กาลานุกรม โดย พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต)

พระพทธศาสนาในอารยธรรมโลก

บนทกนำ� ในการพมพครงท ๕

ไดทราบวาจะมการพมพหนงสอ กาลานกรม พระพทธศาสนาในอารยธรรมโลก ครงใหม ในชวงใกลกลางป ๒๕๕๔ ซงนบเปนครงท ๕

เคยนกไววา ถาจงหวะอ�านวย จะเพมเตมหนงสอน เฉพาะอยางยง เกยวกบการรเรมและยคสมยทางความคด ซงเปนเรองส�าคญในอารยธรรม แตยงไมไดโอกาส ตองปลอยพมพไปตามเดมกอน

อยางไรกตาม แมวาเนอหาของหนงสอจะคงเดม แตมความเปลยนแปลงครงส�าคญในดานรปเลม เนองจากพระชยยศ พทธวโร เหนวาควรเปลยนขนาดเลมหนงสอใหเขากบมาตรฐานสากล เพอความสะดวกและคลองตวในระบบการจดพมพสบตอไป เชน หากระดาษพมพไดงายขน

เมอตกลงวาจะพมพหนงสอในขนาดเลมทเปลยนใหม กเปนเหตใหตองบรรจเนอความค�าบรรยายและจดปรบภาพทงหมดทเปนของเดม เขากบรปแบบใหมจนลงตวหมดทงเลม ซงเปนงานทคอนขางหนกและใชเวลาไมนอย พรอมกนนน พระชยยศ พทธวโร ยงไดพจารณาเปลยนและเพมภาพอกดวยตามความเหมาะสม รวมแลวกเปนการเปลยนแปลงและความแปลกใหมในทางทดมประโยชนใหเกดคณคาเพมขน โดยเฉพาะจะเปนรปลกษณตนแบบของการพมพครงตอๆ ไป จงขออนโมทนากศลฉนทะของพระชยยศ พทธวโร ไว ณ โอกาสนดวย

ในดานเนอหา ถงจะยงมไดเพมเตมอะไร แตมความผดพลาดลอดตามาบางจดทรอแกไข เมอมการพมพใหม กตองรบแกใหเสรจไปกอน ซงขอบนทกเลาไว

เรองแรก วนหนง ขณะนงอยในศาลาทพกในชนบท ยกหนงสอกาลานกรมฯ นขนมาเปดพลกด กบงเอญพบขอความในหนา 181 วา “ไอนสไตน … นกฟสกสเยอรมน” ยงแปลกใจวาเขยนเพลนผานไป และลอดตาผานการพมพมาไดอยางไรถง ๔ ครง [แกเปน “ไอนสไตน … นกฟสกสอเมรกน (เยอรมนโดยก�าเนด)”]

อกแหงหนง คอ หนา 207 วา “พระเจาศรสวางวงศ กษตรยองคสดทายของลาว…” ทงทกรอยวา ทถกคอพระเจาศรสวางวฒนา ซงเปนโอรส แตคงเขยนเพลนไปดวยความคนใจกบพระนามของพระเจาศรสวางวงศ แลวกพลอยท�าใหฝายศลปจดภาพตามไปอยางนนดวย จนกระทงไมนานนเอง พระกงจต ฟไตปง พธ.ม. แหงวดผาขาว เชยงใหม (บานเดม เปนชาวหลวงพระบาง ประเทศลาว) แจงมาทางพระชยยศ พทธวโร [แกเปน “เจามหาชวต ศรสวางวฒนา…”] จงขอขอบใจพระกงจตไว ณ ทนเปนอยางมาก

กาลานกรมพระพทธศาสนาในอารยธรรมโลก

Text Copyright© พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN:978-974-93332-5-9

พมพครงแรกวสาขบชา ๘ พฤษภาคม ๒๕๕๒

พมพครงท ๕ (ปรบขนาดและการจดเลม)พฤษภาคม ๒๕๕๔ จ�านวน ๑๓,๐๐๐ เลม

(หอจดหมายเหตพทธทาส อนทปญโญ ๕,๐๐๐ เลมบรษท มหพนธไฟเบอรซเมนต จ�ากด (มหาชน) ๒,๐๐๐ เลม

ทนพมพหนงสอวดญาณเวศกวน ๑,๐๐๐ เลมคณนวลละออ เกรยงไกรรตน ๑,๓๐๐ เลมบรษท แปลน โมทฟ จ�ากด ๑,๐๐๐ เลม

คณะผศรทธา ๒,๗๐๐ เลม)

ธรรมทาน-ใหเปลา-หามจ�าหนายFor free distribution only

ปกและรปเลมพระชยยศ พทธวโร

ศลปกรรมพระชยยศ พทธวโร ชาญชย พนทเสน

จฑามาศ หวงอายตตวนช

รเรม-อปถมภการจดท�าเปนหนงสอภาพบรษท มหพนธไฟเบอรซเมนต จ�ากด (มหาชน)

ด�าเนนการผลตส�านกพมพผลธมม

ในเครอ บรษท ส�านกพมพเพทแอนดโฮม จ�ากด ๒๓ ซอย ๖ หมบานสวนหลวงแหลมทอง ๒ ถ.พฒนาการ

เขตสวนหลวง กรงเทพฯ โทร. ๐๒ ๗๕๐ ๗๗๓๒

สถานทตดตอวดญาณเวศกวน

ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐ โทร. ๐๒ ๔๘๒ ๑๕๕๒, ๐๒ ๘๘๙ ๔๓๙๖

e-mail: [email protected]

อนโมทน� ในการพมพครงท ๑

เมอ พ.ศ. ๒๕๔๔ ในโอกาสทจะตพมพหนงสอ จารกบญ จารกธรรม ครงใหม ไดมองเหนวา หนงสอดงกลาวมเนอหามากนก ท�าใหเลมหนาเกนไป จงคดจะจดปรบและตดบางสวนใหหนงสอลดขนาดลง พรอมกนนนกคดวา นาจะท�ากาลานกรม คอล�าดบเหตการณส�าคญในประวตศาสตรพระพทธศาสนา มาพมพไวตอทาย หรอเปนภาคผนวก ของหนงสอนนดวย จะไดชวยใหผอานไดความรความเขาใจชดเจนยงขน จงไดใชเวลาไมนอยเขยนกาลานกรมดงกลาวจนเสรจ

อยางไรกตาม ปรากฏวากาลานกรมนนมความยาวมาก หนงสอ จารกบญ จารกธรรม เอง แมจะจดปรบใหมแลว กยงหนา ถาใสกาลานกรมตอทายเขาไป กจะหนาเกนสมควร

ในทสด จงไดพมพเฉพาะ จารกบญ จารกธรรม อยางเดยว สวนกาลานกรม ทเสรจแลว กเกบไวเฉยๆ แลวหนไปท�างานอนตอไป กาลานกรมนนจงเหมอนกบถกทงไปเปลา

ประมาณ ๒ ปตอมา วนหนง พระครรชต คณวโร ไดมาแจงวา บรษท มหพนธไฟเบอรซเมนต จ�ากด (มหาชน) ไดรบไฟลขอมลกาลานกรมจากพระครรชต ไปอาน แลวเกดความพอใจ ไดคดเตรยมการกนวา จะรวบรวมภาพทเกยวกบเหตการณในกาลานกรมพระพทธศาสนานน โดยเดนทางไปถายภาพในชมพทวป และตามเสนทางสายไหม แลวน�ามาเปนภาพประกอบ ท�าเปนหนงสอภาพกาลานกรม จงมาขอความเหนชอบและขอค�าปรกษา ผเรยบเรยงกไดอนโมทนาศรทธาและฉนทะของบรษทฯ สวนการรวบรวมภาพจะท�าอยางไรกสดแตเหนสมควร

ขาวเงยบไปประมาณ ๕ ป จนผเรยบเรยงคดวา งานอาจจะหยดเลกไปแลวกได แตแลววนหนง พระครรชต คณวโร กไดมาแจงวา ทางบรษทฯ ไดด�าเนนงานทตงใจไปเกอบเสรจสนแลว จงขอมาปรกษางานขนตอไป

คราวนน บรษท มหพนธไฟเบอรซเมนต จ�ากด (มหาชน) พรอมดวยคณชาญชย พนทเสน แหงมลนธกระตายในดวงจนทร และคณสภาพ ดรตนา ไดน�าตนฉบบ หนงสอภาพกาลานกรมพระพทธศาสนา ทไดจดท�าเสรจไปขนหนงแลว มาใหพจารณา ผเรยบเรยง ไดรบไว และบนทกขอคดขอสงเกตแลวมอบคนไป

ทางคณะผด�าเนนการไดรบตนฉบบไปปรบปรง จนกระทงเดอนตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๑ น จงไดน�าตนฉบบหนงสอภาพดงกลาวมามอบใหตรวจพจารณาอกครงหนง และเนองจากเปนระยะเวลาทผเรยบเรยงมงานเรองอนเรงอย พรอมกบมโรคาพาธตอเนอง พระมาโนช ธมมครโก จงไดขอน�าไปตรวจขนตนกอน

ขอความอยางน แมจะสนนดเดยว แตส�าคญมาก ตองรบแกทนททมโอกาส และถาผอานพบจดผดพลาด ทใดอก ขอใหแจงดวย จะอนโมทนาอยางยง

อกแหงหนง หนา 210-211 เกยวกบ คร (ภควาน) ศร รชน ไมใชเรองผดหรอถก แตเปดกวางไว ไดเตม ตอทายเรองทงหมดวา “อยางไรกด ความผดและขอเสยหายดงวาน เปนขอมลของทางการอเมรกนและตามทปรากฏในเอกสารทวไป แตผทเลอมใสในทานครนถอกนวาเปนการใสความแกทานโดยไมเปนความจรง”

อยางไรกด ขอใหเขาใจไวกอนวา หนงสออยางกาลานกรมน ยอมบอกเพยงขอมลความรทเปนพนฐาน และเปนทยอมรบทวไป อนถอวาผศกษาและประชาชนควรทราบเปนจดตงตน จะไมลงลกไปในรายละเอยดและการวเคราะห เชนทมผคานวา โคลมบสไมใชเปนผคนพบอเมรกา… อะไรอยางน หนงสอนยอมไมกาวไปเกยวของดวย

ขอย�าวา ความรกคอความร เปนของกลาง ไมเขาใครออกใคร ไมขนตอความชอบใจหรอไมชอบใจ ขอส�าคญอยทวางจตใจตอความรใหถกตอง โดยตระหนกวา ไมวาเรองรายหรอเรองด เปนขอมลทพงรหรอตองรไว เพอใหมองสถานการณออก หยงถงเหตปจจย จะไดแกปญหาดวยความรเขาใจใชปญญา มใชอยกนแควาทกรรมเพยงดวยคดเอา ถาวางใจถกตอง มงใชเพอแกปญหาดวยเจตนาทมงดโดยมเมตตาแลว ยงรละเอยดลกลงไปเทาไร กยงด มแตชวยใหแกปญหาไดถกจด ถกทาง ไดผล และสรางสรรคอารยธรรมใหงอกงามน�าสสนตสขไดจรง

ขอใหความใฝรเจรญงอกงามยงขนไป พรอมดวยจตใจทพฒนา และปญญาทจะใชในการแกปญหาและสรางสรรค

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)๑๓ กมภาพนธ ๒๕๕๔

ตอมาเมอจงหวะงานมาถง ผเรยบเรยงจงรบตนฉบบมาตรวจ และเนองจากทวดญาณเวศกวนน พระชยยศ พทธวโร เปนผมความช�านาญทางดานศลปะ สะดวกทจะประสานงาน เมอตรวจไปจะแกไขอะไร กขอใหพระชยยศ พทธวโร ชวยรบภาระด�าเนนการไปดวยเลย และระหวางน นอกจากตรวจแกจดปรบตนฉบบแลว กยงไดเพมขอมลเหตการณอกบาง พรอมกนนน พระชยยศ พทธวโร กไดหาภาพมาประกอบเพมเตมอกจ�านวนไมนอยทเดยว

ในทสด หนงสอภาพกาลานกรมกไดเสรจเรยบรอย ไดตงชอวา กาลานกรม พระพทธศาสนาในอารยธรรมโลก (Chronology of Buddhism in World Civilization) และหวงวาทางบรษทฯ ซงตงใจไวเดมวาจะพมพแจกในวนมาฆบชา พ.ศ. ๒๕๕๒ และรออย จะพมพไดทนแจกในวน วสาขบชา ๘ พฤษภาคม ๒๕๕๒

กาลานกรมพระพทธศาสนาฉบบน ส�าเรจเปนหนงสอภาพไดดงทปรากฏ ดวยแรงศรทธาและก�าลงฉนทะของบรษท มหพนธไฟเบอรซเมนต จ�ากด (มหาชน) นบวาเปนการท�ากศลครงใหญทควรจะอนโมทนาเปนอยางยง

กศลใหญนส�าเรจดวยปจจยหลายประการ เรมแตประการแรก คอความคดรเรมทจะท�าภาพประกอบเพอใหขอมลความรเปนเรองทนาสนใจ อานงาย และไดความชดเจนในการศกษา ประการทสอง แรงศรทธาและความเพยรพยายามทจะรวบรวมภาพดวยการลงทนเดนทางไปถายภาพสถานทตางๆ เฉพาะอยางยงพทธสถานในชมพทวป และทส�าคญบนเสนทางสายไหม โดยตองสละทงเวลา เรยวแรง และทนทรพยเปนอนมาก และประการทสาม คอความมน�าใจปรารถนาดตอพทธบรษท ตอประชาชน และตอสงคมทงหมด ในการจดพมพหนงสอขนโดยใชทนกอนใหญ เปนผลส�าเรจในขนสดทาย เพอแจกจายมอบเปนธรรมทาน เปนการสงเสรมการศกษาเผยแพรความรความเขาใจในพระพทธศาสนา และเปนการบชาคณพระรตนตรย โดยไมค�านงถงคาใชจายทมากมาย ทงทไมไดผลประโยชนจากหนงสอนแตอยางใดเลย

การจดท�าหนงสอภาพเลมน แยกไดเปน ๒ ขนตอน คอ ขนแรก งานตงเลมหนงสอ ซงทางบรษทฯ ไดรบความรวมมอจากคณชาญชย พนทเสน และคณสภาพ ดรตนา ด�าเนนการจนส�าเรจเปนตนฉบบ และขนทสอง งานจดปรบเสรมแตง คอ เมองานนนมาถงวด ดงไดกลาวแลววา เพอความสะดวกในการประสานงาน ไดรบความเกอกลจากพระชยยศ พทธวโร ในการจดปรบแตงแก ตามทผเรยบเรยงไดพจารณาหารอตรวจสอบจนลงตว ถอวา พระชยยศ พทธวโร และคณชาญชย พนทเสน เปนสวนรวมทส�าคญยงในการสรางกศลครงน และขออนโมทนาเปนอยางสง

ตลอดกระบวนการจดท�าทงหมดน ไดเนนความส�าคญในเรองการตดตอขออนญาตลขสทธส�าหรบภาพประกอบ ใหเปนไปโดยชอบ ซงไดเปนภาระทงแกคณชาญชย พนทเสน แหงมลนธกระตายในดวงจนทร ในชวงตน และแกพระชยยศ พทธวโร ในขนตอมา ซงไดด�าเนนการใหลลวงไปดวยด ขออนโมทนาตอสถาบน องคกร ตลอดจนบคคล ทเปนแหลงเอออ�านวยภาพเหลานน และตอผด�าเนนการตดตอทกทานไว ณ ทน เปนอยางยง

หนงสอน เปนเรองของเหตการณในประวตศาสตร ซงมทงการสรางสรรคและการท�าลาย โดยมภาวะจตใจและภมปญญาของมนษยแฝงหรอซอนอยเบองหลง รวมแลวในดานหนงกเปนประวตศาสตรของพระพทธศาสนา และอกดานหนงมองโดยรวม กคออารยธรรมของมนษย ถารจกศกษากหวงวาจะเปนประโยชนมาก ทงในแงเปนความรขอมล เปนบทเรยน และเปนเครองปรงของความคดในการสรางสรรคพฒนาอารยธรรมกนตอไป

เปนธรรมดาของผอานหรอดเหตการณ ซงจะเกดมทงความรและความรสก ในดานความร กตองพดวา ความรกคอความร ความจรงกคอความจรง เมอเกดมขนแลว กตองใหรไว สวนในดานความรสก จะตองปรบวางใหถก อยางนอยไมตกเปนทาสของความรสก เชน ความโกรธแคนชงชง แตพงตงความรสกนนไวในทางทจะแตงสรรเจตจ�านงใหมงไปในทางแหงเมตตาและกรณา เพอวาปญญาจะไดน�าความรไปใชในการแกปญหาและสรางสรรค โดยเฉพาะในการทจะน�าอารยธรรมของมนษย ไปสสนตสขใหจงได

ขออนโมทนา บรษท มหพนธไฟเบอรซเมนต จ�ากด (มหาชน) ซงเปนผน�า ทไดรเรมและหนนงานจดท�าหนงสอภาพกาลานกรมนใหด�าเนนมาจนถงความส�าเรจ เพอบ�าเพญธรรมทานสมดงบญเจตนาทตงไว

ขอคณพระรตนตรยอวยชยใหผศรทธาบ�าเพญธรรมทานน และผทเกยวของ ประสบจตรพธพรทวกน และใหผอานผศกษา มก�าลง ทงทางกาย ทางใจ ทางปญญา และพลงความสามคค ทจะชวยกนใชความรสนองเจตนาทประกอบดวยเมตตาการณย เพอรวมกนแกปญหา สรางสรรคสงคม เกอกลแกสรรพชพ ใหทงโลกสนนวาสน มความรมเยนเกษมศานต ตลอดกาลยนนานสบไป

๒๗ กมภาพนธ ๒๕๕๒

พทธฯ ถกท�ำลำยอก กอนฟนใหม พ.ศ. ๑๑๔๘-๑๑๖๒ (ค.ศ. 605-619) ราชา

ศศางกะ เปนฮนดนกายไศวะ ไดด�าเนนการท�าลายพระพทธศาสนาอยางรนแรง เชน สงหารพระสงฆทกสนาราหมดสน โคนพระศรมหาโพธทพทธคยา น�าพระพทธรปออกจากพระวหารแลวเอาศวลงคเขาไปตงแทน แมแตเงนตราของรชกาลกจารกขอความก�ากบพระนามราชาวา “ผปราบพทธศาสนา”

อำณำจกรศรวชยเกดทสมำตรำพ.ศ. ๑๑๐๐ (กะคราวๆ; ค.ศ. 600) ในชวงเวลา

น มอาณาจกรใหมทส�าคญเรยกวา ศรวชยเกดขน ในดนแดนทปจจบนเปนอนโดนเซยและมาเลเซย

เทาททราบ อาณาจกรนเรมขนโดยชาวฮนดจากอนเดยใตมาตงถนฐานทปาเลมบงในเกาะสมาตรา ตงแตกอน ค.ศ. 600 แตมชอปรากฏครงแรกในบนทกของหลวงจน อจง ผมาแวะบนเสนทางสชมพทวปเมอ พ.ศ. ๑๒๑๔

เทคโนโลย: พลงงำนจำกลมพ.ศ. ๑๑๕๐ (โดยประมาณ; ค.ศ. 600) ท

เปอรเซยคนท�ากงหนลม ขนใชครงแรก

ทวำรำวด ในทแหงสวรรณภมพ.ศ. ๑๑๕๐ (โดยประมาณ; ค.ศ. 600)

อารยธรรมทวาราวด ของชนชาตมอญ ไดรงเรองเดนขนมาในดนแดนทเปนประเทศไทยปจจบน แถบลมแมน�าเจาพระยาตอนลาง ตงเมองหลวงทนครปฐม เปนแหลงรบวฒนธรรมชมพทวป รวมทงพระพทธศาสนา แลวเผยแพรออกไปในเขมร พมา ไทยอยนาน จนเลอนหายไปในอาณาจกรสยามยคสโขทยแหง พ.ศต. ท ๑๘-๑๙

อาณาจกรทวาราวดนเจรญขนมาในดนแดนทถอวาเคยเปนถนซงเรยกวาสวรรณภมในสมยโบราณ ตงแตกอนยคอโศก ใน พ.ศต. ท ๓

พทธศำสนำเขำสทเบตพ.ศ. ๑๑๖๐ (ค.ศ. 617) เปนปประสตของกษตรย

ทเบตพระนามสรองสนคมโป ซงตอมาไดอภเษกสมรสกบ เจาหญงจนและเจาหญงเนปาล ทนบถอพระพทธศาสนา เปนจดเรมใหพระพทธศาสนา เขาสทเบต พระเจาสรองสน- คมโป ทรงสงราชทตชอ ทอนมสมโภตะไปศกษาพระ พทธศาสนาและภาษาตางๆ ในอนเดย และดดแปลงอกษร อนเดยมาใชเขยนภาษาทเบต

ทงฮน และศศำงกะ ถงอวสำนพ.ศ. ๑๑๔๘ (ค.ศ. 605) หลงชวงเวลาวนวายใน

ชมพทวป กษตรยราชวงศวรรธนะไดปราบพวกหณะลงไดใน พ.ศ. ๑๑๔๘ แตแลวราชาใหมราชยวรรธนะกถก ราชาศศางกะใชกลลวงปลงพระชนมเสย

เหตการณนท�าใหเจาชายหรรษวรรธนะผเปนอนชา ตองเขามารกษาแผนดน ขนครองราชยทเมองกนยากพชะ (ปจจบน=Kanauj) มพระนามวาหรรษะ แหงราชวงศวรรธนะ และไดกลายเปนราชายงใหญพระองคใหม

ราชาศศางกะทเปนฮนดไศวะ กสนอ�านาจใน พ.ศ. ๑๑๖๒ แลวดนแดนทงหมดกเขารวมในจกรวรรดของ พระเจาหรรษวรรธนะ

หมำยเหต:๑. เนอหาของหนงสอนไดเขยนไวเมอ ๘ ปกอน

โนน เพยงเพอเปนสวนประกอบหรอสวนเสรมของหนงสอ จารกบญ จารกธรรม ไมไดตงใจท�าเปนหนงสอเลมหนงตางหาก เหตการณบางอยางจงอาจมรายละเอยดไมสมสวนกน อกทงเรองทส�าคญแตไมเปนเหตการณ และเหตการณส�าคญแตไมทนนก กไมม

๒. แผนภมกาลานกรม ทเปนใบแทรกพวงไวทายเลม เปนสวนทผจดท�าภาพประกอบ ไดเลอกเหตการณ ซงเหนวาส�าคญในเนอหนงสอมาจดท�าล�าดบไว เปนความ

ปรารถนาดทจะเพมพนประโยชนแกผอาน แมจะยงมไดด�าเนนการคดเลอกอยางเปนงานเปนการจรงจง กหวงวาจะชวยเสรมความคดความเขาใจในการมองภาพรวมของเหตการณไดพอสมควร

๓. การสะกดชอประเทศ เผาชน ฯลฯ โดยทวไป ถอตามก�าหนดของราชบณฑตยสถาน เชน ทเบต (ไมใช ธเบต) แตบางชอใชอยางอนดวยเหตผลเฉพาะ เชน ตรก ในทนใช เตอรก เพอใหโยงกนไดกบเผาชน “เตอรก” ซงมเรองราวเกยวของมากในกาลานกรมน (พจนานกรม

ตางประเทศกออกเสยงวา “เตอรก” หรอ “เทอรก”); ค�าทในอดตเคยออกเสยงวา “อาเซย” ปจจบนนยมวา “เอเชย” ในทนไดปรบตามนยมบาง แตค�าวา “อาเซยกลาง” ซงในทนกลาวถงบอย ไดปลอยไวตามทคนเสยงกน; ตกสลา ใชอยางทลดรปจากค�าบาล คอ “ตกกสลา” (ไมใช ตกศลา ทลดรปจากค�าสนสกฤต “ตกษศลา”); เขยน กาหลฟ (ไมใชกาหลบ หรอกาหลป) ใหใกลเสยงค�าอาหรบวา คอลฟะฮ

เนอหา เหตกำรณในพระพทธศำสนำและเหตกำรณทเกยวของในชมพทวป

เนอหา เหตกำรณส�ำคญในสวนอนของโลก ทเกดขนในชวงเวลำใกลเคยงกบเหตกำรณในชมพทวปขำงบน

เสนเวลา (Timeline)

วงกาลจกร แสดงเขตเวลำ ของเหตกำรณทอยในหนำนนๆ

วธอาน อำนจำกหนำซำย ตอไปหนำขวำ คออำนเนอหำทตอเนอง(อำนบน กบอำนลำง คออำนเพอเทยบเคยงเหตกำรณ)

(ขางลาง) บอกเหตกำรณ

ทอนในโลก

(ขางบน) บอกเหตกำรณ

ในชมพทวป

วธอำนกำลำนกรม

.........................................................3..................................................................7

24......................................34

.................................................43...............50

......................................58

..........................................64.......76

......................................78

........................................90

.........................................98

..................................116.......................................135

............................................154

.....................................197......................................................218

ชมพทวป(เรองขางบนเหนอเสนเวลา)กอนพทธกำลพทธกำลหลงพทธกำล สงคายนา ครงท ๑ - พญามลนทพทธศาสนารงเรอง ยคท ๑ทมฬก ถนอนเดยใตหลงพทธกำล ยคกษาณ - สนยคคปตะพทธศาสนารงเรอง ยคท ๒

ก) ฮน-ฮนด ท�าลายพทธหลงพทธกำล ภยนอกภยใน จนมลายสญสนพทธศาสนารงเรอง ยคท ๓ข) ยคมสลมเขาครองระลอกท 1. มสลมอาหรบพทธศาสนาสญสน จากอนเดยระลอกท 2. มสลมเตอรกหลงพทธกำล ๘๐๐ ป ทอนเดยไมมพทธศาสนา

ก) มสลมครอง ๖ ศตวรรษระลอกท 3. มสลมมงโกลข) ฝรงมา พทธศาสนากลบเรมฟนค) ยคองกฤษปกครองค) พทธศาสนาฝากระแสโลกาภวตน ผานเขาสหสวรรษใหมหลงพทธกำลชมพทวป ในปจจบน

นำนำทวป(เรองขางลางใตเสนเวลา)624 ป กอนค.ศ.500 ป กอนค.ศ.ลงกาทวป คแคนแดนทมฬ141 ป กอนค.ศ.พ.ศ. ๑๑๐๐ - พ.ศ. ๑๗๖๓

การแผขยายอสลามชวงท 1. อาหรบ-กาหลฟเมอพทธศาสนาจะสญสน จากอนเดยชวงท 2. เตอรก-สลตานพ.ศ. ๑๗๗๕ - พ.ศ. ๒๒๗๙ยคอาณานคม

พ.ศ. ๒๒๙๓ - พ.ศ. ๒๔๘๐สงครามโลกครงท 1สงครามโลกครงท 2 พ.ศ. ๒๔๘๐ - พ.ศ. ๒๕๔๓นานาทวป: ศาสนา-ศาสนกเหตการณส�าคญตอจากกลางป พ.ศ. ๒๕๔๓

....................................................7.................................................25

......................................43.................................................54

...........................76

.................................................80

......................97

.......................112........................................................124

........................154...............................................183...............................................189

........................192...................................218

........220

ส�รบญ

เ ต ร ย ม เ ส บ ย ง แ ห ง

กาลานกรม พระพทธศาสนาในอารยธรรมโลก พระพรหมคณาภรณ ( ป. อ. ปยตโต )2 3

อำรยธรรมชมพทวปc. 2600-1500 BC [๒๐๐๐-๙๐๐ ป กอนพ.ศ.]

ยคอารยธรรมลมแมนาสนธ (Indus civilization, บางท เรยก Harappan civilization) มจดขดคนส�าคญอยท Mohenjo-Daro (ทางตะวนออกเฉยงเหนอของเมองการาจ ในปากสถาน) และ Harappa (หางจดแรก ๓๐๐ ไมล) เปน อารยธรรมเกาแกทสดเทาทรของเอเชยใต อยในยคสมฤทธ (Bronze Age) สมยเดยวกบอารยธรรมอยปตโบราณ อารยธรรมเมโสโปเตเมย และอารยธรรมมโนอนทเกาะครต

อารยธรรมนเจรญมาก มเมองทจดวางผงอยางด พรอมทงระบบชลประทาน รจกเขยนตวหนงสอ มมาตราชง-ตวง-วด นบถอเทพเจาซงมลกษณะอยางทเปนพระศวะในยคหลงตอมา อารยธรรมนแผขยายกวางขวาง ทาง ตะวนตกถงชายแดนอหราน ทางเหนอถง สดเขตอฟกา- นสถาน ทางตะวนออกถงกรงนวเดลปจจบน

1500-1200 BC [๙๐๐-๖๐๐ ปกอน พ.ศ.] ชนเผาอารยน ยกจากทราบสงอหรานหรอเปอรเซย เขามารกรานและครอบครองตลอดลงไปถงลมแมน�าคงคา พรอมทงน�าศาสนาพราหมณ ภาษาสนสกฤต และระบบวรรณะเขามาดวย อารยธรรมเรมเขาสยคเหลก

กอนพทธก�ล

จากซาย:ตรำเมองฮำรปปำPriest King อำรยธรรมโมเหนโจ-ดำโรเครองปนดนเผำ โมเหนโจ-ดำโร

อนเดย

จน

อหราน

อฟกานสถาน

โมเหนโจ-ดาโร

ครต

อยปต

ฮารปปาแมน

�ำสนธ

แมน�ำทกรส

แมน�ำยเฟรตส

นวเดล

เมโสโปเตเมย

ทะเลด�ำ

ทะเลเมดเตอเรเนยน

อำวเอเดน

อำวเปอรเซย

ทะเลแดง

ทะเลแคสเปยน


โยนก ทเกดปรำชญกรก624?-546? BC ทแดนกรกแหงไอโอเนย เปน

ชวงชวตของเธลส (Thales) ผไดชอวาเปนนกปรชญากรกและนกปรชญาตะวนตกคนแรก (ถานบอยางเรากตรงเกอบเทากบชวงพระชนมชพของพระพทธเจาคอ 623-543 BC)

ในชวงพทธกาลนน มดนแดนกรกทก�าลงเจรญ รงเรอง เฉพาะอยางยงเปนแหลงก�าเนดแหงปรชญากรกและเมธชนยคแรกของตะวนตก เรยกวาไอโอเนย (Ionia ไดแก อนาโตเลย/Anatolia หรอเอเชยนอย/Asia Minor และหมเกาะอเจยน/Aegean Islands ในทะเลอเจยน หรอซอกขางบนดานตะวนออกของทะเลเมดเตอเรเนยน

พดงายๆ วาในเตอรกปจจบน) พวกกรกแหงไอโอเนยหรอ ไอโอเนยนกรกน อพยพหนภยมาจากแผนดนกรกตงแตกอน 1000 BC เนองจากเปนผใฝปญญา ตอมาตงแตราว 800 BC ชนพวกนไดน�ากรกเขาสความเจรญทางวทยาการ และศลปะวฒนธรรม เรมยคกรกแบบฉบบ (Classical Greek) โดยเฉพาะในชวง 600-500 BC ไดมนกปราชญเกดขนมาก เชน เธลสทกลาวแลว และอะแนกซมานเดอร (Anaximander) พแธกอรส (Pythagoras) เฮราไคลตส (Heraclitus) พารเมนดส (Parmenides) อะแนกซากอรส (Anaxagoras) เปนตน ซงเปนรนอาจารยของโสเครตส ทเปนนกปรชญากรกยคกรงเอเธนสในสมยตอมา

๑๖ แควนแหงชมพทวป623 BC ชมพทวปแบงเปน ๑๖ แควน (โสฬส-

มหาชนบท) นบจากตะวนออกขนไปทางตะวนตกเฉยง-เหนอ คอ องคะ มคธ กาส โกศล วชช มลละ เจต วงสะ กร ปญจาละ มจฉะ สรเสนะ อสสกะ อวนต คนธาระ กมโพชะ (กมโพชะบางทเรยกควบกบ “โยนะ” เปนโยนะ- กมโพชะ หรอ โยนก-กมโพชะ)

ใน ๑๖ น บางแควนไดสญสนหรอก�าลงเสอมอ�านาจ บางแควนมชอเสยงหรอก�าลงเรองอ�านาจขนมา (สงเกตทใหตวอกษรด�าหนา) โดยเฉพาะแควนทจะม อ�านาจสงสดตอไปคอ มคธ

ชมพทวป-พทธศ�สน�

เหตก�รณโลก จากซาย:Anaximander, Thales,Pythagoras, Heraclitus

เอเธนสทะเลเมดเตอเรเนยน

ทะเลอเจยน


อนาโตเลยไอโอเนย

ชมมและแคชเมยร

ปญจำบ

หมำจลประเทศ

อตตรนจล

รำชสถำน

หะระยำณ

อตตรประเทศ

มธยประเทศคชรำต

ชำตสกำรห

พหำร

จำรขณฑ

โอรสสำ

เบงกอลตะวนตก

สกขม

อสสมเมฆำลย

อรณำจลประเทศ

นำคำแลนด

มณประ

ไมโซรำม

มหำรำษฎร

อนธรประเทศ

กรณำฏกะ

กว

ทมฬนำฑเกรำละ

กมโพชะ

คนธาระ

มจฉะ

กร

ปญจาละสรเสนะ

โกศล มลละ

กาส

วชช

มคธองคะ

วงสะ

อวนตเจต

อสสกะ

ตกสลำ

อชเชนพำรำณส รำชคฤห

เวสำลจมปำ

สำวตถมถรำ

ศำกยะ

กบลพสด

สำคละ

อหฉตระอนทปตถหสตนำประ

กลงคะ

อนธระ

วเทหะ

เกเกยะ

โภชะวทรรภะ

โกสมพ

เนปาล

จนปากสถาน

ภฐาน

บงคลาเทศ

พมา

ดนแดนชมพทวปสมยพทธกำล เทยบกบประเทศอนเดยปจจบน

อนเดย


ประสต-ตรสร-ประกำศพระศำสนำ๘๐ ป ก.พ.ศ. (= 623 BC; ฝรงวา 563 BC)

เจาชายสทธตถะโอรสของพระเจาสทโธทนะ และพระนาง สรมหามายา แหงแควนศากยะ ประสตทลมพนวน ระหวางเมองกบลพสด กบเมองเทวทหะ หลงประสตแลว ๗ วน พระพทธมารดาสวรรคต

๕๑ ป ก.พ.ศ. (= 594 BC) เจาชายสทธตถะ พระชนมาย ๒๙ พรรษา เสดจออกผนวช (มหาภเนษกรมณ) ทอโนมานท

๔๕ ป ก.พ.ศ. (= 588 BC) ในวนเพญวสาขปรณม เจาชายสทธตถะพระชนมาย ๓๕ พรรษา ตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา ทมหาโพธพฤกษ รมฝงแมน�าเนรญชรา ต�าบลอรเวลา เสนานคม (ปจจบน เรยกวา“พทธคยา”) ในแควนมคธ

๒ เดอนจากนน ในวนเพญอาสาฬหปรณม พระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา ธมมจกกปป- วตตนสตร แกพระเบญจวคคย ทปาอสปตนมฤคทายวน ใกลเมองพาราณส

ทปานน ตอมาไมนาน หลงจากยสกลบตร ๑ และสหาย ๕๔ คน ออกบวชและบรรลอรหตตผลแลว เกดมพระอรหนตสาวกยคแรก ๖๐ รป จงทรงสงพระสาวกไปประกาศพระศาสนาดวยพทธพจน ซงมตอนส�าคญทจ�าเปนหลกกนสบมาวา “จรถ ภกขเว จารก พหชนหตาย พหชนสขาย โลกานกมปาย” (ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงจารกไป เพอประโยชนสขแกชนจ�านวนมาก เพอเกอการณยแกชาวโลก)

ประดษฐำนพระศำสนำในแควนมคธตอนน นบแตตรสรได ๙ เดอน หลงเสดจจาก

ปาอสปตนมฤคทายวน เมองพาราณส ยอนกลบมาแควนมคธ โปรดชฎล ๑,๐๐๐ ทคยาสสะแลว เสดจเขาเมองราชคฤห โปรดพระเจาพมพสารและราชบรพาร ไดรบถวายพระเวฬวนเปนอารามแรกในพระพทธศาสนา

ทรงบ�าเพญพทธกจประดษฐานพระพทธศาสนาในแควนมคธ ทรงไดอครสาวก คอพระสารบตร และพระมหาโมคคลลานะ อดตปรพาชก (ชอเดมวา อปตสสะ และ โกลตะ) พรอมบรวาร ซงไดออกบรรพชา รวมเปน ๒๕๐

โดยเฉพาะเมอพระสารบตรบรรลอรหตตผล พอด ถงวนมาฆปรณม ราตรนนมจาตรงคสนนบาต พระพทธเจา ทรงแสดงโอวาทปาฏโมกข ในทประชมพระอรหนตสาวก ๑,๒๕๐ รป

ในปท ๓ แหงพทธกจ อนาถบณฑกเศรษฐเลอมใส ไดเปนอบาสกแลวสรางวดพระเชตวนถวาย ทเมองสาวตถ แควนโกศลอนเปนอารามทประทบและแสดงธรรมมากทสด รวม ๑๙ พรรษา (รองลงมา คอวดบพพาราม ทนาง วสาขามหาอบาสกาสรางถวาย ในเมองสาวตถ เชนกน ซงไดประทบรวม ๖ พรรษา)

หนาตรงขามจากซาย:ลมพนวน ประเทศเนปำลเจดยพทธคยำ เมองคยำ

จากซาย:ธมเมกขสถป เมองสำรนำถสำลวโนทยำน เมองกสนำรำ


เรา ในบดน ผสมพทธโคดม เจรญมาในศากยสกล … นครอนเปนถนแดนของเราชอวากบลพสด พระเจาสทโธทนะเปนพระบดา พระมารดาผชนนมพระนามวา มายาเทว

เราครองอาคารยวสยอย ๒๙ พรรษา มปราสาท ๓ หลง ชอวา สจนทะ โกกนท และโกญจะ พรอมดวย สตรสหมนนางเฝาแหนอลงการ ยอดนารมนามวายโสธรา โอรสนามวาราหล

เราเหนนมต ๔ ประการแลว สละออกผนวชดวยมาเปนราชยาน บ�าเพญเพยรอนเปนทกรกรยาสนเวลา ๖ ป (ครนตรสรแลว) ไดประกาศธรรมจกรทปาอสปตน-มฤคทายวน ในถนแหงพาราณส

เรา ผโคตมสมพทธ เปนทพงของมวลประชา มภกษ ๒ รป เปนอครสาวก คอ อปดสส และโกลต มอปฏฐากอยภายในใกลชดชอวา อานนท ภกษณทเปน คอครสาวกา คอ เขมา และอบลวรรณา อบาสกผเปน อครอปฏฐาก คอ จตตะ และหตถาฬวกะ กบทงอบาสกาทเปนอครอปฏฐายกา คอ นนทมารดา และอตตรา

เราบรรลอดมสมโพธญาณทควงไมอสสตถพฤกษา (แตนนมา) รศมหนงวาวงรอบกายของเราอยเสมอพวยพงสง ๑๖ ศอก อายขยของเราบดน เลกนอยเพยงแคในรอยป แตชวเวลาเทาทด�ารงชวอยนน เราไดชวยใหหมชนขามพนวฏสงสารไปไดมากมาย ทงตงคบเพลงธรรมไวปลกคนภายหลงใหเกดปญญาทจะตนขนมาตรสรตอไป

อกไมนานเลย แมเรา พรอมทงหมสงฆสาวก กจะปรนพพาน ณ ทนแล เหมอนดงไฟทดบไปเพราะสนเชอ ประดาเดชอนไมมใดเทยบได ความยงใหญ ทศพลญาณ และฤทธาปาฏหารย หมดทงสนเหลาน พรอมทงเรอนรางวรกายททรงไวซงคณสมบต วจตรดวยวรลกษณทง ๓๒ ประการ อนมดวงประภาฉพพรรณรงส ทไดฉายแสงสวางไสวไปทวทศทศ ดจดวงอาทตยศตรงส กจกพลนลบดบหาย สงขารทงหลายลวนวางเปลาดงนมใชหรอ

(โคตมพทธวส, ข.พทธ.๓๓/๒๖/๕๔๓)

สงขารไมเทยงแทยงยน

ควรจะคลายหายหนหายเมา

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ภเขาคชฌกฏ เขตพระนครราชคฤห ณ ทนนแล … ไดตรสดงนวา …

ภกษทงหลาย ในกาลกอนไดเคยเปนมาแลว ภเขา เวปลละนไดเกดมชอวาปาจนวงสะ สมยนนแล เหลาประชาชนไดชอวาชาวตวรา … จงดเถด ชอภเขานทเรยกวาปาจนวงสะนน กอนตรธานไปแลว ประชาชนชาวตวราเหลานนกดบชพลบหายไปแลว …

ภเขาเวปลละนไดเกดมชอวาวงกต สมยนนแล เหลาประชาชนไดชอวาชาวโรหตสสะ …

ภเขาเวปลละนไดเกดมชอวาสปสสะ สมยนนแล เหลาประชาชนไดชอวาชาวสปปยา …

ภกษทงหลาย บดนแล ภเขาเวปลละนมชอวา เวปลละนแหละ แลบดน เหลาประชาชนมชอวาชาว

มคธ … และบดน พระอรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคน เสดจอบตแลวในโลก แลเรามคแหงสาวก ทเปนคเลศ เปนคทดเยยม ชอวาสารบตรและโมคคลลานะ

ภกษทงหลาย เวลานนจกมาถง เมอชอภเขานจกลบหาย หมมนษยเหลานจกลบลวงจากไป และเรากจกปรนพพาน

ภกษทงหลาย สงขารทงหลายไมเทยงอยางน ไมยงยนอยางน ใหความมนใจไมไดอยางน ตามภาวะทเปนไปน จงควรแททจะหนายหายเมาในสรรพสงขาร ควรทจะเปลองคลายโลงออกไป ควรทจะพนกเลสไปได …

ภเขาปาจนวงสะของหมชนชาวตวรา มาเปนภเขาวงกตของหมชนชาวโรหตสสะ เปนภเขาสปสสะของหมชนชาวสปปยา เปนภเขาเวปลละของหมชนชาวมคธ ไมเทยงเลยหนอ สงขารทงหลาย มอนเกดขนและเสอมสลายไปเปนธรรมดา เกดขนแลวกดบไป ความสงบวางลงปลงไดแหงสงขารเหลานนเปนสข

(ส.น.๑๖/๔๕๖/๒๒๕)

แมชวตจะผนแปรทกขภยเวยนมาสารพน ผรธรรมแลวรทน ยอมมงมนพากเพยรตอไป

ภกษทงหลาย ส�าหรบปถชนผมไดเลาเรยนสดบฟง สงทมความแกเปนธรรมดา กยอมแก … สงทมความเจบไขเปนธรรมดา กยอมเจบไข ... สงทมความตายเปนธรรมดา กยอมตาย ... สงทมความเสอมสลายไปเปนธรรมดา กยอมเสอมสลายไป ... สงทมความสญสนไปเปนธรรมดา กยอมสญสนไป

… เมอสงทมความสญสนไปเปนธรรมดา มาสญสนไป เขาหาไดมองเหนตระหนกไมวา มใชวาสงทมความสญสนไปเปนธรรมดาของเราผเดยวเทานน จะสญสนไป แทจรงนน ตราบใดทสตวทงหลาย ยงมการมา มการไป มการจากหายเคลอนยาย มการเกดขนมาใหมกนอย สงทมความสญสนไปเปนธรรมดา กยอมสญสนไปทงนน ตวเราเองนแหละ เมอสงทมความสญสนไปเปนธรรมดาสญสนไปแลว ถาจะมามวเศราโศก คร�าครวญ ร�าไร ตอก ร�าไห ฟมฟายไป แมแตอาหารกจะไมอยากรบประทาน รางกายกจะมผวพรรณเศราหมอง ซบผอม งานการกจะสะดดเสยหาย เหลาพวกอมตรกจะดใจ สวนมตรทงหลายกจะพลอยใจเสย

พทธประวตตรสเล�

ภเขำคชฌกฏ


บชายญใหญยง แตผมความดยงใหญ ไมมาเฉยดใกล

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระวหาร เชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ เขตพระนครสาวตถ

กโดยสมยนนแล พระเจาปเสนทโกศลไดตระเตรยม การบชามหายญ โคผ ๕๐๐ ตว ลกโคผ ๕๐๐ ตว ลกโคเมย ๕๐๐ ตว แพะ ๕๐๐ ตว และแกะ ๕๐๐ ตว ถกน�าไปผกทหลกเพอบชายญ แมประดาเหลาชนทเปนทาส เปนคนรบใช หรอกรรมกร ถกขดวยอาชญา ถกภยคกคาม มหนานองน�าตา รองไหพลาง ท�างานเตรยมการทงหลายไปพลาง …

ครงนนแล พระผมพระภาคทรงทราบความนนแลว ไดตรสพระคาถาเหลานในเวลานนวา

พธอศวเมธ (ฆามาบชายญ) ปรสเมธ (ฆาคนบชายญ) สมมาปาสะ (มหายญบนแทนบชาตรงทหลนลงของไมลอดบวง) วาชเปยยะ (มหายญดมฉลองฆาสตวใหญ ๑๗ อยางละหลายรอยตว) นรคคฬะ (ฆาครบทกอยางไมมขดคนบชาเปนมหายญ) เปนการบชายญอยางยงใหญ มการจดเตรยมการใหญโต จะไดมผลมากมายกหาไม มแตแพะ แกะ โค และสตวหลากหลายชนด จะถกฆา, ยญนน ทานผด�าเนนในปฏปทาถกทาง ผแสวงคณความดยงใหญ ยอมไมเฉยดใกล

(ส.ส.๑๕/๓๔๙/๑๐๙)

กฏทนตพราหมณ กลาววาขาแตพระโคดมผเจรญ ขาพเจาขอปลอยโคผ

๗๐๐ ลกโคผ ๗๐๐ ลกโคเมย ๗๐๐ แพะ ๗๐๐ แกะ ๗๐๐ ขาพเจาใหชวตแกสตวเหลานน สตวเหลานนจงกน

หญาเขยวสด จงดมน�าเยน จงรบลมสดชนทพดโชยมาใหสขสบายเถด

(ท.ส.๙/๒๓๖/๑๘๙)

พระพรหม ไตรเพท บชายญ วรรณะ ลวนคอโมฆะทแตงสรร

พราหมณเนสาท กลาววาเพราะไดบชามหายญแลว พราหมณทงหลายจง

บรสทธไดอยางน (เพราะฉะนน) เราจกบชามหายญ และดวยการปฏบตอยางน เรากจะหลดพนจากบาป

(ข.ชา.๒๘/๗๒๒/๒๕๑)

กาณารฏฐะ ผเปนพราหมณในอดต กลาววา“อรยชนชาวอารยนคอพราหมณรายมนต

ทรงไตรเพท พวกกษตรยปกครองแผนดน พวกแพศยประกอบกสกรรม และพวกศทรบ�าเรอรบใช” วรรณะทง ๔ น เขาสหนาทจ�าเพาะอยางตามก�าหนดทชสง องคมหาพรหมเปนเจา ไดทรงจดสรรไว ทานบอกมาดงวาน

พระพรหมผทรงสรางทรงจดสรรโลก พระวรณเทพ ทาวกเวร พระโสมะ พระยมเทพ พระจนทร พระวาย พระสรยเทพ เทพไทเหลาน ลวนไดบชายญกนมามากมาย และไดถวายสงสรรพอนนาปรารถนาแกพราหมณผทรง เวทแลว (จงไดมาเปนใหญอยางน)

ทาวอรชน และทาวภมเสน ผทรงพลง ทงผน แผนดนหาใครเทยบไมได ยกธนได ๕๐๐ คน ดงมพนพาหา นนกคอทานไดบชาไฟมาแตครงกอนนน

(ข.ชา.๒๘/๗๖๑/๒๕๘)

ดวยประการดงวาน เมอสงทมความสญสนไปเปนธรรมดา มาสญสนไป เขากไดแตเศราโศก คร�าครวญ ร�าไร ตอก ร�าไห ฟมฟายไป

นเรยกวาปถชนผมไดเลาเรยนสดบฟง ถกลกศรอาบยาพษคอความโศกเศรา เสยบแทงเขาแลว ไดแตท�าตวเองใหเดอดรอน

ภกษทงหลาย สวนวาอรยสาวกผไดเรยนสดบแลว สงทมความแกเปนธรรมดา กยอมแก … สงทมความสญสนไปเปนธรรมดา กยอมสญสนไป

… เมอสงทมความสญสนไปเปนธรรมดา มาสญสนไป เขามองเหนตระหนกดงนวา มใชวาสงทมความสญสนไปเปนธรรมดาของเราผเดยวเทานน จะสญสนไป แทจรงนน ตราบใดทสตวทงหลาย ยงมการมา มการไป มการจากหายเคลอนยาย มการเกดขนมาใหมกนอย สงทมความสญสนไปเปนธรรมดา กยอมสญสนไปทงนน …

ดวยประการดงวาน เมอสงทมความสญสนไปเปนธรรมดา มาสญสนไป อรยสาวกนนกไมมวโศกเศรา คร�าครวญ ร�าไร ตอก ร�าไห ฟมฟายอย …

อรยสาวกนน ผไมมความโศกศลย ไมมลกศรเสยบแทงใจ ท�าตนใหหายทกขรอนสงบเยนได …

ความโศกเศรา การคร�าครวญร�าไห จะชวยใหไดประโยชนอะไรในโลกน แมแตนอย กหาไม บณฑตผรเขาใจฉลาดในการวนจฉยเรองราว ยอมไมหวนไหวตอเคราะหรายภยพบต … ประโยชนทดงามพงมงหมาย จะส�าเรจไดทไหน ดวยวธการอยางไร กพงพากเพยรมงหนาท�าไปทนนดวยวธการนนๆ

หากรชดวาจดหมายนน ไมวาเราหรอคนอนใด ไมมใครจะใหส�าเรจได กไมตองเศราเสยใจ พงวางจตสงบตงใจแนวลงไปวา ทน เราจะท�าการอะไรมงมนตอไป

(อง.ปจก.๒๒/๔๘/๖๐–๖๓)

เพยรท�าใหส�าเรจดวยกรรมด ไมมวรรอขอผลดลบนดาล

“คนพาลมกรรมด�า ถงจะโลดแลนไปยง (แมน�าศกดสทธตางๆ คอ) แมน�าพาหกา ทาน�าอธกกกะ ทาน�าคยา แมน�าสนทรกา แมน�าสรสวด ทาน�าปยาคะ และแมน�าพาหมด เปนนตย กบรสทธไมได …

ดกรพราหมณ ทานจงอาบตนในหลกธรรมนเถด จงสรางความเกษมแกสตวทงปวงเถด ถาทานไมกลาวเทจ ไมเบยดเบยนสตว ไมท�าอทนนาทาน เปนผมศรทธา หาความตระหนมไดไซร ทานจะตองไปทาน�าคยาท�าไม แมน�าดมของทานกเปนน�าคยาแลว”

(ม.ม.12/98/70)

“ถาแมนบคคลจะพนจากบาปกรรมได เพราะการ อาบน�า (ช�าระบาป) กบ เตา นาค จระเข และสตวเหลาอน ทเทยวไปในแมน�า กจะพากนไปสสวรรคแนนอน ... ถาแมน�าเหลานจะพาเอาบาปททานท�าไวแลวในกาลกอนไปไดไซร แมน�าเหลานกตองพาเอาบญของทานไปไดดวย”

(ข.เถร.๒๖/๔๖๖/๔๗๓)

จากบน:เชตวนมหำวหำรพธอศวเมธฆำสตวบชำยญ

ม.อโนมำ ม.มห

ม.สทำนรำ

ม.สรสวด

ม.โรหณ

ม.เนรญ

ชรำ

ม.มห

ำนท

ม.พำหกำสงกสสะ

โกสมพ

สสงมารคร

ปยาคะ

สาเกต

สาวตถ

กบลพสด ลมพนรามคาม

กสนารามถลา

จมปา

เวสาล

ราชคฤหนาลนทา

คยา

อาฬวอสปตนมฤคทายวน

พาราณส ปาฏลบตร

อรเวลา

ปาวา

ปญจาละโกศล

วงสะกาส มคธ

องคะ

วชช

เจต

ม.อจรวด

ม.สรภ

ม.โคมตม.คงคำ

ม.โกสก

ม.ยมนำ ม.สนทรกำ

อนเดย

เนปาลจน

ปากสถาน


ถาพระพรหมเปนใหญในสรรพโลก เปนจอมบด เปนเจาชวของหมสตว กชอวาเปนเจาชวตทอยตธรรม ทงทธรรมมอย แตพระพรหมนนกจดสรรโลกใหไมเปนธรรม…

ถาคนฆาคนฆาสตว (บชายญ) แลวจะบรสทธ และผถกฆาจะเขาถงแดนสวรรค พวกพราหมณกพงฆาพวกพราหมณดวยกน หรอพงฆาพวกทเชอถอยค�าของพราหมณเสยส

พวกเนอ พวกปศสตว และโคตวไหนๆ ไมไดออน วอนขอใหฆาตวมนเลย มแตดนรนตองการมชวตอยในโลกน แตคนไปเอาเหลาปศสตวมาผกเขาทเสาหลกบชายญ

แลวพวกพาลชนกยนหนาเขาไปตรงเสาบชายญทผกสตวไว พร�าพรรณนาถอยค�างามเสนาะทแตงสรรวา เสาหลกบชายญนจะอ�านวยสงทปรารถนาแกทานในโลกหนา จะเปนของยงยนในสมปรายภพ …

ภเขามาลาคร ขนเขาหมวนต ภเขาวชฌะ ภเขาสทศน ภเขานสภะ ภเขากากเวร ภเขาเหลาน และภเขาใหญอนๆ เขาบอกวา พวกพราหมณผบชายญกอสรางไว

ทพดกนมาวาพวกพราหมณผบชายญเอาอฐมากอเปนภเขา แตภเขาหาใชเปนอฐอยางนนไม เหนชดๆ วาเปนหน … เหลกและโลหะยอมไมเกดในอฐ ทพวกพราหมณพร�าพรรณนายญกลาวไววา ผบชายญกอขนมา

เขาบอกวา พราหมณผชาญเวท เขาถงคณแหงมนต ผมตบะ เปนผประกอบการขอ มหาสมทรซดทวมพราหมณนนผก�าลงตระเตรยมน�าอยทฝงมหาสมทร เปนเหตใหน�าในมหาสมทร (ถกลงโทษใหเคม) ดมไมได

แมน�าทงหลายพดพาเอาพราหมณผเจนจบเวททรงมนตไปเกนกวาพน น�าในแมน�าเหลานนกมไดเสยรสไป เหตไฉนมหาสมทรทกวางขวางสดประมาณเทานนจงน�าเสยดมไมได

บอน�าทงหลายในมนษยโลกน ทเขาขดไวกลายเปนน�าเคมกม แตไมใชเคมเพราะทวมพราหมณตาย…

ครงเกาโพนดกด�าบรรพ ใครเปนภรรยาของใคร คนกไดใหก�าเนดมนษยขนตงแตกอนมา ตามธรรมดานน จงไมมใครเลวกวาใคร การจดแบงจ�าแนกคนกไดวากนไปตามการงานอาชพทท�ามาอยางน ถงแมเปนลกคนจณฑาลกพงเรยนเวทกลาวมนตได หากเปนคนฉลาดมความคด หวของเขากไมตองแตกเจดเสยง (อยางทพวกพราหมณวา) …

(ข.ชา.๒๘/๗๗๑-๒/๒๖๐–๒๗๐)

พระโพธสตว องคภรทต กลาววาถาคนท�าบญไดโดยเอาไมและหญาใหไฟกน คน

เผาถาน คนหงเกลอ พอครว และคนเผาศพ กตองไดท�าบญ…

คนบชาไฟอนไรอนทรย ไมมกายทจะรสก เปนเพยงเครองท�าการงานของประชาชน เมอคนยงท�าบาปกรรมอย จะไปสคตไดอยางไร

พวกพราหมณในโลกนตองการหาเลยงชวตกบอก

วา พระพรหมมอ�านาจเหนอทกสงทกอยาง และวาพระพรหมบชาไฟ กพระพรหมมอ�านาจ ทรงสรรพานภาพ ไมมใครสราง กลบไปไหวไฟทตนสรางเพอประโยชนอะไร

ค�าของพวกพราหมณนนนาหวเราะ ไมทนตอการพนจ ไมเปนความจรง พวกพราหมณปางกอนแตงขนไว เพราะเหนแกสกการะ ครนเมอลาภและสกการะไมเกดขน พวกเขากจดแตงยญพธขนมา เอาการฆาสตวบชายญเปนสนตธรรม

“อรยชนคอพราหมณรายมนตทรงไตรเพท พวกกษตรยปกครองแผนดน พวกแพศยประกอบกสกรรม และพวกศทรบ�าเรอรบใช” วรรณะทง ๔ น เขาสหนาท จ�าเพาะอยางตามก�าหนดทชสง เขาบอกวา องคมหาพรหม เปนเจา ไดทรงจดสรรไว

ถาค�านเปนจรงอยางทพวกพราหมณกลาวไว คนทมใชกษตรยกไมพงไดราชสมบต ผทมใชพราหมณกไมพง

ศกษามนต คนนอกจากวรรณะแพศยกไมพงท�ากสกรรม และพวกศทรกจะไมพนจากการรบใชผอนไปได

แตเพราะค�านไมจรง เปนค�าเทจ พวกคนหาเลยงทองกลาวไว ใหคนไมมปญญาหลงเชอ แตบณฑตทงหลายยอมเหนดวยตนเองวา

พวกกษตรยกเกบสวยจากพวกแพศย พวกพราหมณกถอศสตราเทยวฆาสตว เหตไฉน พระพรหมจงไมท�าโลกทวนวายผดเพยนไปเชนนนใหตรงเสย

ถาพระพรหมเปนใหญในสรรพโลก เปนจอมบด เปนเจาชวของหมสตว ท�าไมจงจดสรรทงโลกใหมเรอง เลวราย ท�าไมไมท�าโลกทงปวงใหมความสข

ถาพระพรหมเปนใหญในสรรพโลก เปนจอมบด เปนเจาชวของหมสตว แลวทรงตองประสงคอนใด จงสรางโลกมใหเปนไปโดยธรรม กลบใหมทงการหลอกลวง การมดเทจ แมกระทงความมวเมา

จากซาย: พระพรหม คมภรฤคเวท พรำหมณ ช�ำระบำป


ชนวรรณะหมดไป คนยงใหญโดยธรรมดวยความด

บคคลไมเปนคนถอยทรามเพราะชาตก�าเนด ไมเปนพราหมณเพราะชาตก�าเนด แตเปนคนถอยทรามเพราะกรรม (สงทคด-พด-ท�า) เปนพราหมณเพราะกรรม (สงทคด-พด-ท�า)

(ข.ส.๒๕/๓๐๕/๓๔๙)

กษตรย พราหมณ แพศย ศทร คนจณฑาล จนถงคนขนขยะ ทกคนสงบกเลสแลว ฝกตนแลว กเปนผเยนชนสนทหมดทงนน เมอเปนผเยนทกคนแลว กไมมใครดกวา ไมมใครเลวกวาใคร

(ข.ชา.๒๗/๑๙๑๘/๓๗๖)

แมน�าสนธ แมน�าสรสวด แมน�าจนทภาคา แมน�าคงคา แมน�ายมนา แมน�าสรภ และมหนท ทงหมดนเมอหลงไหลมา สาครยอมรบไวดวยกน ชอเดมนนกสลดหาย หมายรกนแตวาเปนทะเลใหญ

เหลาชน ๔ วรรณะน กเชนกน บรรพชาในส�านกของพระองค กละชอเดมหมดไป หมายรกนแตวาเปนพทธบตร (หมดทงนน)

(ข.อป.๓๒/๓/๓๙)

ดกรวาเสฏฐะฯ แทจรงนน บรรดาวรรณะทงสน ผใด… หางไกลกเลส … หลดพนแลวเพราะรชอบ ผนนแลเรยกวา เปนผเลศสดเหนอกวาวรรณะทงหมดนน

ทงนกโดยธรรมนนเอง หาใชโดยสงอนมใชธรรมไม ดวยวา ธรรมนแหละ ประเสรฐสงสดในหมมนษย ทงบดน และเบองหนา …

ท.ปา.๑๑/๕๓/๙๐)

ตบะไลบาปไมไป ใชสมาธและปญญา จงหมดอวชชาเปนอสระได

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ ภเขาคชฌกฏ เขตกรงราชคฤห ... ไดตรสวา

ดกรนโครธ ผบ�าเพญตบะในโลกน เปนชเปลอย ปลอยตวไมถอมารยาท เลยมอ ... ถอรบอาหารในเรอนหลงเดยว ยงชพดวยขาวค�าเดยวบาง ถอรบอาหารในเรอน ๒ หลง ยงชพดวยขาว ๒ ค�าบาง ... ถอกนอาหารทเกบไวคาง ๑ วนบาง ถอกนอาหารทเกบไวคาง ๒ วนบาง ฯลฯ ถอกนอาหารทเกบไวคาง ๗ วนบาง ถอบรโภคอาหารครงเดอนมอหนงบาง ... ถอกนผกดองเปนอาหาร ... ถอกนหญาเปนอาหาร ถอกนโคมย (ขวว) เปนอาหาร ถอกนหวเหงาและผลไมปาเปนอาหาร ถอกนผลไมหลนยงชพ ... ถอนงหมผาเปลอกไม ถอนงหมหนงเสอ ... ถอนงหมผาถกทอดวยผมมนษย ถอถอนผมและหนวด ถอยนอยางเดยวไมยอมนง ถอเดนกระโหยง ถอนอนบนหนาม ถอนอนบนเนนดน ถอคลกตวกบฝนและเหงอไคล ถออยกลางแจง ... ถอบรโภคคถ ถอหามน�าเยน ถอลงน�าวนละ ๓ ครง …

ดกรนโครธะ การหนายบาปดวยตบะ แมทบ�าเพญบรบรณแลวอยางน เรากลาววามอปกเลสมากมาย …

(ท.ปา.๑๑/๒๓/๔๒)

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ กฏาคารศาลาในปามหาวน ใกลนครเวสาล ครงนนแล เจาลจฉวพระนามวาสาฬหะและอภย เสดจเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ทรงถวายอภวาทแลว ประทบนง ณ ทควรขางหนง

ครนแลว เจาสาฬหะลจฉวไดทลถามพระผม พระภาควา ขาแตพระองคผเจรญ สมณพราหมณพวกหนงบญญตการถอนตวขนจากโอฆะ โดยเหต ๒ อยาง คอ โดยศลวสทธเปนเหต ๑ โดยการหนายบาปดวยตบะเปนเหต ๑ สวนในธรรมวนยน พระผมพระภาคตรสอยางไร พระเจาขา

พระผมพระภาคตรสตอบวา ดกรสาฬหะ เรากลาวศลวสทธแลวา เปนองคแหงสมณธรรมอยางหนง (แต) สมณพราหมณเหลาใด ถอลทธหนายบาปดวยตบะ ถอการหนายบาปดวยตบะเปนสาระ ตดแนนอยในการหนายบาปดวยตบะ สมณพราหมณเหลานน ไมอาจเปนไปไดทจะไถถอนตวขนจากโอฆะ …

สมณพราหมณเหลาใด มความประพฤตทางกายบรสทธ มความประพฤตทางวาจาบรสทธ มความประพฤตทางใจบรสทธ มอาชพบรสทธ สมณพราหมณเหลานน จงควรเพอญาณทศนะ เพอความตรสรสงสด …

ดกรสาฬหะ เปรยบเหมอนนกรบอาชพ ถงแมจะรกระบวนธนมากมาย แตกระนน เขาจะไดชอวาเปนนกรบคควรแกราชา ควรแกการใชงานของราชา ถงการนบวาเปนองคของราชาแททเดยว กดวยสถานะ ๓ ประการ กลาวคอ เปนผยงไดไกล ๑ ยงแมนไว ๑ ท�าลายเปาหมายไดทงใหญ ๑

ดกรสาฬหะ นกรบเปนผยงไดไกล แมฉนใด ฉนนนนนแล อรยสาวกกเปนผมสมมาสมาธ, อรยสาวกผมสมมาสมาธ ยอมมองเหนดวยสมมาปญญาตามเปนจรงอยางนวา รป… เวทนา... สญญา... สงขาร... วญญาณ… ทงหมดน ไมใชของเรา ไมเปนเรา ไมใชตวตนของเรา

ดกรสาฬหะ นกรบเปนผยงแมนไว ฉนใด ฉนนนนนแล อรยสาวกกเปนผมสมมาทฏฐ, อรยสาวกผม สมมาทฏฐ ยอมรชดตามเปนจรงวา นทกข นทกขสมทย นทกขนโรธ นทกขนโรธคามนปฏปทา

ดกรสาฬหะ นกรบเปนผท�าลายเปาหมายทงใหญได ฉนใด ฉนนนนนแล อรยสาวกกเปนผมสมมาวมตต, อรยสาวกผมสมมาวมตต ยอมท�าลายเสยไดซงกองอวชชาอนใหญ

(อง.จตกก.๒๑/๑๙๖/๒๗๑-๕)


๔๕ พรรษำแหงพทธกจในเวลา ๔๕ ปแหงการบ�าเพญพทธกจ พระ

พทธเจาไดเสดจไปประทบจ�าพรรษา ณ สถานทตางๆ ซงทานไดประมวลไว พรอมทงเหตการณส�าคญบางอยางเปนทสงเกตดงน

พรรษาท ๑ ปาอสปตนมฤคทายวน ใกลกรง พาราณส (โปรดพระเบญจวคคย)

พรรษาท ๒-๓-๔ พระเวฬวน กรงราชคฤห (ระยะประดษฐานพระศาสนา เรมแตโปรดพระเจา พมพสาร ไดอครสาวก ฯลฯ เสดจนครกบลพสดครงแรก ฯลฯ อนาถบณฑกเศรษฐเปนอบาสกถวายพระเชตวน; ถาถอตามพระวนยปฎก พรรษาท ๓ นาจะประทบท พระเชตวน นครสาวตถ)

พรรษาท ๕ กฏาคาร ในปามหาวน นครเวสาล (โปรดพระพทธบดาซงปรนพพานทกรงกบลพสด และ โปรดพระญาตทววาทเรองแมน�าโรหณ พระมหาปชาบดผนวช เกดภกษณสงฆ)

พรรษาท ๖ มกลบรรพต (ภายหลงทรงแสดงยมกปาฏหารยทนครสาวตถ)

พรรษาท ๗ ดาวดงสเทวโลก (แสดงพระอภธรรมโปรดพระพทธมารดา)

พรรษาท ๘ เภสกลาวน ใกลเมองสงสมารคร แควนภคคะ (พบนกลบดา และนกลมารดา)

พรรษาท ๙ โฆสตาราม เมองโกสมพ พรรษาท ๑๐ ปาตาบลปารเลยยกะ ใกลเมอง

โกสมพ (ในคราวทภกษชาวเมองโกสมพทะเลาะกน)

พรรษาท ๑๑ เอกนาลา หมบานพราหมณพรรษาท ๑๒ เมองเวรญชา พรรษาท ๑๓ จาลยบรรพต พรรษาท ๑๔ พระเชตวน (พระราหลอปสมบท

วาระน)พรรษาท ๑๕ นโครธาราม นครกบลพสดพรรษาท ๑๖ เมองอาฬว (ทรมานอาฬวกยกษ)พรรษาท ๑๗ พระเวฬวน นครราชคฤหพรรษาท ๑๘-๑๙ จาลยบรรพต

พรรษาท ๒๐ พระเวฬวน นครราชคฤห (โปรดมหาโจรองคลมาล พระอานนทไดรบหนาทเปนพระพทธ-อปฏฐากประจ�า)

พรรษาท ๒๑-๔๕ ประทบสลบไปมา ณ พระ เชตวน กบบพพาราม พระนครสาวตถ (รวมทงคราวกอนนดวย อรรถกถาวาพระพทธเจาประทบทเชตวนาราม ๑๙ พรรษา ณ บพพาราม ๖ พรรษา)

พรรษาท ๔๕ เวฬวคาม ใกลนครเวสาล

บำบโลเนยใชไมสกอนเดย 605-562 BC ทกรงบาบโลน (Babylon อยใต

แบกแดด เมองหลวงของอรกปจจบนเลกนอย) เปนรชกาล ของกษตรยเนบคดเนซซารท ๒ (Nebuchadnezzar II) ในยคทอาณาจกรบาบโลเนยรงเรอง ต�าราฝรงกลาววาชางกอสรางในบาบโลนใชไมสกจากอนเดย และอาง หลกฐานวาคมภรชาดกเอยถงการคากบกรงบาบโลน โดยเรยกชอเปนภาษาบาลวา “พาเวร” (ข.ชา.๒๗/๖๕๕/ ๑๕๔; อางใน Encyclopædia Britannica, 1994-2002

หวขอ “India”) ถาเปนจรงตามทอางน จะชวยใหเรอง ราวหลายอยางในประวตศาสตรชดเจนยงขน (บาบโลเนยปรากฏชอในประวตศาสตรกอน 2,000 BC เคยตกเปนของแอสซเรย และสดทายพายแพแกเปอรเซย ในป 539 BC ซงนบอยางเรา = พ.ศ. ๔ นบอยางฝรง = ๕๖ ปกอน พ.ศ.; อเลกซานเดอรมหาราชสวรรคตทน เมอ 323 BC)

หลงจากบาบโลนเสอมอ�านาจแลว พอคาชาวอาหรบไดเปนผคาขายตอมา โดยคงจะจดสงสนคาจากอนเดยแกอยปตและเมดเตอเรเนยน

เลำจอ ขงจอ ปรำชญแหงจนc.604 BC ทเมองจน ประมาณวาเปนปเกดของ

เลาจอ (Lao-tze or Lao-tzu)c.551?-479 BC เปนชวงชวตของขงจอ (Confu-

cius)

จากซาย: บำบโลนเลำจอขงจอ

อหราน

ตรก

อยปต

อรกกรงบาบโลน

ซเรยอสราเอล

จอรแดน

ซาอดอาระเบย

อาณาจกรบาบโลน อำว

เปอรเซย




แมน�ำยเฟรตสแมน�ำทกรส


บาบโลน

อนเดย


พทธกจประจ�ำวนนอกจากสถานททรงจ�าพรรษาใน ๔๕ ปแหง

พทธกจแลว พระอรรถกถาจารยไดประมวลพระพทธกจ ทพระพทธเจาทรงปฏบตเปนประจ�าในแตละวนไวดวยวาม ๕ อยาง เรยกวา พทธกจประจาวน ๕ ดงน

