(του Λευκάδιου Χερν )

«Περιπλανώμενος ιερέας» έργο λαϊκής τέχνης από την Ιαπωνία (αρχές 20ου αιώνα)

ίμαι της άποψης πως το άτομο που ποτέ δεν περιπλανιέται μακριά από το τόπο της γέννησής του μπορεί να περάσει και ολόκληρη τη ζωή του χωρίς να γνωρίσει φαντάσματα ۫� αντίθετα ο νομάδας το πιο πιθανό είναι, κάποτε να εξοικειωθεί με αυτά.

Αναφέρομαι στον εκπολιτισμένο νομάδα, του οποίου οι περιπλανήσεις δεν υπαγορεύονται από την ελπίδα του κέρδους, ούτε αποσκοπούν στην ψυχαγωγία του, αλλά απλά αυτός ωθείται από ορισμένες ανάγκες της ύπαρξής του, - έναν άνθρωπος του οποίου η εσωτερική μυστική φύση βρίσκεται ολοκληρωτικά σε αντίθεση με τους σταθερούς όρους μιας κοινωνίας στην οποία από κακή του τύχη και μόνο ανήκει. Ο άνθρωπος αυτός, αν θέλει να ζήσει έξυπνα, πρέπει πάντα να παραμείνει σκλάβος αυτών των μοναδικών εσωτερικών δυνάμεων που δεν έχουν ορθολογιστική προέλευση, και που θα τον καταπλήξουν συχνά τόσο με τη ικανότητά τους να τον κυβερνούν , όσο και με τη συνεχή άγρια αντίθεσή τους στο κάθε υλικό ενδιαφέρον του .

Ε

... Αυτές οι δυνάμεις μπορούν, ίσως, να αποδοθούν στο παρελθόν ,σε κάποιες δηλαδή προγονικές καταβολές, -.να εξηγηθούν από υποκειμενικές κληρονομικές τάσεις. Άλλες φορές όμως δεν μπορεί να γίνει αυτό, - σε εκείνες τις περιπτώσεις που το θύμα μπορεί απλά μόνο να υποθέτει τη φανταστική ύπαρξη κάποιας προϋπάρχουσας ψυχικής φιλοδοξίας – την πλήρη αναζωογόνηση κάποιων επιθυμιών που βρίσκονταν σε μακροχρόνιο λήθαργο , επιθυμιών που ανήκαν σε μια αλυσίδα προσωρινών υπάρξεων..... ..

Ασφαλώς η νομαδική τάση είναι διαφορετική σε κάθε άνθρωπο αυτής της κατηγορίας -αφού υπάρχει απεριόριστη ποικιλομορφία ατομικής ευαισθησίας στις περιβαλλοντικές επιδράσεις : η τακτική ελάχιστης αντίστασης του ενός είναι εκείνη της μέγιστης αντίστασης για κάποιον άλλον . ποτέ δύο πορείες αληθινού « νομαδισμού » δεν μπορεί να είναι πλήρως οι ίδιες . Και οι τάσεις και οι κατευθύνσεις είναι αναγκαστικά διαφοροποιημένες και διαφοροποιούνται περισσότερο λόγω της ανθρώπινης φύσης τους . Ποτέ από τότε που υπάρχει αίσθηση του χρόνου, δεν υπήρξαν δύο γεννημένα όντα τα οποία κατείχαν ακριβώς την ίδια ποιότητα της φωνής, τον ίδιο ακριβώς βαθμό ικανότητας αντίληψης νευρικών ερεθισμάτων , ή- συνοψίζοντας ,τον ίδιο συνδυασμό εκείνων των αόρατων μορίων που αποθηκεύονται βίαια και συντάσσονται μεταξύ τους σχηματίζοντας την αισθητήρια ουσία . Μάταια, επομένως, όλοι προσπαθούν να συγκεκριμενοποιήσουν την περίεργη ψυχολογία τέτοιων υπάρξεων: στη χειρότερη περίπτωση είναι δυνατό μόνο να περιγραφούν τέτοιες τάσεις και αντιλήψεις «νομαδισμού» καθώς βρίσκονται στη μικροσκοπική περιοχή των ατομικών εμπειριών κάποιου.

