Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ Στοιχεία από τη ζωή και το

έργο του

Εργασία για την Ιστορία ΜουσικήςΓιάννης ΚοσπεντάρηςΚαθηγήτριαΣοφία Ραλλιά-ΘεοδωράκηΈτος2008-2009

ldquoΜπαχ ο αθάνατος Θεός της αρμονίαςrdquo ΛΒΜπετόβεν

ldquoΕπιτέλους να κάτι από το οποίο μπορεί κανείς να μάθειrdquo ΒΑΜότσαρτ (έχοντας μόλις ακούσει ένα μοτέττο του Μπαχ)

ldquoΜελετήστε τον Μπαχ Εκεί θα βρείτε τα πάνταrdquo ΓΜπραμς

ldquoΜπορεί να υπάρχουν κάποιοι συνθέτες που δεν πιστεύουν στο Θεό Όλοι όμως πιστεύουν στον Μπαχrdquo

ΜΜπάρτοκ

Παιδική ηλικία εφηβεία (1685-1703)

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ γεννήθηκε στο Άϊζεναχ της Θουριγγίας το 1685 Ήταν

το μικρότερο παιδί του Ιωάννη Αμβροσίου Μπαχ του αρχιμουσικού της πόλης και της

Μαρίας Ελίζαμπεθ Μπαχ Ο πατέρας του τον δίδαξε βιολί και κλαβεσέν Όλοι οι θείοι

του ήταν επαγγελματίες μουσικοί με θέσεις που ποίκιλαν από κάντορες σε γνωστές

εκκλησίες μέχρι αρχιμουσικούς σε διάφορες αυλές και συνθέτες Ο θείος του Ιωάννης

Χριστόφορος Μπαχ ήταν ιδιαίτερα διάσημος και τον εισήγαγε στην τέχνη του

εκκλησιαστικού οργάνου Ο Μπαχ ήταν πολύ περήφανος για τα μουσικά επιτεύγματα

της οικογένειας του- η οποία το 17ο αι προμήθευε ολόκληρη την επαρχεία της

Θουριγγίας με οργανίστες και μουσικούς των πόλεων- και το 1735 σχεδίασε ένα

γενεαλογικό δέντρο που απεικονίζει τις καταβολές των μουσικών της οικογένειας

Μπαχ Αξίζει να αναφέρουμε ότι κατά το 17ο και τις αρχές του 18ου αι στη Θουριγγία

το όνομα Μπαχ σήμαινε laquoμουσικόςraquo

Η μητέρα του Μπαχ πέθανε το 1694 και ο πατέρας του το ίδιο έτος οκτώ μήνες

αργότερα Την ανατροφή του δεκάχρονου Ιωάννη Σεβαστιανού αναλαμβάνει ο

μεγαλύτερος αδερφός του Ιωάννης Χριστόφορος Μπαχ ο οποίος ήταν οργανίστας

στην εκκλησία του Αγ Μιχαήλ στο κοντινό Όρντρουφ Κατά την παραμονή του εκεί

αντέγραψε και μελέτησε μουσική υπό την πολύτιμη καθοδήγηση και διδασκαλία του

αδερφού του που ήταν δάσκαλος του στο κλαβεσέν Ο Ιωάννης Χριστόφορος έφερε

για πρώτη φορά σε επαφή το Σεβαστιανό με τη δουλειά των σπουδαιότερων γερμανών

συνθετών της εποχής όπως ο Johann Pachelbel (υπό τον οποίο και ο ίδιος ο Ιωάννης

Χριστόφορος είχε μαθητεύσει) και ο Jacob Froberger Είναι πολύ πιθανό επίσης να

τον εισήγαγε στην τέχνη των γάλλων συνθετών (όπως ο ΙΒΛούλλι και ο Louis

Marchand) και του ιταλού οργανίστα Girolamo Frescobaldi Έτσι ο νεαρός Μπαχ ήρθε

σε επαφή με τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της μουσικής για εκκλησιαστικό

όργανο και κλαβεσέν μέχρι εκείνη την εποχή Ο επικήδειος λόγος του Μπαχ μας

πληροφορεί ότι είχε αντιγράψει τις περισσότερες από τις παρτιτούρες του αδερφού του

αν και ο ίδιος του το είχε απαγορεύσει αυστηρά- πιθανότατα επειδή τότε οι παρτιτούρες

ήταν ιδιαίτερα πολύτιμες λόγω της σπανιότητας τους

Στην ηλικία των δεκατεσσάρων ο Μπαχ μαζί με το φίλο του George Erdmann

κέρδισε μια θέση στη χορωδία της διάσημης σχολής του Αγ Μιχαήλ στο Luneburg

πολύ κοντά στο λιμάνι του Αμβούργου μιας από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αγ

Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Για να φτάσει στο Luneberg ο Μπαχ μαζί με τον Erdamann

έκαναν ένα πολύ μεγάλο ταξίδι διανύοντας το μεγαλύτερο μέρος της απόστασης με τα

πόδια Τα δύο χρόνια που πέρασε εκεί ήταν πολύ σημαντικά για την κατοπινή του

εξέλιξη γιατί τον έφεραν σε επαφή με τα σημαντικότερα πνευματικά χαρακτηριστικά

του ευρωπαϊκού πολιτισμού εμπειρία που δύσκολα θα είχε αν έμενε στη Θουριγγία

Εκτός του ότι τραγουδούσε στη χορωδία ως σοπράνο είχε την ευκαιρία να παίξει στα

σύγχρονα εκκλησιαστικά όργανα και κλαβεσέν της σχολής έμαθε γαλλικά και ιταλικά

και έλαβε μια σοβαρή εκπαίδευση που περιελάμβανε θεολογία λατινικά ιστορία και

φυσική Εκεί γνώρισε τους γιους διαφόρων ευγενών από τη βόρεια Γερμανία που

φοιτούσαν στην ιδιαίτερα αυστηρή και γνωστή σχολή του Αγ Μιχαήλ για να

προετοιμάσουν τις καριέρες τους στη διπλωματία την κυβέρνηση και το στρατό

Από την περίοδο που βρισκόταν στο Luneburg χρονολογείται και η επίσκεψη του

στην εκκλησία του Αγ Ιωάννηο Μπαχ άκουσε (και μάλλον έπαιξε) στο διάσημο

εκκλησιαστικό όργανο που βρισκόταν εκεί (είχε φτιαχτεί το 1549 από τον Jasper

Johannsen και ήταν γνωστό ως το laquoόργανο του Bohmraquo από το όνομα του

διαπρεπέστερου οργανίστα που είχε παίξει σε αυτό) ένα όργανο που οι ηχητικές του

δυνατότητες θα μπορούσαν σίγουρα να αποτελούν την έμπνευση για τη διάσημη

φούγκα ή την τοκκάτα σε Ρε ελάσσονα Με δεδομένο το έμφυτο μουσικό του ταλέντο

ο Μπαχ πρέπει να είχε σημαντικές επαφές με τους διαπρεπείς οργανίστες της εποχής

κυρίως με τον Georg Bohm (τον οργανίστα του Αγ Ιωάννη) και τον Johann Adam

Reincken από το Αμβούργο Λόγω της επαφής του με αυτούς τους σημαντικούς

μουσικούς ο Μπαχ είχε την ευκαιρία να παίξει στα καλύτερα και μεγαλύτερα

εκκλησιαστικά όργανα της εποχής εκείνης Είναι επίσης πολύ πιθανό λόγω των

παραπάνω επαφών να γνώρισε και τη μουσική της γερμανικής οργανικής σχολής

ιδιαίτερα τη δουλειά του Dieterich Buxtenhude και να διάβασε σπάνια μουσικά

χειρόγραφα και πραγματείες μουσικής θεωρίας που οι γνωστοί αυτοί δάσκαλοι είχαν

στην κατοχή τους

Από το Arnstadt στη Βαϊμάρη (1703-1708)

Τον Ιανουάριο του 1703 λίγο μετά την αποφοίτησή του από τη σχολή του Αγ

Μιχαήλ και μετά την αποτυχία του στην οντισιόν για μια θέση οργανίστα στο

Sangerhausen ο Μπαχ προσλαμβάνεται ως βιολιστής στην αυλή του δούκα Ιωάννη

Ερνέστου της Βαϊμάρης μιας μεγάλης πόλης της Θουριγγίας Τα καθήκοντά του εκεί

δεν είναι γνωστά αλλά μάλλον περιελάμβαναν υπηρετικές και όχι μουσικές υπηρεσίες

Κατά την επτάμηνη παραμονή του στη θέση αυτή όμως η φήμη του ως οργανίστα

μεγάλωνε Προσκλήθηκε να δώσει το εναρκτήριο κονσέρτο στο νέο εκκλησιαστικό

όργανο της εκκλησίας του Αγ Βονιφατίου στο Arnstadt Η οικογένεια Μπαχ είχε από

παλιά ιδιαίτερες σχέσεις με την παλιά αυτή πόλη της Θουριγγίας που βρισκόταν

εκατόν ογδόντα χλμ νοτιοδυτικά της Βαϊμάρης στην άκρη ενός μεγάλου δάσους Τον

Αύγουστο του 1703 αποδέχθηκε τη θέση του οργανίστα στην εκκλησία αυτή η οποία

περιελάμβανε ελαφρά καθήκοντα ένα σχετικά υψηλό μισθό και ένα καινούργιο

εκκλησιαστικό όργανο κατασκευασμένο με τη μοντέρνα νοοτροπία που έδινε την

ευκαιρία στο μουσικό να χρησιμοποιήσει μια τεράστια ποικιλία από τονικότητες

Την περίοδο εκείνη ο Μπαχ αρχίζει τη σύνθεση μιας σειράς οργανικών πρελουδίων

Τα έργα αυτά στο πνεύμα της βορειογερμανικής παράδοσης των βιρτουόζικων

αυτοσχεδιαστικών πρελουδίων έδειχναν ήδη έναν αξιοπρόσεκτα συμπαγή θεματικό

έλεγχο (όπου ένα μικρό μουσικό θέμα αναπτύσσεται αναλυτικά κατά τη διάρκεια μιας

κίνησης) Ωστόσο στα έργα αυτά ο συνθέτης δεν έχει ακόμα πλήρως αναπτύξει τη

δύναμη των μεγάλων ενορχηστρώσεων και τη σπουδαία αντιστικτική τεχνική (όπου

δύο ή περισσότερες μελωδίες αναπτύσσονται ταυτόχρονα) που χαρακτηρίζει τα

κατοπινά έργα του

Οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί και οι ενθουσιασμένοι μουσικά προϊστάμενοι δεν

ήταν αρκετοί για να αποτρέψουν την ένταση μεταξύ του νεαρού οργανίστα και των

αρχών της πόλης ύστερα από μερικά χρόνια Ο Μπαχ ήταν εμφανώς δυσαρεστημένος

με την ποιότητα των τραγουδιστών της χορωδίας Τη σημαντικότερη τριβή όμως τη

δημιούργησε η αδικαιολόγητη απουσία του από το Arnstadt για αρκετούς μήνες την

περίοδο 1705-1706 όταν και επισκέφθηκε το σπουδαίο δάσκαλο Dieterich Buxtehude

στη βόρεια πόλη του Lubeck Αυτό το πολύ γνωστό περιστατικό από τη ζωή του

Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ έχει ως εξής ο εικοσάχρονος νεόκοπος οργανίστας και

συνθέτης διήνυσε μια απόσταση περίπου πεντακοσίων μιλίων (οχτακοσίων χλμ)

αποκλειστικά με τα πόδια για να γνωρίσει τον άνθρωπο που θεωρούσε την πατρική

φιγούρα όλων των γερμανών οργανιστών και να ακούσει τις περίφημες Μουσικές

βραδιές του Το ταξίδι επιβεβαιώνει ότι το στυλ του Buxtenhude αποτελεί το μουσικό

θεμέλιο των πρώιμων έργων του Μπαχ και η παρατεταμένη για αρκετούς μήνες

διαμονή του στο Lubeck υπονοεί ότι η επαφή του με το γέρο δάσκαλο πρέπει να ήταν

καθοριστικής σημασίας για τη μουσική του πορεία Σύμφωνα με το μύθο και ο Μπαχ

αλλά και ο Χαίντελ ήθελαν να γίνουν διάδοχοι της θέσης του Buxtenhude αλλά

κανένας τους δεν ήθελε να παντρευτεί την κόρη του που ήταν και απαραίτητος όρος

για να πάρει κάποιος τη θέση

Παρά την πολύ άνετη θέση του Arnstadt μέχρι το 1706 ο Μπαχ φαίνεται να έχει

συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε να ξεφύγει από το οικογενειακό περιβάλλον και να

προχωρήσει στη μουσική του σταδιοδρομία Εκείνη την περίοδο του προσφέρεται μια

πιο επικερδής θέση σαν οργανίστας στην εκκλησία του Αγ Βλασσίου στο Muhlhausen

μια μεγάλη και σημαντική πόλη του βορρά Τον επόμενο χρόνο δέχθηκε την ανώτερη

αυτή θέση με σημαντικά μεγαλύτερο μισθό και με αρκετά βελτιωμένες συνθήκες (που

περιελάμβαναν μια πολύ καλύτερη χορωδία από αυτή του Arnstadt) Τέσσερις μήνες

μετά την άφιξη του στο Muhlhausen παντρεύτηκε τη δεύτερη εξαδέρφη του από το

Arnstadt τη Μαρία Βαρβάρα Μπαχ Μαζί απέκτησαν επτά παιδιά τέσσερα από τα

οποία επιβίωσαν μέχρι την ενηλικίωση Δύο από αυτά ndashο Wilhelm Friedemann και ο

Carl Philipp Emanuel- έγιναν σημαντικοί συνθέτες του στυλ Ροκκοκό που ακολούθησε

μετά την εποχή του Μπαρόκ

Η εκκλησία και η διοίκηση της πόλης του Muhlhausen πρέπει να ήταν περήφανοι για

τον καινούργιο τους αρχιμουσικό Συμφώνησαν αμέσως με το σχέδιο του Μπαχ για μια

ακριβή ανακαίνιση του εκκλησιαστικού οργάνου του Αγ Βλασσίου και έμειναν τόσο

πολύ ευχαριστημένοι με την περίτεχνη εορταστική cantata που έγραψε για την έναρξη

του νέου συμβουλίου της πόλης το 1708 (BWV 71 ξεκάθαρα στο ύφος του

Buxtenhude) που πλήρωσαν γενναιόδωρα για την εκτύπωσή της και δύο φορές μέσα

στα επόμενα χρόνια ο συνθέτης επέστρεψε για να τη διευθύνει Παρrsquo όλα αυτά όμως

την ίδια χρονιά ο Μπαχ δέχθηκε την προσφορά μιας καλύτερης θέσης στη Βαϊμάρη

Στη Βαϊμάρη για δεύτερη φορά (1708-1717)

Μετά από περίπου ένα χρόνο στο Muhlhausen ο Μπαχ έφυγε για να πάρει τη θέση

του οργανίστα και του διευθυντή κονσέρτων στην αυλή του δούκα της Βαϊμάρης μια

θέση που απείχε πολύ από την προηγούμενη απασχόλησή του εκεί ως υπηρέτη Ο

γενναιόδωρος μισθός και η προοπτική του να δουλέψει με ένα μεγάλο και πλήρες

σύνολο επαγγελματιών μουσικών πρέπει να ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες για τη

μετακίνηση αυτή Το ζεύγος των Μπαχ μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα μόλις πέντε

λεπτά μακριά από το παλάτι του δούκα Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε το πρώτο τους

παιδί και μετακόμισε μαζί τους η ανύπαντρη αδερφή της Μαρίας η οποία παρέμεινε

μαζί τους έχοντας την επίβλεψη του νοικοκυριού μέχρι το θάνατό της το 1729 Στη

Βαϊμάρη επίσης γεννήθηκαν και οι δύο μετέπειτα πιο σημαντικοί μουσικά γιοι του

Μπαχ ο Wilhelm Friedemann και ο Carl Philipp Emanuel

Η περίοδος του Μπαχ στη Βαϊμάρη σήμανε την αρχή μιας παρατεταμένης περιόδου

σύνθεσης έργων για όργανο και ορχήστρα στα οποία είχε αποκτήσει την τεχνική

δεξιότητα και αυτοπεποίθηση να επεκτείνει τις υπάρχουσες μεγάλης κλίμακας μουσικές

δομές και να συνθέσει διάφορες μουσικές επιρροές από το εξωτερικό Από τη μουσική

των ιταλών όπως του Βιβάλντι του Κορέλλι και του Τορέλλι έμαθε πώς να γράφει

δραματικά εναρκτήρια θέματα και υιοθέτησε τις χαρούμενες αναπτύξεις τους και τα

δυναμικά ρυθμικά τους μέρη Ο Μπαχ είχε μελετήσει τον ιταλικό τρόπο σύνθεσης

μεταγράφοντας για κλαβεσέν και εκκλησιαστικό όργανο τα κονσέρτα του Βιβάλντι τα

έργα αυτά παίζονται ακόμα πολύ συχνά σε διάφορες περιστάσεις Το 1713 ο δούκας

επέστρεψε από ένα ταξίδι στις Κάτω Χώρες φέρνοντας μαζί του μια μεγάλη συλλογή

από παρτιτούρες που σίγουρα περιελάμβαναν έργα της πιο σύγχρονης ιταλικής

μουσικής εκείνων των ημερών Ο Μπαχ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ιταλική δομή

solo-tutti στην οποία ένα ή περισσότερα solο όργανα έπαιζαν εναλλακτικά με την

ορχήστρα στην ίδια μελωδική κίνηση

Στη Βαϊμάρη είχε την ευκαιρία να παίξει και να συνθέσει οργανική μουσική όπως

και ένα ευρύ ρεπερτόριο κονσέρτων μαζί με το σύνολο του δούκα Στη Βαϊμάρη

επίσης γράφτηκαν και τα αντιστικτικά αριστουργήματα του Μπαχ οι φούγκες του Η

πλειοψηφία είναι συγκεντρωμένη στο laquoΣυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλοraquo το έργο αυτό