๑. ปพพณเห ปณฑปาตญจ เวลาเชาเสดจบณฑบาต๒. สายณเห ธมมเทสน เวลาเยนทรงแสดงธรรม๓. ปโทเส ภกขโอวาท เวลาค�าประทานโอวาท

แกเหลาภกษ๔. อฑฒรตเต เทวปญหน เทยงคนทรงตอบ

เทวปญหา๕. ปจจสเสว คเต กาเล ภพพาภพเพ วโลกน

จวนสวาง ทรงตรวจพจารณาสตวทสามารถและยงไมสามารถบรรลธรรม วาควรจะเสดจไปโปรดผใด

(สรปทายวา เอเต ปญจวเธ กจเจ วโสเธต มนปงคโว พระพทธเจาองคพระมนผประเสรฐ ทรงยงกจ ๕ ประการนใหหมดจด)

ตนแบบสงคำยนำและพทธปจฉมวำจำ 527 BC (ตวเลขฝายตะวนตก) มหาวระ

(นครนถนาฏบตร) ศาสดาแหงศาสนาเชน/ไชนะ สนชพ สาวกทะเลาะววาทกนเปนขอปรารภทพระพทธเจาทรงแนะน�าใหมการสงคายนา และครงหนงพระสารบตรไดแสดงสงคตสตรไวเปนตวอยาง

๑ ป ก.พศ. (= 543 BC; ฝรงวา 483 BC ) ในวนเพญวสาขปรณม หลงจากบ�าเพญพทธกจ ๔๕ พรรษา พระพทธเจามพระชนมาย ๘๐ พรรษา เสดจปรนพพาน ทสาลวโนทยาน เมองกสนารา

พระพทธปจฉมวาจา... “วยธมมา สงขารา อปปมาเทน สมปาเทถ” (สงขารทงหลายมความเสอมสลายไปเปนธรรมดา จงทากจทงปวงใหถงพรอม ดวยความไมประมาท)

Cyrus II the Great

เปอรเซยขนครองกรก ดานการเมอง ในป 546 BC (นบอยางเรา ๓ ป

กอนสนพทธกาล) พระเจา Cyrus II the Great ผตงจกรวรรดเปอรเซย (อหราน) ทอยถดจากชมพทวป ไดมาตเอาพวกไอโอเนยนกรกทอะนาโตเลยไวใตอ�านาจ

จากนนพระเจา Cyrus II ไดยดบาบโลนในป 539 BC หลงนนกมาตเอาบากเตรย (Bactria เปนอาณาจกรโบราณ = อฟกานสถานตอนบน + เอเซยกลางตอนลาง) ไวใตปกครองของเปอรเซย

โยนก: ไอโอเนย-บำกเตรย พวกเปอรเซยเรยก Ionians คอ ไอโอเนยนกรก

วา Yauna (เยานะ) ซงเมอมาถงชมพทวป เรยกเปน “ยวนะ” บาง “โยนะ” บาง หรอเรยกชอถนตามค�าเรยกตวคนเปน “โยนก” แลวใชเรยกชาวกรกทกพวกสบมา

ระยะแรกมกหมายถงชมชนกรกในเปอรเซย ตะวนออก ตอมา หลงอเลกซานเดอรฯ พชตบากเตรยในป 328 BC แลว มงเอากรกทแควนบากเตรย จนกระทงยคทายๆ กลายเปนค�าเรยกชาวตางชาตพวกอนดวย

University of Texas Libraries

อหรานอฟกานสถาน




อรก

ตรก

ส ง ค า ย น า ค ร ง ท ๑ - พ ญ า ม ล น ท


สงคำยนำ ครงท ๑๓ เดอน หลงพทธปรนพพาน (๙ เดอน ก.พศ.) ม

การสงคายนาครงท ๑ ปรารภเรองสภททภกษ ผบวชเมอแก กลาวจาบจวงพระธรรมวนย และเพอใหพระธรรมวนย รงเรองอยสบไป โดยทประชมพระอรหนต ๕๐๐ รป มพระมหากสสปะเปนประธาน พระอบาลเปนผวสชนาพระวนย พระอานนทวสชนาพระธรรม (ทจดแยกเปนพระสตรและพระอภธรรม) ณ ถ�าสตตบรรณคหา ภเขาเวภารบรรพต เมองราชคฤห โดยพระเจาอชาตศตรทรงอปถมภ ใชเวลา ๗ เดอน

กำรนบพทธศกรำชโดยวธนบวา “บดน พระบรมศาสดาสมมา-

สมพทธเจาปรนพพาน ลวงแลวได ๑ ป/พรรษา” จงถอวา ๑ ป หลงพทธปรนพพาน เรมตนพทธศกราชเปน พ.ศ. ๑ (นเปนการนบแบบไทย สวนศรลงกา และพมา นบพทธศกราชเรมแตพทธปรนพพาน ดงนน เมอพระพทธเจาปรนพพานครบ ๑ ปแลว ตอจากนนกเปน พ.ศ. ๒)

สำยอชำตศตรสนวงศ สปำฏลบตร

พ.ศ. ๑-๒๐ (543-523 BC; ตามฝรง = 483- 463 BC) หลงพทธปรนพพานในปท ๘ ของรชกาลแลว พระเจาอชาตศตรครองราชยตอมาอก ๒๔ ป จงถกโอรสคอเจาชายอทยภทรท�าปตฆาต ระหวางนนแควนโกศล และแควนวชชไดสญอ�านาจ ตกเปนของมคธแลว มคธจงครองความเปนใหญในชมพทวป เมออทยภทรขนครองราชยแลว ตอมา ไดยายเมองหลวงไปยงปาฏลบตร (เมองหนาดานทพระเจาอชาตศตรไดใหสนธะและวสสการะสรางขนตอนปลายพทธกาล) เปนครงแรก

พ.ศ. ๗๒ (471 BC; ตามฝรง = 411 BC) หลงจากกษตรยท�าปตฆาตตอกนมา ๕ รชกาล ราษฎรไดพรอมใจกนปลงชพกษตรยพระนามวานาคทาสก แลวสถาปนาอ�ามาตยชอสสนาคขนเปนกษตรย ตงราชวงศใหม ยายเมองหลวงไปตงทเวสาล

โอรสของพระเจาสสนาค พระนามวากาลาโศก เมอครองราชยในปท ๑๐ ตรงกบ พ.ศ. ๑๐๐ ไดทรงอปถมภสงคายนาครงท ๒ และในรชกาลน ไดยาย เมองหลวงไปตงทปาฏลบตรเปนการถาวร

กอนเปนอเมรกำ 500 BC (โดยประมาณ) ก�าเนดอารยธรรมของ

ชนอนเดยนแดงเผามายา ในอเมรกากลาง (แถบเมกซโก กวเตมาลา ฮอนดรส และเอลซลวาดอร ในปจจบน) ซงรงเรองตงแตราว ค.ศ. 300 (ราว พ.ศ. ๘๕๐) ไปจนลมสลายราว ค.ศ. 900 (ราว พ.ศ. ๑๔๕๐) มความเจรญเดนทางดานสถาปตยกรรม ดาราศาสตร (เรองปฏทน) คณตศาสตร และการเขยนดวยอกษรภาพ

ถ�ำสตตบรรณคหำ

Map of the Maya areawww.yucatanadventure.com


ขนยคกรกแหงเอเธนส ตอมาเมอพวกกรกทเอเธนส (Athens) เขมแขง

ขน พวกกรกทไอโอเนยอาศยก�าลงจากพวกเอเธนส ท�าใหกรกชนะเปอรเซยไอโอเนยกเปนอสระในป 479 BC (นบอยางเรา=พ.ศ. ๖๔; นบอยางฝรง=พ.ศ. ๔) แตตอนไป ไอโอเนยตองขนตอเอเธนส

แมแตศนยกลางทางปญญากยายจากไอโอเนยไปอยทเอเธนส ดงทตอนไปทเอเธนส ไดม โสเครตส (Socrates, 470?-399 BC) เพลโต (Plato, 427-347

BC) อรสโตเตล (Aristotle, 384-322 BC) ซงถอกนวา เปนตรโยนกมหาบรษ (the great trio of ancient Greeks) ผวางรากฐานทางปรชญาของวฒนธรรม ตะวนตกและท�าใหเอเธนสไดชอวาเปนแหลงก�าเนดของอารยธรรมตะวนตก

ตอมา โยนก ตกเปนของเปอรเซยอกในป 387 BC จนกระทง อเลกซานเดอรมหาราช มาพชตจกรวรรดเปอรเซยลงในราวป 334 BC ไอโอเนยจงมาเปนของ

กรกแหงมาซโดเนย (Macedonian Greeks) แตแลวถงป 133 BC (นบอยางเรา=พ.ศ. ๔๑๐) พวกกรกสนอ�านาจ โยนกกลายเปนดนแดนสวนหนงของจกรวรรดโรมน จนกระทงจกรวรรดออตโตมานของมสลมเตอรกมาเขาครองเปนทายสดใน ค.ศ. 1458 (พ.ศ. ๒๐๐๑)

สวนในดานศลปวทยา เมออรสโตเตลสนชวตลงในป 322 BC (นบอยางเรา=พ.ศ. ๒๒๑) ยคคลาสสกของกรกกจบลงดวย

ปรำชญกรกแหงเอเธนส 470?-399 BC ชวงชวตของโสเครตส (Socra-

tes) นกปรชญากรกทยงใหญ ผใชวธสอนแบบถาม-ตอบ ทเรยกกนวา Socratic dialogue หรอ dialectic เขาถกสอบสวนแลวตดสนประหารชวตฐานท�าเยาวชนของเอเธนสใหพปลาสเสอมทราม และสนชพโดยดมยาพษ ความคดของเขาปรากฏในผลงานทเพลโตเขยนไว

เพลโต ตอดวยอรสโตเตล427-347 BC ชวงชวตของเพลโต (Plato) นก

ปรชญากรกยงใหญ ศษยโสเครตส เขาตง “Academy” ซงเปนสถานศกษา ทมอทธพลมากทสดในตะวนตกยคโบราณ และสอนทนนจนตลอดชวต มผลงาน ๓๖ เรอง สวนมากใชวธถาม-ตอบ (dialogue) โดยมโสเครตสเปน

ตวละครหลก เชน The Apology, Crito, Euthyphro และ Phaedo ผลงานทมกถอกนวาเดนทสดคอ The Republic

384-322 BC ชวงชวตของอรสโตเตล (Aristo-tle) นกปรชญากรกยงใหญ เปนศษยเพลโต ไดเรยนแลวสอนใน “Academy” ประมาณ ๒๐ ปกระทงเพลโต สนชพ ตอมาไดรบเชญจากพระเจา Philip II กษตรยแหง Macedonia ใหอ�านวยการศกษาแกโอรส ทตอมาเปนพระเจาอเลกซานเดอรมหาราช เมอกลบสเอเธนสไดตงโรงเรยน “Lyceum” มผลงานครอบคลมวชาการหลากหลาย เฉพาะอยางยงเปนตนสายวชา ตรรกศาสตร ชววทยา วรรณคดวจารณ และมอทธพลยงในวชาจรย- ศาสตรและรฐศาสตร

จากซาย:มรณะแหงโสเครตสโสเครตสเพลโตอรสโตเตล

The School of Athens

Univ

ersit

y of

Tex

as L

ibra

ries

เอเธนส

กรซ

บลแกเรย

ตรก

อตาล




สงคำยนำ ครงท ๒พ.ศ. ๑๐๐ (443 BC; ตามฝรง=381 BC) ม

สงคายนา ครงท ๒ ปรารภเรองภกษวชชบตรแสดงวตถ ๑๐ ประการ นอกธรรมวนย พระยศกากณฑบตรเปนผชกชวนพระอรหนต ๗๐๐ รป ประชมท�าทวาลการาม เมองเวสาล พระเรวตะเปนผถาม พระสพพกามเปนผวสชนา โดยพระเจากาลาโศกราชทรงอปถมภ ใชเวลา ๘ เดอน

เกดนกำยในพระพทธศำสนำ

อยางไรกด ภกษวชชบตรไดแยกตวออกจากเถรวาท กลายเปนพวกหนงตางหาก เรยกชอวา “มหา-สงฆกะ” (พวกสงฆหมใหญ) และท�าสงคายนาตางหาก

เรยกวามหาสงคต เปนอาจรยวาทกลมใหม ซงเปนจดเรมใหเกดนกายขน และเปนตนก�าเนดของอาจารยวาท/อาจรยวาท ทตอมาเรยกตนเองวา “มหายาน”

ทงน มหาสงฆกะนนไดแตกยอยออกไป จนกลายเปนอาจรยวาท ๖ นกาย ทางดานเถรวาทเดม กไดมอาจรยวาทแยกออกไป ๒ พวก แลว ๒ พวกนนกแตกยอยออกไปๆ จนกลายเปน ๑๑ อาจรยวาท จนกระทงในชวง ๑๐๐ ป กวาจะถง พ.ศ. ๒๐๐ พระพทธศาสนากไดมนกายยอยทงหมด ๑๘ เรยกวา ๑๘ อาจรยวาทบาง ๑๘ อาจรยกลบาง ๑๘ นกายบาง (คอ เถรวาทดงเดม ๑ กบ อาจรยวาทอนๆ ๑๗) เปนปญหาทรอการช�าระสะสางแลวท�าสงคายนา ครงท ๓ (ค�าวา “หนยาน” กด “มหายาน” กด ไมมในคมภรบาล นอกจากทเขยนในสมยปจจบน)

รำชวงศนนทะ ครองมคธพ.ศ. ๑๔๐ (=403 BC; ตามฝรง= c. 343 BC)

มหาปทมนนทะสงหารกษตรยแหงราชวงศสสนาคแลว ขนครองราชย ตงราชวงศนนทะ ซงครองมคธสบตอกนมาถงองคสดทายคอธนนนทะ รวมทงสน ๙ รชกาล จบสนใน พ.ศ. ๑๖๒ (=381 BC; ตามฝรง =321 BC) รวม ๒๒ ป

เรองขำงเคยงในอนเดย (มหากาพย มหาภารตะ)

400 BC (ในชวงเวลาแตน ถงราว ค.ศ. 400 คอชวง พ.ศ. ๑๕๐-๙๕๐ ซงไมอาจชชด) ฤๅษวยาสไดแตงมหากาพยสนสกฤตเรองมหาภารตะ อนเปนกวนพนธทยาวทสดในโลก (คงเรมเรองเดมทเปนแกนแลวแตงเพม

กนตอมา) วาดวยสงครามใหญเมอราว ๑,๐๐๐-๔๐๐ ปกอนพทธกาล อนเกดขนในวงศกษตรย ระหวางโอรส ของเจาพเจานอง คอ เหลาโอรสของ ธฤตราษฏร (เรยกวา เการพ) กบเหลาโอรสของ ปาณฑ (เรยกวา ปาณฑพ) ซงรบกนททงกรเกษตร (เหนอเดลปจจบน) จนฝายเการพสนชพทงหมด ยธษฐระพใหญฝายปาณฑพขนครองราชยทหสตนาประ และมเรองตอไปจนเสดจสสวรรค

ภควทคตา ซงเปนคมภรปรชญาส�าคญยวดยงของฮนด กเปนสวนหนงอยในเรองน โดยเปนบทสนทนาระหวาง กฤษณะ กบเจาชายอรชน

คมภรเกำของยว-ครสต 425 BC (โดยประมาณ) คมภรศาสนายว ทยว

เรยกวา Torah ซงชาวครสตกนบถอดวย โดยทวไปเรยกวา Pentateuch (“ปญจครนถ” คอ ๕ คมภรแรกแหง Old Testament ของ Bible/ไบเบล ม Genesis และ Exodus เปนตน) จบลงตว

จากซาย: ภควทคตำกฤษณะกบอรชน


อเลกซำนเดอรกลบไป จนทรคปตขนมำพ.ศ. ๑๕๑-๘ (ตามฝรงนบ=332-325 BC)

พระเจาอเลกซานเดอรมหาราชเดนทพผานหรอมชยในทใดอนส�าคญ มกสรางเมองขนใหมและตงชอเมองเฉลมพระเกยรตวา “Alexandria” ดงเชนเมองชอนทส�าคญซงยงคงอยทอยปตเปนตน แมทางชมพทวป กม อเลกซานเดรยหลายแหง เชนเมองทบดนเรยก Herat (=Alexandria of the Arians), Kandahar และแหงหนงในทไมไกลจากเมอง Kabul ในอฟกานสถาน

ในพระไตรปฎก ม ๒-๓ แหง กลาวถงเมองชอ “อลสนทะ” ซงสนนษฐานกนวาไดแก อเลกซานเดรยน และคมภรในพระไตรปฎกเลมใดมชอเมองนกกลาวไดวาเพงยตในสมยสงคายนาครงท ๓ ในคมภรมลนทปญหา พญามลนท (Menander) ตรสวาพระองคประสตทเมอง อลสนทะ

หลงจากอเลกซานเดอรเลกลมความคดทจะตมคธและยกทพกลบออกไปจากชมพทวปในป 325 BC แลวไมนาน จนทรคปตกตมคธไดส�าเรจ

กรก รบ-สงบ-สงทต สปำฏลบตรพ.ศ. ๑๖๒ (=381 BC; แตฝรงนบ=321 BC)

จนทรคปตปราบกษตรยนนทะได ขนครองมคธ ตงราชวงศใหมคอโมรยะ จากนนอก ๑๖ ป ยกทพมารบชนะกษตรยกรก คอซลคส ท ๑ (Seleucus I) ซงยอมยกดนแดนคนธาระแถบ Kandahar ให โดยขอแลกไดชางไป ๕๐๐ เชอก ตอนนอก ๓ ป (ตามฝรง=302 BC) เมคาสธนส (Megasthenes) ชาวไอโอเนยนกรก (โยนก) ไดเปนทตของพระเจาซลคสท ๑ ไปอยทเมองปาฏลบตร (กรกเรยก Palimbothra, ปจจบนเรยก Patna/ปฏนา) และไดเขยนบนทก ๔ เลม ชอ Indica เลาถงความเจรญรงเรองแหงแควนมคธของพระเจาจนทรคปต (กรกเรยก Sandrocottus) และความอดมสมบรณของชมพทวปไว (ฝรงวา Megasthenes เปนนกประวตศาสตร และวา คงเปนชาวยโรปคนแรกทไดเหนแมน�าคงคา)

พ.ศ. ๑๘๖ (=357 BC; แตฝรงนบ=297 BC) สนรชกาลพระเจาจนทรคปต โอรสคอพระเจาพนทสารครองราชยตอมาอก ๒๘ ป

กรก เขำแดนชมพทวป336-323 BC (ฝรงนบ=พ.ศ. ๑๔๗-๑๖๐; ไทย

นบ=พ.ศ. ๒๐๗-๒๒๐) พระเจาอเลกซานเดอรมหาราช (Alexander the Great) กษตรยกรกแหงมาซโดเนย ศษยของอรสโตเตล เรองอ�านาจ ปราบอยปตจนถงเปอรเซยไดสนและในชวง พ.ศ. ๑๕๖-๘ ไดยกทพผานแควนโยนก (บากเตรย/Bactria) เขาคนธาระ มาตงท ตกสลา เตรยมยกเขาตมคธของราชวงศนนทะ และไดพบกบเจาจนทรคปต แตแลวเลกลมความคด ยกทพกลบไป

แมทพกรกตงอำณำจกร323 BC (ฝรงนบ=พ.ศ. ๑๖๐; เรานบ=383

BC) อเลกซานเดอรฯ สวรรคต ดนแดนทเคยอยในการปกครองชงอ�านาจกน แมทพใหญคนหนงของพระองคไดเปนกษตรยครองดนแดนทงหมดในภาคตะวนออก ตงแตเอเชยนอย (=เตอรกแถบเอเชย) จดอนเดย ไดพระนามวาพระเจาซลคสท ๑ ผพชต (Seleucus I Nicator)

พระเจำจนทรคปต

จากซาย: อเลกซำนเดอรซลคสท ๑

รำชวงศนนทะ

อาณาจกรแหงอเลกซานเดอร มหาราช

อนเดย

อฟกานสถานปากสถาน

ทะเลด�ำทะเลแคสเปยน

ทะเลอำหรบ

อหรานอยปต

ตรก

อรก

กรซ

จน


อยปตขนเปนศนยกรก323 BC ในปเดยวกนนน ทางดานอยปต ทเมอง

อเลกซานเดรย ซงอเลกซานเดอรมหาราชไดสรางขนคราวพชตอยปตในป 332 BC และกอนจะเดนทพตอสตะวนออก ไดตงแมทพชอโตเลม (Ptolemy) ใหดแลไว เมอสนอเลกซานเดอร โตเลมกขนเปนกษตรยอยปต

กษตรยโตเลมท ๑ มงให อเลกซานเดรยเปนศนยกลางวฒนธรรมแหงโลกกรก และไดสรางหอสมด อเลกซานเดรย อนมชอเสยงทสดในยคโบราณ ตอมา อเลกซานเดรยแหงอยปตกไดเปนศนยกลางแหงศลป- วทยาแทนทเอเธนส

เขำสยคอโศกมหำรำชพ.ศ. ๒๑๔ (=329 BC; แตฝรงนบ=268 BC) สน

รชกาลพระเจาพนทสาร เจาชายอโศก ซงเปนอปราชอยทกรงอชเชน ในแควนอวนต ด�าเนนการยดอ�านาจโดยก�าจดพนอง ครองอ�านาจโดยยงไมไดอภเษกอย ๔ ป

อโศกมหำรำช จกรพรรดธรรมรำชำ พ.ศ. ๒๑๘ (=325 BC; แตฝรงนบ=265 BC)

พระเจาอโศกมหาราชราชาภเษกแลว แผขยายอาณาจกรออกไป จนไดแมแตแควนกลงคะทเขมแขงยงยง กลายเปนกษตรยทยงใหญทสด และมดนแดนกวางใหญไพศาลทสดในประวตศาสตรของอนเดย

สบอโศก ถงคลโอพตรำราชวงศโตเลม รงเรองตอมา ๓๐๐ ป จงเสย

แกโรมในรชกาลสดทายของพระนางคลโอพตรา (Cleopatra) และโอรส คอโตเลมท ๑๕ (Ptolemy XV, Caesarion) เมอป 30 BC (พ.ศ. ๕๑๓)

บรรดาพระมหากษตรยในดนแดนตะวนตกทพระเจาอโศกมหาราชทรงมสมพนธไมตร และระบพระนามไวในศลาจารก มพระเจาโตเลมท ๒ (Ptolemy II Philadelphus) แหงอยปตรวมอยดวย (ในศลาจารกเรยกวา “ตลมยะ” )

เรองขำงเคยงในอนเดย (รามเกยรต: พระราม-นางสดา)

300 BC (ไมกอนน; ราว พ.ศ. ๒๕๐) ฤๅษวาลมก แตงมหากาพยสนสกฤตเรอง รามายณะ (รามเกยรต) วา ดวยเรองพระราม-นางสดา แหงอโยธยา (ในพทธกาล= เมองสาเกต)

ในพระพทธศาสนา คมภรชนอรรถกถาและฎกา กลาวถงเรองมหาภารตะ และรามายณะบอยๆ โดยยกเปนตวอยางของเรองเพอเจอไรประโยชน (นรตถกถา) จดเปนสมผปปลาปะบาง ตรจฉานกถาบาง เวนแตยกเปนขอพจารณาทางธรรม (ในอรรถกถา มกเรยกวา ภารตยทธ และสตาหรณะ มบางแหงเรยกวา ภารตะ และรามายณะ ในฎกาเรยกวา ภารตปราณะ และรามปราณะ บางกม)

โตเลมท ๑

วทศำ

ตกสลำปรษประ

คยำปำฏลบตร

อาณาจกรอโศก

บากเตรย


อำวเบงกอล

อชเชน

อเลกซานเดรย

กรซ

จอรแดน

ตรก

อยปต




คลโอพตรำ


นโยบำย “ธรรมวชย”เมอตแควนกลงคะไดในปท ๘ แหงรชกาล (=พ.ศ.

๒๒๒=321 BC แตฝรงนบ=261 BC) พระเจาอโศกทรงสลดพระทยตอความทกขยากของประชาชน และไดหนมานบถอวถแหงสนตและเมตตาของพระพทธศาสนา

พระเจาอโศกมหาราชประกาศละเลกสงคามวชย หนมาด�าเนนนโยบาย ธรรมวชย เนนการสรางสงสาธารณปโภค บ�ารงความสขและศลธรรมของประชาชน อปถมภบ�ารงพระสงฆ สรางวหาร (วด) ๘๔,๐๐๐ แหง เปนศนยกลางศกษา และท�าศลาจารกสอสารเสรมธรรมแกประชาชน ประกาศหลกการแหงเสรภาพแบบสมคร-สมานทางศาสนา ตลอดจนอปถมภสงคายนาครงท ๓ และสงพระศาสนทต ๙ สายไปประกาศพระศาสนาในแดนหางไกล

จากศลาจารกของพระเจาอโศก ท�าใหรวา แควนโยนะ และกมโพชะ อยในพระราชอาณาเขต อาณาจกรปาณฑยะ และโจฬะในแดนทมฬ เปนถนขางเคยง

ศลาจารกยงไดกลาวถงกษตรยทตดตอในดนแดน ตะวนตกอนหางไกลมาก รวมทง Ptolemy II แหงอยปต Alexander แหงเอปรส หรอ โครนธ Antiochus II แหงซเรย Antigonus II แหง(กรก)มาซโดเนย

จำรกอโศกพระเจาอโศกมหาราชไดโปรดใหท�าศลาจารก เรม

แตเมออภเษกได ๑๒ พรรษา (เรานบ=พ.ศ. ๒๒๖)ในบรรดาศลาจารกมากมายทไดโปรดใหท�าไว

ตามนโยบายธรรมวชย นน ศลาจารกฉบบทคนพบมากทสดถง ๑๒ แหงคอจารกฉบบเหนอ ทวาดวยการทรงเปนอบาสกและเขาสสงฆ ซงมความเรมตนวา “พระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไดตรสไวดงน:- นบเปนเวลานานกวา ๒ ปครงแลวทขาฯ ไดเปนอบาสก แตกระนน ขาฯ กมไดกระท�าความพากเพยรจรงจงเลย และนบเปนเวลาไดอก ๑ ปเศษแลวทขาฯ ไดเขาสสงฆ แลวจงไดกระท�าความพากเพยรอยางจรงจง”

ในศลาจารกแหงไพรต พระเจาอโศกฯ ไดตรสปราศยกบพระภกษสงฆวา

“ขาแตพระผเปนเจาทงหลาย พระผเปนเจาทงหลายยอมทราบวา โยมมความเคารพและเลอมใสศรทธาในพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ มากเพยงใด... สงใดกตามทพระผมพระภาคพทธเจาตรสไวแลว สงนนๆ ทงปวงลวนเปนสภาษต”

ธรรมทพระเจาอโศกฯ ทรงน�ามาสอนประชาชนไวในศลาจารกทงหลาย (ซงพวกนกปราชญมกเรยกวา “อโศกธรรม”) ไดแกค�าสอนส�าหรบชาวบานทวไป ซงเนนการไมเบยดเบยน การชวยเหลอกน และการปฏบตธรรมคอหนาทตามหลกทศ ๖ มแตเรอง บญ-ทาน-การไปสวรรค (คอธรรมะอยางทชาวพทธเมองไทยรจก แตทรงย�าธรรมทาน) ไมเอยชอหลกธรรมลกๆ อยางอรยสจ ๔ ขนธ ๕ ปฏจจสมปบาท นพพาน คอทรงสอนธรรมตาม

จรยาวตรของพระจกรพรรดธรรมราชา มไดทรงสอนธรรมทเปนเทศนากจของพระสมมาสมพทธเจาและพระภกษสงฆ กบทงเหนไดชดวาทรงมงยกประชาชนใหพนจากลทธบชายญและระบบวรรณะของพราหมณ

หลกการไมเบยดเบยน คอ อหงสา หรอ อวหงสา ตามพทธโอวาท ซงเปนจดเนนของนโยบายธรรมวชย ไดแสดงออกเดนชดทวไปในศลาจารก รวมทงหลกการแหงความสามคคระหวางศาสนกตางศาสนา (สมวายะ) ซงน�าหนาและควรเปนแบบอยางของหลกการแหงเสรภาพทางศาสนา และขนตธรรม (freedom of religion และ tolerance) ทแมแตมนษยในยคทถอวาพฒนาสงยงแลวในปจจบน กยงปฏบตไมไดจรง หรอไมกถอไปตามความเขาใจผดพลาด (เชน แทนทจะประสานคน กลบไปปะปนหลกธรรม)

ในศลาจารก ฉบบท ๑๒ มพระด�ารสวา“สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหง

ทวยเทพ ยอมทรงยกยองนบถอศาสนกชนแหงลทธศาสนาทงปวง ทงทเปนบรรพชตและคฤหสถ ดวย พระราชทาน และการแสดงความยกยองนบถออยางอนๆ แตพระผเปนทรกแหงทวยเทพ ไมทรงพจารณาเหนทานหรอการบชาอนใด ทจะเทยบไดกบสงนเลย สงนคออะไร? นนกคอการทจะพงมความเจรญงอกงามแหงสารธรรมในลทธศาสนาทงปวง กความเจรญงอกงามแหงสารธรรมน มอยมากมายหลายประการ แตสวนทเปนรากฐานแหงความเจรญงอกงามนนไดแกสงนคอ การส�ารวมระวงวาจา ระวงอยางไร? คอ ไมพงมการยกยองลทธศาสนาของตน

และการต�าหนลทธศาสนาของผอน เมอไมมเหตอนควร... การสงสรรคสมาคมกนนนแลเปนสงดงามแท จะท�าอยางไร? คอ จะตองรบฟงและยนดรบฟงธรรมของกนและกน

จรงดงนน พระผเปนทรกแหงทวยเทพทรงมความปรารถนาวา เหลาศาสนกชนในลทธศาสนาทงปวง พงเปนผมความรอบร และเปนผยดมนในกรรมด... จะบงเกดผลใหมทงความเจรญงอกงามแหงลทธศาสนาของตนๆ และความรงเรองแหงธรรม”

พระเจาอโศกฯ ไดเสดจไปนมสการสงเวชนยสถาน ดงความในจารก ฉบบท ๘ วา

“สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เมออภเษกแลวได ๑๐ พรรษา (=พ.ศ. ๒๒๘) ไดเสดจไปสสมโพธ (พทธคยา-สถานทตรสรของพระ พทธเจา) จากเหตการณครงนน จงเกดมธรรมยาตรานขน ในธรรมยาตรานน ยอมมกจตอไปน คอ การเยยมเยยนสมณพราหมณและถวายทานแดทานเหลานน การเยยมเยยนทานผเฒาผสงอาย และการพระราชทานเงนทองเพอ(ชวยเหลอ)ทานเหลานน การเยยมเยยนราษฎรในชนบท การสงสอนธรรม และการซกถามปญหาธรรมแกกน..

พทธศ�สน�รงเรอง ยคท ๑


ณ สารนาถ (อสปตนมฤคทายวน) สถานทแสดงปฐมเทศนา พระเจาอโศกฯ กทรงประดษฐานหลกศลาใหญไว ซงมชอเสยงทสด เพราะรปเศยรสงหทงส บนยอดเสาศลาจารกนน ไดมาเปนตราแผนดนของประเทศอนเดยในบดน และรปพระธรรมจกรทเทนอยบนหวสงหทงสนน กมาเปนสญลกษณอยกลางธงชาตอนเดยในปจจบน

โดยเฉพาะในจารกหลกศลาทลมพน ทพระ พทธเจาประสต จะเหนชดวา พระเจาอโศกฯ ทรงมพระราชศรทธามากเพยงใด ดงค�าจารกวา

“สมเดจพระเจาอยหวปรยทรรศ ผเปนทรกแหงทวยเทพ เมออภเษกแลวได ๒๐ พรรษา (=พ.ศ. ๒๓๘)

ไดเสดจมาดวยพระองคเองแลว ทรงกระท�าการ บชา (ณ สถานทน) เพราะวา พระพทธศากยมนไดประสตแลว ณ ทน (พระองค) ไดโปรดใหสรางรวศลา และโปรดใหประดษฐานหลกศลาขนไว

“โดยเหตทพระผมพระภาคเจาไดประสต ณ สถานทน จงโปรดใหหมบานถนลมพนเปนเขตปลอดภาษ และใหเสยสละ (ผลตผลจากแผนดนเปนทรพยแผนดน เพยง ๑ ใน ๘ สวน)”

หลกศลาของพระเจาอโศกฯ น เทากบบอกวา พระพทธเจาทรงเปนเอกบคคลในประวตศาสตรทม หลกฐานการอบตบงชดทสด ซงระบบอกไวดวยความเคารพรก โดยบคคลส�าคญยงแหงประวตศาสตรอกทานหนง และเปนหลกฐานทเกดมภายในกาลเวลาใกลชดเพยงไมกชวอายคน ซงความทรงจ�าและการกลาวขานพรอมทงกจการทเกยวเนองในสงคมยงไมเลอนหายไป

หนาตรงขาม:หวเสำอโศกทสำรนำถ

จากซาย: เสำอโศกทลมพนเสำอโศกทเวสำล

โรมนรง กรกเลอนลบ272 BC (ตามฝรง=พ.ศ. ๒๑๑ แตเรานบ ๒๗๑)

ทางดานยโรป พวกโรมนเรองอ�านาจขน ตไดและเขาครองประเทศอตาล แลวแผขยายดนแดนออกไปเรอยๆ

ตอมาไดท�าสงครามใหญยาวนานกบกษตรยกรกแหงมาซโดเนย (Macedonia) และทงพระเจา Antio-chus III กษตรยในราชวงศของพระเจาซลคส (กลาวขางตน) ทครองซเรย

ในทสด ถง 146 BC กรกกตกอยใตอ�านาจโรมนจนหมดสน

นานมาแลวตงแต 264 BC พวกโรมนเรมจดใหมกฬาคนสกน (gladiator) หรอคนสกบสตวราย เชนสงโต โดยใหชาวโรมนไดสนกสนานกบการเอาเชลยหรอทาสมาใหฆากน หรอถกสตวรายฆาในสนามกฬาโคลเซยม (Coliseum)

256 BC (ตามฝรง=พ.ศ. ๒๒๗ แตเรานบ พ.ศ. ๒๘๗) ทเมองจน สนราชวงศโจ ทปกครองมาเกอบพนป และเรมราชวงศจน (ตวเลขไมลงตวแนนอนตามทถอสบกนมาวา ราชวงศโจครอง 1122-256 BC)


สงคำยนำครงท ๓ และสงศำสนทตพ.ศ. ๒๓๕ มสงคายนา ครงท ๓ ปรารภการทม

เดยรถยมากมายปลอมบวชเขามา เนองจากเกดลาภ สกการะในหมสงฆอดมสมบรณ พระอรหนต ๑,๐๐๐ รป มพระโมคคลลบตรตสสะเถระเปนประธาน ประชมท�าทอโศการาม เมองปาฏลบตร โดยพระเจาอโศกมหาราชทรงอปถมภ ใชเวลา ๙ เดอน

หลงสงคายนาแลว มการจดสงพระศาสนทต ๙ สาย ไปประกาศพระศาสนา (แตละแหงมพระภกษรวมคณะพอครบสงฆทจะใหอปสมบท) คอ

๑. พระมชฌนตกะ ไป กสมร-คนธารรฐ๒. พระมหาเทวะ ไป มหงสกมณฑล๓. พระรกขตะ ไป วนวาส(รฐ)๔. พระโยนกธรรมรกขต ไป อปรนตกะ(รฐ)๕. พระมหาธรรมรกขต ไป มหารฐ๖. พระมหารกขต ไป โยนกรฐ๗. พระมชฌมะ ไป เทศภาคแหงหมวนต ๘. พระโสณะและอตตระ ไป สวรรณภม๙. พระมหนทะ ไป ตมพปณณทวป (ลงกา)

๙ สำย มไทยและจน ดวย?(สารตถทปน วา มหงสกมณฑล=อนธกรฐ;

สาสนวงส วาเทศภาคแหงหมวนต=จนรฐ คอประเทศจน; สวรรณภม=สธรรมนคร คอเมองสะเทมในพมา บางมตวา =หรภญชรฐ บางมตวา=สยามรฐ; อปรนตรฐ คง=สนา-ปรนตรฐ; มหารฐ บางมตวา=สยามรฐ)

ราชาแหงลงกาทวปครงนน คอพระเจาเทวา- นมปยตสสะ (พงสงเกตวาใชค�าน�าพระนามอยางเดยวกบพระเจาอโศกมหาราช ทปรากฏในศลาจารกวา “เทวา- นมปยปยทสส” และต�านานวามเชอสายศากยะทงสอง พระองค)

พทธศำสนำตงมนในลงกำ

พ.ศ. ๒๓๖ (ฝรงนบ=247 BC) ทลงกาทวป พระเจาเทวานมปยตสสะครองราชย (พ.ศ. ๒๓๖-๒๗๖) ทอนราธประ (ไทยนยมเรยกกนมาวาอนราธบร) ทรงสดบธรรมจากพระมหนทเถระแลว ทรงนบถอและอปถมภบ�ารงพระพทธศาสนาอยางยง รวมทงสรางมหาวหาร ทไดเปนศนยกลางใหญของพระพทธศาสนาเถรวาทสบมา

ในปนน มสงคายนา ครงท ๔ ปรารภการประดษ- ฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวป เพอใหพระพทธศาสนาตงมนและเจรญสบไป (ต�านานวา พระสงฆ ๖๘,๐๐๐ รปประชมกน) มพระมหนทเถระเปนประธานและเปนผถาม พระอรฏฐะเปนผวสชนา ณ ถปาราม เมองอนราธบร โดยพระเจาเทวานมปยตสสะทรงอปถมภ ใชเวลา ๑๐ เดอน

อยางไรกด สงคายนาครงนเปนกจกรรมตามขอปรารภพเศษ โดยทวไปไมนบเขาในประวตสงคายนา

ตอมา พระนางอนฬา ชายาแหงพระกนษฐภาดาของพระเจาเทวานมปยตสสะ และสตรในราชส�านกจ�านวนมากปรารถนาจะอปสมบท พระมหนทเถระจงแนะน�าพระราชาใหสงทตไปทลพระเจาอโศก ขออาราธนาพระสงฆมตตาเถรมาประดษฐานภกษณสงฆ ในลงกาทวป พระเถรไดน�ากงพระศรมหาโพธมาปลกทอนราธประดวย

พทธศำสนำบนเสนทำงสจน240 BC (โดยประมาณ; ฝรงนบ=พ.ศ. ๒๔๓ เรา

นบ=พ.ศ. ๓๐๓) ต�านานวาโอรสองคหนงของพระเจา อโศกฯ ไดตงอาณาจกรขนทโขตาน (Khotan ปจจบน= Hotan ในมณฑลซนเกยงของจน) ตอมา นดดาของกษตรยองคน ไดน�าพระพทธศาสนาเขาสโขตาน (บางต�าราวาพทธศาสนาเขาสโขตาน 217 BC) และทนน พระพทธศาสนาไดเปนศาสนาประจ�าชาต (จากโขตานน พระพทธศาสนาจะไปสจนใน พ.ศ. ๖๐๘/ค.ศ. 65)

ตกสลำ

ปำฏลบตร

อาณาจกรอโศก


ทะเลอำหรบอำวเบงกอล

6 1

4

5

3

2

9

7

8

จน

อนเดยไทย

โขตาน


มหำสถปสำญจ อยในสภำพดทสดแมวาตอมาราชวงศโมรยะจะสนไปในป 185

BC (พ.ศ. ๒๙๘) และแมวาถาวรวตถมากมายทพระเจาอโศกฯ สรางไวจะถกท�าลายและพงพนาศไปแลวตามกาลเวลาแทบทงหมด แตมปชนยสถานส�าคญแหงหนงซงไดขดขนมาใหเหนในปจจบนและนบวาเปนพทธสถานทรกษาไวไดดทสดในอนเดย คอ สาญจ โดยเฉพาะมหาสถปทบรรจพระบรมสารรกธาต ซงคนพบเมอป ๒๓๖๑

มหาสถปสาญจนน จดสงเกตปจจบน คออยทางตะวนออกเฉยงเหนอของเมองโภปาล (Bhopal) หาง ๓๒ กม. พระเจาอโศกฯ ทรงสรางไวใกลเมองวทศา

(Vidisha/Bhilsa) หางไปทางตะวนตกเฉยงใต ๒๓ กม. (ถาวดจากอชเชน กมาทางตะวนออก ๑๘๗ กม.)

มหำสถปสำญจ กบวทสำเทวความส�าคญของวทศา คอ เมอกอนครองราชย

พระเจาอโศกฯ ไดมาเปนอปราชครองตกสลา และตอมาครองแควนอวนต ทเมองอชเชน (ปจจบน=Ujjain) ครงนนไดอภเษกกบพระชายาองคแรก ซงเปนธดาของพอคาชาวศากยะ ทเมองวทศาน คอพระวทสาเทว ซงเปน

พระมารดาของเจาชายมหนท และเจาหญงสงฆมตตา ผไดอปสมบทและไปประดษฐานพระพทธศาสนาในลงกาทวปในกาลตอมา

พทธสถานโดยเฉพาะมหาสถปสาญจน คงเปนตวอยางทชวยใหคนปจจบนมจนตนาการมองเหนภาพวดวาอารามทงหลาย ทพระเจาอโศกไดทรงสรางไว ซงสญสนไปแลว

หลงยคโมรยะ ราชวงศสาตวาหนะ ทรงเรองในยคตอมา กไดอปถมภบ�ารงพทธศาสนาทสาญจนดวย

จนซฮองเต สรำงก�ำแพงเมองจน221 BC (ตามฝรง=พ.ศ. ๒๖๒ เรานบ=พ.ศ.

๓๒๒) ทเมองจน หลงจกรพรรดองคสดทายของราชวงศโจพนราชสมบตในป 256 BC แลว แควนตางๆ แยงชงอ�านาจกน ในทสด เจาแควนจน นอกจากปราบพวกอน ทแยงชงดวยกน ๖ แควนแลว ยงผนวกดนแดนจนนอกนนเขามารวมทงหมด แลวประกาศตนเปนจนซฮองเต (Ch’in Shih huang-ti หรอ Shi Huangdi) เปนจกรพรรดองคแรกทรวมประเทศจนไดเปนอนเดยว

214 BC (ฝรงนบ=พ.ศ. ๒๖๙ เรานบ=พ.ศ. ๓๒๙) จนซฮองเต ทรงกอสรางจดเชอมตอก�าแพงเมองจนให เปนระบบอนเดยว (Great Wall of China หรอ“ก�าแพง หมนล”) ยาว ๖,๔๐๐ กม. (ของเดมมบางแลว สรางมา

แตราวศตวรรษท 4 BC) เพอปองกนการรกรานจากภายนอก โดยเฉพาะชนเรรอนเผาเสยงน (Hsiung-nu)

206 BC (ฝรงนบ=พ.ศ. ๒๗๗ เรานบ=พ.ศ. ๓๓๗) แมวาจนซฮองเตจะยงใหญ แตตอมาทรงกอความเคยด- แคนแกผคน เชน ก�าจดปราชญลทธขงจอทขดแยงและใหเผาต�าราเสยมาก เมอสวรรคตในชวงป 210-209 BC แลว กเกดการสรบจนทสด หลงสวรรคตเพยง ๔ ป ถงป 206 BC ราชวงศจนกจบ และถกฆาลางโคตรหมดสน

ตอนเปนยคราชวงศฮน (Han) ทเรมดวยสงเสรมลทธขงจอ และปกครองเมองจนสบมา ๔๒๖ ป (206 BC -ค.ศ. 220=พ.ศ. ๓๓๗-๗๖๓)

อาณาจกรฮน

อนเดย

มองโกเลย

ไทย

ก�าแพงเมองจน


กษตรยพรำหมณก�ำจดพทธศำสนำ185 BC (วาตามฝรง แตเรานบ=245 BC =พ.ศ.

๒๙๘) หลงจากพระเจาอโศกครองราชย ๓๗ ป (บางทค�านวณได ๔๑ ป) และโอรส-ปนดดาครองตอมาอก ๔๗ ป ถงพ.ศ. ๒๙๘ พราหมณปษยมตร ซงเปนอ�ามาตย ไดปลงพระชนมกษตรยพฤหทรถ ลมราชวงศโมรยะ ตงตวเปนกษตรย เรมราชวงศศงคะ แลวลมเลกเสรภาพทางศาสนา รอฟนพธอศวเมธ (ฆามาบชายญ) ตามหลกศาสนาพราหมณขนมาประกอบอยางใหญยงถง ๒ ครง และก�าจดพทธศาสนาอยางรนแรง เชนฆาพระ เผาวด และถงกบประกาศใหคาหวชาวพทธ

อยางไรกตาม ศงคะครองอ�านาจไดไมกวางขวาง เพราะตอนนไดมอาณาจกรตางๆ แตกแยกออกไปแลว แมแตมาอปการแหงพธอศวเมธ ทปษยมตรปลอยไปรานเขา กถกทพกรกแหงโยนกสกดอย และตอมาศงคะ

กกลายเปนฝายตงรบทพของโยนก ศงคะครองถงเพยงแมน�านมมทา และอยได ๑๑๒ ปกสนวงศ เพราะกษตรยองคสดทายถกพวกพราหมณนนเอง สมคบกนปลงพระชนม แลวพราหมณปโรหตขนครองราชย ตงวงศใหมชอ กาณวายนะใน พ.ศ. ๔๑๐ (73 BC)

เรองขำงเคยงในอนเดย (ลทธไศวะ-ลทธโยคะ)

150 BC (ประมาณ พ.ศ. ๔๐๐) ลทธไศวะ ทนบถอพระศวะเจรญเดนขนมาเปนนกายส�าคญของฮนด ในชวงเวลาใกลกนน ปตญชลไดแตงโยคสตร ซงท�าใหลทธโยคะของฮนดมอทธพลมากขน (ชวงเวลาไมแนนอน อาจแตงในครสตศตวรรษท 5 คอราว พ.ศ. ๑๐๐๐ กได)

กรก รงทโยนก190-180 BC (ตามฝรง=พ.ศ. ๒๙๓-๓๐๓ =เรา

นบ พ.ศ. ๓๕๓) ในชวงน ซงราชวงศโมรยะออนแอลงจนถกโคน และราชวงศศงคะขนครองอ�านาจนน พระเจา เดมตรอส (Demetrius) กษตรยราชวงศอนเดย-กรกแหงบากเตรย หรออาณาจกรโยนก ไดแผอ�านาจลงมาครองอนเดยแถบพายพจนถงปญจาบ ท�าใหดนแดน ของศงคะถกจ�ากดแคบลงมาก ราชาเดมตรอสสวรรคต ราว 167 BC (พ.ศ. ๓๗๖)

พญำมลนทปนโยนก ยอยกพทธศำสนำ160-135 BC (ตามฝรงวา=พ.ศ. ๓๒๓-๓๔๘; เรา

นบ=พ.ศ. ๓๘๓-๔๐๘ แตคมภรวา พ.ศ. ๕๐๐=43 BC) พญามลนท หรอ Menander กษตรยบากเตรย หรอโยนก ซงฝรงวาเปน Indo-Greek king ทยงใหญทสด ครองดนแดนไพศาลตงแตโยนก และคนธาระ (= อฟกา- นสถานตอนเหนอ ผานปากสถาน) ลงมาถงอนเดยพายพ ครองราชยทสาคลนคร (Sialkot) ทรงเปนพทธมามกะ พระพทธศาสนาเจรญรงเรองในดนแดนแถบนทงหมด

พ.ศ. ๕๐๐ (= 43 BC; แตฝรงวา=160-135 BC =พ.ศ. ๓๒๓-๓๔๘=เรานบ พ.ศ. ๓๘๓) ตามเรองมลนท-ปญหา วาพระนาคเสนตอบค�าถามของพญามลนท เปนเหตใหทรงเลอมใสในพทธศาสนา

ในยคนเรมเกดมพระพทธรปศลปะคนธาระ แบบกรก อนถอกนวาเปนตนก�าเนดของพระพทธรปทสบ

มาจนปจจบน (บางมตวาเรมในยคราชวงศกษาณ) แตอาณาจกรกรกโยนกทงหมดอยมาอกไมนาน กสนอ�านาจใน 128 BC (ฝรงวา=พ.ศ. ๓๕๕ เรานบ=พ.ศ. ๔๑๕) รวมเขาในอาณาจกรกษาณ ทจะรงเรองตอมา จนสนวงศในพ.ศ. ๗๖๓

เทคโนโลย: เกดกงหนน�ำ100 BC (ชวงประมาณ พ.ศ. ๔๕๐) กรกและ

โรมนโบราณ รจกใชกงหนนา ซงถอวาเปนประดษฐกรรมอยางแรกของมนษยทใชผนพลงงานโดยไมตองอาศยแรงสตว และไดเปนแหลงพลงงานทส�าคญตอมากวาพนป)

จากซาย: พญำมลนทเศยรพระพทธรปคนธำระ

เดมตรอส

ปตญชล


ทมฬกถนอนเดยใต

ลงก�ทวป คแคนแดนทมฬ

สำมอำณำจกรทมฬ

พ.ศ. ๔๕๕ (ไทยนบ=88 BC; ฝรงนบ=28 BC หลกฐานบางแหงวา พ.ศ. ๔๓๖ บาง ๔๕๐ บาง) ในลงกาทวป มสงคายนาครงท ๕

เรองนเกยวของกบชาวทมฬจากอนเดยอนควรทราบ

เชอมความยอนภมหลงวา ในชมพทวปตอนลาง ตอจากดนแดนของชนชาวอนธระ (แควนกลงคะ อนเปนดนแดนสดทายทพระเจาอโศกพชตนน เทยบบดนไดแกรฐโอรสสา และอนธรประเทศน) คอพนเขตจกรวรรดอโศกลงไป จนตลอดถงปลายแหลมสดประเทศอนเดยเปน “ทมฬกะ” คอดนแดนของชนชาวทมฬ ๓

อาณาจกร คอ

ปาณฑยะ (Pandya อยใตสด)โจละ (Cola หรอ Chola อยเหนอขนมาจนตอกบ

อนธระ)เจระ หรอ เกราละ (Cera, Chera หรอ Kerala

เปนดนแดนผนแคบๆ ทอดจากเหนอลงสดใตตามชาย- ทะเลฝงตะวนตกเคยงไปกบ ๒ อาณาจกรแรก พวกเจระนไมพดภาษาทมฬอยาง ๒ พวกแรก แตพดภาษามลายลม บางต�าราไมจดพวกเจระเปนทมฬ แตทงชาวทมฬและพวกเจระ กลวนเปนทราวทเชนเดยวกบชาวอนธระทอยเหนอขนไป)

กษตรยทมฬเขำครองลงกำ เทาททราบ หลงจากรชกาลของพระเจา เทวา-

นมปยตสสะ ทพระมหนทเถระเปนศาสนทตมาประดษฐานพระพทธศาสนา และพระสงฆมตตาเถรมาตงภกษณสงฆ แลวไมนาน (พระเจาเทวานมปยตสสะสวรรคต พ.ศ. ๒๗๖ นบอยางฝรง=207 BC; นบอยางเรา=267 BC) พอถง พ.ศ. ๓๐๖ (ฝรงนบ=177 ไทยนบ=237 BC) ชาวทมฬ ๒ คน ชอเสนะ และคตตกะ เขามาชงเมองอนราธประ จากพระเจาสรตสสะ แลวครองราชยจนถงป ๓๒๘ เจาชายสงหฬนามวาอเสละจงมาชงเมองคนได

แตพระเจาอเสละครองราชยไดเพยง ๑๐ ป ถง พ.ศ. ๓๓๘ เจาทมฬชาวโจละนามวา “เอฬาระ” ไดมายงเกาะสงหฬ (คอศรลงกา) แลวจบพระเจาอเสละได ยดอ�านาจแลวทมฬกขนครองแผนดนอก

ปรากฏวา พระเจาเอฬารทมฬนเปนราชาทมเมตตา เทยงธรรม และแมจะมไดนบถอพระพทธศาสนามากอน กไดเอาพระทยใสเคารพเปนอยางด แตเพราะเปนชาวตางชาตและมาไดราชสมบตดวยการแยงชง ในทสดเจาชายสงหฬจากแควนโรหณะในภาคตะวนออกเฉยงใตของเกาะสงหฬไดยกทพมารบเพอขบไลทมฬ พระเจาเอฬารทมฬสวรรคตในทรบเมอ พ.ศ. ๓๘๒ (รวมครองราชยได ๔๔ ป) เจาชายสงหฬแหงโรหณะขนครองราชยทอนราธประ รวมเกาะสงหฬไดทงหมด ม

พระนามวาพระเจาทฏฐคามณอภย (ครองราชยถง พ.ศ. ๔๐๖=ฝรงนบ 77 ไทยนบ 137 BC)

แตหลงรชกาลพระเจาทฏฐคามณอภยไมนาน ถงป ๔๒๕ พระเจาวฏฏคามณอภยขนครองราชย พวกทมฬชาวปาณฑยะยกทพมายดครองอนราธประได พระเจาวฏฏคามณอภยหนไปหลบซอนองคอยนาน ๑๔ ปเศษ โดยไดรบความเกอกลจากพระเถระชอมหาตสสะ

ลงกำเขำยคเขญ พทธศำสนำพบวกฤตระหวางนนบานเมองขาดความมนคงปลอดภย

ขาวยากหมากแพง เตมไปดวยโจรผราย ประชาชนนน ทงตนเองกเดอดรอนและไมมก�าลงเกอหนนพระสงฆดวย

ปจจยสพระภกษจ�านวนมากเดนทางลภยไปพ�านกรกษา

ธรรมวนยในชมพทวป สวนพระเถระทคางอยในลงกาทวปกยงชวตโดยยากถงกบตองฉนรากไมใบไม ทยงหอบกายไหวกเพยรสาธยายรกษาพระปรยตธรรมและมารวมตวรวมคดรวมปรกษาสบพระธรรมวนยไว จนกระทง พ.ศ. ๔๕๕ พระเจาวฏฏคามณอภยรวมก�าลงเขมแขงพอ จงยกพลมารบสงหารกษตรยทมฬไดและขนครองราชยใหม

เมอบานเมองสงบเรยบรอย พระเถระทงทหลบซอนอยในลงกาทวป และทกลบมาจากชมพทวป กมาซกซอมทวนทานพระธรรมวนยกนจนมนใจวาครบถวนสมบรณ

พระพทธรป ท Mihintale

ถำเทยบปจจบนครำวๆ ปำณฑยะ และโจละ คอรฐทมฬนำฑ (Tamil Nadu) สวนเจระ คอรฐเลกๆ ทชอเกรำละ (Kerala)


แดนทมฬในยคอโศก

อาณาจกรเหลานมมาแตโบราณ อยางนอยตงแตสมยพระเจาอโศกฯ (พ.ศ. ๒๑๘-๒๔๕) ดงความในศลา-จารกของพระเจาอโศกฯ โองการท ๒ และท ๑๓ วาเปนดนแดนขางเคยงเลยออกไปทางใต (พระเจาอโศกฯ รบชนะแควนกลงคะแลวหยดแคนน อาณาจกรเหลานจงยงเปนอสระอย; เจระ กลาวถงเฉพาะในโองการท ๒ เรยกวาเกรลปตระ)

ทมฬ กบพทธศำสนำอยางไรกตาม เรองราวครงโบราณของอาณาจกร

เหลานเหลอมาใหทราบกนนอยยง รมาบางจากวรรณคดเกาๆ และจารกภาษาทมฬพราหม จารกเหลาน (ระหวางศตวรรษท 2 กอนค.ศ. ถงครสตศตวรรษท 4 คอราว พ.ศ. ๒๕๐-๙๕๐) สวนมากจดบอกทานบรจาค ทราชา เจานาย พอคา และชางฝมอทงหลายไดถวายแกพระสงฆ ในพระพทธศาสนา และแกนกบวชเชน อนแสดงวาพระพทธศาสนา และศาสนาเชนไดมาเจรญแถบน ซงคงเนองดวยการตดตอกบจกรวรรดอโศกดวย

บำนเมองสงบ กยงตองพบปญหำ ครงนน พระเจาวฏฏคามณอภยทรงระลกถง

อปการะของพระมหาตสสะครงทรงตกยาก จงทรงสรางอภยครวหารถวาย แตพระมหาตสสะถกพระสงฆแหงมหาวหารลงปพพาชนยกรรม ฐานคลกคลกบตระกล ตอมาทางอภยครวหารกแยกคณะออกไป ท�าใหพระสงฆในลงกาทวปแตกเปน ๒ นกาย คอ ฝายมหาวหารวาส กบฝายอภยครวาส และฝายอภยครมก�าลงมากเพราะพระราชามหาอ�ามาตยคนมชอเสยงพากนอปถมภบ�ารง

ตอมา ไดมคมภรใหมทยกขนสภาษาสนสกฤตอนเปนของนกายธรรมรจทอยในพวกวชชบตร เขามาส ลงกาทวป ฝายอภยครวาสยอมรบตาม กเลยกลายเปนพวกนกายธรรมรจไป

ทมฬ กบกรก-โรมน-สงหฬชาวโจละ/โจฬะ เปนตน เหลาน เปนนกเดนเรอ

แตโบราณ มการคาขายกบพวกกรก (เรยกวา ยวน ยวนก หรอโยนก คอ Ionian) โรมน และชาวอาหรบตลอดถง จน สบมานานตงแตกอน ค.ศ. (กอนมศาสนาครสตและอสลาม) ในเอกสารของพวกกรกทมาคาขายแถบมทราส (Madras ปจจบนเปลยนเปน Chennai) ชอ The Peri-plus of the Erythraean Sea (ค.ศ. 90) เรยกชาว โจฬะวา “men of the sea” เมองทาใหญเชน “กาวร- ปฏฏนะ” ทปากแมน�ากาเวรกเปนทรจกกนดแกพวกโรมน

จากความเปนนกเดนเรอน ชาวทมฬจ�านวนมากจงไดไปตงถนฐานในเกาะสงหฬ ตลอดจนเขายดครองแผนดนจากเจาถนชาวสงหฬในลงกาทวป

สงคำยนำครงท ๕ หรอ ๔พระเถระมหาวหารวาสทงหลายปรารภสภาพ

บานเมองและเหตการณเหลานแลว มองเหนภาวะทวาเมอบานเมองเดอดรอนราษฎรยากเขญ จะด�ารงพระธรรมวนยไดยาก และค�านงวาสบไปภายหนากลบตรจะเสอมถอยดอยสตสมาธปญญา (นาจะหมายถงเสอมสตดานทส�าคญอยางหนงดวย คอความระลกส�านกถงคณคาความส�าคญของพระธรรมวนยและประโยชนสขสวนรวมทตองใสใจศกษาปฏบตอยางจรงจง) จะไมสามารถทรงพระปรยตไวดวยมขปาฐะ กบทงควรจะมหลกฐานไวเปนเกณฑตดสนไมใหหลกพระศาสนาสบสนปนเปกบลทธอนภายนอก เพอรกษาพระธรรมวนยไวใหบรสทธ จงตกลงกนใหจารกพระไตรปฎกลงในใบลาน

พระเถระเหลานนไดประชมกนท�างานน ทวดถ�าชออาโลกเลณะ ทมาตลนคร ในมลยชนบท (อยในถนภเขา ทปจจบนเรยกวา Matale กลางเกาะลงกา หางจาก อนราธประประมาณ ๑๐๘ กม. ใกลไปทางเมองแกนด/ Kandy) ทงน ส�าเรจดวยเรยวแรงก�าลงของพระเถระเหลานนเอง (ต�านานวาพระมหาเถระประชมกน ๕๐๐ รป) โดยมไดรบการเกอหนนจากพระราชามหาอ�ามาตย เพยงแตผปกครองทเปนชนปทาธบดในถนนนชวยดแลอารกขาใหเทานน การครงนตอมาเรยกและจดกนวาเปนสงคายนาครงท ๕ แตโดยทวไป เนองจากไมนบการสงคายนาทถปารามใน พ.ศ. ๒๓๖ จงนบครงนเปนสงคายนาครงท ๔

เหรยญอตตมะโจละ

พระวษณ แบบปำณฑยะ

อภยครวหำร กอนและหลงบรณะ

อนรำธประ

มำตำเล แกนดโคลมโบ

อนเดย

เนปาล

ลงกา

มทราส

อำวเบงกอลทะเล

อำหรบ


ย ค ก ษ า ณ - ส น ย ค ค ป ต ะ


อนเดยใต: แดนทกษณำบถในตอนทผานมา โดยมากไดพดถงพระพทธ-

ศาสนาในสวนเหนอของชมพทวป ตงแตภาคตะวนออกแถวเบงกอล ขนไปถงตะวนตกเฉยงเหนอตอนบน จดแควนโยนก ตอกบอาเซยกลาง คราวนหนมาดพระ พทธศาสนาในชมพทวปตอนลางแทรกเขามาเลกนอย

อนเดยนนแบงไดเปน ๒ ภาคใหญ คอ ภาคเหนอ ซงนยมเรยกรวมๆ วา ฮนดสถาน/Hindustan อนประกอบดวยทราบลมแมน�าสนธ และทราบลมแมน�าคงคา กบภาคใต ซงเรยกรวมๆ วา Deccan อนเปน ดนแดนทราบสงในสวนลางของชมพทวป ตงแตใตแมน�านรรมทา/นมมทา (Narmada) ลงไป ทเรยกกนมาแตโบราณวา “ทกษณาบถ” (=“หนใต” เขยนอยางบาล=ทกขณาบถ; ค�าวา Deccan กเพยนมาจากค�าวา “Daksina/ทกษณ” นนเอง)

แมน�านรรมทา/นมมทา พรอมดวยเทอกเขา วนธยะ (Vindhya Range) ทแมน�านนไหลเคยงคไปจากตะวนออกสตะวนตก กบทงปาใหญทเรยกวา มหากนตาระ (มหากนดาร) เปนเสนแบงโดยธรรมชาตระหวางภาคทงสองนน

(ทวาน เปนความหมายอยางกวาง แตในความหมาย ทจ�ากดเฉพาะ หรออยางแคบ Deccan หมายเอาเพยงสวนบนของภาคใตนน ดงนน จงไมรวมแดนทมฬซงอยใตสดทเคยพดถงบางแลว)

อยางไรกด ในคมภรพระพทธศาสนา มกใชแมน�าคงคาเปนเครองก�าหนดเขต คอถอดนแดนแถบแมน�าคงคานนวาเปนถนกลาง(แหงความเจรญ)/มชฌมเทส/มธยมประเทศ นบถนแดนขางใตจากฝงแมน�าคงคาลงไป เปนทกขณาบถ (หนใต) และถนแดนขางเหนอเลยฝง แมคงคาขนไป เปนอตราบถ (หนเหนอ)

ในครงพทธกาล ทถอวาชมพทวปมมหาชนบทคอรฐใหญ ๑๖ นน นบแควนอสสกะ (ตอนบนของแมน�าโคธาวร ซงปจจบนเรยกวาโคทวร/Godavari) และ อวนต (ทมอชเชนเปนเมองหลวง) เขาในฝายทกขณาบถ นบแควนคนธาระ (=ปากสถานและอฟกานสถานตอนเหนอ) และกมโพชะ (คงจะ=ตอนบนของอฟกานสถานถงอาเซยกลางสวนลาง) เขาในฝายอตราบถ ตอมา สมยหลงบางทจดมหาชนบททง ๑๖ เปนมธยมประเทศ

เปนทรกนตลอดมาวา อตราบถเปนแหลงของอสดรคอมา และทกขณาบถเปนแหลงของโค

พทธศำสนำในทกษณำบถ150 BC (ประมาณ; ตามฝรง=พ.ศ. ๓๓๓ นบ

อยางเรา=พ.ศ. ๓๙๓) ในดนแดนสวนลางของชมพทวป ทเรยกวา Deccan หรอทกษณาบถ/ทกขณาบถ นนมถาวรวตถทเปนหลกฐานชดเจนอยางยงวาพระพทธ-ศาสนาเคยเจรญรงเรองมาก โดยเฉพาะทควรกลาวถง คอ หมถ�าอชนตา (Ajanta; เรยกตามชอหมบานในถนทพบหมถ�านน) ซงตามดวยหมถ�าเอลโลรา (Ellora; เรยกตามชอหมบานในถนทพบเชนกน) ในยคหลงตอมา

ดนแดนในทกษณาบถน เทาททราบกนมาวาเปนถนของชาวอนธระ (เรยกตามบาลวา อนธกะ) และในพทธศตวรรษท ๓ (=ศตวรรษท ๓ กอนครสต) ไดรวม

เขาในมหาอาณาจกรของพระเจาอโศกฯ (สวนปลายลางทเหลอของชมพทวปซงเปนแดนทมฬ ยงปลอยไวเปนเอกราช) และเปนแควนหนงทพระเจาอโศกทรงสงพระสมณทตมาประกาศพระศาสนา (คมภรสาสนวงสวา อน ธกรฐเปนแควนเมองยกษ/ยกขปรรฐ)

เชอกนวา ราชวงศแรกทตงอาณาจกรใหญขนในทกษณาบถ คอ สาตวาหนะ (ศาลวาหนะ กเรยก) ซงเรมตนหลงยคอโศก ในชวงศตวรรษท ๓ ถง ๑ กอนครสต (พทธศตวรรษท ๓-๕) และมบทบาทในการก�าจดราชวงศศงคะลงดวย การคาระหวางอนเดยกบกรงโรมกรงเรองในยคน บางชวงทเรองอ�านาจ ราชวงศสาตวาหนะ

ขยายดนแดนขนไปถงอนเดยภาคกลางและภาคตะวนตก

เทาทสบคนได ถอกนวา การเจาะแกะสลกภเขาวาดภาพในหมถ�า อชนตา เรมขนในยคสาตวาหนะน คอ ราว พ.ศ. ๔๐๐ (หรออยางเรวสดไมกอน พ.ศ. ๓๕๐) แตในชวงแรกไดมการท�างานนถงประมาณ พ.ศ. ๕๐๐ หรอ ๕๕๐ เทานน แลวกหยดไปนานจนผานพนยคสาตวาหนะไป

ถ�าทเจาะแกะสลกในชวงแรกนม ๖ ถ�า เปนของพระพทธศาสนาหนยานทงสน (ไดแกถ�าท ๘, ๙, ๑๐, ๑๒, ๑๓, และ ๓๐; งานเจาะแกะสลกถ�าหยดไป ๔๐๐ กวาป จงมการท�าตอหรอเพมอกเมอใกล พ.ศ. ๑๐๐๐ ซงจะกลาวถงในยคตอไป)


ตะวนตกตอนบน มอชนตำ อำคเนย มอมรำวต

ในยคเดยวกนน หางออกไปทางตะวนออกเฉยงใตประมาณ ๖๗๐ กม. เมองอมราวตกไดเรมเปนศนยกลางส�าคญแหงหนงของพระพทธศาสนา มมหาวหารทเปนมหาวทยาลยพระพทธศาสนาชอวา “ศรธนยกฏก” เตมไป ดวยวดวาอาราม มสถาปตยกรรมเปนแบบอยาง รงเรองอยนานราว ๕๐๐ ป จนสนครสตศตวรรษท 3

ใกลๆ กนนน ลกเขามาในแผนดนใหญ ถดจาก อมราวต มาทางตะวนตกอกราว ๑๒๐ กม. (หางอชนตา ออกไปทางตะวนออกเฉยงใตประมาณ ๕๘๐ กม.) เปน ทตงของนาคารชนโกณฑะ (=Nagarjuna’s Hill/ดอย นาคารชน) ทสรางถวายพระนาคารชน (ชวงชวต พ.ศ. ๖๙๓-๗๙๓) ผตงนกายมาธยมก (บางทถอวาเปนตนก�าเนด มหายานดวย แตยงไมยอมรบทวกน) มมหาวทยาลยพระพทธศาสนาทพระนาคารชนสอน พรอมทงสถปเจดยวดวาอาราม เปนมหาสถานอนรงเรอง ซงพบแลวขดแตงกนมาแตป ๒๔๖๘ จนกระทงเมอรฐบาลสรางเขอน “นาคารชนสาคร” เสรจในป ๒๕๐๓ มหาสถานนกจงจมอยใตผนน�า แตรฐไดพยายามรกษาบางสวนทส�าคญดวยการจ�าลองไวบนบกเปนตน

ราชวงศสาตวาหนะ ไดอปถมภบ�ารงพทธสถานทงหลายอยางด ตงแตสาญจลงมาถงนาคารชนโกณฑะและอมราวต แตสายวงศเองคงเปนพราหมณ จงมการท�าพธบชายญอศวเมธ

อตรำบถ และมธยมประเทศ128 BC (ตามฝรง=พ.ศ. ๓๕๕ นบอยางเรา=พ.ศ.