Και, όπως το καθετί που είναι αυστηρά προσωπικό, έχει πάντοτε μικρή αξία εκτός αν κουβαλά μαζί του κάτι από την γενικότερη τεράστια εμπειρία της αστείρευτης ζωής. Σε αυτή τη κατηγορία πιθανά να υπάγονται, κατά την άποψή μου , τα ακραία αποτελέσματα όλων εκείνων των παράλογων χωρισμών, συγκεκριμένα οι ξαφνικές εσωστρεφείς απομονώσεις, καθώς και η απότομη διακοπή επαφής με όλους τους γνωστούς , τα οποία διαμορφώνουν την προσωπική ιστορία του κάθε νομάδα... η γνώση ότι υπάρχει μια παράξενη σιωπή για τη ζωή κάποιου που καλύπτει τα πάντα και επεκτείνεται, και ότι μέσα σε εκείνη την σιωπή υπάρχουν φαντάσματα…

Μνημείο στη μνήμη του L. Hearn στο Τόκιο.

II

χ ! εκείνη η πρωταρχική ασαφής έλξη, εκείνη η φωτεινή πρώτη απατηλή εντύπωση κάποιας συνηθισμένης πόλης, - όταν η περιορισμένη θέα δια μέσου των άγνωστων οδών σου δίνει την αίσθηση ότι όλα σε οδηγούν στην

πραγματοποίηση μιας ελπίδας που δεν τολμάς ούτε να ψιθυρίσεις . - όταν ακόμη και οι σκιές φαίνονται όμορφες, και οι παράξενες προσόψεις των κτιρίων εμφανίζονται να χαμογελούν μέσα σ’ ένα χρυσό φως υποσχόμενες καλή τύχη ! Και εκείνες οι πρώτες αξιόλογες σχέσεις σου με άτομα, που όντας ακόμα ξένος, σου έχουν εκδηλώσει μόνο την καλύτερη και πιο έξυπνη πλευρά του χαρακτήρα τους ! ...Όλα είναι ακόμα μια ευχάριστη, φωτεινή, απροσδιόριστη αίσθηση των οδών και των ατόμων, - όπως κάποια υπέροχα βαμμένη ασπρόμαυρη φωτογραφία που δεν εστιάστηκε σωστά.

…Α

Ύστερα όμως χαράχθηκαν αυλακιές πόνου, χαράχθηκαν από το αργό τρισδιάστατο ακόνισμα των λεπτομερειών όλων των πραγμάτων με τα οποία σχετίζεσαι, καθώς αυτά εξωθούνται βίαια έξω από την απατηλή αυτή πρώτη εντύπωση και τη διαλύουν – και γίνονται καθημερινά αιχμηρότερα και σκληρότερα, καθώς περνούν απροσδιόριστα χρονικά διαστήματα , ενώ παράλληλα τα πόδια σου μαθαίνουν να απομνημονεύουν όλες τις ιδιομορφίες των πεζοδρομίων και τα μάτια σου όλη τη μορφολογία των κτιρίων και των ανθρώπων , - αποτυχίες της τεκτονικής . Από εκείνη τη στιγμή υπάρχει μόνο ο πόνος της ανυπόφορης μονοτονίας , και η εχθρότητα προς τη διαρκώς αυξανόμενη ομοιότητα , - και ο φόβος της ανελέητης , αναπόφευκτης ημερήσιας και ωριαίας επανάληψης των πραγμάτων . – ενώ εκείνες οι τάσεις φυγής , που είναι καλέσματα της Φύσης μέσα απ’ εκείνη την προγονική εμπειρία που διατηρείται ζωντανή στον καθένα μας – κραυγές της θάλασσας και του βουνού και τ’ ουρανού προς τον άνθρωπο ,- αγριεύουν περισσότερο ……Ισχυρές φιλίες μπορεί να έχουν διαμορφωθεί . όμως τελικά έρχεται μια μέρα…..που ακόμα κι’ αυτές δεν μπορούν να δώσουν παρηγοριά για τον πόνο της μονοτονίας,- και αισθάνεσαι ότι αν θέλεις να επιζήσεις πρέπει ν’ αποφασίσεις -ανεξάρτητα από συνέπειες - να τινάξεις από τα παπούτσια σου για πάντα την γνώριμη σκόνη του τόπου εκείνου …