αποτελείται από δύο μέρη (το πρώτο τελείωσε το 1722 και το δεύτερο το 1724) καθένα

από τα οποία αποτελείται από ένα πρελούδιο και μια φούγκα σε κάθε μείζονα και

ελάσσονα κλίμακα Αυτό το μοναδικό έργο αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους

της σύγχρονης μουσικής κυρίως για την εκπληκτική χρήση της αντίστιξης και την

εξερεύνηση της πλήρους έκτασης του συνόλου των κλιμάκων ndashπράγμα που επέτρεψε

στον Μπαχ να εκμεταλλευτεί όλα τα πιθανά εκφραστικά μέσα που οι διάφορες

κλίμακες προσφέρουν

Κατά την παραμονή του στη Βαϊμάρη ο Μπαχ άρχισε να δουλεύει το laquoΜικρό βιβλίο

του οργάνουraquo για το μεγαλύτερο γιο του Wilhelm FriedemannΤο βιβλίο αυτό περιέχει

παραδοσιακούς λουθηριανούς ύμνους δοσμένους σε τεχνικούς συνδυασμούς για την

εκπαίδευση των νεαρών οργανιστών Το βιβλίο αυτό απεικονίζει τους δύο πυλώνες της

ζωής του Μπαχ την αφιέρωση του στη διδασκαλία και την αγάπη του για τη θρησκεία

και τη μουσική της λατρεία

Coumlthen (1717-1723) η έμπνευση και η τραγωδία

Για άλλη μια φορά ο Μπαχ άρχισε να ψάχνει για μια πιο σταθερή δουλειά η οποία θα

ήταν πιο κοντά στις μουσικές του αναζητήσεις Ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Coumlthen

προσλαμβάνει τον Μπαχ ως αρχιμουσικό στην αυλή του Ο πρίγκιπας μουσικός και ο

ίδιος εκτιμούσε ιδιαίτερα το ταλέντο του Μπαχ του έδινε ένα πολύ υψηλό μισθό αλλά

και το περιθώριο να συνθέτει και να εκτελεί τα έργα του Δυστυχώς για τον ίδιο τον

Μπαχ (και ευτυχώς για το σύνολο της σύγχρονης μουσικής) ο πρίγκιπας ήταν

καλβινιστής και δεν επέτρεπε την περίτεχνη μουσική στη θρησκευτική του λατρεία ως

αποτέλεσμα το σύνολο των έργων του Μπαχ από εκείνη την περίοδο είναι κοσμικά Τι

έργα όμως Περιλαμβάνουν τα laquoΒραδεμβούργεια κονσέρταraquo τις σονάτες και παρτίτες

για βιολί τις σουίτες για ορχήστρα και τις laquoΈξι σουίτες για τσέλοraquo όλα τους έργα

απίστευτης ποιότητας υψηλής αντιστικτικής τεχνικής και υψίστης σημασία για την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενόργανης μουσικής

Στις επτά Ιουλίου του 1720 και ενώ ο Μπαχ βρισκόταν στο εξωτερικό με τον

πρίγκιπα Λεοπόλδο η τραγωδία χτυπά η γυναίκα του Μαρία Βαρβάρα η μητέρα των

επτά παιδιών του πεθαίνει ξαφνικά Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης γνωρίζει την Άννα

Μανταλένα Wilke μια νεαρή ταλαντούχα σοπράνο δεκαεπτά χρόνια μικρότερη του

Παντρεύτηκαν στις τρεις Δεκεμβρίου του 1721 και μαζί απέκτησαν δεκατρία παιδιά

έξι από τα οποία έφτασαν μέχρι την ενηλικίωση Μεταξύ αυτών ο Johann Christoph o

Johann Christian και ο Gottfriedn Heinrich όλοι τους σημαντικοί μουσικοί του 18ου

αιώνα

Η γόνιμη εγκατάσταση Λειψία (1723-1750)

Το 1723 ο Μπαχ διορίζεται κάντορας στην εκκλησία του Αγ Θωμά της Λειψίας (μιας

από τις ιστορικότερες προτεσταντικές εκκλησίες της Γερμανίας) και μουσικός

υπεύθυνος για όλες τις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες της πόλης Αυτή ήταν και η

σημαντικότερη θέση του Μπαχ στη διάρκεια της ζωής του η Λειψία ήταν μια από τις

μεγαλύτερες πόλεις της Σαξονίας και αποτελούσε εμπορικό σταυροδρόμι για ολόκληρη

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

ldquoΜπαχ ο αθάνατος Θεός της αρμονίαςrdquo ΛΒΜπετόβεν

ldquoΕπιτέλους να κάτι από το οποίο μπορεί κανείς να μάθειrdquo ΒΑΜότσαρτ (έχοντας μόλις ακούσει ένα μοτέττο του Μπαχ)

ldquoΜελετήστε τον Μπαχ Εκεί θα βρείτε τα πάνταrdquo ΓΜπραμς

ldquoΜπορεί να υπάρχουν κάποιοι συνθέτες που δεν πιστεύουν στο Θεό Όλοι όμως πιστεύουν στον Μπαχrdquo

ΜΜπάρτοκ

Παιδική ηλικία εφηβεία (1685-1703)

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ γεννήθηκε στο Άϊζεναχ της Θουριγγίας το 1685 Ήταν

το μικρότερο παιδί του Ιωάννη Αμβροσίου Μπαχ του αρχιμουσικού της πόλης και της

Μαρίας Ελίζαμπεθ Μπαχ Ο πατέρας του τον δίδαξε βιολί και κλαβεσέν Όλοι οι θείοι

του ήταν επαγγελματίες μουσικοί με θέσεις που ποίκιλαν από κάντορες σε γνωστές

εκκλησίες μέχρι αρχιμουσικούς σε διάφορες αυλές και συνθέτες Ο θείος του Ιωάννης

Χριστόφορος Μπαχ ήταν ιδιαίτερα διάσημος και τον εισήγαγε στην τέχνη του

εκκλησιαστικού οργάνου Ο Μπαχ ήταν πολύ περήφανος για τα μουσικά επιτεύγματα

της οικογένειας του- η οποία το 17ο αι προμήθευε ολόκληρη την επαρχεία της

Θουριγγίας με οργανίστες και μουσικούς των πόλεων- και το 1735 σχεδίασε ένα

γενεαλογικό δέντρο που απεικονίζει τις καταβολές των μουσικών της οικογένειας

Μπαχ Αξίζει να αναφέρουμε ότι κατά το 17ο και τις αρχές του 18ου αι στη Θουριγγία

το όνομα Μπαχ σήμαινε laquoμουσικόςraquo

Η μητέρα του Μπαχ πέθανε το 1694 και ο πατέρας του το ίδιο έτος οκτώ μήνες

αργότερα Την ανατροφή του δεκάχρονου Ιωάννη Σεβαστιανού αναλαμβάνει ο

μεγαλύτερος αδερφός του Ιωάννης Χριστόφορος Μπαχ ο οποίος ήταν οργανίστας

στην εκκλησία του Αγ Μιχαήλ στο κοντινό Όρντρουφ Κατά την παραμονή του εκεί

αντέγραψε και μελέτησε μουσική υπό την πολύτιμη καθοδήγηση και διδασκαλία του

αδερφού του που ήταν δάσκαλος του στο κλαβεσέν Ο Ιωάννης Χριστόφορος έφερε

για πρώτη φορά σε επαφή το Σεβαστιανό με τη δουλειά των σπουδαιότερων γερμανών

συνθετών της εποχής όπως ο Johann Pachelbel (υπό τον οποίο και ο ίδιος ο Ιωάννης

Χριστόφορος είχε μαθητεύσει) και ο Jacob Froberger Είναι πολύ πιθανό επίσης να

τον εισήγαγε στην τέχνη των γάλλων συνθετών (όπως ο ΙΒΛούλλι και ο Louis

Marchand) και του ιταλού οργανίστα Girolamo Frescobaldi Έτσι ο νεαρός Μπαχ ήρθε

σε επαφή με τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της μουσικής για εκκλησιαστικό

όργανο και κλαβεσέν μέχρι εκείνη την εποχή Ο επικήδειος λόγος του Μπαχ μας

πληροφορεί ότι είχε αντιγράψει τις περισσότερες από τις παρτιτούρες του αδερφού του

αν και ο ίδιος του το είχε απαγορεύσει αυστηρά- πιθανότατα επειδή τότε οι παρτιτούρες

ήταν ιδιαίτερα πολύτιμες λόγω της σπανιότητας τους

Στην ηλικία των δεκατεσσάρων ο Μπαχ μαζί με το φίλο του George Erdmann

κέρδισε μια θέση στη χορωδία της διάσημης σχολής του Αγ Μιχαήλ στο Luneburg

πολύ κοντά στο λιμάνι του Αμβούργου μιας από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αγ

Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Για να φτάσει στο Luneberg ο Μπαχ μαζί με τον Erdamann

έκαναν ένα πολύ μεγάλο ταξίδι διανύοντας το μεγαλύτερο μέρος της απόστασης με τα

πόδια Τα δύο χρόνια που πέρασε εκεί ήταν πολύ σημαντικά για την κατοπινή του

εξέλιξη γιατί τον έφεραν σε επαφή με τα σημαντικότερα πνευματικά χαρακτηριστικά

του ευρωπαϊκού πολιτισμού εμπειρία που δύσκολα θα είχε αν έμενε στη Θουριγγία

Εκτός του ότι τραγουδούσε στη χορωδία ως σοπράνο είχε την ευκαιρία να παίξει στα

σύγχρονα εκκλησιαστικά όργανα και κλαβεσέν της σχολής έμαθε γαλλικά και ιταλικά

και έλαβε μια σοβαρή εκπαίδευση που περιελάμβανε θεολογία λατινικά ιστορία και

φυσική Εκεί γνώρισε τους γιους διαφόρων ευγενών από τη βόρεια Γερμανία που

φοιτούσαν στην ιδιαίτερα αυστηρή και γνωστή σχολή του Αγ Μιχαήλ για να

προετοιμάσουν τις καριέρες τους στη διπλωματία την κυβέρνηση και το στρατό

Από την περίοδο που βρισκόταν στο Luneburg χρονολογείται και η επίσκεψη του

στην εκκλησία του Αγ Ιωάννηο Μπαχ άκουσε (και μάλλον έπαιξε) στο διάσημο

εκκλησιαστικό όργανο που βρισκόταν εκεί (είχε φτιαχτεί το 1549 από τον Jasper

Johannsen και ήταν γνωστό ως το laquoόργανο του Bohmraquo από το όνομα του

διαπρεπέστερου οργανίστα που είχε παίξει σε αυτό) ένα όργανο που οι ηχητικές του

δυνατότητες θα μπορούσαν σίγουρα να αποτελούν την έμπνευση για τη διάσημη

φούγκα ή την τοκκάτα σε Ρε ελάσσονα Με δεδομένο το έμφυτο μουσικό του ταλέντο

ο Μπαχ πρέπει να είχε σημαντικές επαφές με τους διαπρεπείς οργανίστες της εποχής

κυρίως με τον Georg Bohm (τον οργανίστα του Αγ Ιωάννη) και τον Johann Adam

Reincken από το Αμβούργο Λόγω της επαφής του με αυτούς τους σημαντικούς

μουσικούς ο Μπαχ είχε την ευκαιρία να παίξει στα καλύτερα και μεγαλύτερα

εκκλησιαστικά όργανα της εποχής εκείνης Είναι επίσης πολύ πιθανό λόγω των

παραπάνω επαφών να γνώρισε και τη μουσική της γερμανικής οργανικής σχολής

ιδιαίτερα τη δουλειά του Dieterich Buxtenhude και να διάβασε σπάνια μουσικά

χειρόγραφα και πραγματείες μουσικής θεωρίας που οι γνωστοί αυτοί δάσκαλοι είχαν

στην κατοχή τους

Από το Arnstadt στη Βαϊμάρη (1703-1708)

Τον Ιανουάριο του 1703 λίγο μετά την αποφοίτησή του από τη σχολή του Αγ

Μιχαήλ και μετά την αποτυχία του στην οντισιόν για μια θέση οργανίστα στο

Sangerhausen ο Μπαχ προσλαμβάνεται ως βιολιστής στην αυλή του δούκα Ιωάννη

Ερνέστου της Βαϊμάρης μιας μεγάλης πόλης της Θουριγγίας Τα καθήκοντά του εκεί

δεν είναι γνωστά αλλά μάλλον περιελάμβαναν υπηρετικές και όχι μουσικές υπηρεσίες

Κατά την επτάμηνη παραμονή του στη θέση αυτή όμως η φήμη του ως οργανίστα

μεγάλωνε Προσκλήθηκε να δώσει το εναρκτήριο κονσέρτο στο νέο εκκλησιαστικό

όργανο της εκκλησίας του Αγ Βονιφατίου στο Arnstadt Η οικογένεια Μπαχ είχε από

παλιά ιδιαίτερες σχέσεις με την παλιά αυτή πόλη της Θουριγγίας που βρισκόταν

εκατόν ογδόντα χλμ νοτιοδυτικά της Βαϊμάρης στην άκρη ενός μεγάλου δάσους Τον

Αύγουστο του 1703 αποδέχθηκε τη θέση του οργανίστα στην εκκλησία αυτή η οποία

περιελάμβανε ελαφρά καθήκοντα ένα σχετικά υψηλό μισθό και ένα καινούργιο

εκκλησιαστικό όργανο κατασκευασμένο με τη μοντέρνα νοοτροπία που έδινε την

ευκαιρία στο μουσικό να χρησιμοποιήσει μια τεράστια ποικιλία από τονικότητες

Την περίοδο εκείνη ο Μπαχ αρχίζει τη σύνθεση μιας σειράς οργανικών πρελουδίων

Τα έργα αυτά στο πνεύμα της βορειογερμανικής παράδοσης των βιρτουόζικων

αυτοσχεδιαστικών πρελουδίων έδειχναν ήδη έναν αξιοπρόσεκτα συμπαγή θεματικό

έλεγχο (όπου ένα μικρό μουσικό θέμα αναπτύσσεται αναλυτικά κατά τη διάρκεια μιας

κίνησης) Ωστόσο στα έργα αυτά ο συνθέτης δεν έχει ακόμα πλήρως αναπτύξει τη

δύναμη των μεγάλων ενορχηστρώσεων και τη σπουδαία αντιστικτική τεχνική (όπου

δύο ή περισσότερες μελωδίες αναπτύσσονται ταυτόχρονα) που χαρακτηρίζει τα

κατοπινά έργα του

Οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί και οι ενθουσιασμένοι μουσικά προϊστάμενοι δεν

ήταν αρκετοί για να αποτρέψουν την ένταση μεταξύ του νεαρού οργανίστα και των

αρχών της πόλης ύστερα από μερικά χρόνια Ο Μπαχ ήταν εμφανώς δυσαρεστημένος

με την ποιότητα των τραγουδιστών της χορωδίας Τη σημαντικότερη τριβή όμως τη

δημιούργησε η αδικαιολόγητη απουσία του από το Arnstadt για αρκετούς μήνες την

περίοδο 1705-1706 όταν και επισκέφθηκε το σπουδαίο δάσκαλο Dieterich Buxtehude

στη βόρεια πόλη του Lubeck Αυτό το πολύ γνωστό περιστατικό από τη ζωή του

Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ έχει ως εξής ο εικοσάχρονος νεόκοπος οργανίστας και

συνθέτης διήνυσε μια απόσταση περίπου πεντακοσίων μιλίων (οχτακοσίων χλμ)

αποκλειστικά με τα πόδια για να γνωρίσει τον άνθρωπο που θεωρούσε την πατρική

φιγούρα όλων των γερμανών οργανιστών και να ακούσει τις περίφημες Μουσικές

βραδιές του Το ταξίδι επιβεβαιώνει ότι το στυλ του Buxtenhude αποτελεί το μουσικό

θεμέλιο των πρώιμων έργων του Μπαχ και η παρατεταμένη για αρκετούς μήνες

διαμονή του στο Lubeck υπονοεί ότι η επαφή του με το γέρο δάσκαλο πρέπει να ήταν

καθοριστικής σημασίας για τη μουσική του πορεία Σύμφωνα με το μύθο και ο Μπαχ

αλλά και ο Χαίντελ ήθελαν να γίνουν διάδοχοι της θέσης του Buxtenhude αλλά

κανένας τους δεν ήθελε να παντρευτεί την κόρη του που ήταν και απαραίτητος όρος

για να πάρει κάποιος τη θέση

Παρά την πολύ άνετη θέση του Arnstadt μέχρι το 1706 ο Μπαχ φαίνεται να έχει

συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε να ξεφύγει από το οικογενειακό περιβάλλον και να