๔๑๕) หนกลบไปดทางฝายเหนอ อาณาจกรบากเตรย คอโยนก ถกชนเผาตางๆ จากอาเซยกลางรกรานเขามาเปนระลอก เรมแตพวกศกะ จนในทสดไดตกเปนของอาณาจกรกษาณ ทรงเรองตอมา

ระหวางน ราชวงศศงคะ นอกจากอาณาจกรหดเลกลงมากเพราะดนแดนใตแมน�านมมทาลงไปไดตกเปนของอาณาจกรฝายใตของราชวงศสาตวาหนะ (ทเกดขนใหมในระยะทมคธของราชวงศโมรยะก�าลงแตกสลาย) แลวกออนก�าลงลงอก เพราะตองตงรบทพกรกโยนกอยเรอยๆ ตอมาภายในกเกดปญหาจนถกก�าจดสนวงศใน พ.ศ. ๔๑๐ (73 BC)

เมอบากเตรย/โยนกหมดอ�านาจ และศงคะสนวงศแลว ชมพทวปกมอาณาจกรยงใหญอย ๒ คอ กษาณทางฝายเหนอ และสาตวาหนะในฝายใต

กษาณไดแผอ�านาจเขาแทนทกษตรยกรกโยนก โดยขยายอาณาจกรลงมาจนถงเมอง มถรา (ใตกรงเดล ลงมา ๑๓๗ กม. เยองไปทางตะวนออกเลกนอย; ในยคใกลพทธกาล มถราเปนเมองหลวงของแควนสรเสนะ)

มถรานอกจากเปนศนยอ�านาจของกษาณในแถบลางแลว กเปนถนทรงเรองของศลปะแมแบบทเรยกวาตระกลศลปแหงมถราดวย โดยเจรญคกนมากบศลปะแบบคนธาระ และราชวงศกษาณกไดอปถมภบ�ารงศลปะทงสองสายนน

กษาณทางฝายเหนอ กบสาตวาหนะในฝายใต เปนอาณาจกรรวมสมย ทนบคราวๆ วาเรมตนและสนสดในชวงสมยเดยวกน (เรมในชวง พ.ศ. ๓๐๐-๔๐๐ แลว สาตวาหนะสน พ.ศ. ๗๔๓ กษาณสน พ.ศ. ๗๖๓)

หนาตรงขาม: ภำพแกะสลกสถปแบบอมรำวต

จากซาย: พทธศลปแบบมถรำเหรยญกษตรยกษำณ

ศงคะ

กลงคะ


คนธาระ

ปาณฑยะ

กษาณ

สาตวาหนะ

แมน�ำสน

ธ

แมน�ำนมมทำ

แมน�ำคงคำแมน�ำยมนำ

ปาฏลบตรมถรา

ตกสลาปรษประ

อมราวต

อชนตาอำว

เบงกอล



ทำงสำยไหม

141-87 BC ทเมองจน ในรชกาลพระเจาฮน-วตจนแผอ�านาจมาถงอาเซยกลาง ไดเปดเสนทางสายไหมเชอมเมองเชยงอาน (ฉางอาน) กบโรม ยาว ๔,๐๐๐ ไมล (๖,๕๐๐ กม.) โดยเรมมกองเกวยนขนสงไหมไปยงเปอรเซยในป 106 BC (=พ.ศ. ๔๓๘)

(สวนตนของทางสายไหม ซงใชขนหยกจากโขตาน /Khotan ไปยงกรงจน มมานานตงแตราว 300 BC/ราว พ.ศ. ๒๕๐ แลว และเรมเชอมกบตะวนตกตงแต 200 BC แตคาขายกนจรงจงในยค 100 BC อยางไรกด นกประวตศาสตรบางกวาทางสายไหมมตงแตราว 1,000 BC

เพราะในหลมฝงศพอยปตโบราณกพบผาไหม นอกจากนนมต�านานของยววา พอคาอสราเอลไดคาขายกบจนมาแตสมยกษตรยเดวด/King David ครงตนศตวรรษท 10 BC)

โรมนเรองอ�ำนำจ90 BC (ฝรงนบ=พ.ศ. ๓๙๓ เรานบ=พ.ศ. ๔๕๓)

สาธารณรฐโรมนเกดสงครามกลางเมอง ในทสด ป 48 BC จลอส ซซาร (Julius Caesar) มชยไดอ�านาจ แต ๔ ปตอมาเขากถกลอบสงหาร

ตอมา ออกตาเวยน (Octavian) นดดา ซงจลอส ซซารไดตงไวเปนทายาท รบชนะแอนโทนและคลโอพตรา (ราชนแหงอยปต ราชธดาของพระเจา Ptolemy XI) ในป 31 BC (โอรสของนางคอกษตรย Ptolemy XV กถกสงหาร จงสนราชวงศ Ptolemy)

ออกตาเวยนไดรบสถาปนาเปนจกรพรรดโรมนองคแรก ในป 29 BC เฉลมพระนามวา ออกสตส หรอออกสตส ซซาร (Augustus Caesar) ในป 27 BC

เดอน “สงหาคม” ทเดมเรยก Sextilis กถกเปลยนชอเพอเฉลมพระเกยรตเปน August ในป 8 BC (ท�านองเดยวกบทเดอน “กรกฎาคม” ซงเดมเรยกวา Quintilis ไดถกเปลยนชอเปน July เมอป 44 BC เพอเฉลมเกยรตของ Julius Caesar)

นบแตรชกาลของพระเจาออกสตสนเปนตนไป สาธารณรฐโรมน (Roman Republic) เปลยนเปนจกรวรรดโรมน (Roman Empire) เรยกสนๆ ตามชอเมองหลวงวา “โรม”

พระเจาออกสตส จดการบานเมองและบ�ารงศลปวทยา เรมยคแหงความสงบเรยบรอยและรงเรองสบมา ๒๐๐ ป มค�าเฉพาะเรยกวา Pax Romana

จากซาย: จลอส ซซำรคลโอพตรำ มำรค แอนโทนออกสตส ซซำร


ถนนโรมน+ทำงสำยไหม พระเจาออกสตสไดใสพระทยสรางถนนโรมน

(Roman Roads ของเดมสรางมาแตราว 312 BC) ซง เชอมกรงโรมกบเมองนอยใหญ (ตอนเจรญสงสด จกรวรรด โรมนมถนนยาวทงสน ๘๕,๐๐๐ กม. จากองกฤษถงอาฟรกาเหนอ จากคาบสมทรไอบเรยฝงแอตแลนตค ในทศตะวนตก จดอาวเปอรเซยในทศตะวนออก ผาน ดนแดนตางๆ ถานบตามสภาพปจจบนกเกน ๓๐ ชาต)

ทางสายไหม ซงเรมจากเมองเชยงอาน หรอจากฝงทะเลจน ผานอาเซยกลาง มายงคนธาระและบากเตรย/โยนก ตอไปทางแบกแดด จนถงฝงตะวนออกของทะเลเมดเตอเรเนยน ไดเชอมจกรวรรดโรมนกบจนและอนเดย โดยตอเขากบถนนโรมนนน และถนนแถบชมพทวปทสรางขนมากมายในยคอโศก พรอมทงถนนของจกรวรรดเปอรเซยโบราณ เปนเสนทางเดนแหงอารยธรรมตะวนออก-ตะวนตกอยยาวนาน

(หลกฐานฝายกรกกลาวถงถนนของโมรยกษตรย เชอมเมองตกสลา ปาฏลบตร และสนสดทเมองทา ตามรลปต (บาล=ตามลตต; ตมพลงค กวา) ทปากแมน�าคงคา ใตเมองกลกตตาปจจบน ถาวดตรงเปนเสนบรรทดโดยไมผานเมองอนในระหวาง กเปนเสนทางยาว ๒,๐๐๐ กม.)

โรมนมำครองยว63 BC (ตามฝรง=พ.ศ. ๔๒๐; ไทยนบ=พ.ศ.

๔๘๐) นายพลโรมนชอปอมปย (Pompey, คแขงและแพ Julius Caesar) ยดเยรซาเลมได และเขาปกครองแผนดน ปาเลสไตน ชาวยวตกอยใตการปกครองของจกรวรรดโรมน

ก�ำเนดศำสนำครสต

8-4 BC (ตามฝรง=พ.ศ. ๔๗๕-๔๗๙) นบแบบเรา=พ.ศ. ๕๓๕-๕๓๙) ชวงเวลาทสนนษฐานวาพระเยซ ประสตทเมองเบธเลเฮม (Bethlehem) ทางใตของเยรซาเลมในอสราเอล

พระเยซเปนชาวยว เปนบตรของแมนางพรหมจาร แมร ภรรยาของโจเซฟ ชางไมแหงเมองนาซาเรธ

นาม “เยซ” คอ Jesus เปนค�ากรก ตรงกบค�ายวเปนภาษาฮบรวา Joshua สวน “ครสต” คอ Christ (ไครสต) กเปนค�ากรก ตรงกบค�าฮบรวา Messiah แปลวา “(ผไดรบการ)เจมแลว”

เมออายประมาณ ๓๐ ป หลงไดรบศลจม (Bap-tism) จาก John the Baptist แลวพระเยซไดเรมเผยแพรค�าสอนทเปนฐานใหเกดศาสนาครสต (สวนมากสอนทกาลล/Galilee ซงอยสวนเหนอสดของปาเลสไตน เมองนาซาเรธ/Nazareth ทพระเยซเตบโตกอยในเขตกาลลน) โดยมสาวกททานเลอกไว ๑๒ คน (12 Apostles ม Saint Peter เปนหวหนา)

แตเมอพระเยซสอนในปท ๓ พวกนกบวชยวเปนตน ซงไมพอใจการสอนของทาน รวมดวยสาวกคนหนง ของทานททรยศ ไดสมคบกนจบตวทานใหเจาหนาทยว สอบสวนฐานปลกปนประชาชน แลวสงแกโรมนผปกครอง

ค.ศ. 25 หรอ 29 (=เรานบ พ.ศ. ๕๖๘ หรอ ๕๗๒) พระเยซถกโรมน ซงเปนผปกครองทนน สงลงโทษตามความประสงคของพวกยว ใหประหารชวตดวยการตรง ไมกางเขน ฐานอวดอางเทจวาเปนพระผมาโปรด (mes-sianic pretender)

ชาวครสตถอวาการสนชพของพระเยซเพราะถกตรงไมกางเขนน เปนการไถบาปใหแกมวลมนษย กบทงถอวาพระเยซไดฟนคนชพ (Resurrection) และหลงจากนน ๔๐ วน ไดเสดจขนสสวรรค

หลงจากนน ปอล หรอ เปาโล (บางทเรยกเปนภาษาฮบรวา Saul; ไดเปน Saint Paul) เปนบคคลส�าคญทท�าใหศาสนาครสตเผยแพรไปอยางกวางขวางในดนแดนกรก-โรมน

โรมนก�ำจดครสต

พ.ศ. ๖๐๗ (ค.ศ. 64; ฝรงนบ=พ.ศ. ๕๔๗) เนโร (Nero) จกรพรรดโรมนเรมก�าจดกวาดลางผถอครสตอยางโหดเหยม

หลงจากนน มการกวาดลางชาวครสตครงใหญในจกรวรรดโรมนอกหลายครง โดยเฉพาะใน พ.ศ. ๗๒๐ (ค.ศ. 177) จกรพรรดมารคส ออรเลยส จดการใหงานก�าจดกวาดลางผถอครสตจรงจงเปนระบบ พ.ศ. ๗๙๓ (ค.ศ. 250) จกรพรรดดเชยส ด�าเนนการก�าจดกวาดลางแบบตอนฆาไมเลอก ท�าใหเกดมผพลชพทเรยกวา mar-tyr ซงตอมายกเปนนกบญ (saints) และใน พ.ศ. ๘๔๖ (ค.ศ. 303) จกรพรรดไดโอคลเชยนกด�าเนนการก�าจดกวาดลางคราวใหญอก

จากซาย: พระเยซจกรพรรดเนโร

จากซายบน: Pompeii StreetRoman Roadนำยพลปอมปย


พทธศ�สน�รงเรอง ยคท ๒

พทธศำสนำเขำสจนพ.ศ. ๖๐๘ (ค.ศ. 65) เปนปทถอกนมาวา จนรบ

พระพทธศาสนาเขาสประเทศโดยทางราชการ กลาวคอ พระจกรพรรด มงต แหงราชวงศฮน ทรงสงคณะทต ๑๘ คน ไปสบพระศาสนาทประเทศอนเดย ณ เมองโขตาน (Khotan ปจจบนเปนของจน=Hotan แตสมยนนอยในอนเดย) หลงจากนน ๒ ป คณะทตกลบมาพรอมดวยพระภกษ ๒ รป คอ พระกาศยปะมาตงคะและพระธรรมรกษะ กบทงพระธรรมคมภรจ�านวนหนง พระภกษ ๒ รปนนไดพ�านกทวดมาขาวในเมองลกเอยง (=โลหยาง Loyang) และไดแปลพระคมภรสภาษาจนหลายคมภร

นกประวตศาสตรกลาววา ตามหลกฐาน ไดมชาวพทธอยในจนนานกอนนน ตงแตศตวรรษท 3 BC เพยงแตยงไมมการเผยแพรจรงจง และพระพทธศาสนากเขามาตามกระแสการนบถอของประชาชนเพมขนเองทละนอย ตอนแรกกมาทางอาเซยกลาง แลวตอมากมาตามเสนทางการคาดานอาเซยอาคเนย

พ.ศ. ๖๔๘ (ค.ศ. 105) ทเมองจน มผท�ากระดาษขนใชเปนครงแรกในโลก (ผท�าเปนขนทในราชส�านก)

พระเจำกนษกะ ผตงศกรำช พ.ศ. ๖๒๑ (ฝรงวา ค.ศ. 78=พ.ศ. ๕๖๑) พระเจา

กนษกะ กษตรยยงใหญทสดของอาณาจกรกษาณ ขนครองราชยทเมองปรษประ (ปจจบน=Peshwar) ถอเปนเรมตนศกกาล (=กาลเวลาของชนชาวศกะ หรอ=ศกราช-กาล=กาลเวลาแหงราชาของชนชาวศกะ) อนเปนทมาของ ค�าวา “ศกราช” (อนเดยไดใชศกกาลน เปนศกราชของ ราชการ; ปจจบน พ.ศ. ๒๕๔๕=2002-78=ศกกาล 1924)

พระเจากนษกะทรงเปนพทธมามกะยงใหญ และไดทรงท�านบ�ารงพระพทธศาสนามากมาย ท�าใหพระ พทธศาสนาแผไปทางอาเซยกลาง แลวขยายตอไปยงจนเปนตน ทรงสบตอประเพณพทธในการใหเสรภาพทาง

ศาสนา พทธศลปรงเรองมาก และไดทรงสรางมหาสถปใหญทสด สง ๖๓๘ ฟตไวทเมองปรษประ

พระเจากนษกะสวรรคตราว พ.ศ. ๖๔๕ (แตบางต�าราวาครองราชยถง ๔๒ ป) อาณาจกรกษาณอยตอมาอกศตวรรษเศษกสน

(ศกกาลหรอศกาพทนน กอนรฐบาลอนเดยใชเปนทางการของประเทศ ทางอนเดยใตไดใชกนมาโดย มต�านานตางจากขางตนวา พระเจาศาลวาหนะแหง ราชวงศสาตวาหนะเปนผตงขน เมอทรงชนะและไดสงหารพระเจาวกรมาทตย ราชาชาวศกะ แหงกรง อชเชน ใน ค.ศ. 78, เรองนตรงขามกบอนเดยเหนอท

นยมใชศกราชชอวา วกรมสงวต ของพระเจาวกรมาทตย ในต�านาน ซงกวาตงเมอชนะชาวศกะ ในป 56 BC, แตในประวตศาสตร พระเจาวกรมาทตย คอจนทรคปตท ๒ แหงราชวงศคปตะ ซงไดขบไลชนชาวศกะออกไปจาก อชเชน ในป ๙๔๓/400)

สงคำยนำ ทมหำยำนปรำกฏตวพ.ศ. ๖๔๓ (=ค.ศ. 100) พระเจากนษกะ ทรง

อปถมภการสงคายนาทพระสงฆนกายสรวาสตวาทจดขนทเมองชลนธร (ปจจบน = Jullundur ไมไกลจาก Lahore) แตหลกฐานบางแหงวาจดทกศมระ (แคชเมยร) หลกฐานฝายจนวาไดจารกพทธพจนลงบนแผนทองแดง

สงคายนานนบโดยรวมเปนครงท ๔ แตทางเถรวาทไมนบ และนกายสรวาสตวาทกนบเปนครงท ๓ เพราะไมนบการสงคายนาสมยพระเจาอโศกฯ

ในสงคายนาครงน พระอศวโฆษ ปราชญใหญยคแรกของมหายาน (เปนกวเอกของชมพทวปกอนกาลทาส และถอกนวาเปนผรจนา มหายานศรทโธทปาทศาสตร คอคมภรวาดวยการเกดขนแหงศรทธาในมหายาน และ พทธจรต) ไดรวมจด และไดกลาวแสดงหลกธรรมของมหายานเปนอนมาก นบวาเปนการปรากฏตวครงส�าคญ

ของมหายาน และเปนการทมหายานยอมรบสงคายนาครงนดวย กบทงถอเปนจดเรมทมหายานจะเจรญรดหนาตอมา แมนกายสรวาสตวาทจะสญไป กถอสงคายนานเสมอนเปนสงคตของมหายาน

ชนชำตไทยเรมรบนบถอพระพทธศำสนำพ.ศ. ๖๒๑ (ค.ศ. 78) ประมาณชวงเวลาน ในยค

ทไทยถกจนรกรานตลอดมานน คราวหนง พระเจามงต แหงราชวงศฮน (ฮนเมงต กเรยก) ทรงสงทตสนถวไมตรมายงขนหลวงเมา กษตรยไทยแหงอาณาจกรอายลาว คณะทตไดน�าพระพทธศาสนาเขามาดวย ท�าใหหวเมองไทยทง ๗๗ มราษฎร ๕๑,๘๙๐ ครอบครว (จ�านวนคนประมาณ ๕๕๓,๗๐๐ คน) หนมารบนบถอพระพทธศาสนา เปนครงแรก

หนาตรงขาม: วดมำขำว (แปะเบย)

ซาย: Dragon Gate Caveเมองโลหยำง

พระเจำกนษกะ

กษาณ

ฮนปรษประ

ชลนธร

โขตาน


พำมยำน ศนยกำรคำ ศำสนำ ฯลฯ ในยคนและตอเนองมาประมาณ ๗๐๐ ป เมอง

พามยาน (Bamian หรอ Bamiyan; อยหางจากกาบล/Kabul เมองหลวงของอฟกานสถานปจจบนไปทางตะวน-ตกราว ๑๕๐ กม.) เปนศนยกลางทางศาสนา วฒนธรรม และการคา บนเสนทางพาณชยระหวางอนเดยกบอาเซย กลาง โดยเชอมตะวนออกถงจน กบตะวนตกถงโรม มการสรางพทธสถาน วดวาอารามรวมทงวดถ�ามากมาย ทนาสงเกตคอ พระพทธรปใหญมหาปฏมากรรม ทแกะสลกหนผาหนาภเขาเขาไป ๒ องค ซงสนนษฐานกนวาสรางในชวง พ.ศ. ๗๕๐-๑๐๐๐ องคหนงสง ๕๓ เมตร อกองคหนงสง ๓๗ เมตร (พระถงซ�าจงไดผานมาเหนและบนทกวาองคพระประดบดวยทองค�าและเพชรนลจนดา)

เปอรเซยรง ชมพทวปรวน พ.ศ. ๗๖๓ สนราชวงศกษาณ (สาตวาหนะ แหง

ทกษณาบถ กไดสนไปใกลๆ กนเมอ พ.ศ.๗๔๓)เวลาศตวรรษหนงตอแตนเปนชวงมดมวแหง

ประวตศาสตรของชมพทวป ทราบกนเพยงวา อาณาจกรเปอรเซย หรออหรานโบราณของราชวงศสาสสนท (Sassanid) แผขยายอ�านาจ จนในทสด อาณาจกรกษาณ รวมถงบากเตรยหรอโยนก ไดตกเปนของอาณาจกรเปอรเซย และชมพทวปกระส�าระสายจนขนสยคคปตะในศตวรรษตอมา

จนยคสำมกก

พ.ศ. ๗๖๓-๘๒๓ (ค.ศ. 220-280) ทเมองจน เปนยคสามกก เนองจากเมอจะสนราชวงศฮน บานเมองระส�าระสาย พระจกรพรรด คอ พระเจาเหยนเต ทเมองลกเอยง เปนเพยงหนเชด เกดเปน ๓ กกสรบกน มโจโฉทเมองหลวงในฝายเหนอ (วยกก) เลาปทเสฉวนในฝายตะวนตก (จกกก) และซนกวนทนานกงในฝายใตแถบตะวนออก (งอกก)

เมอโจโฉสนชพในป ๗๖๓ (ค.ศ. 220) พระเจาเหยนเตพนจากราชสมบต บตรของโจโฉขนครองแผนดนเปนพระเจาโจผตงราชวงศวย (หรอ เวย หรอ เว) สนราชวงศฮน แตละแควนตงตวเปนใหญ จงถอวาเขายค

สามกก จนในทสดทางฝายเหนอ สมาเอยนถอดพระเจาโจฮวนออกจากราชสมบตใน พ.ศ. ๘๐๘ (ค.ศ. 265) ตงราชวงศใหมคอราชวงศจนขน อนเปนชวงแรกเรยกวาจนตะวนตก ครนถงป ๘๐๗ (ค.ศ. 264) กกตะวนตกทเสฉวนสนอ�านาจ และตอมาป ๘๒๓ (ค.ศ. 280) กกเหนอมชยปราบแควนหว (หรอ งอ) ฝายใตลงได รวมประเทศใหกลบคนเปนอนเดยว

ในยคนพทธศาสนาเจรญขนมาเหนอลทธขงจอ แตลทธเตากรงเรองขนดวย นอกจากนภยใหมจากทางเหนอกจะเรมปรากฏ คอ พวกหณะรกรานเขามา

งำนอชนตำ ฟนขนมำและเดนหนำตอไป พ.ศ. ๘๐๐ (โดยประมาณ; กลางหรอปลาย ค.ศต.

ท 3) ทางดานทกษณาบถ เมอสาตวาหนะเสอมอ�านาจไปแลว ท Deccan ตอนบน ราชวงศวากาฏกะ (นกโบราณคดบางทานสนนษฐานวาเปนเชอสายกรก) ไดขนครองอ�านาจ โดยมเมองหลวงอยทปรกา (ตอมายายไปทนาสก/Nasik แลวยายอกไปทประวรประ)

ในชวงเวลาใกลกนน ในอนเดยภาคเหนอ กมราชวงศคปตะรงเรองขนมา และมสมพนธไมตรอนดกบ ทน กบทงทะนบ�ารงศลปกรรมเชนกน

ทงสองอาณาจกรนเจรญคเคยงกนมา และสนวงศในเวลาใกลกน (คปตะสน พ.ศ. ๑๐๘๓=ค.ศ. 540 สวนวากาฏกะกสนในชวงใกลกนนน)

ในยคของวากาฏกะน งานศลปทหมถ�าอชนตาไดกลบฟนขนและเฟองฟสบตอมาในสมยราชวงศจาลกยะ (พ.ศ. ๑๐๘๖-๑๓๐๐) ดวย

พทธศตวรรษท ๘-๑๒ อาเซยกลาง โดยเฉพาะเมองกจา (Kucha ถาวดตรงเปนเสนบรรทด กอยเลย ตกสลาไปทางตะวนออกเฉยงเหนอ ราว ๑,๒๕๐ กม. แลว ตอลงไปทางตะวนออกเฉยงใตอกราว ๒,๔๐๐ กม. จงจะถงเมองเชยงอาน) ไดเปนศนยกลางส�าคญของพระพทธ-ศาสนา ทแผพระพทธศาสนาตอจากชมพทวปไปยงประเทศจน โดยเสนทางสายไหม มพระภกษหลายทานเดนทางไปจนจากเมองน (เมองอนทส�าคญกเชน โขตาน/Khotan ทบดนเปน Hotan ซงหางตกสลาเพยง ๗๕๐ กม.)

โรมนรวน เพรำะบำรเบเรยน พ.ศ. ๘๒๙ (ค.ศ. 286) ไดโอคลเชยน จกรพรรด

โรมนไดเผชญปญหาพวกอนารยชนเผาตางๆ โดยเฉพาะพวกเผาเยอรมน ททยอยมาบกตดนแดนแถบเหนอและตะวนตกเรอยมาตงแตตนศตวรรษ จงหาทางจดการปกครองใหงายขน โดยแยกจกรวรรดโรมนออกเปน ๒ ภาค คอ จกรวรรดโรมนตะวนตก และจกรวรรดโรมนตะวนออก

พ.ศ. ๘๕๔ (ค.ศ. 311) เกลเรยส จกรพรรดโรมน ซงไดห�าหนผถอครสตอยางมาก ครนใกลสวรรคต ไดประกาศโองการยอมใหมการถอศาสนาตามสมครใจ


อนเดยรงใหม ในยคคปตะพ.ศ. ๘๖๓ (ค.ศ. 320) หลงกษาณสนวงศแลว

และชมพทวปปนปวนอย พระเจาจนทรคปตท ๑ (ตงชอเลยนแบบจนทรคปตแหงโมรยวงศ) รวบรวมดนแดนชมพทวปแถบเหนอ ฟนมคธขนมา ตงราชวงศใหมชอคปตะ ครองราชยทเมองปาฏลบตร น�าอนเดยขนสความรงเรองอกครงนานราว ๒๒๐ ป

(เฉพาะในรชกาลพระเจาจนทรคปตท ๒ วกรมา-ทตย พ.ศ. ๙๒๓-๙๕๘ ไดตงเมองหลวงทอโยธยา ซงในครงโบราณเคยเปนเมองหลวงของแควนโกศลตงแตสมยพระรามในเรองรามเกยรต คอรามายณะ กอนจะยายมาตงทสาวตถ สวนในครงพทธกาล อโยธยามชอวาสาเกต อยหางกสนาราไปทางตะวนตก ๑๗๐ กม.)

ในยคน ศลปะแบบคปตะไดเจรญขนมาแทนทศลปะแบบคนธาระ-กรก ทคอยๆ หายไป

กษตรยในราชวงศคปตะ แมวาสวนใหญจะเปนฮนด แตไดอปถมภมหาวทยาลยนาลนทาอยางมากในฐานะสถานศกษา

โรมนหนมำถอครสตพ.ศ. ๘๕๖ (ค.ศ. 313) คอนสแตนตนท ๑

(Constantine I) หรอคอนสแตนตนมหาราช จกรพรรดโรมน ผครองโรมนตะวนตก ไดประกาศโองการแหงมลาน (Edict of Milan) ยกศาสนาครสตเปนศาสนาประจารฐของจกรวรรดโรมน

ตอมา คอนสแตนตน รบและสงหารไลซเนยส จกรพรรดโรมนตะวนออกในทรบ แลวครองอ�านาจผเดยว ครนถง พ.ศ. ๘๗๓ จกรพรรดคอนสแตนตน เหนชดแลววาคงสกดพวกอนารยชนเผาเยอรมนทงหลาย คอ พวกแฟรงค/Franks พวกกอธ/Goths พวกแวนดาล/Vandals เปนตน ไวไมอย จะตองรนถอยจากอตาล และกอล จงได

บรณะเมองบแซนเทยม แลวยายจากโรมไปทนน ตงเปนนครหลวงใหมของจกรวรรดโรมน ใหชอวาเมองคอนสแตน- ตโนเปล (Constantinople; ปจจบนคอเมองอสตนบล/Istanbul ในประเทศเตอรก)

หลวงจนฟำเหยนมำบก กลบทะเล พ.ศ. ๙๔๕ (ค.ศ. 402) หลวงจนฟาเหยน

(Fa-hsien) จารกทางไกลแสนกนดารจากเมองจน ขามทะเลทรายโกบและปาเขามากมาย ฝาทงลมรอนและหมะยะเยอก ผานทางอาเซยกลางมาถงชมพทวป เขาทาง คนธาระ เยอนปรษประ ตกสลา ไปจนถงกบลพสด นมสการสงเวชนยสถานทง ๔ ศกษาทปาฏลบตร อยในอนเดยยคราชวงศคปตะ ๑๐ ป แลวน�าคมภรพระไตรปฎก เปนตน เดนทางกลบเมองจนโดยทางเรอ แวะพ�านกทลงกาทวป ๒ ป ผจญภยในทะเล ครงหนงถกคลนใหญซดไปขนเกาะ (คงจะเปนชวา แตเวลานนยงไมมอาณาจกรศรวชย) ฝาคลนลมรายเกอบ ๗ เดอน จงถงเมองจน แลวแปลพระคมภรภาษาสนสกฤตเปนภาษาจน

และเขยนบนทกการเดนทางไว ซงฝรงแปลเปนหนงสอ ตงชอวา “Record of Buddhist Kingdoms” ใหความรเรองสภาพพระพทธศาสนาในอนเดยยคทรงเรอง เชน วดวาอารามมากมายทตกสลา กอนถกพวกฮนท�าลาย กอนจะถกศาสนาฮนดเรมกลน และกอนจะพนาศในยคททพมสลมบกเขามา

โรมนก�ำจดคนนอกครสตพ.ศ. ๙๑๐-๙๒๖ (ค.ศ. 367-383) เมอโรม เปน

ครสตแลว เกรเชยน (Gratian) จกรพรรดโรมนกกวาดลาง (persecution) คนนอกรตและคนนอกศาสนาครสต

พ.ศ. ๙๓๘ (ค.ศ. 395) เมอจกรพรรดธโอโดสอส สวรรคตแลว จกรวรรดโรมนแยกออกเปน ๒ เดดขาดถาวร คอ จกรวรรดโรมนตะวนออก ซงเรยกตอมาวา จกรวรรดบแซนทน (Byzantine Empire) ทกรงคอนสแตนตโนเปล และจกรวรรดโรมนตะวนตก (Western Roman Empire) ทกรงมลาน (Milan)

(มลานไดเปนเมองหลวงของจกรวรรดโรมน ตะวนตกในชวง พ.ศ. ๘๔๘-๙๔๕=ค.ศ. 305-402

ตอมาถกอตตลาท�าลายใน พ.ศ. ๙๙๕=ค.ศ. 452 แมจะฟนขนมากถกท�าลายอก เชน พวกกอธท�าลายใน พ.ศ. ๑๐๘๒=ค.ศ. 539 แลวกฟนขนอก โดยเฉพาะหลง ค.ศ. 1000 ไดเปนเมองรงเรองยงใหญจากการทศาสนจกรครสต โดยอารชบชอปทงหลาย ไดครองอ�านาจฝายอาณาจกรดวย)

จากซาย: เกรเชยนอตตลำ

มหำวทยำลยนำลนทำ

คอนสแตนตนท ๑

นานกงเชยงอาน

ลงกา

คยำ

เวสำลมถรำ

ตกสลำปรษประคนธำระ โขตำน

พำรำณส ปำฏลบตร

จน

ชวา

มหำสมทรอนเดย

แมน�ำคงคำแมน�ำ

ยมนำ

แมน�ำสนธ



คปตะ

ทกษณาบถ


พทธศำสนำเขำสเกำหล พ.ศ. ๙๑๕ (ค.ศ. 372) กษตรยเกาหลแควนฝาย

เหนอสงทตมาขอพระพทธรปและคมภร จากจกรพรรดเฮาบตแหงราชวงศจนของจน (เวลานนเกาหลยงแยกเปน ๓ อาณาจกร) จากจดเรมน พทธศาสนากแพรไปทวเกาหลทงหมด

จนกบอำเซยกลำงพ.ศ. ๙๔๔ (ค.ศ. 401) พระกมารชวะถกคนจน

รายจบตวจากเมองกจา (Kucha) ในอาเซยกลาง มาถงเมองเชยงอาน แตเนองจากความสามารถของทาน ท�าใหราชส�านกจนนบถอ ทานแปลพระคมภรสนสกฤตเปนจนจ�านวนมาก และแสดงธรรมอยเสมอ เปนก�าลงส�าคญใหพระพทธศาสนาเจรญมนคงในจน

พ.ศ. ๙๖๔ (ค.ศ. 421) ธโอโดสอสท ๒ จกรพรรดโรมนตะวนออก สงกองทพไปสกบกษตรยเปอรเซย ทก�าจดชาวครสต

พ.ศ. ๙๕๐-๑๐๕๐ (โดยประมาณ) พวกพราหมณด�าเนนแผนท�าลายพระพทธศาสนาดวยวธกลน โดยแตงคมภรวษณปราณะขน บอกวาเทวดารบแพอสร จงมาขอพงองควษณคอพระนารายณ พระองคจงอวตารมาเปนพระพทธเจา เพอหลอกพวกอสร ใหละทงพระเวทและเลกบชายญ พวกอสรจะไดเสอมฤทธ แลวฝายเทวดาจะไดมาปราบอสรไดงาย (หมายความวา ชาวพทธ กคอพวกอสรทถกพระพทธเจาหลอกใหละทงพระเวทอนศกดสทธและยญพธอนประเสรฐ มาสทางแหงความเสอม) เรยกพทธาวตารวาเปนนารายณปาง “มายาโมหะ” และบอก

วานารายณจะอวตารปางท ๑๐ เรยกวากลกยาวตารลงมาก�าจดพวกอสรคอชาวพทธทพระพทธเจาหลอกออกมาไวแลวน อกทหนง

ในชวงน ลทธ “ภกต” คอ ความมศรทธาดวยใจรกภกดตอเทพเจาอยางแรงเขมในเชงอารมณ ไดมกระแสแรงขนดวย สงผลกระทบตอพระพทธศาสนามาก

พระพทธโฆสำจำรย จำกชมพทวป ไปสบอรรถกถำทลงกำ

พ.ศ. ๙๖๕ (ค.ศ. 422) เนองจากพระพทธศาสนาในชมพทวปเสอมลงมาก แมจะยงรกษาพระไตรปฎกบาลไวได แตคมภรอธบายทจะใชเปนเครองชวยในการศกษา มอรรถกถา เปนตน ไดสญสนไป พระพทธโฆสไดรบค�าแนะน�าจากพระอปชฌาย คอพระเรวตเถระ ใหเดนทางไปลงกาทวปเพอแปลอรรถกถาจากภาษาสงหลกลบเปนภาษาบาล แลวน�ามายงชมพทวป เมอทานไปถงลงกาทวปในป ๙๖๕ แลว ตอมาไดขออนญาตแปลคมภร พระเถระแหงมหาวหารใหคาถามา ๒ บท เพอแตงค�าอธบายเปนการทดสอบความร ทานเรยบเรยงค�าอธบายคาถา

ทงสองนนขนเสรจเปนคมภรวสทธมคคในป ๙๗๓ จากนนจงไดรบอนญาตใหแปลอรรถกถาไดตามประสงค เมอท�างานเสรจสนแลว กเดนทางกลบสชมพทวป พระพทธ-โฆสาจารยเปนพระอรรถกถาจารยทมผลงานมากทสด (ต�าราตางเลมบอก พ.ศ. ตางกนบาง)

ก) ฮน- ฮนด ทำ�ล�ยพทธ

Kaya

Goguryeo

BaekjaeSilla

ญปน

จน

เชยงอาน

มถรำ

โขตำน

จน


โลหยาง

กจา


ทวยโรปสะทำน เพรำะฮนมำพ.ศ. ๙๗๗ (ค.ศ. 434) ชนเรรอนเผาหณะ หรอ

ฮน จากอาเซยกลางตอนเหนอ ทฝรงเรยกวาเปนอนารยชน ซงเคยรบกวนจนจนตองสรางก�าแพงเมองจน ไดมาถงยโรป เทยวบกตท�าลายไปทว

พอถง พ.ศ. ๙๗๗ อตตลา (Attila) ราชาฮนไดท�าสนธสญญากบธโอโดสอสท ๒ ท�าใหจกรพรรดโรมน ตะวนออก (บแซนทน) ตองสงทองค�าไปเปนราชบรรณาการ แกอตตลา ปละ ๓๐๐ กก. แตลวงมา ๖ ป อตตลากยกทพ เทยวท�าลายเมองใหญนอย จนตองท�าสนธสญญากนใหมใหโรมสงเครองบรรณาการเพมขน ครนถงป ๙๙๐ กยกทพมาตอก จนธโอโดสอสตองยกดนแดนใหไปมากมาย

อก ๓ ปตอมา อตตลาหนไปสนใจดานจกรวรรดโรมนตะวนตก และยกทพไปตกอล (ปจจบนคราวๆ คอ ฝรงเศสและเบลเยยม) ทพโรมนไดผนกก�าลงกบพวกวซ-กอธ (Goths คอชนเผาอนารยะตนเดมของเยอรมน พวกทอยทางตะวนตกเรยกวา Visigoths) และชนชาตอนๆทถกพวกฮนขมเหง หยดยงอตตลาไวได และมชยปลอยใหอตตลาลาถอยไป กระนนกตาม ในปตอมา คอ พ.ศ. ๙๙๕ (ค.ศ. 452) อตตลากมาตอตาลเสยหายมากมาย แตกรงโรมรอดมาได เพราะพอดพวกฮนขาดเสบยงและเกดโรคระบาดในกองทพ จงลาถอยไป

จกรพรรดจนพโรธพ.ศ. ๙๘๙ จกรพรรดจนแหงราชวงศเวเหนอ

ซงเคยสงเสรมพระพทธศาสนา มาคดเหนวาบานเมองตองสญเสยก�าลงคนและคาภาษอากรไปเนองจากการทคนบวชและบ�ารงวดวาอาราม จงใหฆาภกษและภกษณ ทาลายวดและพระพทธรป หามชายอายต�ากวา ๕๐ ออกบวช โดยไดด�าเนนการนอย ๕ ป เปนเหตใหลทธขงจอขนมามอ�านาจเหนอพทธศาสนา

มหำวทยำลยวลภ ทเคยยงใหญคกบนำลนทำ

พ.ศ. ๑๐๑๓ (ค.ศ. 470) ในชวงทราชวงศคปตะ ออนแอลงจะแตกสลาย ไดมอาณาจกรใหมๆ ทยอยเกด ขนหลายแหง มทงทอปถมภ และทท�าลายพระพทธศาสนา เรมแตอาณาจกรวลภของราชวงศไมตรกะ ทตงขนทาง ตะวนตก (ปจจบนคอ Valabhipur ในรฐ Gujarat) จนถงอาณาจกรกรรณสวรรณ (เคาทะ) ของราชาศศางกะ (กอน พ.ศ. ๑๑๔๘-๑๑๖๒=กอน ค.ศ. 605-619) ทางตะวนออก (แถบเบงกอล เทยบคราวๆ เวลานคอแถวเมอง กลกตตาและบงคลาเทศ)

พ.ศ. ๑๐๑๘ (โดยประมาณ; ค.ศ. 475) ทวลภราชธาน เจาหญงทฑฑาแหงราชวงศไมตรกะ ไดทรงกอตงมหาวหารของพระพทธศาสนาฝายหนยาน ทภายหลง เรยกวามหาวทยาลยวลภ ซงเจรญรงเรองตอมากวา ๒๐๐ ป

อชนตำเลกไป เอลโลรำเรมไมนำนพ.ศ. ๑๐๓๓ (ค.ศ. 490) วากาฏกะ ซงรงเรองขน

มาตงแตราว พ.ศ. ๘๐๐ ตอจากสาตวาหนะ แมจะเปนราชวงศฮนด ดงทกษตรยองคท ๒ ไดประกอบพธอศวเมธ (ฆามาบชายญ) ถง ๔ ครง แตกษตรยรนหลงหลายองคเปนชาวพทธ และไดทะนบ�ารงพระพทธศาสนาเปนอนมาก งานบญส�าคญชนหนง คอการขดเจาะแกะสลกวดถ�า (ทางโบราณคดจดนบเปนถ�าท ๑๖) ทอชนตา ซงไดถวายแกสงฆในราว พ.ศ. ๑๐๓๓

เวลาตงแตใกล พ.ศ. ๑๐๐๐ ในยควากาฏกะน เปนชวงระยะแหงการฟนใหมของการเจาะแกะสลกภเขาวาดภาพในหมถ�าอชนตา หลงจากหยดเงยบไป ๔๐๐ กวาป ตงแตยคสาตวาหนะ

แมสนยควากาฏกะแลว งานสลกวดถ�าทอชนตากด�าเนนตอมาในยคของราชวงศจาลกยะ จนยตประมาณ พ.ศ. ๑๒๐๐ ถ�ายคหลงนมเพมอก ๒๔ เปนของพทธศาสนา มหายานลวน

ขณะทงานสลกวดถ�าทอชนตายตลง กไดมการแกะสลกวดถ�าขนทเอลโลรา (เรยกตามชอหมบานทนนในปจจบน; อยหางอชนตาลงมาทางตะวนออกเฉยงใต ๘๐ กม.) ซงเรมตนในชวง พ.ศ. ๑๑๐๐-๑๒๐๐ และหยดเลกประมาณ พ.ศ. ๑๔๐๐ รวมม ๓๔ ถา แตเปนของ ๓ ศาสนา คอ พทธ ฮนด และเชน ตางจากอชนตา ทนอกจากเกาแกแลว กเปนของพทธศาสนาอยางเดยว

ปฏมำกรรมจำกเวเหนอ

เอลโลรำ

ธโอโดสอสท ๒

โรมนตะวนออก

อาเซย

สเปนอาณาจกรอตตลากอล

โรมทะเลด�ำ


วลภ

คชราต

กรรณสวรรณตามลตต


แมน�ำนมมทำ

แมน�ำคงคำแมน�ำ

ยมนำ

แมน�ำสน

ธ

วำกำฏกะ


พวกฮนท�ำลำยตกสลำ วดวำหมดสน พ.ศ. ๑๐๔๐ (โดยประมาณ; ราว ค.ศ. 500) พวก

หณะ หรอฮนขาว ซงเปนชนเผาเรรอนจากอาเซยกลางตอนเหนอ ไดบกเขามาครอบครองชมพทวปภาคตะวนตกเฉยงเหนอทงหมด รวมทงโยนก (Bactria) และคนธาระ เฉพาะอยางยง ไดท�าลายเมองตกสลา (พวกกรกเรยกวา Taxila บาล=ตกกสลา; สนสกฤต=ตกษศลา) ศนยกลางการศกษาพระพทธศาสนาแถบพายพลงสนเชง

นบแตน ศลปะแบบคนธาระทเสอมลงตงแตเขายคคปตะ ไมมผลงานใหมเกดขนอก แตศลปะแบบคปตะยงคงเจรญตอมา

โรมลม ยโรปเขำยคมด พ.ศ. ๑๐๑๙ (ค.ศ. 476) จกรวรรดโรมนตะวน-

ตก ซงบอบช�าจากการรงควาญของชนเผาอนารยะ โดยเฉพาะพวกฮนของอตตลา ครนถงป ๑๐๑๙ น หวหนาเผาอนารยชนเยอรมน ชอโอโดเอเซอร (Odoacer) ก เขาบกจบจกรพรรดโรมวลส ออกสตวลส (Romulus Augustulus) แหงโรม ปลดจากต�าแหนง เปนกาลอวสานแหงจกรวรรดโรมนตะวนตก

ชวงเวลา ๑,๐๐๐ ป แตนไป (พ.ศ. ๑๐๑๙-๑๙๙๖=ค.ศ. 476-1453) คอหลงจาก “โรมลมสลาย” แลว จนจกรวรรดบแซนทนลม (=ตงแตโรมนตะวนตก ลม ถงโรมนตะวนออกสลาย) เรยกวาเปน “สมยกลาง”

(Middle Ages) ของยโรป ซงโลกตะวนตกอยใตก�ากบของลทธความเชอและสถาบนของศาสนาครสต

อนง สมยกลางน เคยนยมเรยกอกอยางหนงวา “ยคมด” (Dark Ages) คอเปนกาลเวลา ๑ สหสวรรษ หรอ ๑,๐๐๐ ป แหงความอบเฉาและตกต�า โดยเฉพาะในทางปญญา ของยโรปและอารยธรรมตะวนตก

(ปราชญบางพวกสงวนค�าวา “ยคมด” ใหใชกบชวงระยะตนๆ ของสมยกลางนน)

บแซนทน มองลวงหนำสวนจกรวรรดโรมนตะวนออก หรอบแซนทน

(Byzantine Empire) ทคอนสแตนตโนเปล ซงตงเมอป ๘๗๓ (ค.ศ. 330) ยงรอดอย และเจรญตอมา ชวยด�ารงอารยธรรมกรก-โรมน ไวในยามททางดานตะวนตกระส�าระสาย

(แตทจรง ยคบแซนทนน กคอสวนส�าคญหรอกาลเวลาสวนใหญของยคมดนนเอง)

จกรวรรดบแซนทนทอยนานถงพนปน แทบไมมเวลาทรงเรองแทจรงเลย นอกจากรชสมยของจกรพรรดทเขมแขงบางพระองค ทเปนเหมอนชวงแทรกเทานน แตโดยทวไปมภยรกรานมาก

หลงถกพวกฮนรงควาญแลว อก ๒-๓ ศตวรรษตอมากเรมเสยดนแดนแกพวกอาหรบ แลวถกเซลจกเตอรกรกราน และถกอาณาจกรทางตะวนตกขมเหง ในทสดกถงอวสานเมอเสยเมองคอนสแตนตโนเปล แกจกรวรรดออตโตมานเตอรกใน พ.ศ. ๑๙๙๖ (ค.ศ. 1453) ถอวาสนสดสมยกลางในยโรป

ตกสลำ

Romulus Augustulus

พระพทธรป ศลปะคปตะ

อาเซยอาฟรกา

อยปต

สเปนคอนสแตนตโนเปล

จกรวรรดโรมนตะวนออก

จกรวรรดโรมนตะวนตก

กอล

กอธ

โรม

มลานทะเลด�ำ



อวสำนรำชวงศคปตะพ.ศ. ๑๐๕๐ เศษ กษตรยหณะ หรอฮนขาว นาม

วา มหรกละ (หรอมหรคละ; ไดสมญาวา “อตตลา/Attila แหงอนเดย) ผโหดราย เปนฮนดนกายไศวะ ครองเมองสาคละ รกเขามา ไดตอสกบกษตรยคปตะ และใหก�าจดพระพทธศาสนา โดยท�าลายวด สถป และสงหารชาวพทธจ�านวนสดคณนา (ตวเลขบางแหงวาวดถกท�าลาย ๑,๖๐๐ วด) แตในทสดไดท�าอตวนบาตกรรม ใน พ.ศ. ๑๐๘๓

การรกรานของพวกฮนบนทอนอ�านาจของราชวงศ คปตะอยางยง จนในทสดประมาณ พ.ศ. ๑๐๘๓ (ค.ศ. 540) จกรวรรดคปตะกแตกสลาย

ภมหลงบบคนทขบดนอำรยธรรมการขบเคยวราวลางและลภยทางศาสนา เปน

ภมหลงส�าคญในประวตศาสตรของตะวนตก และเปนแรงขบดนอารยธรรมมาสสภาพปจจบน โดยมภาพรวมดงน

ในจกรวรรดโรมนตะวนตก เมอศาสนาครสตเกดขนแลว นบแตเรมตน ค.ศ. กเปนยคแหงการกวาดลาง (persecution) คนถอครสต

สวนในจกรวรรดโรมนตะวนออก คอบแซนทน เมอจกรพรรดองคแรก คอ Constantine I นบถอครสต และใหชาวครสตมเสรภาพในการนบถอบชาโดยประกาศ Edict of Milan ใน ค.ศ. 313/พ.ศ. ๘๕๖ (กอนรวมตงจกรวรรด ๑๗ ป) แลว ตอมาไมนาน กเขาสยคแหงการ

ก�าจดกวาดลาง (persecution) คนนอกรตและคนนอกศาสนาครสต (การก�าจดกวาดลางทางศาสนาในตะวนตก ถอไดวาจบสนเมอเลกลมศาลไตสวนศรทธาของสเปน [Spanish Inquisition] ในป 1834/๒๓๗๗)

เมอศาสนาอสลามเกดขนแลว ไมชากเปนยค สงครามกบอาณาจกรมสลม จนกระทงมสงครามศาสนา (religious war) ทเรยกวา “ครเสด” (Crusade) รวมทงสน ๘ ครเสดส ยาวนาน ๒๐๐ ป (1095-1291/๑๖๓๘–๑๘๓๔) โดยมจดเรมส�าคญจากการทจกรวรรดบแซนทน ขอความชวยเหลอจากประเทศครสตแถบตะวนตกเพอมาตานการรกรานของมสลมเซลจกเตอรก

ชวงตอสยคใหม กอนอนเดยลกดงไฟพ.ศ. ๑๐๘๖-๑๓๐๐ (ค.ศ. 543-757) ราชวงศ

จาลกยะ ครองราชยทวาตาปประ ในตอนกลางและ ตะวนตกของทกษณาบถ

สวนทางอนเดยฝายเหนอ เมอคปตะออนแอลงจนจบสนวงศ เพราะการเขามาของพวกหณะดงกลาวแลวนน หลงจากวนวายอยระยะหนง กมกษตรยยงใหญเกดขน คอพระเจาหรรษะ (พ.ศ. ๑๑๔๙-๑๑๙๐=ค.ศ. 606-647) ซงมรชกาลตรงกนพอดกบราชาทเรองอ�านาจทสดของจาลกยะ คอ พระเจาปลเกศนท ๒ (พ.ศ. ๑๑๕๓-๑๑๘๕=ค.ศ. 610-642)

เมอพระเจาหรรษะแผอ�านาจลงทางใตราว พ.ศ. ๑๒๕๓ กไดพายแกพระเจาปลเกศนท ๒ และถกจ�ากด

อาณาเขตอยแคแมน�านมมทา

แมวาตอมาจาลกยะจะสนวงศไปใน พ.ศ. ๑๓๐๐ แตราชวงศราษฏรกฏทขนมาแทน กอปถมภงานศลปสลกภเขาสบมา

นาสงเกตดวยวา ราชวงศจาลกยะ ตอดวยราชวงศ ราษฏรกฏทเขมแขงขนมาแทนท แลวแผอ�านาจ เทยวรบ กบอาณาจกรอนๆ ทงในภาคกลางและภาคเหนอ ในระยะน ไดเปนเครองกดกนชนมสลมอาหรบทเขามาตงอาณาจกรในแถบแควนสนทใหไมสามารถขยายดนแดนออกไป

(แควนสนท/Sind ในปจจบน ซงบางต�าราบางครงกเขยน Sindh/สนธ นน กมาจากค�าวา “สนธ” ทเปนชอ

แมน�าส�าคญของดนแดนแถบนนนนเอง)

ราชวงศจาลกยะสามารถกอ�านาจคนมาไดใน พ.ศ. ๑๕๑๘ (ค.ศ. 975) และครองอาณาจกรอยจนถง พ.ศ. ๑๗๓๒ (ค.ศ. 1189)

ราชวงศจาลกยะทกลาวมานเรยกวาจาลกยะตะวนตก เพราะในเวลาใกลกนนมจาลกยะอกพวกหนงครองอาณาจกรเวงค (ดนแดนแควนอนธระระหวางแมน�าโคทาวร กบแมน�ากฤษณะ) ในระยะ พ.ศ. ๑๑๖๗-๑๖๑๓ (ค.ศ. 624-1070) เรยกวาราชวงศจาลกยะตะวนออก

ก�ำเนดนกำยเซนพ.ศ. ๑๐๖๓ (ค.ศ. 520) ทเมองจน พระโพธธรรม

ซงเดนทางไปจากอนเดยใต ไดสอนพระพทธศาสนาทเปนการตงนกายฉาน (Chan; ตอมาไปถงญปน เรยกตามส�าเนยงทนนวา นกายเซน=Zen)

ญปนรบพระพทธศำสนำพ.ศ. ๑๐๙๕ (ค.ศ. 552) พระจกรพรรดกมเมอ

(Emperor Kimmei) โปรดใหสรางวดแรกของญปน เพอประดษฐานพระพทธรปทกษตรยเกาหลทรงสงมาถวาย เปนเครองหมายแหงการประดษฐานพระพทธศาสนาในประเทศญปน

(ปทสงมา ซงถอวาเปนวาระแหงการทพระพทธ- ศาสนาเขาสญปนจากเกาหล คอประมาณ พ.ศ. ๑๐๘๑/ค.ศ. 538)

ตอแตนน เจาชายโชโตกไดทรงเปนผน�าในการประดษฐานพระพทธศาสนาอยางจรงจง

จากซาย:พระโพธธรรม เจำชำยโชโตก

ประยำคเวสำล


กนยำกพชะ

อชเชน

วำตำปประเวงค

กลงคะ

วลภ กรรณสวรรณ

ปลลวะ

คชราต

เจระปาณฑยะ

ม.คงคำ

ม.ยมนำ

ม.สนธ

ม.นมมทำ

ม.กฤษณะ

ม.โคทำวร อำวเบงกอล

จาลกยะ

หรรษวรรธนะ


หมถ�ำอชนตำ-เอลโลรำ วำโดยสรป

เรองหมถ�าอชนตา-เอลโลรา นน สรางกนมาโดยหลายอาณาจกร หลายราชวงศ ผานกาลเวลาหลายศตวรรษ ควรจะสรปไวเพอเขาใจชด (เทาทสนนษฐานกนมา) ดงน

ทตง: รฐมหาราษฎร อนเดยตอนกลางภาค ตะวนตก ใกลเมองออรงคาบาด (Aurangabad)

- อชนตา หางจากออรงคาบาด ขนไปทางเหนอ เยองตะวนออก ๘๔ กม. (๑๐๕ กม. โดย รถยนต)

- เอลโลรา หางจากออรงคาบาด ขนไปทาง ตะวนตกเฉยงเหนอ ๑๕ กม. (๒๙ กม. โดย รถยนต)

๑. อชนตา เปนหมถ�าแรก เกดมในชวง พ.ศ. ๔๐๐-๑๒๐๐ และเปนของพทธศาสนาลวนๆ รวมม ๓๐ ถ�า แบงเปน

ก) ถ�าพทธศาสนาหนยาน - พ.ศ. ๔๐๐-๖๐๐ - ม ๖ ถ�า (ท ๘, ๙, ๑๐, ๑๑, ๑๒, ๑๓, ๓๐) ข) ถ�าพทธศาสนามหายาน - พ.ศ. ๑๐๐๐-๑๒๐๐ - ม ๒๔ ถ�า (ทเหลอจาก ๖ ถ�าของหนยาน) (พงทราบวา ถ�าท ๓๐ บดนไมมทางขนไป

อาจถกหนถลมทบ? บางต�าราไมนบ จงบอกจ�านวนวามเพยง ๒๙ ถ�า)

๒. เอลโลรา เปนหมถ�าหลง เกดมในชวง พ.ศ. ๑๑๐๐ หรอ ๑๒๐๐ ถง ๑๔๐๐ เปนของ ๓ ศาสนา คอ พระพทธศาสนามหายาน ตามดวยฮนด และเชน รวมม ๓๔ ถ�า แบงเปน

ก) ถ�าพทธศาสนามหายาน - พ.ศ. ๑๑๐๐-๑๓๕๐ - ม ๑๒ ถ�า (ท ๑-๑๒) ข) ถ�าฮนด - พ.ศ. ๑๒๐๐-๑๔๕๐ - ม ๑๗ ถ�า (ท ๑๓-๒๙) ค) ถ�าเชน - พ.ศ. ๑๓๕๐-๑๔๕๐ - ม ๕ ถ�า (ท ๓๐-๓๔)

ถ�ำเดม เมอเรมคอวด แตไปมำตวดเปนวมำน

เนองจากถ�าเหลานมตนก�าเนดมาจากคตของพระภกษในพระพทธศาสนา ซงมถ�าเปนเสนาสนะคอทอยอาศยอยางหนงตามพระพทธบญญต พรอมนน วดกเปนทบ�าเพญกศลเจรญธรรมของประชาชน การเจาะสลกท�าถ�าเหลานจงเปนการสรางวดถา ดงนน ถ�ารนเกา โดยเฉพาะถ�าพทธท อชนตา จงแยกเปน ๒ แบบ คอ วหาร ไดแกทอยของพระ กบ ไจตยะ (=เจตยะ=เจดย) อนเปนทเคารพบชา หรอทศกดสทธ

ศลปกรรมทน ทงประตมากรรม และจตรกรรม ดเดนเปนแบบแกทอน โดยเฉพาะภาพวาดทอชนตา เปนทนยมแพรไปทางอฟกานสถาน (คนธาระ และโยนก) อาเซยกลาง จนถงจน

หลวงจนเหยนจง หรอพระถงซาจง กไดเขยนบนทกไว กลาวถงถ�าอชนตา เมอ พ.ศ. ๑๑๘๓

อยางไรกตาม นาจะเปนไดวา ในยคหลงๆ ความหมายและวตถประสงคเดมของงานสรางถ�าไดหดหายและกลายเปนอยางอน

ดงจะเหนชดจากผลงานยคทายๆ โดยเฉพาะถาไกลาสของฮนด ทสนนษฐานกนวากษตรย กฤษณะท ๑ (ราว พ.ศ. ๑๒๙๙-๑๓๑๖) แหงราชวงศราษฏรกฏใหสรางขนนน นอกจากไมเปนทอยของพระ และไมเปนศลปเพอสอนธรรมแลว กไมเปนถ�าอยางใดเลย แตเปน เทวสถานอนมจดเนนทพธกรรมและความยงใหญโดยแท จากถ�าพทธยคแรกทมแตความเรยบงาย สขสงบกบ

ธรรมชาต และเปนทฉายออกแหงเมตตากรณา เปลยนมาเปนเทวสถานโออาทผยงใหญเพลนเมาส�าราญส�าเรงกามและแสดงอ�านาจกดก�าราบอยางโหดเหยมใหนาเกรงขาม

เรมตนเปนปชนย ฟนอกทเปนแคทเทยวดตอมา หมถ�าเหลานไดถกทงรางไป และหายจาก

ความทรงจ�าหลายศตวรรษ แมกระทงคนถนกไมร จนกระทงในยคทองกฤษปกครอง ไดมทหารองกฤษ ของบรษท อสตอนเดย (East India Company) มาลาสตวและพบโดยบงเอญ เมอ พ.ศ. ๒๓๖๒ (ค.ศ. 1819) ชาวโลกจงไดรจก

อยางไรกตาม หลงจากเปดแกการทองเทยวแลว ในระยะตนไดเกดความสญเสยมากมาย ทงแกรปภาพและรปปน จากการจบ-ลบ-ลอกของผมาชม การดแลรกษาไมถกวธ ตลอดจนคนทจรต เชน เคยมเจาหนาทน�าเทยวตดเศยรองคปฏมาตางๆ ไปขาย กวาจะจดใหมการอนรกษใหเรยบรอยลงตวตามวธปฏบตทถกตองได ถ�ากเสอมโทรมไปมาก

หลกฐานอนถาวรชดเจนของอดตทหมถ�าเหลาน นาจะเปนแหลงทดส�าหรบการศกษาศาสนาเปรยเทยบ และลกษณะแหงววฒน-หายนาการ ทไดเปนไปในประวตศาสตรของพระพทธศาสนา พรอมทงใหเหนอนจจ- ภาวะทจะปลกเราเตอนใจใหตงอยในความไมประมาท

ภ ย น อ ก - ภ ย ใ น จ น ม ล า ย ส ญ ส น


พทธฯ ถกท�ำลำยอก กอนฟนใหม พ.ศ. ๑๑๔๘-๑๑๖๒ (ค.ศ. 605-619) ราชา

ศศางกะ เปนฮนดนกายไศวะ ไดด�าเนนการท�าลายพระพทธศาสนาอยางรนแรง เชน สงหารพระสงฆทกสนาราหมดสน โคนพระศรมหาโพธทพทธคยา น�าพระพทธรปออกจากพระวหารแลวเอาศวลงคเขาไปตงแทน แมแตเงนตราของรชกาลกจารกขอความก�ากบพระนามราชาวา “ผปราบพทธศาสนา”

อำณำจกรศรวชยเกดทสมำตรำพ.ศ. ๑๑๐๐ (กะคราวๆ; ค.ศ. 600) ในชวงเวลา

น มอาณาจกรใหมทส�าคญเรยกวา ศรวชยเกดขน ใน ดนแดนทปจจบนเปนอนโดนเซยและมาเลเซย

เทาททราบ อาณาจกรนเรมขนโดยชาวฮนดจากอนเดยใตมาตงถนฐานทปาเลมบงในเกาะสมาตรา ตงแตกอน ค.ศ. 600 แตมชอปรากฏครงแรกในบนทกของหลวงจน อจง ผมาแวะบนเสนทางสชมพทวปเมอ พ.ศ. ๑๒๑๔

เทคโนโลย: พลงงำนจำกลมพ.ศ. ๑๑๕๐ (โดยประมาณ; ค.ศ. 600) ท

เปอรเซยคนท�ากงหนลม ขนใชครงแรก

ทวำรำวด ในทแหงสวรรณภมพ.ศ. ๑๑๕๐ (โดยประมาณ; ค.ศ. 600)

อารยธรรมทวาราวด ของชนชาตมอญ ไดรงเรองเดนขนมาในดนแดนทเปนประเทศไทยปจจบน แถบลมแมน�าเจาพระยาตอนลาง ตงเมองหลวงทนครปฐม เปนแหลงรบวฒนธรรมชมพทวป รวมทงพระพทธศาสนา แลวเผยแพรออกไปในเขมร พมา ไทยอยนาน จนเลอนหายไปในอาณาจกรสยามยคสโขทยแหง พ.ศต. ท ๑๘-๑๙

อาณาจกรทวาราวดนเจรญขนมาในดนแดนทถอวาเคยเปนถนซงเรยกวาสวรรณภมในสมยโบราณ ตงแตกอนยคอโศก ใน พ.ศต. ท ๓

พทธศำสนำเขำสทเบตพ.ศ. ๑๑๖๐ (ค.ศ. 617) เปนปประสตของกษตรย

ทเบตพระนามสรองสนคมโป ซงตอมาไดอภเษกสมรสกบ เจาหญงจนและเจาหญงเนปาล ทนบถอพระพทธศาสนา เปนจดเรมใหพระพทธศาสนาเขาสทเบต พระเจาสรอง- สนคมโป ทรงสงราชทตชอทอนมสมโภตะไปศกษาพระ พทธศาสนาและภาษาตางๆ ในอนเดย และดดแปลงอกษร อนเดยมาใชเขยนภาษาทเบต

ทงฮน และศศำงกะ ถงอวสำนพ.ศ. ๑๑๔๘ (ค.ศ. 605) หลงชวงเวลาวนวายใน

ชมพทวป กษตรยราชวงศวรรธนะไดปราบพวกหณะลงไดใน พ.ศ. ๑๑๔๘ แตแลวราชาใหมราชยวรรธนะกถก ราชาศศางกะใชกลลวงปลงพระชนมเสย

เหตการณนท�าใหเจาชายหรรษวรรธนะผเปนอนชา ตองเขามารกษาแผนดน ขนครองราชยทเมองกนยากพชะ (ปจจบน=Kanauj) มพระนามวาหรรษะ แหงราชวงศวรรธนะ และไดกลายเปนราชายงใหญพระองคใหม

ราชาศศางกะทเปนฮนดไศวะ กสนอ�านาจใน พ.ศ. ๑๑๖๒ แลวดนแดนทงหมดกเขารวมในจกรวรรดของ พระเจาหรรษวรรธนะ

กงหนลมเปอรเซย

พระเจำหรรษวรรธนะ

จากซาย:ธรรมจกร ศลปะทวำรำวดพระเจำสรองสนคมโป

จากซาย:พระศรมหำโพธศวลงค

ตรงกำนกลนตน

พทลง

ปะหง

เคดำห

ชมพ

ปาเลมบง

ชวา

เขมรทวาราวดจมปา

ทะเลจนใต

ทะเลชวำ

อาณาจกรศรวชย

สมาตรา




อชเชน

วำตำปประเวงค

สนท

คชราตเนปาล

ทเบตม.คงคำม.ยม

นำ

ม.สนธ

ม.นมมทำ

ม.กฤษณะ

ม.โคทำวรอำว

เบงกอล

จาลกยะ

หรรษวรรธนะ


พทธศ�สน�รงเรองยคท ๓

อนเดยตงตวได พทธรงสดทำยพ.ศ. ๑๑๔๙-๑๑๙๐ (ค.ศ. 606-647) พระเจา

หรรษะ (หรรษวรรธนะ หรอหรรษะศลาทตย กเรยก) เปนกษตรยชาวพทธ ไดทรงทะนบ�ารงพระพทธศาสนา รวมทงอปถมภมหาวทยาลยนาลนทา

พระเจาหรรษะ ทรงด�าเนนนโยบายคลายอยางพระเจาอโศกฯ มงบ�ารงสขของประชาชน เชน สรางศาลา สงเคราะหคนเดนทาง คนยากจน คนเจบไข ทวทงมหาอาณาจกร และทเมองประยาค ณ จดบรรจบของแมน�าคงคากบยมนา ทก ๕ ป ไดพระราชทานพระราชทรพย

ทเกดมขนในชวง ๔ ปกอนๆ แกมหาสมาคม รวมทงสงเสรม เสรภาพทางศาสนา

(ทประยาค มหลกศลาจารกของพระเจาอโศกดวย ปจจบน=Allahabad เปนแดนศกดสทธของพราหมณ ระดบเดยวกบพาราณส ชาวฮนดมงานพธทนทกป โดยเฉพาะทกรอบ ๑๒ ป จะมนกบวชฮนดจารกมาชมนมครงใหญยง เรยกวา “กมภเมลา” ทคนมาอาบน�าลางบาปบางทถง ๑๘ ลานคน พระเจาหรรษะคงจะทรงใชโอกาสนในการบ�าเพญมหาทาน)

จนเขำยครำชวงศถงพ.ศ. ๑๑๖๑ (ค.ศ. 618) ทประเทศจน ซงเวลานน

มประชากร ๙ ลานครวเรอน ประมาณ ๕๐-๗๐ ลานคน ณ เมองเชยงอาน (ฉางอาน) ราชวงศสย ซงครองอ�านาจมาไดไมนาน เรมแต พ.ศ. ๑๑๒๔ (ค.ศ. 581) ไดจบสนลง

จนเขาสยคราชวงศถง ซงจะครองเมองอยจนสนวงศใน พ.ศ. ๑๔๕๐ (ค.ศ. 907) โดยเรองอ�านาจในชวง พ.ศ. ๑๑๖๙-๑๒๙๘ (ค.ศ. 626-755)

ทแดนอำหรบ ก�ำเนดอสลำมพ.ศ. ๑๑๖๕ (ค.ศ. 622) ในดนแดนทเปนประเทศ

ซาอดอาระเบยปจจบน หรอเรยกงายๆ วาอาหรบ ทานนบ มฮมมดไดเรมประกาศศาสนาอสลามทเมองมกกะฮ ตงแต อาย ๔๐ ป แตมความขดแยงกบคนทมความเชออยางเกา โดยเฉพาะพวกพอคาโลภ จนในทสดราวปท ๑๓ ตรงกบ พ.ศ. ๑๑๖๕ ไดน�าสาวกหนออกจากมกกะฮ ถอเปนเรม ฮจเราะหศกราชของศาสนาอสลาม แลวไปตงถนประกาศศาสนาทเมองมะดนะฮ (Medina เดมชอเมองยาธรบ)

ทานนบมภาระมากในการตอสกบพวกเมองมกกะฮ และรบกบกองคาราวานเพอตดก�าลงพวกมกกะฮ พรอมทง ปราบศตรในมะดนะฮ ตลอดจนจดการกบพวกยวทเขากบศตร

พวกยวส�าคญโคตรทายนน เมอทานรบชนะแลวไดใหประหารชวตผชายทงสน สวนสตรและเดกกใหขายเปนทาสหมดไปจากมะดนะฮ

พ.ศ. ๑๑๗๓ (ค.ศ. 630) ทานนบมฮมมดจดการทงปวงทมะดนะฮ เวลาผานไป ๘ หรอ ๑๐ ป เมอพรอมแลว ทานจงน�าก�าลงคน ๑๐,๐๐๐ ยกไปมกกะฮในเดอนมกราคม พวกมกกะฮออกมายอมสยบโดยด ทานนบ มฮมมดกสญญาจะนรโทษให ในการเขาเมองมกกะฮครงนพวกศตรตายเพยง ๒๘ คน และมสลมตายเพยง ๒ คน

ทานนบมฮมมดจดการปกครองในมกกะฮใหเรยบรอย และท�าลายรปเคารพทมหาวหารกาบะฮจนเสรจสรรพ แลวเผยแพรอสลามตอมา และจดการกบชนเผาทยงเปนปฏปกษ จนรวมอาระเบยไดในเวลา ๒ ป เรมจะขยายเขาสซเรยและอรก

พ.ศ. ๑๑๗๕ ทานนบมฮมมดอายได ๖๓ หรอ ๖๕ ป จงเสดจสสวรรค โดยชาวมสลมถอวาทานขนสสวรรคทเมองเยรซาเลม

ในดานทายาท หลงจากภรรยาคนแรกสนชวตเมอทานอาย ๕๐ ปแลว ทานนบมภรรยาอก ๘ คน แตบตรของทานซงมอยางนอย ๒ คน เสยชวตตงแตอายยงนอย สวนธดาซงมหลายคน ยงมชวตอยจนถงเมอทานสสวรรคเพยงคนเดยว คอฟาตมะฮ ซงไดสมรสกบอาล ผเปนญาตใกลชดของทานนบ

วาระนนไดเกดความขดแยงกนวาผใดจะสบทอดสถานะผน�า ประดาสาวกผใกลชดไดเลอกอาบบะกะร อาย ๕๙ ป ซงมธดาเปนภรรยาคนหนงของทานนบ ขนเปนผปกครองของอสลามสบตอมา โดยมต�าแหนงเปนกาหลฟ (แปลวา “ผสบตอ”) และมมะดนะฮเปนทวาการ สวนอกฝาย หนงจะใหอาลบตรเขยของทานนบเปนผสบตอ แตไมส�าเรจ

เนองจากกาหลฟ ท ๑-๒-๓ ลวนเกงกลา ดนแดนของกาหลฟและอสลามจงแผขยายออกไปอยางรวดเรว

เหยนจง แหง นำลนทำพ.ศ. ๑๑๗๒-๑๑๘๘ (ค.ศ. 629-645) หลวงจน

เหยนจง (Hsuan-tsang; เกด พ.ศ. ๑๑๔๕) หรอยวนฉาง หรอพระถงซาจง (ใชชอสนสกฤตวา พระโมกษ-เทวะ) จะไปสบพระไตรปฎกทไซท (แดนตะวนตก) ไดจารกจากกรงจน ผานทางโยนก คนธาระ กศมระ (คอ อฟกานสถาน ปากสถาน และอนเดยพายพปจจบน)

ทเมองจน เวลานน เปนรชกาลพระเจาถงไทจง ซงครองราชยใน พ.ศ. ๑๑๖๙-๑๒๐๒ (ค.ศ. 626-649)

หลวงจนเหยนจงไดมาศกษาทมหาวทยาลย นาลนทาจนจบแลวสอนทนนระยะหนง จงน�าคมภร พระไตรปฎกเปนตนจ�านวนมาก เดนทางกลบถงเมองเชยงอาน/ฉางอาน ในพ.ศ. ๑๑๘๘ หลงจากจากไป ๑๖ ป ทานไดรบการตอนรบยกยองอปถมภบ�ารงอยางยงจากพระจกรพรรดจน แลวท�างานแปลพระไตรปฎกสงสอนธรรมตอมา จนถงมรณภาพใน พ.ศ. ๑๒๐๗ กบทงไดเขยนบนทกการเดนทางไว

จากซาย:พระถงซ�ำจงพระเจำถงไทจง

เยรซำเลมดำมสกส

อเลกซำนเดรย

เมกกะ

มะดนะฮ

อยปต






อำหรบ

เยเมน

โอมานจน


พระถงซ�ำจง แหง “ไซอว” อกเกอบ ๑,๐๐๐ ปตอมา ไดมกวแตงเรองของ

ทานเปนนยายชอ Hsi-yu-chi (Record of a Journey to the West หรอ Buddhist Records of the West-ern World) ทคนไทยเรยกวา “ไซอว” และไดมผแปลเปนภาษาองกฤษพมพออกมาแลวบางสวนเมอป 1942 ตงชอวา Monkey

ตกสลำ ครงเหยนจง กบฟำเหยนหลวงจนเหยนจง ไดบรรยายภาพความเจรญและ

ความเสอมของพระพทธศาสนาในชมพทวปไว ทงดาน

พายพ แถบโยนก คนธาระ กศมระ ทเดนทางผาน เชนวาไดพบพระพทธรปใหญท พามยาน (Bamian) ซงแกะสลกเขาไปในหนาผา ๒ องค (สง ๕๒ และ ๓๗ เมตร) ประดบประดางดงามดวยเพชรนลจนดา (ทพวกทาลบนท�าลายเมอ พ.ศ. ๒๕๔๔) และสภาพพระพทธศาสนาในตกสลาทพนาศสญสนไปแลวหลงจากทถกพวกฮนท�าลาย

