยางอทธพลศลปกรรมชนชาตขอมกนอก เปนเพราะเมองเขมรไดตกมาเปนเมองข *นของไทย ต *งแตยคสมเดจพระนเรศวรท1ผานมา เชนพระปรางคองคใหญท1วดชยวฒนาราม สวนพระพทธรปซ1งเคยนยมป*นแลวกหลอดวยโลหะสารดกกลบทาข *นดวยการแกะสลกศลาทราย ซ1งเปนอทธพลศลปกรรมจากนครวด นครธมของขอมน1นเอง ซ1งดแลวกงดงามสยคกอนไมคอยได

4. ยคท$ 4 นบต *งแตรชกาลของสมเดจพระเจาบรมโกศ เร1อยมาจนกระท1งสญเสยกรงศรอยธยาใหแกพมาในป พ.ศ.2310 แมจะทรงโปรดใหมการสรางวดข *นใหมบาง แตโดยสวนมากแลวจะเนนการบรณะวดเกา ๆ กนมากกวา ตลอดจนไดสงชางกรงศรอยธยาข *นไปทาการบรณะปฏสงขรณวดทางภาคเหนอ เชนวดพระศรรตนมมากกวา ตลอดจนไดสงชางกรงศรอยธยาข *นไปทาการบรณะปฏสงขรณวดทางภาคเหนอ เชนวดพระศรรตนมหาธาต พษณโลกและพระปรางคท1สวรรคโลก สโขทย เปนตน

ในชวงปลายสมยกรงศรอยธยา การสรางพระพทธรปไดรบอทธพลจากศลปกรรมสมยสโขทยกคอ ท1เหนอพระเศยรพระพทธรปมพระรศมเปนรปเปลว แลวกพฒนาใหเกดความงามตามแบบสมยสโขทยมากข *นตามลาดบ พระพกตรกลมรปไข เสนรอบนอกรปทรงองคพระพทธรปมความงดงามออนชอย จนในท1สดกถอกนวาเปนพระพทธรปสมยอยธยาอยางแทจรง

ท1พเศษไปกวาน *นสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย มความนยมในการสรางพระพทธรปแบบทรงเคร1องกนมาก ท *งทรงเคร1องใหญและทรงเคร1องนอย ซ1งไดรบอทธพลมาจากศลปกรรมสมยเชยงแสน (ลานนา) ตวอยางพระพทธรปทรงเคร1องท1สาคญ ไดแกพระพทธรปประธานในพระอโบสถท1วดหนาพระเมร จงหวดอยธยาเปนปางมารวชย ขนาดใหญแลดงดงามอยางย1ง แตกแฝงไวดวยอานาจอนนาเกรงขามอยางย1ง แสดงลกษณะคตความเช1อความเคารพนบถอในพระศรอารยเมตไตร ซ1งจะมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาแสดงลกษณะคตความเช1อความเคารพนบถอในพระศรอารยเมตไตร ซ1งจะมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาในอนาคตกาล

สวนงานจตรกรรมในสมยอยธยานบไดวาเปนศลปกรรมท1เตมไปดวยคณคาทางความงามท *งรปแบบและเน *อหาเปนอยางย1ง ในชวงตน ๆ สมยอยธยาไดรบอทธพลจากรปแบบจตรกรรมของสมยสโขทย และมอทธพลจากจตรกรรมของจนอยบางในบางสวน แตนาเสยดายอยางมากท1จตรกรรมสวนใหญไดชารดเสยหายไปหลายตอหลายแหงแลว จะมเหลอใหไดศกษากนตอมากคอท1กรผนงในพระปรางค วดราชบรณะ จงหวดอยธยา และท1ภายในพระอโบสถวดใหญสวรรณาราม กบวดเกาะแกวสธาราม จงหวดเพชรบร