προχωρήσει στη μουσική του σταδιοδρομία Εκείνη την περίοδο του προσφέρεται μια

πιο επικερδής θέση σαν οργανίστας στην εκκλησία του Αγ Βλασσίου στο Muhlhausen

μια μεγάλη και σημαντική πόλη του βορρά Τον επόμενο χρόνο δέχθηκε την ανώτερη

αυτή θέση με σημαντικά μεγαλύτερο μισθό και με αρκετά βελτιωμένες συνθήκες (που

περιελάμβαναν μια πολύ καλύτερη χορωδία από αυτή του Arnstadt) Τέσσερις μήνες

μετά την άφιξη του στο Muhlhausen παντρεύτηκε τη δεύτερη εξαδέρφη του από το

Arnstadt τη Μαρία Βαρβάρα Μπαχ Μαζί απέκτησαν επτά παιδιά τέσσερα από τα

οποία επιβίωσαν μέχρι την ενηλικίωση Δύο από αυτά ndashο Wilhelm Friedemann και ο

Carl Philipp Emanuel- έγιναν σημαντικοί συνθέτες του στυλ Ροκκοκό που ακολούθησε

μετά την εποχή του Μπαρόκ

Η εκκλησία και η διοίκηση της πόλης του Muhlhausen πρέπει να ήταν περήφανοι για

τον καινούργιο τους αρχιμουσικό Συμφώνησαν αμέσως με το σχέδιο του Μπαχ για μια

ακριβή ανακαίνιση του εκκλησιαστικού οργάνου του Αγ Βλασσίου και έμειναν τόσο

πολύ ευχαριστημένοι με την περίτεχνη εορταστική cantata που έγραψε για την έναρξη

του νέου συμβουλίου της πόλης το 1708 (BWV 71 ξεκάθαρα στο ύφος του

Buxtenhude) που πλήρωσαν γενναιόδωρα για την εκτύπωσή της και δύο φορές μέσα

στα επόμενα χρόνια ο συνθέτης επέστρεψε για να τη διευθύνει Παρrsquo όλα αυτά όμως

την ίδια χρονιά ο Μπαχ δέχθηκε την προσφορά μιας καλύτερης θέσης στη Βαϊμάρη

Στη Βαϊμάρη για δεύτερη φορά (1708-1717)

Μετά από περίπου ένα χρόνο στο Muhlhausen ο Μπαχ έφυγε για να πάρει τη θέση

του οργανίστα και του διευθυντή κονσέρτων στην αυλή του δούκα της Βαϊμάρης μια

θέση που απείχε πολύ από την προηγούμενη απασχόλησή του εκεί ως υπηρέτη Ο

γενναιόδωρος μισθός και η προοπτική του να δουλέψει με ένα μεγάλο και πλήρες

σύνολο επαγγελματιών μουσικών πρέπει να ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες για τη

μετακίνηση αυτή Το ζεύγος των Μπαχ μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα μόλις πέντε

λεπτά μακριά από το παλάτι του δούκα Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε το πρώτο τους

παιδί και μετακόμισε μαζί τους η ανύπαντρη αδερφή της Μαρίας η οποία παρέμεινε

μαζί τους έχοντας την επίβλεψη του νοικοκυριού μέχρι το θάνατό της το 1729 Στη

Βαϊμάρη επίσης γεννήθηκαν και οι δύο μετέπειτα πιο σημαντικοί μουσικά γιοι του

Μπαχ ο Wilhelm Friedemann και ο Carl Philipp Emanuel

Η περίοδος του Μπαχ στη Βαϊμάρη σήμανε την αρχή μιας παρατεταμένης περιόδου

σύνθεσης έργων για όργανο και ορχήστρα στα οποία είχε αποκτήσει την τεχνική

δεξιότητα και αυτοπεποίθηση να επεκτείνει τις υπάρχουσες μεγάλης κλίμακας μουσικές

δομές και να συνθέσει διάφορες μουσικές επιρροές από το εξωτερικό Από τη μουσική

των ιταλών όπως του Βιβάλντι του Κορέλλι και του Τορέλλι έμαθε πώς να γράφει

δραματικά εναρκτήρια θέματα και υιοθέτησε τις χαρούμενες αναπτύξεις τους και τα

δυναμικά ρυθμικά τους μέρη Ο Μπαχ είχε μελετήσει τον ιταλικό τρόπο σύνθεσης

μεταγράφοντας για κλαβεσέν και εκκλησιαστικό όργανο τα κονσέρτα του Βιβάλντι τα

έργα αυτά παίζονται ακόμα πολύ συχνά σε διάφορες περιστάσεις Το 1713 ο δούκας

επέστρεψε από ένα ταξίδι στις Κάτω Χώρες φέρνοντας μαζί του μια μεγάλη συλλογή

από παρτιτούρες που σίγουρα περιελάμβαναν έργα της πιο σύγχρονης ιταλικής

μουσικής εκείνων των ημερών Ο Μπαχ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ιταλική δομή

solo-tutti στην οποία ένα ή περισσότερα solο όργανα έπαιζαν εναλλακτικά με την

ορχήστρα στην ίδια μελωδική κίνηση

Στη Βαϊμάρη είχε την ευκαιρία να παίξει και να συνθέσει οργανική μουσική όπως

και ένα ευρύ ρεπερτόριο κονσέρτων μαζί με το σύνολο του δούκα Στη Βαϊμάρη

επίσης γράφτηκαν και τα αντιστικτικά αριστουργήματα του Μπαχ οι φούγκες του Η

πλειοψηφία είναι συγκεντρωμένη στο laquoΣυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλοraquo το έργο αυτό

αποτελείται από δύο μέρη (το πρώτο τελείωσε το 1722 και το δεύτερο το 1724) καθένα

από τα οποία αποτελείται από ένα πρελούδιο και μια φούγκα σε κάθε μείζονα και

ελάσσονα κλίμακα Αυτό το μοναδικό έργο αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους

της σύγχρονης μουσικής κυρίως για την εκπληκτική χρήση της αντίστιξης και την

εξερεύνηση της πλήρους έκτασης του συνόλου των κλιμάκων ndashπράγμα που επέτρεψε

στον Μπαχ να εκμεταλλευτεί όλα τα πιθανά εκφραστικά μέσα που οι διάφορες

κλίμακες προσφέρουν

Κατά την παραμονή του στη Βαϊμάρη ο Μπαχ άρχισε να δουλεύει το laquoΜικρό βιβλίο

του οργάνουraquo για το μεγαλύτερο γιο του Wilhelm FriedemannΤο βιβλίο αυτό περιέχει

παραδοσιακούς λουθηριανούς ύμνους δοσμένους σε τεχνικούς συνδυασμούς για την

εκπαίδευση των νεαρών οργανιστών Το βιβλίο αυτό απεικονίζει τους δύο πυλώνες της

ζωής του Μπαχ την αφιέρωση του στη διδασκαλία και την αγάπη του για τη θρησκεία

και τη μουσική της λατρεία

Coumlthen (1717-1723) η έμπνευση και η τραγωδία

Για άλλη μια φορά ο Μπαχ άρχισε να ψάχνει για μια πιο σταθερή δουλειά η οποία θα

ήταν πιο κοντά στις μουσικές του αναζητήσεις Ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Coumlthen

προσλαμβάνει τον Μπαχ ως αρχιμουσικό στην αυλή του Ο πρίγκιπας μουσικός και ο

ίδιος εκτιμούσε ιδιαίτερα το ταλέντο του Μπαχ του έδινε ένα πολύ υψηλό μισθό αλλά

και το περιθώριο να συνθέτει και να εκτελεί τα έργα του Δυστυχώς για τον ίδιο τον

Μπαχ (και ευτυχώς για το σύνολο της σύγχρονης μουσικής) ο πρίγκιπας ήταν

καλβινιστής και δεν επέτρεπε την περίτεχνη μουσική στη θρησκευτική του λατρεία ως

αποτέλεσμα το σύνολο των έργων του Μπαχ από εκείνη την περίοδο είναι κοσμικά Τι

έργα όμως Περιλαμβάνουν τα laquoΒραδεμβούργεια κονσέρταraquo τις σονάτες και παρτίτες

για βιολί τις σουίτες για ορχήστρα και τις laquoΈξι σουίτες για τσέλοraquo όλα τους έργα

απίστευτης ποιότητας υψηλής αντιστικτικής τεχνικής και υψίστης σημασία για την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενόργανης μουσικής

Στις επτά Ιουλίου του 1720 και ενώ ο Μπαχ βρισκόταν στο εξωτερικό με τον

πρίγκιπα Λεοπόλδο η τραγωδία χτυπά η γυναίκα του Μαρία Βαρβάρα η μητέρα των

επτά παιδιών του πεθαίνει ξαφνικά Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης γνωρίζει την Άννα

Μανταλένα Wilke μια νεαρή ταλαντούχα σοπράνο δεκαεπτά χρόνια μικρότερη του

Παντρεύτηκαν στις τρεις Δεκεμβρίου του 1721 και μαζί απέκτησαν δεκατρία παιδιά

έξι από τα οποία έφτασαν μέχρι την ενηλικίωση Μεταξύ αυτών ο Johann Christoph o

Johann Christian και ο Gottfriedn Heinrich όλοι τους σημαντικοί μουσικοί του 18ου

αιώνα

Η γόνιμη εγκατάσταση Λειψία (1723-1750)

Το 1723 ο Μπαχ διορίζεται κάντορας στην εκκλησία του Αγ Θωμά της Λειψίας (μιας

από τις ιστορικότερες προτεσταντικές εκκλησίες της Γερμανίας) και μουσικός

υπεύθυνος για όλες τις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες της πόλης Αυτή ήταν και η

σημαντικότερη θέση του Μπαχ στη διάρκεια της ζωής του η Λειψία ήταν μια από τις

μεγαλύτερες πόλεις της Σαξονίας και αποτελούσε εμπορικό σταυροδρόμι για ολόκληρη

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

Παιδική ηλικία εφηβεία (1685-1703)

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ γεννήθηκε στο Άϊζεναχ της Θουριγγίας το 1685 Ήταν

το μικρότερο παιδί του Ιωάννη Αμβροσίου Μπαχ του αρχιμουσικού της πόλης και της

Μαρίας Ελίζαμπεθ Μπαχ Ο πατέρας του τον δίδαξε βιολί και κλαβεσέν Όλοι οι θείοι

του ήταν επαγγελματίες μουσικοί με θέσεις που ποίκιλαν από κάντορες σε γνωστές

εκκλησίες μέχρι αρχιμουσικούς σε διάφορες αυλές και συνθέτες Ο θείος του Ιωάννης

Χριστόφορος Μπαχ ήταν ιδιαίτερα διάσημος και τον εισήγαγε στην τέχνη του

εκκλησιαστικού οργάνου Ο Μπαχ ήταν πολύ περήφανος για τα μουσικά επιτεύγματα

της οικογένειας του- η οποία το 17ο αι προμήθευε ολόκληρη την επαρχεία της

Θουριγγίας με οργανίστες και μουσικούς των πόλεων- και το 1735 σχεδίασε ένα

γενεαλογικό δέντρο που απεικονίζει τις καταβολές των μουσικών της οικογένειας

Μπαχ Αξίζει να αναφέρουμε ότι κατά το 17ο και τις αρχές του 18ου αι στη Θουριγγία

το όνομα Μπαχ σήμαινε laquoμουσικόςraquo

Η μητέρα του Μπαχ πέθανε το 1694 και ο πατέρας του το ίδιο έτος οκτώ μήνες

αργότερα Την ανατροφή του δεκάχρονου Ιωάννη Σεβαστιανού αναλαμβάνει ο

μεγαλύτερος αδερφός του Ιωάννης Χριστόφορος Μπαχ ο οποίος ήταν οργανίστας

στην εκκλησία του Αγ Μιχαήλ στο κοντινό Όρντρουφ Κατά την παραμονή του εκεί

αντέγραψε και μελέτησε μουσική υπό την πολύτιμη καθοδήγηση και διδασκαλία του

αδερφού του που ήταν δάσκαλος του στο κλαβεσέν Ο Ιωάννης Χριστόφορος έφερε

για πρώτη φορά σε επαφή το Σεβαστιανό με τη δουλειά των σπουδαιότερων γερμανών

συνθετών της εποχής όπως ο Johann Pachelbel (υπό τον οποίο και ο ίδιος ο Ιωάννης

Χριστόφορος είχε μαθητεύσει) και ο Jacob Froberger Είναι πολύ πιθανό επίσης να

τον εισήγαγε στην τέχνη των γάλλων συνθετών (όπως ο ΙΒΛούλλι και ο Louis

Marchand) και του ιταλού οργανίστα Girolamo Frescobaldi Έτσι ο νεαρός Μπαχ ήρθε

σε επαφή με τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της μουσικής για εκκλησιαστικό

όργανο και κλαβεσέν μέχρι εκείνη την εποχή Ο επικήδειος λόγος του Μπαχ μας

πληροφορεί ότι είχε αντιγράψει τις περισσότερες από τις παρτιτούρες του αδερφού του

αν και ο ίδιος του το είχε απαγορεύσει αυστηρά- πιθανότατα επειδή τότε οι παρτιτούρες

ήταν ιδιαίτερα πολύτιμες λόγω της σπανιότητας τους

Στην ηλικία των δεκατεσσάρων ο Μπαχ μαζί με το φίλο του George Erdmann

κέρδισε μια θέση στη χορωδία της διάσημης σχολής του Αγ Μιχαήλ στο Luneburg

πολύ κοντά στο λιμάνι του Αμβούργου μιας από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αγ

Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Για να φτάσει στο Luneberg ο Μπαχ μαζί με τον Erdamann

έκαναν ένα πολύ μεγάλο ταξίδι διανύοντας το μεγαλύτερο μέρος της απόστασης με τα

πόδια Τα δύο χρόνια που πέρασε εκεί ήταν πολύ σημαντικά για την κατοπινή του

εξέλιξη γιατί τον έφεραν σε επαφή με τα σημαντικότερα πνευματικά χαρακτηριστικά

του ευρωπαϊκού πολιτισμού εμπειρία που δύσκολα θα είχε αν έμενε στη Θουριγγία

Εκτός του ότι τραγουδούσε στη χορωδία ως σοπράνο είχε την ευκαιρία να παίξει στα

σύγχρονα εκκλησιαστικά όργανα και κλαβεσέν της σχολής έμαθε γαλλικά και ιταλικά

και έλαβε μια σοβαρή εκπαίδευση που περιελάμβανε θεολογία λατινικά ιστορία και

φυσική Εκεί γνώρισε τους γιους διαφόρων ευγενών από τη βόρεια Γερμανία που

φοιτούσαν στην ιδιαίτερα αυστηρή και γνωστή σχολή του Αγ Μιχαήλ για να

προετοιμάσουν τις καριέρες τους στη διπλωματία την κυβέρνηση και το στρατό

Από την περίοδο που βρισκόταν στο Luneburg χρονολογείται και η επίσκεψη του

στην εκκλησία του Αγ Ιωάννηο Μπαχ άκουσε (και μάλλον έπαιξε) στο διάσημο

εκκλησιαστικό όργανο που βρισκόταν εκεί (είχε φτιαχτεί το 1549 από τον Jasper

Johannsen και ήταν γνωστό ως το laquoόργανο του Bohmraquo από το όνομα του

διαπρεπέστερου οργανίστα που είχε παίξει σε αυτό) ένα όργανο που οι ηχητικές του

δυνατότητες θα μπορούσαν σίγουρα να αποτελούν την έμπνευση για τη διάσημη

φούγκα ή την τοκκάτα σε Ρε ελάσσονα Με δεδομένο το έμφυτο μουσικό του ταλέντο

ο Μπαχ πρέπει να είχε σημαντικές επαφές με τους διαπρεπείς οργανίστες της εποχής

κυρίως με τον Georg Bohm (τον οργανίστα του Αγ Ιωάννη) και τον Johann Adam

Reincken από το Αμβούργο Λόγω της επαφής του με αυτούς τους σημαντικούς

μουσικούς ο Μπαχ είχε την ευκαιρία να παίξει στα καλύτερα και μεγαλύτερα

εκκλησιαστικά όργανα της εποχής εκείνης Είναι επίσης πολύ πιθανό λόγω των

παραπάνω επαφών να γνώρισε και τη μουσική της γερμανικής οργανικής σχολής

ιδιαίτερα τη δουλειά του Dieterich Buxtenhude και να διάβασε σπάνια μουσικά

χειρόγραφα και πραγματείες μουσικής θεωρίας που οι γνωστοί αυτοί δάσκαλοι είχαν

στην κατοχή τους

Από το Arnstadt στη Βαϊμάρη (1703-1708)