สภาพชมพทวปทพระถงซาจงเลา ตรงขามกบค�าพรรณนาของหลวงจนฟาเหยน ทเขามาเมอ ๒๒๘ ปกอน ครงทตกสลารงเรอง ซงเตมไปดวยวดวาอารามงดงามทวไป ทางดานวตถกเหลอแตความรกราง สวนในดานจตใจ ชาวพทธทเหลออย กหนไปหาความเชอและลทธพธแบบตนตระ

มสลมอำหรบยดเยรซำเลมพ.ศ. ๑๑๘๑ (ค.ศ. 638) หลงจากพระนบมฮมมด

เสดจสสวรรคแลว ๖ ป ทพมสลมอาหรบกยกไปตยดเยรซาเลมนครศกดสทธได ชาวยวทอยใตปกครองของจกรวรรดโรมนมา ๗๐๑ ป (ตงแต พ.ศ. ๔๘๐=63 BC) กเปลยนมาอยใตปกครองของกาหลฟอาหรบ

อยปต ฯลฯ ทยอยสอสลำมพ.ศ. ๑๑๘๒ (ค.ศ. 639) ทพมสลมอาหรบยกเขา

ตยดอยปตได ท�าใหจกรวรรดบแซนทนหรอโรมตะวนออก สญเสยแควนใหญทสด หลดมอไป และอยปตกกลายเปน จดน�าอสลามเขาสอาฟรกาเหนอและยโรปตอไป

กำหลฟขยำย โรมใกลหมดลมจากนน ๒ ป โรมนกถกขบออกจากซเรย และ

เมอถง พ.ศ. ๑๑๙๘ (ค.ศ. 655) ดนแดนของกาหลฟและอสลามกแผคลมคาบสมทรอาหรบทงหมด ตลอดปาเลสไตน ซเรย อยปต ลเบย เมโสโปเตเมย และล�าเขา ไปในอารเมเนย กบเปอรเซย (อหราน) ลดรอนอ�านาจของจกรวรรดโรมนลงไปเรอยๆ

อสลำมแตกเปนสหน-ชอะฮพ.ศ. ๑๑๙๘ (ค.ศ. 655) กาหลฟท ๓ ถกสงหาร

อาลบตรเขยของทานนบไดเปนกาหลฟท ๔ แตอก ๖ ปตอมาอาลกถกปลงชพ และไดเกดการขดแยงรนแรงใน

เรองการสบทอดต�าแหนง

ฝายสวนมากไดยกผปกครองซเรยขนเปนกาหลฟตนวงศอาหรบทดามสกส (Damascus) สวนฝายขางทจะใหบตรของทานอาลไดต�าแหนงไมยอมรบตามนน (ไมยอมรบสามกาหลฟแรกดวย โดยถออาลเปนผสบตอทแทคนเดยวของทานนบ)

บตรของอาลกเสยชวตหมด โดยเฉพาะเมอฮซเซนถกสงหารใน ค.ศ. 680 อสลามกแตกเปน ๒ นกาย ฝายมากเปนสหน ฝายหลงเปนชอะฮ ซงถอทานอาลเปนอหมามคนแรก

(นกายชอะฮมผนบถอมากทสดใน อหราน คอราว ๙๕% ของประชากรทงหมด สวนในอรกแมชอะฮจะเปน

สวนใหญราว ๖๓% แตฝายสหนทมราว ๓๗% เปนฝายครองอ�านาจ)

ก�รแผขย�ยอสล�มชวงท 1. อาหรบ-กาหลฟ

เยรซาเลม อรกจอรแดน

ตรก

อยปต




ซเรย


สมพนธไมตร จน-อนเดยพ.ศ. ๑๑๘๔ (ค.ศ. 641) คงสบเนองจากการ

ททรงสนทสนมโปรดหลวงจนเหยนจง พระเจาหรรษะไดทรงสงราชทตไปประจ�าราชส�านกจน สถาปนาสมพนธไมตรระหวางอนเดยกบจนเปนครงแรก

พ.ศ. ๑๑๘๔ (ค.ศ. 641) กษตรยธรวภฏแหงราชวงศไมตรกะ ทเมองวลภ ซงรบพายแพตอพระเจาหรรษะ ไดมาเปนพระกนษฐภาดาเขย

หรรษะถกลอบปลงพระชนมพ.ศ. ๑๑๙๐ (ค.ศ. 647) พวกพราหมณทรบ

ราชการในราชส�านก ขดเคองวาพระเจาหรรษะอปถมภพระพทธศาสนา จงคบคดกนปลงพระชนม ครงแรกไมส�าเรจ และทรงอภยหรอไมลงโทษรนแรง คนพวกนจงท�าการรายใหมอก โดยปลงพระชนมส�าเรจเมอครองราชยได ๔๑ ป ปราชญถอวาเปนอวสานแหงมหาอาณาจกรพทธสดทายของชมพทวป

(นกประวตศาสตรตงขอพจารณาวา อนเดยยคกอน มสลมเขามา มราชายงใหญทสด ๓ พระองค คอ อโศก กนษกะ และหรรษะ ซงลวนเปนกษตรยชาวพทธทงสน)

อนง พวกพราหมณกอการไดสถาปนาพราหมณ

ปโรหตเกาของพระเจาหรรษะขนเปนกษตรยพระนามวาอรณาศวะ

รำชทตจน จบกษตรยอนเดย ครงนน พระเจาถงไทจงไดสงราชทตน�าเครอง

ราชบรรณาการมาถวายพระเจาหรรษะ แตคณะทตมาถงเมอสนรชกาลแลว กษตรยองคใหมไดใหท�ารายคณะทต ตวราชทตหนไปไดแลวรวมก�าลงหนนจากทเบต เนปาลและอสสม มาบกเมองกนยากพชะ จบกษตรยอรณาศวะ กบทงบตรภรรยาไปเปนขาในราชส�านกทเชยงอาน

เมองหลวงใหมของกำหลฟ พ.ศ. ๑๒๐๔ (ค.ศ. 661) เมองหลวงของกาหลฟ

เปลยนจากมะดนะฮ ไปเปนดามสกสในซเรย และกาหลฟ องคใหมไดเรมตนวงศกาหลฟอมยยด (Umayyad) ขนเปนราชวงศมสลมแรกของอาหรบ

หลวงจนอจง ตำมหลงเหยนจง พ.ศ. ๑๒๒๓-๑๒๓๘ (ค.ศ. 680-695) หลวงจน

อจง (I-ching หรอ I-tsing) จารกทางเรอมาถงชมพทวป ไดเลาเรยนทนาลนทา พ�านกอย ๑๕ ป จงเดนทางกลบเมองจน

ขามา ทานออกจากกวางตง เดนทาง ๒๐ วน ถงอาณาจกรศรวชย เมอ พ.ศ. ๑๒๑๔ (ค.ศ. 671; นคอครงแรกทศรวชยไดรบการกลาวถงในเอกสารประวตศาสตร) แวะทนนระยะหนงแลว จงเดนทางตอไปยงชมพทวปโดยกษตรยแหงศรวชยไดทรงอปถมภดวย

บนทกทงของหลวงจนเหยนจงและหลวงจนอจง ไดกลาวถงมหาวทยาลยวลภดวย ทานแรกมาเยอนวลภใน พ.ศ. ๑๑๘๒ เลาวา วลภมสงฆาราม (วด) เกนรอย มพระสงฆหนยาน ๖,๐๐๐ รป สวนใหญศกษาทางหนยาน ตางจากนาลนทาทช�านาญทางมหายาน สวนหลวงจนอจง กลาวไดความวา วลภกบนาลนทายงใหญพอกน นาลนทา ในแดนมชฌมฉนใด วลภในแดนประจมกฉนนน

กำหลฟตอหรำน-อำฟรกำ ยนสเปนกอนศาสนาอสลามเกดขน ถานบตอจากชมพทวป

ไปจดมหาสมทรแอตแลนตก ม ๒ มหาอ�านาจเทานนแขงกนอย คอ จกรวรรดโรมน กบจกรวรรดเปอรเซย แตเพยงหลงทานนบมฮมมดสสวรรคได ๑๙ ป จกรวรรดเปอรเซยของราชวงศสาสสนท (Sassanid) ทมอายยาว ๔๒๗ ป กถงอวสานเมอทพอาหรบจากมะดนะฮ เขาตและจกรพรรดอหรานองคสดทายถกสงหารใน พ.ศ. ๑๑๙๔ (ค.ศ. 651)

ดนแดนของกาหลฟและอสลามขยายตอไป ไมชากเขาครองอาฟรกาเหนอ บกยโรป ไดสเปน แตถกยงทฝรงเศส ใน พ.ศ. ๑๒๗๕ (ค.ศ. 732)

King Ardashir I (ซำย)แหงรำชวงศสำสสนท

มหำมสยดอมยยด กรงดำมสกส

นานกงเชยงอาน

ลงกำ

จน


อำวเบงกอลทกษณาบถ

มคธ

คชราต

ทเบต

จมปา

ศรวชย


ทมฬแหงอนเดยใต กบศรวชย ในฐานะทอาณาจกรศรวชยอยใกลชด ไดตดตอ

และสอรบความเจรญจากชมพทวป จงควรทราบเรองของดนแดนในชมพทวปสวนทใกลชดหรอตดตอเกยวของคไปดวย เฉพาะอยางยงอนเดยใตหรอแดนทมฬ (สวนอนเดยตะวนออกแถบเบงกอล ซงมเมองทาออกสมหาสมทรอนเดย โดยเฉพาะยคทายๆ คออาณาจกรปาละและเสนะ ไดพดไวตางหาก) ทงนจะตองเลาเรองยอนหลงบาง เพอเชอมความเขาใจใหเหนชด

ไดกลาวแลววา ในชมพทวปตอนลาง ตอจาก ดนแดนของชนชาวอนธระลงไป (เทยบยคเรมแกะสลกถ�าอชนตา คอถดจากอาณาจกรสาตวาหนะลงไปทางใต) จน

ตลอดถงปลายแหลมสดประเทศอนเดย เปน “ทมฬกะ” (ดนแดนของชนชาวทมฬ) ๓ อาณาจกร คอ ปาณฑยะ (Pandya ใตสด) โจฬะ (Cola หรอ Chola เหนอขนมา ตอกบอนธระ) และเจระ หรอเกราละ (Cera, Chera หรอ Kerala ทอดจากเหนอลงสดใตตามชายทะเลฝงตะวนตกเคยงไปกบ ๒ อาณาจกรแรก)

อาณาจกรเหลานมอยแลวในสมยพระเจาอโศกฯ จงเกาแกกวาสาตวาหนะ ทเปนดนแดนของชาวอนธระ ซงครงนนยงรวมอยในจกรวรรดอโศก

เจระนน มเรองราวเหลอมานอยยง จนใน ประวตศาสตรทวไปไมกลาวถง สวนปาณฑยะ และโจฬะ

ระยะแรกกมความเปนมาทรกนกระทอนกระแทน เชน ในจารกและวรรณคดเกาๆ ของทองถนบาง ในบนทกการเดนเรอคาขายของพวกกรกและโรมนบาง และโดยเฉพาะในพงศาวดารลงกา ทชาวทมฬ ทงโจฬะ และปาณฑยะ (บาลเรยกวา ปณฑ หรอ ปาณฑยะ) เขาไปยงเกยวกบการเมองการสงครามและการยดครองดนแดน

พระอนรทธำจำรย แตงคมภรหลกในกำรเรยนอภธรรม

พ.ศ. ๑๒๕๐–๑๖๕๐ (ค.ศ. 707-1107) พระอนรทธาจารยแหงมลโสมวหารในลงกาทวป รจนาคมภรประมวลความในพระอภธรรมปฎก ชอวา อภธมมตถ-สงคหะ ซงไดเรมใชเปนคมภรส�าคญในการศกษาพระอภธรรมตงแตประมาณ พ.ศ. ๑๖๐๐ เปนตนมา (เวลาทแตงไมแนชด นกปราชญสนนษฐานกนตางๆ บางทานวาในยคเดยวกนหรอใกลเคยงกบพระพทธโฆสาจารย โดยทวไปถอกนวาไมกอน พ.ศ. ๑๒๕๐ แตนาจะอยในชวง พ.ศ. ๑๕๐๐-๑๖๕๐)

ศรวชย ทควรร

ตามทหลวงจนอจงเลาไววาทานไดแวะทอาณาจกร ศรวชย เนองจากอาณาจกรดงกลาวเปนชมทางและเปนจดผานส�าคญของการคา ศาสนาและวฒนธรรม ระหวางตะวนตก-ตะวนออก และอนเดยกบอาเซยอาคเนย จงควรรเรองเพมอกเลกนอย

กอนเกดมอาณาจกรศรวชยขนทจดเรม คอ สมาตราในชวง พ.ศ. ๑๑๐๐ (กอน ค.ศ. 600) นน ทชวา พทธศาสนาไดมาตงมนนานแลวกอนครสตศตวรรษท 5 โดยมภกษ เชนพระคณวรมนมาเผยแผธรรม แมทสมาตรา พระพทธศาสนากคงไดมาถงในยคเดยวกน

หนยำนมำกอนหลวงจนอจงบนทกวา ทศรวชย พทธศาสนา

หนยานยงเปนหลก ผนบถอมหายานมนอยตอมาไมนาน เมออาณาจกรในชมพทวปทนบถอ

มหายาน มก�าลงขน โดยเฉพาะในยคปาละ และขยายมาทางแถบทเปนแควนเบงกอลในปจจบน พทธศาสนามหายานกมายงศรวชยตามเสนทางคาขาย

๕๐๐ ปทรงเรองในระยะทศรวชยครอบครองสมาตรา ชวา

บอรเนยวตะวนตก และแหลมมลาย มอ�านาจคมชองแคบมะละกา เปนใหญในเสนทางการคาระหวางอาเซย อาคเนยกบอนเดย และเปนศนยรวมเกบพกสงตอสนคาระหวางอนเดยกบจน รงเรองอย ๕ ศตวรรษ ศรวชย กไดเปนศนยกลางแหงหนงของพทธศาสนามหายานดวย เปนเวลายาวนานถงประมาณ พ.ศ. ๑๘๐๐ (ค.ศต.ท 13)

ทมฬ กบลงกำ มเวรกนมำยดยำว โดยเฉพาะหลง พ.ศ. ๙๕๐ มาแลว ในลงกามการ

พพาทแยงชงราชสมบตกนเอง แตละฝายกขอก�าลงจากทมฬทเปนพวกมาชวยบาง กษตรยทมฬยกทพมารกรานและครอบครองบาง กษตรยทมฬฝายโจฬะกบฝาย ปาณฑยะรบกน ฝายหนงขอก�าลงจากสงหฬขามทะเลไปชวยรบในแดนทมฬบาง

ความเปนไปในระยะแรกของปาณฑยะ และโจฬะ กอยางทกลาวแลววา นอกจากการรกรานเกาะลงกา การรบราแขงอ�านาจกนเองระหวาง ๒ อาณาจกร และการคา กบกรก โรมน และจน ทพอจะพบหลกฐานบางแลว กแทบไมมเรองราวอนปรากฏ

พระโพธสตว อวโลกเตศวร ศลปะศรวชย

พระโพธสตว อวโลกเตศวร ศลปะมลำย-ศรวชย

จน




อนธระโจฬะ

เจระปำณฑยะ

ลงกา

จมปา

ศรวชย


ทมฬยงเฉำ ครำวมอำณำจกรใหญทำงเหนอ

ครนตอมา ในดนแดนเหนอขนไปในทกษณาบถ เมอสาตวาหนะสลายลงใน พ.ศ. ๗๔๓ (บางต�าราวา พ.ศ. ๗๖๘/ค.ศ. 225) แลว มอาณาจกรใหมๆ เกดขน นอกจากวากาฏกะทอยคอนไปขางบนแลว ทใตลงมาชดแดนทมฬและเดนมาก คอ ปลลวะ และจาลกยะ เมอแรกสองอาณาจกรใหมนรงเรอง แดนทมฬกยงเงยบเฉา

ปลลวะ นน เมอสาตวาหนะเสอม กตงอาณาจกรขนมาทกญจ หรอกญจปรม (Kanchipuram) เมอราว พ.ศ. ๗๖๘ (ค.ศ. 225) แลวเรองอ�านาจขนมาจนกระทงราว พ.ศ. ๑๑๕๐ (ค.ศ. 600 เศษ) กปกครองดนแดน

กวางขวางมาก รวมทงอาณาจกรทมฬดวยสวนจาลกยะกคอผก�าจดวากาฏกะลง มเมองหลวง

อยทวาตาปประ เรมแต พ.ศ. ๑๐๘๖ (ค.ศ. 543) ตอมาเสยเมองแกพวกราษฏรกฏใน พ.ศ. ๑๓๐๐ (ค.ศ. 757) แลวตงวงศขนใหมอกเมอราษฏรกฏสนอ�านาจใน พ.ศ. ๑๓๐๐ (ค.ศ. 975) เรยกวาจาลกยะตะวนตก

ในราว พ.ศ. ๑๓๐๐ (ปลายครสตศตวรรษท 8) นน ปลลวะเสอมอ�านาจลง ปาณฑยะและโจฬะกเปนอสระและรงเรองตอมา

เปลย-ฟน-ดบ ระหวางนน ศรวชยเปลยไประยะหนง เมอถกพระเจา

ราเชนทรท ๑ แหงอาณาจกรโจฬะยกทพมาตใน พ.ศ. ๑๕๖๘/ค.ศ. 1025 และโจฬะยดครองชวาไดสวนใหญ

ราเชนทรท ๑ นอกจากปราบศรวชยแลว ยงครองลงกาทวปไดหมด และขยายไปยดดนแดนบางสวนของพมาและมลายดวย

(ราเชนทรท ๑ มาตสงคโปรใน พ.ศ. ๑๕๖๘ และตงชอเกาะวา สงหประ ซงเพยนมาเปนสงคโปร (บางต�านานวามภกษใหชอนน บางต�านานวาอยางอนอก)

อยางไรกตาม ตอมา ศรวชยกรงเรองขนไดอก และคงอยอกนานจนเลอนลบไปเมออาณาจกรใหมชอ “มชปหต” เดนขนมาแทนทในระยะ พ.ศ. ๑๘๐๐

พ.ศ. ๑๒๔๗-๑๒๙๔ (ค.ศ. 704-751) ทเกาหล ชาวพทธไดใชตวอกษรทแกะเปนแมพมพด�าเนนการพมพพระสตร ซงยงคงอยจนบดน อนยอมรบกนวาเปนหนงสอตพมพทเกาแกทสดในโลก (การประดษฐแมพมพเกดขนในจนกอนหนานไมนานนก และตอไปตงแตราว พ.ศ. ๑๔๕๐ การพมพหนงสอจะแพรหลายทวไปในจน)

พ.ศ. ๑๒๕๓ (ค.ศ. 710) ทญปน พระจกรพรรด โชมทรงยายเมองหลวงไปตงทเมองนารา (Nara) เชดชพระพทธศาสนาเปนศาสนาประจ�าชาต และใหสรางวดขนประจ�าทกจงหวด

พ.ศ. ๑๒๕๔ (ค.ศ. 711) ทพมสลมอาหรบจากอาฟรกาเหนอ ในนามแหงกาหลฟทดามสกส ยกมาตยดสเปนได

พ.ศ. ๑๒๕๕ (ค.ศ. 712) ทางดานอาเซย กาหลฟ แผอ�านาจไปทางตะวนตกเฉยงเหนอของชมพทวป พชตบากเตรย/โยนก เขาไปอาเซยกลาง (ต�านานวา ถงชาย แดนจน) เปลยนชนทองถนเปนมสลม ใหใชอาระบกเปน

ภาษาราชการ และเขาครองดนแดนแถบแควนสนทแหง ลมนาสนธ ทพอาหรบจะรกคบเขาปญจาบและแคชเมยร /กศมร แตถกหยดยงไว

ปำณฑยะ และโจฬะ จะลบหรอโรจน กำรคำกรง

ตลอดเวลาทงหมดน การคาทางทะเลระหวางประเทศกด�าเนนสบตอเรอยมา แตมความเปลยนแปลง คอ การคากบดานโรมนสะดดหยดไป (จกรวรรดโรมนตะวนตกลมสลายเมอ พ.ศ.

๑๐๑๙/ค.ศ. 476) จากนนอนเดยไดหนมาคาขายกบอาเซยอาคเนย สวนการคาขายกบอาหรบและจนกยงด�าเนนตอมา

คงสบเนองจากกจกรรมการคาขายทเฟองฟขนในแถบน อาณาจกรใหมซงมชอวาศรวชยจงไดเกดขน

โดยเฉพาะ รชกาลของพระเจาราเชนทรท ๑ (พ.ศ. ๑๕๕๕-๑๕๘๗/ค.ศ. 1012-44) เปนชวงเวลาทโจฬะเรองอ�านาจสงสด ราเชนทรท ๑ สบงานพชตตอจาก พระราชบดา นอกจากครองปาณฑยะและเจระ ตดนแดนรายรอบและขนเหนอไปถงแมน�าคงคา ชนะกษตรยปาละ แทบจะรวมอนเดยทงหมดแลว ยงเปนเจาทะเลแถบน ทงแผขยายดนแดนไปถงอาเซยอาคเนย และควบคมเสนทาง การคา ท�าใหการพาณชยยานนกระทงกบจนด�าเนนไปอยางเขมแขงจนตลอดครสตศตวรรษท ๑๑

จำกซำย: Todaiji Daibutsuจกรพรรดโชม

Rajendra Coin

จากซาย:Surya Majapahitแมพมพไม ทเกำหลใช พมพพระสตร



อชเชน

กญจปรม

วำตำปประ

มทรำ

เวงค

คชราต

กลงคะ

ทเบตม.คงคำม.ยม

นำ

ม.สนธ

ม.นมมทำ

ม.กฤษณะ

ม.กำเวร

ม.โคทำวรอำว

เบงกอล

จาลกยะ

โจฬะ


ชมพทวป ไดผน�ำใหม พ.ศ. ๑๒๙๓ (ค.ศ. 750) หลงจากสนพระเจา

หรรษวรรธนะแลว ชมพทวประส�าระสายนานเกอบ ๑ ศตวรรษ ศนยอ�านาจกระจดกระจาย ครนถงประมาณ พ.ศ. ๑๒๙๓ ทางดานตะวนออก ในภาวะทบานเมองไรขอแป ประชาชน (คนสวนใหญในแถบนเวลานนถอไดวาเปนชาวพทธ) ไดประชมกนเลอกผน�าทองถนคนหนงชอ โคปาละขนเปนกษตรยของตน

โคปาละ ซงเปนชาวพทธ แตในระบบของพราหมณเปนคนวรรณะศทร ไดตงราชวงศปาละขน ในแถบรฐพหาร และเบงกอลในปจจบน (คลมดนแดนท เคยเปนของราชาศศางกะดวย)

กษตรยองคท ๒ ไดขยายดนแดนไปถงกนยากพชะ และตงเมองหลวงทปาฏลบตร

สนวงศกำหลฟ เรมวงศใหม พ.ศ. ๑๒๙๓ (ค.ศ. 750) กาหลฟวงศอมยยด

(Umayyad caliphate) ทดามสกส ถกชงอ�านาจ ผมชยไดตงวงศแอบบาสด (Abbasid caliphate) ขนเปนวงศใหม และไดใหก�าจดลางโคตรกาหลฟวงศเกาหมดสน (หนไปได ๑ คน)

อำหรบท�ำกระดำษไดจำกจนพ.ศ. ๑๒๙๔ (ค.ศ. 751) ในยทธการแหงแมน�า

ตาลาส (Battle of Talas) แถบเตอรกสถาน ทพจน พายแพแกทพมสลมอาหรบ ท�าใหจกรวรรดจนในอาเซย กลางถงอวสาน

มสลมอาหรบจบชางฝมอจนเปนเชลยไปแบกแดด ชางจนนกท�ากระดาษ ไดท�ากระดาษใหแกนายมสลม ตรงจงหวะทจะหนนยคใฝวทยาทนน และกวาจะถงป ๑๓๓๘ (ค.ศ. 795) อตสาหกรรมผลตกระดาษกตงมนในแบกแดด

จากชาวมสลม วธท�ากระดาษกแพรไปในอาเซย ยโรป อาฟรกา

ปำละ รำชวงศพทธสดทำยราชวงศปาละ ซงลวนเปนกษตรยชาวพทธ ได

สงเสรมการศกษาศาสนา ศลปวทยาและวฒนธรรมเปนอยางยง ราชาองคท ๑ ท ๒ ท ๓ และท ๑๐ ไดตงมหาวหาร คอมหาวทยาลยใหมขน พระองคละ ๑ แหง คอ โอทนตประ (ราว พ.ศ. ๑๒๘๘) วกรมศลา (พ.ศ. ๑๓๕๓) โสมประ (พ.ศ. ๑๓๖๓) และชคททละ (พ.ศ. ๑๖๓๓)

ปำละ+สถำนศกษำ น�ำวทยำสศรวชย มหาวทยาลยเหลานเจรญตามแบบอยางของ

นาลนทา ซงอยไมไกล (โอทนตประอยหางนาลนทาเพยง ๖ ไมล)

ตลอดยคปาละ (จบราว พ.ศ. ๑๖๖๓/ค.ศ. 1120) น วทยาการและศลปวฒนธรรมในนามแหงพระพทธ-ศาสนา ไดแพรจากชมพทวปไปยงศรวชย ตามเสนทาง การคาขาย

กำหลฟแบกแดดใฝวทยำพ.ศ. ๑๓๐๕ (ค.ศ. 762) กาหลฟวงศใหม คอ

วงศแอบบาสด ยายเมองหลวงจากดามสกส มาตงทแบกแดด เรมตนยคใหม

กาหลฟทแบกแดด วงศแอบบาสดน (พ.ศ. ๑๒๙๓- ๑๕๙๘=ค.ศ. 750-1055) หนมาสนใจสงเสรมศลปวทยา (ราชาฮารน อล ราษจด/Harun al-Rashid ในนยาย อาหรบราตร กคอ กาหลฟ องคท ๕ แหงแบกแดด ซงครองราชยใน พ.ศ. ๑๓๒๙-๕๒ และเปนปราชญ สงเสรมวรรณคด) การคาขายกเปนชองทางถายทอดความร

มการแปลผลงานของกรกเปนภาษาอาหรบ (โดยเฉพาะในชวงตอจาก พ.ศ. ๑๓๖๒ มการแปลกนมากระยะหนง) น�าความรจากอนเดยมาใชและเผยแพร แลวชาวมสลมอาหรบกพฒนาความรนนๆ ขนอก ท�าใหเกดยคทองของศลปวทยาอสลาม

ในยคน แบกแดด และเชยงอาน ไดชอวาเปน ๒ มหานครใหญทสดในโลก

ฮำรน อล รำษจด

วกรมศลำ

พระพทธรป ศลปะปำละ

กจำ


บำกเตรย

เมกกะ

ดำมสกส

แบกแดด ตาลาสอยปต

อาฟรกา

ยโรป

เปอรเซย




ทะเลด�ำทะเล

แคสเปยนทะเลเมดเตอเรเนยน

เตอรกสถำน

อาหรบทเบต

เขมร

จน

ไซบเรย

แคชเมยรเยรซำเลม

เมกกะ

กำบลเฮรต

มะดนะฮ

ดำมสกส

ซชล


คอนสแตนตโนเปล

แบกแดด

อยปต

อตาล บแซนทน





ทะเลแคสเปยนทะเลเมดเตอเรเนยน แอบบำสด

เยเมน

โอมาน


ข) ยคมสลมเข�ครองระลอกท 1. มสลมอาหรบ

มสลมอำหรบท�ำลำยมหำวทยำลยวลภพ.ศ. ๑๓๑๘ (ค.ศ. 775) ชนมสลมอาหรบ ทมา

ครองแควนสนทตงแต พ.ศ. ๑๒๕๕ (ค.ศ. 712) ยกทพมาทางเรอเขาตเมองวลภ สงหารพระเจาศลาทตยท ๖ ลมราชวงศไมตรกะ และท�าลายลางพระนครพนาศลงโดยสนเชง

โดยการโจมตของชนมสลมอาหรบ ทท�าลายเมองวลภนน มหาวทยาลยวลภกไดถกท�าลายลงดวย เปนมหาวทยาลยพทธศาสนาแหงแรกทถกท�าลาย (ถาไมนบตกสลา) และพนาศอยางไมเหลอแมแตซาก

วทยำ จำกอนเดยสยโรป วทยาการของชมพทวป โดยเฉพาะทเจรญสบตอ

มาราว ๕ ศตวรรษ ในยคมหาวทยาลยนาลนทาและวลภ นบแตสมยคปตะ ถงหรรษรชกาล ไดรบการถายทอดสโลกตะวนตกโดยชาวมสลมอาหรบ ทงคณตศาสตร ดาราศาสตร แพทยศาสตร ปรชญา เชน

อารยภฏ (ชาวอาหรบเรยกเพยนเปน Arjehir) แหงปาฏลบตร ไดแตงต�าราชอ อารยภฏย ไวเมอ พ.ศ. ๑๐๔๒ โดยประมวลหลกคณตศาสตร-ดาราศาสตร รวมทงระบบเลขสบตว การใชเลข ๐ ทศนยม การทโลกหมนรอบตวเอง การค�านวณจนทรคราส-สรยคราส พชคณต และเรองสมการ

พรหมคปต แหงอชเชน (ชวงชวต พ.ศ. ๑๑๔๑-๑๒๐๘) กแตงต�าราคณตศาสตรไว มอยเลมหนงชอพชคณต

(มนกประวตศาสตรกลาววา ดาราศาสตรนน อนเดยรบตอจากเมโสโปเตเมยและกรก แลวเฟองอยเพยงระยะสนๆ จากนนกเบนไปทางโหราศาสตร แตในดานคณตศาสตร อนเดยพฒนาไกลมาก ทเปนอยางน นาพจารณาวา การเหจากดาราศาสตรไปหาโหราศาสตร เปนเพราะการหนไปนยมตนตระหรอไม สวนคณตศาสตรยงไมเสอม เพราะโหราศาสตรกตองค�านวณมาก)

ในยคกาหลฟแหงแบกแดดน อล-ขวารซม (al- Khwarizmi, ชอของเขาเปนทมาของค�าวา Algorithm) ทมชวงชวตใน พ.ศ. ๑๓๒๓-๑๓๙๓ ไดเขยนต�ารา น�าตวเลขอารบก (เดมคอตวเลขอนเดย ฝรงบดน จงเรยกใหมวา ตวเลขฮนด-อาระบก/Hindu-Arabic numerals) และความรอนๆ ทางคณตศาสตร-ดาราศาสตรมาเผยแพรรวม ทงไดใหก�าเนดค�าวา Algebra (ค�าเดมของเขาวา al-jabr)

นำลนทำยงอย แตแพรตนตระมหาวทยาลยนาลนทา และมหาวทยาลยอนๆ

ของปาละ แมจะยงคงอย แตในดานการศกษาพทธ-ศาสนา ถอไดวาเกดความเสอมโทรมภายใน โดยเฉพาะความนยมลทธตนตระก�าลงแผครอบง�า

เวลานน นาลนทากลายเปนศนยกลางการศกษาพทธศาสนาแบบตนตระ และมการปฏบตตามลทธพธของตนตระ ดงนน ตนตระ (รวมทงไสยศาสตร) จงเฟองฟ ไปทว

อนง ในชวงเวลาน กษตรยทเบตไดนมนตพระอาจารยจากนาลนทาไปสอนและน�าชาวพทธในทเบต

เรมแตพระศานตรกษต ตอดวยพระปทมสมภวะ (ไปใกลๆ กน องคหลงไป พ.ศ. ๑๒๙๐=ค.ศ. 747) และในชวงตอมา กไดพระอาจารยจากมหาวทยาลยใหมๆ เหลานดวย ทเดนมากคอ พระอตศะ หรอ ทปงกรศรชญาณ แหงวกรมศลา ซงไปทเบต ประมาณ พ.ศ. ๑๖๐๐

จะเขำยคเตอรกเปนสลตำน

ในทสด ยคแหงวทยาการและสนตจะจบลง กาหลฟอาหรบทแบกแดดจะสนอ�านาจ เมอสหนมสลมพวกเซลจกเตอรก (Seljuq/Seljuk) จะสยบพวกชอะฮ โดยมายดแบกแดด ใน พ.ศ. ๑๕๙๘ (ค.ศ. 1055) และ ไดสถานะสลตาน เปนผครองอ�านาจทแทตอไป

พทธศำสนำแบบมหำยำน เคยเจรญในภำคใตของไทย

พ.ศ. ๑๓๐๐ (ค.ศ. 757) ในชวงเวลาน ดนแดน ทเปนภาคใตของประเทศไทยปจจบน ไดรวมอยในเขตของอาณาจกรศรวชย พทธศาสนาแบบมหายานจงรงเรองในดนแดนแถบนดวย ดงมเจดยพระบรมธาตไชยา และพระบรมธาตนครศรธรรมราช กบทงปฏมาของ พระอวโลกเตศวรโพธสตว เปนตน เปนประจกษพยาน

มหำวทยำลยนำลนทำ

อำรยภฏพระบรมธำตไชยำ


ปำละ กบทเบต และศรวชย ราชวงศปาละตดตอกบทเบต และโดยเฉพาะทง

การคาและการพระศาสนา กบอาณาจกรศรวชยมาก มหาวทยาลยนาลนทา และวกรมศลา กมบทบาทส�าคญในทางไมตร เมอถงตอนน การตดตอกบเมองจนจงลดลงไป ยายมาสนใจดานทเบต ศรวชย ตลอดถงประเทศทงหลายในอาเซยอาคเนย

นอกจากการศกษา พระศาสนา และพาณชย ศลปะแบบปาละ อนสบเนองจากพระพทธศาสนา กแพรความนยมออกไปดวย เชน การหลอพระพทธรปและเทวรปตางๆ พระบชาขนาดยอม และการวาดภาพ พทธประวตบนใบลาน

อนเดยคอยสงบได ในยคแบกแดด พ.ศ. ๑๓๐๕-๑๕๙๘ (ค.ศ. 762-1055) เปนยค

กาหลฟ วงศแอบบาสด ทแบกแดด ซงมสลมอาหรบยงเรองอ�านาจตอเนองสบมาตงแตยคกาหลฟทมะดนะฮและทดามสกส

แตเนองจากกาหลฟทแบกแดดหนมาสนใจดานศลปวทยา อกทงมภาระและปญหาใกลตวทตองจดการ จงท�าใหชมพทวปคอยสงบเพลาจากสงครามเกอบตลอดยคแบกแดดนน

ฝรงจะฟนจกรวรรดโรมน

พ.ศ. ๑๓๑๑-๑๓๕๗ (ค.ศ. 768-814) พระเจา ชารละเมน (Charlemagne) หรอชารลสมหาราช กษตรยของชนเผาแฟรงค (เผาชนเยอรมนพวกหนง ซงเปนทมาของฝรงเศสและเยอรมน) รวมอ�านาจไดและตง มหาอาณาจกรใหเปนการฟนจกรวรรดโรมนขนใหม ซงยนยาวอยได ๑๒๕ ป (พ.ศ. ๑๓๔๓-๑๔๖๘=ค.ศ. 800-925) แตกไดเปนตนก�าเนดของ Holy Roman Empire ทตงตนในป 962 (พ.ศ. ๑๕๐๕)

อำหรบหยด เตอรกจะเรมบก แตความสงบคงอยไดไมนานนก พอถงกลางยค

แบกแดดนน พวกชนชาตขางเคยงชมพทวปทางดานพายพ ทไดรบอสลามจากมสลมอาหรบ โดยเฉพาะมสลมเตอรก กเรมขยายอ�านาจแผอสลามแทนมสลมอาหรบ ยคแหงสงครามจงจะเรมขน

(อนเดยจะเปนสนามรบรบศกเตอรกตงแต พ.ศ. ๑๕๔๔ คออกราว ๒๐๐ ปขางหนา)

ศงกรำจำรย ทฮนดดวยกนกระแวง พ.ศ. ๑๓๓๑-๑๓๖๓ (ค.ศ. 788-820) ชวงชวต

ของศงกราจารย ปราชญฮนด นกายไศวะ ผตงลทธ อทไวตเวทานตะ และมงมนก�าจดพระพทธศาสนา แตโดยพนฐานเดม เปนทยอมรบกนวาอาจารยของอาจารยของเขาไดหลกความคดไปจากพทธศาสนามหายาน และตวเขาเองกถกปราชญฝายฮนดดวยกนเรยกวาเปน “ปรจฉนน-เพาทธะ” คอ เปนคนพทธแอบแฝง (ท�านองวา ทโจมตพทธศาสนาอยางเตมทกเปนปฏกรยาเพอแสดงวาตนไมไดเกยวของรบอะไรไปจากพทธศาสนา)

สรำง “บรมพทโธ” ในยคของศรวชยพ.ศ. ๑๓๒๑-๑๓๙๓ (ค.ศ. 778-850) ประมาณ

วา ในชวงเวลาน กษตรยราชวงศไศเลนทรแหงชวา ซงรวม สมยกบศรวชยแหงสมาตรา ไดสรางมหาเจดย Borobu-dur หรอ Barabudur (สนนษฐานกนวาเพยนจาก “บรมพทโธ”) ทชวาภาคกลาง (หางเมองจอกจารการตาไปทางตะวนตกเฉยงเหนอ ๖๘ กม.) อนใหญโตดงภเขา เปนศลปะแบบคปตะหรอหลงคปตะ ใชหนภเขาไฟสเทาสรางราว ๒ ลาน ตร.ฟต รปคลายประมด ชนฐานและลานอก ๕ ชนแรก เปนรปสเหลยม ลาน ๓ ชนบน เปนรปวงกลม

Borobudur ถกทงรกรางไปตงแตราว พ.ศ. ๑๕๕๐ (คงจะเมอชาวพทธหมดไป) จนกระทงนกโบราณคดฮอลนดามาปฏสงขรณในป ๒๔๕๐-๔ และปฏสงขรณครงท ๒ เสรจใกลๆ ป พ.ศ. ๒๕๒๕

จนยกเตำ ถงครำวเซนขน พ.ศ. ๑๓๘๓ (ค.ศ. 840) ทเมองจน ในราชวงศ

ถง จกรพรรดหวจงขนครองราชย ทรงถอลทธเตาอยางรนแรง ถงกบไดห�าหนบฑาพระพทธศาสนาเตมท

ประวตศาสตรจนบนทกวา ในชวง ๒ ป (พ.ศ. ๑๓๘๖-๑๓๘๘/ค.ศ. 843-845) หวจงไดยดทดน รบทรพย สมบตของวดทงหลายมากมาย ท�าลายอาราม ๔,๖๐๐ วด ทบรอเจดย ๔๐,๐๐๐ องค บงคบภกษและภกษณใหสก ๒๖๐,๕๐๐ รป แมการท�าลายจะด�าเนนไปในเวลาสน แตไดเปนจดเรมแหงความเสอมของพทธศาสนาในจนสบตอมา

พ.ศ. ๑๓๘๘ (ค.ศ. 845) ทเมองจน หลงจากทางการไดรกรานบนทอนพระพทธศาสนา ปรากฏวาพทธ-ศาสนานกายฉาน(เซน)เดนขนมาเปนนกายหลกของจน

ศงกรำจำรย

จากซาย:Emperor Charlemagne บรมพทโธ

ภำพพทธประวตบนใบลำน


ศงกรำจำรย ก�ำจดพทธไดอยำงไร วธการของศงกราจารยในการก�าจดพระพทธศาสนา

ทส�าคญ คอ เขาเทยวถกเถยงโตวาทะไปทวทกถนเฉพาะนอกเมอง โดยไมยอมสอนคนในเมองเลย เพราะเวลานนพทธศาสนาแมจะก�าลงเสอม แตยงเขมแขงในเมอง

พรอมนนกตวงลอมเมองดวยการจดคณะนกบวชฮนดขน ท�านองเลยนแบบสงฆะในพระพทธศาสนา โดยตงวดใหญขนมาใน ๔ ทศ เรยกวา “มฐ” ตามอยางวดใน พทธศาสนาทเรยกวา “วหาร” ซงเปนศนยกลางการศกษา

(ศาสนาพราหมณแตเดมมา ไมมคณะนกบวช เพราะพราหมณเปนคนวรรณะสงอยบานมครอบครว-ทรพยสมบต ดงทชาวบานรจกชชก เปนตวอยาง แมวาในพระเวทจะมค�าวาสงฆะบาง กหมายถงการมาประชม

พบปะแตละครง มใชเปนการมชวตชมชนอยางทศงกรา-จารยตงขนแบบวดทวาน)

รปรำงเปนพระ แตควำมรไมเปนพทธ เวลานน พระสงฆในพทธศาสนามากระจกกนอย

ในเมองใหญๆ ปลอยใหชนบทถนหางไกลออนแอ พระไมมความร วดฮนดทจดตงโดยเนนชนบทกมก�าลงและไดรบความนยม ถงกบคอยๆ เปลยนหรอกลนวดพทธไปเปนวดฮนด (ดงมหลกฐานชดเจนซงผน�าฮนดบอกเองวาวดฮนดส�าคญบางแหงในปจจบนนนเดมเปนวดพทธ)

นำรำยณอวตำรแลว ศวะอวตำรกม นอกจากนน พวกไศวะสายศงกราจารยคงได

ความคดเรองนารายณปางพทธาวตาร-มายาโมหะ จากทพวกนกายไวษณพท�าไว ในฐานะทพวกตนเปนปฏปกษกบพวกไวษณพ กเลยสรางเรองพระศวะอวตารขนมา ใหตทงพทธศาสนาและตลทธไวษณพไปพรอมกน

เขาแตงความเปนคมภรศงกรทควชยะวา เหลาเทพยดาไดมารองทกขตอองคศวะพระอศวรเปนเจาวา พระวษณไดเขาสงรางของพระพทธเจาแลวด�าเนนการใหประชาชนดหมนพราหมณ รงเกยจระบบวรรณะ และ ละเลกบชายญ ท�าใหเหลาเทพยดาไมไดรบเครองเซนสงเวย ขอใหพระองคชวย พระศวะจงไดอวตารลงมาเปน ศงกราจารยเพอกค�าสอนของพระเวท ใหการบชายญ

และระบบวรรณะกลบฟนคนมา

อนง นอกจากเทยวโตวาทะแลว ศงกราจารย กบกมารละผรวมท�างานก�าจดพทธศาสนา ไดเทยวชกจงกษตรยและผมก�าลงทรพยก�าลงอ�านาจทงหลายใหเลกอปถมภบ�ารงพทธศาสนา

พทธศำสนำออนแรง รอวนถกท�ำลำยถงระยะน พทธศาสนาออนก�าลงมากจนจะถกกลน

เขาไปในศาสนาฮนด แมแตพทธคยา สถานทตรสร กถกยดไปเปนของวดฮนด ยงเหลอรงเรองอยกเฉพาะในเขตอ�านาจของราชวงศปาละ ซงกจะสญสนอ�านาจในไมชา

ทพอหรำนผำนใกล แตอนเดยยงไมเขำยคสงครำม

พ.ศ. ๑๔๑๔ (ค.ศ. 871) กษตรยมสลมวงศซาฟฟาหรดทตงตวขนใหมในอหราน ขยายดนแดนเขามาในชมพทวปภาคพายพ ตงแตอฟกานสถานเหนอ ถงปากสถานตอนใต ซงมสลมอาหรบเคยเขามายดกอนแลว รวมทงยดพามยานใน พ.ศ. ๑๔๑๔ (=แยงจากมสลมพวกกอน) เมอเกงกลาขนกยกไปตแบกแดดใน พ.ศ. ๑๔๑๙ แตแพกลบมา

ก�ำเนดจกรวรรดโรมนอนศกดสทธ พ.ศ. ๑๕๐๕ (ค.ศ. 962) โปป/สนตะปาปา จอหน

ท ๑๒ ทรงถกกษตรยอตาลคกคาม จงทรงขอใหกษตรยเยอรมนมาชวย เมอพนภย องคสนตะปาปาจงประทานรางวล โดยทรงประกอบพธสวมมงกฎใหกษตรยออตโตท ๑ (Otto I) แหงเยอรมนนน เปนจกรพรรดแหงโรมน รวมดนแดนสวนใหญในยโรปตอนกลางและอตาลเขามาอยภายใตการปกครองอนเดยวกนของกษตรยเยอรมน เรยกวาเปนจกรวรรดโรมนอนศกดสทธ (Holy Roman Empire; H.R.E.) เหมอนเปนการฟนจกรวรรดโรมนโบราณขนมาอกครงหนง จกรวรรดนยนยาวอยได ๘๔๔ ป (พ.ศ. ๑๕๐๕-๒๓๔๙=ค.ศ. 962-1806)

ราชาทเจาทงหลายเลอกขนมา จะเปนจกรพรรดตอเมอโปป/สนตะปาปาทกรงโรมทรงสวมมงกฎให แตกตกานกไมราบรนถาวร จกรวรรดนเปนการรวมตวกนไดเพยงหลวมๆ และมปญหามาแตเรมแรก เนองจากการชกเยอยออ�านาจระหวางศาสนจกรโรมนคาทอลก กบฝายอาณาจกร และตอมารฐชาตตางๆในยโรปกพยายามตงตวขน ท�าใหชวงหลงจาก พ.ศ. ๑๘๑๖/ค.ศ. 1273 มาแลว จกรวรรดนมดนแดนหลกเพยงขอบเขตของราชวงศ ฮบสเบอรก (Hapsburg) ในออสเตรยและสเปน

จนพมพพระไตรปฎก พวงดวยสรรพต�ำรำ

พ.ศ. ๑๕๑๕-๒๖ (ค.ศ. 972-983) ทเมองจน นกปราชญรวมกบชาง ด�าเนนการพมพพระไตรปฎกดวยแมพมพไม ๑๓๐,๐๐๐ ชน กวาจะเสรจ ๑๒ ป แลวตองสรางหองสมดพเศษเกบรกษาแมพมพไว ในการนพระจกรพรรดทรงอปถมภ ท�าใหไดพมพหนงสอประมวลความรตางๆ จ�านวนมาก (ตอไปทเกาหล พ.ศ. ๑๗๗๕ กจะมการพมพอยางน)

สนตะปำปำ จอหนท ๑๒

Shringeri Math



ทศรลงกำ สนยคอนรำธประพ.ศ. ๑๕๓๕ (ค.ศ. 992; ตวเลขศกราชเรอง

ศรลงกาในหลายกรณ ต�าราทงหลายบอกไวตางกนมาก จงขอใหถอโดยประมาณ) กษตรยทมฬผรกรานจากโจฬะ ไดท�าลายเมองอนราธประ ท�าใหลงกายายเมองหลวงไปตงทปลตถประ คอ โปโลนนะรวา/Polonnaruva ตงแต ค.ศ. 1056

ตอมาแตราว พ.ศ. ๑๘๐๐ อนราธประไดถกทงรางจนปาขนคลมไปหมด กระทง พ.ศ. ๒๑๗๓ จงมชาวอตาลคนหนงไปเยอนและเขยนบรรยายไวในหนงสอของเขา ครนถงราว พ.ศ. ๒๔๓๔ ชาวองกฤษทมาปกครองอาณานคมจงไดด�าเนนการศกษาและดแลทางโบราณคด

ขณะทกาหลฟอาหรบแหงแบกแดดไมมงเนนทจะขยายจกรวรรดนน กปรากฏวา ดนแดนมสลมนอยใหญ ทเกดขนจากการแผอ�านาจในยคกาหลฟอาหรบแหง มะดนะฮและดามสกสกอนหนานน ตางกมพลงปรารถนาแรงกลาทจะขยายดนแดนและแผอสลามออกไป ดงนน ความสงบจงคงอยไมนาน แลวอาณาจกรมสลมตางๆ กตงตวขนมาและสงครามกเกดขนอก รวมทงจะชงอ�านาจจากกาหลฟเองดวย

อาณาจกรมสลมทแผขยายในชวงนพอจะแยกไดเปน ๓ เชอสาย คอ พวกอหราน (ในจกรวรรดเปอรเซยเกา) พวกเตอรก และพวกมงโกลหรอพวกเรรอนจาก อาเซยกลาง ทง ๓ พวกนทงกอความพนาศตอชมพทวป

ทงท�าลายแยงอ�านาจกนเอง และโดยเฉพาะพวกเตอรก ไดท�าใหพทธศาสนาถงกบสญสนไปจากอนเดย

พงสงเกตวา ชวงตอไปพวกเตอรกจะเปนใหญ และนยมเรยกผปกครองวาสลตาน แทนทจะด�ารงศกดเตมทเปนกาหลฟ

ถงยคของอำณำจกรทมฬ โจฬะเรองอ�ำนำจ

ราว พ.ศ. ๑๔๐๐ (ในชวง ค.ศ. 850-870) หนไปดทางแดนทมฬในอนเดยใต หลงจากอาณาจกรปลลวะทอยเหนอขนไปไดเสอมอ�านาจลงราว พ.ศ.๑๓๐๐ และอาณาจกรทมฬ โดยเฉพาะปาณฑยะและโจฬะกลบมก�าลงขนแลว อกไมชานก อาณาจกรเหลานกแยงชงแขงอ�านาจกน

ถงราว พ.ศ. ๑๔๐๐ พวกโจฬะเขมแขงถงกบ ก�าจดพวกปลลวะลง แลวเรมเขาครอบครอง และทงชนะเอาพวกปาณฑยะเขามารวมดวยในชวง พ.ศ. ๑๔๖๙-

๑๔๘๕ (ค.ศ. 926-942) ตลอดจนพชตลงกาทวปไดหมดในระยะ พ.ศ. ๑๕๕๗-๘๗ (ชวงค.ศ. 1014-1044) แตรวมจาลกยะ (ตะวนตก) เขามาดวยไมส�าเรจ เพราะรบ แพใน พ.ศ. ๑๕๙๗ (ค.ศ. 1054)

ตอมา พ.ศ. ๑๖๑๓ (ค.ศ. 1070) โจฬะกเลยไปรวมกบจาลกยะ (ตะวนออก) ทตงมาแตป ๑๑๖๘ (ค.ศ. 625) กลายเปนราชวงศจาลกยะ-โจฬะ ปลอยใหจาลกยะ ตะวนตกอยตอมาจนตกเปนของอาณาจกรทอยเหนอขนไป มพวกยาทพทเทวครเปนตน ใน พ.ศ. ๑๗๓๒ (ค.ศ. 1189)

ปำณฑยะขนเปนใหญ ในแดนทมฬระหวางน พวกปาณฑยะไดแขงเมองเปนอสระ

ออกไป แลวกกลบมารบชนะพวกโจฬะใน พ.ศ. ๑๘๐๐ (ค.ศ. 1257) และพอถง พ.ศ. ๑๘๒๒ (ค.ศ. 1279) อาณาจกรโจฬะกจบสนลง

ในทสด ปาณฑยะ ซงมราชธานอยทมทรา (ปจจบนเรยกวา Madurai แตในคมภรบาลรนมหาวงสเรยกวา “มธรา”) กเปนอาณาจกรฝายใตทยนยงอยไดยงยนทสด

เมอพทธศ�สน�จะสญสน จ�กอนเดย

ชวงท 2. เตอรก-สลตาน

จากซาย:เทวครพหพล หรอ โคมเตศวร นครนถส�ำคญในศำสนำเชน ยคแรก (กอนมหำวระ)

พระนอน ทโปโลนนะรวำ


เตอรกตงอำณำจกรรกเขำมำพ.ศ. ๑๕๒๐ (ค.ศ. 977) คนมสลมเตอรก ชอ

เซบกตคน (Sebuktigin; เตอรกเปนชนมถนเดมอยในอาเซยกลางและกลายเปนมสลมจากการแผอ�านาจของอาหรบ) ไดรบแตงตงเปนผปกครองเมองฆาซนา

(Ghasna ปจจบน=Ghasni ในอฟกานสถาน ใตกาบล เมองหลวงปจจบนลงไปราว ๑๒๕ กม.)

เซบกตคนรบชนะกษตรยฮนด ขยายดนแดนมาถงเมองเปษวาร (=ปรษประในสมยพระเจากนษกะ)

ตงราชวงศฆาซนาวด (Ghaznavid) ซงยนยาวกวา ๒๐๐ ป

ยคกำหลฟสงบ สลตำนรบรกโดยเฉพาะโอรส คอ สลตานมะหะหมดแหงฆาซน

ซงขนครองใน พ.ศ. ๑๕๔๑ (ถง ๑๕๗๓) ไดเปนกษตรยยงใหญทสด ซงท�าใหราชวงศน

ครองอฟกานสถาน อหรานสวนใหญ และอนเดยพายพตลอดแควนปญจาบ

แมวาคงจะดวยเหตผลทางการเมอง สลตานทานนยนยนความจงรกภกดตอกาหลฟแหงแบกแดด แตไดน�าทรพยจากสงครามแยงชงมา สรางอาณาจกรใหเจรญดวยศลปะวฒนธรรมและอลงการจนเทยบเทยมมหานครแบกแดด

เตอรกท�ำสงครำมไป กปลนไปพ.ศ. ๑๕๔๔-๑๕๖๙ (ค.ศ. 1001-1026) ในภาวะ

ทอนเดยแตกเปนอาณาจกรเลกๆ นอยๆ ไมมศนยรวมอ�านาจยงใหญ ทพมสลมเตอรกกรกเขามา

ครงนน สลตานมะหะหมดแหงฆาซนปฏญาณวาจะรกรบอนเดยเพออสลามหนหนงทกปไป และไดยกทพเขาตเมองตางๆ ในอนเดยอยางตอเนอง แมจะไมครบทกปจรง กไดถง ๑๗ ครง

การโจมตมงถลมวดส�าคญและเทวสถานใหญโต ท�าลายรปเคารพหรอ (ถาเปนวสดถาวรใหญมาก) ทบใหเสยรปทรงแลวยดรบทรพยสนอนมหาศาล ขนไปเมอง ฆาซน เพอใชในการขบเคยวท�าสงครามในอาเซยกลาง และสรางอาณาจกรใหยงใหญ

เมอพทธศ�สน�สญสนจ�กอนเดย

ระลอกท 2. มสลมเตอรก

เตอรกรก อนเดยไมอำจตงรบยทธการใหญครงแรกใน พ.ศ. ๑๕๔๔ สลตาน

มะหะหมดแหงฆาซนยกทพมามา ๑๕,๐๐๐ สวนฝายอนเดย กษตรยฮนดนามไชยปาลแหงปญจาบ ไดรบก�าลงรวมรบจากอาณาจกรอนๆ มทพมา ๑๒,๐๐๐ ทพชาง ๓๐๐ และทหารราบ ๓๐,๐๐๐ สรบกนทใกลเมอง เปษวาร ฝายอนเดยทมก�าลงพลเหนอกวามากมาย ไดพายแพอยางยบเยน ทหารตายในทรบ ๑๕,๐๐๐ คอเกอบครงกองทพ

ทพหนงทชวยไชยปาลรวมรบคอกษตรยนนทะ ซงไดตงอาณาจกรฮนดราชวงศจนเทละขนเมอราว พ.ศ. ๑๔๕๐-๑๕๐๐ และเปนเจาของเทวสถาน ขชรโห

(Khajuraho) ทสรางขนในชวง พ.ศ. ๑๕๐๐ เศษ ซงมภาพแกะสลกคน-เทพเสพกามอนโดงดง ทเวลานนก ทองเทยวนยมไปทศนาจรกนมาก

(เทวสถานขชรโหน เหลอรอดจากการท�าลายของทพมสลมเตอรกมาได สนนษฐานวาเพราะสรางไวทหางไกล)

ไทยอสำนและภำคกลำง มทงเถรวำท มหำยำน และ พรำหมณ เขำมำปนกน

พ.ศ. ๑๕๕๐ (ค.ศ. 1007) ในชวงเวลาน อาณาจกรขอมโบราณเรองอ�านาจ ปกครองถงดนแดนท เปนภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลางของประเทศ ไทยปจจบน โดยตงละโวหรอลพบรเปนราชธานแถบน พทธศาสนาแบบมหายานทขอมรบจากศรวชย ผสมกบศาสนาฮนด จงเขามาปะปนกบพทธศาสนาแบบเถรวาททสบมาแตเดม มพระสงฆทง ๒ นกาย และภาษาสนสกฤตกไดเขามามอทธพลมากในภาษาและวรรณคดไทยแตบดนน

ยโรปก�ำจดคนนอกครสต

พ.ศ. ๑๕๕๕ (ค.ศ. 1012) รฐเยอรมนเรมกวาดลาง (persecution) คนนอกรตนอกศาสนาครสต

จากซาย:ปรำงคสำมยอดลพบรpersecution

สลตำนมะหะหมดแหงฆำซน

ละฮอร

กำบล

เฮรตเตหะรำน

ฆาซนา

อาหรบอำว

เปอรเซย ทะเลอำหรบ


ฆำซนำวดสนท


เตอรกน�ำอสลำมสกลำงใจอนเดยมถรากถกสลตานมะหะหมดปลนขนทรพยไป

แลวเผาเมองทงใน พ.ศ. ๑๕๖๐-๑ (หลงยคนเมองถกสรางขนใหม แตกถกปลนอก ๔ ครง โดยเฉพาะครงใหญใน พ.ศ. ๒๒๑๑ โดยออรงเซบ กษตรยราชวงศโมกล ทท�าลายลางวดทงปวงหมดสน)

สลตานมะหะหมดแหงฆาซน ไดนามวาเปนผน�าธงชยแหงอสลามเขาสกลางใจของอนเดย

พมำรวมตงอำณำจกร แผอำณำเขต พทธศำสนำเถรวำทกแผขยำย

พ.ศ. ๑๕๘๗ (ค.ศ. 1044) พระเจาอนรทธมหา-ราช หรออโนรธามงชอ ตงอาณาจกรพกาม ปราบมอญ รวมพมาเปนอนเดยวไดครงแรก

พระเจาอนรทธแหงเมองพกามนน เปนกษตรยของชนชาวมรมมะทรนแรง นบถอพทธศาสนาแบบตนตระ แตไดเปลยนพระทยมานบถอพทธศาสนาเถรวาทเมอไดทรงพบกบพระเถระชาวตะเลง (คอรามญ หรอมอญ) แหงเมองสะเทม (คอสธรรมนคร หรอสธรรม-ประ) นามวาอรหนต (ชอเดมวาธรรมทสส) ตอมา เมอพระเจาอนรทธไปตเมองสะเทมได กขนพระไตรปฎกมา

เมองพกาม แมพกามจะเปนผชนะในการศกสงคราม แตมอญกชนะในการศกษา เพราะพกามไดรบเอาวฒนธรรมตะเลงมาเปนของตน ตงแตภาษา วรรณคด และศาสนา เปนตนไป

เมอพระเจาอนรทธรวมพมาแลว ไดแผอาณาเขตมาถงลานนา ลานชาง จดลพบรและทวาราวด เปนเหตใหพทธศาสนาแบบพกามจากมอญเผยแพรในดนแดนเหลานดวย

(พกามเสยแกมงโกล คอจกรพรรดกบไลขาน ใน พ.ศ. ๑๘๓๐)

เทคโนโลย: จนคบอกกำว พ.ศ. ๑๕๘๘ (โดยประมาณ; ค.ศ. 1045) ท

เมองจน มผประดษฐตวอกษรเรยงพมพขนใชเปนครงแรก โดยใชตวดนเผา (ในยโรป เพงมระบบใชตวอกษรเรยงพมพ โดยกเตนเบอรก/Gutenberg ประดษฐขนทเยอรมน ในป ๑๙๙๓/1450)

อำหรบลง เตอรกรงพ.ศ. ๑๕๙๘ (ค.ศ. 1055) ขณะทสลตานทฆาซน

เรองอ�านาจขนนน กาหลฟทแบกแดดกก�าลงออนแอลงๆตอมาในชวงทาย ไดมชนมสลมเตอรกอกพวกหนง

จากอาเซยกลาง เรยกวาเซลจก (Seljuq หรอ Seljuk)

เขาแบกแดด โดยอางวามาคมครองกาหลฟ ซงเปนฝายนกายสหน ใหพนภยจากพวกชอะฮ แลวไมชากรบสถานะเปนสลตาน บญชาแบกแดด กาหลฟอาหรบกสนอ�านาจ

เกดมหำวทยำลยในยโรปพ.ศ. ๑๖๓๑-๑๗๑๐ (ค.ศ. 1088-1167) มหา-

วทยาลยแรกของยโรป (และโลกตะวนตก) เกดขน คอ ม.โบโลนยา (Bologna ค.ศ. 1088) ม.ปารส (Paris ราว ค.ศ. 1150) และม.ออกซฟอรด (Oxford ค.ศ. 1167)

(พงเทยบ มหาวทยาลยในชมพทวป โดยเฉพาะ ม.นาลนทา และ ม.วลภ ทเกดมากอนคอนสหสวรรษ และใกลจะถกท�าลายหมดในอกไมชา)

ปำละสน เสนะคอสดทำยพ.ศ. ๑๖๑๓ (โดยประมาณ; ค.ศ. 1070) ทาง

ตะวนออก ในดนแดนทเปนสวนลางของแควนเบงกอลปจจบน มราชวงศเสนะซงเปนฮนด ตงอาณาจกรใหมขนทเมองนาเทย (Nadia ปจจบน = นวทวป/Navadwip/Nabadwip อยเหนอเมองกลกตตาตรงขนไปเพยง ๙๐ กม. หรอจากปตนะลงไปทางตะวนออกเฉยงใต ๔๑๐ กม.