Και όμως, παρ’ όλα αυτά, κατά την ώρα της αναχώρησης αισθάνεσαι έναν πόνο . Καθώς το τραίνο ή το ατμόπλοιο σε παίρνει μακριά από τη πόλη και τα χιλιάδες πράγματα που σε συνδέουν μ’ αυτή, η παλιά απατηλή εντύπωση θα τρεμουλιάσει πίσω σου για μια στιγμή , όχι για να χλευάσει την προσδοκία του παρελθόντος , αλλά αγγίζοντάς σε απαλά, , σαν να σου ζητά να μείνεις . και ίσως να σου προκαλέσει μια τέτοια θλίψη , μια τέτοια τρυφερότητα ,σαν αυτή που

κάποιος αισθάνεται όταν συμφιλιώνεται ξανά με παλιό φίλο που τον έχει κρίνει άδικα ….Εσύ όμως δεν θα αντικρίσεις ξανά τους δρόμους εκείνους, εκτός αν τους ονειρευτείς .

Μέσα στον ύπνο σου μόνο θ’ ανοιχθούν πάλι μπροστά σου οι δρόμοι, βουτηγμένοι στην απατηλή ασάφεια εκείνης της πρώτης μακρινής μέρας- και σ’ αυτούς θα βαδίζουν μόνο οι φίλοι σου που θα σε προσπερνούν . Αθόρυβα θα προχωρήσεις πάνω σ’ εκείνα τα σκιερά πεζοδρόμια πολλές φορές, για να χτυπήσεις, ίσως , νοερά πόρτες που θα σ’ ανοίξουν άνθρωποι που έχουν πεθάνει .Αλλά καθώς τα χρόνια θα περνούν όλα θα ξεθωριάζουν,- ξεθωριάζουν τόσο πολύ που ακόμα και στον ύπνο σου αντιλαμβάνεσαι ότι πρόκειται μόνο για μια πόλη-φάντασμα , με δρόμους που οδηγούν στο πουθενά. Και στο τέλος, ό,τι παραμένει, γίνεται θολό και συγχέεται με νεφελώδεις μνήμες άλλων πόλεων,- μια ατέλειωτη παρουσία μεμβρανώδους αρχιτεκτονικής, στην οποία τίποτα δεν είναι σαφώς αναγνωρίσιμο , αλλά συνολικά σου δίνει την εντύπωση ότι κάποτε το έχεις ξαναδεί….έστω πολλά χρόνια πριν.

Στο μεταξύ, λόγω των λίγο έως πολύ άσκοπων περιπλανήσεων, αργά έχει μεγαλώσει μέσα σου η υποψία ότι είσαι στοιχειωμένος., - τόσο συχνά μια συγκεκριμένη μουντή παρουσία παρεισφρέει επίμονα στην οπτική μνήμη . Γεγονός όμως που την κάνει μέρα με τη μέρα, περισσότερο μάλλον συγκεκριμένη παρά αόριστη : σε κάθε επιστροφή η ευκρίνεια της φαίνεται να αυξάνει. Και η υποψία ότι ίσως είσαι στοιχειωμένος βαθμιαία εξελίσσεται σε βεβαιότητα .