Τον Ιανουάριο του 1703 λίγο μετά την αποφοίτησή του από τη σχολή του Αγ

Μιχαήλ και μετά την αποτυχία του στην οντισιόν για μια θέση οργανίστα στο

Sangerhausen ο Μπαχ προσλαμβάνεται ως βιολιστής στην αυλή του δούκα Ιωάννη

Ερνέστου της Βαϊμάρης μιας μεγάλης πόλης της Θουριγγίας Τα καθήκοντά του εκεί

δεν είναι γνωστά αλλά μάλλον περιελάμβαναν υπηρετικές και όχι μουσικές υπηρεσίες

Κατά την επτάμηνη παραμονή του στη θέση αυτή όμως η φήμη του ως οργανίστα

μεγάλωνε Προσκλήθηκε να δώσει το εναρκτήριο κονσέρτο στο νέο εκκλησιαστικό

όργανο της εκκλησίας του Αγ Βονιφατίου στο Arnstadt Η οικογένεια Μπαχ είχε από

παλιά ιδιαίτερες σχέσεις με την παλιά αυτή πόλη της Θουριγγίας που βρισκόταν

εκατόν ογδόντα χλμ νοτιοδυτικά της Βαϊμάρης στην άκρη ενός μεγάλου δάσους Τον

Αύγουστο του 1703 αποδέχθηκε τη θέση του οργανίστα στην εκκλησία αυτή η οποία

περιελάμβανε ελαφρά καθήκοντα ένα σχετικά υψηλό μισθό και ένα καινούργιο

εκκλησιαστικό όργανο κατασκευασμένο με τη μοντέρνα νοοτροπία που έδινε την

ευκαιρία στο μουσικό να χρησιμοποιήσει μια τεράστια ποικιλία από τονικότητες

Την περίοδο εκείνη ο Μπαχ αρχίζει τη σύνθεση μιας σειράς οργανικών πρελουδίων

Τα έργα αυτά στο πνεύμα της βορειογερμανικής παράδοσης των βιρτουόζικων

αυτοσχεδιαστικών πρελουδίων έδειχναν ήδη έναν αξιοπρόσεκτα συμπαγή θεματικό

έλεγχο (όπου ένα μικρό μουσικό θέμα αναπτύσσεται αναλυτικά κατά τη διάρκεια μιας

κίνησης) Ωστόσο στα έργα αυτά ο συνθέτης δεν έχει ακόμα πλήρως αναπτύξει τη

δύναμη των μεγάλων ενορχηστρώσεων και τη σπουδαία αντιστικτική τεχνική (όπου

δύο ή περισσότερες μελωδίες αναπτύσσονται ταυτόχρονα) που χαρακτηρίζει τα

κατοπινά έργα του

Οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί και οι ενθουσιασμένοι μουσικά προϊστάμενοι δεν

ήταν αρκετοί για να αποτρέψουν την ένταση μεταξύ του νεαρού οργανίστα και των

αρχών της πόλης ύστερα από μερικά χρόνια Ο Μπαχ ήταν εμφανώς δυσαρεστημένος

με την ποιότητα των τραγουδιστών της χορωδίας Τη σημαντικότερη τριβή όμως τη

δημιούργησε η αδικαιολόγητη απουσία του από το Arnstadt για αρκετούς μήνες την

περίοδο 1705-1706 όταν και επισκέφθηκε το σπουδαίο δάσκαλο Dieterich Buxtehude

στη βόρεια πόλη του Lubeck Αυτό το πολύ γνωστό περιστατικό από τη ζωή του

Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ έχει ως εξής ο εικοσάχρονος νεόκοπος οργανίστας και

συνθέτης διήνυσε μια απόσταση περίπου πεντακοσίων μιλίων (οχτακοσίων χλμ)

αποκλειστικά με τα πόδια για να γνωρίσει τον άνθρωπο που θεωρούσε την πατρική

φιγούρα όλων των γερμανών οργανιστών και να ακούσει τις περίφημες Μουσικές

βραδιές του Το ταξίδι επιβεβαιώνει ότι το στυλ του Buxtenhude αποτελεί το μουσικό

θεμέλιο των πρώιμων έργων του Μπαχ και η παρατεταμένη για αρκετούς μήνες

διαμονή του στο Lubeck υπονοεί ότι η επαφή του με το γέρο δάσκαλο πρέπει να ήταν

καθοριστικής σημασίας για τη μουσική του πορεία Σύμφωνα με το μύθο και ο Μπαχ

αλλά και ο Χαίντελ ήθελαν να γίνουν διάδοχοι της θέσης του Buxtenhude αλλά

κανένας τους δεν ήθελε να παντρευτεί την κόρη του που ήταν και απαραίτητος όρος

για να πάρει κάποιος τη θέση

Παρά την πολύ άνετη θέση του Arnstadt μέχρι το 1706 ο Μπαχ φαίνεται να έχει

συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε να ξεφύγει από το οικογενειακό περιβάλλον και να

προχωρήσει στη μουσική του σταδιοδρομία Εκείνη την περίοδο του προσφέρεται μια

πιο επικερδής θέση σαν οργανίστας στην εκκλησία του Αγ Βλασσίου στο Muhlhausen

μια μεγάλη και σημαντική πόλη του βορρά Τον επόμενο χρόνο δέχθηκε την ανώτερη

αυτή θέση με σημαντικά μεγαλύτερο μισθό και με αρκετά βελτιωμένες συνθήκες (που

περιελάμβαναν μια πολύ καλύτερη χορωδία από αυτή του Arnstadt) Τέσσερις μήνες

μετά την άφιξη του στο Muhlhausen παντρεύτηκε τη δεύτερη εξαδέρφη του από το

Arnstadt τη Μαρία Βαρβάρα Μπαχ Μαζί απέκτησαν επτά παιδιά τέσσερα από τα

οποία επιβίωσαν μέχρι την ενηλικίωση Δύο από αυτά ndashο Wilhelm Friedemann και ο

Carl Philipp Emanuel- έγιναν σημαντικοί συνθέτες του στυλ Ροκκοκό που ακολούθησε

μετά την εποχή του Μπαρόκ

Η εκκλησία και η διοίκηση της πόλης του Muhlhausen πρέπει να ήταν περήφανοι για

τον καινούργιο τους αρχιμουσικό Συμφώνησαν αμέσως με το σχέδιο του Μπαχ για μια

ακριβή ανακαίνιση του εκκλησιαστικού οργάνου του Αγ Βλασσίου και έμειναν τόσο

πολύ ευχαριστημένοι με την περίτεχνη εορταστική cantata που έγραψε για την έναρξη

του νέου συμβουλίου της πόλης το 1708 (BWV 71 ξεκάθαρα στο ύφος του

Buxtenhude) που πλήρωσαν γενναιόδωρα για την εκτύπωσή της και δύο φορές μέσα

στα επόμενα χρόνια ο συνθέτης επέστρεψε για να τη διευθύνει Παρrsquo όλα αυτά όμως

την ίδια χρονιά ο Μπαχ δέχθηκε την προσφορά μιας καλύτερης θέσης στη Βαϊμάρη

Στη Βαϊμάρη για δεύτερη φορά (1708-1717)

Μετά από περίπου ένα χρόνο στο Muhlhausen ο Μπαχ έφυγε για να πάρει τη θέση

του οργανίστα και του διευθυντή κονσέρτων στην αυλή του δούκα της Βαϊμάρης μια

θέση που απείχε πολύ από την προηγούμενη απασχόλησή του εκεί ως υπηρέτη Ο

γενναιόδωρος μισθός και η προοπτική του να δουλέψει με ένα μεγάλο και πλήρες

σύνολο επαγγελματιών μουσικών πρέπει να ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες για τη

μετακίνηση αυτή Το ζεύγος των Μπαχ μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα μόλις πέντε

λεπτά μακριά από το παλάτι του δούκα Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε το πρώτο τους

παιδί και μετακόμισε μαζί τους η ανύπαντρη αδερφή της Μαρίας η οποία παρέμεινε

μαζί τους έχοντας την επίβλεψη του νοικοκυριού μέχρι το θάνατό της το 1729 Στη

Βαϊμάρη επίσης γεννήθηκαν και οι δύο μετέπειτα πιο σημαντικοί μουσικά γιοι του

Μπαχ ο Wilhelm Friedemann και ο Carl Philipp Emanuel

Η περίοδος του Μπαχ στη Βαϊμάρη σήμανε την αρχή μιας παρατεταμένης περιόδου

σύνθεσης έργων για όργανο και ορχήστρα στα οποία είχε αποκτήσει την τεχνική

δεξιότητα και αυτοπεποίθηση να επεκτείνει τις υπάρχουσες μεγάλης κλίμακας μουσικές

δομές και να συνθέσει διάφορες μουσικές επιρροές από το εξωτερικό Από τη μουσική

των ιταλών όπως του Βιβάλντι του Κορέλλι και του Τορέλλι έμαθε πώς να γράφει

δραματικά εναρκτήρια θέματα και υιοθέτησε τις χαρούμενες αναπτύξεις τους και τα

δυναμικά ρυθμικά τους μέρη Ο Μπαχ είχε μελετήσει τον ιταλικό τρόπο σύνθεσης

μεταγράφοντας για κλαβεσέν και εκκλησιαστικό όργανο τα κονσέρτα του Βιβάλντι τα

έργα αυτά παίζονται ακόμα πολύ συχνά σε διάφορες περιστάσεις Το 1713 ο δούκας

επέστρεψε από ένα ταξίδι στις Κάτω Χώρες φέρνοντας μαζί του μια μεγάλη συλλογή

από παρτιτούρες που σίγουρα περιελάμβαναν έργα της πιο σύγχρονης ιταλικής

μουσικής εκείνων των ημερών Ο Μπαχ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ιταλική δομή

solo-tutti στην οποία ένα ή περισσότερα solο όργανα έπαιζαν εναλλακτικά με την

ορχήστρα στην ίδια μελωδική κίνηση

Στη Βαϊμάρη είχε την ευκαιρία να παίξει και να συνθέσει οργανική μουσική όπως

και ένα ευρύ ρεπερτόριο κονσέρτων μαζί με το σύνολο του δούκα Στη Βαϊμάρη

επίσης γράφτηκαν και τα αντιστικτικά αριστουργήματα του Μπαχ οι φούγκες του Η

πλειοψηφία είναι συγκεντρωμένη στο laquoΣυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλοraquo το έργο αυτό

αποτελείται από δύο μέρη (το πρώτο τελείωσε το 1722 και το δεύτερο το 1724) καθένα

από τα οποία αποτελείται από ένα πρελούδιο και μια φούγκα σε κάθε μείζονα και

ελάσσονα κλίμακα Αυτό το μοναδικό έργο αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους

της σύγχρονης μουσικής κυρίως για την εκπληκτική χρήση της αντίστιξης και την

εξερεύνηση της πλήρους έκτασης του συνόλου των κλιμάκων ndashπράγμα που επέτρεψε

στον Μπαχ να εκμεταλλευτεί όλα τα πιθανά εκφραστικά μέσα που οι διάφορες

κλίμακες προσφέρουν

Κατά την παραμονή του στη Βαϊμάρη ο Μπαχ άρχισε να δουλεύει το laquoΜικρό βιβλίο

του οργάνουraquo για το μεγαλύτερο γιο του Wilhelm FriedemannΤο βιβλίο αυτό περιέχει

παραδοσιακούς λουθηριανούς ύμνους δοσμένους σε τεχνικούς συνδυασμούς για την

εκπαίδευση των νεαρών οργανιστών Το βιβλίο αυτό απεικονίζει τους δύο πυλώνες της

ζωής του Μπαχ την αφιέρωση του στη διδασκαλία και την αγάπη του για τη θρησκεία

και τη μουσική της λατρεία

Coumlthen (1717-1723) η έμπνευση και η τραγωδία

Για άλλη μια φορά ο Μπαχ άρχισε να ψάχνει για μια πιο σταθερή δουλειά η οποία θα

ήταν πιο κοντά στις μουσικές του αναζητήσεις Ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Coumlthen

προσλαμβάνει τον Μπαχ ως αρχιμουσικό στην αυλή του Ο πρίγκιπας μουσικός και ο

ίδιος εκτιμούσε ιδιαίτερα το ταλέντο του Μπαχ του έδινε ένα πολύ υψηλό μισθό αλλά

και το περιθώριο να συνθέτει και να εκτελεί τα έργα του Δυστυχώς για τον ίδιο τον

Μπαχ (και ευτυχώς για το σύνολο της σύγχρονης μουσικής) ο πρίγκιπας ήταν

καλβινιστής και δεν επέτρεπε την περίτεχνη μουσική στη θρησκευτική του λατρεία ως

αποτέλεσμα το σύνολο των έργων του Μπαχ από εκείνη την περίοδο είναι κοσμικά Τι

έργα όμως Περιλαμβάνουν τα laquoΒραδεμβούργεια κονσέρταraquo τις σονάτες και παρτίτες

για βιολί τις σουίτες για ορχήστρα και τις laquoΈξι σουίτες για τσέλοraquo όλα τους έργα

απίστευτης ποιότητας υψηλής αντιστικτικής τεχνικής και υψίστης σημασία για την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενόργανης μουσικής

Στις επτά Ιουλίου του 1720 και ενώ ο Μπαχ βρισκόταν στο εξωτερικό με τον

πρίγκιπα Λεοπόλδο η τραγωδία χτυπά η γυναίκα του Μαρία Βαρβάρα η μητέρα των

επτά παιδιών του πεθαίνει ξαφνικά Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης γνωρίζει την Άννα

Μανταλένα Wilke μια νεαρή ταλαντούχα σοπράνο δεκαεπτά χρόνια μικρότερη του

Παντρεύτηκαν στις τρεις Δεκεμβρίου του 1721 και μαζί απέκτησαν δεκατρία παιδιά

έξι από τα οποία έφτασαν μέχρι την ενηλικίωση Μεταξύ αυτών ο Johann Christoph o

Johann Christian και ο Gottfriedn Heinrich όλοι τους σημαντικοί μουσικοί του 18ου

αιώνα

Η γόνιμη εγκατάσταση Λειψία (1723-1750)

Το 1723 ο Μπαχ διορίζεται κάντορας στην εκκλησία του Αγ Θωμά της Λειψίας (μιας

από τις ιστορικότερες προτεσταντικές εκκλησίες της Γερμανίας) και μουσικός

υπεύθυνος για όλες τις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες της πόλης Αυτή ήταν και η

σημαντικότερη θέση του Μπαχ στη διάρκεια της ζωής του η Λειψία ήταν μια από τις

μεγαλύτερες πόλεις της Σαξονίας και αποτελούσε εμπορικό σταυροδρόμι για ολόκληρη

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

πολύ κοντά στο λιμάνι του Αμβούργου μιας από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αγ

Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Για να φτάσει στο Luneberg ο Μπαχ μαζί με τον Erdamann

έκαναν ένα πολύ μεγάλο ταξίδι διανύοντας το μεγαλύτερο μέρος της απόστασης με τα

πόδια Τα δύο χρόνια που πέρασε εκεί ήταν πολύ σημαντικά για την κατοπινή του

εξέλιξη γιατί τον έφεραν σε επαφή με τα σημαντικότερα πνευματικά χαρακτηριστικά

του ευρωπαϊκού πολιτισμού εμπειρία που δύσκολα θα είχε αν έμενε στη Θουριγγία

Εκτός του ότι τραγουδούσε στη χορωδία ως σοπράνο είχε την ευκαιρία να παίξει στα

σύγχρονα εκκλησιαστικά όργανα και κλαβεσέν της σχολής έμαθε γαλλικά και ιταλικά

και έλαβε μια σοβαρή εκπαίδευση που περιελάμβανε θεολογία λατινικά ιστορία και

φυσική Εκεί γνώρισε τους γιους διαφόρων ευγενών από τη βόρεια Γερμανία που

φοιτούσαν στην ιδιαίτερα αυστηρή και γνωστή σχολή του Αγ Μιχαήλ για να

προετοιμάσουν τις καριέρες τους στη διπλωματία την κυβέρνηση και το στρατό

Από την περίοδο που βρισκόταν στο Luneburg χρονολογείται και η επίσκεψη του

στην εκκλησία του Αγ Ιωάννηο Μπαχ άκουσε (και μάλλον έπαιξε) στο διάσημο

εκκλησιαστικό όργανο που βρισκόταν εκεί (είχε φτιαχτεί το 1549 από τον Jasper

Johannsen και ήταν γνωστό ως το laquoόργανο του Bohmraquo από το όνομα του

διαπρεπέστερου οργανίστα που είχε παίξει σε αυτό) ένα όργανο που οι ηχητικές του

δυνατότητες θα μπορούσαν σίγουρα να αποτελούν την έμπνευση για τη διάσημη

φούγκα ή την τοκκάτα σε Ρε ελάσσονα Με δεδομένο το έμφυτο μουσικό του ταλέντο

ο Μπαχ πρέπει να είχε σημαντικές επαφές με τους διαπρεπείς οργανίστες της εποχής

κυρίως με τον Georg Bohm (τον οργανίστα του Αγ Ιωάννη) και τον Johann Adam

Reincken από το Αμβούργο Λόγω της επαφής του με αυτούς τους σημαντικούς

μουσικούς ο Μπαχ είχε την ευκαιρία να παίξει στα καλύτερα και μεγαλύτερα

εκκλησιαστικά όργανα της εποχής εκείνης Είναι επίσης πολύ πιθανό λόγω των

παραπάνω επαφών να γνώρισε και τη μουσική της γερμανικής οργανικής σχολής

ιδιαίτερα τη δουλειά του Dieterich Buxtenhude και να διάβασε σπάνια μουσικά

χειρόγραφα και πραγματείες μουσικής θεωρίας που οι γνωστοί αυτοί δάσκαλοι είχαν

στην κατοχή τους

Από το Arnstadt στη Βαϊμάρη (1703-1708)