ตอนแรกเสนะขนตออาณาจกรปาละ แตตอมาไดตงตวเปนอสระ และอกไมชา ราว พ.ศ. ๑๖๓๘ (ค.ศ. 1095) อาณาจกรพทธของราชวงศปาละกสนอ�านาจ และราชวงศเสนะไดแผขยายเขาแทนททวเบงกอล จนถงพหารตอนเหนอ

บนจากซาย: ตวเรยงพมพโลหะ, ม.โบโลนยำ ลางจากซาย: ม.ปำรส, ม.ออกซฟอรด

สลตำนมะหะหมดแหงฆำซน

อโนรธำมงชอ

อนเดย

นวทวป

เนปาล


จน



ครเสด: ครสต-อสลำมพ.ศ. ๑๖๓๘ (ค.ศ. 1095) โดยการเรยกรอง

ปลกเราของโปปเออรบนท ๒ (Pope Urban II) ประเทศครสตทงหลายในยโรปรวมก�าลงจดทพยกไปชวยจกรวรรด บแซนทนสมสลมเซลจกเตอรก และกแผนดนศกดสทธ คอเยรซาเลมคนจากมสลม เปนสงครามศาสนาระหวาง ครสตกบอสลาม เรยกวาครเสด (Crusade=สงคราม “ไมกางเขน”)

ครงแรกฝายครสตยดเยรซาเลมไดในป ๑๖๔๒ แตยอแยงกนไปมา ในทสดทางฝายมสลมกยดคนกลบไป ท�าสงครามกนนาน ๒๐๐ ป จงยตใน พ.ศ. ๑๘๓๔ (ค.ศ. 1291)

เสนะ ฟนฮนดและระบบวรรณะ พ.ศ. ๑๖๓๘ (ค.ศ. 1095) ราชวงศเสนะของฮนด

แผอ�านาจเขาแทนทราชวงศปาละมากขนๆ (ถอวาปาละสนเมอรามปาลสวรรคตใน พ.ศ. ๑๖๖๓) และไดฟนฟศาสนาฮนด โดยเฉพาะท�าระบบวรรณะทผอนคลายลงไปในสมยพทธของปาละใหกลบเขมขนมา

ราชวงศเสนะสงเสรมสถาบนการศกษาของฮนดในเมองหลวง ใหเปนมหาวทยาลยนาเทยหรอนวทวปทรงเรองของฮนด นาเทยศกษาเนนหนกทางตรรกศาสตร

และลทธตนตระแบบฮนด ขณะทมหาวทยาลยพทธยคนนรวมทงนาลนทากเนนตนตระ จงเปนยครงเรองของตนตระ (ซงตามหลกฐานพบททเบตวา เมอถกทพมสลมบก กหวงจะเอาชนะมสลมดวยเวทมนตร)

นาเทยหรอนวทวปน ไดเปนศนยกลางศกดสทธอกแหงหนงของฮนด ดงมสมญาวาเปน “พาราณสแหงเบงกอล”

อำรยธรรมเกำในแดนทมำเปนอเมรกำพ.ศ. ๑๖๔๓-๒๐๗๕ (ค.ศ. 1100-1532)

จกรวรรดอนคา (Inca Empire) เจรญขนมาในอเมรกาใต (มศนยกลางอยแถวเปร) นบถอศาสนาบชาพระอาทตยและเชอวาราชาของตนสบเชอสายจากพระอาทตย มสถาปตยกรรมทเจรญไดสรางถนนและระบบชลประทานเปนอนมาก แตในทสดถงอวสานเพราะการรกรานของสเปน

นครวต อนสรณแหง อำรยธรรมขอมโบรำณ

พ.ศ. ๑๖๕๖-ราว ๑๖๙๓ (ค.ศ. 1113-c1150) ใน รชกาลพระเจาสรยวรมนท ๒ ขอมโบราณสรางเทวสถานนครวต

โปปเออรบนท ๒

Dhakeshwari วหำรพระวษณ สรำงโดยกษตรยแหงรำชวงศเสนะ

จากซาย:อนคำนครวต


สลตำนใหม ใชวธเกำ: รบมำ ปลนไป พ.ศ. ๑๗๑๖ (ค.ศ. 1173) มฮมหมดแหงฆร หน

มาบกทางอนเดย โดยในระยะแรกใชวธการแบบสลตานมะหะหมดแหงฆาซนเมอเกอบ ๒๐๐ ปกอน คอ ยกทพมาถลมเกบกวาดทรพยหนหนงๆ ทกป

ตอมา เมอมฮมหมดยดละฮอร ลมราชวงศฆาซนาวดลง ไดเปนใหญในอนเดยเหนอแลว แตทางดานเมองฆร ยงมภาระตองจดการกบเตอรกกลมอน กเลยมอบใหแมทพชอกตบ-อด-ดน ดแลดานน สวนตนเองไปรบดานอาเซยกลาง

เรมยคมสลมครองอนเดย

พ.ศ. ๑๗๔๙ (ค.ศ. 1206) กตบ-อด-ดน แมทพทหารทาสของมฮมหมดแหงฆร เทยวรบอยในอนเดย เมอเจานายสนแลว ไดประกาศตงตวเปนสลตานแหงเดล เรมราชวงศมสลมแรกทปกครองอนเดย และเปนราชวงศทาส (แมมหลก/Mamluk [Slave] dynasty) วงศแรก

รก-ท�ำลำยลำงงำยๆ ไมมกำรตอส ระหวางนน แมทพอกคนหนงของมฮมหมดแหง

ฆร ชอ บกขตยาร ขลย (Bakhtiyar Khalji หรอ Iktiar Khilji) ไดไปรกรบในอนเดย ภาคตะวนออก

บกขตยาร ขลย เปนผด�าเนนการขนสดทายในการก�าจดพระพทธศาสนาใหหมดไปจากอนเดย เปนการรบท�าลายลางขางเดยว โดยไมมการตอส

พอยคมสลมเรม พทธฯ กรำงพ.ศ. ๑๗๔๑-๑๗๕๐ (ค.ศ. 1198-1207)

บกขตยาร ขลย หรอขลย ยกกองทพมสลมเตอรกบกเขามาแถบพหารและเบงกอล

เหตการณตอนน ผเขยนประวตศาสตรชาวมสลมเอง ไดบนทกไวดวยความภมใจวา ขลยไดเผาท�าลายอาคารสถานท ยดเงนทองทรพยสน และใหคนเลอกเอาระหวางอสลามกบความตาย โดยท�าการทงหมดนนเพออสลาม

มหาวทยาลยพทธศาสนาทกแหงถกท�าลาย (โสมประถกพราหมณผครองเมองเผาไปกอนแลวใน พ.ศ. ๑๕๙๓) เฉพาะแหงทรเวลาชดคอ โอทนตประถกถลมท�าลายเผาราบ และวกรมศลาไมเหลอแมแตซากใน พ.ศ. ๑๗๔๑ สวนชคททละถกท�าลายใน พ.ศ. ๑๗๕๐

เมอทพมสลมเตอรกประสบความส�าเรจในการรบ- ท�าลาย ฆาคนทไมยอมเปลยนศาสนาและพระภกษสงฆจนหมดสน เผาวด และกวาดขนเอาทรพยสนไป แลวพระพทธศาสนากสญสนจากชมพทวป

The Qutab Minar


เหลอแตฮนด ยงสกบมสลมตอไปเมอราชวงศมสลมของสลตานแหงเดลเรมตนใน

พ.ศ. ๑๗๔๙ แลว กถอวาประเทศอนเดยเขาสยคการปกครองของมสลม

เรองราวของพระพทธศาสนา ทเจรญรงเรองในอนเดยมา ๑๗๔๑ ป กจบไปแตบดนน

ขลยกวาดลางดนแดนแถบแควนพหารปจจบนในชวง พ.ศ. ๑๗๔๑ เสรจแลวกรกตอลงไปทางเบงกอล ปตอมากเขานาเทย กษตรยฮนดลกษมณเสนหนออกจากวงไปหลบซอนในวดฮนด ทสดกสวรรคตใน พ.ศ. ๑๗๔๕ ราชวงศเสนะกถงกาลอวสาน

แมสลตานและแมทพมสลมจะครองอนเดยภาคเหนอไดในขนตนนแลว กยงมภาระในการสรบปราบปรามพวกฮนดทแขงขอ และขบเคยวกบมสลมดวยกนไปอกหลายรอยป จนจบลงดวยการตกเปนเมองขนของฝรงองกฤษในทสด

เตอรกมำ ระลอกใหม พ.ศ. ๑๗๑๖ (ค.ศ. 1173) ชนมสลมเตอรกอก

พวกหนง มผน�าเรยกวา “มฮมหมดแหงฆร” (Muham-mad of Ghur) ไดตงอาณาจกรขนทเมองฆร หรอเฆอร (Ghur ปจจบน=Ghowr ในอฟกานสถานตะวนตกกลาง)

มฮมหมดแหงฆร จะครองความเปนใหญในอาเซย กลาง แตไมส�าเรจ จงหนมาบกทางอนเดย

ใน พ.ศ. ๑๗๒๙ (ค.ศ. 1186) มฮมหมดรกเขามา ยดละฮอร (เมองหลวงใหมของราชวงศฆาซนาวดของสลตานมะหะหมด ซงยายมาจากฆาซนา ในพ.ศ. ๑๗๐๓) ท�าใหราชวงศฆาซนาวดจบสนลง

มฮมหมดไปรบดานอาเซยกลาง แตไมส�าเรจผลดวยด และประสบปญหาตางๆ ในทสดไดถกลอบสงหาร ในพ.ศ. ๑๗๔๙ (ค.ศ. 1206)

มหำวทยำลยฮนด อยรอดได อยางไรกตาม นาสงเกตวาทพมสลมเตอรกไมได

ท�าลายมหาวทยาลยนาเทย (นวทวป) แตนาเทยกลบไดเปนศนยกลางการศกษาทเจรญรงเรองในยคทมสลมปกครองตอมาอกหลายรอยป (พ.ศ. ๑๗๔๑-๒๓๐๐=ค.ศ. 1198-1757)

ทเปนอยางนนอาจเปนเพราะวา นกรบมสลมเตอรกมาถงนาเทยเมอการรบเสรจสน ไดเวลาทจะจดการบานเมอง และผปกครองมสลมเตอรกไดรบรวามหาวทยาลยทงหลายในชมพทวปเปนเกยรตยศของอาณาจกร (ดงทในยคทฮนดมอ�านาจขนแลว ราชวงศ

ฮนดกอปถมภบ�ารงมหาวทยาลยพทธศาสนาในฐานะเปนสถานศกษา) จงหนมาสงเสรม

รบกนทว ทงขำงนอก ทงขำงในพ.ศ. ๑๗๕๘ (ค.ศ. 1215) ทางชมพทวปภาค

พายพ ดานเมองฆร และฆาซนา ทเปนฐานเรมแผอ�านาจ การชงอ�านาจกนด�าเนนไป เมอมฮมหมดแหงฆรถกลอบสงหารใน พ.ศ. ๑๗๔๙ แลว กสรบกนตอมา

พอถง พ.ศ. ๑๗๕๘ อาณาจกรฆร กถกยดโดยพวก ขวาเรซม-ชาห ซงมอ�านาจขนมาจนไดครองอหรานแทนพวกเซลจกเตอรก (Khwarezm-Shah กมถนเดมในอาเซยกลาง และกลายเปนมสลมจากการแผอ�านาจของอาหรบ)

ยคอำหรบ-เตอรก มมงโกลมำตอจะเหนวา ดนแดนแถบนจนถงอาเซยกลาง ถก

มสลมอาหรบเขามาท�าใหเปนมสลมกอน ครนมาตอนน พวกชนชาตจากอาเซยกลางมเตอรกเปนตน ทกลายเปนมสลมแลว กกลบขยายอ�านาจแผอสลามไปทว แลวมสลมเตอรกกเขาแทนทมสลมอาหรบ

แตสดทายมสลมมงโกลจะเขามาเหมอนปดรายการ

Khwarezm Shah Ala Ad Din Mohammed

นกบวชฮนด

ละฮอรกำบล

เฮรตเตหะรำน

อาหรบอำวเปอรเซย



ขวำเรซมด

สนท



ตนตระ-ขชรโหเตบโต อนเดยกถงครำวตำย

ควรตงขอสงเกตไวศกษากนตอไปดวยวา ลทธตนตระ ทยกเอาเรองการเสพกาม ตลอดจนการดมสราเมรย ขนมาท�าใหมความหมายเชงปรชญาและศกดสทธ พรอมทงเนนย�าเรองเรนลบ เวทมนตร ไสยศาสตร และพธกรรมมากมาย ซงไดเจรญขนๆ ในพทธศาสนา และศาสนาฮนด แลวแขงกนมา เรมแตประมาณ พ.ศ. ๑๒๐๐ จนฟสะพรงในระยะทพทธศาสนาสญสนในชวง พ.ศ. ๑๗๐๐ นน อาจเปนพฒนาการ (หรอหายนาการ) ทสอดคลองกบสภาพสงคมอนเดยเวลานน

สภาพนนกคอ การทคนคงหนมาหมกมนวนวายดานกามารมณกนมาก และออนแอลง ดงตวอยางเทวสถาน ขชรโห (Khajuraho) ดงกลาวแลวขางตน ทสรางขนเมอ พ.ศ. ๑๕๐๐ เศษ ในอาณาจกรฮนดของราชวงศจนเทละ ทเขารวมท�าสงครามตานพวกมสลม เตอรก และพายแพอยางยบเยนใน พ.ศ. ๑๕๔๔

เจงกส ขำน ผำนไหนแหลกนนพ.ศ. ๑๗๖๓ (ค.ศ. 1221) เจงกส ขาน (Genghis

Khan) ยกทพชนเผาเรรอนจากมงโกเลยบกตะลยบดขยอาณาจกรทงหลายตงแตจนภาคเหนอลงมา ผานอาเซย กลาง ตลอดดนแดนแถบนทเปนอฟกานสถานปจจบน ทะลอหราน เขายโรปตะวนออก จดรสเซยตอนใต ทงท�าลายบานเมองและสงหารผคนอยางยอยยบแหลกลาญ

ดงเชน พามยาน (Bamian) เมองผานส�าคญทไดกลายเปนแดนมสลม และใครมอ�านาจกยดเปลยนมอกนไป จนถงยคอาณาจกรฆรกยงรงเรองอย แตคราวนไดถกท�าลายแบบสนซาก พลเมองถกสงหารหมดสน

เดลรอด เจงกสขำนไมเขำถงตอนน อาณาจกรมสลมทงหลายทแยงชง

อ�านาจกนมาในดนแดนแถบน ตงแตเซลจกเตอรก กระทงขวาเรซม-ชาห กทยอยหมดชอไปในชวงใกลๆ กน เปนอนขนสยคใหมของประวตศาสตร

สวนทางดานอนเดย ซงไมใชทางผานของเจงกสขาน มสลมเตอรกยงคงอย แตกนบวาขนสยคใหมดวย คอเปนยคทพระพทธศาสนาสญสนไปแลว

๖๕๑ ป ทมสลมครองอนเดย นบแตน อนเดยเขาสยคจกรวรรดมสลม ทยาวนาน

๖๕๑ ปเรมดวยจกรวรรดมสลมเตอรกของสลตานแหง

เดล (Delhi Sultanate) ซงจะปกครองอนเดยไป ๓๒๐ ป (ชวงยงใหญ ๑๙๒ ป ถง พ.ศ. ๑๙๔๑ + ชวงดอยอ�านาจ ๑๒๘ ป ถง พ.ศ. ๒๐๖๙)

จนถกโคนและขนแทนใน พ.ศ. ๒๐๖๙ โดยราชวงศ โมกล แหงจกรวรรดมสลมมงโกล

แลวโมกลครองอนเดยเรอยมาจนตกเปนอาณานคม ขององกฤษ ใน พ.ศ. ๒๔๐๑ (ค.ศ. 1858)เจงกส ขำน

ประยำค

ปรษประ

ละฮอร

เดล

พำรำณส

เทวคร

อชเชน

อำวเบงกอลทะเลอำหรบ

ม.ยมนา

ม.สนธ

ม.นมมทา

ม.กฤษณะ

ม.โคทาวร

ม.คงคา

สลตานแหงเดลคชราต

แคชเมยร

โอรสสายาทวะ

ปาณฑยะ

๘ ๐ ๐ ป ท อ น เ ด ย ไ ม ม พ ท ธ ศ า ส น าก) มสลมครอง ๖ ศตวรรษ


เกำหลพมพพระไตรปฎก

พ.ศ. ๑๗๗๕ (ค.ศ. 1232) เกาหลในยคโกรโอ (Koryo period, 918-1392) มความสมพนธทางวฒนธรรมใกลชดกบจนสมยราชวงศสง (Sung period, 960-1279) แตมกถกชนตางชาตจากมงโกเลยมารกราน บอยๆ

ในป ๑๗๗๕ น พวกมงโกลมาย�าย ท�าใหราชส�านก โกรโอลภยไปอยทเกาะกงหวา (Kanghwa Island ทาง

ฝงทะเลดานตะวนตก) จ�ายอมใหมงโกลท�าลายและบงคบควบคมบานเมอง

ระหวางลภยทเกาะกงหวานน กษตรยเกาหลไดโปรดใหจดพมพพระไตรปฎกครบชดบรบรณดวยแมพมพ ไมแกะ กวา ๘๐,๐๐๐ แผน เปนงานพมพทประณต เทยบไดกบพระไตรปฎกทจนพมพในสมยราชวงศสง (ด พ.ศ. ๑๕๑๕-๑๕๒๖)

โปปตงศำลไตสวนศรทธำ เพอก�ำจดลทธนอกครสต

พ.ศ. ๑๗๗๖ (ค.ศ. 1233) โปป/สนตะปาปา เกรกอรท ๙ (Gregory IX) โดยรวมกบจกรวรรดโรมน ไดตงศาลไตสวนศรทธา (Inquisition) ขนเพอก�าจดกวาดลาง (persecution) ลทธนอกรตและความเชอถอทผดแผกแตกตางจากขอก�าหนดของนกายโรมนคาทอลก การสอบสวนลงโทษมการทรมาน จ�าคก ไปจนถงเผา ทงเปน

เตอรกยดเยรซำเลมพ.ศ. ๑๗๘๖ (ค.ศ. 1243) พวกเซลจกเตอรก

(Seljuk Turks) จากอาเซยกลาง ทมายดแบกแดด ลมกาหลฟอาหรบ ขนเปนสลตานครองอ�านาจกนมาตงแตป ๑๕๙๘ (ค.ศ. 1055) นน ไดแผอ�านาจกวางขวางตงแตเปอรเซยไปถงอาเซยนอย (Asia Minor) รวมทงแดน อาหรบในตะวนออกกลาง ครนถง พ.ศ. ๑๖๑๔ (ค.ศ. 1071) กยดเยรซาเลมได และตทพของจกรวรรดบแซนทนพายแพ เปนจดเรมเกดสงครามครเสดส (Crusades) ททพครสตจากยโรปยกมาชงเยรซาเลม

ทพครสตมาถงพอดพวกเซลจกเตอรกเรมเสอม ครงแรกฝายครสตชนะใน พ.ศ. ๑๖๔๒ (ค.ศ. 1099) ตอมามสลมพวกอน (สลตานแหงอยปต) ยดเยรซาเลมกลบคนได สวนพวกเซลจกเตอรกแตกเปนแควนเลกแควนนอย และแทบถงอวสานเมอทพมงโกลทสบจากเจงกสขานตยอยยบในป ๑๗๘๖ (ค.ศ. 1243)

ซายจากบน:โปปเกรกอรท ๙ Inquisitionสลตำนแหงอยปต

เกาะกงหวา

เกาะกงหวา

ญปน

จน


ไทยตงอำณำจกรสโขทย พทธศำสนำเถรวำทสำยลงกำวงศรงเรอง

พ.ศ. ๑๘๐๐ (ค.ศ. 1257) ทประเทศไทย พอ- ขนศรอนทราทตยประกาศอสรภาพไมขนตอขอม และตงอาณาจกรสโขทย

ในรชกาลท ๓ พอขนรามคาแหงมหาราช (ขนครองราชย พ.ศ. ๑๘๑๘/1275 หรอ ๑๘๒๒/1279, ปสวรรคตเคยวา ๑๘๖๐/1317 แตใหมวา ๑๘๔๒/1299) ไดแผขยายพระราชอาณาเขตออกไปอยางกวางขวาง ทรงปกครองราษฎรอยางบดากบบตร ทรงประดษฐตวอกษรไทยในป ๑๘๒๖ และทรงอาราธนาพระมหาเถรสงฆราชขนจากเมองนครศรธรรมราช มาพ�านก ณ วดอรญญก ตงคณะสงฆลงกาวงศ พระพทธศาสนาเถรวาทเปนศาสนาประจ�าชาตและรงเรองสบมา พระพทธสหงค ซงสรางในลงกามาอยทนครศรธรรมราช กขนมาประดษฐาน ณ กรงสโขทยในรชกาลน (แต ชนกาลมาลปกรณ วา ไดพระพทธสหงคมาใน พ.ศ. ๑๘๐๐ รชกาลพอขนศรอนทราทตย) พทธศลปแบบลงกาเรมเขามาแทนทพทธศลปแบบมหายาน แมแตพระมหาธาตนครศรธรรมราช กแปลงรปเปนสถปแบบลงกา

ในรชกาลท ๕ (บางวา ท ๖) พระมหาธรรมราชา ลไท (ลอไท กวา) ซงเสวยราชย พ.ศ. ๑๘๙๐–๑๙๒๑/ 1347-1378 ทรงอาราธนาพระมหาสามสงฆราชเมองลงกานามวาสมนะ มาสสโขทยในป ๑๙๐๔/1361 ครนออกพรรษาแลว เสดจออกผนวชชวคราว ณ วดอรญญก นบวาเปนพระมหากษตรยไทยพระองคแรกททรงผนวช และทรงพระราชนพนธไตรภมพระรวง (เรยกเปนค�าบาลวา “เตภมกถา”, บรรยายการเวนชว ท�าด ใหเจรญสงขน ไปในไตรภม จนในทสดพนจากการวายเวยนเปลยนแปลง ในไตรภมนน ขนไปสจดหมายในภมท ๔ และเนนการปกครองโดยธรรมอนไมใชความรนแรง) ซงถอกนวาเปนวรรณคดไทยเลมแรก ทรงเผดยงพระสงฆเขาไปเรยน พระไตรปฎกในมหาปราสาท และทรงจดระเบยบคณะสงฆ แบงเปน ๒ ฝายอยางลงกา เปนคามวาส กบอรญวาส ทรงท�านบ�ารงพระพทธศาสนาอกมากมาย รวมทงโปรดใหจ�าลองพระพทธบาททเขาสมนกฏในลงกามาไวในสโขทย สรางพระพทธชนราช และพระพทธชนสห

เมอพระเจาลไทสวรรคตใน พ.ศ. ๑๙๒๑ แลว พระราชโอรสไดขนครองราชยเปนพระเจาไสยลอไท แต ในปนนเอง สโขทยกตกเปนประเทศราชขนตอกรงศร- อยธยา และพระเจาไสยลอไทยายไปครองเมองทพษณโลก จนสวรรคตในป ๑๙๖๒/1419 (บางวา ๑๙๕๒)

เตอรกวงศทำส ตงกำหลฟอำหรบเปนหน ตวเองเปนสลตำน

พ.ศ. ๑๘๐๔ (ค.ศ. 1261) ทาสชาวเตอรกทเปนนายทหารในกองทพมสลม ซงเปนใหญขนมาปกครองอยปตและซเรยตงแต พ.ศ. ๑๗๙๓ (ค.ศ. 1250) เมอถง พ.ศ. ๑๘๐๔ (ค.ศ. 1261) ไดตงกาหลฟขนมาใหมทไคโร ในอยปต เปนการสบแทนกาหลฟในแบกแดด ทถกพวกมงโกลท�าลายไปแลว และตอมากตงตวเองเปนสลตาน

สลตานทเคยเปนทาสนน สบวงศกนมา เรยกวา ราชวงศทาส เปนภาษาอาหรบวาราชวงศแมมหลก (Slave dynasty/Mamluk dynasty/Mameluke dynasty) เปนผครองอ�านาจแทจรง สวนองคกาหลฟเปนเพยงเจวดหรอหนเชด บางทนายทพกถอดถอนหรอถงกบฆากาหลฟไดตามใจตว การใชทาสหรอแมมหลกเปนก�าลงทหารสวนส�าคญนน เปนลกษณะพเศษของอารยธรรมอสลาม ซงไดเรมขนในยคกาหลฟทแบกแดด ตงแตราว พ.ศ. ๑๓๘๐ แลวใชกนทวโลกมสลม เชนซอทาสมาเขาเปนก�าลงรบในกองทพ พวกแมมหลกนรบเกงมาก และเมอนานเขากจะกลายเปนผคมอ�านาจอยเบองหลง หรอขนครองอ�านาจเสยเอง เปนอยางนทงทางตะวนตก คอสลตานทอยปต-ซเรย ซงครองอ�านาจนานกวา ๒๕๐ ป (พ.ศ. ๑๗๙๓-๒๐๖๐=ค.ศ. 1250-1517) และตะวนออก คออนเดย ทมราชวงศทาสแทรกอยในสายสลตานแหงเดล โดยเรมขนใกลๆกน แตอยสนเพยงราวศตวรรษเดยว (พ.ศ. ๑๗๔๙-๑๘๓๓=ค.ศ. 1206-1290; ทเดลไมมกาหลฟ)

การทพวกแมมหลกแถบตะวนตกตงกาหลฟขนก

เพอคมมสลมอาหรบไว เพราะพวกแมมหลกเองทงหมดทงสนไมใชชาวอาหรบ (มกจะเปนพวกเตอรกจากอาเซย กลาง) และไมไดเปนมสลมมาแตเดม บางคนไมรหรอแทบไมรภาษาอาหรบเลย

เตอรก คอผพทกษอำรยธรรมมสลมของอำหรบ

เนองจากเชยวชาญในการรบ พวกสลตาน แมมหลกหรอราชวงศทาสเหลาน ไดท�าคณไวแกอารยธรรมอสลามอยางส�าคญยง ๒ ประการ คอ

๑. ปกปองแดนมสลมไวในยคสงครามครเสดส จนกระทงสดทายไดขบไลกองทพครเสดสของครสตออกไปจากดนแดนแถบนนจนหมดสน

๒. ชวยตานทพมงโกลไว ท�าใหแดนอสลามบางสวนรอดจากการท�าลายลางของพวกมงโกลมาได คอ

ทางดานอนเดยกรอดจากการท�าลายในยคลก เจงกสขาน (เดลถกท�าลายโดยตมรใน ค.ศ. 1398 หลงยคราชวงศทาสลมไป ๑๐๘ ปแลว)

สวนทางตะวนออกกลาง เมออาณาจกรมสลมอนๆ ถกพวกมงโกลท�าลายเรยบราบ แตพวกแมมหลกตานมงโกลได ท�าใหอยปตและซเรย เปนทพงของชาวมสลมทหนการลางผลาญของมงโกลเขามาอาศย แมเมอตอมาพวกแมมหลกตานไมไหว พวกมงโกลยดซเรยไดในป ๑๘๓๗ กยงมอยปตเหลอรอดอย ชาวมสลมจงหน

การพฆาตจากซเรยเขามาลภยในอยปต และอารยธรรมมสลมอาหรบกจงรอดพนความพนาศมาได

อยปตเองเมอเปนทตงราชวงศอาหรบมาหลายศตวรรษ กกลายเปนดนแดนทมวฒนธรรมแบบอาหรบ และเปนศนยกลางแหงอารยธรรมมสลมอาหรบนน (อยปต เคยเปนศนยกลางอารยธรรมกรกตงแตยคราชวงศโตเลม)

โดยนยน พวกแมมหลกจงเปนผพทกษอารยธรรมอสลามของอาหรบใหคงอยเหลอรอดมา

สดทาย พวกแมมหลกกขบไลพวกมงโกลออกไปจากปาเลสไตนและซเรยได แลวครองอ�านาจตอมา จนถกรวมเขาในจกรวรรดออตโตมานเตอรกใน พ.ศ. ๒๐๖๐ (ค.ศ. 1517) และเมอเตอรกสออนแอลง พวกแมมหลกกกลบฟนขนมามอ�านาจอกระยะหนง แตในทสดกถกก�าจดหมดสนใน พ.ศ. ๒๓๕๔ (ค.ศ. 1811)

จากบนซาย: พระพทธชนรำชสโขทยศลำจำรกหลกท ๑พอขนรำมค�ำแหงมหำรำช


สมยกบไลขำน มฝรงมำรบรำชกำรเมองจน

พ.ศ. ๑๘๑๔ (ค.ศ. 1271) มารโค โปโล (Marco Polo) ชาวเมองเวนส (Venice) ในอตาล ออกเดนทางมายงประเทศจน (คาเธย/Cathay) โดยเสนทางสายไหม มาถงปกกงในป ๑๘๑๘ ไดรบราชการเปนคนโปรดของพระเจากบไลขาน เดนทางไปทงใน จน อนเดย และอาเซย อาคเนย แลวกลบถงเวนสใน พ.ศ. ๑๘๓๘ (ค.ศ. 1295) ค�าเลาการเดนทางของเขาเปนเรองราวแหลงเดยวทชาวยโรปไดรจกตะวนออกไกลกอนครสตศตวรรษท 17

พ.ศ. ๑๘๑๗-๒๔ (ค.ศ. 1274-1281) กบไลขานจกรพรรดมงโกลสงทพเรอไปตญปน ๒ ครง แตไมส�าเรจ (ครงแรกเรอถกพายพนาศ ครงท ๒ เรอ ๔,๐๐๐ ล�าแพแกญปน)

พ.ศ. ๑๘๒๒ (ค.ศ. 1280) กบไลขานลมราชวงศซอง รวมจน และตงราชวงศหยวน ปกครองทเมองหลวงใหมคอปกกง (=เบจง)

มชปหต คนกลำง ตอศรวชย กอนเขำยคมสลม

พ.ศ. ๑๘๓๖ (ค.ศ. 1293) เกดจกรวรรดมชปหต กลาวคอ หลงจากอาณาจกรของราชวงศปาละ ทเปนแดนพทธสดทายในชมพทวป ถกมสลมเตอรกท�าลายสนเมอประมาณ พ.ศ. ๑๖๖๓/ค.ศ. 1120 แลวตอมาอาณาจกรศรวชย (อนโดยนเซย-มาเลเซย) และพระ พทธศาสนาทนน กเสอมตามไปดวย โดยเฉพาะในระยะ พ.ศ. ๑๘๓๖ ไดมอาณาจกรใหมเกดขนในชวาตะวนออก อนเปนอาณาจกรฮนด มชอวาจกรวรรดมชปหต (Ma-japahit Empire) มชามนานอาณาจกรฮนดนไดเรอง

อ�านาจขนมาขมใหศรวชยเลอนหายไป

อยางไรกตาม มชปหตกเขมแขงอยไดไมนาน เพยงราวศตวรรษเดยวกตองสญสน เพราะนอกจากความวนวายภายในแลว ถงเวลานดนแดนแควนเบงกอลในอนเดยไดถกชนมสลมเตอรกเขาครองแลว (ราชวงศเสนะสน พ.ศ. ๑๗๔๕/ค.ศ. 1202)

เมอจดบานเมองเขาทแลว ถง พ.ศ. ๑๘๐๐ เศษ ชาวมสลมจากเบงกอลกมา เชนเดยวกบชาวมสลมอาหรบจากอาวเปอรเซย ทคาขายสบกนมา ชาวมสลมเหลานได

มาตงเมองตงอาณาจกรมสลมขนตามชายฝงทะเลชวา และแผศาสนาอสลามออกไป พอถง พ.ศ. ๒๐๐๐ เศษเลกนอย จกรวรรดมชปหตกถงกาลอวสาน และชนมสลมกครอบครองดนแดนทเปนประเทศอนโดนเซยหมดสน

เตอรก ตงจกรวรรดออตโตมำน ทยงใหญ-ยนยำว

พ.ศ. ๑๘๓๓ (ค.ศ. 1290) เตอรกจากอาเซยกลาง อกพวกหนง ตอนแรกกมาเปนทหารรบจางอยในกองทพของเซลจกเตอรกนนแหละ ตอมาหลงยคมงโกลทสบจาก เจงกสขานผานพนแลว เตอรกสายนคนหนงไดตงอาณาจกร เลกๆ ขนมาในสวนหนงของอนาโตเลย (Anatolia=Asia Minor คอ เตอรกภาคตะวนออกทอยในอาเซย) เปนสลตานไดชอวาออสมานท ๑ (Osman I) เปนตนราชวงศออตโตมาน ซงตอมาจะเรองอ�านาจเปนจกรวรรดออตโตมาน (OttomanEmpire) อนยงใหญ และยนยาวกวา ๖ ศตวรรษ (สนสลายเมอสดสงครามโลกครงท ๑ ใน พ.ศ. ๒๔๖๑=ค.ศ. 1918)

จากซาย: มำรโค โปโลพระเจำกบไลขำน

ตรงกำนกลนตน

ปำเลมบง

ปะหง

เคดำห

ชมพ

มชปหต

ชวา

บอรเนยว

มะละกา


ทะเลชวำ

จกรวรรดมชปหต

สมาตรา

เยรซำเลม แบกแดด

เมกกะ

เยเมน

ไคโร

บดำเปส

เบลเกรด

มะดนะฮ

เอเธนส

ทรโปล

โซเฟย

ดำมสกส

โรม


คอนสแตนตโนเปล


ทะเลแดงทะเลด�ำ

ทะเลแคสเปยนทะเลเมดเตอเรเนยน

จกรวรรดออตโตมาน

อาเซย

อาฟรกากำรแผขยำยอำณำเขตในแตละยค

อำณำเขตดงเดม, 1300-1359

1359-1451

1451-1481 (เมหเหมดท ๒)

1512-1520 (เซลมท ๑)

1520-1566 (สไลมำน)

1566-1683


ยอนทวนควำม เสนทำงอสลำมสอนเดย

พ.ศ. ๑๘๓๗ (ค.ศ. 1294) เปนปเรมตนแหงการขยายอ�านาจของชนมสลมเตอรก ลงสทกษณาบถ หรอ Deccan คอดนแดนสวนลาง หรอภาคใตของประเทศอนเดยยอนทวนความวา หลงสนรชกาลพระเจาหรรษะหรอสลาทตยใน พ.ศ. ๑๑๙๐ (ค.ศ. 647) แลว อนเดยกระส�าระสาย ประจวบพอดวาศาสนาอสลามไดเกดขนทอาหรบในตะวนออกกลาง แลวแผขยายมาอยางรวดเรว

ก) ยคมสลมอาหรบ

พอถงป ๑๑๙๓ (ค.ศ. 650 คอหลงพระศาสดา มฮมมดเสดจสสวรรคเพยง ๑๘ ป หลงสนรชกาลพระเจาหรรษะ ๓ ป) กองทพมสลมอาหรบกบกน�าอสลามขยายเขามาถงบาลจสถาน (Baluchistan ในปากสถาน) เขาในเขตแหงชมพทวป

ตอมาป ๑๒๕๕/712 แมทพอาหรบอายเพยง ๒๐ ป โดยความชวยเหลอของคนฮนดนกฉวยโอกาสทมาเขากบศตร น�าทพมสลมเพยง ๖,๐๐๐ คน จากบาลจสถาน บกเขามาบดขยและยดครองแควนสนทไดหมด (Sind แควนลางสดเขตปากสถานปจจบน มการาจเปนเมอง-หลวง ตดแดนอนเดย) มหาวทยาลยวลภกพนาศในยคน

ในชวงเดยวกนน ระยะป ๑๒๔๘-๑๒๕๘/705-715 ทพมสลมอาหรบกไดบกขนไปปราบอาเซยกลาง น�าประชากรแถบนนเขาสอสลาม ฝรงบนทกวา ทพมสลมอาหรบบกถงไหน ทพอนเดยแมจะมก�าลงพลเหนอกวามากมายกยอยยบแหลกลาญและถกสงหารอยางผกปลาทนน เพราะพวกฮนด (รวมทงชาวพทธ) มวเพลนกบชวตทสขสบาย (กลายเปนคนออนแอและประมาท) แตอาจเปนเพราะอกอยางหนงดวย คอ ทพมสลมยกมาแบบสายฟาแลบ คาดไมถง และใชวธฆาท�าลายไมเลอก แบบทฝายอนเดยไมคนและตงรบไมทน

จบสงครำมครเสดส ทครสต-อสลำมรบกนมำ ๒๐๐ ป

พ.ศ. ๑๘๓๔ (ค.ศ. 1291) สงครามศาสนา ทเรยกวา ครเสดส ทชาวครสตยกมารบกบมสลมเพอชงเยรซาเลมกลบคน ซงด�าเนนมาเกอบเตม ๒๐๐ ป (เรม ค.ศ. 1095) รวมทงหมด ๘ ครเสดส จบสนลงโดยเยรซาเลมกอยในครอบครองของมสลมตามเดม

ข) ยคมสลมเตอรก

ตอมามสลมอาหรบออนก�าลงลง และทศนยกลางหนไปเนนงานดานสงบ พวกเตอรกในอาเซยกลางทเปนมสลมแลว กยกก�าลงออกขยายอ�านาจแผและพทกษอสลามแทน

พ.ศ. ๑๗๔๙ (ค.ศ. 1206) หลงจากเขาอนเดยภาคเหนอ เผาและฆากราดไปทว ซงเปนเหตสดทายใหพทธศาสนาหมดสนจากอนเดยแลว กเรมยคสลตานแหงเดล ทอนเดยภาคเหนอเปนจกรวรรดมสลม เหลอเจาฮนดเพยงหยอมเลกหยอมนอยทจะตองปราบตอไป

เตอรกลงใต ขยำยอ�ำนำจในทกษณำบถ จากนนอกเกอบ ๑๐๐ ป พ.ศ. ๑๘๓๗ (ค.ศ.

1294) อาลา-อด-ดน ขลย (Ala-ud-din Khalji) สลตานแหงเดลน�าทพมา ๘,๐๐๐ ไมตองมเสบยงเลย ออกจากอนเดยภาคเหนอ โดยมงไปหาเงนทนมาใชจายในบานเมองและขยายกองทพ ขามเทอกเขาวนธยะ เขาสแดน ทกษณาบถ บกตเรอยไปในแดน Deccan ตลอดระยะทาง ๘๐๐ กม. จบลงดวยการพชตเมองเทวคร ราชธานของอาณาจกรยาทวะ (ยาทพ) ทมอ�านาจเขมแขงทสดในอนเดยใตลงเสรจในป ๑๘๓๙ ไดทนทรพยมายงเดลอยางมากมายมหาศาลแมจะไดทรพยไปมากมายและวางระบบเกบภาษขนใหมอยางมประสทธภาพ แตสลตานแหงเดลก

ยงตองการทนทรพยเพมอก ดงนน หลงจากขยายดนแดนในภาคเหนอเสรจไปอกระยะหนง สลตานกยกทพลงใตอก โดยมใชมงไปครอบครองดนแดน แตมงขนเอาทรพยมาและปราบพวกกษตรยฮนดใหยอมรบอ�านาจเปนเมองขน เพอสงเครองราชบรรณาการมาใหเปนประจ�าตอไป

เทมำเสก ไดชอสงหประ คอสงคโปรพ.ศ. ๑๘๔๒ (ค.ศ. 1299) เมออาณาจกรศรวชย

ทปาเลมบง บนเกาะสมาตรา เสอมอ�านาจแลว ต�านานมลาย (หมายถงมลายในถนเดมบนเกาะสมาตรา) เลาวา เจาผหนงซงครองเมองทนน แลนเรอจากสมาตรามาขนทเกาะเทมาเสก/เตมาเสก หรอทมาสก/ตมาสก (Tema- sek/Tumasik แปลวา ดนแดนมน�าลอมรอบ แตบางทาน วาอาจเพยนจาก “ธรรมศกษ”) แลวตงเปนเมองโดยเปนราชาหรอเจาผครองคนแรก และตงชอทนนวา สงหประ (ตอมาเพยนเปนสงคโปร) เพราะไดเหนสตวตวหนงคลายราชสห (แตบางต�านานวา พระเจาราเชนทรท ๑ จากอาณาจกรโจฬะ ไดตงชอสงหประ ตงแตมาตไดในป ๑๕๖๘/1025 แลว)

(อกราว ๑๐๐ ปตอจากน เจาปรเมศวรจะหนจากสมาตรามาขนทน ฆาเจาผครองและยดสงคโปร แตถกสยามหรอมชปหตตามลาและท�าลายเมองสงคโปร จงหนตอไปขนทใกลปลายแหลมทอง น�าความเปนมลายไปตงอาณาจกรมะละกา ทเปนตนก�าเนดของประเทศมาเลเซย)


อฟกานสถาน

ปากสถานซาอด

อาระเบยเนปาล

จน

อนเดย

การาจ เดล


ไทยตงอยธยำ ลำวตงลำนชำง

พ.ศ. ๑๘๙๔ (ค.ศ. 1351) ทประเทศไทย พระเจา อทอง (รามาธบดท ๑) ตงกรงศรอยธยา

พ.ศ. ๑๘๙๖ (ค.ศ. 1353) ทเมองลาว เจาฟางม ตงอาณาจกรลานชาง เปนอสระจากขอม ครองราชยทเมองหลวงพระบาง ยกพระพทธศาสนาเถรวาทเปนศาสนาประจ�าชาต

ยอนประวตของวชยนครโดยเฉพาะในภาคใตนน ไดมอาณาจกรฮนดเกด

ขนใหมทยงใหญ ซงมประวตวา เมอสลตานแหงเดลปราบ อาณาจกรกมปลลงในป ๑๘๗๐/1327 แลว ไดน�าตวขาราชการสองคนพนอง ชอ หกกะ และพกกะ หรอหรหระ และวรพกกะ ไปกรงเดล ใหเปลยนศาสนาเปนคนมสลมแลว กสงกลบมาปกครองกมปล โดยเปนเมองขนของสลตาน

แตพอถงป ๑๘๗๙/1336 สองพนองไดประกาศอสรภาพไมขนตอเดล และหนกลบไปเปนฮนด ตงอาณาจกรชอ “วชยนคร” ขนมา ซงเปนดนแดนสดทาย ทยนหยดรกษาอ�านาจของฮนดสวนหนงไวใหยนยงอย ทามกลางพลานภาพของมสลมยนยาวมาไดอกกวา ๒๐๐ ป

สวนทางดานกรงเดล เหตการณยงเสอมทรามลง จนในทสดกถกพวกมงโกลเขามาท�าลายแหลกลาญ

มงโกลมำ-เดลมอดตมรลงมาจากอาเซยกลาง แผอ�านาจไปในทตางๆ

แลว พ.ศ. ๑๙๔๑ (ค.ศ. 1398) ตมร น�าทพมงโกลมาบกท�าลายลางเดลพนาศแหลกลาญ สงหารคนในเดลไป ๘๐,๐๐๐ ก�าจดสลตานแหงเดล

แมเขาจะผานไป ไมอยยดครอง กท�าใหระบบสลตานแหงเดลออนเปลยปอแป

แตนนมา สลตานแหงเดลกนบไดวาถงกาลอวสาน มสถานะเหลออยเพยงเปนอาณาจกรหนงทแยงชงอ�านาจกนกบอาณาจกรอนๆ ในอนเดยเหนอ

พระพทธศำสนำแบบลงกำวงศ เขำสลำนนำ

พ.ศ. ๑๘๙๘–๑๙๒๘ (ค.ศ. 1355/1385) ทอาณาจกรลานนา ซงพระเจาเมงราย (พญามงราย กวา) ทรงเปนตนราชวงศเรมแตประมาณ พ.ศ. ๑๘๐๒ และทรงสรางเมองเชยงใหมเปนราชธานเสรจใน พ.ศ. ๑๘๓๕ (ชอทตงวา “นพบรศรนครพงคเชยงใหม”) ถงบดนเปนรชกาลพระเจากอนาธรรมกราช ครงหนง ประมาณ พ.ศ. ๑๙๑๓ พระเจากอนา (หรอตอนา) ทรงสงราชทตมายง

พระเจาลไท ขออาราธนาพระสงฆราชสมนเถร พรอม ดวยพระบรมสารรกธาต ไปยงลานนา เปนการเรมตน พทธศาสนาแบบลงกาวงศในลานนา และเพอบรรจพระบรมสารรกธาตทอญเชญมานน จงมการสรางพระธาตเจดยทวดบบผาราม (คอวดสวนดอก, เสรจ พ.ศ. ๑๙๑๗) และพระธาตดอยสเทพ (เสรจ พ.ศ. ๑๙๒๗)

อำณำจกรทมฬสนอ�ำนำจ เปลยนเปนของมสลม

หนกลบไปดดนแดนชาวทมฬในอนเดยใต ทอาณา- จกรปาณฑยะไดมชยชนะอาณาจกรทแขงอ�านาจกนมาทงหมดตงแต พ.ศ. ๑๘๒๒ และครองอ�านาจสบมา แตเมอ ทพมสลมเตอรกลงมาอนเดยเหนอแลว พอถงป ๑๘๕๐/ 1310) กองทพมสลมเตอรกของสลตานแหงเดลกรกผาน ทกษณาบถเขามา ตเอาอาณาจกรปาณฑยะเขาไวใตอ�านาจ

(สลตานแหงเดลปกครองปาณฑยะตอมาจนกระทง อาณาจกรฮนดสดทายทตงตวขนมาไดใหมคอวชยนครเขา ครองแทนในป ๑๙๒๑/1378 กอนทจกรวรรดวชยนครนนเองจะถก ๔ อาณาจกรมสลมรวมก�าลงกนท�าลายจบสนไปในป ๒๑๐๘/1565 แลวดนแดนแถบนทงปวงกตก เปนของมสลมหมดสน)

พอถงป ๑๘๕๒/1309 สลตานแหงเดลปราบอนเดยใตไดหมดแลว กสรางมสยดไวทแหลมโคโมรน (Cape Comorin) ซงเปนสวนปลายใตสดของผนแผนดนอนเดย เปนเครองหมายวาประเทศอนเดยไดเปนดนแดนของจกรวรรดมสลมหมดสนแลว

สลตำนแหงเดล ใกลสนอ�ำนำจอยางไรกตาม หลงจากสลตานอาลา-อด-ดน ขลย

สนชพในป ๑๘๕๙/1316 แลว ไดเกดการแยงชงอ�านาจ เกดราชวงศใหม และมความวนวายตางๆ บางอาณาจกรกแขงเมอง อกทงพวกมงโกลกคอยมาต จนสลตานถงกบมาตงเทวคร (Devagiri=Daulatabad) ในภาคใตเปนเมองหลวงท ๒ ในป ๑๘๗๐/ค.ศ. 1327 ทงเพอคมภาคใตทมงคงอดมสมบรณไว และเพอตงหลกสกบพวกมงโกล จากทมนซงปลอดภยจากศตร

อยางไรกตาม อ�านาจสงสดของสลตานแหงเดลคงอยไดเพยงถงป ๑๘๗๘/1335 จากนนเมอเรองวนวายเกดขนเรอยๆ สลตานกปราบไมไหว อาณาจกรตางๆ กเปนอสระแยกออกไปๆ พอถงป ๑๘๙๔/1351 อนเดยภาคเหนอกมแตกบฎใหปราบ ภาคใตกหลดจากอ�านาจ

เจำฟำงม

Hampi ในวชยนคร


มงโกลระลอกใหม ตหมด อนเดยจดรสเซย

พ.ศ. ๑๙๑๓ (ค.ศ. 1370) ตมร หรอ แทมมาเลน (Timur หรอ Timour หรอ Tamerlane หรอ Timur Lenk=Timur the Lame=ตมรผกะเผลก) ราชาแหงหมชนเตอรก-มงโกล จากอาเซยกลาง ซงเปนมสลมแลว และอางตนวาสบเชอสายจากเจงกสขาน (Genghis Khan; ยอมรบกนวารบเกงปานกบเจงกสขาน แตโหดรายกวา) ตงเมองหลวงทสะมารกานท (Samarkand) เมอประมาณ พ.ศ. ๑๙๑๓

จากนน ยกทพแผอ�านาจขยายดนแดนลงมา พฆาต ทงกษตรยและราษฎร ผานอฟกานสถานเขาในตะวนออก กลาง ตงแตอหราน อรก ไปจนถงเขตรสเซย เสรจแลว

ยอนกลบมาบกอนเดยในป ๑๙๔๑ (เจงกสขานไมไดเขา อนเดย) ท�าลายลางเดลราบเรยบ

ในปตอมา ตมรยกทพไปตซเรย แลวเขาพฆาตถงเมององการา (Ankara ปจจบนคอเมองหลวงของเตอรก) จบสลตานของออตโตมานเตอรกไดในป ๑๙๔๕ จากนนเขาคดการจะเขาบกจน แตไดสนชพเสยในป ๑๙๔๘ (ค.ศ. 1405) ราชวงศตมหรด (Timurids) ของเขาสบอ�านาจมาไมนานกคอยๆ เลอนลางไป

อยางไรกด อกศตวรรษเศษตอมา (พ.ศ. ๒๐๖๙= ค.ศ. 1526) ผสบสายทายวงศของตมร คอบาเบอร (Babur หรอ Baber) จะมาก�าจดสลตานแหงเดลและตงราชวงศโมกลขนครองอนเดยแทนทสบตอไป

เทคโนโลย: เกำหลอกกำวในกำรพมพพ.ศ. ๑๙๓๕ (ค.ศ. 1392) ทเกาหล มคน

ประดษฐตวเรยงพมพโลหะขน แลววธการนกแพรขยายไป และปรากฏวาไปเปนประโยชนแกการพมพภาษาของยโรป (มากกวาพมพภาษาเกาหลและจน เปนตน)

ก�ำเนดอำณำจกรมสลม จดเรมของมำเลเซย

พ.ศ. ๑๙๔๖ (ค.ศ. 1403) ทางปลายแหลมมลาย เกดอาณาจกรมะละกา (Melaka เคยเรยก Malacca) ซงถอวาเปนตนก�าเนดประเทศมาเลเซย และท�าใหอสลามเปนศาสนาของประเทศน

แตเดมนน แหลมมลายแทบทงหมดอยในอาณาจกรศรวชยมาตลอด ค.ศต. ท 9-13 ตอมา หลงจากศรวชยเสอมอ�านาจแลว ในป ๑๙๔๔ เมออาณาจกรมชปหต แหงชวาคกคามปาเลมบงในสมาตรา เจาชายฮนดนามวา ปรเมศวรไดหนมาตงหลกทเกาะตมาสก หรอเตมาเสก (Tumasik/Temasek คอ สงหประ-->สงคโปร) แตเวลานน แหลมมลายตลอดถงเตมาเสก (เทมาเสก กเขยน) อยในเขตอ�านาจของสยาม เมอเจาปรเมศวรขนมาฆาเจาผครองเกาะแลว ในปตอมา กถกราชาแหงปะหงหรอแหงปตตานซงอยกบสยาม ยกก�าลงมาก�าจด จงหนตอจนขนมาตงอาณาจกรทมะละกา ซงเวลานนเปนหมบานชาวประมงเลกๆ แลวกเขาองอ�านาจของจนเปนเกราะกนสยาม ในทสดไดเขมแขงขนจนกลบเปนฝายรก เชน ตปะหงไดจากสยาม และตอมากขยายดนแดนไปทวแหลมมลาย

ใน พ.ศ. ๑๙๕๗ (ค.ศ. 1414) เจาปรเมศวร มชนมาย ๗๐ พรรษา ไดอภเษกสมรสกบเจาหญงมสลม เปลยนศาสนาไปเปนมสลม และเปลยนพระนามเปนสลตานนามวาอซกนดาร ชาฮ นอกจากประชากรทนนสวนใหญจะเปลยนไปเปนมสลมแลว อาณาจกรมะละกาไดเปนแหลงแพรอสลามไปในหมเกาะอนโดนเซยดวย (มะละกาจะตกเปนของโปรตเกสใน พ.ศ. ๒๐๕๔/ค.ศ. 1511)

อำนภำพของจนคมครองมะละกำ แตพอโปรตเกสมำ ชอมะละกำกลบหำย

พ.ศ. ๑๙๔๘ (ค.ศ. 1405) หลงจากเจาปรเมศวรซงหนจากปาเลมบง ไดน�าความเปนมลายแหงสมาตรามาตงอาณาจกรทมะละกาใน ป ๑๙๔๖ แลว เวลานน ทงมชปหตและสยามตางกอางอ�านาจครอบครองทนน แตสยามฝายเดยวทมก�าลงจดการถงได เจาปรเมศวรตองขนตอสยาม แตจะตวตวเปนอสระจงไดหนไปพงอ�านาจจนมาคมครอง โดยเจรจาความฝากคณะทตจนทมาเยอน แลวในป 1405 กไดสงคณะทตของตนไปยงราชส�านกจน และจนกยอมรบสถานะของมะละกา

เวลานน เปนจงหวะทจกรพรรดยงโล แหงราชวงศ หมงของจน ตองการแสดงอ�านาจควบคมนานน�าและดนแดนแถบน จงสงกองเรอรบใหญ มเรอ ๖๒ ล�า ก�าลงพล ๒๗,๘๐๐ คน โดยนายพลขนทชาวมสลมชอเจงโฮ เปนผบญชาการ ออกตระเวนแสดงอานภาพในป 1405/๑๙๔๘ กองเรอแวะทเมองจมปา สยาม มะละกา ชวา บางเมองทางใตของอนเดย จนถงลงกา แลวกลบถงจนในป 1407 ตอมา ในป 1409 เจงโฮไดน�ากองทพเรอออกตระเวนเปนครงท ๒ คราวนไดน�าเครองราชอสรยยศทพระจกรพรรดจนพระราชทานมามอบใหแกเจาปรเมศวร ประกาศให เปนพระราชา แตนไป มะละกาซงพยายามแขงขนตอสยาม อยแลว กเลกสงเครองราชบรรณาการแกกรงศรอยธยา ตอมา เจาปรเมศวรไดเดนทางไปคารวะพระจกรพรรด ยงโล ทเมองจน ถง ๒ ครง (1411 และ 1419)

กรงศรอยธยาไดสงกองทพมาปราบเปนคราวๆ แตกถกตพายกลบไปทกครง กระทงในรชกาลสมเดจพระบรมไตรโลกนาถกทรงสงกองทพมาต ๒ ครง ครนถงป 1456 จกรพรรดจนไดทรงมอบอสรยยศ “สลตาน” แกเจาผครองมะละกา ปรากฏตอมาวา อยธยากบมะละกาไดสงบศก และสงราชทตแกกน แตในรชกาลสดทายของมะละกา (1488-1511/๒๐๓๑–๒๐๕๔) สงครามกเกดขนอก เพราะสยามถอวามะละกาอยในเขตอ�านาจ แตมะละกาบอกวาเจาใหญของตนมแตพระจกรพรรดจนเทานน กองทพเรอของอยธยาถกตพายกลบไป แตถงป 1511 โปรตเกสกมายดมะละกาได ครงนน สลตานสงทตไปขอความชวยเหลอจากจนเพอสกบโปรตเกส แตพระจกรพรรดจนทรงอางวาทางกรงจนก�าลงมศกกบพวกตาด ไมอาจชวยได มะละกากตกเปนอาณานคมของโปรตเกสแตนนสบมา จนกระทงพวกดทช (ฮอลนดา) มาแยงเอาไปในป 1641/๒๑๘๔ แลวมาจบทองกฤษเขาขดในป 1795/๒๓๓๘ และเขาครองเตมตวโดยรวมทงสงคโปรในป 1826/๒๓๖๙ เพงไดเอกราชในชอวา Federation of Malaya เมอป 1957/๒๕๐๐ แลวรวมตวกนกอตงเปนมาเลเซย (ชอเตมวา Federation of Malaysia) ในป 1963/๒๕๐๖ (แตสงคโปรถอนตวออกไปในป 1965/ ๒๕๐๘)

จากซาย:ตมรมะละกำ

สยาม

พกาม

ตมาสก

ปาเลมบง

มะละกาปะหง

ชวา


บอรเนยวสมาตรา


พบพระแกวมรกต ทเชยงรำย สดทำย ประดษฐำนทกรงเทพฯ

พ.ศ. ๑๙๗๗ (ค.ศ. 1434, บางวา ๑๙๗๙/1436) ทอาณาจกรลานนา ในรชกาลพระเจาสามฝงแกน พระสถปใหญเกาแกองคหนง ณ เมองเชยงราย ตองอสนบาตพงลง ไดพบพระแกวมรกต (หนงสอ รตนพมพวงศ วา เทวดาสรางถวายพระนาคเสนอรหนตเถระ ทเมองปาตลบตร ตอมาไปอยในลงกาทวป แลวมากมโพชา ศรอยธยา ละโว ก�าแพงเพชร แลวจงมาถงเชยงราย เจาเมองเชยงรายจะซอนแกศตร จงเอาปนทาลงรกปดทองบรรจไวในพระเจดย) หลงจากเหนองคจรงและแกะปนออกแลว ไดประดษฐานทวดพระแกว เมองลาปาง จากนน ไดไปประดษฐานทเมองเชยงใหมในป ๒๐๑๑/1468 ตอมา อญเชญไปสถตทเมองหลวงพระบางใน พ.ศ. ๒๐๙๕/1552 แลวยายไปประดษฐานทเมองเวยงจนทน ในป ๒๑๐๗/1564 หลงจากนน อญเชญมาประดษฐานทโรงพระแกว ในพระราชวงเดม กรงธนบร เมอป ๒๓๒๑/ 1778 จนในทสด ณ วนจนทร เดอน ๔ แรม ๑๔ ค�า ปมะโรง พ.ศ. ๒๓๒๗/1784 ในรชกาลท ๑ แหงกรงรตนโกสนทร โปรดฯ ใหอญเชญมาประดษฐานในพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม กรงเทพฯ จนบดน

สงคำยนำครงแรกของประเทศไทยพ.ศ. ๑๙๗๘–๒๐๓๐ (ค.ศ. 1435-1487, บางวา

๑๙๗๕–๒๐๓๑/1432-1488) ทอาณาจกรลานนา เปนรชกาลพระเจาตโลกราช โอรสของพระเจาสามฝงแกน พระองคเคยทรงผนวชทวดปาแดงเมอป ๑๙๙๐ ครนถง พ.ศ. ๒๐๒๐ ไดทรงอปถมภการสงคายนาครงแรกของประเทศไทย (นบตอจากทลงกา เปนครงท ๘) ณ วดโพธาราม หรอวดเจดยอด เมองเชยงใหม

ยคอ�ณ�นคม

จากซาย: พระแกวมรกตวดเจดยอด

จนพมพหนงสอสรรพวทยำ

พ.ศ. ๑๙๔๘ (โดยประมาณ; ค.ศ. 1405) ทเมอง จน จกรพรรดยงโล แหงราชวงศหมง ใหนกปราชญคนควา และพมพหนงสอประมวลสรรพวทยา เมอเสรจมจ�านวนกวา ๑๒,๐๐๐ เลม เปน encyclopedia ชดใหญ

ทสดทเคยม

ออตโตมำนเตอรก หลงถกมงโกลต ตงตวไดใหม

พ.ศ. ๑๙๕๖ (ค.ศ. 1413) ตมรรบชนะแลวกผานเลยไป พวกออตโตมาน-เตอรกทแทบจะอวสาน กตงตวขนใหม ตอจากนกมแตขยายอ�านาจออกไป จนยงใหญทสดในชวง พ.ศ. ๒๐๖๓-๒๑๐๙ ( ค.ศ. 1520-66)

โปรตเกส เรมยคอำณำนคมพ.ศ. ๑๙๖๑ (ค.ศ. 1418) คนโปรตเกสไดชอวา

เปนชาวยโรปพวกแรกทสงเสรมการส�ารวจและการหา อาณานคมทางทะเล โดยเรมแรกไดแลนเรอจากฝงทะเล อาฟรกาตะวนตกไปยงเกาะปอรโต แซนโต (Porto Santo ในหมเกาะมาเดยรา/Madeira Islands) ตอนนกวาจะถงป ๒๐๓๐ เขากไปถงสดปลายทวปอาฟรกา

โปรตเกสเปดทางเดนเรอทะเลรอบอาฟรกาดาน

ใตไดในป ๒๐๓๑/1488 ตอดวยโคลมบสคนพบอเมรกาในนามของสเปนในป ๒๐๓๕/1492 จากนน ประเทศทงหลายในยโรปแถบรมฝงมหาสมทรแอตแลนตกสวนมาก กพากนออกเดนเรอแสวงหาอาณานคม ไดแก ฮอลนดา (ตง Dutch East India Company ในป ๒๑๔๕/1602, Dutch West India Company, ๒๑๖๔/1621) องกฤษ (British East India Company, ๒๑๔๓/1600) และ ฝรงเศส (French East India Company, ๒๒๐๗/1664)

บน: Yongle Encyclopedia ขวา: จกรพรรดยงโลแผนทดนแดนทพบใหม



บดน ๑ ศตวรรษลวงแลว หลงการตงกรงศร- อยธยา เปนรชกาลสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ

เมอตงอาณาจกรขนใหม ภารกจส�าคญอยางหนง คอการจดการเขตปกครองกบอาณาจกรขางเคยง เฉพาะอยางยงกบสโขทยทเคยครอบครองดนแดนแถบนนมากอน แตการนมไดใชเวลานาน เพยงถงป ๑๙๒๑/1378 ในรชกาลขนหลวงพะงว พระเจาไสยลอไทยกยอมขนตอกรงศรอยธยา และดนแดนของสโขทยไดถกแบงเปน ๒ มณฑล มเมองหลวงทพษณโลก กบทก�าแพงเพชร โดยใหพระเจาไสยลอไทยไปครองพษณโลก ครนเมอกษตรยทครองพษณโลกพระองคตอมา (คอพระมหาธรรมราชาท ๔) สวรรคต ใน พ.ศ. ๑๙๘๑/1438 สมเดจพระบรม-ไตรโลกนาถ ครงยงเปนพระราเมศวร (โอรสของเจาสามพระยา) ซงมพระชนนเปนพระราชธดาของพระ มหาธรรมราชา คอทรงเปนเชอสายทงราชวงศพระรวง และราชวงศอทอง กไดรบพระบรมราชโองการใหไปครองเมองพษณโลก เปนอนรวมอาณาจกรสโขทยเดมเขากบกรงศรอยธยาเปนสยามประเทศอนเดยวกน แมเมอขนครองราชยในป ๑๙๙๑ แลว กประทบทกรงศรอยธยาเพยง ๑๕ ป แลวโปรดใหพระราชโอรสครองกรงศรอยธยา พระองคเสดจไปประทบทพษณโลก ๒๕ ป จนเสดจสวรรคตทนนในป ๒๐๓๑

สวนทางเชยงใหม กมเรองขดแยงท�าศกกบอยธยา มาเรอยๆ เชน ทางอยธยาขดเคองทเชยงใหมเขาขางชวยสโขทย จนถงสมยของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ กได

ทรงท�าสงครามกบพระเจาตโลกราช บอยครง อยางท พดไดสนๆ วา “ไตรโลก” คศกกบ “ตโลก” จนในทสดทางเชยงใหมขอเปนไมตรในป ๒๐๑๗/1474 แตในรชกาลตอๆ มา กมการขดแยงกนอก จนสดทาย ทงเชยงใหมและกรงศรอยธยา กเสยแกพระเจาบเรงนองแหงพมา ในป ๒๑๐๑/1558 และ ๒๑๑๒/1569 ตาม ล�าดบ โดยเฉพาะเชยงใหมนน ในทสด พระเจาบเรงนอง ถงกบใหโอรสมาครองในป ๒๑๒๑/1578 หลงจากสมเดจพระนเรศวรมหาราชประกาศอสรภาพจากพมาในป ๒๑๒๗/1584 และทรงชนะศกยทธหตถในป ๒๑๓๕/1592 แลว ตอมา ไดทรงแกไขปญหาดานเชยงใหม ท�าใหโอรสของพระเจาบเรงนอง (มงนรธาชอ) ทครองเชยงใหม ยอมใหเชยงใหมขนตอกรงศรอยธยาในป ๒๑๓๘/1595 แตในกาลตอๆ มา ทงสองกรงกมปญหากบพมาอก จนทงเชยงใหมและกรงศรอยธยา กเสยแกพระเจาองวะแหงพมา ในป ๒๓๐๖/1763 และ ๒๓๑๐/1767 ตามล�าดบ ครนเมอพระเจาตากสนมหาราชทรงตงกรงธนบรในป ๒๓๑๐ นนแลว ตอมากไดทรงขนไปท�าศกชงเชยงใหมใหเปนอสระจากพมาใน พ.ศ. ๒๓๑๗/1774 เชยงใหมจงไดมเจาเมองปกครองตอมา จนในทสด ถงรชกาลท ๕ ขนสยคสมยใหม มการจดระบบการปกครองบานเมองใหทนสมย ลานนากเขาอยในแบบแผนเดยวกบดนแดนสวนอนทงปวงในพระราช-อาณาจกรไทย ซงไดพฒนามาจนแบงเปนจงหวดตางๆ ดงทปรากฏในปจจบน

ในรชสมยของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถนน ไดทรงจดระบบการปกครองแผนดน น�าหลกจตสดมภทมแตเดมสมยพระเจาอทอง มาวางใหเปนแบบแผนรอบคอบยงขน เรมแตการปกครองราชธาน แยกเปนการทหาร (มสมหพระกลาโหม) ฝายหนง กบการพลเรอน (มสมหนายก) ทจดเปนจตสดมภ (เวยง วง คลง นา) ฝายหนง สวนการปกครองหวเมอง แบงเปนหวเมองชนใน เมองพระยามหานคร และเมองประเทศราช ซงทงหมดใชระบบเดยวกบราชธาน ทรงวางล�าดบยศขาราชการ (ทตอมาเรยกวาบรรดาศกด) เปน เจาพระยา พระยา พระ หลวง ขน หมน พน ทนาย พรอมทงตงพระราชก�าหนดศกดนา และทรงตงกฎมนเทยรบาลใหรดกม

ในดานการพระศาสนา ตงแตตนรชกาล โปรด ใหรอพระราชวงแลวสรางวดขนพระราชทานนามวา วดพระศรสรรเพชญ (นวาตาม จลยทธการวงศ คอยาย พระราชฐาน แตบางต�าราวาสรางวดนนในวง) และคงจะทรงด�าเนนตามอยางพระมหาธรรมราชาลไท เมอไดทรง สรางวดจฬามณแลว จงเสดจออกทรงผนวชทวดจฬามณ นน ๘ เดอน ๑๕ วน (วา พ.ศ. ๑๙๙๘ บาง วา พ.ศ. ๒๐๐๘ บาง) อกทงตอมาใน พ.ศ. ๒๐๒๗ ไดโปรดใหพระราชโอรสและพระราชนดดาผนวชเปนสามเณร ประเพณบวชเรยนคงตงตนจรงจงแตนสบมา ในดานวรรณคด ทเปนงานใหญคอ โปรดใหประชมราชบณฑตแตงหนงสอมหาชาตคาหลวง ขนใน พ.ศ. ๒๐๒๕/1482

บำนเมองมนคงลงตวเขมแขง วดวำเปนแหลงกำรศกษำของชำวบำนชำวเมอง

พ.ศ. ๑๙๙๑–๒๐๓๑ (ค.ศ. 1448-1488) ทกรง ศรอยธยา หลงจากพระเจาอทอง หรอสมเดจพระรามา- ธบดท ๑ ขนเสวยราชยเปนปฐมกษตรยในป ๑๘๙๓/1350 และสวรรคตในป ๑๙๑๒/1369 แลว ผานรชกาลตางๆ คอ พระราเมศวร (๑๙๑๒ และ ๑๙๓๑–๑๙๓๘) สมเดจพระบรมราชาธราชท ๑ หรอขนหลวงพะงว (๑๙๑๓–๑๙๓๑) เจาทองลน (๑๙๓๑ เพยง ๗ วน) สมเดจพระราม-ราชาธราช (๑๙๓๘–๑๙๕๒) สมเดจพระนครอนทราธราช (๑๙๕๒–๑๙๖๗) สมเดจพระบรมราชาธราชท ๒ หรอ เจาสามพระยา (๑๙๖๗–๑๙๙๑) มาโดยล�าดบ


เทคโนโลย: เยอรมนกำวไลมำในกำรพมพ

พ.ศ. ๑๙๙๓ (ค.ศ. 1450) ทเยอรมน กเตนเบอรก (Gutenberg) พมพหนงสอดวยตวเรยงพมพโลหะเปนครงแรก (หนงสอทพมพคอไบเบล)

จกรวรรดโรมนตะวนออกลมสลำย ยโรปสนสมยกลำง

พ.ศ. ๑๙๙๖ (ค.ศ. 1453) หลงจากจกรวรรด บแซนทน (Byzantine Empire) หรอโรมนตะวนออก ถกพวกออตโตมานเตอรกโอบลอมเขามาๆ จนสดความสามารถทจกรพรรดคอนสแตนตนท ๑๑ จะรกษาไวได กรงคอนสแตนตโนเปลกแตกแกสลตานมฮมหมดท ๒

นเปนอวสานของจกรวรรดโรมนโบราณ อนถอเปนจดก�าหนดการ “สนสดสมยกลาง” (Middle Ages, ค.ศ. 476-1453) ของยโรป นบวาเขาสยคสมยใหม (modern era)

ตะวนตกรงสำง เมอตะวนออกรำงแสง

พ.ศ. ๑๙๙๖-๒๐๗๐ (ค.ศ. 1453-1527) ชวงเวลาทเรยกวายคคนชพ (Renaissance) ในยโรป คอผานพนยคมด โดยมการฟนฟศลปวทยาการของกรกและโรมนโบราณ ทลบเลอนจมหายไประหวางเวลา ๑,๐๐๐ ปแหงสมยกลางนน

ขณะทยโรปและอารยธรรมตะวนตกกาวออก จากยคมดคนชพขนมาไดน ชมพทวปและอารยธรรมตะวนออกไดเรมยางกาวลงไปแลวสความอบเฉาในยคแหงความมดมน ทงจากภยรกรานและลทธอาณานคมทจะด�าเนนตอไป

(ถามองโดยรวมทงโลก อาจจะพดวา อารยธรรมมนษยไดกาวสยคแหงการรกรานและห�าหนบฑา ไมแบบโจงแจงกแบบแฝงเรน)

ศำลใหญก�ำจดคนนอกครสต ตงทสเปน

พ.ศ. ๒๐๒๖ (ค.ศ. 1483) โดยการรองขอของราชาและราชนแหงสเปน โปป/สนตะปาปา ซกซตส ท ๔ (Sixtus IV) ทรงมอบอ�านาจใหตงศาลไตสวนศรทธาของสเปน (Spanish Inquisition) ขนเปนเอกเทศเพอก�าจดกวาดลางคนนอกศาสนา (persecution) ศาลฯ ของสเปนนขนชอวาเหยมโหดคลงลทธอยางทสด

คนพวกหนงทถกฆามาก คอพวกทถกหาวาเปนแมมดหมอผ ซงถกก�าจดมากมายตงแตครสตศตวรรษท 14 ถง 18 (ชวง พ.ศ. ๑๘๕๐-๒๒๕๐) เชน Spanish Inquisition ทใหเอาคนซงถกกลาวหาอยางนไปเผาทงเปน วนละถง ๑๐๐ คน

(แมแตหนภยการก�าจดทางศาสนาอยางนจากยโรปมาอยในอเมรกาแลว คนทหนมากยงห�าหนกนอก เชนทเมองซาเลม ในรฐแมสสาจเซทส เมอป ๒๒๓๕ กยงมการจบคนทถกหาวาเปนแมมดฆาเสย ๒๐ คน)

(ในสเปนนน ศาลใหค�าวา “นอกรต” รวมถงชาวมสลมดวย)

ยวแยทกยค และทกทยวเปนพวกหนงทถกก�าจด (persecution) อยาง

รนแรง ทงในสเปนและทอนในยโรป ทงในแงตางศาสนา แลวตอมากในแงเชอชาตอก ผสมทงทฐชงยว หรอลทธตอตานยว (anti-Semitism) ทสบจากความเชอวาพวกยวเปนตวการใหพระเยซถกจบตรงไมกางเขน เชน

ในป ๑๘๙๑ ทบางเมองในสวตเซอรแลนดและเยอรมน พวกยวถกหาวาเปนพวกแพรโรคไขด�า แลวยวทกคนทถกหาตวไดกถกตอนเขาไปในอาคารไมและเผาคลอกทงเปน เฉพาะทเมองสตรสเบอรกในฝรงเศสคนยวถกจบแขวนคอ กวา ๒,๐๐๐ คน หรออยางในสเปน เมอ พ.ศ. ๒๐๓๕ คนยวถกขบออกจากประเทศแสนเจดหมนคน

จากบน:โปป ซกซตส ท ๔ยว

จากบน/จากซาย: ไบเบลของกเตนเบอรก คอนสแตนตนท ๑๑กเตนเบอรกLeonardo da VinciMichelangelo Buonarroti


โคลมบสคนพบอเมรกำ

พ.ศ. ๒๐๓๕ (ค.ศ. 1492) ครสโตเฟอร โคลมบส (Christopher Columbus) นกส�ารวจชาวอตาเลยน ผท�างานใหแกทางการสเปน เดนทางจากยโรปไปตะวนตกโดยเชอวาเพราะโลกกลม เขากจะไปถงอนเดยได แต กลายเปนวาเขาไดคนพบทวปอเมรกา

(ตอมาป ๒๐๔๒/ค.ศ. 1499 อเมรโก เวสปซซ/ Amerigo Vespucci ไดน�าส�ารวจอเมรกาใตสวนเหนออยางกวางขวางและเขยนบรรยายการเดนทางไว นกภมศาสตรยโรปชอบใจ เลยตงชอแผนดนทคนพบใหมนตามชอของเขาเปน “อเมรกา”

โปปใหโปรตเกสกบสเปนแบงโลก ไปหำเมองขนไดคนละซก

พ.ศ. ๒๐๓๗ (ค.ศ. 1494) สบเนองจากปญหาทเพมขนในการแขงขนกนหาอาณานคม จนถงกรณการเดนทางของโคลมบสน ท�าใหผปกครองประเทศโปรตเกสและประเทศสเปน ตองมาตกลงกนในการแสวงหาผลประโยชนทจะไมใหขดแยงกน และไดเซนสนธสญญา โตรเดซลยาส (Treaty of Tordesillas)

ทงน โดยโปป/สนตะปาปาอเลกซานเดอรท ๖ ประทานความชอบธรรมในการแบงโลกดวยการขดเสนแบงลงในมหาสมทรแอตแลนตก ใหดนแดนในสวนทมใชเปนของชาวครสต แยกออกเปน ๒ ซก ทกสงทกอยาง ทอยซกตะวนออก ใหโปรตเกสไปครอบครองไดทงหมด

และทกสงทกอยางทอยซกตะวนตก ใหสเปนไปครอบครองไดทงสน

เนองจากดนแดนเปนอนมากทมาเปนประเทศบราซล (Brazil) อยเลยเสนแบงโลกไปทางทศตะวนออก ตอมา โปรตเกสจงเขาครองบราซลเปนอาณานคม (ค.ศ. 1500-1822 = ๓๒๒ ป) บราซลจงเปนประเทศเดยวในละตนอเมรกาทพดภาษาโปรตเกส (ประเทศอนแทบทง หมดพดภาษาสเปน เวนเฮตทพดภาษาฝรงเศส) บราซลเปนประเทศใหญทสดในละตนอเมรกาทงโดยเนอท และ ประชากร เปนเกอบครงหนงของทวปอเมรกาใต (บราซลมประชากรมากเปนท ๒ ในทวปอเมรกาทงเหนอและใต คอรองจากสหรฐอเมรกา และมอาณาเขตกวางใหญเปนอนดบ ๓ ถดจาก แคนาดา และสหรฐฯ) และเปนประเทศทมประชากรเปนคาทอลกมากกวาประเทศอนใดในโลก

ในป ๒๐๕๗/1514 สนตะปาปาลโอ ท ๑๐ ออกพระโองการหามใครอนผใดกตาม มใหเขาไปยงเกยวแทรกแซงกบสมบตของโปรตเกส

จากซาย: อเมรโก เวสปซซ ครสโตเฟอร โคลมบสโปปอเลกซำนเดอร ท ๖แผนทของโคลมบส

หนาตรงขาม:Treaty of Tordesillasเสนแบงโลก ทโปปขดให


โปรตเกสเปดอนเดยแกกำรหำอำณำนคมพ.ศ. ๒๐๔๐ (ค.ศ. 1497) วาสโกดากามา (Vasco

da Gama) ชาวโปรตเกส เดนเรอออมแหลมกดโฮป แลว ปตอมา ๒๐๔๑ กมาถงอนเดย ไดชอวาเปนผเปดถนแดน ตะวนออกแกการคาและการจบจองอาณานคมของโปรตเกส และเรมยคแขงแยงการคาและอาณานคมระหวางโปรตเกส สเปน องกฤษ และฝรงเศส อกหลายศตวรรษ

สองมหำอ�ำนำจมสลม ตำงนกำย แขงอ�ำนำจกน

พ.ศ. ๒๐๔๕ (ค.ศ. 1502) ทจกรวรรดออตโตมาน หลงจากลมจกวรรดโรมนตะวนออก คอบแซนทนไดใน พ.ศ. ๑๙๙๖ และเขาตงเมองหลวงในคอนสแตนตโนเปลแลว พวกออตโตมานตอรกทเปนมสลมนกายสหนกแขงอ�านาจกบจกรวรรดเปอรเซยทางตะวนออก ทเปนมสลมนกายชอะฮ ตอแตนกท�าสงครามกนเปนระยะๆ

เรมกำรคำทำส จบคนอำฟรกนขำยสงมำอเมรกำ

พ.ศ. ๒๐๕๒ (ค.ศ. 1509) เรมมการคาทาสในทวป อเมรกา คนอาฟรกนถกจบสงมาขายเปนทาสตลอดเวลาราว ๓๐๐ ป กวาสหรฐจะเลกการคาทาสใน พ.ศ. ๒๓๕๑ (ค.ศ. 1808) กขายมาเกน ๑๐ ลานคน (หลงจากเลกคาทาสแลว ๕๗ ป สหรฐจงยกเลกสถาบนทาสส�าเรจในป ๒๔๐๘/1865)

โปรตเกสผพชตมะละกำ คอฝรงชำตแรกทมำผกสมพนธและเปดกำรคำกบไทย

พ.ศ. ๒๐๕๔ (ค.ศ. 1511) ทกรงศรอยธยา ในรชกาลสมเดจพระรามาธบดท ๒ (โอรสของสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ) ดอารต เฟอรนานเดซ (Duarte Fernandez) น�าทตคณะแรกของโปรตเกสมาเขาเฝา เพอแจงวาโปรตเกสไดเขาครอบครองมะละกาแลว (ยดได ณ ๑๕ สงหาคม) กรงศรอยธยาแมจะถอวามะละกาเปนดนแดนของสยาม แตเวลานนก�าลงมศกหนกกบเชยงใหม จงมไดวากลาวอนใดตอโปรตเกส เพยงแตแสดงความเหนชอบใหโปรตเกสเขามาท�าการคาทพระนครศรอยธยา นครศรธรรมราช ปตตาน มะรด (Mergui) และตะนาวศร (Tenasserim)

สเปนลำอำณำนคมและสมบต ในอเมรกำ

พ.ศ. ๒๐๕๕ (ค.ศ. 1512) ถงปน สเปนซงเปนยโรปชาตแรกทมาลาอาณานคมในอเมรกา ไดครอบครองเกาะขนาดใหญในเวสตอนดสหมดแลว แตตองผดหวงเศราใจเปนทสด เมอพบวาผนแผนดนทนนแทบไมมสมบตอะไรทจะขนเอาไป มแตคนพนถนไมนงผา ทลมหายตายไปอยางรวดเรวเมอตดตอเกยวของกบคนยโรป