ลกษณะงานจตรกรรมในยคตนสมยกรงศรอยธยา นยมใชสเอกรงค หรอสวรรณะเดยว เชนสดา แดง เหลอง และขาว และมการปดทองลงไปในบางสวนท1สาคญ เชนท1กรผนงในพระปรางควดราชบรณะ ตอมาในยคปลายมการเพ1มจานวนสมากกวาเดม เรยกวาสพาหรงค มลกษณะศลปกรรมของจนเขามาผสมผสาน เชน ลกษณะการเขยนภเขา ตนไมและน *า ดดแปลงไมเหมอนจรงตามธรรมชาต สวนลกษณะรปบคคลมอทธพลทางศลปกรรมของอนเดยและสมยสโขทย โดยตรงนยนตาน *นกลบรบมาจากอทธพลของภาพเขยนจน

นอกจากท1กลาวมาแลว ยงมงานจตรกรรมท1นบวายอดเย1ยมดวยรปแบบและเน *อหา โดยฝมอชางช *นครจรง ๆ ไดแกผลงานจตรกรรมลายรดน *า ลงรกปดทองประดบตพระไตรปฎก เปนภาพสงสาราสตวนอยใหญในปาหมพานต เชน ผลงานจตรกรรม ฝมอครชางวดเชงหวาย เปนตน

ลายรดน�าตพระธรรม ฝมอครวดเชงหวาย จตรกรรมฝาผนง วดเกาะแกวสทธาราม เพชรบร ลายรดน�าสมยอยธยา

พระพทธรปปางมารวชย ศลปะอยธยา ราวพทธศตวรรษท� ๒๑ สวนฐานนยมทาภาพเลาเร�องมารผจญ ประกอบดวยรปแมพระธรณ บบน�าจากผมมวย พระยามารและบรวารอยเบ�องลาง

พระพทธรปในสมยพระเจาปราสาททองและพระนารายณมหาราช มกจะมพระเนตรและพระโอษฐเปนขอบสองช�น หรอไมกมพระมสสเลก ๆ อยเหนอพระโอษฐ

รปเทวดาจาหลก ศลปะสมยอยธยา (บานประตวดพระศรสรรเพชญ)

พระพทธรปทรงเคร�อง นยมทากนมากในปลายสมยอยธยาท�เรยกวา พระทรงเคร�องใหญและทรงเคร�องนอย โดยเฉพาะพระทรงเคร�องนอยจะมกรรเจยก ย�นเปนครบออกมาเหนอใบพระกรรณ ดวย ซ�งแสดงใหเหนวาเปนลกษณะแบบอยธยาอยางแทจรง

พระพทธนมตรวชตมารโมลศรสรรเพชญบรมไตรโลกนาถ เปนพระพทธรปทรงเคร�องใหญประดษฐานอยท�วดหนาพระเมร

8. ศลปกรรมสมยรตนโกสนทร (พทธศตวรรษท$ 24 – 25)ในป พ.ศ.2310 กรงศรอยธยาเสยแกพมา จนกลายสภาพเสยหายยบเยนจนยากแกการท1จะฟ*นฟใหเปน

ราชธานไดอกคร *ง คนไทยซ1งนาโดยสมเดจพระเจากรงธนบร จงถอยรนมาต *งกรงธนบรเปนราชธาน เปนเวลา 15 ป ตอมาในป พ.ศ.2325 พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท1 1 ทรงเถลงถวลยราชสมบต สถาปนาราชวงศจกร จงโปรดใหสรางกรงรตนโกสนทรหรอกรงเทพมหานครเปนราชธานของประเทศไทยตอไป

โดยการกอสรางพระราชวงหรอวดวาอารามตาง ๆ ทรงโปรดใหสบทอดรปแบบศลปวฒนธรรมและประเพณตาง ๆ มาจากราชธานเดม เชน ช1อพระท1น1ง พระราชวง หรอช1อวดวาอารามตาง ๆ เปนตน

งานสถาปตยกรรมท1นยมกอสรางกนในสมยรชกาลท1 1, 2 และ 3 มกสรางเปนพระปรางค พระเจดยรปทรงเหล1ยม เชนท1พระปรางควดระฆงโฆษตาราม, เจดยพระศรสรรเพชรดาญาณ วดเชตพนฯ (วดโพธ;) และวดพระศรรตนศาสดาราม (วดพระแกว) สวนพระปรางคท1วดอรณราชวราราม (วดแจง) ไดกอสรางข *นในสมยรชกาลท1 2 แตมาเสรจในรชกาลท1 3 ถอวาเปนพระปรางคท1มความวจตรสงางามเปนอยางย1งเปนพระปรางคท1มความวจตรสงางามเปนอยางย1ง