Τον Ιανουάριο του 1703 λίγο μετά την αποφοίτησή του από τη σχολή του Αγ

Μιχαήλ και μετά την αποτυχία του στην οντισιόν για μια θέση οργανίστα στο

Sangerhausen ο Μπαχ προσλαμβάνεται ως βιολιστής στην αυλή του δούκα Ιωάννη

Ερνέστου της Βαϊμάρης μιας μεγάλης πόλης της Θουριγγίας Τα καθήκοντά του εκεί

δεν είναι γνωστά αλλά μάλλον περιελάμβαναν υπηρετικές και όχι μουσικές υπηρεσίες

Κατά την επτάμηνη παραμονή του στη θέση αυτή όμως η φήμη του ως οργανίστα

μεγάλωνε Προσκλήθηκε να δώσει το εναρκτήριο κονσέρτο στο νέο εκκλησιαστικό

όργανο της εκκλησίας του Αγ Βονιφατίου στο Arnstadt Η οικογένεια Μπαχ είχε από

παλιά ιδιαίτερες σχέσεις με την παλιά αυτή πόλη της Θουριγγίας που βρισκόταν

εκατόν ογδόντα χλμ νοτιοδυτικά της Βαϊμάρης στην άκρη ενός μεγάλου δάσους Τον

Αύγουστο του 1703 αποδέχθηκε τη θέση του οργανίστα στην εκκλησία αυτή η οποία

περιελάμβανε ελαφρά καθήκοντα ένα σχετικά υψηλό μισθό και ένα καινούργιο

εκκλησιαστικό όργανο κατασκευασμένο με τη μοντέρνα νοοτροπία που έδινε την

ευκαιρία στο μουσικό να χρησιμοποιήσει μια τεράστια ποικιλία από τονικότητες

Την περίοδο εκείνη ο Μπαχ αρχίζει τη σύνθεση μιας σειράς οργανικών πρελουδίων

Τα έργα αυτά στο πνεύμα της βορειογερμανικής παράδοσης των βιρτουόζικων

αυτοσχεδιαστικών πρελουδίων έδειχναν ήδη έναν αξιοπρόσεκτα συμπαγή θεματικό

έλεγχο (όπου ένα μικρό μουσικό θέμα αναπτύσσεται αναλυτικά κατά τη διάρκεια μιας

κίνησης) Ωστόσο στα έργα αυτά ο συνθέτης δεν έχει ακόμα πλήρως αναπτύξει τη

δύναμη των μεγάλων ενορχηστρώσεων και τη σπουδαία αντιστικτική τεχνική (όπου

δύο ή περισσότερες μελωδίες αναπτύσσονται ταυτόχρονα) που χαρακτηρίζει τα

κατοπινά έργα του

Οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί και οι ενθουσιασμένοι μουσικά προϊστάμενοι δεν

ήταν αρκετοί για να αποτρέψουν την ένταση μεταξύ του νεαρού οργανίστα και των

αρχών της πόλης ύστερα από μερικά χρόνια Ο Μπαχ ήταν εμφανώς δυσαρεστημένος

με την ποιότητα των τραγουδιστών της χορωδίας Τη σημαντικότερη τριβή όμως τη

δημιούργησε η αδικαιολόγητη απουσία του από το Arnstadt για αρκετούς μήνες την

περίοδο 1705-1706 όταν και επισκέφθηκε το σπουδαίο δάσκαλο Dieterich Buxtehude

στη βόρεια πόλη του Lubeck Αυτό το πολύ γνωστό περιστατικό από τη ζωή του

Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ έχει ως εξής ο εικοσάχρονος νεόκοπος οργανίστας και

συνθέτης διήνυσε μια απόσταση περίπου πεντακοσίων μιλίων (οχτακοσίων χλμ)

αποκλειστικά με τα πόδια για να γνωρίσει τον άνθρωπο που θεωρούσε την πατρική

φιγούρα όλων των γερμανών οργανιστών και να ακούσει τις περίφημες Μουσικές

βραδιές του Το ταξίδι επιβεβαιώνει ότι το στυλ του Buxtenhude αποτελεί το μουσικό

θεμέλιο των πρώιμων έργων του Μπαχ και η παρατεταμένη για αρκετούς μήνες

διαμονή του στο Lubeck υπονοεί ότι η επαφή του με το γέρο δάσκαλο πρέπει να ήταν

καθοριστικής σημασίας για τη μουσική του πορεία Σύμφωνα με το μύθο και ο Μπαχ

αλλά και ο Χαίντελ ήθελαν να γίνουν διάδοχοι της θέσης του Buxtenhude αλλά

κανένας τους δεν ήθελε να παντρευτεί την κόρη του που ήταν και απαραίτητος όρος

για να πάρει κάποιος τη θέση

Παρά την πολύ άνετη θέση του Arnstadt μέχρι το 1706 ο Μπαχ φαίνεται να έχει

συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε να ξεφύγει από το οικογενειακό περιβάλλον και να

προχωρήσει στη μουσική του σταδιοδρομία Εκείνη την περίοδο του προσφέρεται μια

πιο επικερδής θέση σαν οργανίστας στην εκκλησία του Αγ Βλασσίου στο Muhlhausen

μια μεγάλη και σημαντική πόλη του βορρά Τον επόμενο χρόνο δέχθηκε την ανώτερη

αυτή θέση με σημαντικά μεγαλύτερο μισθό και με αρκετά βελτιωμένες συνθήκες (που

περιελάμβαναν μια πολύ καλύτερη χορωδία από αυτή του Arnstadt) Τέσσερις μήνες

μετά την άφιξη του στο Muhlhausen παντρεύτηκε τη δεύτερη εξαδέρφη του από το

Arnstadt τη Μαρία Βαρβάρα Μπαχ Μαζί απέκτησαν επτά παιδιά τέσσερα από τα

οποία επιβίωσαν μέχρι την ενηλικίωση Δύο από αυτά ndashο Wilhelm Friedemann και ο

Carl Philipp Emanuel- έγιναν σημαντικοί συνθέτες του στυλ Ροκκοκό που ακολούθησε

μετά την εποχή του Μπαρόκ

Η εκκλησία και η διοίκηση της πόλης του Muhlhausen πρέπει να ήταν περήφανοι για

τον καινούργιο τους αρχιμουσικό Συμφώνησαν αμέσως με το σχέδιο του Μπαχ για μια

ακριβή ανακαίνιση του εκκλησιαστικού οργάνου του Αγ Βλασσίου και έμειναν τόσο

πολύ ευχαριστημένοι με την περίτεχνη εορταστική cantata που έγραψε για την έναρξη

του νέου συμβουλίου της πόλης το 1708 (BWV 71 ξεκάθαρα στο ύφος του

Buxtenhude) που πλήρωσαν γενναιόδωρα για την εκτύπωσή της και δύο φορές μέσα

στα επόμενα χρόνια ο συνθέτης επέστρεψε για να τη διευθύνει Παρrsquo όλα αυτά όμως

την ίδια χρονιά ο Μπαχ δέχθηκε την προσφορά μιας καλύτερης θέσης στη Βαϊμάρη

Στη Βαϊμάρη για δεύτερη φορά (1708-1717)

Μετά από περίπου ένα χρόνο στο Muhlhausen ο Μπαχ έφυγε για να πάρει τη θέση

του οργανίστα και του διευθυντή κονσέρτων στην αυλή του δούκα της Βαϊμάρης μια

θέση που απείχε πολύ από την προηγούμενη απασχόλησή του εκεί ως υπηρέτη Ο

γενναιόδωρος μισθός και η προοπτική του να δουλέψει με ένα μεγάλο και πλήρες

σύνολο επαγγελματιών μουσικών πρέπει να ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες για τη

μετακίνηση αυτή Το ζεύγος των Μπαχ μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα μόλις πέντε

λεπτά μακριά από το παλάτι του δούκα Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε το πρώτο τους

παιδί και μετακόμισε μαζί τους η ανύπαντρη αδερφή της Μαρίας η οποία παρέμεινε

μαζί τους έχοντας την επίβλεψη του νοικοκυριού μέχρι το θάνατό της το 1729 Στη

Βαϊμάρη επίσης γεννήθηκαν και οι δύο μετέπειτα πιο σημαντικοί μουσικά γιοι του

Μπαχ ο Wilhelm Friedemann και ο Carl Philipp Emanuel

Η περίοδος του Μπαχ στη Βαϊμάρη σήμανε την αρχή μιας παρατεταμένης περιόδου

σύνθεσης έργων για όργανο και ορχήστρα στα οποία είχε αποκτήσει την τεχνική

δεξιότητα και αυτοπεποίθηση να επεκτείνει τις υπάρχουσες μεγάλης κλίμακας μουσικές

δομές και να συνθέσει διάφορες μουσικές επιρροές από το εξωτερικό Από τη μουσική

των ιταλών όπως του Βιβάλντι του Κορέλλι και του Τορέλλι έμαθε πώς να γράφει

δραματικά εναρκτήρια θέματα και υιοθέτησε τις χαρούμενες αναπτύξεις τους και τα

δυναμικά ρυθμικά τους μέρη Ο Μπαχ είχε μελετήσει τον ιταλικό τρόπο σύνθεσης

μεταγράφοντας για κλαβεσέν και εκκλησιαστικό όργανο τα κονσέρτα του Βιβάλντι τα

έργα αυτά παίζονται ακόμα πολύ συχνά σε διάφορες περιστάσεις Το 1713 ο δούκας

επέστρεψε από ένα ταξίδι στις Κάτω Χώρες φέρνοντας μαζί του μια μεγάλη συλλογή

από παρτιτούρες που σίγουρα περιελάμβαναν έργα της πιο σύγχρονης ιταλικής

μουσικής εκείνων των ημερών Ο Μπαχ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ιταλική δομή

solo-tutti στην οποία ένα ή περισσότερα solο όργανα έπαιζαν εναλλακτικά με την

ορχήστρα στην ίδια μελωδική κίνηση

Στη Βαϊμάρη είχε την ευκαιρία να παίξει και να συνθέσει οργανική μουσική όπως

και ένα ευρύ ρεπερτόριο κονσέρτων μαζί με το σύνολο του δούκα Στη Βαϊμάρη

επίσης γράφτηκαν και τα αντιστικτικά αριστουργήματα του Μπαχ οι φούγκες του Η

πλειοψηφία είναι συγκεντρωμένη στο laquoΣυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλοraquo το έργο αυτό

αποτελείται από δύο μέρη (το πρώτο τελείωσε το 1722 και το δεύτερο το 1724) καθένα

από τα οποία αποτελείται από ένα πρελούδιο και μια φούγκα σε κάθε μείζονα και

ελάσσονα κλίμακα Αυτό το μοναδικό έργο αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους

της σύγχρονης μουσικής κυρίως για την εκπληκτική χρήση της αντίστιξης και την

εξερεύνηση της πλήρους έκτασης του συνόλου των κλιμάκων ndashπράγμα που επέτρεψε

στον Μπαχ να εκμεταλλευτεί όλα τα πιθανά εκφραστικά μέσα που οι διάφορες

κλίμακες προσφέρουν

Κατά την παραμονή του στη Βαϊμάρη ο Μπαχ άρχισε να δουλεύει το laquoΜικρό βιβλίο

του οργάνουraquo για το μεγαλύτερο γιο του Wilhelm FriedemannΤο βιβλίο αυτό περιέχει

παραδοσιακούς λουθηριανούς ύμνους δοσμένους σε τεχνικούς συνδυασμούς για την

εκπαίδευση των νεαρών οργανιστών Το βιβλίο αυτό απεικονίζει τους δύο πυλώνες της

ζωής του Μπαχ την αφιέρωση του στη διδασκαλία και την αγάπη του για τη θρησκεία

και τη μουσική της λατρεία

Coumlthen (1717-1723) η έμπνευση και η τραγωδία

Για άλλη μια φορά ο Μπαχ άρχισε να ψάχνει για μια πιο σταθερή δουλειά η οποία θα

ήταν πιο κοντά στις μουσικές του αναζητήσεις Ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Coumlthen

προσλαμβάνει τον Μπαχ ως αρχιμουσικό στην αυλή του Ο πρίγκιπας μουσικός και ο

ίδιος εκτιμούσε ιδιαίτερα το ταλέντο του Μπαχ του έδινε ένα πολύ υψηλό μισθό αλλά

και το περιθώριο να συνθέτει και να εκτελεί τα έργα του Δυστυχώς για τον ίδιο τον

Μπαχ (και ευτυχώς για το σύνολο της σύγχρονης μουσικής) ο πρίγκιπας ήταν

καλβινιστής και δεν επέτρεπε την περίτεχνη μουσική στη θρησκευτική του λατρεία ως

αποτέλεσμα το σύνολο των έργων του Μπαχ από εκείνη την περίοδο είναι κοσμικά Τι

έργα όμως Περιλαμβάνουν τα laquoΒραδεμβούργεια κονσέρταraquo τις σονάτες και παρτίτες

για βιολί τις σουίτες για ορχήστρα και τις laquoΈξι σουίτες για τσέλοraquo όλα τους έργα

απίστευτης ποιότητας υψηλής αντιστικτικής τεχνικής και υψίστης σημασία για την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενόργανης μουσικής

Στις επτά Ιουλίου του 1720 και ενώ ο Μπαχ βρισκόταν στο εξωτερικό με τον

πρίγκιπα Λεοπόλδο η τραγωδία χτυπά η γυναίκα του Μαρία Βαρβάρα η μητέρα των

επτά παιδιών του πεθαίνει ξαφνικά Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης γνωρίζει την Άννα

Μανταλένα Wilke μια νεαρή ταλαντούχα σοπράνο δεκαεπτά χρόνια μικρότερη του

Παντρεύτηκαν στις τρεις Δεκεμβρίου του 1721 και μαζί απέκτησαν δεκατρία παιδιά

έξι από τα οποία έφτασαν μέχρι την ενηλικίωση Μεταξύ αυτών ο Johann Christoph o

Johann Christian και ο Gottfriedn Heinrich όλοι τους σημαντικοί μουσικοί του 18ου

αιώνα

Η γόνιμη εγκατάσταση Λειψία (1723-1750)

Το 1723 ο Μπαχ διορίζεται κάντορας στην εκκλησία του Αγ Θωμά της Λειψίας (μιας

από τις ιστορικότερες προτεσταντικές εκκλησίες της Γερμανίας) και μουσικός

υπεύθυνος για όλες τις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες της πόλης Αυτή ήταν και η

σημαντικότερη θέση του Μπαχ στη διάρκεια της ζωής του η Λειψία ήταν μια από τις

μεγαλύτερες πόλεις της Σαξονίας και αποτελούσε εμπορικό σταυροδρόμι για ολόκληρη

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

Sangerhausen ο Μπαχ προσλαμβάνεται ως βιολιστής στην αυλή του δούκα Ιωάννη

Ερνέστου της Βαϊμάρης μιας μεγάλης πόλης της Θουριγγίας Τα καθήκοντά του εκεί

δεν είναι γνωστά αλλά μάλλον περιελάμβαναν υπηρετικές και όχι μουσικές υπηρεσίες

Κατά την επτάμηνη παραμονή του στη θέση αυτή όμως η φήμη του ως οργανίστα

μεγάλωνε Προσκλήθηκε να δώσει το εναρκτήριο κονσέρτο στο νέο εκκλησιαστικό

όργανο της εκκλησίας του Αγ Βονιφατίου στο Arnstadt Η οικογένεια Μπαχ είχε από

παλιά ιδιαίτερες σχέσεις με την παλιά αυτή πόλη της Θουριγγίας που βρισκόταν

εκατόν ογδόντα χλμ νοτιοδυτικά της Βαϊμάρης στην άκρη ενός μεγάλου δάσους Τον

Αύγουστο του 1703 αποδέχθηκε τη θέση του οργανίστα στην εκκλησία αυτή η οποία

περιελάμβανε ελαφρά καθήκοντα ένα σχετικά υψηλό μισθό και ένα καινούργιο

εκκλησιαστικό όργανο κατασκευασμένο με τη μοντέρνα νοοτροπία που έδινε την

ευκαιρία στο μουσικό να χρησιμοποιήσει μια τεράστια ποικιλία από τονικότητες

Την περίοδο εκείνη ο Μπαχ αρχίζει τη σύνθεση μιας σειράς οργανικών πρελουδίων

Τα έργα αυτά στο πνεύμα της βορειογερμανικής παράδοσης των βιρτουόζικων

αυτοσχεδιαστικών πρελουδίων έδειχναν ήδη έναν αξιοπρόσεκτα συμπαγή θεματικό

έλεγχο (όπου ένα μικρό μουσικό θέμα αναπτύσσεται αναλυτικά κατά τη διάρκεια μιας

κίνησης) Ωστόσο στα έργα αυτά ο συνθέτης δεν έχει ακόμα πλήρως αναπτύξει τη

δύναμη των μεγάλων ενορχηστρώσεων και τη σπουδαία αντιστικτική τεχνική (όπου

δύο ή περισσότερες μελωδίες αναπτύσσονται ταυτόχρονα) που χαρακτηρίζει τα

κατοπινά έργα του

Οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί και οι ενθουσιασμένοι μουσικά προϊστάμενοι δεν