Προτομή του L. Hearn στη Λευκάδα

III

ίσαι στοιχειωμένος,- είτε ο δρόμος σου περνάει μέσα από τη καφετιά κατάθλιψη του Λονδρέζικου χειμώνα είτε από τη γαλάζια λαμπρότητα μιας μέρας σε τόπους κοντά στον Ισημερινό,- είτε τα βήματά σου αποτυπώνονται στα χιόνια, είτε στη καυτή μαύρη άμμο

μιας τροπικής παραλίας,- είτε αναπαύεσαι κάτω από το σκοτεινό σύμπλεγμα των πεύκων του Βορρά , είτε κάτω από την αραχνοειδή αδιακρισία της σκιάς του φοίνικα : - είσαι στοιχειωμένος παντού και πάντοτε από μια συγκεκριμένη ευγενή παρουσία. Δεν υπάρχει τίποτα το τρομακτικό στο φάντασμα αυτό ….το πιο ευγενές πρόσωπο …η πιο ευγενική φωνή- παράδοξα γνώριμη και ευδιάκριτη παρά την χαμηλή της ένταση ,όπως το βουητό μιας μέλισσας….

Ε

‘Όμως,- αυτό το στοιχειό- σε βασανίζει εσωτερικά, μ’ όλο που επιφανειακά δεν γίνεται αντιληπτό , σε βασανίζει όπως εκείνα τα απότομα ξεσπάσματα των αισθήσεων, τα οποία μερικοί ονειροπόλοι έχουν επιδιώξει να ερμηνεύσουν σαν κληρονομικές ενθυμήσεις,- αναμνήσεις της προ-ύπαρξης…..Μάταια αναρωτιέσαι : - « Τίνος είναι αυτή η φωνή ;- σε ποιόν ανήκει αυτό το πρόσωπο; » Δεν είναι ούτε νέος ούτε γέρος το Πρόσωπο : έχει μια αεριώδη υπόσταση που αποτελεί γρίφο . - η διαφάνειά του δεν αποκαλύπτει ιδιαίτερες αποχρώσεις .- ίσως να μην μπορείς να είσαι σίγουρος αν τρέφει γενειάδα. Όμως η έκφρασή του είναι πάντοτε χαριτωμένη, απαθής, χαμογελούσα – σαν τους χαμογελαστούς άγνωστους φίλους των ονείρων, με την απεριόριστη ανοχή σε κάθε τρέλα , ακόμα και στη τρέλα των ονείρων……Εκτός από το γεγονός ότι αδυνατείς να την απομακρύνεις για πάντα από το νου σου, η παρουσία (αυτή) δεν αντιστέκεται ιδιαίτερα στις διαθέσεις σου : δέχεται κάθε καπρίτσιο σου με ανοχή . συναντά κάθε ιδιοτροπία σου με αγγελική υπομονή. Δεν ασκεί ποτέ κριτική, ποτέ δεν παραπονιέται έστω με το βλέμμα

της ,ποτέ δεν αποδεικνύεται ενοχλητική . παράλληλα ,δεν μπορείς να την αγνοήσεις ,εξαιτίας μιας συγκεκριμένης αλλόκοτης δυνατότητας που έχει να αναστατώνει και να ταρακουνά κάτι μες στη καρδιά σου,- σαν μια απροσδιόριστη γλυκιά μελαγχολία , κάτι που είναι θαμμένο ζωντανό και δεν θα πεθάνει….Και τόσο συχνά συμβαίνει αυτό που η επιθυμία να λυθεί το πρόβλημα αυτό γίνεται πόνος,- με αποτέλεσμα να συλλαμβάνεις τον εαυτό σου να ικετεύει την Παρουσία, απευθύνοντάς της ερωτήσεις που ποτέ δεν θα απαντήσει ευθέως, παρά μόνο μ’ ένα χαμόγελο ή με λέξεις άσχετες με τα ερωτώμενα, λέξεις αινιγματικές, που προκαλούν μυστηριώδη εγρήγορση σε παλαιά ερειπωμένα πεδία της μνήμης ….όπως και ο πρωινός άνεμος που φυσάει πάνω από χέρσα λιβάδια, υποχρεώνοντας όλα τα αγριόχορτα να παράγουν ψιθυριστούς άχρηστους ήχους . Αλλά εσύ για χρόνια θα ρωτάς μέρα-νύχτα :