เจดยยอมม วดเชตพนฯ (วดโพธS )

วดพระศรรตนศาสดาราม

พระปรางควดระฆงโฆษตาราม

พระอโบสถ วดราชโอรส

พระอโบสถ วดราชโอรสปจจบน

ในสมยรชกาลท1 3 และท1 4 กลบหนมานยมกอสรางเจดยทรงลงกาหรอทรงระฆงคว1าตามแบบอทธพลสมยสโขทย นอกจากน *อทธพลการกอสรางรปแบบศลปกรรมจนกเขามา สวนผสมผสานประยกตเขากบสถาปตยกรรมไทยในสมยรชกาลท1 3 เพราะไดมการคาขายกบจนจนเศรษฐกจม1งค1งอยางย1ง เชน วดราชโอรส เปนตน คร *นพอชวงปลายรชกาลท1 3 ตนรชกาลท1 4 ไดเร1มมกระแสของอารยธรรมตะวนตกไดแพรหลายเขามาและ เพ1มมากข *น ๆ ตามลาดบ ดงน *นยอมมผลกระทบโดยตรงตอศลปกรรมไทยสาขาตาง ๆ อยางหลกเล1ยงไมได จนมคากลาวกนวา “รชกาลท1 3 ทรงโปรดศลปะแบบจน รชกาลท1 4 ทรงโปรดศลปะแบบฝร1ง”

สถาปตยกรรมตะวนตกท1สรางข *นในสมยรชกาลท1 5 ท1สาคญไดแก พระท1น1งอนนตสมาคม เปนศลสปกรรมแบบอยางอตาล มหลงคาเปนโดมโคง และพระท1น1งจกรมหาปราสาทน *นกพเศษในสวนท1เปนสถาปตยกรรมผสมผสานกนระหวางศลปกรรมไทย ท1มยอดแหลมหลงคาทรงมณฑป สวนอาคารน *นเปนแบบอยางตะวนตก เพราะออกแบบโดยสถาปนกชาวองกฤษ

พระท�น�งอนนตสมาคม

พระท�น�งจกรมหาปราสาท

อยางไรกตามในสมยรชกาลท1 5 กไดมการกอสรางสถาปตยกรรมไทย ตามแบบแผนโบราณประเพณของไทยข *น ไดแก พระอโบสถวดเบญจนบพตร สรางดวยหนออนและหนาตางประดบกรดวยกระจกส โดยมสมเดจพระบรมวงศเธอเจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศทรงเปนสถาปนกผออกแบบ ถอกนวาเปนสถาปตยกรรมไทยในสมยรตนโกสนทร ท1มความงามเปนเลศเลยทเดยว

วดเบญจมบพตร

ประตมากรรมในสมยรตนโกสนทร โดยท1วไปพระมหากษตรยในยครชกาลตน ๆ ไดทรงรวบรวมพระพทธรปตาง ๆ มาจากเมองเกาสโขทย อยธยา และเชยงใหม เขามาประดษฐานไวในกรงเทพฯ เปนจานวนมาก แมวาในรชกาลท1 2 ทรงโปรดใหสรางพระพทธรปข *น แตนยมเนนความสวยงามในเคร1องประดบมากกวาความงามของพระพกตรท1แสดงออกของพระพทธรปในสมยรชกาลท1 3 ทรงโปรดใหหลอพระพทธรปสารดไวจานวนมาก เพ1อนาไปประดษฐานในหอราชพงศานสรณ ภายในวดพระศรรตนศาสดาราม