ήταν αρκετοί για να αποτρέψουν την ένταση μεταξύ του νεαρού οργανίστα και των

αρχών της πόλης ύστερα από μερικά χρόνια Ο Μπαχ ήταν εμφανώς δυσαρεστημένος

με την ποιότητα των τραγουδιστών της χορωδίας Τη σημαντικότερη τριβή όμως τη

δημιούργησε η αδικαιολόγητη απουσία του από το Arnstadt για αρκετούς μήνες την

περίοδο 1705-1706 όταν και επισκέφθηκε το σπουδαίο δάσκαλο Dieterich Buxtehude

στη βόρεια πόλη του Lubeck Αυτό το πολύ γνωστό περιστατικό από τη ζωή του

Ιωάννη Σεβαστιανού Μπαχ έχει ως εξής ο εικοσάχρονος νεόκοπος οργανίστας και

συνθέτης διήνυσε μια απόσταση περίπου πεντακοσίων μιλίων (οχτακοσίων χλμ)

αποκλειστικά με τα πόδια για να γνωρίσει τον άνθρωπο που θεωρούσε την πατρική

φιγούρα όλων των γερμανών οργανιστών και να ακούσει τις περίφημες Μουσικές

βραδιές του Το ταξίδι επιβεβαιώνει ότι το στυλ του Buxtenhude αποτελεί το μουσικό

θεμέλιο των πρώιμων έργων του Μπαχ και η παρατεταμένη για αρκετούς μήνες

διαμονή του στο Lubeck υπονοεί ότι η επαφή του με το γέρο δάσκαλο πρέπει να ήταν

καθοριστικής σημασίας για τη μουσική του πορεία Σύμφωνα με το μύθο και ο Μπαχ

αλλά και ο Χαίντελ ήθελαν να γίνουν διάδοχοι της θέσης του Buxtenhude αλλά

κανένας τους δεν ήθελε να παντρευτεί την κόρη του που ήταν και απαραίτητος όρος

για να πάρει κάποιος τη θέση

Παρά την πολύ άνετη θέση του Arnstadt μέχρι το 1706 ο Μπαχ φαίνεται να έχει

συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε να ξεφύγει από το οικογενειακό περιβάλλον και να

προχωρήσει στη μουσική του σταδιοδρομία Εκείνη την περίοδο του προσφέρεται μια

πιο επικερδής θέση σαν οργανίστας στην εκκλησία του Αγ Βλασσίου στο Muhlhausen

μια μεγάλη και σημαντική πόλη του βορρά Τον επόμενο χρόνο δέχθηκε την ανώτερη

αυτή θέση με σημαντικά μεγαλύτερο μισθό και με αρκετά βελτιωμένες συνθήκες (που

περιελάμβαναν μια πολύ καλύτερη χορωδία από αυτή του Arnstadt) Τέσσερις μήνες

μετά την άφιξη του στο Muhlhausen παντρεύτηκε τη δεύτερη εξαδέρφη του από το

Arnstadt τη Μαρία Βαρβάρα Μπαχ Μαζί απέκτησαν επτά παιδιά τέσσερα από τα

οποία επιβίωσαν μέχρι την ενηλικίωση Δύο από αυτά ndashο Wilhelm Friedemann και ο

Carl Philipp Emanuel- έγιναν σημαντικοί συνθέτες του στυλ Ροκκοκό που ακολούθησε

μετά την εποχή του Μπαρόκ

Η εκκλησία και η διοίκηση της πόλης του Muhlhausen πρέπει να ήταν περήφανοι για

τον καινούργιο τους αρχιμουσικό Συμφώνησαν αμέσως με το σχέδιο του Μπαχ για μια

ακριβή ανακαίνιση του εκκλησιαστικού οργάνου του Αγ Βλασσίου και έμειναν τόσο

πολύ ευχαριστημένοι με την περίτεχνη εορταστική cantata που έγραψε για την έναρξη

του νέου συμβουλίου της πόλης το 1708 (BWV 71 ξεκάθαρα στο ύφος του

Buxtenhude) που πλήρωσαν γενναιόδωρα για την εκτύπωσή της και δύο φορές μέσα

στα επόμενα χρόνια ο συνθέτης επέστρεψε για να τη διευθύνει Παρrsquo όλα αυτά όμως

την ίδια χρονιά ο Μπαχ δέχθηκε την προσφορά μιας καλύτερης θέσης στη Βαϊμάρη

Στη Βαϊμάρη για δεύτερη φορά (1708-1717)

Μετά από περίπου ένα χρόνο στο Muhlhausen ο Μπαχ έφυγε για να πάρει τη θέση

του οργανίστα και του διευθυντή κονσέρτων στην αυλή του δούκα της Βαϊμάρης μια

θέση που απείχε πολύ από την προηγούμενη απασχόλησή του εκεί ως υπηρέτη Ο

γενναιόδωρος μισθός και η προοπτική του να δουλέψει με ένα μεγάλο και πλήρες

σύνολο επαγγελματιών μουσικών πρέπει να ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες για τη

μετακίνηση αυτή Το ζεύγος των Μπαχ μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα μόλις πέντε

λεπτά μακριά από το παλάτι του δούκα Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε το πρώτο τους

παιδί και μετακόμισε μαζί τους η ανύπαντρη αδερφή της Μαρίας η οποία παρέμεινε

μαζί τους έχοντας την επίβλεψη του νοικοκυριού μέχρι το θάνατό της το 1729 Στη

Βαϊμάρη επίσης γεννήθηκαν και οι δύο μετέπειτα πιο σημαντικοί μουσικά γιοι του

Μπαχ ο Wilhelm Friedemann και ο Carl Philipp Emanuel

Η περίοδος του Μπαχ στη Βαϊμάρη σήμανε την αρχή μιας παρατεταμένης περιόδου

σύνθεσης έργων για όργανο και ορχήστρα στα οποία είχε αποκτήσει την τεχνική

δεξιότητα και αυτοπεποίθηση να επεκτείνει τις υπάρχουσες μεγάλης κλίμακας μουσικές

δομές και να συνθέσει διάφορες μουσικές επιρροές από το εξωτερικό Από τη μουσική

των ιταλών όπως του Βιβάλντι του Κορέλλι και του Τορέλλι έμαθε πώς να γράφει

δραματικά εναρκτήρια θέματα και υιοθέτησε τις χαρούμενες αναπτύξεις τους και τα

δυναμικά ρυθμικά τους μέρη Ο Μπαχ είχε μελετήσει τον ιταλικό τρόπο σύνθεσης

μεταγράφοντας για κλαβεσέν και εκκλησιαστικό όργανο τα κονσέρτα του Βιβάλντι τα

έργα αυτά παίζονται ακόμα πολύ συχνά σε διάφορες περιστάσεις Το 1713 ο δούκας

επέστρεψε από ένα ταξίδι στις Κάτω Χώρες φέρνοντας μαζί του μια μεγάλη συλλογή

από παρτιτούρες που σίγουρα περιελάμβαναν έργα της πιο σύγχρονης ιταλικής

μουσικής εκείνων των ημερών Ο Μπαχ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ιταλική δομή

solo-tutti στην οποία ένα ή περισσότερα solο όργανα έπαιζαν εναλλακτικά με την

ορχήστρα στην ίδια μελωδική κίνηση

Στη Βαϊμάρη είχε την ευκαιρία να παίξει και να συνθέσει οργανική μουσική όπως

και ένα ευρύ ρεπερτόριο κονσέρτων μαζί με το σύνολο του δούκα Στη Βαϊμάρη

επίσης γράφτηκαν και τα αντιστικτικά αριστουργήματα του Μπαχ οι φούγκες του Η

πλειοψηφία είναι συγκεντρωμένη στο laquoΣυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλοraquo το έργο αυτό

αποτελείται από δύο μέρη (το πρώτο τελείωσε το 1722 και το δεύτερο το 1724) καθένα

από τα οποία αποτελείται από ένα πρελούδιο και μια φούγκα σε κάθε μείζονα και

ελάσσονα κλίμακα Αυτό το μοναδικό έργο αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους

της σύγχρονης μουσικής κυρίως για την εκπληκτική χρήση της αντίστιξης και την

εξερεύνηση της πλήρους έκτασης του συνόλου των κλιμάκων ndashπράγμα που επέτρεψε

στον Μπαχ να εκμεταλλευτεί όλα τα πιθανά εκφραστικά μέσα που οι διάφορες

κλίμακες προσφέρουν

Κατά την παραμονή του στη Βαϊμάρη ο Μπαχ άρχισε να δουλεύει το laquoΜικρό βιβλίο

του οργάνουraquo για το μεγαλύτερο γιο του Wilhelm FriedemannΤο βιβλίο αυτό περιέχει

παραδοσιακούς λουθηριανούς ύμνους δοσμένους σε τεχνικούς συνδυασμούς για την

εκπαίδευση των νεαρών οργανιστών Το βιβλίο αυτό απεικονίζει τους δύο πυλώνες της

ζωής του Μπαχ την αφιέρωση του στη διδασκαλία και την αγάπη του για τη θρησκεία

και τη μουσική της λατρεία

Coumlthen (1717-1723) η έμπνευση και η τραγωδία

Για άλλη μια φορά ο Μπαχ άρχισε να ψάχνει για μια πιο σταθερή δουλειά η οποία θα

ήταν πιο κοντά στις μουσικές του αναζητήσεις Ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Coumlthen

προσλαμβάνει τον Μπαχ ως αρχιμουσικό στην αυλή του Ο πρίγκιπας μουσικός και ο

ίδιος εκτιμούσε ιδιαίτερα το ταλέντο του Μπαχ του έδινε ένα πολύ υψηλό μισθό αλλά

και το περιθώριο να συνθέτει και να εκτελεί τα έργα του Δυστυχώς για τον ίδιο τον

Μπαχ (και ευτυχώς για το σύνολο της σύγχρονης μουσικής) ο πρίγκιπας ήταν

καλβινιστής και δεν επέτρεπε την περίτεχνη μουσική στη θρησκευτική του λατρεία ως

αποτέλεσμα το σύνολο των έργων του Μπαχ από εκείνη την περίοδο είναι κοσμικά Τι

έργα όμως Περιλαμβάνουν τα laquoΒραδεμβούργεια κονσέρταraquo τις σονάτες και παρτίτες

για βιολί τις σουίτες για ορχήστρα και τις laquoΈξι σουίτες για τσέλοraquo όλα τους έργα

απίστευτης ποιότητας υψηλής αντιστικτικής τεχνικής και υψίστης σημασία για την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενόργανης μουσικής

Στις επτά Ιουλίου του 1720 και ενώ ο Μπαχ βρισκόταν στο εξωτερικό με τον

πρίγκιπα Λεοπόλδο η τραγωδία χτυπά η γυναίκα του Μαρία Βαρβάρα η μητέρα των

επτά παιδιών του πεθαίνει ξαφνικά Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης γνωρίζει την Άννα

Μανταλένα Wilke μια νεαρή ταλαντούχα σοπράνο δεκαεπτά χρόνια μικρότερη του

Παντρεύτηκαν στις τρεις Δεκεμβρίου του 1721 και μαζί απέκτησαν δεκατρία παιδιά

έξι από τα οποία έφτασαν μέχρι την ενηλικίωση Μεταξύ αυτών ο Johann Christoph o

Johann Christian και ο Gottfriedn Heinrich όλοι τους σημαντικοί μουσικοί του 18ου

αιώνα

Η γόνιμη εγκατάσταση Λειψία (1723-1750)

Το 1723 ο Μπαχ διορίζεται κάντορας στην εκκλησία του Αγ Θωμά της Λειψίας (μιας

από τις ιστορικότερες προτεσταντικές εκκλησίες της Γερμανίας) και μουσικός

υπεύθυνος για όλες τις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες της πόλης Αυτή ήταν και η

σημαντικότερη θέση του Μπαχ στη διάρκεια της ζωής του η Λειψία ήταν μια από τις

μεγαλύτερες πόλεις της Σαξονίας και αποτελούσε εμπορικό σταυροδρόμι για ολόκληρη

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

καθοριστικής σημασίας για τη μουσική του πορεία Σύμφωνα με το μύθο και ο Μπαχ

αλλά και ο Χαίντελ ήθελαν να γίνουν διάδοχοι της θέσης του Buxtenhude αλλά

κανένας τους δεν ήθελε να παντρευτεί την κόρη του που ήταν και απαραίτητος όρος

για να πάρει κάποιος τη θέση

Παρά την πολύ άνετη θέση του Arnstadt μέχρι το 1706 ο Μπαχ φαίνεται να έχει

συνειδητοποιήσει ότι έπρεπε να ξεφύγει από το οικογενειακό περιβάλλον και να

προχωρήσει στη μουσική του σταδιοδρομία Εκείνη την περίοδο του προσφέρεται μια

πιο επικερδής θέση σαν οργανίστας στην εκκλησία του Αγ Βλασσίου στο Muhlhausen

μια μεγάλη και σημαντική πόλη του βορρά Τον επόμενο χρόνο δέχθηκε την ανώτερη

αυτή θέση με σημαντικά μεγαλύτερο μισθό και με αρκετά βελτιωμένες συνθήκες (που

περιελάμβαναν μια πολύ καλύτερη χορωδία από αυτή του Arnstadt) Τέσσερις μήνες

μετά την άφιξη του στο Muhlhausen παντρεύτηκε τη δεύτερη εξαδέρφη του από το

Arnstadt τη Μαρία Βαρβάρα Μπαχ Μαζί απέκτησαν επτά παιδιά τέσσερα από τα

οποία επιβίωσαν μέχρι την ενηλικίωση Δύο από αυτά ndashο Wilhelm Friedemann και ο

Carl Philipp Emanuel- έγιναν σημαντικοί συνθέτες του στυλ Ροκκοκό που ακολούθησε

μετά την εποχή του Μπαρόκ

Η εκκλησία και η διοίκηση της πόλης του Muhlhausen πρέπει να ήταν περήφανοι για

τον καινούργιο τους αρχιμουσικό Συμφώνησαν αμέσως με το σχέδιο του Μπαχ για μια

ακριβή ανακαίνιση του εκκλησιαστικού οργάνου του Αγ Βλασσίου και έμειναν τόσο

πολύ ευχαριστημένοι με την περίτεχνη εορταστική cantata που έγραψε για την έναρξη

του νέου συμβουλίου της πόλης το 1708 (BWV 71 ξεκάθαρα στο ύφος του

Buxtenhude) που πλήρωσαν γενναιόδωρα για την εκτύπωσή της και δύο φορές μέσα

στα επόμενα χρόνια ο συνθέτης επέστρεψε για να τη διευθύνει Παρrsquo όλα αυτά όμως

την ίδια χρονιά ο Μπαχ δέχθηκε την προσφορά μιας καλύτερης θέσης στη Βαϊμάρη

Στη Βαϊμάρη για δεύτερη φορά (1708-1717)

Μετά από περίπου ένα χρόνο στο Muhlhausen ο Μπαχ έφυγε για να πάρει τη θέση

του οργανίστα και του διευθυντή κονσέρτων στην αυλή του δούκα της Βαϊμάρης μια

θέση που απείχε πολύ από την προηγούμενη απασχόλησή του εκεί ως υπηρέτη Ο

γενναιόδωρος μισθός και η προοπτική του να δουλέψει με ένα μεγάλο και πλήρες

σύνολο επαγγελματιών μουσικών πρέπει να ήταν οι καθοριστικοί παράγοντες για τη

μετακίνηση αυτή Το ζεύγος των Μπαχ μετακόμισε σε ένα διαμέρισμα μόλις πέντε

λεπτά μακριά από το παλάτι του δούκα Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε το πρώτο τους

παιδί και μετακόμισε μαζί τους η ανύπαντρη αδερφή της Μαρίας η οποία παρέμεινε

μαζί τους έχοντας την επίβλεψη του νοικοκυριού μέχρι το θάνατό της το 1729 Στη

Βαϊμάρη επίσης γεννήθηκαν και οι δύο μετέπειτα πιο σημαντικοί μουσικά γιοι του

Μπαχ ο Wilhelm Friedemann και ο Carl Philipp Emanuel

Η περίοδος του Μπαχ στη Βαϊμάρη σήμανε την αρχή μιας παρατεταμένης περιόδου

σύνθεσης έργων για όργανο και ορχήστρα στα οποία είχε αποκτήσει την τεχνική

δεξιότητα και αυτοπεποίθηση να επεκτείνει τις υπάρχουσες μεγάλης κλίμακας μουσικές