ตอมา พวกสเปนไดขาววา ทเปร ชาวอนคาร�ารวยมาก แลวกไดยนอกวา ทเมกซโก พวกแอสเทค (Aztec) มเงนและทองค�าอดมสมบรณ ดงนน พอถงป ๒๐๖๒/1517 พวกสเปนกเขาบกอาณาจกรแอสเทค รบอย 2 ป กพชตเสรจ เปลยนเมองหลวงของพวกแอสเทคเปนเมองเมกซโก (Mexico City) ไดเงนทองมากมาย ท�าใหมจนตนาการวาทางเหนอขนไปจะมสมบตมหาศาล

การก�าจดพวกแอสเทคนส�าเรจไดดวยความชวยเหลอของคนอนเดยนแดงพวกทเกลยดชาวแอสเทค และอาศยโรคฝดาษชวย

จากเมกซโก พวกสเปนยอนกลบลงมายงแดนท ปจจบนเปนเปร (Peru) แลวตอมากรกเขาในถนของพวกอนคา (Inca) พอถงป ๒๐๗๕/1532 กจบจกรพรรดอนคา ได เมอรวบรวมยดทรพยสมบตไดมากมายแลว ปตอมากส�าเรจโทษจกรพรรดอนคาเสย และปกครองดนแดนทงหมด แตถงป ๒๐๗๘/1535 จงหาทเหมาะได และตงเมองหลวงของตนทใกลฝงทะเล ชอวาเมองลมา (Lima; ปจจบนเปนเมองหลวงของเปร) แลวสเปนกออกรกรานชนเจาถนอนเดยนแดง ขยายดนแดนออกไปทกทศ

ในทซงปจจบนเปนเมกซโกภาคใต และกวเตมาลา (Guatemala) ซงอยตอนบนของอเมรกากลาง ชนเจาถนคอพวกมายา (Maya) ยนหยดรกษาอสรภาพอยไดทนนานกวาพวกแอสเทคและอนคา แตพวกมายาทรดโทรมออนก�าลงทงจากความแตกแยกภายในและลมตายมากมายดวยโรคระบาดทมากบสเปน ในทสดกถกพวกสเปนยดครองในป ๒๐๘๕/1542

พวกมายานเปนชนอนเดยนแดงเกาแก มบรรพ- บรษจากอาเซยซงขามแผนดนสวนเชอมตอชองแคบ

เบรงทไซบเรย เขาอลาสกามาสทวปอเมรกาเมอกวา ๒๐,๐๐๐ ปมาแลว และเปนชนพวกแรกในอเมรกาทมบนทกประวตศาสตร ซงเรมเขยนตงแตราว พ.ศ. ๕๐๐ =50 BC พบทก�าแพงวง อนสาวรย และเครองปนดนเผา เปนตน ซงท�าใหรประวตของราชา และราชนส�าคญ ตงแตยคนนมาจนถงถกสเปนเขาครอง

อารยธรรมมายารงเรองสดในชวงป ๘๓๕-๑๔๕๒/ 292-909 ซงถอกนวาเปนยคคลาสสก พวกมายากาวหนาทางคณตศาสตร ดาราศาสตร โดยเฉพาะค�านวณปฏทนไดแมนย�า มระบบการเขยนหนงสอทพฒนามาก ระบบเกษตรและชลประทานทซบซอนมาก มสถาปตยกรรมและประตมากรรมเปนตน บางอยางกาวหนากวายโรปในยคเดยวกน แตแพยโรปในดานเทคโนโลย ไมไดพฒนาเครองจกรททนพลงงาน ไมรจกใชลอรถ และไมไดฝกสตวไวใชงานแทนแรงคน จงแพพวกยโรป อารยธรรมมายาเรมเสอมมาแลวตงแตหลงป ๑๔๕๒ กอนถกสเปนท�าลายในทสด

อำณำนคมแรกของโปรตเกส ในอนเดย

พ.ศ. ๒๐๕๓ (ค.ศ. 1510) กษตรยมานเอล (Manuel) แหงโปรตเกสสงก�าลงมายดเมองทาส�าคญๆ ตงแตอาวเปอรเซยจนถงอนเดย เปนของตน ท�าใหการคาแบบเปดจบสนไป และในคราวนทอนเดย โปรตเกสไดตงอาณานคมทกว (Goa) เปนศนยการคา และแผศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลก

กษตรยมำนเอล ท ๑วำสโกดำกำมำ

Aztec Sun Stone

อนเดย

กว

เนปาล


จน


แอสเทคมายา

อำวเมกซโก

ทะเลคำรบเบยน

มหำสมทรแปซฟก

มหาสมทรแอตแลนตก

มหาสมทรแปซฟก อนคา

กรนแลนด

อเมรกาเหนอ

อเมรกาใต


คดจะสมำน ยงเพมกำรขดแยง พ.ศ. ๒๐๖๓ (ค.ศ. 1520) ครนานกตงศาสนาสกข

ประสานศาสนาฮนด กบอสลาม (แตกลายเปนมศาสนาอก ๑ ทจะตองมาขดแยงกนเพมขน)

ฝรงพำโรคระบำดไปแพรในอเมรกำ เจำถนตำยดงใบไมรวง

พวกสเปนน�าโรคระบาด เชนฝดาษ หด และไอกรน เขาไป พวกคนพนเมองและอนเดยนแดงไมมภมตานทาน กพากนลมตายเปนใบไมรวง ทเมกซโก นบมารอยปจาก ๒๐๖๒ ทสเปนเขาตนน ประชากรเจาถนเดมลดจาก ๒๕ ลานเหลอเพยงราว ๑ ลานคน

โรคระบาดจากยโรปเหลาน เดยวเกดทโนนเดยวเกดทน โดยเฉพาะฝดาษ รวมแลวตงแตเรมพบชาวยโรป ฝรงวาประชากรอนเดยนแดงลดลง ๙๐% เมอแรกสเปนเขาไป มชาวถน ๕๐ ลานคน เมอถง ค.ศต.ท 17 เหลอเพยง ๔ ลานคน

จบยคสลตำนแหงเดล เขำยคมสลมมงโกล

พ.ศ. ๒๐๖๙ (ค.ศ. 1526) อาณาจกรสลตานแหงเดล (Delhi Sultanate) ของมสลมเตอรก ซงตงขนเปนจกรวรรดมสลมแรกของอนเดยเมอ พ.ศ. ๑๗๔๙ (ค.ศ. 1206) จนกระทงถกตมร (Timur) ท�าลายลางในป ๑๙๔๑ (ค.ศ. 1398) แลวออนเปลยมานาน ไดถงกาลอวสาน ในป ๒๐๖๙

ครงนน บาเบอร (Babur หรอ Baber; ค�าอาหรบ =เสอ) เจามสลมมงโกล ซงสบเชอสายจากเจงกสขาน และจากตมร อางสทธวาอนเดยเปนมรดกทตมร (Timur) บรรพบรษของเขาไดพชตไว แลวยกทพจากอฟกานสถาน เขามาก�าจดสลตานแหงเดลใหสนอ�านาจไปโดยสนเชง

บาเบอร ตงราชวงศใหมขนในเดล เรมครองจกรวรรดโมกล หรอมขาล (Mogul/Mughal Empire) ซงยงยนมาจนอนเดยตกเปนอาณานคมขององกฤษใน พ.ศ. ๒๔๐๑ (ค.ศ. 1858)

มสลมเตอรก ปกครองมสลมอำหรบหมดสน

พ.ศ. ๒๐๖๐ (ค.ศ. 1517) สลตานเซลมท ๑ (Selim I) แหงจกรวรรดออตโตมานยดครองซเรยและอยปต ลมกาหลฟแหงอยปต เขาครอบครองดแลเมองศกดสทธ รวมทงมกกะฮ และมะดนะฮในอาระเบย ถงตอนนจกรวรรดมสลมเตอรกครอบคลมอนาโตเลย ยโรปตะวนออกเฉยงใต ดนแดนอาหรบแหงตะวนออกกลาง และอาฟรกาเหนอ

ความยงใหญของจกรวรรดออตโตมานนน พดงายๆ กเหมอนกบรวม ๒ จกรวรรดใหญเขาดวยกน คอ ทงจกรวรรดโรมนตะวนออก (Byzantine Empire ทตไดในป ๑๙๙๖=ค.ศ. 1453) และจกรวรรดกาหลฟแหงอาหรบ(Arab Caliphate) ทเขาครองในบดน แดนทจะแขงอ�านาจกบจกรวรรดออตโตมาน เหลอเพยงจกรวรรด

เปอรเซยทางตะวนออก และกลมประเทศยโรปทางตะวน-ตก ซงออตโตมานก�าลงคกคามเขามาใกลใจกลางแลว

มสลมเตอรกอำเซยกลำง ยอนทำง มำครองมสลมอำหรบตะวนออกกลำง

ยอนหลงไปประมาณ ๘๐๐ ปกอนโนน ราว พ.ศ. ๑๒๕๐ (ค.ศ. 700) เมอแรกศาสนาอสลามตงขนใหมในดนแดนอาหรบ ทพมสลมอาหรบ จากตะวนออกกลาง (Middle East) เดนทาง ๓-๔,๐๐๐ กโลเมตร น�าศาสนาอสลามไปเปลยนชนเผาตางๆ ในอาเซยกลาง (Central Asia) ใหเปนมสลม

จากนนไมนาน ชนชาวอาเซยกลางทเปนมสลมแลว โดยเฉพาะพวกเตอรก กเปนฝายน�าอสลามลงมาแผขยายอ�านาจยอนเขาไปในแดนอาหรบ ดงทไดเรมเขาแทน

อาหรบทแบกแดดตงแต พ.ศ. ๑๘๐๑ (ค.ศ. 1258) และเมอถงยคของออตโตมานเตอรกในบดน มสลมเตอรกจากอาเซยกลาง กไดมาเปนผจดกจการศาสนาอสลาม และปกครองชาวมสลมอาหรบในตะวนออกกลางทงหมด

สลตำนเซลม ท ๑

ระลอกท 3. มสลมมงโกล

บำเบอร

ครนำนก


กลกตตำ

กำบล

เดล

ละฮอร

อครำ

มทรำ

มมไบ

กว

ม.ยมนา

ม.สนธ

ม.นมมทา

ม.โคทาวร

ม.คงคา

คชราต

ปญจาบ

โอรสสา

เบงกอล

ทกษณาบถจกรวรรดโมกลยคบำรเบอร (1530)

เพมในยคอกบำร (1605)

เพมในยคออรงเซบ (1707)


เกดโปรเตสแตนต ยโรปเขำยคปฏรป

พ.ศ. ๒๐๖๐-๒๑๐๒ (ค.ศ. 1517-1559) ชวงเวลาทเรยกวา (ยคแหง) การปฏรป (Reformation) ในยโรป เนองจากเกดศาสนาครสตนกายโปรเตสแตนต ในพ.ศ. ๒๐๖๐ ท�าใหมการปรบเปลยนความคดความเชอถอและการปฏบตตางๆ ในทางศาสนาและวฒนธรรม

พรอมนนในทางการเมอง พวกเจาเยอรมนจ�านวนหนงอดอดไมอยากขนตอโปปอยแลว กไดมารตน ลเธอร เปนจดรวมก�าลง จงแขงขอตอโปป และตอจกรพรรดโรมนอนศกดสทธ (Holy Roman Emperor) ท�าใหมการปราบปรามและรบราฆาฟนกนอยางรนแรง

เดนเรอหำทำงไปมำ ไดชอมหำสมทรแปซฟก อกทงพสจนวำ โลกนกลมจรง

พ.ศ. ๒๐๖๒-๒๐๖๕ (ค.ศ. 1519-1522) เฟอรดนานด มาเจลแลน (Ferdinand Magellan) เปนนกเดนเรอชาวโปรตเกส และท�างานใหประเทศของตนมา นาน แตคราวหนงผดหวง จงไปกราบทลถวายบรการแด พระเจาชารลสท ๑ แหงสเปน โดยเสนอวา ตามทถอกน มาวา หมเกาะโมลกกะส (Moluccas) แหลงเครองเทศ

ส�าคญ อยในโลกซกตะวนออก จงเปนสมบตของโปรตเกส ตามทองคพระสนตะปาปาไดทรงแบงโลกไวใหแลวนน คราวนเอาใหม เขาจะแลนเรอออกทางทศตะวนตกไปใหถงหมเกาะโมลกกะสนน แลวทนแหละ จะเปนการพสจนวาหมเกาะโมลกกะสนนอยในโลกซกตะวนตก จงตองเปนสมบตของสเปน พระเจาแผนดนสเปนกทรงตกลง

มาเจลแลนออกเรอในวนท ๑๐ ส.ค. ถงทะเล ๒๐ ก.ย. 1519 ไปกน ๒๗๐ คน ดวยเรอ ๕ ล�า แลนลงทางฝงอาฟรกา แลวขามมหาสมทรแอตแลนตก แลนเลยบฝงทวปอเมรกาใตจนเขาชองแคบปลายสดทวป (ไดนามตามชอของเขาวาชองแคบมาเจลแลน) ออกทะเลใหญทเคยเรยกวาทะเลใต (South Sea) แตไดชอใหมตามทเขาเรยกวา “มหาสมทรแปซฟก” (Pacific Ocean, “หวงมหรรณพอนสงบ”) แลนมาแวะเกาะกวม (Guam) แลวไปถงฟลปปนส ตวเขาเองเสยชวตทนน (๒๗ เม.ย. 1521) คนทเหลอแลนเรอตอไปถงหมเกาะโมลกกะส แลวเดนทางตอจนเหลอเรอ ๑ ล�า มคน ๒๑ คน กลบมาถงสเปน ๘ ก.ย. 1522 รวมใชเวลา ๓ ป ผลไดคอเปนการพสจนวาโลกกลมจรง และรวาทวปอเมรกามใชอนเดย แตคอดนแดนทเปน “โลกใหม”

พระสรมงคลำจำรยแหงลำนนำ ปรำชญไทยทสกใสในมำตรฐำนวชำกำรสำกล

พ.ศ. ๒๐๖๗ (ค.ศ. 1524) ทอาณาจกรลานนา ในรชกาลพระเมองแกว พระสรมงคลาจารย แหงวด สวนขวญ นครเชยงใหม รจนาคมภร มงคลตถทปน ซงอธบายมงคล ๓๘ ประการ ในมงคลสตร (ข.ข.๒๕/๔/๓; ข.ส.๒๕/๓๑๖/๓๗๖) อนเปนพระสตรส�าคญทแสดงหลกการด�าเนนชวตของพทธกชน และถอเปนบทสวดหลกของพทธบรษท โดยประมวลอรรถาธบายจากอรรถกถา ฎกา อนฎกา เปนตน มากมาย พรอมทงค�าบรรยายของทานเอง น�ามาแจกแจงอยางละเอยดลออ มระเบยบ เปนล�าดบ พรอมดวยระบบการอางองทครบถวนชดเจนแมนย�า ปจจบนใชเปนต�าราเรยนในหลกสตรพระปรยตธรรมแผนกบาลของคณะสงฆไทย ส�าหรบ ป.ธ. ๔-๕ และ ๗ (ทานรจนาคมภรอนอก ๓ คอ เวสสนตรทปน จกกวาฬ-ทปน และสงขยาปกาสกฏกา)

ตลอดชวงเวลาตงแตประมาณกลางพทธศตวรรษท ๒๐ จนสนพทธศตวรรษท ๒๑ เฉพาะอยางยง ในรชกาลพระเมองแกว (พ.ศ. ๒๐๓๘–๒๐๖๘/ค.ศ. 1495-1525) ลานนาไดเปนดนแดนแหงความรงเรองของการศกษา มวรรณคดภาษาบาลเกดขนมาก พระเถระหลายทานเปนปราชญนพนธคมภรและต�าราไว นอกจาก

พระสรมงคลาจารย ยงม เชน พระญาณกตต (โยชนา-วนย, โยชนาอภธรรม เปนตน) พระรตนปญญา (สารตถ-สงคหะ, ชนกาลมาลปกรณ) พระโพธรงส (จามเทววงศ) พระนนทาจารย (สารตถสงคหะ) พระสวรรณรงส (ปฐมสมโพธสงเขป) สนนษฐานกนวา ปญญาสชาดก กแตงในยคน

องกฤษประกำศไมขนกบโปป ตงนกำยใหมของตนเอง

พ.ศ. ๒๐๗๗ (ค.ศ. 1534) พระเจาเฮนรท ๘ (Henry VIII) ซงไมไดพระโอรสทจะสบตอราชวงศทวดอร (Tudor) ทรงหาเหตถอการอภเษกสมรสกบพระมเหสวา เปนโมฆะ เพอจะทรงมมเหสใหม จงไดตดตอขอใหโปปทรงออกกฤษฎกาตามนน แตไมส�าเรจ พระเจาเฮนรท ๘ จงประกาศแยกตวไมขนตอโปป/สนตะปาปาทวาตกน โดยตงศาสนจกรองกฤษ (Church of England) ขน อนเปนโปรเตสแตนตนกายหนง และกษตรยองกฤษเปนประมขศาสนจกรเอง แลวทรงมมเหสองคใหมและกดก�าราบส�านกบาทหลวงทงหลายตางๆ นานา

บน:พระธำตดอยสเทพ ลางจากซาย:Pope Clement VIIพระเจำเฮนรท ๘

บนจากซาย:มำรตน ลเธอร มำเจลแลน


โปรเตสแตนตปฏรป คำทอลกยอนปฏรป กรบกนใหญ

พ.ศ. ๒๐๘๓ หรอ ๒๑๐๒-๒๑๕๓ (ค.ศ. 1540 หรอ 1559-1610) การปฏรปโดยโปรเตสแตนตนนตามมาดวยการยอนปฏรป (Counter-Reformation) ของฝายโรมนคาทอลก ทจะเรงก�าจดพวกโปรเตสแตนตใหหมดสน

โปปตงศำลสงสด ก�ำกบกำรไตสวนศรทธำอกชน

พ.ศ. ๒๐๘๕ (ค.ศ. 1542) เนองจากไดมศาสนาครสตนกายโปรเตสแตนตเกดขน ซงการก�าจด (perse-cution) จะตองจดการเปนพเศษ โปป/สนตะปาปา ปอล

ท ๓ (Paul III) จงทรงจดใหมคณะกรรมาธการของพระคารดนลขนมาก�ากบ เปนศาลสงสดในการไตสวนศรทธา ซงตอมาใน พ.ศ. ๒๑๓๑ (ค.ศ. 1588) โปป/สนตะปาปา ซกซตสท ๕ (Sixtus V) ไดจดตงใหมรปรางชดเจนเปน the Congregation of the Roman and Universal Inquisition เรยกสนๆ วา the Holy Office

เรมตนปฏวตวทยำศำสตร ขดกบศำลครสต

พ.ศ. ๒๐๘๖ (ค.ศ. 1543) โคเปอรนคส (Copernicus) พมพหนงสอ On the Revolutions of Celestial Spheres (วาดวยปรวรรตแหงเวหาสมณฑล) แสดงหลกความจรงวาโลกหมนรอบดวงอาทตย โดยมดวง

อาทตยเปนศนยกลางของจกรวาล ถอวาเปนการเรมตนปฏวตวทยาศาสตร (scientific revolution)

แตเพราะขดกบค�าสอนของศาสนาครสตซงยงมอ�านาจอยมาก จงเปนเหตใหนกวทยาศาสตรทเผยแพรความรเชนนน ถกจบขนศาลไตสวนศรทธา (Inquisition) และลงโทษ เชน บรโน (Giordano Bruno) ถกเผาทงเปนใน ค.ศ. 1600 กาลเลโอ (Galileo Gali lei) แมจะยอมรบผด ลดโทษ กถกกกขงใหอยแตในบานจนตายใน ค.ศ. 1642

สเปนนกลำ ท�ำลำยแอสเทคแลว กถลมอนคำ

พ.ศ. ๒๐๙๖ (ค.ศ. 1553) หลงจากลมอาณาจกรแอสเทคลงในป ๒๐๕๕-๕๗ แลว ถงปน นกลาอาณานคมของสเปน กตอาณาจกรอนคาพนาศ

พระนำงแมรละเลงเลอด กวำดลำงโปรเตสแตนตในองกฤษ

พ.ศ. ๒๐๙๘ (ค.ศ. 1555) หลงสนรชกาลของพระราชบดา คอ เฮนรท ๘ ซงไดตงศาสนจกรองกฤษ ขนแลว พระนางแมรท ๑ (Mary I หรอ Mary Tudor) ซงเปนราชธดาของมเหสองคเกา ขนครองราชย กลบ หนไปฟนฟนกายโรมนคาทอลก และด�าเนนการก�าจด

กวาดลาง (persecution) พวกโปรเตสแตนตอยาง

รนแรง เชน ใหจ�าคกบชอพแหงวรซเตอร และบชอพแหงลอนดอน ๒ ป ออกจากคกแลวกใหเอาทง ๒ บชอพนนไป เผาทงเปนทออกซฟอรด เปนตน จนไดสมญาวา “Bloody Mary” (แมรกระหายเลอด หรอแมรละเลงเลอด)

สงครำมศำสนำในยโรป“สงครามศาสนา” (Wars of Religion) ทประวต

ศาสตรตะวนตกเลาไวน หมายถงสงครามในศาสนาครสตเอง ระหวางคาทอลกกบโปรเตสแตนต

พ.ศ. ๒๑๐๓ (ค.ศ. 1560) ฝรงเศส ซงเปนประเทศ คาทอลก ไดพยายามกวาดลางโปรเตสแตนตอยางรนแรงตงแตระยะแรก ถงกบเกดสงครามศาสนาหลายครง

ในรชกาลพระเจาฟรานซสท ๒ มการกวาดลาง (persecution) พวกโปรเตสแตนต ทเรยกวาฮเกนอตส (Huguenot) อยางรนแรง ฮเกนอตสจงสมคบกนวางแผน (Conspiracy of Amboise) จะโคนพวกคาทอลกทปกครอง ในป ๒๑๐๓ แตแผนแตก เลยถกจบแขวนคอราว ๑,๒๐๐ คน

จากนนอก ๒ ป กเกดสงครามศาสนากลางเมองเปนระยะๆ รวม ๓๖ ป (๒๑๐๕-๒๑๔๑/1562-1598) โดย ทพวกฮเกนอตสไดทพโปรเตสแตนตตางชาตมาชวยดวย

ระหวางนมเหตการณใหญครงรายยง คอ ชาวคาทอลกสงหารเหมาชาวโปรเตสแตนตในวนเซนต บารโธโลมว (Saint Bartholomew’s Day Massacre) ป ๒๑๑๕/1572 ตงแต ๒๔ ส.ค. ไป ๒ เดอนเศษ ตายราว ๑๓,๐๐๐ คน

(หลงจากนราวครงศตวรรษ จะถงรชกาลพระเจาหลยสท ๑๓ ตอดวยพระเจาหลยสท ๑๔ มหาราช องคทมไมตรกบสมเดจพระนารายณมหาราช สมยอยธยา ซงจะกวาดลางโปรเตสแตนตอยางรนแรงยงจนจบสน)

จากซาย: พระนำงแมรท ๑พระเจำฟรำนซสท ๒ กบ พระนำงแมรสจวรตวนเซนตบำรโธโลมว

จากซาย:สนตะปำปำ ปอลท ๓สนตะปำปำ ซกซตสท ๕นโคลส โคเปอรนคสจอรดำโน บรโนกำลเลโอ กำลเลอ


อำณำจกรฮนดสดทำยพ.ศ. ๒๑๐๘ (ค.ศ. 1565) อาณาจกรฮนดสดทาย

ทเหลออยในทกษณาบถ คอ วชยนคร (Vijayanagar Empire) ถงกาลอวสาน หลงจากยนหยดอยไดทามกลางอ�านาจคกคามของอาณาจกรมสลมทลอมรอบเปนเวลา ๒๒๙ ป

จกรวรรดวชยนครนมเนอทคราวๆ ขนาดใกลเคยง กบอรกในปจจบน อยสวนลางตลอดถงปลายสดของ แผนดนอนเดย เจรญรงเรองมาก มการตดตอคาขายกบกรงโรม โปรตเกส ไปจนถงจน มเมองหลวงชอเดยวกนวา

วชยนคร ซงชาวโปรตเกสทเดนทางมาไดเขยนบนทกไวราวป ๒๐๖๓ วาใหญโตอยางกบโรม

(ดนแดนสวนลางของอนเดยนมการตดตอโดยเฉพาะทางการคากบโรมมานาน อยางนอยตงแตตนครสตศกราชในยคอาณาจกรโจฬะ ดงทในทางโบราณคดไดพบเหรยญกระษาปณของโรมนมากมายในผนแผนดนแถบน)

แมรสนสมย นองแมรหนไป ก�ำรำบคำทอลก

พ.ศ. ๒๑๐๖ (ค.ศ. 1563) เมอสนรชกาลพระนางแมรท ๑ แลว ราชนเอลซาเบธท ๑ (Elizabeth I) ซงเปนราชธดาของมเหสองคใหม ขนครองราชย ทรงหนกลบ มาบ�ารงนกายองกฤษ และก�าจด (persecution) พวกคาทอลก

ฝรงเศสวำแรง ตองเทยบสเปนพ.ศ. ๒๑๑๑ (ค.ศ. 1568) สเปนซงเปนประเทศ

คาทอลกส�าคญอกหนง กกวาดลาง (persecution) โปรเตสแตนตอยางตอเนอง

ปน พระเจาฟลปสท ๒ ซงยงใหญมาก ปกครอง

ทงสเปน เนเธอรแลนด เมองขนในอเมรกา และดนแดน ของโปรตเกสทงหมด ไดตงพระทยเดดเดยววาจะบดขยพวกโปรเตสแตนตใหดบสนจากดนแดนเหลาน ทรงเรม ก�าจดโดยเขาโจมตโปรเตสแตนตใน เนเธอรแลนด แลว กลายเปนสงครามรบกนยดเยอถง ๘๐ ป (๒๑๑๑-๙๑/ 1568-1648)

ระหวางนน ในป ๒๑๓๑/1588 กยกกองทพเรอมหมาไปปราบองกฤษทเปนประเทศโปรเตสแตนต แตถกเผาแพกลบมายบเยน

ในทสดกไมสามารถเปลยนพวกดทชและพวกองกฤษใหเปนคาทอลกไดดวยการบงคบ

ในสเปน การก�าจดคนผไมเปนคาทอลก อกดานหนง ซงรนแรงมาก และยดเยอยง คอ ศาลไตสวนศรทธา (Spanish Inquisition) ซงใชวธเผาทงเปน เปนตน ยาว นานถงประมาณ ๓๕๐ ป (๒๐๒๑-๒๓๗๗/1478-1834)

อวสำนแหงวชยนครหลงจากสรบกบอาณาจกรขางเคยงครองอ�านาจ

มาไดยาวนาน ในทสด ผานเขามาในยคราชวงศโมกล ถงป ๒๑๐๘ (ค.ศ. 1565) อาณาจกรมสลม ๔ แควน คอ พชาประ พทร อาหหมดนคร และกอลคอนดา ไดรวมก�าลงกนเขาต เอาชนะวชยนครได

ทงน ผโจมตมไดตองการครอบครอง เพยงแตจะท�าลายอ�านาจ เมอชนะแลวจงเขาเผาท�าลายบานเรอนทรพย สน ไลฆาฟนผคนจนหมดสน โดยใชเวลารวม ๕ เดอน แลว ปลอยทงใหเปนทรกรางไรประโยชนไมอาจฟนขนไดอก

มสลมครองสดอนเดยถงคราวนอ�านาจของมสลมกคลมไปถงสดแผนดน

จดมหาสมทรอนเดยกษตรยแหงวชยนครไดหนไปตงเมองอยในทใหม

หางออกไป และสบราชยกนมาอยางไมราบรน จนกระทงป ๒๒๑๕ (ค.ศ. 1672) กษตรยองคสดทายสวรรคต กสนวงศ

สงครำมส�ำคญพลกผนอำรยธรรมสงครามศาสนาในยโรป ทรนแรงกวาน จะเกดขน

กลางทวปยโรป เปนสงคราม ๓๐ ป เรมแตป ๒๑๖๑/ 1618 ขางหนา

ผลสบเนองส�าคญอยางหนงของการกวาดลาง (persecution) และสงครามศาสนา (religious wars) ในยโรป กคอการถายเทประชากรขนานใหญ เชนยว ราว ๑๗๐,๐๐๐ คน ถกขบออกจากสเปนในป ๒๐๓๕/1492 พวกฮเกนอตสกวา ๔๐๐,๐๐๐ หนจากฝรงเศสในชวงใกลป ๒๒๒๘/1685 และการอพยพหลบหนคราวใหญนอยอนๆ ทงทไปในประเทศอนในยโรป ตลอดจนไปยงอเมรกา

การถายเทประชากรน นบวาเปนปจจยสาคญอยางหนงทกอรปแปลงรางอารยธรรมตะวนตก

จากซาย:รำชนเอลซำเบธท ๑พระเจำฟลปสท ๒

อนเดย

แหลมโคโมรน

สวตเซอรแลนด

โมกลเรมใหเสรภำพทำงศำสนำพ.ศ. ๒๑๒๔ (ค.ศ. 1581) อกบาร (Akbar)

จกรพรรดโมกลองคท ๓ ผยงใหญทสดในราชวงศ ซงขนครองราชยตงแตป ๒๐๙๙/1556 เมอพชตขยายดนแดนไดมากมายแลว กพยายามสรางความจงรกภกด รวมคนโดยใหเสรภาพทางศาสนา

นอกจากยกเลกภาษรายหวคนไมเปนมสลมแลว กถงกบทรงยกเลกการบงคบเชลยศกใหนบถออสลาม ทรงอภเษกสมรสกบเจาหญงฮนด เปดใหเจาชายและ

เจานายฮนดเขารบราชการ โดยเฉพาะพวกเจาราชบตร ไดต�าแหนงสงๆ

ยงกวานนยงทรงใหผรในศาสนาตางๆ ทงมสลม ฮนด เชน ครสต ปารซ มาถกถอยทางศาสนาตอเบอง พระพกตรในพระราชวง

ตอมาถงกบทรงประกาศใหพระองคเองเปนผม อ�านาจชขาดสงสดในเรองราวปญหาเกยวกบศาสนาอสลาม เหนอกวาศาสนบคคลทงปวง

เสยกรง ครงท ๑ พระนเรศวรฯ กเอกรำช

พ.ศ. ๒๑๓๓–๒๑๔๘ (ค.ศ. 1590-1605) ทกรง ศรอยธยา หลงรชกาลสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ โอรส ๒ พระองคครองราชยตอมา คอ สมเดจพระบรมราชาธราช ท ๓ (๒๐๓๑-๒๐๓๔/1488-1491) และสมเดจพระรามา- ธบดท ๒ (๒๐๓๔-๒๐๗๒/1491-1529 เขายคโปรตเกสครองมะละกา) จากนนมกษตรยอก ๒ พระองค คอ สมเดจ พระบรมราชาธราชท ๔ (๒๐๗๒-๒๐๗๖/1529-1533 เพยง ๔ ปกสวรรคตดวยไขทรพษ) สมเดจพระรษฎาธราชกมาร (๒๐๗๖/1533 เพยง ๕ เดอน กถกส�าเรจโทษ) กถงรชกาลสมเดจพระชยราชาธราช (๒๐๗๗-๒๐๘๙/1534-1546) ในรชกาลน ไทยเรมมสงครามกบพมาเปนครงแรก ในป ๒๐๘๑ เพราะพระเจาตะเบงชเวต (คอมงตรา เปน

พระญาตของพระเจาบเรงนอง ฝรงเรยก Tabinshwehti) รกรานแผขยายอาณาเขต มฝรงรวมรบโดยชาวโปรตเกสทมาตงบานเรอนคาขายในกรงศรอยธยาเขาประจ�าการ ๑๒๐ คน (ในสงครามรชกาลตอไป ทงฝายไทยฝายพมาตางกมคนโปรตเกสเขากองทพมากขน) จงเรมมการใชปนคาบศลาและปนใหญในการรบ และหลงชนะศก ทรงปนบ�าเหนจตางๆ รวมทงทรงอนญาตใหสรางโบสถ มบาทหลวงสอนศาสนาครสตแตนนมา

เมอพระชยราชาธราช (ไชยราชาธราช กเขยน) สวรรคตในป ๒๐๘๙ โอรสคอพระแกวฟา ซงมพระชนมาย ๑๑ พรรษา ครองราชยตอมาได ๒ ป กถกขนวรวงศาธราช คบคดกบพระราชมารดา (เจาแมศรสดาจนทร) ชงราช-สมบต โดยประหารชวตเสย เมอผชงราชยครองราชยได ๔๒ วน ถกก�าจดแลว กมาถงรชกาลสมเดจพระมหาจกร-พรรดราช (๒๐๙๑–๒๑๑๑/1548-1568) และมสงคราม

กบพมาตอมา ครนพระเจาตะเบงชเวตแหงพมาสวรรคตในป ๒๐๙๓ และเมอพระเจาบเรงนอง (คอจะเดด ฝรง เรยก Bayinnaung) ขนครองแผนดนแลว กแผเดชานภาพ ตอมาจนไดเชยงใหม ประจวบพอดในฝายไทยทเตรยม รบศก พระเจาอยหวทรงไดชางเผอก ๗ เชอก เฉลมพระราชสมญญา “พระเจาชางเผอก” พระเจาบเรงนองทรงเหนโอกาส จงท�าอบายสงพระราชสาสนมาทลขอชางเผอก ๒ เชอก เมอฝายไทยปฏเสธ สงครามใหญกเรมตงแตป ๒๑๐๖ จนในทสดจบลงในรชกาลตอมาของพระราชโอรสคอสมเดจพระมหนทราธราช ดวยการทกรงศรอยธยาเสยแกพมาใน พ.ศ. ๒๑๑๒ ครนแลวพระเจาบเรงนองก ไดอภเษกพระมหาธรรมราชาเปนพระศรสรรเพชญ ครองกรงศรอยธยา ในฐานะเจาเมองประเทศราชของพมา กาลผานมา ๑๕ ป สยามจงไดเปนเอกราชเมอสมเดจพระนเรศวรมหาราชประกาศอสรภาพจากพมา ทเมองแครง

(ถนมอญตอแดนไทย) ใน พ.ศ. ๒๑๒๗/1584 และพระเกยรตยศยงขจรขจายเมอไดทรงชนะศกยทธหตถในป ๒๑๓๕/1592 ครนพระราชบดา คอสมเดจพระมหา- ธรรมราชาธราช (๒๑๑๒–๒๑๓๓) สวรรคตแลว พระองคจงไดทรงครองราชยสบตอมา ๑๕ ป (ถง ๒๑๔๘/1605)

ในรชกาลน นอกจากทหารอาสาชาวโปรตเกสแลว กมทหารญปนในกองทพไทยดวย (คราวยทธหตถ มทหารญปน ๕๐๐ คน) และนอกจากสเปนสงทตจากมนลามาท�าหนงสอสญญาทางพระราชไมตรและการคาแลว ผแทนดทชกไดเขาเฝาใน พ.ศ. ๒๑๔๗

ศำสนำใหมของจกรพรรดอกบำร เฉพาะอยางยง ในป ๒๑๒๔/1581 อกบารไดทรง

ตงหลกศาสนาใหม อนเนนดานจรยธรรมขน โดยรวมค�าสอนของศาสนาตางๆ เขาดวยกน เรยกวา Din-e llahi (Divine Faith = ทพยศรทธา) และมองคอกบารเองเปนศนยรวมแหงความจงรกภกด

แตเรองนกลายเปนการสรางความไมพอใจแกชาวมสลมทเครงหลก เกดมปฏกรยา บางกบนทกวาพระองคสรางศาสนาใหม ละทงอสลาม แตจะอยางไรกตาม สงท

เรยกวาศาสนาใหมของอกบาร มผนบถอเพยงไมเกน ๑๙ คน และเมอสวรรคตในป ๒๑๔๘/1605 ศาสนานนกดบลบไปดวย

อกครงศตวรรษจากน จกรพรรดออรงเซบจะก�าจด ฮนดอยางรนแรง

The Tomb of Akbar Shahอกบำร

พระนเรศวรมหำรำช

ลงกำสกะ

นครปฐม

สโขทย

อยธยา

เชยงใหม หลวงพระบำง

เสยมรำฐ

เคดำห

ไชยำ

อาวไทยทะเลอนดามน

รฐฉำน

รฐมำเลย

หงสำวด

จกรวรรดมชปหต

พระเจำบเรงนอง


ญปนปดประเทศ เมอรเจตนำนกบวชทมำกบนกลำอำณำนคม

พ.ศ. ๒๑๔๐ (ค.ศ. 1597) หนไปทางญปน พวกโชกนทปกครองบานเมอง ซงไดสงเสรมและสนทสนมเปนอยางด กบมชชนนารทงหลายทมากบประดาเรอคาขาย เกดลวงรวานกสอนศาสนาเหลานนเปนสอทอดไปสการทหารและการเมอง ทจะเขามายดครองอาณานคม จงพลกทาทหนไปเปนศตร แลวด�าเนนการกวาดลาง (per-secution) คนทไปถอครสต ถงกบออกเปนประกาศราชการตอเนองเปนชด เรมแตป ๒๑๔๙ และขบไลฝรงออกไป แลวปดประเทศตงแต พ.ศ. ๒๑๘๓ (ค.ศ. 1640) เปนตนมา รวมเวลา ๒๐๐ ปเศษ กระทงนายพลแมทธว เปอรร น�าเรอรบอเมรกนมาบงคบใหญปนเปดประเทศอกใน พ.ศ. ๒๓๙๗ (ค.ศ. 1854)

คำทอลก-โปรเตสแตนต รบกน ๓๐ ป เยอรมนยอยยบ

พ.ศ. ๒๑๖๑-๙๑ (ค.ศ. 1618-48) ชวงเวลาในยโรป ซงมสงครามศาสนาระหวางโรมนคาทอลก กบโปรเตสแตนต ทเรยกวา “สงคราม ๓๐ ป” (Thirty Years’ War)

ความขดแยงและท�าลายลางกนระหวางชาวครสต นกายใหมคอโปรเตสแตนต กบนกายเดมคอ โรมน คาทอลก รนแรงและขยายกวางออกไปเรอยๆ จนในทสด เวลาผานมา ๑๐๑ ป ถง พ.ศ. ๒๑๖๑ กเกดเปนสงคราม

ศาสนา (religious war) ระหวางประเทศคาทอลก กบประเทศโปรเตสแตนต โดยกองทพของจกรวรรดโรมนอนศกดสทธยกมาท�าลายพวกโปรเตสแตนต แลวกม ประเทศอนๆ มาชวยฝายโนนฝายน เชน เดนมารก นอรเวย สวเดน ออสเตรย ฝรงเศส และสเปน รบกนจนยตใน พ.ศ. ๒๑๙๑ (ค.ศ. 1648) จงเรยกวา “สงคราม ๓๐ ป” (Thirty Years’ War)

เยอรมนซงเปนสนามรบหลกหมดประชากรไป ๗ ลานคน คอ ๑ ใน ๓ ของทงประเทศเวลานน (คนเยอรมนตายในสงครามนมากกวาตายในสงครามโลกครงท ๑) และถงตอนน จกรวรรดโรมนอนศกดสทธทออนเปลยมาตงแตเกดโปรเตสแตนตขน กนบไดวาสลาย เหลอสกแตชอจกรวรรดและนามพระจกรพรรดทเปนเกยรตยศ

“เมอบำนเมองด เขำสรำงวดใหลกทำนเลน”

พ.ศ. ๒๑๖๓–๒๑๗๑ (ค.ศ. 1620-1628) ทกรงศรอยธยา หลงรชกาลสมเดจพระนเรศวรมหาราชแลว พระราชอนชา คอสมเดจพระเอกาทศรถครองราชยตอมาอก ๑๕ ป (๒๑๔๘/1605–๒๑๖๓/1620) จากนนเปน รชกาลของโอรส ๒ พระองคตดตอกน คอ เจาฟาศร-เสาวภาคย ซงครองราชยไมถง ๑ ป กถกจมนศรเสาวรกษกบพวกจบส�าเรจโทษเสย แลวถวายราชสมบตแกโอรส อกพระองคหนงทประสตแตพระสนม ซงไดผนวชอยท

วดระฆงจนมสมณศกดเปนพระพมลธรรม ลาสกขามาขนเสวยราชยใน พ.ศ. ๒๑๖๓ (บางต�าราวา ๒๑๕๓) เปนสมเดจพระอนทราชาธราช (พระราชพงศาวดารฉบบพระราชหตถเลขา เรยกวา สมเดจพระบรมราชาท ๑) ประชาชนยกยองถวายพระนามวาพระเจาทรงธรรม

ถงยคน สยามไดมชาวตางชาตเขามาคาขาย ตงถนฐาน ตลอดจนเขารบราชการกนมากแลว เรมดวย โปรตเกสมาในรชกาลสมเดจพระรามาธบดท ๒ (๒๐๓๔- ๒๐๗๒/1491-1529) สเปนและดทชกมทตเขามาตงแตรชกาลสมเดจพระนเรศวรมหาราช ตอมาในรชกาลสมเดจพระเอกาทศรถ นอกจากกษตรยฮอลนดา (ดทช) ไดสงทตมาเพอไมตรทางการคาแลว พระองคกทรงสงราชทตไปยงฮอลแลนดในป ๒๑๕๐ และไดพระราชทานทดนใหพวกดทชตงภมล�าเนาอยทางใตกรง บนรมแมน�า ฝงตะวนออก องกฤษกน�าเรอคาขายเขามากรงศรอยธยาเปนครงแรกตงแตป ๒๑๕๕ ครนถงรชกาลพระเจาทรงธรรมน พระเจา James I แหงองกฤษ (ครองราชย 1603/๒๑๔๖–1625/๒๑๖๘ ตอจากพระราชนเอลซาเบธท ๑) ไดมพระราชสาสนเขามาขอรบความสนบสนนใหชาวองกฤษไดรบความสะดวกในการคาขาย อยางไรกด การคาขายของชาวตางชาตเหลานมการแกงแยงแขงดกนมาก จนปะทะกนรนแรงหรอถงกบรบกน เชน ในชวงป ๒๑๖๐–๒๑๖๒ คราวหนง พวกโปรตเกสยดเรอฮอลนดาดวยไมพอใจวาไดสทธทางการคาเหนอตน ตอมา เรอองกฤษ ๒ ล�า รบกบเรอฮอลนดา ๓ ล�า ในอาวปตตาน แตกรงสยามกแกปญหาใหสงบไปไดดวยด

โดยเฉพาะชาวญปน ไดเขามาอยนานแลวมากมาย พระเจาทรงธรรมทรงสงทตคณะแรกไปญปนเมอป ๒๑๖๔ ชาวญปนมบทบาทส�าคญ ถงกบมกรมทหารอาสาญปน ซงหวหนาชอยามาดา นางามาซา มความดความชอบใน ราชการหลายครง จนพระเจาทรงธรรมทรงตงเปนออกญา เสนาภมข (ตอมาถกพระเจาปราสาททองสงไปเปนเจา-เมองนครศรธรรมราช และท�าอบายก�าจดเสย) แตทหารญปนกขนตอเจานายทตางกนไป จงมบางพวกกอปญหาขนรนแรงถงกบเปนขบถ เมอถกปราบไดหนไปยดเมองเพชรบร แลวหนตอไปยดเมองบางกอก กวาจะแกปญหาเสรจใชเวลาถงปครง

พระเจาทรงธรรมไดทรงศกษาพระปรยตธรรมช�านาญมาแตยงผนวช และไดมพระราชศรทธาเสดจออก

บอกหนงสอพระภกษสามเณรทพระทนงจอมทองสาม หลงเนองๆ (ในยครตนโกสนทร กมประเพณบอกหนงสอพระในพระบรมมหาราชวงสบมา) เมอมผพบรอยพระ พทธบาทบนไหลเขาสวรรณบรรพต เมองสระบร กไดทรง ถวายทดนโดยรอบกวาง ๑ โยชน โปรดใหสรางมณฑปสวมรอยพระพทธบาท สรางพระอารามทเชงเขา และใหฝรงสองกลองตดถนนจากต�าบลทาเรอมาถงเชงเขา โปรดใหประชมราชบณฑตแตงกาพยมหาชาตในป ๒๑๗๐ และ โปรดใหสรางพระไตรปฎกไวจบบรบรณ เมอมาถงยคน ไดมความนยมสรางวดกนมากขน จนกระทงวาผใดมเงน มฐานะพอ กมกสรางวดไวประจ�าวงศตระกล เปนทเกบอฐบรรพบรษ และวดเปนทศกษาเลาเรยน จนมค�ากลาวกนมาวา “เมอบานเมองด เขาสรางวดใหลกทานเลน”

จากซาย:พระเจำเจมสท ๑มณฑปพระพทธบำทออกญำเสนำภมข

จากซาย:Kamakura Buddha Daibutsuแมทธว เปอรรThirty Years War


หนภยศำสนำ สอเมรกำ หำอสรภำพ พ.ศ. ๒๑๗๓ (ค.ศ. 1620) ชาวครสตพวกเพยว-

รตน (Puritans) ซงหนการก�าจดกวาดลาง (persecution) ของโปรเตสแตนตนกายองกฤษไปยงอมสเตอรดมในฮอลแลนดตงแต ค.ศ. 1608 ไดลงเรอ Mayflower มาหา อสรเสรภาพในแผนดนอเมรกา ขนฝงทพลมธ (Plymouth)

ในนวองแลนด (เขตรฐแมสซาชเซตส) เมอเดอนธนวาคม คณะนม ๑๐๒ คน ไดชอวา “พลกรมส” (Pilgrims)

เกำะแมนฮตตนนวยอรกรำคำ๒๔เหรยญ

พ.ศ. ๒๑๗๙ (ค.ศ. 1626) พวกฮอลนดาซอเกาะแมนฮตตน (ในเมองนวยอรก) จากชาวอนเดยนแดง เจาถน ในราคา ๒๔ เหรยญ ($24) (ถนนชาวดทชเรยกวา นวอมสเตอรดม/New Amsterdam; ตอมาองกฤษยด ไปไดและตงชอใหมวา นวยอรก/New York)

ทชมำฮำล อนสรณรกตลอดกำล

พ.ศ. ๒๑๙๑ (1648) ทชมาฮาล (Taj Mahal) ณ เมองอครา (Agra) ทพระเจาชาฮ ชะฮาน (Shah Jahan) จกรพรรดโมกล สรางเปนอนสรณทฝงศพมเหส มมตซ มาฮาล (Mumtaz Mahal) ซงสวรรคตเมอป ๒๑๗๒ โดยเรมสรางในป ๒๑๗๓ ไดเสรจสนลง ใชเวลาสราง ๑๗ ป

(มมตซ สวรรคตเมอพระชนม ๓๔ พรรษา ขณะทชาฮ ชะฮาน มพระชนม ๓๗ พรรษา หลงจากมโอรสธดา ๑๔ องค)

ชาฮ ชะฮานเตรยมการจะสรางอนสรณทฝงศพของพระองคไวเคยงคทชมาฮาล แตเมอพระองคประชวรในป ๒๒๐๐/1657 โอรสสองคไดชงอ�านาจกน

ออรงเซบชนะแลวปลดราชบดา ขนเปนจกรพรรดเอง และขงพระเจาชาฮ ชะฮานไวในปอมอครา (Agra fort) จนสวรรคตในป ๒๒๐๙/1666

โมกลก�ำจดฮนดอก

พ.ศ. ๒๒๐๑ (1658) พระเจาออรงเซบ (Aurang-zeb) ขนครองราชย ขยายอาณาเขตออกไปไดกวางทสดในยคโมกล แตไดมงมนห�าหนบฑา (persecution) ชาวฮนดและสกข เปนเหตใหราชวงศโมกลสญเสยอ�านาจปกครองราษฎรลงไปมาก

ออรงเซบครองราชยอย ๔๙ ป เมอสวรรคตในป ๒๒๕๐ แลว จกรวรรดโมกลไดแตกสลายอยางรวดเรว ทงเพราะเกดสงครามสบราชสมบต ทงตางประเทศรกราน และแควนใหญนอยกตงตวเปนอสระ

กำลเลโอขนศำลสอบศรทธำ รอดตำยเพรำะยอมสละค�ำสอน

พ.ศ. ๒๑๘๖ (ค.ศ. 1633) กาลเลโอ (Galileo Galilei) นกวทยาศาสตรยงใหญ เผยแพรความรวาดวงอาทตยเปนศนยกลางของจกรวาล ถกครสตศาสนจกรจบขนศาลไตสวนศรทธา (Inquisition) ยอมสละค�าสอนของตน ไดพนโทษประหาร แตตองโทษกกขงอยในบานจนตายใน ค.ศ. 1642

บำทหลวงใหญ วำกำรแผนดนฝรงเศสพ.ศ. ๒๑๘๖-๒๒๕๘ (ค.ศ. 1643-1715) ท

ฝรงเศส เปนรชกาลทยาวยงของพระเจาหลยสท ๑๔

มหาราช (Louis XIV King of France หรอ Louis the Great; คลมรชกาลสมเดจพระนารายณมหาราช แหงกรงศรอยธยา พ.ศ. ๒๒๐๐-๒๒๓๑)

อ�านาจอนยงใหญของรชกาลน สบมาจากฐานท วางไวแลวในสมยของพระราชบดา คอ พระเจาหลยสท ๑๓ ครงนนแมวาฝรงเศสจะเปนดนแดนคาทอลก แตการ กวาดลางพวกโปรเตสแตนต ทไดกระท�าอยางรนแรงทสด อยางทเรยกวาใหเหยนแผนดนนน กเปนการกระท�าอยางอสระ ไมรอฟงกรงโรม โดยมบาทหลวงใหญชนคารดนล (ระดบรองโปป) ชอรเชลล (Cardinal Richelieu, 1585-1642) เปนอครมหาเสนาบด บญชาการแผนดนแทนพระ องค น�าฝรงเศสเขารวมสงคราม ๓๐ ป พยายามท�าลายอ�านาจของสเปน และไดแผขยายดนแดนออกไปอก บนทอน จกรวรรดโรมนอนศกดสทธใหออนเปลยหนกลงไป

คำรดนลรเชลล

จากซาย: พระเจำชำห ชะฮำนพระนำงมมตซ มำฮำลพระเจำออรงเซบ

จากซาย:เรอ Mayflowerขนฝงทพลมธ เกำะแมนฮตตนกำลเลโอขนศำล


ฝรงเศสมำ พำกำรทตคกคก ลงทำยฝรงเศสถกไล พำเมองไทยเขำเงยบ

พ.ศ. ๒๑๙๙–๒๒๓๑ (ค.ศ. 1656-1688) ทกรง ศรอยธยา สนรชกาลพระเจาทรงธรรมแลว ๒๘ ปตอมา มกษตรยถง ๕ พระองค และใน ๕ พระองคนน ๔ พระองค มเวลาครองราชยรวมกนเพยง ๓ ป กลาวสนๆ วา ๒ พระองคแรก คอพระราชโอรสของพระเจาทรงธรรม ไดแก สมเดจพระเชษฐาธราชครองราชยไดปเศษหรอไมถงป กถกเจาพระยากลาโหมสรยวงศส�าเรจโทษเสย (พระเจาทรงธรรมเอง เอกสารบางแหลงกวาทรงถกเจาพระยา กลาโหมฯ วางยาพษ) แลวพระอนชาคอสมเดจพระ-อาทตยวงศ พระชนมาย ๙ พรรษา ครองราชยได ๓๘ วน กถกยกลงจากเศวตฉตร (ตอมากถกประหารชวต) แลว เจาพระยากลาโหมฯ กขนเปนกษตรยพระนามวา พระเจา ปราสาททอง ครองราชยอย ๒๕ ป (๒๑๗๓/1630–๒๑๙๘/1655) เมอสวรรคตแลว เจาฟาชย ซงเปนพระราช- โอรสองคใหญครองราชยได ๓-๔ วน กถกจบส�าเรจโทษ

แลวพระศรสธรรมราชา อนชาของพระเจาปราสาททองครองราชยได ๒ เดอน กอเรองขดเคองพระทยแกสมเดจพระนารายณซงไดรวมสงหารเจาฟาชยมาดวกน จงถกปลงพระชนม บดน พ.ศ. ๒๑๙๙ มาถงรชกาลอนยาว ๓๒ ป ของสมเดจพระนารายณมหาราช ซงเปนพระราชโอรสของพระเจาปราสาททอง

ในรชกาลน ความสมพนธกบประเทศตางๆ เจรญสบตอมา แตคราวหนงไดเกดพพาทกบองกฤษถงกบประกาศสงคราม จงขาดไมตรกนไปชวงหนง และมประเทศมตรใหมคอฝรงเศสซงเรมเขามาคาขายทกรงศร- อยธยาใน พ.ศ. ๒๒๒๔/1681 แตในความสมพนธกบฝรงเศสน เนองจากจดหมายของพระเจาหลยสท ๑๔ ทรงมงจะน�าศาสนาครสตนกายโรมนคาทอลกเขามาเปนส�าคญ ดงทพระองคทรงด�าเนนการอยางถงทสดใน ประเทศฝรงเศสเอง เปาหมายนเปนแกนขบเคลอนให สมพนธไมตรกบฝรงเศสแขงขน โดยความสมพนธทาง ศาสนานนพวงพนกนไปกบความสมพนธทางดานการเมอง และการทหาร ยงมฟอลคอน (Constantine Phaulkon, ชาวไอโอเนยนกรก/โยนก มากบเรอพาณชยขององกฤษ) ทมารบราชการกาวหนาจนไดเปนเจาพระยาวชเยนทร ชวยจดชวยหนนดวย กจการงานเมองดานฝรงเศสกเปนเรองเดน จนความสมพนธกบประเทศอนๆ เลอนรางไป ไทยกสงคณะทตไปฝรงเศส และฝรงเศสกสงทตมาไทย ผลดเปลยนแลกกนไปมา โดยเฉพาะครงส�าคญคอทพระวสตรสนทร (โกษาปาน) เปนหวหนาคณะน�าไป คขนานกบการทต ฝรงเศสกสงทหารมาจ�านวนมาก ซงไดไปประจ�า รกษาปอมทเมองส�าคญๆ โดยจดเขาในราชการไทย

ในการน ดานประโยชนกมมาก เชน คนไทยไดฝก หดการทหารและการชางอยางตะวนตก ไดเรยนรวชาการ ใหมๆ นกเรยนไทยไดไปศกษาในฝรงเศส แตในขณะเดยวกน กกอใหเกดความหวาดระแวงวาฝรงเศสจะเปนก�าลงหนน รวมกบเจาพระยาวชเยนทรคดการใหญครอบครองเมองไทย ในทสด ขณะเมอสมเดจพระนารายณมหาราชประชวรหนก แลวเสดจสวรรคตในป ๒๒๓๑ พระเพทราชาและขนหลวงสรศกด (ตอมาคอพระเจาเสอ) กไดยดอ�านาจ ก�าจดเจาพระยาวชเยนทรกบพวก และขบไลทหารฝรงเศส ออกจากเมองไทย แลวพระเพทราชากขนครองราชย

ตอจากน กรงสยามซงเคยเปดกวางในการตอนรบชาวตางชาต กเปลยนนโยบายกลบตรงขาม แมจะไมถงกบ ปดประเทศอยางญปน (๒๑๔๐–๒๓๙๗/1597-1854) กจ�ากดและระมดระวง ความสมพนธกบตางประเทศจงนอยลง

ในดานกจการศาสนา สมเดจพระนารายณมหาราช กทรงด�าเนนตามวถไทยพนฐาน คอทรงใหเสรภาพในการนบถอศาสนา นอกจากทรงออกพระราชกฤษฎกาอนญาตใหราษฎรนบถอศาสนาใดๆ กไดแลว ยงทรงอปถมภครสตศาสนาและศาสนาอนๆ เชน โปรดใหสรางวดเซนตโยเซฟ ทสถตของสงฆนายกทอยธยา และสรางวดเซนตเปาโลทลพบร และตะนาวศร เปนตน พระเจาหลยสท ๑๔ ถงกบทรงคดวาพระองคทรงเลอมใสในครสตศาสนา และไดมพระราชสาสนทลเชญเขารตดวยใน พ.ศ. ๒๒๒๘ แตสมเดจพระ-นารายณมหาราชทรงผอนผนดวยพระปรชาญาณวา หากพระผเปนเจาพอพระทยใหพระองคเขารตเมอใด กจะ บนดาลใหเกดศรทธาขนในพระทยของพระองคเมอนนเอง

เสรภาพทางศาสนาในเมองไทยน บาทหลวง

ฝรงเศสไดเขยนเปนขอสงเกตส�าคญไวใน จดหมายเหตการเดนทางของพระสงฆราชแหงเบรธประมขมสซงสอาณาจกรโคจนจน วา “ขาพเจาไมเชอวาจะมประเทศใดในโลก ทมศาสนาอยมากมาย และแตละศาสนาสามารถปฏบตพธการของตนไดอยางเสรเทากบประเทศสยาม” (กรมศลปากร, ๒๕๓๐)

ในดานพระพทธศาสนา ประเพณบวชเรยนทสบมา คงเปนทนยมแพรหลายมาก และในรชกาลน ผบวชกไดรบพระบรมราชปถมภอยางด ท�าใหคนหลบเลยงราชการไปบวชกนมาก จงคราวหนงมรบสงใหออกหลวง สรศกด เปนแมกองประชมสงฆสอบความรพระภกษสามเณร ผทหลบลบวช สอบไดความชดวาไมมความรในพระศาสนา ถกบงคบใหลาสกขาจ�านวนมาก นอกจากน ประเพณบวชแลวพนราชภย กไดปรากฏในรชกาลน ดวย ดงปรากฏวา เมอประชวรจะสวรรคต พระเพทราชา กบขนหลวงสรศกดไดลอมวงไวเตรยมจะยดอ�านาจ พระองคโปรดใหชวยชวตบรรดาขาราชการฝายในไว ดวยการถวายพระราชวงเปนวสงคามสมา แลวพระสงฆมสมเดจพระสงฆราชเปนประธานท�าสงฆกรรมอปสมบทบคคลเหลานน น�าไปพระอาราม เปนอนพนภย

สมเดจพระนารายณมหาราชทรงเอาพระทยใสในการพระศาสนา การศกษา และสงเสรมวรรณคดมาก ดงไดทรงมพระราชปจฉาไปยงคณะสงฆหลายครง มวรรณคดพทธศาสนาเหลอมาถงปจจบนหลายเรอง เปนยคหนงทรงเรองของวรรณคด ทงทรงพระราชนพนธเอง และมกวส�าคญมากทาน เชน ศรปราชญ พระมหาราชคร พระโหราธบด ขนเทพกว พระศรมโหสถ

สมเดจพระนำรำยณมหำรำช


ชำหตเดล ขนทรพยไป

พ.ศ. ๒๒๘๒ (ค.ศ. 1739) เนเดอร ชาห แหงจกรวรรดอหราน ตองการทนทรพยจ�านวนมาก จงมาตยดนครเดลของโมกลในป ๒๒๘๒ แลวขนเอาสมบตมหาศาลไป รวมทงบลลงกนกยง และเพชรโกอนวร (Koh-i-noor diamond คอเพชร ๑๐๙ กะรตทมาอยในมงกฎพระราชนวกตอเรย ตลอดถงกษตรยองกฤษในบดน) ชวยใหงดเกบภาษในอหรานไดถง ๓ ป

ฝรงเศสสมยพระนำรำยณ ก�ำจดครสตตำงนกำย

ในพ.ศ. ๒๒๐๘ (ค.ศ. 1665) พระเจาหลยสท ๑๔ (Louis XIV) ด�าเนนการก�าจดกวาดลาง (persecution) พวกฮเกนอตส (โปรเตสแตนต) ครงใหม และยงกวานน ใน พ.ศ. ๒๒๒๘ (ค.ศ. 1685) ไดยกเลกโองการแหงแนนตสท พระเจาเฮนรท ๘ ประกาศไว แลวก�าจดหนกขนเพอลางใหสน

การนท�าใหชาวโปรเตสแตนตหนไปอยตางประเทศ เชน องกฤษ ปรสเซย เนเธอรแลนด และอเมรกา มากกวา ๔ แสนคน หลายจงหวดถงกบรางทเดยว (“...several provinces were virtually depopulated.” <The Concise Columbia Encyclopedia, 1991) ท�าใหฝรงเศสสญเสยก�าลงคนทมคณภาพ ขาดก�าลงงานของชาตในยคปฏวตอตสาหกรรม ทก�าลงจะมาถง

ครนถงป ๒๒๕๘ (ค.ศ. 1715) พระเจาหลยสท ๑๔ กประกาศวา พระองคไดท�าใหการทกอยางของศาสนาโปรเตสแตนตในฝรงเศสจบสนแลว

อหรำนห�ำหนมสลมสหน ทตำงนกำยพ.ศ. ๒๒๖๒ (ค.ศ. 1719) เนองจากอหราน หรอ

เปอรเซย ซงประชากรสวนใหญเปนมสลมนกายชอะฮ ไดหาหนบฑา (persecution) พวกมสลมนกายสหนทเปนขางนอย ครงนนเฮราท (Herat; ปจจบนอยในอฟกานสถาน ต.ตก ฉ.เหนอ) ซงเปนสหน ไดแขงเมอง ชาหแหงราชวงศซาฟาวด (Safavid dynasty) จงสงทพไปปราบ แตพลาดพายสญเสยก�าลงมาก

ตอมาอก ๓ ป (ค.ศ. 1722) เจาผครองกนทหาร (Kandahar ในอฟกานสถาน) ซงเคยเปนสวนหนงของเปอรเซย กยกทพมาตชนะเปอรเซย ตงตวเปนชาหเอง ฆาฟนลางโคตรลมราชวงศซาฟาวดกบทงขนนางขาราช- บรพารเปนตนอยางโหดเหยม แตแลวตวเขาเองกเกดเสยจรต หลานขนครองแทน และการฆาฟนสงหารกด�าเนนตอไป

ฝายสลตานแหงออตโตมานเตอรก ฉวยโอกาสท

เปอรเซยออนก�าลง และอางการทมสลมสหนถกรงแก กบกเขามา ทางฝายพระเจาซารแหงรสเซยกฉวยโอกาสขยายแดนเขามา แลวทงสองกมาตกลงเอาดนแดนรอบนอกของเปอรเซยมาแบงกน

ชำหผไมชอบสวรรค

พ.ศ. ๒๒๗๙ (ค.ศ. 1736) ระหวางนน ขานผหนง ซงเปนขาเกาทจงรกภกดของชาหแหงราชวงศซาฟาวด ไดซองสมก�าลงและเขามารบจนในทสดกกบลลงกทเสยไป ๔ ป จากพวกอฟกนคนใหแกโอรสของชาหองคเกาได แลวออกรบกดนแดนจากพวกออตโตมานเตอรก ตลอดจนเอาดนแดนคนจากรสเซย

ในทสดคงเหนวาชาหและโอรสออนแอ กเลยขนครองราชยเองในป ๒๒๗๙ (ค.ศ. 1736) เฉลมพระนามวา

“เนเดอร ชาห” (Nadir Shah) จากนนกรบขยายดนแดนจนจกรวรรดอหรานหรอเปอรเซยนน ยงใหญไมหยอนกวาสมยกอน รวมทงทะลอฟกานสถานเขามา และไดมาตยดนครเดลของราชวงศโมกลในป ๒๒๘๒ ขนทรพยไปมากมาย

อยางไรกด ความเกงกาจของเขาทวารบไหนชนะนน นนขนชอแตในเรองความโหดราย ขระแวง วนกบการหาทนมาท�าสงคราม และสนใจแตการรบราฆาฟนปราบปราม ถงขนาดทเมอมผทลวาในสวรรคไมมสงคราม กตรสวา “แลวอยางนนในสวรรคจะไปสนกอะไร”

เนเดอร ชาห ไมใสใจบ�ารงสขของประชาชน แถมยงชรากยงราย ไปไหนกสงฆาสงทรมานคน ราษฎรเดอดรอนมาก ตอมากเกดความไมสงบขนทโนนทน ตองปราบกนเรอย ในทสดทหารของชาหกปลงชพพระองคเสยเองใน พ.ศ. ๒๒๙๐ (ค.ศ. 1747)

ทพชำหท�ำลำยพระ อนง กองทพของเนเดอร ชาหน เปนผท�าลายพระ

พกตรพระพทธรปใหญ ๒ องค (สง ๕๓ และ ๓๗ เมตร) ทพามยาน อนอยบนทางผานสเดล ซงตอมาพวกทาลบนไดท�าลายครงสดทายหมดทงองค เมอตนป ๒๕๔๔

จากซาย:เนเดอร ชำหบลลงกนกยงเพชรโกอนวร

หนาตรงขาม:มงกฎพระรำชนวกตอเรย

พระเจำหลยสท ๑๔

๘ ๐ ๐ ป ท อ น เ ด ย ไ ม ม พ ท ธ ศ า ส น าข) ฝรงมา พทธศาสนากลบเรมฟน


องกฤษชนะฝรงเศส ไดเบงกอลพ.ศ. ๒๓๐๐ (ค.ศ. 1757) องกฤษกบฝรงเศส

หลงจากแขงอทธพลกนมานานเพอครองอ�านาจในอนเดย บรษทอนเดยตะวนออก ขององกฤษ (British East India Company) รบชนะบรษทอนเดยตะวนออกของฝรงเศส (French East India Company) ทรวมก�าลงกบกองทพของกษตรยโมกลแหงอนเดย

องกฤษชนะแลวไดอ�านาจปกครองแควนเบงกอล

องกฤษรวมปกครองอนเดย

ตอมาป ๒๓๑๗/1774 บรษทอนเดยตะวนออกขององกฤษ กเขารวมจดการปกครองประเทศอนเดย โดย มวอรเรน ฮาสตงส (Warren Hastings) เปนขาหลวงใหญองกฤษคนแรก จากนนกขยายอ�านาจออกไปเรอยๆ

องกฤษรง อตสำหกรรมเรม พ.ศ. ๒๒๙๓-๒๓๙๓ (ค.ศ. 1750-1850) เกด

การปฏวตอตสาหกรรม (Industrial Revolution) ซงเรมขนในประเทศองกฤษ โดยมการประดษฐคดคน การพบแหลงพลงงานใหญอยางใหม การใชเครองจกรกล เชน เครองจกรทอผา เครองจกรไอนา เปนตน มการจดตงโรงงาน น�าไปสการพฒนาเทคโนโลยและอตสาหกรรม สบตอมา

ปฏวตสควำมกำวหนำยคใหม

ความเปลยนแปลงน สบเนองจากการคนชพของ ศลปวทยาการตงแตป ๑๙๙๖/1453 จนกระทงเกดการปฏวตวทยาศาสตรทเรมขนเมอป ๒๐๘๖/1543 และด�าเนนตอมาตลอด ค.ศต.ท ๑๖ และ ๑๗ ซงท�าใหประชาชน เกดความตนตวทางปญญายงขน จนท�าให ค.ศต.ท ๑๘ ไดชอวาเปน (ยคแหง) การเรองปญญา (Enlightenment)

เมอมาประสานกบการปฏวตอตสาหกรรมน กท�าใหเกดความเปลยนแปลงครงใหญของวถชวตในยโรป ทงทางความคด ความเชอ เศรษฐกจ และสงคม มนษยสมยใหมพากนเชอในคตแหงความกาวหนา (idea of progress) วาวทยาศาสตรและเทคโนโลยจะพามนษยไปสความเจรญและสขสมบรณยงขนไปไมมทสนสด

เกดสยำมวงศในลงกำทวปพ.ศ. ๒๒๙๓ (ค.ศ. 1750) เนองจากศาสนวงศใน

ลงกาทวปสญสน พระเจากตตสรราชสงหจงทรงสงคณะทตมายงราชอาณาจกรสยาม ในรชกาลพระเจาอยหว บรมโกศ แหงกรงศรอยธยา ขอพระสงฆไทยไปอปสมบทชาวลงกา ไดพระอบาลเถระเปนหวหนาคณะเดนทางไปในป ๒๒๙๖ พ�านกทวดบพพาราม กรงแกนด ประกอบพธผกสมาแลวอปสมบทกลบตร ฟนสงฆะในลงกาทวปขนใหม เกดเปนคณะสงฆอบาลวงศ หรอสยามวงศ หรอสยามนกาย อนเปนคณะสงฆใหญทสดในศรลงกาจนปจจบน สามเณรสรณงกร ซงไดรบอปสมบทในคราวนน ไดรบสถาปนาเปนพระสงฆราชแหงลงกาทวป

พงทราบเหตทสงฆะในศรลงกาสญสนวา พวก

โปรตเกสเปนนกลาอาณานคมพวกแรกทมาถงลงกาทวปในป ๒๐๔๘/1505 เมอมอ�านาจขนกไดขมเหงประชาชน ฆาพระสงฆ ท�าลายวด บงคบคนใหเขารตเปนคาทอลก และขนทรพยไปเมองของตน รวมทงขนบลลงกงาชางของกษตรยสงหฬไปยงกรงลสบอน

ตอมา พระเจาราชสงหท ๑ รบชนะโปรตเกส ขนครองราชยในป ๒๑๒๔/1581 แตพระองคไดท�าปตฆาต พระสงฆวาเปนอนนตรยกรรมแกไขไมได จงทรงหนไปบ�ารงศาสนาฮนดนกายไศวะ และท�าลายพระพทธศาสนา โดยเผาคมภร และฆาพระสงฆจนหมดสน

ครนพระเจากตตสรราชสงหขนครองราชย จะทรงฟนฟพระพทธศาสนา จงทรงสงคณะทตไปยงสยามประเทศ ทงน โดยไดรบความรวมมอจากพวกดทช ชวย

อปถมภเรอเดนสมทร(พวกดทชน ไดชวยชาวลงกาทวปรบขบไลพวก

โปรตเกสออกไปจนหมดในป ๒๒๐๑/1658 แตแลวพวกดทชกเขาครองดนแดนชายทะเลแทนทพวกโปรตเกส และ แผศาสนาครสตนกายโปรเตสแตนต แมจะไมโหดรายมากอยางพวกโปรตเกส ชาวสงหฬตองรบกบพวกดทชอกเกอบ ๑๖๘ ป จนพวกองกฤษมาขบไลดทชไปในป ๒๓๓๙/1796 แตแลวในทสด ณ วนท ๒ มนาคม ๒๓๕๘/1815 องกฤษกปลดพระเจาศรวกรมราชสงห เชอสายทมฬ จากราชบลลงก เปนอนสนวงศกษตรยของลงกาทวป และเอาประเทศเปนเมองขนหมดสน)