-« Ποιος είσαι εσύ ; τι είσαι εσύ ; Ποια παράξενη σχέση σε συνδέει με μένα ; Ό,τι μου λες αισθάνομαι πως το έχω ξανακούσει- αλλά πού ; - αλλά πότε ; Με ποιο όνομα να σε φωνάζω ,- αφού δεν απαντάς σε κανένα απ’ αυτά που θυμάμαι ; Σίγουρα δεν είσαι ζωντανός . όμως γνωρίζω τους χώρους που αναπαύονται όλοι οι νεκροί μου,- και τον δικό σου δεν τον γνωρίζω ! Σίγουρα δεν είσαι όνειρο .- γιατί τα όνειρα παραποιούνται και αλλάζουν .αλλά εσύ, εσύ μένεις ίδιος πάντοτε . Ούτε είσαι παραίσθηση . γιατί όλες οι αισθήσεις μου είναι ενεργείς και ακμαίες …..Ένα πράγμα γνωρίζω μόνο με βεβαιότητα,- ότι ανήκεις στο Παρελθόν : ανήκεις στη μνήμη – αλλά στη μνήμη ποιων νεκρών άστρων ;»

Κατόπιν, κάποια ημέρα ή κάποια νύχτα, απροσδόκητα, αντιλαμβάνεσαι επιτέλους, - με ένα απαλό απότομο τσίμπημα που μοιάζει να προέρχεται από αόρατα δάχτυλα, - ότι το Πρόσωπο δεν είναι η μνήμη οποιουδήποτε προσώπου, αλλά μια πολλαπλή εικόνα που διαμορφώθηκε από τα γνωρίσματα πολλών αγαπητών προσώπων,- που τοποθετήθηκαν το ένα πάνω στο άλλο από την ανάμνηση, και συντήχθηκαν από την αγάπη σε μια πνευματική προσωπικότητα, - απείρως συμπονετική, φανταστικά όμορφη: ένα «Σύνθετο» των αναμνήσεων! Και η φωνή δεν είναι η ηχώ καμιάς φωνής, αλλά η αντήχηση πολλών φωνών, αναμεμειγμένων σε μια ενιαία έκφραση, ένας ενιαίος ασθενικός τόνος, που λέπτυνε από την χρονική απόσταση, αλλά απερίγραπτα τρυφερός.

Το σπίτι που γεννήθηκε ο L. Hearn στη Λευκάδα

IV

σύ ευγενέστατο «Σύνθετο» !- εσύ ανώνυμη και έξοχη Ουτοπία, που συγκλονίζεσαι μέσα στην ομοιότητα της ύπαρξης έξω από το σύνολο όλης της χαμένης συντροφικότητας ! – εσύ Φάντασμα όλων των πραγμάτων που αγάπησα και που έχουν χαθεί……. με τη

μάταιη ικεσία των ματιών σου που παρατηρούν τον ερχομό μου,- και (με) την ασαφή ασθενική έκκληση των κραυγών σου που δεν μ’ αφήνουν να ξεχάσω,- και (με) το λεπτεπίλεπτο ηλεκτρικό άγγιγμα των πεθαμένων χεριών σου …..πρέπει μήπως εσύ να φύγεις για πάντα μακριά από το διάβα μου,- σαν το Σκιάδι που το πέταξα μακριά, Εσύ που σκεπάζεις τις Ψυχές ;

ΕΔεν είμαι σίγουρος ……Γιατί όμως εμφανίζεται σε μένα αυτό το όνειρο ;- μήπως γιατί η

ανθρώπινη ζωή κρατάει δυνάμεις για να πορεύεται- όπως μια παραστρατημένη ηλιαχτίδα στο απέραντο κενό του διαστήματος,- μέσα στο άπειρο μυστήριο;….. για να μεταδώσει ίσως (στις