δομές και να συνθέσει διάφορες μουσικές επιρροές από το εξωτερικό Από τη μουσική

των ιταλών όπως του Βιβάλντι του Κορέλλι και του Τορέλλι έμαθε πώς να γράφει

δραματικά εναρκτήρια θέματα και υιοθέτησε τις χαρούμενες αναπτύξεις τους και τα

δυναμικά ρυθμικά τους μέρη Ο Μπαχ είχε μελετήσει τον ιταλικό τρόπο σύνθεσης

μεταγράφοντας για κλαβεσέν και εκκλησιαστικό όργανο τα κονσέρτα του Βιβάλντι τα

έργα αυτά παίζονται ακόμα πολύ συχνά σε διάφορες περιστάσεις Το 1713 ο δούκας

επέστρεψε από ένα ταξίδι στις Κάτω Χώρες φέρνοντας μαζί του μια μεγάλη συλλογή

από παρτιτούρες που σίγουρα περιελάμβαναν έργα της πιο σύγχρονης ιταλικής

μουσικής εκείνων των ημερών Ο Μπαχ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ιταλική δομή

solo-tutti στην οποία ένα ή περισσότερα solο όργανα έπαιζαν εναλλακτικά με την

ορχήστρα στην ίδια μελωδική κίνηση

Στη Βαϊμάρη είχε την ευκαιρία να παίξει και να συνθέσει οργανική μουσική όπως

και ένα ευρύ ρεπερτόριο κονσέρτων μαζί με το σύνολο του δούκα Στη Βαϊμάρη

επίσης γράφτηκαν και τα αντιστικτικά αριστουργήματα του Μπαχ οι φούγκες του Η

πλειοψηφία είναι συγκεντρωμένη στο laquoΣυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλοraquo το έργο αυτό

αποτελείται από δύο μέρη (το πρώτο τελείωσε το 1722 και το δεύτερο το 1724) καθένα

από τα οποία αποτελείται από ένα πρελούδιο και μια φούγκα σε κάθε μείζονα και

ελάσσονα κλίμακα Αυτό το μοναδικό έργο αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους

της σύγχρονης μουσικής κυρίως για την εκπληκτική χρήση της αντίστιξης και την

εξερεύνηση της πλήρους έκτασης του συνόλου των κλιμάκων ndashπράγμα που επέτρεψε

στον Μπαχ να εκμεταλλευτεί όλα τα πιθανά εκφραστικά μέσα που οι διάφορες

κλίμακες προσφέρουν

Κατά την παραμονή του στη Βαϊμάρη ο Μπαχ άρχισε να δουλεύει το laquoΜικρό βιβλίο

του οργάνουraquo για το μεγαλύτερο γιο του Wilhelm FriedemannΤο βιβλίο αυτό περιέχει

παραδοσιακούς λουθηριανούς ύμνους δοσμένους σε τεχνικούς συνδυασμούς για την

εκπαίδευση των νεαρών οργανιστών Το βιβλίο αυτό απεικονίζει τους δύο πυλώνες της

ζωής του Μπαχ την αφιέρωση του στη διδασκαλία και την αγάπη του για τη θρησκεία

και τη μουσική της λατρεία

Coumlthen (1717-1723) η έμπνευση και η τραγωδία

Για άλλη μια φορά ο Μπαχ άρχισε να ψάχνει για μια πιο σταθερή δουλειά η οποία θα

ήταν πιο κοντά στις μουσικές του αναζητήσεις Ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Coumlthen

προσλαμβάνει τον Μπαχ ως αρχιμουσικό στην αυλή του Ο πρίγκιπας μουσικός και ο

ίδιος εκτιμούσε ιδιαίτερα το ταλέντο του Μπαχ του έδινε ένα πολύ υψηλό μισθό αλλά

και το περιθώριο να συνθέτει και να εκτελεί τα έργα του Δυστυχώς για τον ίδιο τον

Μπαχ (και ευτυχώς για το σύνολο της σύγχρονης μουσικής) ο πρίγκιπας ήταν

καλβινιστής και δεν επέτρεπε την περίτεχνη μουσική στη θρησκευτική του λατρεία ως

αποτέλεσμα το σύνολο των έργων του Μπαχ από εκείνη την περίοδο είναι κοσμικά Τι

έργα όμως Περιλαμβάνουν τα laquoΒραδεμβούργεια κονσέρταraquo τις σονάτες και παρτίτες

για βιολί τις σουίτες για ορχήστρα και τις laquoΈξι σουίτες για τσέλοraquo όλα τους έργα

απίστευτης ποιότητας υψηλής αντιστικτικής τεχνικής και υψίστης σημασία για την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενόργανης μουσικής

Στις επτά Ιουλίου του 1720 και ενώ ο Μπαχ βρισκόταν στο εξωτερικό με τον

πρίγκιπα Λεοπόλδο η τραγωδία χτυπά η γυναίκα του Μαρία Βαρβάρα η μητέρα των

επτά παιδιών του πεθαίνει ξαφνικά Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης γνωρίζει την Άννα

Μανταλένα Wilke μια νεαρή ταλαντούχα σοπράνο δεκαεπτά χρόνια μικρότερη του

Παντρεύτηκαν στις τρεις Δεκεμβρίου του 1721 και μαζί απέκτησαν δεκατρία παιδιά

έξι από τα οποία έφτασαν μέχρι την ενηλικίωση Μεταξύ αυτών ο Johann Christoph o

Johann Christian και ο Gottfriedn Heinrich όλοι τους σημαντικοί μουσικοί του 18ου

αιώνα

Η γόνιμη εγκατάσταση Λειψία (1723-1750)

Το 1723 ο Μπαχ διορίζεται κάντορας στην εκκλησία του Αγ Θωμά της Λειψίας (μιας

από τις ιστορικότερες προτεσταντικές εκκλησίες της Γερμανίας) και μουσικός

υπεύθυνος για όλες τις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες της πόλης Αυτή ήταν και η

σημαντικότερη θέση του Μπαχ στη διάρκεια της ζωής του η Λειψία ήταν μια από τις

μεγαλύτερες πόλεις της Σαξονίας και αποτελούσε εμπορικό σταυροδρόμι για ολόκληρη

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

λεπτά μακριά από το παλάτι του δούκα Τον επόμενο χρόνο γεννήθηκε το πρώτο τους

παιδί και μετακόμισε μαζί τους η ανύπαντρη αδερφή της Μαρίας η οποία παρέμεινε

μαζί τους έχοντας την επίβλεψη του νοικοκυριού μέχρι το θάνατό της το 1729 Στη

Βαϊμάρη επίσης γεννήθηκαν και οι δύο μετέπειτα πιο σημαντικοί μουσικά γιοι του

Μπαχ ο Wilhelm Friedemann και ο Carl Philipp Emanuel

Η περίοδος του Μπαχ στη Βαϊμάρη σήμανε την αρχή μιας παρατεταμένης περιόδου

σύνθεσης έργων για όργανο και ορχήστρα στα οποία είχε αποκτήσει την τεχνική

δεξιότητα και αυτοπεποίθηση να επεκτείνει τις υπάρχουσες μεγάλης κλίμακας μουσικές

δομές και να συνθέσει διάφορες μουσικές επιρροές από το εξωτερικό Από τη μουσική

των ιταλών όπως του Βιβάλντι του Κορέλλι και του Τορέλλι έμαθε πώς να γράφει

δραματικά εναρκτήρια θέματα και υιοθέτησε τις χαρούμενες αναπτύξεις τους και τα

δυναμικά ρυθμικά τους μέρη Ο Μπαχ είχε μελετήσει τον ιταλικό τρόπο σύνθεσης

μεταγράφοντας για κλαβεσέν και εκκλησιαστικό όργανο τα κονσέρτα του Βιβάλντι τα

έργα αυτά παίζονται ακόμα πολύ συχνά σε διάφορες περιστάσεις Το 1713 ο δούκας

επέστρεψε από ένα ταξίδι στις Κάτω Χώρες φέρνοντας μαζί του μια μεγάλη συλλογή

από παρτιτούρες που σίγουρα περιελάμβαναν έργα της πιο σύγχρονης ιταλικής

μουσικής εκείνων των ημερών Ο Μπαχ ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ιταλική δομή

solo-tutti στην οποία ένα ή περισσότερα solο όργανα έπαιζαν εναλλακτικά με την

ορχήστρα στην ίδια μελωδική κίνηση

Στη Βαϊμάρη είχε την ευκαιρία να παίξει και να συνθέσει οργανική μουσική όπως

και ένα ευρύ ρεπερτόριο κονσέρτων μαζί με το σύνολο του δούκα Στη Βαϊμάρη

επίσης γράφτηκαν και τα αντιστικτικά αριστουργήματα του Μπαχ οι φούγκες του Η

πλειοψηφία είναι συγκεντρωμένη στο laquoΣυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλοraquo το έργο αυτό

αποτελείται από δύο μέρη (το πρώτο τελείωσε το 1722 και το δεύτερο το 1724) καθένα

από τα οποία αποτελείται από ένα πρελούδιο και μια φούγκα σε κάθε μείζονα και

ελάσσονα κλίμακα Αυτό το μοναδικό έργο αποτελεί έναν από τους θεμέλιους λίθους

της σύγχρονης μουσικής κυρίως για την εκπληκτική χρήση της αντίστιξης και την

εξερεύνηση της πλήρους έκτασης του συνόλου των κλιμάκων ndashπράγμα που επέτρεψε

στον Μπαχ να εκμεταλλευτεί όλα τα πιθανά εκφραστικά μέσα που οι διάφορες

κλίμακες προσφέρουν

Κατά την παραμονή του στη Βαϊμάρη ο Μπαχ άρχισε να δουλεύει το laquoΜικρό βιβλίο

του οργάνουraquo για το μεγαλύτερο γιο του Wilhelm FriedemannΤο βιβλίο αυτό περιέχει

παραδοσιακούς λουθηριανούς ύμνους δοσμένους σε τεχνικούς συνδυασμούς για την

εκπαίδευση των νεαρών οργανιστών Το βιβλίο αυτό απεικονίζει τους δύο πυλώνες της

ζωής του Μπαχ την αφιέρωση του στη διδασκαλία και την αγάπη του για τη θρησκεία

και τη μουσική της λατρεία

Coumlthen (1717-1723) η έμπνευση και η τραγωδία

Για άλλη μια φορά ο Μπαχ άρχισε να ψάχνει για μια πιο σταθερή δουλειά η οποία θα

ήταν πιο κοντά στις μουσικές του αναζητήσεις Ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Coumlthen

προσλαμβάνει τον Μπαχ ως αρχιμουσικό στην αυλή του Ο πρίγκιπας μουσικός και ο

ίδιος εκτιμούσε ιδιαίτερα το ταλέντο του Μπαχ του έδινε ένα πολύ υψηλό μισθό αλλά

και το περιθώριο να συνθέτει και να εκτελεί τα έργα του Δυστυχώς για τον ίδιο τον

Μπαχ (και ευτυχώς για το σύνολο της σύγχρονης μουσικής) ο πρίγκιπας ήταν

καλβινιστής και δεν επέτρεπε την περίτεχνη μουσική στη θρησκευτική του λατρεία ως

αποτέλεσμα το σύνολο των έργων του Μπαχ από εκείνη την περίοδο είναι κοσμικά Τι

έργα όμως Περιλαμβάνουν τα laquoΒραδεμβούργεια κονσέρταraquo τις σονάτες και παρτίτες

για βιολί τις σουίτες για ορχήστρα και τις laquoΈξι σουίτες για τσέλοraquo όλα τους έργα

απίστευτης ποιότητας υψηλής αντιστικτικής τεχνικής και υψίστης σημασία για την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενόργανης μουσικής

Στις επτά Ιουλίου του 1720 και ενώ ο Μπαχ βρισκόταν στο εξωτερικό με τον

πρίγκιπα Λεοπόλδο η τραγωδία χτυπά η γυναίκα του Μαρία Βαρβάρα η μητέρα των

επτά παιδιών του πεθαίνει ξαφνικά Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης γνωρίζει την Άννα

Μανταλένα Wilke μια νεαρή ταλαντούχα σοπράνο δεκαεπτά χρόνια μικρότερη του

Παντρεύτηκαν στις τρεις Δεκεμβρίου του 1721 και μαζί απέκτησαν δεκατρία παιδιά

έξι από τα οποία έφτασαν μέχρι την ενηλικίωση Μεταξύ αυτών ο Johann Christoph o

Johann Christian και ο Gottfriedn Heinrich όλοι τους σημαντικοί μουσικοί του 18ου

αιώνα

Η γόνιμη εγκατάσταση Λειψία (1723-1750)

Το 1723 ο Μπαχ διορίζεται κάντορας στην εκκλησία του Αγ Θωμά της Λειψίας (μιας

από τις ιστορικότερες προτεσταντικές εκκλησίες της Γερμανίας) και μουσικός

υπεύθυνος για όλες τις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες της πόλης Αυτή ήταν και η

σημαντικότερη θέση του Μπαχ στη διάρκεια της ζωής του η Λειψία ήταν μια από τις

μεγαλύτερες πόλεις της Σαξονίας και αποτελούσε εμπορικό σταυροδρόμι για ολόκληρη

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

ζωής του Μπαχ την αφιέρωση του στη διδασκαλία και την αγάπη του για τη θρησκεία

και τη μουσική της λατρεία

Coumlthen (1717-1723) η έμπνευση και η τραγωδία

Για άλλη μια φορά ο Μπαχ άρχισε να ψάχνει για μια πιο σταθερή δουλειά η οποία θα

ήταν πιο κοντά στις μουσικές του αναζητήσεις Ο πρίγκιπας Λεοπόλδος του Coumlthen

προσλαμβάνει τον Μπαχ ως αρχιμουσικό στην αυλή του Ο πρίγκιπας μουσικός και ο

ίδιος εκτιμούσε ιδιαίτερα το ταλέντο του Μπαχ του έδινε ένα πολύ υψηλό μισθό αλλά

και το περιθώριο να συνθέτει και να εκτελεί τα έργα του Δυστυχώς για τον ίδιο τον

Μπαχ (και ευτυχώς για το σύνολο της σύγχρονης μουσικής) ο πρίγκιπας ήταν

καλβινιστής και δεν επέτρεπε την περίτεχνη μουσική στη θρησκευτική του λατρεία ως

αποτέλεσμα το σύνολο των έργων του Μπαχ από εκείνη την περίοδο είναι κοσμικά Τι

έργα όμως Περιλαμβάνουν τα laquoΒραδεμβούργεια κονσέρταraquo τις σονάτες και παρτίτες

για βιολί τις σουίτες για ορχήστρα και τις laquoΈξι σουίτες για τσέλοraquo όλα τους έργα

απίστευτης ποιότητας υψηλής αντιστικτικής τεχνικής και υψίστης σημασία για την

εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενόργανης μουσικής

Στις επτά Ιουλίου του 1720 και ενώ ο Μπαχ βρισκόταν στο εξωτερικό με τον

πρίγκιπα Λεοπόλδο η τραγωδία χτυπά η γυναίκα του Μαρία Βαρβάρα η μητέρα των

επτά παιδιών του πεθαίνει ξαφνικά Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης γνωρίζει την Άννα

Μανταλένα Wilke μια νεαρή ταλαντούχα σοπράνο δεκαεπτά χρόνια μικρότερη του

Παντρεύτηκαν στις τρεις Δεκεμβρίου του 1721 και μαζί απέκτησαν δεκατρία παιδιά

έξι από τα οποία έφτασαν μέχρι την ενηλικίωση Μεταξύ αυτών ο Johann Christoph o

Johann Christian και ο Gottfriedn Heinrich όλοι τους σημαντικοί μουσικοί του 18ου

αιώνα

Η γόνιμη εγκατάσταση Λειψία (1723-1750)

Το 1723 ο Μπαχ διορίζεται κάντορας στην εκκλησία του Αγ Θωμά της Λειψίας (μιας

από τις ιστορικότερες προτεσταντικές εκκλησίες της Γερμανίας) και μουσικός

υπεύθυνος για όλες τις διαμαρτυρόμενες εκκλησίες της πόλης Αυτή ήταν και η

σημαντικότερη θέση του Μπαχ στη διάρκεια της ζωής του η Λειψία ήταν μια από τις

μεγαλύτερες πόλεις της Σαξονίας και αποτελούσε εμπορικό σταυροδρόμι για ολόκληρη

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

την κεντρική Ευρώπη Ήταν επίσης και η πρώτη κρατική θέση του συνθέτη εκτός

από τις σύντομες παρουσίες του στο Arnstadt και στο Muhlhausen η καριέρα του

Μπαχ περιελάμβανε μουσική υπηρεσία στις αυλές διαφόρων αριστοκρατών Η θέση

αυτή (που ο Μπαχ την κράτησε για είκοσι επτά χρόνια ndashως το θάνατό του) τον έφερε

και στο κέντρο διαφόρων πολιτικών μηχανορραφιών που λάμβαναν χώρα στο

συμβούλιο της Λειψίας

Λόγω της έντονης υποστήριξης του Μπαχ στη φράξια των οπαδών της μοναρχίας του

συμβουλίου (και ιδιαίτερα στο δήμαρχο της πόλης) ο Μπαχ αναγκάστηκε να κάνει

αρκετές υποχωρήσεις όσον αφορά τα μουσικά του καθήκοντα και προνόμια Αν και

κανένας από το συμβούλιο της πόλης δεν αμφισβητούσε τη μουσική ιδιοφυΐα του

Μπαχ φαίνεται πως υπήρχε μια διαρκής ένταση μεταξύ του κάντορα (που θεωρούσε

τον εαυτό του ως τον αποκλειστικό υπεύθυνο της εκκλησιαστικής μουσικής της πόλης)

και κάποιων αντιμοναρχικών μελών του συμβουλίου (που τον θεωρούσαν απλά ως το

διευθυντή της μουσικής σχολής της πόλης και τον οργανίστα του Αγ Θωμά) Παρrsquo όλα

αυτά το συμβούλιο παρείχε στον Μπαχ έναν ικανοποιητικό μισθό και ένα άνετο

διαμέρισμα για την οικογένειά του

Τα καθήκοντα του Μπαχ περιελάμβαναν τη διδασκαλία των μαθητών της (γνωστής)