องกฤษส�ำรวจโบรำณสถำนบคคลเรมแรกส�าคญในดานน ทจะเสรมความร

ประวตศาสตรโลกโดยเชอมโยงตะวนตก-ตะวนออก ดวย เรองการเดนทพของอเลกซานเดอรมหาราช กบอาณาจกร กรก/โยนกในอาเซยกลาง คอ เซอร วลเลยม โจนส (Sir William Jones) ผพพากษาศาลฎกาแหงกลกตตา

ทานผน เมอป ๒๓๑๗ ไดรวมกบแซมมวล จอหนสน (Samuel Johnson เปนผช�านาญงานพจนานกรม) เรงเรา ใหผส�าเรจราชการขององกฤษ ทปกครองอนเดยเวลานน คอ วอรเรน ฮาสตงส (Warren Hastings) ด�าเนนงานสารวจซากโบราณสถานและสบคนหาเมองเกาๆ ในอนเดย จนกระทงตอมาอก ๑๐ ป กมการตงอาเซยสมาคมแหงเบงกอล

ค) ยคองกฤษปกครอง

จากซาย:เซอร วลเลยม โจนส แซมมวล จอหนสน

วอรเรน ฮำสตงส

จากบน:เครองจกรทอผำเครองจกรไอน�ำพระอบำลเถระ


เสยกรงครงท ๒ พระเจำตำกสน กเอกรำช ตงกรงธนบร

พ.ศ. ๒๓๑๐–๒๓๒๕ (ค.ศ. 1767-1782) ทกรงศรอยธยา สนรชกาลสมเดจพระนารายณมหาราช ในป ๒๒๓๑/1688 แลว ผานมาอก ๓ รชกาล คอ สมเดจพระเพทราชา (ตนราชวงศสดทายของกรงศรอยธยา คอราชวงศพลหลวง, ๒๒๓๑–๒๒๔๖/1688-1703) พระเจาเสอ (สมเดจพระสรรเพชญท ๘ หรอขนหลวงสรศกด โอรสของสมเดจพระนารายณ แตเปนบตรเลยงของพระเพทราชา, ๒๒๔๖–๒๒๕๑/1703-1708) และสมเดจพระเจาอยหวทายสระ (สมเดจพระสรรเพชญท ๙ โอรสองคใหญของพระเจาเสอ, ๒๒๕๑–๒๒๗๕/1708-1732) รวม ๔๕ ป เมอจะขนรชกาลใหม เกดการแยงราชสมบตเปนศกกลางเมองครงใหญทสด ระหวางพระราชอนชาซง เปนกรมพระราชวงบวร (พระมหาอปราช) กบพระราช- โอรสองคกลางทไดรบมอบราชสมบต (พระองคใหญไม ยอมรบราชสมบตจงออกผนวช) ในทสด กรมพระราชวงบวรชนะแลวขนครองราชย เรยกกนวา สมเดจพระเจา อยหวบรมโกศ (สมเดจพระบรมราชาธราชท ๓, ๒๒๗๕–๒๓๐๑/1732-1758) และทรงก�าจดกวาดลางขาราชการวงหลวงเสยมากมาย เปนเหตหนงใหบานเมองออนแอลง

โดยทวไป ในรชกาลน บานเมองสงบสข การบวชเรยนคงจะไดเปนประเพณทางการศกษาทแนนแฟนขนแลว ตามทชาวบานถอกนมาวาคนทบวชเรยนแลวเปนทด (นาจะเปน “ฑต” ซงกรอนจาก “บณฑต”) มความรความคดเปนผใหญ พรอมทจะรบผดชอบครอบครวและ

สงคมได คนทจะมเหยาเรอน ตองไดบวชเรยนเปน “คนสก” กอน ปรากฏวา ในรชกาลน ผทจะเปนขนนางมยศ ตองเปนผทไดบวชแลว จงจะทรงตง ถงเจานายในพระราชวงศกผนวชทกพระองค แตในลงกาทวป ศาสนวงศสญสน พระเจากตตสรราชสงหจงทรงสงสรวฒนอ�ามาตยเปนราชทตมาใน พ.ศ. ๒๒๙๓/1750 เพอขอพระภกษสงฆไปใหอปสมบทบวชกลบตรทนน คณะสงฆไทย ม พระอบาลเปนหวหนาเดนทางไปในป ๒๒๙๖ และไดฟนสงฆะขนใหม เกดเปนคณะสงฆอบาลวงศ หรอสยามวงศ หรอสยามนกายสบมา

พระเจาบรมโกศครองราชยอย ๒๖ ป มพระราช- โอรสเปนเจาฟาชาย ๓ พระองค (มพระราชธดาทเปนเจา-ฟาหญง และพระราชโอรสพระราชธดาทเปนพระองคเจาอกหลายพระองค) พระองคใหญคอ เจาฟาธรรมธเบศร กรมขนเสนาพทกษ (“เจาฟากง”) ครงหนงท�าความผดฉกรรจถงโทษประหาร จงทรงผนวชเพอพนราชภย และเลยไดทรงศกษาธรรม กบทงทรงสามารถเชงกว ไดนพนธวรรณคดเรองนนโทปนนทสตรคาหลวง และพระมาลยสตร คาหลวง (ตอมา ทรงนพนธกาพยเหเรอ และกาพยหอโคลง ทขนชอลอชาและเปนแบบฉบบ, เจาฟากณฑล และ เจาฟามงกฎ ซงเปนพระกนษฐภคน กไดทรงนพนธเรองอเหนาใหญ และอเหนาเลก) เมอไดรบพระราชทานอภยโทษแลว ตอมาไดเปนพระมหาอปราช แตในทสด ได ลอบเปนชกบพระมเหสองคหนง จงถกลงพระราชอาชญา สนพระชนม สวนพระราชโอรสพระองคกลางคอ เจาฟา เอกทศ กรมขนอนรกษมนตร พระเจาบรมโกศทรงเหนวาเปนผโฉดเขลา จะพาใหบานเมองพบต จงโปรดใหผนวช

เสย และทรงตงพระราชโอรสพระองคนอยคอ เจาฟาอทมพร กรมขนพรพนต เปนพระมหาอปราช เพอสบราชสมบตตอไป แตตอมา เมอพระเจาบรมโกศประชวรหนก เจาฟาเอกทศกลอบลาผนวชมาตงพระองคเปนอสระอยในวง ครนเมอพระเจาบรมโกศสวรรคตในป ๒๓๐๑/1758 แลว สมเดจพระเจาอทมพรครองราชยได ยงไมเตม ๒ เดอน ทรงพระประสงคมใหเกดเหตเดอดรอน จงถวายราชสมบตแกเจาฟาเอกทศ ซงขนครองราชย เปนสมเดจพระเจาอยหวพระทนงสรยาสนอมรนทร (“ขนหลวงขเรอน”) สวนพระองคเองเสดจออกไปทรงผนวชแลวประทบทวดประด ครนพมายกทพมาตกรงศรอยธยาใน พ.ศ. ๒๓๐๓ จงไดลาผนวชออกมาชวยแกไข สถานการณโดยทรงออกวาราชการแผนดน จนเมอพมาถอยทพไปแลว ทรงเหนพระเจาเอกทศมพระอาการระแวง กไดเสดจออกผนวชอก จงไดพระนามวา “ขนหลวงหาวด” (ตอมา เมอพมายกทพมาอก และกรงใกลจะแตกในป ๒๓๑๐ ขาราชการและราษฎรวงวอนใหลาผนวชถงกบเขยนหนงสอทลเชญใสในบาตรยามเสดจออกบณฑบาต กมไดทรงยอมตามอก)

กษตรยพมา คอพระเจามงระ แหงกรงองวะ ไดโปรดใหเนเมยวสหบด และมงมหานรธา ยกทพมาตกรงศรอยธยา ไดลอมกรงอย ๒ ป ในทสดกเสยกรงแกพมาในวนท ๗ เมษายน ๒๓๑๐ (จลยทธการวงศ วา ในปจอตอปกน วนองคาร เดอน ๕ ขน ๙ ค�า) พมาเกบกวาดคนและทรพยสมบตเอาไป เผาพระนครหมดสน และท�าลายแมกระทงก�าแพงเมอง เปนอวสานของกรงศรอยธยาทไดเปนเมองหลวงมา ๔๑๗ ป มกษตรย ๓๔ พระองค

เมอใกลทกรงจะแตก พระยาตาก ซงมาชวยรบปองกนพระนคร มองเหนความออนแอของผปกครองบานเมองและสถานการณทจะรกษาไวไมอย ไดตดสนใจน�าพลจ�านวนหนงตฝาวงลอมของพมาออกไป แลวยอนกลบมากกรงกลบได แตมองเหนสภาพอนไมเหมาะทจะกลบฟนคนขนเปนราชธาน จงมาตงกรงธนบร แลวเรมเปนกษตรยปกครองในวนท ๒๘ ธนวาคม ๒๓๑๐

ตลอดรชกาลของพระเจาตากสนมหาราช ๑๕ ป เตมไปดวยการศกสงคราม ทงปราบกกตางๆ ของคนไทยทแตกแยกและตงตวกนขนมายามบานเมองระส�าระสาย

ทงสรบกบพมาทเขามาเปนคสงคราม และแกปญหา แวนแควนขางเคยง แตกระนนกทรงใสพระทยจดการบานเมองใหสงบและรมเยนมนคงในทางสนต ดงทวา พอเรมตงกรง กทรงตงหลกทางจตใจ ศลธรรม และการศกษาใหแกประชาชน เฉพาะอยางยง จดวดตางๆ ในกรงขนเปนวดหลวง เลอกสรรพระภกษททรงศลทรงธรรมทรงปญญาอาราธนามาสถาปนาเปนสมเดจพระสงฆราช ตงเปนพระราชาคณะ เปนตน และโปรดใหรวบรวมคมภรพระไตรปฎกจากหวเมองมาเลอกคดจดเปนฉบบหลวง แมจะไมทนเรยบรอยกอนสนราชการ โปรดใหจด

สรางสมดภาพไตรภมอนวจตรขนาดใหญยง และกองทพทไปตเวยงจนทนไดเมองแลวอญเชญพระแกวมรกตลงมา ตอนปลายรชกาล ทรงใฝพระทยในการบ�าเพญกรรมฐานมาก และทายสด ในป ๒๓๒๕/1782 มเรองบนทกมาวา ทรงมพระสตฟนเฟอน ถงกบทรงพสจนความบรสทธของพระสงฆดวยการใหด�าน�า และเขาพระทยวาทรงไดเปนพระอรยบคคล ทรงใหพระสงฆกราบไหวพระองค และลงโทษพระสงฆทไมยอมตาม ในกรงกเรมเกดเหตวนวาย จนตองระงบเรองโดยในวาระสดทายพระองคถกส�าเรจโทษ เปนอนสนรชกาล


องกฤษใฝศกษำ ตงอำเซยสมำคม พ.ศ. ๒๓๒๗ (ค.ศ. 1784) นกปราชญนกศกษา

ชาวตะวนตกไดตงอาเซยสมาคมแหงเบงกอลขน เพอเปนทใหชาวยโรปผสนใจศลปวทยาของอาเซยมาพบปะหาความรกน โดยเฉพาะในเรองโบราณคด เหรยญกระษาปณ และศลาจารกตางๆ พรอมทงวรรณคดและตนฉบบบนทกทงหลาย

ทงนเกดจากความดพเศษอนเปนสวนทควรยกยองของชาวองกฤษวา แมจะมขอเสยทไปมเมองขน แตนกปกครองและนกบรหารขององกฤษแทบทกคน เปน

ผไดศกษาเลาเรยนมากและมความใฝรยงขนไป

การทองกฤษมาปกครองอนเดย เมอมองในแงผลด กท�าใหเกดการศกษารเรองราวแตโบราณ จนกระทงประวตศาสตรแหงอารยธรรมของชมพทวปปรากฏเดนชดขนมา ดงเชนความเปนมาของพระพทธศาสนาและเรองพระเจาอโศกมหาราช ทจมซอนอยใตผนแผนดนและจางหายไปหมดแลวจากความทรงจ�าของชาวอนเดยเอง กไดปรากฏขนมาใหมดวยอาศยการศกษาคนควาของชาวองกฤษเหลาน

องกฤษอำนจำรกอโศกได สมาชกส�าคญคนหนงของอาเซยสมาคมแหง

เบงกอลน คอ เจมส ปรนเสป (James Prinsep; ชวงชวต ค.ศ. 1799-1840) ไดเปนเลขานการของสมาคม ตงแตป ๒๓๗๕ และเปนบคคลแรกทเพยรพยายามอานตวอกษรพราหม และอกษรขโรษฐ จนอานศลาจารก ของพระเจาอโศกมหาราชไดส�าเรจในป ๒๓๘๐

ประเทศอเมรกำเพงเกด พ.ศ. ๒๓๑๘-๒๖ (ค.ศ. 1775-83) เกดปฏวต

อเมรกน (American Revolution) เปนสงครามกบ องกฤษ เพอปลดเปลองอเมรกาใหพนจากการเปนอาณา- นคมคอเมองขนขององกฤษ ซงใชเวลา ๘ ปครง โดยประเทศสหรฐอเมรกา เกดขนดวยการประกาศอสรภาพ ณ วนท ๔ กรกฎาคม ๒๓๑๙/1776

อทธพลใหญตอโลกเวลำน พ.ศ. ๒๓๑๙ (ค.ศ. 1776) อดม สมธ (Adam

Smith) ชาวสกอต พมพเผยแพร Wealth of Nations อนเปนหนงสอทมอทธพลอยางยงตอระบบทนนยมทครอบง�าโลกยคปจจบน

นกดำรำศำสตรองกฤษ พบดำวมฤตย พ.ศ. ๒๓๒๔ (ค.ศ. 1781) เซอร วลเลยม เฮอเชล

(Sir William Herschel) นกดาราศาสตรชาวองกฤษ (เกดในเยอรมน) คนพบดาวเคราะหทตอมาเรยกวา “ดาวมฤตย” (Uranus) ซงอยหางดวงอาทตยประมาณ ๒,๘๗๐ ลาน กม. เปนล�าดบท ๗ ในบรรดาดาวเคราะหทง ๙ เสนผาศนยกลาง ๕๒,๒๙๐ กม. หมนรอบดวงอาทตยรอบละ ๘๔.๐๗ ป

จากซาย:เจมส ปรนเสปอกษรพรำหมอกษรขโรษฐ

หนาตรงขามจากซาย:กปตนคกอนสำวรยเทพเสรภำพ

หนานจากซาย: จอรจ วอชงตนอดม สมธระฆงแหงเสรภำพวลเลยม เฮอเชลWealth of Nations

National Library of Australia

กปตนคกเดนเรอไป โลกไดรจก ทวปออสเตรเลย องกฤษไดอำณำนคม

พ.ศ. ๒๓๑๑ (ค.ศ. 1768) กปตนคก (Captain James Cook, เรยกกนวา “Captain Cook”) ไดรบมอบหมายใหไปทเกาะตาฮต (Tahiti) เพอราชการบางอยางในงานทางดาราศาสตร แตมค�าสงลบวา รฐบาลองกฤษใหเขาหาทางยดครองแผนดนทลอกนวาเปนทวปทางใตชอวา Terra Australis เขาเดนเรอจากตาฮตตอลงไปทางใต ถงจะไมพบทวปลกลบนน แตกไปถงนวซแลนด (New Zealand) แลวเลยไปทางตะวนตกจนพบแผนดนทเปนทวปออสเตรเลย (Australia) ท�าใหองกฤษไดอาณานคมอกมากมาย เขาเดนทางหลายเทยวไปจนถงฝงทวปอเมรกาเหนอ ในทสด ถกคนพนถนฆาตายทเกาะฮาวาย


“... ยอยกพระพทธศำสนำ ปองกนขอบขณฑสมำ รกษำประชำชนและมนตร”

พ.ศ. ๒๓๒๕ (ค.ศ. 1782) วนท ๖ เมษายน ทประเทศไทย พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก มหาราช เสดจขนครองราชย เปนปฐมกษตรยแหงราชวงศจกร แลวทรงยายเมองหลวงมาตงทกรงเทพฯ ซงทรงสรางขนบนฝงตะวนออกของแมน�าเจาพระยา โดยมวดพระศรรตนศาสดารามในพระบรมมหาราชวง เปนทประดษฐานพระพทธมหามณรตนปฏมากร พระแกวมรกต เรมยครตนโกสนทร

กรงเทพฯ มชอเตมวา “กรงเทพมหานคร อมร-

รตนโกสนทร มหนทรายธยา มหาดลกภพ นพรตนราช- ธานบรรมย อดมราชนเวศนมหาสถาน อมรพมานอวตาร-สถต สกกะทตตยวษณกรรมประสทธ”; เฉพาะ “อมร- รตนโกสนทร” ในรชกาลท ๔ โปรดเกลาฯ ใหเปลยนจากค�าเดมวา “บวรรตนโกสนทร”

ในรชกาลน (๒๓๒๕–๒๓๕๒/1782-1809) พมากยงยกทพมาตอยางตอเนอง แตไทยกชนะในสงครามใหญทกครง เรมตงแตสงครามเกาทพใน พ.ศ. ๒๓๒๘ ซงพระเจาปดงมก�าลงพลถงแสนสหมนสพนคน จดเปน ๙ ทพ ยกมาต ๕ ทาง วางก�าหนดจะตกรงเทพฯ พรอมกนจากทกดาน แตพมามาไมถงกรงเทพฯ ไทยมก�าลงเพยงเจดหมนเศษ จดเปน ๔ ทพ กตทพพมาแตกกลบไป โดยเผดจศกทสนามรบทงลาดหญา จ.กาญจนบร

แมวาบานเมองยงมศกสงครามมากมาย กทรงมพระทยมงบ�ารงประโยชนสขของประชาราษฎร เรมดวยดานทส�าคญ งานรวบรวมพระไตรปฎกทพระเจากรงธนบรไดทรงเรมไวยงคางอย ครนถงป ๒๓๓๑ โปรดใหอาราธนาพระสงฆประชมท�าสงคายนา ครงท ๙ (ครงแรกของกรงเทพฯ) เสรจแลวคดลอกสรางเปนพระไตรปฎกฉบบหลวง เรยกวา ฉบบทองใหญ (เดมเรยกวาฉบบทองทบ) ประดษฐานไวในหอพระมณเฑยรธรรม เพอเปนหลกของแผนดน (ตอมาทรงสรางเพม ๒ ฉบบ คอ ฉบบรองทอง และฉบบทองชบ) ทรงสรางและปฏสงขรณพระอารามถง ๑๓ แหง เชนทรงสรางวดพระเชตพนฯ (จดวาเปนวดประจ�ารชกาลท ๑) ทรงฟนวรรณคดทถกเผาและสญหายครงกรงแตก เชน รามเกยรต อเหนา และอณรท

จากการทบานเมองยงกบศกสงครามระส�าระสาย กวาจะกบานกเมองขนมาฟนฟจดใหเขารปได ไมนอย กวา ๒๐ ป ราษฎรแตกกระสานซานเซนยากแคน เตมไปดวยการปลนฆาแยงชงเบยดเบยนกนสดล�าเคญ ไมเปนอนไดศกษาหรอคดการสรางสรรค การบวชเรยนกวปรต พระสงฆขาดปจจยเครองอาศยฝดเคองเปนอยไมไหว ลาสกขาไปจ�านวนมาก แตคนพวกหนงกลบบวชมาหาเลยงชพโดยใชความเชอเหลวไหลไสยศาสตรลอหาลาภ การบวชม แตสารตถะคอการเรยนหามไม พระองคไดตรสแสดงพระบรมราโชบายวา “ฝายพระพทธจกรพระราชอาณาจกรยอมพรอมกนทงสองฝายชวนกนช�าระพระสาศนา” ถงกบไดทรงตรากฎพระสงฆ รวม ๑๐ ฉบบ เพอกวดขนมใหภกษสามเณรประพฤตผดเพยนจากพระธรรมวนย มใหตดหลงหรอชกน�าคนในไสยศาสตร ใหทง

พระสงฆและคฤหสถท�ากจพธมความสมพนธตอกนและประพฤตการทงหลายในทางพระศาสนาใหถกตอง เฉพาะอยางยงใหการบวชเปนเรองของการศกษาเลาเรยนตามวตถประสงค ดงความในกฎพระสงฆฉบบท ๒ วา “...ถา สามเณรรปใด มอายสมควรจะอปสมบทแลว กใหบวชเขาร�าเรยนคนถธระ วปสนาธระ อยาใหเทยวไปมาเรยนความรอทธฤทธใหผดธระทงสองไป .... จบได จะเอาตวสามเณรแลชตนอาจารยญาตโยมเปนโทษจงหนก” และกฎพระสงฆฉบบท ๔ วา “… แตนสบไปเมอหนา หามอยาใหมภกษโลเลละวฏะประนบด ... มไดร�าเรยนธระทงสองฝาย อยาใหมไดเปนอนขาดทเดยว” โปรดใหมการสอนพระปรยตธรรมในพระบรมมหาราชวง ตลอดจนวงเจานาย และบานขาราชการผใหญ และทรงสบตอประเพณมพระราชปจฉาถามคณะสงฆ

จากซาย: พระพทธยอดฟำจฬำโลกพระบรมมหำรำชวง

หนาตรงขามจากซาย: กฎหมำยตรำสำมดวงวดพระเชตพนฯ

กรงเทพมหำนครฯธนบร

แมน�าเจาพระยา


เนปำลเสยเอกรำช

พ.ศ. ๒๓๕๗-๒๓๕๙ (ค.ศ. 1814-16) เกดสงคราม กรขา ซงองกฤษชนะแลวผนวกเนปาลเขามาเปนรฐในอารกขา (protectorate; ไดเอกราชในป ๒๔๖๖/1923)

ฝรงเศสสประชำธปไตย พ.ศ. ๒๓๓๒-๒๓๕๘ (ค.ศ. 1789-1815) เกด

การปฏวตฝรงเศส (French Revolution) เปนการเปลยนแปลงทางการเมองทลมลางระบอบเกาในฝรงเศส ซงมขนนาง (nobility) และคณะบาทหลวงคาทอลก (clergy) เปนผปกครองประเทศ มาสระบอบการปกครองโดยรฐธรรมนญ ตามค�าขวญวา “Liberty, Equality, Fraternity” (เสรภาพ สมานภาพ ภราดรภาพ) อนถอกนวาเปนแบบอยางของการปกครองแบบประชาธปไตย

รฐธรรมนญฝรงเศสเรมทค�าปรารภวาดวยประกาศ แหงสทธของมนษยและพลเมอง (Declaration of the Rights of Man and Citizen) อนเปนเอกสารประวตศาสตรส�าคญ

การปฏวตนท�าใหประเทศฝรงเศสเปลยนจาก ราชอาณาจกรเปนสาธารณรฐ แตการขนครองอ�านาจของพระเจานะโปเลยนไดแทรกคนใหกลบไปเปนระบอบสมบรณาญาสทธราชยระยะหนง

พมำหมดอสรภำพ

พ.ศ. ๒๓๖๗-๒๓๖๙ (ค.ศ. 1824-26) สงครามพมารบองกฤษครงแรก ตอมาป ๒๓๙๕ กมสงครามครงท ๒ แตละครงเสยดนแดนไปเพมขนๆ จนในทสดป ๒๔๒๙/ 1886 พมากกลายเปนแควนหนงในอนเดยขององกฤษ จนมาไดเอกราชในป ๒๔๙๑/ 1948

นะโปเลยนเปลยนโฉมยโรป พ.ศ. ๒๓๔๗-๒๓๕๗ (ค.ศ. 1804-1814)

พระเจานะโปเลยนท ๑ จกรพรรดฝรงเศส (Napoleon I; เดมเรยก Napoleon Bonaparte) แผอ�านาจไปทวผนแผนดนใหญของทวปยโรป ท�าใหจกรวรรดโรมนอนศกดสทธถงกาลอวสานในป ๒๓๔๙/1806

แตสดทาย นะโปเลยนกไดพายแพแกกองทพองกฤษของ ดยคแหงเวลลงตน (Duke of Wellington) ในยทธการท วอเตอรล (Waterloo) เมอป ๒๓๕๘/1815

ภำษำมอ เพอคนหหนวก ขยำยโอกำสในกำรศกษำออกไปกวำงไกล

พ.ศ. ๒๓๖๐ (ค.ศ. 1817) นกการศกษาอเมรกนชอ โธมส แกลลอเดท (Thomas Hopkins Gallaudet) หลงจากไปยโรปเพอศกษาหาวธสอนเดกหหนวก ในทสดไดพอใจรบเอาวธสอนภาษามอ หรอภาษาสญญาณ (sign language) จากฝรงเศส ครนถงป ๒๓๖๐ เขาไดตง Hartford School for the Deaf ขนเปนโรงเรยนสอน

คนหหนวกใหเปลาแหงแรกของอเมรกา บตรชายทงสองของเขาไดสบตอและขยายงานกศลในการสอนคนหหนวกใหเจรญแพรหลายยงขนไปอก

จากซาย: นะโปเลยนดยคแหงเวลลงตนยทธกำรทวอเตอรลโธมส แกลลอเดท

จากซาย:Declaration of the Rightsof Man and Citizenกำรส�ำเรจโทษพระเจำหลยสท ๑๔ ดวยกโยตน


วสำขบชำหำยไปครำวสนอยธยำ กลบฟนขนมำเปนงำนใหญ

พ.ศ. ๒๓๖๐ (ค.ศ. 1817) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๒ (พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย) มความในพระราชก�าหนดพธวสาขบชา จ.ศ. ๑๑๗๙ วา “ทรงมพระทยปรารถนาจะบ�าเพญพระราชกศลใหมผลวเศษยงกวาทไดทรงกระท�ามา จงมพระราชปจฉาถามคณะสงฆ มสมเดจพระสงฆราช (ม) เปนประธาน ซงไดถวายพระพรถงโบราณราชประเพณงานวสาขบชาดงสมยพระเจาภาตกราช แหงลงกาทวป” เปนเหตใหทรงม พระราชโองการก�าหนดวนพธวสาขบชานกขตฤกษใหญ ครงละ ๓ วน

ในรชกาลน (๒๓๕๒–๒๓๖๗/1809-1824) สมเดจพระสงฆราช (ม) ไดขยายหลกสตรการเรยนภาษาบาล จาก ๓ ชน (คอ เปรยญตร-โท-เอก) เปน ๙ ประโยค

ก�ำเนดธรรมยตตกนกำยพ.ศ. ๒๓๗๒ (ค.ศ. 1829) ทประเทศไทย ใน

รชกาลท ๓ เจาฟามงกฎ (ร.๔ กอนครองราชย) หลงจากโสกนตแลว ไดทรงผนวชเปนสามเณร ๗ เดอน ตอมา ทรงผนวชเปนพระภกษในป ๒๓๖๗ ประทบทวดมหาธาต อนเปนทสถตของสมเดจพระสงฆราช ทรงสอบไดเปรยญ ๕ ประโยค ไดทรงเลอมใสในความเครงวนยของพระ ภกษมอญชอซาย พทธว�โส (ไดเปนพระราชาคณะท พระสเมธาจารย อยวดบวรมงคล) มพระประสงคจะประพฤตเครงครดเชนนน จงเสดจไปประทบทวดสมอราย (วดราชาธวาส) ใน พ.ศ.๒๓๗๒ ทรงอปสมบทใหม แลวก�าหนดดวยการฝงลกนมตผกสมาใหมของวดสมอรายใน พ.ศ. ๒๓๗๖ วาเปนการตงคณะธรรมยต หรอธรรมยต- ตกนกาย (คณะธรรมยตกา กเรยก) จากนนไดเสดจมาประทบ ณ วดบวรนเวศ ถอเปนศนยกลางของคณะ ธรรมยตตอมา

อกษรเบรลล เพอคนตำบอด ควำมกำวหนำส�ำคญทำงกำรศกษำ และสอสำร

พ.ศ. ๒๓๗๒ (ค.ศ. 1829) ทประเทศฝรงเศส หลยส เบรลล (Louis Braille) ตาบอดมาตงแตอาย ๓ ขวบ ถงปนมอาย ๒๐ ป ไดพฒนาวธอาน เขยน (และพมพ) หนงสอส�าหรบคนตาบอดไดส�าเรจ เรยกวาอกษรเบรลล เปนรอยนนของจดทเรยงกน อานดวยการสมผส

วดโพธมจำรกสรรพวทยำ เปนมหำวทยำลยเปดแหงแรกของไทย

พ.ศ. ๒๓๗๔ (ค.ศ.1831) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๓ พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว โปรดใหปฏสงขรณวดพระเชตพนฯ เปนครงใหญ และโปรดใหประชมนกปราชญราชบณฑตชวยกนแตงและรวบรวมสรรพวทยามาจารกลงบนแผนหน ๑,๓๖๐ แผน ประดบไวตามผนงพระอโบสถ เสาระเบยงรอบพระอโบสถ พระวหาร วหารคด และศาลารายรอบพระมณฑป รวม ๘ หมวด เชน เรองพระพทธศาสนา ต�ารายาและแพทยแผนโบราณ วรรณคด สภาษต และภาพฤาษดดตน เรยกวา “ประชมจารกวดพระเชตพน” หรอเรยกงายๆ วา “จารกวดโพธ” ท�าใหวดพระเชตพนฯ ไดชอวาเปนมหาวทยาลย

เปดแหงแรกของไทย และเมอวนท ๓๑ มนาคม ๒๕๕๑ (วนคลายวนพระราชสมภพของพระบาทสมเดจพระนงเกลา เจาอยหว) ณ พระอโบสถวดพระเชตพนฯ มพธถวายประกาศนยบตรของยเนสโก (UNESCO) ขนทะเบยน “จารกวดโพธ” เปนเอกสารมรดกความทรงจาของโลก (Memory of the World) แหงภมภาคเอเชยแปซฟก

ในรชกาลน (๒๓๖๗–๒๓๙๓/1824-1850) นอกจากโปรดใหสรางพระไตรปฎกฉบบหลวงเพมจ�านวนขนมาก ทรงสราง ทรงปฏสงขรณพระอาราม และทรงสงเสรมการสรางและปฏสงขรณวดมากเปนพเศษแลว ทรงขยายการบอกพระปรยตธรรมแกพระภกษสามเณรในพระบรมมหาราชวงเตมทง ๔ มขของพระทนงดสตมหาปราสาท โปรดใหจางอาจารยบอกพระปรยตธรรมทกพระอารามหลวง พระราชทานอปถมภแกพระภกษสามเณรทสอบไดตลอดไปถงโยมบดามารดา และโปรดใหจางอาจารยสอนหนงสอไทยแกเดก

หมอบรดเลย รเรมงำนกำรแพทยและกำรพมพแกสงคมไทย

พ.ศ. ๒๓๗๘–๒๔๑๔ (ค.ศ. 1835-1871) ทประเทศไทย หลงจากไดเรมมมชชนนารอเมรกนเขามาใน พ.ศ. ๒๓๗๑ แลว ถงป ๒๓๗๘ มชชนนารอเมรกนทานหนงทคนไทยรจกกนดในชอวา หมอบรดเลย (Rev. Dan Beach Bradley) ไดเขามาท�างานเผยแพรครสตศาสนา

โดยชวตสวนใหญไดเสยสละบ�าเพญประโยชนใหแกสงคมไทยมากมาย ตงแตกลางรชกาลท ๓ ตลอดรชกาลท ๔ (๒๓๙๔–๒๔๑๑/1851-1868) จนถงตนรชกาลท ๕ เปนผท�าการผาตดแผนปจจบนครงแรก รเรมปลกฝปองกนไขทรพษ ตงโรงพมพหนงสอไทยครงแรก ท�าใหคนไทยรจกสงพมพสมยใหมและไดประโยชนทางการศกษาอยางมาก เชน พมพประกาศหามสบฝนของทางราชการ ตาราปลกฝ คมภรครรภรกษา ต�าราเรยนภาษาองกฤษ พระราชพงศาวดารไทย พงศาวดารจน (เชน สามกก) นราศลอนดอน กจจานกจ อกขราภธานศรบท ปฏทนภาษาไทย ตลอดจนหนงสอรายป (บางกอกกาลนเดอร/Annual Bangkok Calendar) รายเดอน (บางกอกรคอรเดอร/Bangkok Recorder) และจดหมายเหต เมอถงแกกรรม ณ ๒๓ ม.ย. ๒๔๑๔ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา เจาอยหว ไดพระราชทานความชวยเหลอเกยวกบการศพ เพราะครอบครวไมมแมแตเงนคาท�าศพ

จากซาย:รชกำลท ๓หมอบรดเลย จำรกวดโพธ

จากซาย:รชกำลท ๒หลยส เบรลลอกษรเบรลล


ตงโรงเรยนอนบำล ใหกำรเรยน เปนประสบกำรณ ทรำเรงเบกบำน

พ.ศ. ๒๓๘๐ (ค.ศ. 1837) ทประเทศเยอรมน นกการศกษาเยอรมน ชอเฟรอเบล (Friedrich Wilhelm August Froebel) ตงโรงเรยนอนบาล (kindergarten) ขนเปนแหงแรก โดยมงหวงใหการเรยนเปนประสบการณทเปนไปเองแกเดกดวยความราเรงสดใสเบกบาน ผลงานเลมส�าคญทสดของเขาชอวา The Education of Man (1826)

ไดขอยตพอตงทฤษฎ วำชวตประกอบขนดวยเซลล

พ.ศ. ๒๓๘๒ (ค.ศ. 1839) ทประเทศเยอรมน นกพฤกษศาสตร ชอ ชไลดน (Matthias Jakob Schlei-den) กบนกสตววทยาชอ ชวานน (Theodor Schwann) รวมกนศกษาจนลงความเหนวา ชวตนน ไมวาสตวหรอพช ลวนประกอบขนดวยเซลล กลาวคอ เซลลเปน องคประกอบพนฐานของชวต ถอกนวาสองทานนเปนผวางรากฐานแหงทฤษฎวาดวยเซลล

ตงฐำนควำมคดของคอมมวนสต ไวใน “The Communist Manifesto”

พ.ศ. ๒๓๙๑ (ค.ศ. 1848) ทกรงลอนดอน ประเทศองกฤษ สนนบาตคอมมวนสต (Communist League) มมตรบ The Communist Manifesto (Manifest des Kommunismus, “คาประกาศคอมมวนสต” หรอ “คาแถลงปณธานคอมมวนสต”) ทมารกซ (Karl Heinrich Marx) และเองเกลส (Friedrich Engels) ไดเขยนขน อนเปนการแถลงหลกการ เจตจ�านง และแนวปฏบตการของคอมมวนสต เรมดวยถอวา ประวตศาสตร คอประวตการตอสของชนชน กรรมกรทวโลกจะตองรวมตวกนท�าการปฏวตของคอมมวนสต ในทสด ชยชนะจะเปนของชนกรรมาชพ การตอสของชนชนจะจบสน โดยคอมมวนสตจะเปนทพหนาของชนกรรมาชพนน ซงมาลมลางการยดครองทรพยสนสวนตว และยกชนกรรมาชพขนเปนผปกครองอยางไรกตาม ในชวงเวลาระยะแรกทประกาศนออกมา ยงไมมอทธพลเปนทสนใจมาก มารกซและเองเกลสเกบตวเงยบอยหลายป จนกระทง ๑๖ ปตอมา ในป 1864/๒๔๐๗ มการชมนมตงสมาคมคนงานนานาชาตขน (เรยกกนวา “First Inter-national”) มารกซจงไดขนมาเปนผน�าความคด และไมชา ลทธมารกซกแพรไปในประเทศตางๆ บนผนแผนดนทวปยโรปอยางรวดเรว

สรำงเจดยใหญ ไดภเขำทอง

พ.ศ. ๒๓๙๓ (ค.ศ. 1850) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๓ ทวดสระเกศ พระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว มพระราชประสงคจะสรางพระเจดยใหญองคหนง ใหเหมอน แตใหใหญกวา “พระเจดยภเขาทอง” ทวดภเขาทอง ทกรงเกา แตพนดนบรเวณนนเปนทลม กอ พระเจดยขนไปกทรดลงมาทกท จนตองหยดทงคางไว ไมเปนรปพระเจดย มแตกองอฐ แลวตนไมกขนคลมรก ตอมา ค�าตนวา “พระเจดย” กหายไป เหลอแต “ภเขาทอง” ครนมาในรชกาลท ๔ ไดโปรดใหซอมแปลงภเขา กอ พระเจดยขนไวบนยอด โปรดเกลาฯ ใหเปลยนชอภเขาทองวา “บรมบรรพต” เหมอนอยางพระเมรบรม-บรรพตอนเคยสรางททองสนามหลวง และซอมตอมาตลอดรชกาล จนส�าเรจในรชกาลท ๕ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โปรดใหอญเชญพระบรมสารรกธาตทไดรกษาไวในพระบรมมหาราชวง ไปทรงบรรจในพระเจดยใหญ บนบรมบรรพต ใน พ.ศ. ๒๔๒๐ ตอมา ในป ๒๔๔๑/1898 อปราชองกฤษผปกครองอนเดย ซงเคยอยทกรงเทพฯ และคนเคยกบพระองค ไดถวายพระบรมสารรกธาตซงขดพบทเมองกบลพสด โปรดเกลาฯ ใหเจาพระยายมราช (ปน สขม) ไปอญเชญมา แลวมพระราชพธบรรจในพระเจดยบนยอดบรมบรรพต เมอ ๒๓ พ.ค. ๒๔๔๒ นบเปนการบรรจครงท ๒

ตอมา มการซอมใหญโดยกรมชลประทานเปน เจาการ ในป ๒๔๙๓–๒๔๙๗/1950-1954 และครงลาสด ในป ๒๕๐๙/1966 มการบโมเสกสทองหมพระเจดยบนยอด สรางพระเจดยเลกขนสมม และซมเจดยทงสทศ

บรมบรรพต (ภเขาทอง) สง ๗๖ เมตร กวางโดย เสนผาศนยกลาง ๑๕๐ เมตร ฐานวดโดยรอบ ๓๓๐ เมตร มบนไดเวยน ๒ ทาง บนไดขนทางทศใตม ๓๗๕ ขน บนไดลงทางทศเหนอม ๓๐๔ ขน

ร. ๔ ทรงเรมพธมำฆบชำพ.ศ. ๒๓๙๔ (ค.ศ. 1851) ทประเทศไทย ใน

รชกาลท ๔ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ไดทรงพระราชด�ารถงความส�าคญของการประชมใหญแหงพระอรหนตสาวก ทเรยกวาจาตรงคสนนบาต คราวทพระพทธเจาทรงแสดงพระโอวาทปาฏโมกข คอหลกค�าสอนส�าคญอนเปนใหญเปนประธาน ดงนน ในปทเสดจขนครองราชยนนเอง จงโปรดใหจดงานวนมาฆบชา ขนเปนครงแรก

จากบนซาย: เฟรอเบลชไลดนชวำนนเองเกลสมำรกซ


องกฤษมำท�ำสญญำคำขำย ไทยเปดประเทศรบอำรยธรรมตะวนตก

พ.ศ. ๒๓๙๘ (ค.ศ. 1855) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๔ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว กอนครองราชย ไดผนวชอยนานถง ๒๗ พรรษา ไดทรง ศกษาพระธรรมวนยจนเชยวชาญ และทรงเรยนรวทยาการสมยใหม โดยทรงคบหารจกชาวตะวนตกเปนอยางด ทรงช�านาญทงภาษาบาลและภาษาองกฤษ ทรงจารกไปไดเหนชวตผคนและสภาพบานเมองทวไป เมอเสดจขนครองราชย จงทรงรเรมการใหมๆ เปลยนโฉมหนา ของบานเมอง เรมน�าประเทศไทยเขาสสมยใหม โดยเฉพาะ การเปดประเทศ มสมพนธไมตรกบประเทศตะวนตกทวไป ทเปนกาวใหญ คอ ในป ๒๓๙๘/1855 น พระราชนวกตอเรย (Queen Victoria) ไดทรงสงเซอร จอหน บาวรง (Sir John Bowring) เปนผแทนพระองคเขามาเจรจาใหสยามยกเลกขอจ�ากดตางๆ ทางการคา ยอมใหองกฤษตงกงสลในกรงเทพฯ เกดเปนสนธสญญาบาวรง (Bowring Treaty) จากนน ไทยกท�าสญญาหรอขอตกลง

อยางนกบประเทศอนๆ ในยโรป ตลอดจนอเมรกาและญปน แมวาตามสนธสญญาน ไทยจะตองเสยเปรยบบางอยาง และเกดสทธสภาพนอกราชอาณาเขต (extrater-ritoriality, extraterritorial rights) แตเปนการกาวฝา ไปในโลกยคใหมทเวลานนประดาประเทศเจาอาณานคมก�าลงแผขยายอ�านาจ โดยไทยยอมเสยสละบางอยางทางกฎหมายและการเงน เปนการผอนผนกนไมใหเขากาวไปใชอ�านาจทางทหารและความกดดนทางการเมองเขามาครอบง�า อยางทท�ากบประเทศขางเคยงรอบเมองไทย

เรองของเมองไทยน มขอเทยบคลายกบประเทศญปน ซงโชกนไดปดประเทศเพราะปญหาจากโปรตเกสและสเปนใน พ.ศ. ๒๑๘๒ (เมอสมเดจพระนารายณมหาราชประสตได ๗ พรรษา) และเปดประเทศดวยสนธสญญากานากาวา/Treaty of Kanagawa กบอเมรกาในป ๒๓๙๗ (กอนไทยท�าสญญาบาวรง ๑ ป) จบระยะเวลา “sakoku”/national seclusion (1639-1854) (1688-1855)

สวนทเมองไทย พระเพทราชาขบไลฝรงเศสออกไปใน พ.ศ. ๒๒๓๑ (เมอสมเดจพระนารายณมหาราชสวรรคต) ถงจะไมไดปดประเทศเปนทางการอยางญปน แตความสมพนธตางประเทศกเบาบางลงไป จนมาเปดประเทศแกการคาเสรดวยสนธสญญาบาวรง/Bowring Treaty กบองกฤษในป ๒๓๙๘ น (หลงญปนท�าสญญากบอเมรกา ๑ ป) เรยกไดวาจบชวงเวลาจ�ากดความสมพนธ (1688-1855)

เรองสทธสภาพนอกราชอาณาเขต ไดแกไขเสรจในรชกาลท ๖ หลงจบสงครามโลกครงท ๑ โดยประธานาธบดอเมรกน (Woodrow Wilson) สนบสนนและแกสญญาใหไทยเปนประเทศแรกในป ๒๔๖๓/ 1920 ตามมาดวยประเทศอนๆ คณะทตพเศษทไปด�าเนนการเรองนชวงทาย มชาวอเมรกนรวมอยดวย คอ ดร.ฟรานซส บ แซยร (Francis B. Sayre, เปนบตรเขยของประธานาธบดวลสน ไดเปนศาสตราจารยแลวมาเมองไทยในป ๒๔๖๖ เขารบราชการเปนทปรกษาการ

ตางประเทศ ไดรบพระราชทานบรรดาศกดเปน พระยากลยาณไมตร) ไดไปเจรจาขอเปลยนสญญากบประเทศตางๆ ในยโรปจนเสรจสนใน พ.ศ. ๒๔๖๘ (หลงเสรจภารกจ พระยากลยาณไมตรถวายบงคมลากลบอเมรกา ไปสอนท ม.ฮารวารด แตยงยนดเปนขาราชการของประเทศไทยโดยไมรบเงนเดอน)

ทฤษฎววฒนำกำรอนลอลน พ.ศ. ๒๔๐๑ (ค.ศ. 1858) ชารลส ดารวน

(Charles Darwin) ชาวองกฤษ ประกาศทฤษฎววฒนาการ (theory of evolution) วาดวยการ คดเลอกโดยธรรมชาต อนลอลน และสนสะเทอน โดยเฉพาะตอวงการครสตศาสนา

ศกษำโดยเดกเปนศนยกลำงพ.ศ. ๒๔๐๒-๙๕ (ค.ศ. 1859-1952) ชวงชวต

ของจอหน ดวอ (John Dewey) นกปรชญาปฏบตนยม และนกการศกษาอเมรกน ผท�าใหการศกษาแบบกาวหนา (progressive education) ทหนนแนวคดใหเดกเปนศนยกลาง (child-centered education) โดดเดนเปนทนยมขนมา

อนเดยเปนเมองขนองกฤษพ.ศ. ๒๔๐๑ (ค.ศ. 1858) เมอองกฤษปราบ

อาณาจกรสกขลงไดในป ๒๓๙๒/1849 แลว องกฤษโดย บรษทอนเดยตะวนออก (British East India Com-pany) กไดปกครองอนเดยหมดสน แตตอมาป ๒๔๐๐ ทหารอนเดยทางภาคเหนอไดกอกบฎขนแลวราษฎรกรวมดวยขยายกวางออกไป

เมอองกฤษปราบกบฎเสรจใน พ.ศ. ๒๔๐๑ กยบเลกบรษทอนเดยตะวนออกเสย แลวรฐบาลองกฤษกเขาปกครองอนเดยเองโดยตรง ใหอนเดยมฐานะเปนอปราชอาณาจกร คอเปนเมองขนโดยสมบรณ

จากบนซาย: พระรำชนวกตอเรย, เซอร จอหน บำวรง, ฟรำนซส บ แซยร, ประธำนำธบดวลสน

จากซาย: ชำรลส ดำรวนจอหน ดวอ


สงครำมกลำงเมองจบไป อเมรกำไดเลกทำสพ.ศ. ๒๔๐๔–๒๔๐๘ (ค.ศ. 1861–65) ทสหรฐ

อเมรกา เกดสงครามกลางเมอง ระหวางรฐฝายเหนอ เรยกวา “Union” กบรฐฝายใตทถอนตวแยกออกไป ซงเรยกกลมของตนวา “Confederacy” (ทางใตเรยกสงครามนวา “สงครามระหวางรฐ” แตทางเหนอเรยกเปนทางการวา “สงครามกบฏ”) สงครามนมเหตปจจยหลายอยางสะสมมาหลายป รวมทงปญหาวารฐบาลกลางควรมอ�านาจควบคมแคไหน แตละรฐควรมสทธเทาใด แตส�าคญทสดกคอปญหาเรองทาส ซงรองรบเศรษฐกจของรฐภาคใต วาควรจะมตอไป หรอจะเลกเสย และถาจะม หรอจะเลก จะมในรปลกษณะไหน หรอจะเลกอยางไร

อบราฮม ลนคอลน (Abraham Lincoln) แสดงการตอตานระบบทาสมาตงแตระยะแรกในชวตการเมอง แตไมถงกบจะใหลมเลก โดยยอมรบสทธของรฐทงหลายทจะจดกจการของตน ถอวารฐธรรมนญกคมครองระบบ

ทาสในรฐทมอยแลว เขาคดวาบรรพบรษผกอตงประเทศอเมรกามงใหระบบทาสคอยๆ ลดจนหมดสนไปในทสด จงตองปองกนไมใหระบบทาสนนขยายออกไปยงถนอน เขาไดรบเลอกตงเปนประธานาธบดในป ๒๔๐๓ โดยไมไดเสยงจากรฐลกภาคใต (Deep South) แมแตคะแนนเดยว และยงไมทนถงวนปฏญาณตนเขารบต�าแหนง (๔ ม.ค. ๒๔๐๔) รฐ South Carolina กประกาศถอนตวแยกออกจากสวนรวมของประเทศ (ทเรยกวา Union, แยกเมอ ๒๐ ธ.ค. ๐๓) ตามดวยรฐอนในภาคใตอก ๖ รฐ แลว ๔ ก.พ. ๐๔ กรวมกนตรารฐธรรมนญของตน ซงกคลายกบรฐธรรมนญสหรฐนนเอง ตางในขอทรบรองสถาบนทาสนโกร และเรองสทธของรฐ ตงรฐบาลชวคราวของตนเองขน เปน Confederate States of America (เรยกงายๆ วา Confederacy) มทท�าการ มธง มเงนตรา และเกบภาษเอง พอถง ๑๒ เม.ย. สงครามกลางเมอง

(Civil War) กเรมขน และมรฐแยกออกไปอก ๔ รฐ รวมเปนฝาย Confederacy ๑๑ รฐ รบกน ๔ ป ถง ๙ เม.ย. ๐๘ กองทพฝายใตยอมแพ แตอก ๕ วนตอมา (๑๔ เม.ย.) ประธานาธบดลนคอลนกถกลอบสงหาร

อยางไรกตาม กอนหนานน ลนคอลนไดเซนเหนชอบการแกไขรฐธรรมนญไปแลว โดยเพมอนบญญตขอท ๑๓ ซงใหเลกทาสตามความวา “การเปนทาส กด การรบใชโดยไมสมครใจ กด มใหมในสหรฐ …” พอประธานาธบดจอหนสนรบต�าแหนงแลว กรบด�าเนนการใหอนบญญตท ๑๓ นนไดรบมตเหนชอบ มผลบงคบใชตงแตวนท ๑๘ ธนวาคม ๒๔๐๘

สงครามกลางเมองจบลง โดยเปนความส�าเรจของประธานาธบดลนคอลนทรกษาประเทศใหคงอยรวมเปนอนเดยวได และชอวาเปนผเลกทาส แตสงครามน แมจะเลกทาสได กยงไมสามารถแกปมของเรองทซอนลกลงไป อกชนหนง คอปญหาการแบงแยกเหยยดผว ทจะรงควาญ

สงคมอเมรกนไปอกนาน และความขดแยงน นอกจากท�า ใหอเมรกาสญเสยประธานาธบดทยงใหญทสดทานหนงไปแลว กไดสญเสยก�าลงคนไปทงหมดถง ๖๑๘,๒๒๒ คน (ฝาย Union สญเสย ๓๖๐,๒๒๒ คน โดยตายในการรบ ๑๑๐,๐๐๐ คน และฝาย Confederacy สญเสย ๒๕๘,๐๐๐ คน โดยตายในการรบ ๙๔,๐๐๐ คน และทงสองฝายบาดเจบอยางนอย ๔๗๑,๔๒๗ คน) เปนสงครามทคนอเมรกนตายมากทสด ยงกวาในสงครามใดๆ (ใน สงครามปฏวตอเมรกน คอคราวประกาศอสรภาพจาก องกฤษ ซงจบในป 1783/๒๓๒๖ คนอเมรกนตายในการรบ ๔,๔๓๕ คน, ในสงครามโลกครงท ๑ ทหารอเมรกนตายประมาณ ๕๓,๕๑๓ คน และในสงครามโลกครงท ๒ คนอเมรกนตายประมาณ ๒๙๒,๖๐๐ คน)

วาทะหนงของประธานาธบดลนคอลน ทน�ามา อางกนบอยมาก โดยถอวาแสดงความหมายของประชา-ธปไตยไดกะทดรดชดเจน คอขอความวา “รฐบาลของ

ประชาชน โดยประชาชน เพอประชาชน” (“… gov-ernment of the people, by the people, for the people, ...”) กเปนค�าทกลาวในสงครามกลางเมองน คอในค�าปราศรย ณ สสานสงครามกลางเมองอทศแกทหารทลมตายไป ทเมองเกตตสเบอรก รฐเพนซลเวเนย เมอวนท ๑๙ พ.ย. 1863/๒๔๐๖ เรยกวา Gettysburg Address

คนนงแฮม ผไดท�ำคณไว ในกำรฟนพทธสถำน

พ.ศ. ๒๔๐๖ (ค.ศ. 1863) องกฤษตงหนวยงานสารวจโบราณคดอนเดย เรยกวา Indian Archaeo-logical Survey โดยม เซอร อเลกซานเดอร คนนงแฮม (Sir Alexander Cunningham) เปนผอ�านวยการคนแรก

ทานผนมารบราชการทหารในอนเดยได ๒๘ ป ถงป ๒๔๐๔ ขณะเปนพลตร กขอลาออก เพราะตงแตระยะแรกทรบราชการทหาร เมอไดพบกบเจมส ปรนเสป กเกด

ความสนใจในเรองประวตศาสตรอนเดย และชอบศกษาโบราณวตถทงหลาย จงลาออกมาเพออทศเวลาใหแกการขดคนวดวาอารามโบราณสถาน

ในปทไดรบแตงตงในต�าแหนงดงกลาว กไปท�างาน ขดฟนทตกสลา (กอนหนานทานไดขดคนมาแลวทสารนาถ เมอป ๒๓๘๐/1837 และทสาญจในป ๒๓๙๓/1850 รวมทงท�าการส�าคญในการขดฟนพทธคยา; ทานเกด ค.ศ. 1814 ไดเปนเซอร ค.ศ. 1887 สนชพ ค.ศ. 1893)

อดตอนรงเรอง ทไมเหลอแมรองรอย ดนแดนชมพทวปทพระพทธศาสนาเคยรงเรอง

นบเฉพาะภาคเหนอ วดตงแตเบงกอลขนไป ถงบากเตรย หรอจากแควนองคะถงโยนก เปนระยะทางตดตรงยาวราว ๒,๗๐๐ กโลเมตร ตลอดชวงเวลา ๑,๗๐๐ ป เตมไปดวยมหาอาณาจกรตางๆ มปราสาทราชวง อนใหญโตมโหฬาร และวดวาอาราม สถานศกษา มหาสถป เจดย ปชนยสถาน ทวจตรงดงาม มากมายสดจะนบได แตในเวลาทนกโบราณคดเหลานเรมขดคน แทบไมมรองรอยอะไรเหลออยเลยบนผนแผนดน


จำกรำยงำนของนกส�ำรวจ: ควำมสญสนเพรำะถกท�ำลำย

นกโบราณคดเหลานบนทกไววา สถานทและสงกอสรางเหลานนสญสนไปเพราะการท�าลายของคน และเปนการท�าลายแบบแทบสนซากสนเชง เชนท Mr. Carl-lyle เขยนไวในรายงานการส�ารวจโบราณคด เลม ๑๘ (Archaeological Survey Reports, vol.18) วา “พบกระดกคนมากมาย และวตถทถกไฟไหมดาเกรยมนานาชนด อยตามหองชนนอกและประตทางเขาออกทงสองดาน เปนท

ชดเจนวา พระพทธศาสนาทน (ทเมองกบลพสด) ได ถกทาลายลางดวยไฟและดาบ”

นกโบราณคดอกคนหนงส�ารวจอกทหนงเขยนวา “การขดคนทกททกแหงใกลๆ สารนาถ พบรองรอยของไฟทงนน ตวขาพเจาเองกพบไมทไหมเกรยม และเมลดขาวสารทไหมไฟดาไปครงๆ คอนๆ” พนตร คตโต (Major Kittoe) เลาสรปวา “ทกแหงถกบกปลนและเผา ไมวาจะเปนพระสงฆ กฏวหาร หรอพระพทธรปหมดไปดวยกน

บางแหง กระดกคนบาง เหลกบาง ไมบาง พระพทธรปบาง ฯลฯ ถกเอามารวมสมกนไวเปนกองมหมา...”

การท�าลายวดใหญนคงตองเกดขนอยางฉบพลนและไมไดคาดหมาย เพราะ พ.ต.คตโต ไดพบซากเศษสงของตามทตางๆ ในลกษณะทท�าใหมองเหนเหตการณวา เกดไฟไหมชนดทคนจดโหมเขามาฉบพลนทนใด ท�าใหภกษทงหลายตองละทงอาหารทก�าลงฉนอยไปทนท

องคกรขำวพฆำตด�ำ

พ.ศ. ๒๔๐๙ (ค.ศ. 1866) ทรฐเทนเนสซ (Ten-nessee) อเมรกา เกดองคกรลบ “ค คลกซ แคลน” (Ku Klux Klan) ซงถอการแบงแยกรงเกยจผวอยางรนแรง โดยท�างานข ฆา รงควานคนผวด�า และใครกตามทจะใหคนด�ามสทธเทาเทยมกบคนขาว แตราว ๑๐ ป องคกรนกซบเซา

หลงสงครามโลกครงท ๑ ค คลกซ แคลน ฟนใหมและยงใหญขนมาก ในป 1924 มสมาชกถง ๔ ลานคน ครองอ�านาจการเมองอเมรกาถง ๗ รฐ ขยายความรงเกยจไปยงคนตางชาต ตางนกายศาสนาทงหมด ถออดมการณ “White Supremacy” ชปาย “America for Americans”

รำงวลโนเบล (Nobel Prize) เพอผท�ำคณประโยชนอนยงใหญ

พ.ศ. ๒๔๐๙ (ค.ศ. 1866) นกเคมและวศวกรชาวสวเดน ชอ อลเฟรด โนเบล (Alfred Bernhard Nobel) ประดษฐดนระเบด (dynamite) ส�าเรจ แตเขาไมรสกชนชมกบโชคลาภอยางนน และไดสละเงนสวนใหญตงขนเปนกองทนประเดม $9,200,000 เพอใหจดสรรเปนรางวลประจ�าปแกผทสรางสรรคคณประโยชนยงใหญใหแกมนษยชาตใน ๕ ดาน คอ ฟสกส เคม สรรวทยาหรอการแพทย วรรณคด และสนตภาพ กองทนไดเพมพนขน และหลงจากเขาสนชพแลวครบปท ๕ จงมการจดมอบรางวลทง ๕ นนเปนครงแรกเมอ ๑๐ ธ.ค. ๒๔๔๔/1901 ตอมาถงป ๒๕๑๒/1969 ไดจดมอบรางวลเพมขนเปนสาขาท ๖ ทางเศรษฐศาสตร (เมอป ๒๕๓๕ รางวลหนงๆ มมลคาประมาณ $1.2 ลาน)

เทคโนโลย: เครองพมพดดเกดทอเมรกำพ.ศ. ๒๔๐๙ (ค.ศ. 1866) มคนอเมรกนประดษฐ

เครองพมพดดไดส�าเรจ ซงท�าใหผลตเครองพมพดดเรมงตน (Remington) เครองแรกออกมาในเดอนกนยายน 1873

ในกรง “โรงเรยนหลวงส�ำหรบรำษฎร” เกดกอนทวดมหรรณพ

พ.ศ. ๒๔๑๔ (ค.ศ. 1871) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๕ ดวยพระบรมราชโองการ “โปรดเกลาฯ จะให มอาจารยสอนหนงสอไทยและสอนเลขทกๆ พระอาราม” การศกษาแบบสมยใหมในประเทศไทยกเรมตงตน ทงน โดยใหพระสงฆรบภาระชวยการศกษาของชาต ครนแลว ใน พ.ศ. ๒๔๒๗ กโปรดใหตงโรงเรยนหลวงสาหรบราษฎรขนตามวด เรมทวดมหรรณพาราม เปนโรงเรยนแรก

พมำสรำงพระไตรปฎกฉบบหนออนพ.ศ. ๒๔๑๕ (ค.ศ. 1872) ทมณฑะเลย ในพมา

พระเจามนดงทรงอปถมภสงคายนาครงท ๕ มการแปลพระไตรปฎกครงใหญ และโปรดใหจารกพระไตรปฎกลงในแผนหนออนสขาวจบใน ๗๒๙ แผน

คนนงแฮมคดถงใคร ทมำเผำ-ฆำนายพลคนนงแฮมรสกหงดหงดขนเคอง เพราะ

จะไปทซากปรกหกพงของพทธสถานทไหน กเจอกระดกไหมด�าและสงทบงบอกถงการจดไฟเผาทกแหงไป ใครหนอทมาห�าหนขมเหงชาวพทธผไมเบยดเบยนท�ารายใคร ท�าเหมอนอยางทศาลไตสวนศรทธาของครสตในสเปนไดท�ากบคนทถกหาวานอกศาสนา ตอนแรกนายพลคนนงแฮมคงคดวาเปนพวกพราหมณ เขาจงใชค�าวา “พวกพราหมณใจราย” (malignant Brahmans) ตอมากชดเจนวาเปนการกระท�าของทพมสลมเตอรก

แมแตตงใจไปขดฟน บำงแหงกท�ำไมได สถป เจดย ปชนยสถานทงหลายเปนอนมาก เมอ

ถกท�าลายลงไปแลว ชาวมสลมเตอรกกน�าเอาวสดจากสถานททท�าลายไปแลวนน มาใชสรางทฝงศพมสลม ดงทนายพลคนนงแฮมเขยนไววา “ทกทศของเมองพหารจะเหนทฝงศพมสซลหมาน (musulman เปนค�าเตอรก ตรงกบค�าวามสลมของอาหรบ) ทขนาดยอมกสรางดวยอฐ ขนาดใหญกสรางดวยกอนหนทสะกดและแกะสลกแลว จากแหลงสามญของชาวมะหะหมด คอ ซากสงกอสรางของพทธหรอพราหมณทถกท�าลายลงไปแลว”

โดยเฉพาะทฝงศพมสลมมากแหงกสรางซอนขนไวขางบน ทบสถานทซงถกท�าลายไปแลวนนเอง ท�าใหไมสามารถจะไปขดคนดอะไรได กลายเปนอปสรรคส�าคญทขวางกนการขดคน

จากซาย:Remington No.1 Typewriter (1873) วดมหรรณพำรำมพระไตรปฏกหนออนพระเจำมนดง

จากบนซาย:ค คลกซ แคลนเหรยญรำงวลโนเบลอลเฟรด โนเบล


ฝรงแตงหนงสอธรรมโดงดงพ.ศ. ๒๔๒๒ (ค.ศ. 1879) ทองกฤษ เซอร เอดวน

อารโนลด (Sir Edwin Arnold) แตงบทประพนธอนไพเราะ แสดงพทธประวตและค�าตรสสอน ชอเรอง The Light of Asia (ประทปแหงทวปอาเซย) ท�าใหคนอนเดยและชาวตะวนตกจ�านวนมากสนใจพระพทธศาสนา บางกถงกบหนมานบถอ

ลอนดอน มองคกรพมพพระไตรปฎกพ.ศ. ๒๔๒๔ (ค.ศ. 1881) ทองกฤษ ท.ดบลว.

รส เดวดส (T.W. Rhys Davids) ตง Pali Text Society (สมาคมบาลปกรณ) ขนในกรงลอนดอน “to foster and promote the study of Pali texts” ไดพมพคมภรพระพทธศาสนาภาษาบาล เรมแตพระไตรปฎกและอรรถกถา ดวยอกษรโรมน พรอมทงคมภรแปล ตลอดจนพจนานกรมบาล-องกฤษ อนเกอกลตอการศกษาพระพทธศาสนาเปนอนมาก

ลทธชงยว vs. ลทธยวรกถนพ.ศ. ๒๔๒๔ (ค.ศ. 1881) ทรสเซย พระเจาซาร

อเลกซานเดอร ท ๓ ขนครองราชย นอกจากหาหน(persecution) พวกโรมนคาทอลกแลว กด�าเนนการ กวาดลางยว ถงขนาดปฏญาณวา จะก�าจดยวใหหมดประเทศ โดยฆาเสย ๑ ใน ๓ ขบไลออกไป ๑ ใน ๓ และทเหลอจากนนใหเปลยนศาสนา แลวกเรมตนสงหารทละมากๆ เปนเหตใหในระยะ ๓๐ ปตอมา คนยวอพยพหนจากรสเซยหลายลานคนและท�าใหเกดลทธไซโอน (Zion-ism คอ ลทธมวลยวรกถน หรอขบวนการรวมมวลชนยวทวโลกรวมใจคนถนสรางดนแดนของตนในปาเลสไตน)

การกวาดลางยวในรสเซยด�าเนนมาเรอยๆ โดยแรงขนเปนระยะๆ เชน ชวงตอมา ในป ๒๔๔๖, ๒๔๔๘-๙ (1903, 1905-6) มการสงหารหมอยางหนก ยงหลงสงครามโลกครงท ๑ แลว ทฐชงยว หรอลทธตอตานยว (anti-Semitism) กยงรนแรงแผขยายในยโรป กวางออกไป

ดโลกปจจบน อยำมองขำมนกเศรษฐศำสตรทำนน

พ.ศ. ๒๔๒๖-๘๙ (ค.ศ. 1883-1946) ชวงชวตของจอหน เมยนารด เคนส (John Maynard Keynes) ชาวองกฤษผเปนนกเศรษฐศาสตรทมอทธพลมากทสดแหงครสตศตวรรษท 20

ไทยพมพพระไตรปฎกเปนเลมหนงสอ ชดแรกของโลก

พ.ศ. ๒๔๓๑ (ค.ศ. 1888) ทประเทศไทย พระบาท สมเดจพระจลจอมเกลาฯ ร.๕ โปรดใหพมพพระไตรปฎกบาล ดวยอกษรไทย เปนเลมหนงสอสมยใหม อนนบวา เปนครงแรกของโลก จบละ ๓๙ เลม (ยงขาดปฏฐาน) ๑,๐๐๐ ชด เสรจและฉลองในป ๒๔๓๖ พรอมกบรชดาภเษก แลวสงไปพระราชทานแกนานาประเทศ

มโรงเรยนแลว ตองมโรงพยำบำล เปนฐำนของชวตและสงคม

พ.ศ. ๒๔๓๑ (ค.ศ. 1888) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๕ “ไดเปดโรงพยาบาลรกษาคนไขเปนครงแรก เมอวนท ๒๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๓๑ ตรงกบวนพฤหสบด แรม ๑ ค�า เดอน ๖ ปชวด และเมอวนท ๒๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๓๑ ไดพระราชทานนามวา โรงศรราชพยาบาล ตามพระนามสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาศรราช-กกธภณฑ” (ประวตกระทรวงศกษาธการ ๒๔๓๕–๒๕๐๗, หนา ๖๕)

ใช ร.ศ. แทน จ.ศ.