ตอมาในสมยรชกาลท1 4 มการเปล1ยนแปลงอยางสาคญในเร1องการสรางพระพทธรป เพราะทรงโปรดใหสรางพระพทธรป ท1มลกษณะเหมอนมนษยมากกวาท1ผานมาในอดต ถอไดวามลกษณะของพระพทธรปท1เปนแบบฉบบของตนเอง คอมลกษณะโดยรวมใกลความเปนมนษยมากข *น การป *นจวรเปนร *ว บนพระเศยรไมมตอพระเมาล มพระพทธรปท1สาคญดงน * เชน พระพทธสมพรรณ พระนรนตราย และพระพทธสหงคปฏมา

นอกจากน *ไดโปรดใหหลวงเทพรจนา (พลบ) ประตมากรในสมยน *น ป *นพระรปจากพระองคจรง ทรงโปรดใหหลอและปจจบนไดประดษฐาน ณ พระท1น1งเวชยนตปราสาท จงหวดเพชรบร

ในสมยรชกาลท1 5 ทรงโปรดใหสรางพระบรมราชานสาวรย โดยพระองคทรงเสดจเปนแบบใหประตมากรชาวตะวนตก (ฝร1งเศส) ป *นและหลอ ไดแกพระบรมรปทรงมา ซ1งมลกษณะเหมอนจรงหรอสจนยม แตในสมยน *ไดโปรดใหมการป *นหลอพระพทธชน

ในสมยรชกาลท1 ทรงโปรดใหสรางพระบรมราชานสาวรย โดยพระองคทรงเสดจเปนแบบใหประตมากรชาวตะวนตก (ฝร1งเศส) ป *นและหลอ ไดแกพระบรมรปทรงมา ซ1งมลกษณะเหมอนจรงหรอสจนยม แตในสมยน *ไดโปรดใหมการป *นหลอพระพทธชนราชจาลอง เปนพระพทธรปขนาดใหญท1นามาประดษฐานในพระอโบสถวดเบญจนบพตร

พระพทธรปนรนตรายสารดสมยรชกาลท� 4

พระพทธรปทรงเคร�องรตนโกสนทร

งานประตมากรรมในสมยรชกาลท1 6 และท1 7 มลกษณะเหมอนจรงมากกวาท1ผานมาเพราะงานศลปกรรมแบบตะวนตกไดเขามาผสมผสานเปนสวนหน1งของศลปกรรมและวฒนธรรมของไทยแลว ตามพระราชวง อาคารสถานท1ราชการ อาคารพาณชยและตามสวนสาธารณะตาง ๆ ไดมการนาประตมากรรมดงกลาวมามสวนประดบตกแตงดวย

ท1สาคญกคอรชกาลท1 6 ทรงสนบสนนใหต *งโรงเรยนเพาะชาง ซ1งมการเรยนการสอนศลปกรรมการชางตาง ๆ ท *งแบบตะวนตกและประเพณไทย นอกจากน *นไดจางชางประตมากรรมชาวอตาเลยน คอ ศาสตราจารยโคราโด เฟโรจ (Corrado Feroci) แหงสถาบนศลปะนครฟลอเรนซ ภายหลงโอนสญชาตและเปล1ยนช1อเปนไทยวา “ศลป พระศร”

ศาสตราจารยศลป พระศร ไดเขาไปป *นพระบรมรปของรชกาลท1 6 จากพระองคจรงขนาดเทาพระองคจรงและนาไปประดษฐานในปราสาทพระเทพบดรในสมยตอมารชกาลท1 7 ทรงโปรดใหดาเนนการป *นหลอ พระบรมราชานสาวรยรชกาลท1 1 เปนประตมากรรมสารดขนาดใหญถง 3 เทาของคนจรง ใหนาไปประดษฐานท1เชงสะพานพระพทธยอดฟาฯ ในป พ.ศ.2475พ.ศ.2475

ศาสตราจารยศลป พระศร นอกจากรบราชการเปนประตมากรแลว ทานยงไดดาเนนการจดสอนวชาศลปกรรม โดยต *งโรงเรยนประณตศลปกรรมและตอมาสถาปนาเปนมหาวทยาลยศลปากรในปจจบน เพ1อใหการศกษาทางดานศลปกรรมสาขาตาง ๆ แกเยาวชนของไทย ซ1งหลกสตรการศกษากเปนไปตามแบบแผนวชาการของตะวนตก ไดผลตศลปนออกมามท *งจตรกร ประตมากร และมณฑนากร