μελλοντικές γενιές) ένα δυνατό γλυκό ταρακούνημα από τις αλησμόνητες εκείνες Εποχές …. επειδή ίσως στο μέλλον δεν θα υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι όπως εσύ ;…..Και μήπως όσο αυτό που για μας ετοιμάζει το ευπαθέστερο ένστικτο, το ένστικτο της επιβίωσης, μπορεί να δανείζει μια φωνητική του νότα στη Συμφωνία του Άγνωστου Προορισμού,- τόσο άραγε παράλληλα να μην μπορεί να αποδεχθεί εσένα, ένα άλλο «Σύνθετο» πλάσμα ;- εσένα που ενσωματώνεις, πράγματι, την κοσμιότητα πολλών υπάρξεων, και συγχρόνως διατηρείς σαν κάποια ορατή ανάμνηση κάθε τι το ευγενές μέσα στη προσωπικότητα αυτού του ( φανταστικού ) δικού σου φίλου….;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 Ο Ελληνικής καταγωγής Λευκάδιος Χερν (Lafcadio Hearn) γεννήθηκε το1850 στη Λευκάδα και πέθανε στo Shinjuko της Ιαπωνία το 1907. Σπούδασε στη πατρίδα του πατέρα του την Ιρλανδία και εργάστηκε στις Η.Π.Α. όπου έφθασε σε ηλικία 19 ετών. Το 1890 έφυγε για την Ιαπωνία ως ανταποκριτής Αμερικανικής εφημερίδας . Εκεί δίδαξε αρχικά την Αγγλική Γλώσσα σε επαρχιακά σχολεία και στη συνέχεια ως καθηγητής του πανεπιστημίου του Τόκιο. Παντρεύτηκε μια Γιαπωνέζα αριστοκρατικής καταγωγής, απόκτησε Ιαπωνική υπηκοότητα και το Ιαπωνικό όνομα Ιακούμο Κοϊζούμι. Θεωρείται ο άνθρωπος που με το έργο του έκανε κατανοητή στη Δύση την άγνωστη και απομονωμένη κοινωνία της Ιαπωνίας προβάλλοντας τις αρχές και τις αξίες της. (Αντιπροσωπευτικό αυτής της προσπάθειας μπορεί να θεωρηθεί το έργο του “ Japan: An Attempt at Interpretation”, μια σειρά διαλέξεων που εκδόθηκε το 1904 ). Στη χώρα αυτή το έργο του χαίρει μεγάλης εκτίμησης και ο Χερν εκεί θεωρείται κάτι σαν εθνικός συγγραφέας. 2 Το παραπάνω κείμενο του Λευκάδιου Χερν , με τον τίτλο «A GHOST» δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Harper’s New Monthly Magazine» vol. 80,issue 475, pp.116-119 (1889) που εκδόθηκε από τους Harper and Bros, New York . 3 To 1941 οι ψυχολόγοι Bender L. και Vogel B.F. στο άρθρο τους “Imaginary compan-ions and related phenomena” που δημοσιεύθηκε στο Journal of Orthopsychiatry, τόμος 11, σελίδες 56-65, περιέγραψαν ένα φαινόμενο ή εμπειρία κατά το οποίο κάποιος αισθάνεται δίπλα του μια παρουσία, χωρίς όμως να έχει μ’ αυτήν οπτική επαφή. Η εμπειρία αυτή κατά τους ειδικούς συναντάται συχνά στους ορεσίβιους, στους ναυτικούς, στους ναυαγούς, αλλά και στα μικρά παιδιά οπότε η «παρουσία» αυτή ταυτίζεται συνήθως με κάποιον «προστάτη», ή (ειδικότερα στους ενήλικες) με κάποιον απρόσκλητο εισβολέα.

μετάφραση – σχόλια – εικόνες: Αντώνιος Περδικάρης,( καθηγητής Δ. Ε.) Σουρμαίνων 56 ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ Τ.Κ. 55131 email : perdant@in.gr

.

.