μουσικής ακαδημίας της Λειψίας στην αντίστιξη το τραγούδι και το όργανο και την

παράδοση νέου μουσικού υλικού σε εβδομαδιαία βάση στις δύο μεγάλες εκκλησίες

της πόλης τον Αγ Θωμά και τον Αγ Νικόλαο Σε μια θαυμαστή έκρηξη

δημιουργικότητας έγραψε πέντε ετήσιους κύκλους με καντάτες (μία για κάθε Κυριακή

και γιορτή του εκκλησιαστικού έτους) κατά τη διάρκεια των πρώτων του έξι χρόνων

στη Λειψία Από αυτές έχουν σωθεί μονάχα διακόσιες αλλά η μουσική τους αξία είναι

τεράστια ακόμη και σήμερα στις εκκλησίας της Λειψίας σε κάθε κυριακάτικη και

εορταστική λειτουργία εκτελείται μια καντάτα του Μπαχ Όσο για το μουσικό τους

πλούτο μπορεί να πει κανείς ότι στη νεώτερη μουσική δεν υπάρχει τίποτα που να μη

βρίσκεται έστω και σε πρωτόλεια μορφή σε κάποια από τις διακόσιες είκοσι πέντε

καντάτες του Μπαχ

Το συμβούλιο της Λειψίας παρείχε στον Μπαχ μόνο οκτώ μόνιμους επαγγελματίες

μουσικούς (μια βασική και διαρκής αιτία έντασης μεταξύ του συνθέτη και του

συμβουλίου) υποχρεώνοντας τον κάντορα να επιστρατεύει τους υπόλοιπους είκοσι

μουσικούς που χρειαζόταν από τη μουσική σχολή και τους πολίτες της Λειψίας Τα

μέλη της χορωδίας των δύο εκκλησιών ήταν και αυτά είτε μαθητές της σχολής είτε

απλοί πολίτες Το μουσικό αυτό σύνολο έπαιζε (εκτός από τις κυριακάτικες λειτουργίες

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

και τις γιορτές) σε γάμους και κηδείες αλλά και άλλες παρόμοιες περιστάσεις αυτό

εξασφάλιζε στους μουσικούς ένα επιπλέον εισόδημα και γιrsquo αυτό (και για διδακτικούς

λόγους) ο Μπαχ έγραψε τα μοτέττα του έργα καθαρά φωνητικά χωρίς ανεξάρτητη

ενόργανη συνοδεία μεγάλης πνοής και επιβλητικού μεγαλείου

Αφού πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1720 συνθέτοντας καντάτες ο

Μπαχ είχε καταφέρει να συγκεντρώσει ένα τεράστιο ρεπερτόριο για τη λατρεία των

δύο κυρίων εκκλησιών της Λειψίας Αποφάσισε λοιπόν να κατευθύνει τη

δημιουργικότητά του πέρα από την εκκλησιαστική μουσική Το Μάρτιο του 1729

ανέλαβε τη διεύθυνση ενός συνόλου κοσμικής μουσικής που είχε ιδρύσει το 1701 ο

παλιός του φίλος και σημαντικός συνθέτης Georg Philipp Telemann Η θέση αυτή

αποδείχτηκε καθοριστική για την ανάδειξη του Μπαχ ως αναπόσπαστου μέρους των

μουσικών θεσμών της Λειψίας Κατά τη διάρκεια του έτους το μουσικό αυτό σύνολο

έδινε δύο φορές την εβδομάδα δίωρα ρεσιτάλ σε ένα γνωστό καφέ της πόλης (το

Zimmerman Coffeehouse το οποίο υπάρχει ακόμα στο κέντρο της Λειψίας) Πολλά

από τα έργα του Μπαχ των δεκαετιών του 1730 και 1740 (ανάμεσα στα οποία και τα

κονσέρτα για βιολί και κλαβεσέν) γράφτηκαν για να παιχτούν στην ευρύχωρη και

γεμάτη κόσμο αίθουσα του Zimmerman Coffeehouse

Ο Μπαχ όμως δεν εγκατέλειψε τελείως τη σύνθεση εκκλησιαστικής μουσικής κατά

τη διάρκεια της παραπάνω περιόδου έγραψε την πυκνή και θαυμάσια δομημένη

Λειτουργία σε σι ελάσσονα (ένα από τα υψηλότερα μνημεία της θρησκευτικής

μουσικής τέχνης) Η επιτυχημένη παρουσίασή της το 1733 έκανε τον Ελέκτορα της

Σαξονίας να τον διορίσει ως τον επίσημο συνθέτη του συμβουλίου της Λειψίας θέση

υψηλού κύρους) Στη συνέχεια ο Μπαχ επέκτεινε κατά πολύ τη Λειτουργία του

προσθέτοντας διάφορα καινούργια μέρη τα οποία άντλησε από τις καλύτερες καντάτες

του

Το 1747 ο Μπαχ επισκέφθηκε την αυλή του Φρειδερίκου της Πρωσίας όπου ο

βασιλιάς του έπαιξε ένα θέμα και τον προκάλεσε να αυτοσχεδιάσει μια φούγκα

βασισμένη σε αυτό το θέμα Ο Μπαχ εντυπωσίασε την αυλή της Πρωσίας

δημιουργώντας μια εκπληκτική φούγκα και λίγο καιρό αργότερα παρουσίασε στο

βασιλιά ένα σύνολο από φούγκες και κανόνες μία εκ των οποίων αποτελούσε μια

περίτεχνη επεξεργασία του θέματος που του είχε παίξει ο ίδιος ο βασιλιάς

Η τέχνη της φούγκας εκδόθηκε μετά το θάνατο του συνθέτη αλλά αποτελείται από

φούγκες που είχαν ολοκληρωθεί πολλά χρόνια πριν το θάνατο του Μπαχ Το βιβλίο

αποτελείται από δεκαοκτώ περίπλοκες φούγκες και κανόνες βασισμένες σε απλά

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

θέματα Το ατελείωτο αυτό έργο αποτελεί το magnum opus της αντιστικτικής

επεξεργασίας θεμάτων και ένα αριστούργημα αρμονικής τεχνικής συμπυκνώνει με τον

καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο όλων των πολυφωνικών τεχνικών σύνθεσης μέχρι

εκείνη την εποχή

Το τελευταίο έργο που ολοκλήρωσε ο Μπαχ ήταν ένα πρελούδιο για εκκλησιαστικό

όργανο το οποίο υπαγόρευσε στο γαμπρό του λίγο πριν πεθάνει Έχει τίτλο laquoVor

deinen Thron tret ich hiermitraquo και σημαίνει περίπου laquoΤώρα μπροστά στο θρόνο σου

εμφανίζομαιraquo Ας μην ξεχνάμε πως η καθοριστική συνιστώσα του έργου αλλά και

ολόκληρης της ζωής του Μπαχ ήταν η πίστη του στο Θεό Είναι λοιπόν απολύτως

λογικό γνωρίζοντας πως το τέλος του πλησιάζει ο Μπαχ να απευθυνθεί με το έργο του

στην απόλυτη πηγή έμπνευσης του Το πρελούδιο αυτό παίζεται πολύ συχνά μετά το

τέλος της ανολοκλήρωτης δέκατης τέταρτης φούγκας για να κλείσει την απόδοση της

Τέχνης της φούγκας

Το τέλος (1750)

Η υγεία του Μπαχ είχε αρχίσει να εξασθενεί ήδη από το 1749 Ο Μπαχ τυφλώθηκε

πολύ απότομα σχεδόν ολοσχερώς και ένας διάσημος άγγλος τσαρλατάνος ονόματι

John Taylor (ο οποίος είχε ήδη καταστρέψει την όραση του Χαίντελ) τον εγχείρησε το

1750 κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης του στη Λειψία

Ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ πέθανε στις είκοσι οκτώ Ιουλίου του 1750 Μια

εφημερίδα της εποχής ανέφερε ότι η αιτία θανάτου ήταν laquoοι καταστροφικές συνέπειες

μιας αποτυχημένης εγχείρησης στα μάτιαraquo Κάποιοι νέοι ιστορικοί όμως προτείνουν

ως αιτία θανάτου μια δυνατή πνευμονία που χτύπησε το συνθέτη τον προηγούμενο

χρόνο Η διαθήκη του ανάμεσα στα άλλα περιελάμβανε πέντε κλαβεσέν τρία λαούτα

τρία βιολιά δύο βιόλες δύο τσέλα και πενήντα δύο θρησκευτικά βιβλία Κατά τη

διάρκεια της ζωής του συνέθεσε πάνω από χίλια έργα τα περισσότερα από τα οποία

αποτελούν σταθμούς στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής Η ποσότητα αλλά κυρίως

η ποιότητα και η επιδραστικότητα του έργου του δίκαια καθιστούν τον Μπαχ το

μεγαλύτερο συνθέτη όλων των εποχών

Στη Λειψία ο Μπαχ φαίνεται πως είχε ιδιαίτερα καλές σχέσεις με πολλούς και

σημαντικούς για την τοπική κοινωνία ανθρώπους Στο σπίτι τους οι Μπαχ

φιλοξενούσαν συχνά φίλους συγγενείς και συνάδελφους μουσικούς από ολόκληρη τη

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

Γερμανία Σημαντικοί μουσικοί όπως ο GPTelemann έκαναν συχνές επισκέψεις στο

φιλόξενο σπίτι του Μπαχ στη Λειψία και διατηρούσαν τακτική αλληλογραφία μαζί του

Αξίζει αν αναφέρουμε πως ο Χαίντελ έκανε πολλά ταξίδια στη Γερμανία αλλά σε

κανένα δεν μπόρεσε να συναντήσει τον Μπαχ ndashκάτι για το οποίο Μπαχ

επανειλημμένως ανέφερε ότι είχε μετανιώσει βαθιά

Σημείωση για το έργο του

Τα έργα του Μπαχ ταξινομούνται με το δείκτη ΒWV και με έναν αριθμό για το

εκάστοτε έργο από τα αρχικά του Bach Werke Verzeichnis (που σημαίνει laquoκατάλογος

έργων Μπαχraquo) Ο κατάλογος εκδόθηκε το 1950 και συντάχθηκε από τον Wolfgang

Schmieder Δεν είναι οργανωμένος χρονολογικά (όπως όλοι οι προηγούμενοι) αλλά

θεματικά τα έργα ΒWV 1-224 είναι καντάτες τα έργα BWV 225-249 είναι χορωδιακά

έργα μεγάλης κλίμακας τα έργα BWV 250-524 είναι εκκλησιαστικά τραγούδια και

χορωδιακά τα έργα BWV 525-748 είναι γραμμένα για εκκλησιαστικό όργανο τα έργα

BWV 772-994 είναι γραμμένα για άλλα πληκτροφόρα όργανα τα έργα BWV 995-1000

είναι μουσική για λαούτο τα έργα BWV 1001-1040 είναι μουσική δωματίου τα έργα

BWV 1041-1071 είναι μουσική για ορχήστρα τα έργα BWV 1072-1126 είναι κανόνες

και φούγκες

Το μουσικό στυλ του Μπαχ έχει τις εξής συνιστώσες την εξαιρετική του ικανότητα

στην αντίστιξη και στον έλεγχο των μουσικών του θεμάτων τη φυσική του κλίση για

αυτοσχεδιασμό στα πληκτροφόρα όργανα την έκθεση του στη γερμανική ιταλική και

γαλλική μουσική και την προφανή αφιέρωσή του στη θρησκευτική λατρεία της

διαμαρτυρόμενης εκκλησίας Η πρόσβασή του σε μουσικούς παρτιτούρες και όργανα

από μικρό παιδί σε συνδυασμό με το αναδυόμενο ταλέντο του για το γράψιμο αυστηρά

συγκροτημένης μουσικής μεγάλης δύναμης τον βοήθησαν να αναπτύξει ένα εκλεκτικό

και ενεργητικό μουσικό ύφος στο οποίο οι ξένες επιρροές μπολιάζονται με τη

γερμανική παράδοση για να δημιουργήσουν μια ενιαία ευρωπαϊκή μουσική γλώσσα Η

περίοδος 1713-1714 κατά την οποία ήρθε σε επαφή με ένα μεγάλο ρεπερτόριο ιταλικής

μουσικής ήταν καθοριστική από αυτή και μετά φαίνεται να έχει κρατήσει τα καλύτερα

στοιχεία της ιταλικής μουσικής τα οποία και συνδύασε με τις παραδοσιακές

γερμανικές αρχές σύνθεσης του Buxtenhude για να φτιάξει το δικό του μοναδικό στυλ

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

Η ειλικρινής και προσωπική σχέση του Μπαχ με το χριστιανικό Θεό της

λουθηρανικής παράδοσης και η υψηλή ζήτηση που επικρατούσε εκείνη την εποχή

αναπόφευκτα έθεσαν τη θρησκευτική μουσική στο κέντρο της δημιουργίας του Η

σχέση του με το Θεό επηρέασε τη δομή το ύφος το σκοπό και την κατεύθυνση

ολόκληρου του έργου του Για να κατανοήσει κάποιος τη μουσική του Μπαχ πρέπει

πάντα να θυμάται πως ήταν κυρίως ένας συνθέτης θρησκευτικής μουσικής ο οποίος με

το έργο του προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το Θεό του και να εκφράσει το έντονο

θρησκευτικό του συναίσθημα

Ο ίδιος πρέπει να ήταν ένας πολύ ταπεινός και ήρεμος άνθρωπος θεωρούσε τον

εαυτό του έναν ευσυνείδητο τεχνίτη που προσπαθούσε να κάνει τη δουλειά του όσο

καλύτερα μπορούσε Πέρα από το ανεπτυγμένο θρησκευτικό αίσθημα δύο ακόμα είναι

τα διακριτά χαρακτηριστικά που διαπερνούν τη ζωή και το έργο του η αφοσίωση του

στη διδασκαλία και η εκτελεστική του δεινότητα Η διδασκαλία ήταν (μετά τη

σύνθεση) η δραστηριότητα που απορροφούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του

Μπαχ Είχε αμέτρητους μαθητές πολλοί εκ των οποίων (κυρίως οι γιοι του) έγιναν

σπουδαίοι μουσικοί και σημαντικοί συνθέτες

Όσον αφορά την προσωπική του δεξιοτεχνία ήταν ονομαστή τα επίπεδα της

εκτελεστικής του δεινότητας και οι αυτοσχεδιαστικές του ικανότητες στο

εκκλησιαστικό όργανο τον είχαν κάνει γνωστό σε ολόκληρη τη Γερμανία Ήταν

επίσης βιρτουόζος του βιολιού και του κλαβεσέν Ως αποτέλεσμα της εκπληκτικής του

δεξιοτεχνίας στα έργα του μπορεί άνετα να παρατηρήσει κανείς τα υψηλά επίπεδα

τεχνικής που απαιτούν αλλά και το πάθος του Μπαχ για αυτοσχεδιασμό

Η φήμη του Μπαχ ως συνθέτη δεν ήταν ποτέ υψηλή κατά τη διάρκεια της ζωής του

αλλά μετά το θάνατό του ατόνησε ακόμη περισσότερο το ύφος του θεωρούνταν

ξεπερασμένο και βαρετό Αρχικά ήταν γνωστός κυρίως ως βιρτουόζος και ως

δάσκαλος αλλά ως συνθέτης περνούσε απαρατήρητος

Παρrsquo όλα αυτά λόγω της εκπληκτικής του δεξιοτεχνίας ως οργανίστα και λόγω των

διδακτικών βιβλίων που άφησε οι γερμανοί οργανίστες τον ανακάλυψαν το

Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της παιδείας κάθε

γερμανού πιανίστα Ο Μπετόβεν ήταν αφοσιωμένος μαθητής του βιβλίου αυτού όπως

και ο Μότσαρτ Αξίζει να αναφέρουμε πως ο Μπετόβεν και ο Μότσαρτ είχαν

αναγνωρίσει τη μεγαλοφυΐα του Μπαχ και τον είχαν μελετήσει διεξοδικά

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος

Την καθοριστικότερη σημασία για την αποκατάσταση της φήμης του Μπαχ την είχε ο

Φέλιξ Μέντελσσον το 1829 παρουσίασε στο Βερολίνο Το πάθος του Αγ Ματθαίου και

έκανε γνωστό στον ευρωπαϊκό λαό το μέγεθος του γερμανού συνθέτη

Από εκεί και έπειτα η φήμη του Μπαχ βρίσκεται εκεί που της αξίζει Τα έργα του

έχουν μεταγραφεί για όλα τα όργανα και εκτελούνται από τους μεγαλύτερους

βιρτουόζους του κόσμου Είναι επίσης πασίγνωστα για τη διδακτική τους αξία κάθε

μαθητής ωδείου σε οποιοδήποτε επίπεδο κι αν βρίσκεται θα έχει να αντιμετωπίσει ένα

κομμάτι του Μπαχ

Αυτός ήταν λοιπόν ο Ιωάννης Σεβαστιανός Μπαχ ένας σπουδαίος βιρτουόζος και

δάσκαλος ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες όλων των εποχών και ο άνθρωπος

που έχει επηρεάσει τη δυτική μουσική (στο ύφος στη διδασκαλία στην αρμονία στην

ερμηνεία της) όσο κανένας άλλος