โดยภาพรวมแลวงานศลปกรรมในสมยน * มลกษณะรปแบบเหมอนจรง หรอสจนยมเปนสวนมาก ผลงานทางดานประตมากรรม นอกจากทานไดสรางอนสาวรยเอาไวหลายแหงแลว บรรดาลกศษยตาง ๆ ของทานกไดสบทอดเจตนารมณตอจากทานในงานสรางอนสาวรยเอาไวเปนอยางด

ผลงานช *นท1สาคญอยางย1งท1ทานศาสตราจารยศลป พระศร ไดป *นเปนตนแบบข *นไวกคอพระพทธรปปางลลา ฉลอง 25 พทธศตวรรษ โดยทานไดนาพทธลกษณะและแรงบนดาลใจมาจากพระพทธรปสมยสโขทย หลงจากทานไดเสยชวตในป พ.ศ.2505 แลวบรรดาลกศษยรนหลง ๆ กไดนาไปป *นขยายขนาดใหญข *นพรอมท *งหลอดวยโลหะ แลวนาไปประดษฐานเปนพระประธาน ณ บรเวณพทธมณฑล จงหวดนครปฐม

พระศรศากยทศพลญาณ ประธานพทธมณฑลสทรรศน

พระประธานพทธมณฑลเปนพระพทธรปปางลลา โดยการผสมผสานความงามแบบสโขทยเขากบความเหมอนจรง ออกแบบและสรางโดย ศาสตราจารยศลป พระศร

มณฑล จงหวดนครปฐม

สมเดจฯ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ประทบยนคกบศาสตราจารยศลป พระศร

คราวเสดจตรวจการป� นพระบรมรปพระบาท สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ซ�งปจจบน

ประดษฐานอย ณ ปราสาทพระเทพบดร

ประตมากรคนสาคญท1เปนลกศษยของศาสตราจารยศลป พระศร มดงน * นายแสวง สงฆม1งมนายไพฑรย เมองสมบรณ นายเขยน ย *มศร นายสทธเดช แสงหรญ นายสน1น ศลากร เปนตน

ในปจจบนน *การสรางสรรคผลงานประตมากรรมรวมสมย (สมยใหม) ไดมการเปล1ยนแปลงไปตามสภาพความเจรญกาวหนาของสงคม วฒนธรรม และการศกษา โดยมวชาการทางวทยาศาสตร อตสาหกรรม เศรษฐกจ และการเมองการปกครอง เปนแรงผลกดนอยางสาคญใหกาวหนาไปในอนาคต ย1งในยคโลกาภวฒน สงคมของขาวสารขอมลท1มการตดตอส1อสารกนโดยสะดวกและรวดเรวทนกนเกอบท *งโลก เหลาน *ยอมนามาซ1งลทธศลปกรรมท1มากมายไปดวยรปแบบเน *อหาตาง ๆ ท1แปลกใหมทนสมย หล1งไหลเขามามอทธพลตอการสรางงานศลปกรรมรวมสมยของไทยในทกประเภทอยางท1ยากจะหลกเล1ยงไปได

ดงน *น ศลปนหรอประตมากร จตรกรในปจจบน จงมวถทางการสรางสรรค การทดลอง คนควา ท *งรปแบบ เน *อหา ตลอดจนเทคนคแปลก ๆ ใหม อยางอสรเสรเตมความสามารถ

สทธเดช แสงหรญ 2499

ช1อภาพ “เสยงขลยทพย” โดย เขยน ย *มศร เทคนค สารด ขนาด 35x58.5 ซม. ป 2492

รางวลเกยรตนยมอนดบ 1 เหรยญทอง จากการแสดงศลปกรรมแหงชาต คร *งท1 1

ช1อภาพ “ลกมา” โดย ไพฑรย เมองสมบรณ เทคนค ปลาสเตอร ขนาด 72x100x52 ซม. ป 2493

รางวลเกยรตนยมอนดบ 1 เหรยญทอง การแสดงศลปกรรมแหงชาต คร *งท1 2