พ.ศ. ๒๔๓๒ (ค.ศ. 1889) ตงแตวนท ๑ เมษายน เปนเรมตน ทประเทศไทย ในรชกาลท ๕ โปรดใหใช รตนโกสนทรศก เปนศกราชทางราชการ แทน “จลศกราช” ซงใชกนสบมายาวนาน (เปนการใชอยางพมา) ดงนน ๑ เมษายน จ.ศ. ๑๒๕๑ (พ.ศ. ๒๔๓๒) จงเปลยนใชวา ๑ เมษายน ร.ศ. ๑๐๘ (พ.ศ. = ร.ศ. + ๒๓๒๔; พ.ศ. = จ.ศ. + ๑๑๘๑; จ.ศ. = ร.ศ. + ๑๑๔๓)

พระไตรปฎกปำฬ จลจอมเกลำบรมธมมกมหำรำช(ชดทไดรบพระรำชทำนและเกบรกษำไวในประเทศญปน)

จากบนซาย: เซอร เอดวน อำรโนลด ท.ดบลว. รส เดวดส พระเจำซำร อเลกซำนเดอร ท ๓จอหน เมยนำรด เคนส


วทยำลยแหงแรกของไทย พ.ศ. ๒๔๓๒ (ค.ศ. 1889) ทประเทศไทย พระบาท

สมเดจพระจลจอมเกลาฯ ร.๕ โปรดใหยายทราชบณฑต บอกหนงสอพระ จากในวดพระศรรตนศาสดาราม ออกมา จดเปนบาลวทยาลยขนทวดมหาธาต เรยกวา “มหาธาต วทยาลย” เปนครงแรกทใชนามวทยาลยในประเทศไทย

ตอมา ณ ๑๓ ก.ย. ๒๔๓๙ เสดจไปทรงวางศลาฤกษสงฆเสนาสนราชวทยาลย ประกาศพระราชปรารภเปลยนนามมหาธาตวทยาลยเปน “มหาจฬาลงกรณ-ราชวทยาลย” ใหเปนทศกษาพระปรยตธรรมและวชาชนสง

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ประกาศตงเปนมหาวทยาลยฝายพระพทธศาสนา ๙ ม.ค. ๒๔๙๐ เปดการศกษา ๑๘ ก.ค. ๒๔๙๐ ใหปรญญาพทธศาสตร-บณฑต มฐานะสมบรณตามกฎหมายเมอรฐตรา พรบ.มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๐

อนำคำรก ธรรมปำละ ผน�ำกำรฟนฟพทธศำสนำในอนเดย

พ.ศ. ๒๔๓๔ (ค.ศ. 1891) อนาคารก ธรรมปาละ (Anagarika Dharmapala) ชาวลงกา เกดเมอ พ.ศ. ๒๔๐๗=ค.ศ. 1864 ในตระกลผดลงกาทเปลยนไปนบถอครสตสมยเปนอาณานคมขององกฤษ เดมชอ David Hewavitharne

ตอมา David ไดเรยนรจกพระพทธศาสนาจากชาวอเมรกน ชอ พ.อ. ออลคอตต/Col. H.S. Olcott จง หนมานบถอพระพทธศาสนา และเมอไดรสภาพพระพทธ- ศาสนาทถกเบยดเบยนตางๆ จงไดตงปณธานทจะฟนฟ

พระพทธศาสนา โดยครองตนเปนอนาคารกเพอใหท�างาน ไดสะดวก และใชชอใหมวา อนาคารก ธรรมปาละ

ณ วนท ๒ มกราคม ๒๔๓๔ หลงจากเยอนสารนาถ ธรรมปาละไดมาทพทธคยา เมอเหนสภาพของอภ- สมพทธสถานทถกทอดทงทรดโทรมและตกอยใตการครอบครองของพวกนกบวชฮนดทเรยกวามหนตแลว ไดปฏญาณตอหนาตนพระศรมหาโพธ วาจะอทศชวตของตนเพอกพทธสถานส�าคญนนกลบคนขนมาสความเปนทศนยปชนยสถานใหจงได

ตงมหำโพธสมำคมเปนฐำน เรมงำนฟนพทธสถำน

ณ วนท ๓๑ พฤษภาคม ๒๔๓๔ นนเอง กไดตง Maha Bodhi Society (มหาโพธสมาคม) แหงแรกขนมาเปนฐานในการท�างาน ใหชอวา Buddhagaya Maha Bodhi Society (พทธคยามหาโพธสมาคม แตตงขนทลงกา) จากนนไดมงมนท�างานเพอจดหมายทตงไว ตองเดนทางไปในประเทศตางๆ มาก โดยเฉพาะไปเผยแผธรรมในอเมรกา (แวะเมองไทย ก.พ. ๒๔๓๗) ตลอดจนไปรวมประชมสภาศาสนาโลกทชคาโกใน ก.ย. ๒๔๓๖ (the 1893 World’s Parliament of Religions in Chicago)

ตอมาเรมจดคณะไปนมสการพทธคยา และพทธ-สถานอนๆ เปนครงแรกในเดอน ธ.ค. ๒๔๓๗ แลวในเดอน ก.พ. ๒๔๓๘ ไดน�าพระพทธรปเขาไปตงบชาในพระเจดยพทธคยา (พระพทธรปองคนเปนแบบญปน) แตคนของฮนดมหนตไดน�าพระพทธรปนนออกมาทงขางนอก เรองเปนความขนศาลกน และพยายามกนตอมา จนใน ต.ค. ๒๔๔๔ แมชาวพทธจะไดอสรภาพในการเขาไปบชาในพระพทธคยาเจดย แตองคพระเจดยกยงเปนทรพยสน ในความดแลของฮนดมหนตกบรฐบาล คณะของทานธรรมปาละท�าไดเพยงซอทสรางทพกไวใกลๆ

ตอมาไมนานไดซอทเพอสรางวหารทสารนาถ จนกระทงสรางมลคนธกฏวหารเสรจทนนในป ๒๔๗๓

ตงกระทรวงธรรมกำร ใหธรรมะ คมศำสนำ และเปนแกนของกำรศกษำ

พ.ศ. ๒๔๓๕ (ค.ศ. 1892) วนท ๑ เมษายน ทประเทศไทย ในรชกาลท ๕ มพระบรมราชโองการประกาศตงกรมธรรมการขนเปน “กระทรวงธรรมการ” (พรอมกบกระทรวงอนๆ รวมเปน ๑๐ กระทรวง) ใหรบผดชอบการศกษาทงฝายบานเมองและพระศาสนาเนองอยในนโยบายอนเดยวกน โดยกอนน ในป ๒๔๓๒ ไดโปรดใหรวมกรมศกษาธการทตงขนแต พ.ศ. ๒๔๓๐ กบกรมอนๆ อก ๓ กรม เขาในกรมธรรมการมาพรอมแลว

มหำวทยำลยสงฆแหงแรก ในประเทศไทย

พ.ศ. ๒๔๓๖ (ค.ศ. 1893) ทประเทศไทย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาฯ ร.๕ เสดจไปทรงเปด “มหามกฏราชวทยาลย” ทสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรสทรงจดตงขน

มหามกฏราชวทยาลย ประกาศตงเปนมหาวทยาลย สงฆ ชอ สภาการศกษามหามกฏราชวทยาลย ณ ๓๐ ธ.ค. ๒๔๘๘ เปดการศกษา ๑๖ ก.ย. ๒๔๘๙ ใหปรญญาศาสนศาสตรบณฑต มฐานะสมบรณตามกฎหมายเมอรฐ ตรา พรบ. มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๐

จากซาย: อนำคำรก ธรรมปำละ พ.อ. ออลคอตต


อเมรกนชำยน�ำเขำมำ อเมรกนหญงชวยทนใหเดนหนำ

การเพอพระศาสนาทงน รวมทงการสรางโรงเรยน และโรงพยาบาลเพอการสงเคราะหควบคไป ไดรบความ รวมมอจากชาวพทธหลายแหง โดยเฉพาะบคคลทชวยเหลอโดยตลอดและมากทสดจนสดทายตงเปนกองทน คอ เศรษฐนชาวอเมรกน ชอ Mrs. Mary Foster (กองทนชอ Mary Foster Permanent Fund, ตงใน ก.ค. ๒๔๖๗)

แมจะสนชพ ขอเกดมำท�ำงำนพทธศำสนำตอไป

ตอมา พ.ศ. ๒๔๗๔ อนาคารก ธรรมปาละ ชราลง ไดบวชโดยมนามวา ศร เทวมตร ธรรมปาละ จากนนอก ๒ ปกไดอปสมบท (ตรงน ผบนทกล�าดบเหตการณในประวตเขยนไวสบสนวา ค.ศ. 1931: Ordained as a Bhikkhu... แลว ค.ศ. 1933: Received Higher Ordi-nation. ท�าใหสงสยวาเปนการบนทกผดพลาด ครงแรกอาจบรรพชาเปนสามเณร แลวครงหลงอปสมบทเปนพระภกษ หรอเปนภกษแลวบวชซ�าแบบท�าทฬหกรรม)

แตเวลาผานมาเพยง ๒ เดอนเศษ ณ ๒๙ เม.ย. ๒๔๗๖ ทานกถงมรณภาพทสารนาถ เมองพาราณส กลาว วาจาสดทายวา “ขอใหขาพเจาไดเกดใหม...ขาฯ ขอเกดอก ๒๕ ชาต เพอเผยแพรธรรมของพระสมมาสมพทธเจา”

คนพบเอกซเรย พ.ศ. ๒๔๓๘ (ค.ศ. 1895) ณ วนท ๕ พ.ย. นก

ฟสกสเยอรมน ชอ เรนตเกน (Wilhelm C. Roentgen) คนพบรงสแมเหลกไฟฟาความถสง ทเรยกวา “เอกซเรย (X-ray)” และไดรบรางวลโนเบล ประจ�าป ๒๔๔๔/1901

กฬำโอลมปกคนชพ พ.ศ. ๒๔๓๙ (ค.ศ. 1896) กฬาโอลมปกของกรก

โบราณ ซงหยดไปเพราะถกพวกโรมนหาม ตงแตป ๗๓๗/ 194 ไดรบการฟนฟ เรมจดขนใหมทเมองเอเธนส

ปลกเมลดพชไว ผลเผลดใหผอนชนชมตอไป

กาลลวงมาถง พ.ศ. ๒๔๙๒ (ค.ศ. 1949) หลงจากทานธรรมปาละสนชพไปแลว ๑๖ ป งานททานเพยรท�าไวจงส�าเรจบางบางสวน เมอรฐบาลรฐพหารออก พรบ.ศาสนสถานพทธคยา (Buddha Gaya Temple Act) ก�าหนดใหการจดการมหาโพธเจดยเปนอ�านาจของคณะกรรมการทประกอบดวยชาวฮนดและชาวพทธมจ�านวนฝายละเทากน

มหาโพธสมาคมในอนเดย มส�านกงานใหญอยทเมองกลกตตา (Kolkata หรอ Calcutta) มสาขาหลายแหงหลายเมอง ออกวารสารชอ The Maha Bodhi

อนาคารก ธรรมปาละ เปนชาวพทธผมบทบาทส�าคญยงในการฟนฟพระพทธศาสนาในชมพทวป เปน

บคคลทไดบ�าเพญประโยชนอยางมากแกพระพทธศาสนา และแกชาวพทธสมยปจจบน โดยเฉพาะผทมานมสการสงเวชนยสถานคงจะอนโมทนาอตถจรยาเพอกพทธสถานททานไดบ�าเพญแลว

ปรำชญอนเดยตนตวตำมฝรง ตงสมำคมทำงพทธ

พ.ศ. ๒๔๓๕ (ค.ศ. 1892) ปราชญชาวอนเดยเกดความตนตวขนจากแรงกระตนทไดเหนชาวตะวนตกศกษาคนควาพระพทธศาสนากนจรงจง จงไดตง Buddhist Text Society (สมาคมพทธศาสนปกรณ) ขนบางในเมอง กลกตตา

พทธแบบเซนเดนกอน ทอเมรกำพ.ศ. ๒๔๔๐ (ค.ศ. 1897) ทอเมรกา ซซก

(Daisetz Teitaro Suzuki) ปราชญแหงพระพทธศาสนานกายเซน ดวยการบรรยายตามมหาวทยาลยอเมรกน และเขยนหนงสอ ไดท�าใหชาวตะวนตกรเขาใจพระ พทธศาสนา และนยมสมาธแพรหลายออกไปมาก พรอมกบนยมพระพทธศาสนาแบบเซนดวย

มหำโพธสมำคม

เจดยพทธคยำหลงกำรบรณะ

จากซาย:Wilhelm C. Roentgenเอกซเรยชนแรก1896 Olympic Medalตรำสญลกษณกฬำโอลมปก


ในหวเมอง เผดยงพระสงฆ สอนทวรำชอำณำจกร

พ.ศ. ๒๔๔๑ (ค.ศ. 1898) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๕ มพระบรมราชโองการ “ประกาศจดการ เลาเรยนในหวเมอง” เผดยงพระสงฆทวราชอาณาจกร ใหเอาใจใสสงสอนธรรมแกประชาชน และฝกสอนวชาความรตางๆ แกกลบตร เพอการน ทรงอาราธนากรมหมน วชรญาณวโรรส เจาคณะใหญ บงคบการพระอารามในหวเมองในสวนการพระศาสนาและการศกษา และทรงมอบหมายกรมหมนดารงราชานภาพเปนเจาหนาทอนกลในฝายกจการของฆราวาส

แผนกำรศกษำแหงชำต ฉบบแรกของประเทศไทย

พ.ศ. ๒๔๔๑ (ค.ศ. 1898) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๕ เนองดวย “การศกษาทไดเรมจดการมาแตตนนน ยงไมไดรปการลงเปนหลกฐานแนนอน จนใน พ.ศ. ๒๔๔๐ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เสดจพระราชด�าเนนประพาสทวปยโรปครงแรก ไดทอดพระเนตรเหนนกเรยนซงไดมาเลาเรยนอยชานาน ยงเรยนไมส�าเรจทนพระราชประสงคทจะทรงใชราชการ เปนเหตใหไมพงพอพระราชหฤทย จงโปรดเกลาฯ ใหเจาพระยาพระเสดจสเรนทราธบด (ม.ร.ว. เปย มาลากล) ซงขณะ นนเปนพระยาวสทธสรยศกด อครราชทตพเศษประจ�า

ราชส�านกองกฤษ คดอานตรวจตราสบหาแบบแผนและท�าความเหนวธทจะแกไขจดการศกษา …” พระยาวสทธสรยศกดไดด�าเนนการแลวสงมายงกระทรวงธรรมการ และกรมศกษาธการประมวลเรยบเรยงเสรจน�าขนทลเกลาฯ ซงทรงพอพระราชหฤทยและตรสชม ส�าเรจเปน “โครงการศกษา พ.ศ. ๒๔๔๑” (บางทเรยกเปน “โครงการศกษาส�าหรบชาต พ.ศ. ๒๔๔๑” กม) อนควรถอวาเปนแผนการศกษาแหงชาต ฉบบแรกของประเทศไทย

ตามโครงการศกษา พ.ศ. ๒๔๔๑ น การเลาเรยน สามญแบงล�าดบชนเปน ๔ คอ การเลาเรยนเบองแรก (มลศกษา) เบองตน (ประถมศกษา) เบองกลาง (มธยม ศกษา) และเบองสงสด (อดมศกษา) ในตอนวาดวยอดมศกษา มความตอทายวา “หมายเหต: ไดหวงใจไววาในปสวรรณาภเษก ถาจะเปนได จะไดรวมมหามกฏ- ราชวทยาลย เปนสวนวทยาลยส�าหรบวนยและศาสตร มหาธาตวทยาลยเปนวทยาลยส�าหรบกฎหมาย โรงเรยนแพทยากรเปนวทยาลยส�าหรบแพทย และตงโรงเรยนเปนวทยาลยส�าหรบวทยา และมหอสากลวทยาขนแหงหนง รวมวทยาลยตางๆ เหลาน เขาเปนรตนโกสนทร-สากลวทยาลย” (สากลวทยาลย คอค�าครงนนส�าหรบ university) แตพระองคไดเสดจสวรรคตใน พ.ศ. ๒๔๕๓ กอนถงปสวรรณาภเษก (พ.ศ. ๒๔๖๑) นน การจงไมเปนไปตามโครงการน

(กอนเปลยนแปลงการปกครอง เรยก “โครงการศกษา” เปนพน มเรยกเปนแผนการศกษาสลบบาง ตอมา ตงแตปเปลยนการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ จงเรยกวา “แผนการศกษาชาต” แลวตอมาอก ถงป ๒๕๐๒ มประกาศคณะปฏวตตงสภาการศกษาแหงชาตขน แตนไปเตม “แหง” เรมดวย “แผนการศกษาแหงชาต พทธศกราช ๒๕๐๓”)

วทยำศำสตร+เทคโนโลย: ควำมกำวหนำทควรสนใจ

พ.ศ. ๒๔๔๓-๕๙ (ค.ศ. 1900-16) เปนชวงทมความ กาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยหลายอยาง เชน

ดานวทยาศาสตร: แมกซ แพลงค (Max Planck) นกฟสกสเยอรมน

วางฐานแหงทฤษฎควอนตม ในป ๒๔๔๓/1900; ไอนสไตน (Albert Einstein) นกฟสกสอเมรกน (เยอรมน โดยก�าเนด) พฒนาทฤษฎพเศษแหงสมพทธภาพ ในป ๒๔๔๘/1905 และเผยแพรทฤษฎทวไปแหงสมพทธภาพ ในป ๒๔๕๙/1916

ดานเทคโนโลย:

มารโคน (Guglielmo Marconi) ชาวอตาล ใช วทยทตนประดษฐขนสงขาวเปนครงแรก ในป ๒๔๔๔/ 1901; ออรวลล ไรท (Orville Wright) ขบขเครองบนทตน และพชาย คอ วลเบอร ไรท (Wilbur Wright) สรางขน ส�าเรจครงแรกในวนท ๑๗ ธนวาคม ๒๔๔๖/1903; เบกแลนด (Leo Hendrik Baekeland) นกเคมอเมรกนเชอสายเบลเยยมสรางสารสงเคราะหเปนพลาสตกสมยใหมขนในป ๒๔๕๒/1909

ใกลๆ กอนชวงน: เบลล (Alexander Graham Bell) ชาวอเมรกนไดประดษฐโทรศพทแลวใชครงแรก ๑๐ ม.ค. ๒๔๑๙/1876; สแวน (Sir Joseph Wilson Swan) ชาวองกฤษ และเอดสน (Thomas Alva Edison) ชาว

อเมรกน ตางกท�าหลอดไฟฟาขนมาใชไดส�าเรจในป ๒๔๐๓ /1860 และ ๒๔๒๒/1879 เอดสนเปนนกประดษฐยงใหญ

มผลงานประดษฐกวา ๑,๐๐๐ อยาง และเปนผตงโรงไฟฟากลางแหงแรกของโลก ทเมองนวยอรก (1881-2)

จากบนซาย:แพลงค ไอนสไตนมำรโคนออรวลล ไรทวลเบอร ไรทเบกแลนดเบลลสแวนเอดสน

จากบนซาย: กรมหมนด�ำรงรำชำนภำพครพระพระยำวสทธสรยศกดนกเรยนยโรปสมย ร.๕


ควำมเปลยนแปลงใหญ ทน�ำสควำมเปลยนแปลงตอไป

พ.ศ. ๒๔๕๗-๖๑ (1914-18) สงครามโลก ครงท ๑ (World War I) ระหวางฝายอานาจกลาง (Central Powers มเยอรมน ออสเตรย-ฮงการ บลกาเรย และจกรวรรดออตโตมาน ทตอมาสลายและตงสวนทเหลอเปนสาธารณรฐเตอรก) กบฝายสมพนธมตร (Allies มองกฤษ ฝรงเศส รสเซย เบลเยยม อตาล ญปน สหรฐฯ เปนตน) สนามรบสวนใหญคอ ยโรป และตะวนออกกลาง ในทสดฝายแรกพายแพ

ในสงครามใหญน คนตายทงสน ๑๔.๖ ลานคน (ทหาร ๘ + พลเรอน ๖.๖) แยกเปนฝายสมพนธมตร ตาย ๘ ลานคน (ทหาร ๔.๘ + พลเรอน ๓.๒) ฝายอ�านาจกลางตาย ๖.๖ ลานคน (ทหาร ๓.๑ + พลเรอน ๓.๕)

หอพระสมดส�ำหรบพระนคร กอนมำเปนหอสมดแหงชำต

พ.ศ. ๒๔๕๙ (ค.ศ. 1916) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๖ โปรดใหยาย หอพระสมดสาหรบพระนคร (เดมทเดยว คอหอพระสมดวชรญาณ ซงตงอยในพระบรมมหาราชวง) มาตงทตกสงฆเสนาสนราชวทยาลย (ตรงขามสนามหลวง แถบวดมหาธาต) และไดเสดจพระราชด�าเนนทรงประกอบพธเปด เมอ ๖ ม.ค. ๒๔๕๙

ตอมา หลงจากตงกรมศลปากรขนในป ๒๔๗๖ และมกองหอสมด หอพระสมดส�าหรบพระนครไดเปลยนชอเปนหอสมดแหงชาต และตงอยทนนจนถง ๕ พ.ค. ๒๕๐๙ จงไดมพธเปดอาคารหอสมดแหงชาต ทไดสรางขนใหมทบรเวณทาวาสกร

เกดจฬำลงกรณมหำวทยำลย มหำวทยำลยแหงแรกของประเทศไทย

พ.ศ. ๒๔๕๙ (ค.ศ. 1916) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๖ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว “...ไดประกาศประดษฐานโรงเรยนขาราชการพลเรอนของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ขนเปนจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอวนท ๒๖ มนาคม พ.ศ. ๒๔๕๙ และโอนไปขนอยในกระทรวงธรรมการแลว … จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตงกรมมหาวทยาลยขนอกกรมหนง เมอวนท ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๐” (ประวตกระทรวงศกษาธการ ๒๔๓๕–๒๕๐๗, หนา ๒๕๔)

สงคร�มโลกคร งท 1

พ.ร.บ. คณะสงฆ ฉบบแรก ถดจำก “กฎพระสงฆ” ใน ร. ๑

พ.ศ. ๒๔๔๕ (ค.ศ. 1902) วนท ๑๖ มถนายน ทประเทศไทย ในรชกาลท ๕ มพระบรมราชโองการประกาศ “พระราชบญญตลกษณะปกครองคณะสงฆ ร.ศ. ๑๒๑” เพอใหฝายพทธจกรมการปกครองเปนแบบแผนเรยบรอยคกนกบฝายพระราชอาณาจกรทไดแกไขขนแลว “… การปกครองสงฆมณฑล ยอมเปนการส�าคญ ทงในประโยชนแหงพระศาสนา และในประโยชนความเจรญของพระราชอาณาจกรดวย … จะชกน�าประชาชนทงหลายใหเลอมใสศรทธาในพระพทธศาส- โนวาท ประพฤตสมมาปฏบต และร�าเรยนวชาคณในสงฆส�านกยงขนเปนอนมาก” ทงน โดยมพระราชด�ารวา การด�าเนนการตามประกาศจดการเลาเรยนในหวเมอง เมอ พ.ศ. ๒๔๔๑ นนบรรลผลทประสงค สมควรตงเปนแบบแผนการปกครองคณะสงฆใหมนคงเรยบรอยได

เมองไทยเลกทำส อยำงนมนวล ดวยวธกำรเปนขนตอน

พ.ศ. ๒๔๔๘ (ค.ศ. 1905) ทประเทศไทย ในรชกาล ท ๕ แมวาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวจะ ทรงมพระราชด�ารในการเลกทาสมาแตตนรชกาล แตสถาบน ทาสมความซบซอน โดยเฉพาะเปนเรองของผลประโยชน ไมเฉพาะฝายนายเงน แมแตทาสเองบางกไมพอใจ ยงอยาก เปนทาส เพราะไมตองท�ามาหากน และไมรจกทางทจะไป

ท�ามาหากน จงทรงเตรยมการเปนขนตอนอยางละมน ละมอม รวมทงการเตรยมอาชพ โดยเฉพาะทรงเหนวา “การหนงสอ” จะชวยทาสใหเปนไทยไดแทจรง ดวยการ มโรงเรยน อยางมโรงทาน จะเหนวา เรมแต พ.ศ. ๒๔๑๑ ก ทรงออก “ประกาศวาดวยทาษลกหน จลศกราช ๑๒๓๐”

พอถงป ๒๔๑๗/1874 กม “ประกาศเกษยณอายลกทาสลกไทย” ใน จ.ศ. ๑๒๓๖ ดงนเปนตน จนทายสด หลงจากทรงเตรยมการเปนล�าดบมา ๓๐ ปเศษ กทรงตรา “พระราชบญญตลกษณะเลกทาส ร.ศ. ๑๒๔” อนมผลตงแตวนท ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๔๘ และก�ากบทายดวยกฎหมายลกษณะอาญา ร.ศ. ๑๒๗ (พ.ศ. ๒๔๕๑) วางโทษผซอขายทาสเทากบโจรปลนทรพย

กำวใหมของกำรศกษำพระปรยตธรรม: บำลสอบเขยน มนกธรรมมำเคยง

พ.ศ. ๒๔๕๔ (ค.ศ. 1911) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๖ สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระยาวชรญาณ วโรรส ทรงใหน�าวธแปลโดยเขยน มาใชแทนการสอบแปลปากเปลา ในการสอบบาลสนามหลวง เปนครงแรก เรมดวยประโยค ๑-๒ และประกาศใชเปนทางการส�าหรบทกประโยคใน พ.ศ. ๒๔๕๘ ครบถงประโยค ๙ ในป ๒๔๖๙

อนง ไดทรงจดการศกษาพระปรยตธรรมขนใหมอกหลกสตรหนง โดยเมอเรมแรกเรยกวา “องคของ สามเณรรธรรม” แลวเขารปลงตวเปน “นกธรรม” สอบครงแรกเมอเดอนตลาคม ๒๔๕๔

เมองไทยเรมใช “พทธศกรำช”พ.ศ. ๒๔๕๖ (ค.ศ. 1913) ตงแตวนท ๑ เมษายน

เปนตนสบไป ทประเทศไทย ในรชกาลท ๖ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว โปรดใหใช พทธศกราช เปนศกราชทางราชการ แทน “รตนโกสนทรศก” (พ.ศ. = ร.ศ. + ๒๓๒๔)


รสเซยไปเปนคอมมนสต ออตโตมำนมำถงอวสำน

พ.ศ. ๒๔๖๑ (ค.ศ. 1918) ผลแกฝายแพจากสงครามใหญน นอกจากเยอรมนถกสนธสญญากดบบหนก จนระเบดเปนสงครามโลกครงท ๒ ตอมาแลว เหตการณสบเนองทงในระหวางและภายหลงทส�าคญคอ เกดการปฏวตของพวกบอลเซวกในรสเซย ในป ๒๔๖๐ ทท�าใหรสเซย กลายเปนคอมมวนสต จกรวรรดออสเตรย-ฮงการ หรอเรยกงายๆ วาจกรวรรดฮบสเบอรกสนสลาย และทนาสงเกตพเศษ กคออวสานของจกรวรรดออตโตมาน

จกรวรรดสลตานออตโตมานรงเรองสดถงราวกลางครสตศตวรรษท 16 จากนนกเรมเสอม ท�าสงครามแพพวกยโรปคราวใหญครงแรกใน พ.ศ. ๒๑๑๔ (ค.ศ. 1571) ตอจากนนกรบแพพวกยโรปและเสยดนแดนไปเรอยๆ จนถกตงสมญาวา “บรษอมโรคแหงยโรป” (“Sick Man of Europe”) เหตทแพนอกจากเพราะภายในออนแอลงแลว ขอส�าคญคอ ตกเปนเบยลางในทางอาวธและอปกรณตางๆ เพราะถงยคนวทยาศาสตรและเทคโนโลยไดเจรญขนมาในประเทศตะวนตก

จดพลาดสดทายทท�าใหถงอวสานกคอ การเขาสสงครามโลกครงท ๑ โดยอยขางเยอรมน รวมรบแลวกเลยรวมแพดวย เฉพาะอยางยงในชวงสงครามโลกครงท ๑ นน ไดเกดกระแสลทธชาตนยมแพรไปในหมชนชาวอาหรบ ฝรงโดยเฉพาะองกฤษกเขาหนนชาวอาหรบใหลกขนกชาตกแผนดนจากพวกเตอรก เมอถกโถมทบทงจากพวกชาตนยมอาหรบทลกฮอกอกบฎขนภายใน และสงครามจากขางนอก ออตโตมานกสลายในทสด

เตอรกฟบ อำหรบฟน ยวเขำทำงทจะฟยกตวอยาง เรมแตกอนสงครามโลก ซาอด ซงตอ

มาไดเปนกษตรยแหงประเทศซาอดอาระเบย ทตงขนใหม ไดบกมารกรบจนขบไลพวกเตอรกออกจากอาระเบย ตะวนออกในป ๒๔๕๖/1913) และในชวง ค.ศ. 1916-1918 องกฤษไดชวยและรวมรบกบเจาอาหรบ ขบไลเตอรกออกจากดนแดนสวนตางๆ ของอาหรบ ตลอดจนด�าเนนการเมอสนสงครามแลว ท�าใหเจาไฟซาลไดเปนกษตรยไฟซาลท ๑ ของราชอาณาจกรอรกทตงขนใหม และเจาอบดลเลาะหไดเปนเจาผครองทรานสจอรแดน ในป ๒๔๖๔/1921)

สวนองกฤษเองกยกทพเขายดเยรซาเลม และครอบครองปาเลสไตน ในเดอนธนวาคม พ.ศ. ๒๔๖๐ (ค.ศ. 1917) แลวจดการดแลมาจนสนสงครามโลกครงท ๒

จำกจกรวรรดออตโตมำน เปนสำธำรณรฐเตอรก

พ.ศ. ๒๔๖๔ (ค.ศ. 1921) หลงจากรวมแพในสงครามโลกครงท ๑ จกรวรรดออตโตมานเตอรก แตกสลาย ดนแดนอาหรบในตะวนออกกลางหลดมอไปหมดแลว กไดมการจดการปกครองประเทศกนใหม

ในทสดถงป ๒๔๖๔ สภามมตประกาศชอประเทศเปนเตอรก ป ๒๔๖๕ ยบเลกต�าแหนงสลตาน ป ๒๔๖๖ ประกาศใหประเทศเปนสาธารณรฐเตอรก โดยมมสตาฟา เคมาล (เคมาล อะตาเตอรก) เปนประธานาธบดคนแรก ปลอยทงคอนสแตนตโนเปลเมองหลวงเกาของจกรวรรดออตโตมาน (ทยดมาจากจกรวรรดโรมนตะวนออกหรอ บแซนทนตงแต ค.ศ. 1453=พ.ศ. ๑๙๙๖) เสย ตงแองกอราเปนเมองหลวงของสาธารณรฐใหม

เตอรกสลดควำมเปนรฐอสลำมปตอมา ๒๔๖๗ ยบเลกต�าแหนงกาหลฟ ลมราช-

วงศออตโตมานทสลตานออสมาน/อสมาน ท ๑ ตงไวเมอ ป ๑๘๓๓/ค.ศ. 1290 และขบสมาชกราชวงศออตโตมานออกจากเตอรกหมดสน และป ๒๔๗๑ ใหเตอรกเปน คามยรฐ หรอรฐคามยการ (secular state) แทๆ ลวนๆ สตรเอาผาคลมหนาออก ชาวเตอรกหนไปแตงกายอยางชาวตะวนตก ใชอกษรโรมนแทนอกษรอาหรบ และนบวนเวลาตามปฏทนฝรงแทนฮจเราะห ครนถง พ.ศ.๒๔๗๓ กใหเปลยนชอเมองคอนสแตนตโนเปล เปนอสตนบล (Constantinople -> Istanbul) และเมองหลวงใหม จากแองกอรา เปนองการา (Angora -> Ankara)

จบยคมสลมเตอรก มสลมอำหรบตงตวขนใหม

โดยนยน จกรวรรดออตโตมาน (Ottoman Em-pire) ของเตอรก ทไดเปนศนยอ�านาจของอสลามมาเกนกวา ๖ ศตวรรษ ตงแต ค.ศ. 1290 (พ.ศ. ๑๘๓๓) ตอจากพวกเซลจกเตอรก ทตอจากอาหรบ กถงกาลอวสาน

ตอนไป ศนยกลางของอสลามกลบไปอยในหมชนชาวอาหรบแถบตะวนออกกลาง คลายยคเรมก�าเนด คอ สนยคมสลมเตอรกเปนใหญ กลบมาสยคของมสลมอาหรบ

จากบนซาย: เลนน ทจตรสแดงAbdul Aziz Al Saudเจำอบดลเลำะห

จากบน:มสตำฟำ เคมำลออสมำนท ๑


พระไตรปฎกบำลเมองไทย พมพใหมครบชดครงแรก เรยกวำ “ฉบบสยำมรฐ”

พ.ศ. ๒๔๖๘ (ค.ศ. 1925) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๗ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว เสดจขนครองราชย โปรดใหจดพมพพระไตรปฎกฉบบสยามรฐ จบละ ๔๕ เลม จ�านวน ๑,๕๐๐ จบ เพออทศถวายพระราชกศล แดพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เปนอนสบตองานพมพพระไตร-ปฎกบาล ท ร. ๕ ทรงเรมไวเมอ พ.ศ. ๒๔๓๑ คอ “พระไตรปฎกบาฬ จลจอมเกลาบรมธมมกมหาราช” อนขาดคมภรปฏฐาน จงยงม ๓๙ เลม ใหครบเตมชดสมบรณ เสรจแลวพระราชทานไปในนานาประเทศประมาณ ๔๐๐–๔๕๐ จบ และโปรดใหจดงานฉลองในวนท ๒๕–๒๗ พ.ย. ๒๔๗๓

พระเณรเรยนนกธรรมกนสบมำ คฤหสถเรมมธรรมศกษำใหเรยน

พ.ศ. ๒๔๗๒ (ค.ศ. 1929) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๗ เรมเปดโอกาสใหคฤหสถเรยนพระปรยตธรรมแผนกธรรม โดยแยกจากแผนกนกธรรมส�าหรบพระภกษสามเณร เรยกวา “ธรรมศกษา”

นกดำรำศำสตรอเมรกน พบดำวยมพ.ศ. ๒๔๗๓ (ค.ศ. 1930) ทสหรฐอเมรกา นก

ดาราศาสตรอเมรกน ชอวา ทอมบอฆ (Clyde W. Tom-baugh) คนพบดาวเคราะหทเรยกวา “ดาวยม” (Pluto, พระยม กเรยก) ซงอยหางทสดจากดวงอาทตย ไกลโดยเฉลยประมาณ ๕,๙๑๔ ลาน กม. เปนล�าดบสดทาย คอท ๙ ในบรรดาดาวเคราะหทง ๙ ไมอาจมองเหนดวยตาเปลา เสนผาศนยกลางประมาณ ๒,๓๐๐ กม. (บางวา ๓,๓๐๐ กม., ไมถงครงหนงของโลก) หมนรอบดวงอาทตยรอบละ ๒๔๘.๔ ป

เมองไทยเปลยนกำรปกครอง เปนประชำธปไตย

พ.ศ. ๒๔๗๕ (ค.ศ. 1932) ทประเทศไทย ในวนท ๒๔ มถนายน คณะราษฎร ไดยดอ�านาจ เปลยนการปกครอง จากสมบรณาญาสทธราชย เปนระบอบประชาธปไตย

ก�ำเนดพทธทำสภกข และสวนโมกขพลำรำม

พ.ศ. ๒๔๗๕ (ค.ศ. 1932) ทประเทศไทย พระมหาเงอม อนทปญโญ ซงมาศกษาพระปรยตธรรมอยในกรงเทพฯ ไดตดสนใจหยดการเลาเรยนแลวเดนทางกลบไปยงบานเกดทพมเรยง ไชยา สราษฎรธาน หลงจากหาเสนาสนะอนวเวก กไดพบ แลวเขาอยในวดรางตระพงจก เนอทประมาณ ๖๐ ไร ในวนวสาขบชา ท ๑๒ พฤษภาคม ๒๔๗๕ เนองจากทนนมตนโมกและตนพลามาก จงคดค�าขนมาตงชอทนนวา “สวนโมกขพลาราม” แลวดวยใจมงมนทจะมอบกายถวายชวตสนองงานของพระพทธเจา จงเรยกตนวา “พทธทาส” และตอมาในเดอนพฤษภาคม ๒๔๗๖ กไดออกหนงสอพมพรายตรมาส ชอ “พทธสาสนา” เปนขนตนของงานเผยแผธรรมของพทธทาสภกข ซงตอมาไดแพรขยายออกไปอยางกวางขวาง เปนทรทวไปในสงคมไทย โดยเฉพาะในหมชนระดบทเคยเรยกวาปญญาชน ตลอดจนในวงการพทธศาสนาระหวางประเทศ

รำชบณฑตยสถำน เครอขำยทำงปญญำ แหลงอำงองทำงวชำกำร

พ.ศ. ๒๔๗๖ (ค.ศ. 1933) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๗ สภาผแทนราษฎรตราพระราชบญญตวาดวยราชบณฑตยสถาน พทธศกราช ๒๔๗๖ ใหประกาศใชเปนกฎหมาย ในวนท ๓๑ มนาคม พ.ศ. ๒๔๗๖ ซงถอเปนวน

สถาปนาราชบณฑตยสถาน (The Royal Institute) สบแทนราชบณฑตยสภา ซงไดโปรดใหตงขนโดยประกาศลงวนท ๑๙ เม.ย. ๒๔๖๙

มหำวทยำลยวชำธรรมศำสตรและกำรเมอง มำเปนมหำวทยำลยธรรมศำสตร

พ.ศ. ๒๔๗๗ (ค.ศ. 1934) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๘ โดย “พระราชบญญตมหาวทยาลยวชา- ธรรมศาสตรและการเมอง พทธศกราช ๒๔๗๖” มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมองไดเกดขน และไดท�าพธเปดเมอวนท ๒๗ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๗ ซงถอเปนวนสถาปนามหาวทยาลย โดยมหลวงประดษฐมนธรรม คอ ศาสตราจารย ดร.ปรด พนมยงค เปน “ผประศาสนการ” คนแรก เมอเรมกอตงมหาวทยาลยมชอวา “มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง” (ม.ธ.ก. หรอตามนยมวา มธก.) และนบวาไดรบชวงการศกษาทางกฎหมายจากโรงเรยนกฎหมายเดม (ทเชงสะพานผานพภพลลา) มเปาหมายทจะเปนตลาดวชา ตอมา ในป ๒๔๙๕ รฐบาลไดตรา “พระราชบญญตมหาวทยาลยธรรมศาสตร พทธศกราช ๒๔๙๕” เปนเหตใหชอของมหาวทยาลยไมมค�าวา “การเมอง” และสนเขาเปน มหาวทยาลยธรรมศาสตร (ม.ธ. หรอ มธ.) ดงปรากฏในปจจบน

จากบน:พระปกเกลำเจำอยหวทอมบอฆรชกำลท ๗

หนาตรงขามจากบน:พทธทำสภกขปรด พนมยงค ม.ธรรมศำสตร


คนตำย ๔๕ ลำน สอวสำนของลทธอำณำนคม

พ.ศ. ๒๔๘๒-๘๘ (ค.ศ. 1939-45) สงครามโลก ครงท ๒ (World War II) ระหวางฝายอกษะ (Axis Powers มเยอรมน ญปน อตาล) กบฝายสมพนธมตร (Allies มองกฤษ ฝรงเศส สหภาพโซเวยต สหรฐฯ จน เปนตน) สบเนองจากความรสกกดดนเคยดแคนตอสนธ-สญญาสนตภาพเมอจบสนสงครามโลกครงท ๑ ทบบรดขมขเยอรมนมาก และไดเกดระบอบเผดจการทหารขนในเยอรมน ญปนและอตาล ประกอบกบภาวะเศรษฐกจทตกต�าและปนปวนไปทวโลก

สงครามเรมเมอเยอรมนโจมตโปแลนดในวนท ๑ กนยายน ๒๔๘๒ ตอมาเมอญปนโจมตอาวเพอรล (Pearl Harbor) ในวนท ๗ ธ.ค. ๒๔๘๔ กท�าใหสหรฐอเมรกาประกาศสงครามเขารบดวย ในทสดเยอรมนยอมแพโดยไมมเงอนไข ในวนท ๗ พ.ค. ๒๔๘๘ ตอมาในเดอนสงหาคม ปเดยวกนนน ประธานาธบดทรแมนแหงสหรฐฯ ไดตดสนใจใชระเบดปรมาณ และไดใหทงระเบดปรมาณลกแรกทเมองฮโรชมา (Hiroshima) ในวนท ๖ ส.ค. และลกท ๒ ทนากาซาก (Nagasaki) ในวนท ๙ ส.ค. ท�าใหญปนประกาศยอมแพในวนท ๑๔ ส.ค. ๒๔๘๘ และสงครามโลกครงท ๒ กจบสนลง

ความสญเสยในสงครามนไมอาจไดตวเลขเพยงพอ แตรคราวๆ วา ทหารไปรบราว ๗๐ ลานคน คาใชจายราว ๑,๑๕๔,๐๐๐,๐๐๐,๐๐๐ เหรยญอเมรกน

คนตายทงหมดราว ๔๕ ลานคน (ทหาร ๑๕-๒๐ ลานคน + พลเรอน ๒๕-๓๐ ลาน)

ทหารทตายนน ฝายอกษะ เยอรมนตาย ๓.๕ ลาน ญปน ๑.๕ ลาน อตาล ๒ แสน ฝายสมพนธมตร สหภาพโซเวยตตาย ๗.๕ ลาน จน ๒.๒ ลาน องกฤษกวา ๓ แสน สหรฐฯ ๒.๙๒ แสน ฝรงเศส ๒.๑ แสน

พลเรอนทตาย ฝายอกษะ เยอรมนตาย ๕ แสน ญปน ๖ แสน อตาล ๑.๔๕ แสน ฝายสมพนธมตร สหภาพโซเวยตตาย ๑๐-๑๙ ลาน จน ๖-๑๐ ลาน ฝรงเศส ๔ แสน องกฤษกวา ๖.๕ หมน สหรฐฯ ๖ พนคน

ทงหมดนไมรวมคนยวทถกพวกนาซกวาดตอนไปฆาอกราว ๖ ลานคน (สวนมากจากยโรปตะวนออก)

หลงจบสงครามโลกครงท ๒ แลว ระบบอาณานคม กจบสนไปดวย ประเทศตางๆ ทยอยไดรบอสรภาพตามกนมาโดยล�าดบ

สงคร�มโลกคร งท 2

จากบนซาย:ระเบดปรมำณ Little boy ระเบดปรมำณ Fat Man เมองฮโรชมำเมองนำกำซำก ประธำนำธบดทรแมน อำวเพอรล

๘ ๐ ๐ ป ท อ น เ ด ย ไ ม ม พ ท ธ ศ า ส น าค) พทธศาสนาฝากระแสโลกาภวตน ผานเขาสหสวรรษใหม


วทยำศำสตร และเทคโนโลย: ควำมกำวหนำทควรสงเกต

พ.ศ. ๒๔๘๐-๒๕๔๓ (ค.ศ. 1937-2000) ตงแตระยะสงครามโลกครงท ๒ ถงปจจบน มความกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยทนาสงเกต คอ

คอมพวเตอร (Computer)

ถอกนวา อะตานาซอฟฟ (John V. Atanasoff) นกคณตศาสตรและนกฟสกสชาวอเมรกน เปนผสราง อเลกทรอนกดจตอลคอมพวเตอรเครองแรกในป ๒๔๘๒-๘๕/1939-1942 จากนนจงเกด

คอมพวเตอร รนท ๑ (first-generation com-puter) คอเครองทใชหลอดสญญากาศ เครองแรกคอ ENIAC เสรจ ก.พ. ๒๔๘๙/1946 แต UNIVAC I ซงส�าเรจ ในป ๒๔๙๔/1951) เปนเครองคอมพวเตอรแรกทท�าออก จ�าหนายในสหรฐ (ขายได ๔๖ เครอง)

คอมพวเตอร รนท ๒ (second-generation computer) คอเครองทใชทรานซสเตอร เครองแรกคอ UNIVAC Model 80 เสรจป ๒๕๐๑/1958 [ทรานซสเตอร /transister นนประดษฐขนไดในป ๒๔๙๐/1947]

คอมพวเตอร รนท ๓ (third-generation computer) คอเครองทใชวงจรอนทเกรต (ใช ICs เปน integrated circuit computer) ไดแกเครอง main-frame และ minicomputer ในชวงปลายทศวรรษ 1960s และทศวรรษ 1970s

คอมพวเตอร รนท ๔ (fourth-generation computer) คอเครองทใชวงจรอนทเกรตรวมใหญและใหญมาก (LSI=large-scale integration พฒนาในชวง ทศวรรษ 1970s และ VLSI=very-large-scale integra-tion พฒนาในชวงทศวรรษ 1980s

LSI ท�าใหเกด microprocessor ซงชวยใหสราง microcomputer ทเรยกกนวา personal computer หรอ PC ขนได

Intel Corp. ท�า microprocessor chip, 8080 ออกขายครงแรกในป ๒๕๑๗ (ค.ศ.1974) แลว PC แรก คอ Altair 8800 กออกจ�าหนายในป ๒๕๑๘/1975 แต PC ทขนมาเปนหลกคอ IBM PC ซงเปดตวในป ๒๕๒๔/ 1981 พอถงป ๒๕๒๙/1986 Apple Computer, Inc. (บดน คอ Apple Inc.) กเปดตว Mac Plus (ประสานกบ LaserWriter แหงป 1985) ขนมาเปนผน�าในระบบ desktop publishing (DTP)

คอมพวเตอร รนท ๕ (fifth-generation computer) คอเครองทพฒนาในโครงการทเนนปญญาประดษฐ (AI=artificial intelligence) ซงเปนโครงการทรฐบาลญปนเปนเจาทนใหหลายบรษทรวมกนท�า เรมในป ๒๕๒๔/1981) ครบก�าหนด ๑๑ ปใน พ.ศ. ๒๕๓๕ (ค.ศ.

1992) งานไมทนตามก�าหนด และในทสดกไดทงเลกไปขณะน การจ�าแนกคอมพวเตอรเปนรน (genera-

tions) ไมเปนทนยมตอไปแลวสงควรรอกบางอยาง คอ IBM เรมออกขาย Flop-

py Disk ในป ๒๕๑๓/1970 บ.ฟลปส ทเนเธอรแลนด และ บ.โซน ทญปน ผลต CD-ROM ขนเรมแรกในป ๒๕๒๓/1980 Microsoft Corporation เรมออก Micro-soft Windows ในป ๒๕๒๘/1985

Internet กอรปขนโดยเปนววฒนาการจาก ARPANET ทเกดขนในวงการทหารของสหรฐชวงปลายทศวรรษ 1960s และเมอเกด World Wide Web จงแพรสมวลชนในป ๒๕๓๔/1991) พอถงป ๒๕๔๐/1997 ม Web Sites มากกวา ๑๐๐ ลาน

เครองสอสารทควรทราบ คอ โทรเลขเกดป ๒๓๘๐/1837

โทรศพทเกดป ๒๔๑๙/1876 วทยเกดป ๒๔๔๒/1899 โทรทศน (ทว) เกดป ๒๔๖๙/1926 แตเพงออกสมวลชนไดจรงในป ๒๔๘๒/1939 (มาถงเมองไทยราวป ๒๔๙๕) โทรทศนสเรมป ๒๔๘๓/1940

โทรศพทมอถอ ซงมจดเรมจาก cellular phones ท บ. โมโตโรลา (Motorola) ใหคนขบรถในเมองชคาโกทดลองใชเมอป ๒๕๒๖/1983 เมอถงทศวรรษปจจบนปรากฏวามอทธพลตอวถของสงคมเปนอยางมาก

จากซาย: อะตำนำซอฟฟ คอมพวเตอร รนท ๑-๓

หนาตรงขามจากซาย: คอมพวเตอร รนท ๔-๕Mac PlusMotorola DynaTAC 8000X


๑ มกรำคม เปนวนขนปใหม พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. 1941) ทประเทศไทย ใน

รชกาลท ๘ โดยประกาศของรฐบาลอนม จอมพล ป. พบลสงคราม เปนนายกรฐมนตร ก�าหนดใหถอวนขนปใหมตามสากลนยม ในวนท ๑ มกราคม ตงแต พ.ศ. ๒๔๘๔ เปนตนไป แทนวนขนปใหมเดมในวนท ๑ เมษายน (ป พ.ศ. ๒๔๘๓ จงมเพยง ๙ เดอน)

กระทรวงธรรมกำร กบกระทรวงศกษำธกำร กลบกนไปมำ เปนปญหำมำนำน

พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. 1941) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๘ นบแต ร. ๕ ทรงตงกระทรวงธรรมการส�าหรบดแลการพระศาสนาและการศกษาของชาตรวมอยดวยกนใน พ.ศ. ๒๕๓๕ แลว ตอมา ใน ร. ๖ ทรงพระราชปรารภวา ราชการของกรมธรรมการ กบกรมศกษาธการ ตางชนดกน “ยากทจะเลอกหาเจากระทรวงผสามารถบญชาไดดทง ๒ กรม” จงโปรดใหยายกรมธรรมการมารวมอยในพระราชส�านกตามประเพณเดม และเปลยนเรยกกระทรวงธรรมการ เปนกระทรวงศกษาธการ ใน พ.ศ. ๒๔๖๒ กาลลวงมาถง พ.ศ. ๒๔๖๙

ใน ร. ๗ ทรงพระราชด�ารวา การศกษาไมควรจะแยกจากวด จงโปรดใหยายกรมธรรมการกลบเขามา และเปลยนชอกระทรวงศกษาธการ เปนกระทรวงธรรมการอยางเดม บดน มาถงยคประชาธปไตย รฐบาลหลงเปลยนแปลงการปกครอง ไดมมตใหเปลยนชอกระทรวงธรรมการ เปน กระทรวงศกษาธการอก และกรมธรรมการไดชอใหมวา กรมการศาสนา เปนสวนงานในกระทรวงศกษาธการนน

พระได พ.ร.บ. คณะสงฆใหม ตำมยคสมยของระบบกำรปกครอง

พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. 1941) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๘ รฐบาลออก พ.ร.บ. คณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔ เมอวนท ๑๔ ตลาคม เพอเปลยนแปลงระบบการปกครอง คณะสงฆใหสอดคลองกบการปกครองฝายบานเมอง ทไดเปลยนจากสมบรณาญาสทธราชย เปนระบอบประชาธปไตย โดยใหสมเดจพระสงฆราช ทรงบญญตสงฆาณตโดยค�าแนะน�าของสงฆสภา ทรงบรหารการคณะสงฆทางคณะสงฆมนตร ทรงวนจฉยอธกรณทางคณะวนยธร

กำวส�ำคญของพนธศำสตรพ.ศ. ๒๔๘๗ (ค.ศ. 1944) เอเวอร (Oswald T.

Avery) ชาวอเมรกน คนพบวา DNA เปนฐานทแทของพนธกรรม

จดเรม สปญหำอำหรบกบยวพ.ศ. ๒๔๘๘ (ค.ศ. 1945) ชาวอาหรบได

พยายามรวมตวกนดวยคตชาตนยมอาหรบ (Arab nationalism) ซงตามหลกใหหมายถงทกคนผเปนอาหรบโดยภาษา วฒนธรรม และความจงรกภกด โดยมการนบถอศาสนาอสลามรวมกน และในทสดไดตงสนนบาตอาหรบ (Arab League) ขนใน พ.ศ.๒๔๘๘ ประกอบดวยสมาชก คอ Algeria, Bahrain, Djibouti, Egypt, Iraq, Jordan, Kuwait, Lebanon, Libya, Mauritania, Morocco, Oman, Qatar, Saudi Arabia, Somalia, Sudan, Syria, Tunisia, the United Arab Emirates, Yemen และ the Palestine Liberation Organiza-tion แตถกตงขอสงเกตวา สนนบาตอาหรบนเปนทชาวอาหรบมาทะเลาะกนเอง มากกวาจะเปนทมาประสานหรอรวมมอ เพราะยงมการถอฝกถอฝายกน (faction-alism) อยางแกไขไดยาก หลงป ๒๔๙๑ (ค.ศ. 1948) แลว เอกภาพของสนนบาตอาหรบ อาศยการตอตานอสราเอลเปนเครองผนกไว

จนเปลยนเปนคอมมนสตพ.ศ. ๒๔๙๒ (ค.ศ. 1949) เมาเซตง หรอ

เหมาเจอตง (Mao Tse-tung หรอ Mao Ze dong) ไดตงพรรคคอมมนสตจนขนตงแตป ๒๔๖๔ และน�าขบวนเดนทางไกล ๖,๐๐๐ ไมล (Long March, ๒๔๗๗–๗๘/ 1934-1935) ในทสด ไดประกาศตงสาธารณรฐประชาชนจน (People’s Republic of China) ขนใน พ.ศ. ๒๔๙๒ เปลยนประเทศจนเปนคอมมนสต โดยเมาเซตงเปน ประธานพรรคคอมมนสต และเปนประมขของรฐ (๒๔๙๒ –๒๕๐๒/1949-1959) ไดด�าเนนนโยบายกาวกระโดด (Great Leap Forward) ตงคอมมน แมหลงป ๒๕๐๒ กยงเปนประธานพรรคตอมา และไดท�าใหเกดการปฏวตวฒนธรรม (Cultural Revolution, ๒๕๐๙–๑๒/1966-1969) เพอฟนจตส�านกในการปฏวต สดทาย สนชพในป ๒๕๑๙/1976

จากบน: เอเวอรเมำเซตง

พระบำทสมเดจพระเจำอยหวอำนนทมหดล


ชมพทวปไดอสรภำพ แตตองแยกเปนอนเดย ปำกสถำน

พ.ศ. ๒๔๙๐ (ค.ศ. 1947) ณ วนท ๑๕ สงหาคม หลงจากปกครองมานาน ๒๐๐ ป องกฤษใหอสรภาพแกดนแดนชมพทวป ซงตกลงแบงแยกสวนทประชากรขางมากเปนฮนด ใหเปนอนเดย และสวนทประชากรขางมากเปนมสลม ใหเปนปากสถาน พรอมกนนน ตองอพยพชาวมสลมจากอนเดยไปอยในปากสถานประมาณ ๑๐ ลานคน และอพยพชาวฮนดจากปากสถานไปอยในอนเดยประมาณ ๑๐ ลานคน

พระเจำอโศกน�ำพระพทธศำสนำ เขำมำไวในธงชำตอนเดย

ในปน (พ.ศ. ๒๔๙๐) ประเทศเอกราชใหมคออนเดย ไดตกลงน�าวงพระธรรมจกรททนอยบนเศยรสงหทงสเหนอยอดเสาศลาจารกแหงสารนาถของพระเจาอโศกมหาราช มาสถตเปนตราทใจกลางธงชาต และก�าหนดใหรปเศยรสงหทงสหนาททนวงพระธรรมจกรนน เปนตราแผนดนของประเทศอนเดย

ผช “อหงสำ” ถกพฆำตเพรำะควำมกลววหงสำ

พ.ศ. ๒๔๙๑ (ค.ศ. 1948) ณ วนท ๓๐ มกราคม มหาตมา คานธ (Mahatma Gandhi) ผน�าในการกอสรภาพของอนเดยดวยวธการแบบอหงสา (nonvio-lence) ถกสงหารโดยชาวฮนดทหวนกลววาแนวคดและวธการของคานธจะท�าใหศาสนาฮนดฝายของตนและอนเดยเสยเปรยบแกทางฝายมสลมและปากสถาน

นำลนทำใหม ตงขนไวเปนอนสรณ แหงนำลนทำโบรำณ

พ.ศ. ๒๔๙๔ (ค.ศ. 1951) ทอนเดย รฐบาลแหงรฐพหารไดตง นวนาลนทา มหาวหาร ขน ณ ทใกลทตงของมหาวทยาลยนาลนทา คอนาลนทามหาวหารเดม เพอเปนคารวานสรณแหงประวตการณทางการศกษาอนเคยรงโรจนในรฐน แตครงเปนแควนมคธในอดตกาล เรยกชอเปนภาษาองกฤษวา Nalanda Institute of Post-Graduate Studies and Research in Buddhist Learning and Pali (สถาบนบณฑตศกษาและวจยดานพทธศาสนและภาษาบาลแหงนาลนทา)

อนเดย

บงคลำเทศ

ปำกสถำน

อฟกำนสถำน


รฐบำลอนเดยฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ไดอนสรณใหม

พ.ศ. ๒๔๙๙ (ค.ศ. 1956) รฐบาลอนเดยจด “พทธ- ชยนต” ฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ (จดกอนไทย เนองจากอนเดยนบพทธศกราชตามแบบลงกา ซงเรวกวาประเทศ ไทย ๑ ป) โดยเฉพาะไดเตรยมการตอนรบพทธชยนตนนดวยการบรณะสงเวชนยสถานทง ๔ และพทธสถานทกแหง เปนการใหญ กบทงสรางทพกส�าหรบผจารกบญไวในทนนๆ

พรอมนน ไดเชญชวนและใหโอกาสแกประเทศพทธศาสนาทงหลายทจะสรางวดของตนๆ ไวในทซงจด สรรใหใกลพทธคยา ดงทรฐบาลไทยกไดสรางวดขนดวย คอ “วดไทยพทธคยา” (Wat Thai Buddhagaya) และไดสงพระสงฆไทยไปประจ�าตงแต พ.ศ. ๒๕๐๓ เปนตนมา

งานอกอยางหนงทรฐบาลอนเดยไดจดท�า ซงเปนประโยชนอยางมาก คอการจดพมพหนงสออนสรณเกยวกบพระพทธศาสนาในอนเดย เชน 2500 Years of Bud-dhism และ The Way of the Buddha

ก�ำเนดพทธมณฑลพ.ศ. ๒๔๙๘ (ค.ศ. 1955) ทประเทศไทย สบ

เนองจากราง “พรบ.อนมตพระราชก�าหนดจดสราง พทธบรมณฑล พ.ศ. ๒๔๘๗ พ.ศ. ๒๔๘๗” ทตกไปเพราะ สภาผแทนราษฎรลงมตไมอนมต และรฐบาลจอมพล ป. พบลสงคราม สนสดลง เพราะนายกรฐมนตรลาออก ตอมาถง พ.ศ. ๒๔๙๗ รฐบาลไดจดท�าโครงการเฉลมฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ และรอฟนโครงการพทธบรมณฑลขน

มาในชอวา พทธมณฑล พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลท ๙ ไดเสดจพระราชด�าเนนไปทรงประกอบรฐพธกอฤกษพทธมณฑล ในเนอท ๒๕๐๐ ไร ในเขตอ�าเภอนครชยศร จงหวดนครปฐม ณ ต�าแหนงฐานพระพทธรปพระประธานพทธมณฑล ณ ๒๙ ก.ค. ๒๔๙๘ แตเนองจากเหตผนผวนทางการเมอง เปนตน งานสรางพทธมณฑลจงคางมา จนในทสด ในการสมโภช

กรงรตนโกสนทร ๒๐๐ ป จงไดมพธสมโภชพระพทธรป ประธานพทธมณฑล โดยสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร เสดจฯ แทนพระองคพระบาทสมเดจ พระเจาอยหว ไปทรงประกอบพธเปด ปายพระนาม “พระศรศากยะทศพลญาณประธานพทธมณฑลสทรรศน” ณ วนองคารท ๒๑ ธนวาคม ๒๕๒๕ เปนปฐมวารในการเปดพทธมณฑลแกประชาชน

พทธศำสนำเรมฟนขนมำในตวคน

พ.ศ. ๒๔๙๙ (ค.ศ. 1956) ดร.อมเบดการ (Bhim- rao Ramji Ambedkar, 1891-1956) คนวรรณะศทร แตเฉลยวฉลาดจบการศกษาสง ซงไดเปนรฐมนตรยตธรรม และเปนผน�าในการรางรฐธรรมนญของอนเดยตงแต พ.ศ. ๒๔๙๐ (ค.ศ. 1947) จนไดสมญญาวาเปน “สถาปนก

แหงรฐธรรมนญอนเดย” (architect of the Indian constitution) เกดความสนหวงตอระบบวรรณะของศาสนาฮนด และเมอไดใชเวลาศกษาเลอกเฟนอยางจรงจง แลว ในทสดกตดสนใจละทงศาสนาฮนด และน�าคนวรรณะศทรประมาณ ๒ แสนคน ประกอบพธปฏญาณตน เปนพทธมามกะทเมองนาคปรในเดอนตลาคม ๒๔๙๙

เหตการณนนบวาเปนสวนหนงแหงการกลบฟนของพระพทธศาสนาในอนเดย แตตว ดร.อมเบดการไดถงมรณกรรมใน พ.ศ. ๒๔๙๙ นนเอง

ชาวพทธสาย ดร.อมเบดการน ซงไดเพมขยายจ�านวนเปนประมาณ ๔ ลานคนในเวลาไมนาน เรมแรกโนมมาทางพระพทธศาสนาเถรวาท แตตอมาไดจดปรบพฒนาจนมวถทางทเปนลกษณะพเศษของตน

ดร.อมเบดการ ไดด�าเนนการตางๆ เพอยกฐานะ คนวรรณะศทร โดยเฉพาะในดานการศกษา ไดตงวทยาลย และสถาบนการศกษาพทธเพอสอนวชาการตางๆ เชน สทธารถวทยาลยทางนตศาสตร เปนตน คนวรรณะศทรเคารพบชาทานดจเปนพระโพธสตว หรอยงเทพเจา


พระมหำกษตรยไทย ทรงสบประเพณบวชเรยน

พ.ศ. ๒๔๙๙ (ค.ศ. 1956) ทประเทศไทย พระบาท สมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช รชกาลท ๙ เสดจออกผนวชทวดพระศรรตนศาสดาราม ณ ๒๒ ต.ค. และประทบทวดบวรนเวศวหาร ๑๕ วน จงทรงลาผนวช

พมำฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ดวยฉฏฐสงคต

พ.ศ. ๒๔๙๙ (พมานบวา พ.ศ. ๒๕๐๐) ในโอกาสแหงการฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ รฐบาลพมาไดเปน เจาภาพจดฉฏฐสงคต (สงคายนาครงท ๖) ทกรงรางกง ตงแต พ.ค. ๒๔๙๗ ถง พ.ค. ๒๔๙๙ โดยอาราธนาพระสงฆและผแทนชาวพทธนานาประเทศจ�านวนมากไปรวมศาสนกจ แลวจะจดพมพพระไตรปฎกบาล และคมภรทงหลายขนใหพรอมและบรสทธบรบรณเทาทจะท�าได

ไทยฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ใหเกดพทธมณฑล

พ.ศ. ๒๕๐๐ วนท ๑๒–๑๘ พฤษภาคม ประเทศ ไทยมงานฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ณ มณฑลพธสนามหลวง ในการน มการพมพพระไตรปฎกบาล เพมเตมจากทขาดคราว พมพ พระไตรปฎกภาษาไทย อนสรณงานฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ พทธศกราช ๒๕๐๐ ซงเปนพระไตรปฎกแปลภาษาไทยครบชดฉบบแรก ชดละ ๘๐ เลม (ในการพมพครงตอมา ไดจดใหลงเปนชดละ ๔๕ เลม ตรงกบฉบบภาษาบาล) แสดงพทธมณฑลจ�าลองทางดานเหนอของทองสนามหลวง ออกพรบ. นรโทษกรรมแกผไดกระท�าความผดฐานกบฎ จลาจล ฯลฯ พรบ.ลางมลทนฯ พรก. พระราชทานอภยโทษ พรบ.ก�าหนดเขตอภยทานแกสตว ฯลฯ

โซเวยตปลอยดำวเทยม อเมรกนเปลยนแนวกำรศกษำ

พ.ศ. ๒๕๐๐ (ค.ศ. 1957) ณ วนท ๔ ต.ค. สหภาพโซเวยตปลอยดาวเทยมดวงแรก คอ Sputnik 1 หนก ๘๓ กก. หมนรอบโลกใน ๙๓ นาท ถอวาเปนการเรมยคอวกาศ

เหตการณนถอวาเปนชยชนะของโซเวยต และท�าใหชาวอเมรกนโทมนสมาก โดยเฉพาะดานการศกษา ไดหนไปโทษการศกษาแบบมเดกเปนศนยกลาง (child-centered education) ทนยมกนมาราวครงศตวรรษ วาเปนเหตใหเดกอเมรกนออนแอและออนวชา จากนอเมรกนหนกลบไปนยมการศกษาแบบมครและเนอหาวชาเปนศนยกลาง (teacher- and subject-centered education) ตอมาอกเกอบ ๓๐ ป จงวกเวยนมาหา child-centered education ใหมอก

ฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษแลว ไดบชำในวนเพญอำสำฬหะทกป

พ.ศ. ๒๕๐๑ (ค.ศ. 1958) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๙ หลงเสรจงานสมโภชครงยงใหญในการฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ แหง พ.ศ. ๒๕๐๐ แลว คณะสงฆไทยไดประชมกนมมตวา วนเพญเดอน ๘ ทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนาโปรดพระเบญจวคคย เปนวนทส�าคญมาก เพราะเปนการประดษฐานพระพทธศาสนา สมควรจดขนเปนวนส�าคญทมการเฉลมฉลองเปนพทธบชาอกวนหนง จงแจงตอรฐบาล ซงไดเหนชอบ และประกาศใหวนอาสาฬหบชา เปนวนหยดราชการประจ�าป ตงแต พ.ศ. ๒๕๐๑ เปนตนมา

แผนพฒนำกำรเศรษฐกจแหงชำต - แผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำต

พ.ศ. ๒๕๐๒ (ค.ศ. 1959) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๙ สงคมไทยไดกาวเขาสยคพฒนา และประเทศไทยกไดมแผนพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต ฉบบแรก คอ ฉบบท ๑ พ.ศ. ๒๕๐๖–๒๕๐๙ ซงมงเนนเศรษฐกจ (แผน ๑ น ในชอมค�าวา “การ” แตไมม “และสงคม”) ตอมา เมอไดเหนความส�าคญของปญหาสงคมทพวงมากบความเหอวตถและปญหาความเสอมจากศล-ธรรม จงเปนเหตใหแผนพฒนาฉบบตอมา ขยายขอบเขต

ออกไปโดยเพมค�าวา “และสงคม” เขาไปในชอ กลาย เปน แผนพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๒ พ.ศ. ๒๕๑๐–๒๕๑๔ และในแผนน ไดเรมมค�าวา “ศลธรรม” (ในฉบบตอๆ มา คอยๆ ถกแทนทดวยค�าวา “จรยธรรม”) โดยเฉพาะไดเกดมค�าวา “พฒนาจตใจ” ซงเปนจดเนนทกลาวถงสบมาอกหลายแผน ตอมา เมอขนส แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๓ พ.ศ. ๒๕๑๕–๒๕๑๙ ในชอแผนไมมค�าวา “การ” อกตอไป

จากซาย:รชกำลท ๙ ทรงผนวชฉฏฐสงคต

หนาตรงขามจากซาย: Sputnik 1 พระพทธเจำทรงโปรดพระเบญจวคคย ภำพสน�ำ ฝมอจกรพนธ โปษยกฤต


ทเบตหนจน ไปกำวหนำในอเมรกำ พ.ศ. ๒๕๐๒ (ค.ศ. 1959) ทะไล ลามะ ไดรบ

ความกดดนจากจน จงพรอมดวยศษยจ�านวนมากหนจากทเบตสอนเดยตะวนตกเฉยงเหนอ ลภยอยทเมองธรรมศาลา บนลาดเขาหมาลย ในรฐหมาจลประเทศ จากทน พระลามะไมนอยไดไปศกษา และตงส�านกเผยแพรพระพทธศาสนาในประเทศตะวนตก ตอมาไมนานนก คนตะวนตก โดยเฉพาะในอเมรกา ไดมาสนใจพทธศาสนา เชนสมาธแบบทเบตกนมาก จนสานกทเบตเดนขนในอเมรกาเคยงส�านกเซนของญปน

อเมรกนจะเรมใชเลเซอร

พ.ศ. ๒๕๐๓ (ค.ศ. 1960) นกฟสกสอเมรกน ชอไมแมน (Theodore H. Maiman) ท�าแสงเลเซอร (Laser) ส�าเรจ

ศรลงกำ มนำยกรฐมนตรหญงคนแรกของโลก

พ.ศ. ๒๕๐๓ (ค.ศ. 1960) นางสรมาโว พนทรา-ไนยเก (Sirimavo R.D. Bandaranaike) ชนะเลอกตงไดเปนนายกรฐมนตรของประเทศลงกา นบวาเปนนายกรฐมนตรหญงคนแรกของโลก เธอไดเปนนายกรฐมนตร ๓ สมย (1960-1965/๒๕๐๓–๐๘, 1970-1977/๒๕๑๓–

๒๐, 1994-2000/๒๕๓๗–๔๓) ในชวงสมยแรกไดออกกฎหมายใหสงหฬเปนภาษาราชการแตเพยงภาษาเดยว และในป 1972/๒๕๑๕ ไดประกาศใชรฐธรรมนญฉบบใหม ซงไดเปลยนประเทศ Ceylon เปนสาธารณรฐ มชอวา Sri Lanka (ศรลงกา)

อกกำวของพนธศำสตรพ.ศ. ๒๕๐๔ (ค.ศ. 1961) นกชววทยาชาว

ฝรงเศสอธบายการคมการท�างานของยน (Gene Regu-lation) ใหเหนวาเซลลควบคมกจกรรมของยนอยางไร

บำนเมองปฏวต กำรปกครองคณะสงฆกอนวต

พ.ศ. ๒๕๐๕ (ค.ศ. 1962) ทประเทศไทย ในรชกาลท ๙ ในยคของรฐบาลคณะปฏวต ระหวางทสภารางรฐธรรมนญยงด�าเนนการรางรฐธรรมนญอย รฐบาลออก พ.ร.บ. คณะสงฆ พ.ศ. ๒๕๐๕ (ประกาศในราช-กจจานเบกษา ๓๑ ธ.ค. ๒๕๐๕ เรมใชบงคบตงแต ๑ ม.ค. ๒๕๐๖ เปนตนไป) โดยมเหตผลวา “การจดด�าเนนกจการคณะสงฆ มใชเปนกจการอนพงแบงแยกอ�านาจด�าเนนการดวยวตถประสงคเพอการถวงดลยแหงอ�านาจเชนทเปนอยตามกฎหมายในปจจบน (คอ พ.ร.บ. คณะสงฆ พ.ศ. ๒๔๘๔) … จงสมควรแกไขปรบปรงเสยใหม ใหสมเดจพระสงฆราช องคสกลมหาสงฆปรณายก ทรงบญชาการคณะสงฆทางมหาเถรสมาคม …”

ครสตคำทอลกปรบตวครงใหญ - วำงนโยบำยใหม

พ.ศ. ๒๕๐๕-๘ (ค.ศ. 1962-5) โปปจอหน ๒๓ จดใหมการประชมมหาสมชชาวาตกนท ๒ เพอใหศาสนาครสตคาทอลกปรบตวทนโลกยคปจจบน ในการเกยวของกบศาสนาอน และในการเผยแผศาสนา เปนตน

เมองไทยเปนทตงถำวร ของส�ำนกงำนใหญ พสล.

พ.ศ. ๒๕๐๘ (ค.ศ. 1965) องคการพทธศาสนก สมพนธแหงโลก/The World Fellowship of Buddhists

(พสล./WFB) ไดมาตงส�านกงานใหญในประเทศไทยตามก�าหนดเวลา ๔ ป ตอมาในการประชมใหญครงท ๙ พ.ศ. ๒๕๑๒ ไดมมตใหส�านกงานใหญตงอยในประเทศไทยเปนการถาวร

วดไทยแหงแรกในตะวนตกพ.ศ. ๒๕๐๙ (ค.ศ. 1966) ณ ๑ ส.ค. พระบาท

สมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ร.๙ เสดจเปนประธานทรงเปด วดพทธปทป (Buddhapadipa Temple) ในกรงลอนดอน ประเทศองกฤษ เปนวดไทยแหงแรกในประเทศตะวนตก

จากซาย:Potala Palace ทะไล ลำมะ ไมแมนสรมำโว พนทรำไนยเก

หนาตรงขามจากซาย:สมเดจพระสงฆรำชโปปจอหน ๒๓พสล.วดพทธปทป


“ฮปป” บงชปฏกรยำภำยใน ตอสงคมวตถนยม

พ.ศ. ๒๕๑๐ (ค.ศ. 1967) ในเดอนสงหาคม นตยสาร/นสพ. เดนๆ หลายฉบบ เชน Time, News-week, Life, Look, the New York Times พากนออกฉบบพเศษหรอพมพรายงานพเศษเรอง “ฮปป” (hippie)

พวกฮปป ซงเรมขนทซานฟรานซสโกราว พ.ศ. ๒๕๐๘ ไดขยายตวเปนขบวนการคนขาวชนกลางรนหนมสาว (อาย ๑๕-๒๕ ป) และเปนปรากฏการณใหญในสงคม จดกนวาเปนวฒนธรรมสวนกระแส (counterculture; และเปนวฒนธรรมกลมยอย คอ subculture บางทถกเรยกวา anti-culture คอ ตอตานวฒนธรรม) ซงสอความหมายวาสงคมอเมรกนถงจดอดเฟอ

ขบวนการน เปนปฏกรยาตอการท�าสงครามเวยดนาม และตอสงคมอเมรกนทคนรนพอแมมวถชวต

แบบวตถนยม ซงวนวายแตเรองหาเงนทองและการแขงขน พวกฮปปปฏเสธระเบยบแบบแผนของสงคม ตอตานอ�านาจและความรนแรง ละทงวถชวตของบรรพบรษอเมรกน สรางวถชวตแบบใหมของพวกตนทเปนอยงายๆ รกเพอนมนษย รกธรรมชาต อยกบปจจบน สนใจเรองลกทางจต เรองสมาธ โดยเฉพาะศาสนาตะวนออก เชน โยคะ และเซน บางกไปทางโหราศาสตรหรอไสยศาสตร แตไปสดโตงจนกลายเปนไมท�างานอาชพตามปกต ตงชมชน (communes) ทอยกนอยางปลอยตวทางเพศ เสพตดกญชาและสารรายแรง มลกษณะเดนทเปนจดสงเกตของคนทวไปวา ฮปปผมยาว-รองเทายาง-เสอผายย

พวกฮปปน สบเนองมาจากพวกซายใหม (New Left) แตหนเหจากการเมองมาทางวฒนธรรม จากการเขาประจญและรนแรง มาเปนสลดออกและยมใหแกโลก

แมวาขบวนการเหลานจะจางหายไป โดยเฉพาะเมอจบสงครามเวยดนาม (สงครามราว ๒๑ ป=๒๔๙๗-๒๕๑๘/1954-75) แตกระแสปฏกรยาทางสงคมยงไมจบ จงมขบวนการอนๆ ทหนมสาวอเมรกนผแปลกแยกจากสงคมของตนไปพงพาเขารวมตอมาอกจนถงชวงทศวรรษ 1980s เชน ขบวนการหรกฤษณะ (Hare Krishna) ลทธซน ยง มน (Sun Myung Moon) [ขบวนการเหลาน ตอมาบางกตองคดลางสมอง/brainwashing]

อนง ยงมผลจากขบวนการเหลานสบเนองมาในสงคมอเมรกนอก โดยเฉพาะความตนตวสนใจในเรองนเวศวทยาและปญหาสงแวดลอม ความสนใจเปดใจรบหลกปฏบตทางจตสายตางๆ และความระแวงระวงตอความสตยสจรตเจตนาดรายของผน�าทางเศรษฐกจและการเมอง เปนตน

ฝรงเขำยคตนตระหนก ปญหำสงแวดลอม

พ.ศ. ๒๕๑๓ (ค.ศ. 1970) ณ ๒๒ เม.ย. มการ จดฉลองวนโลกครงแรก (First ‘Earth Day’) ในสหรฐ เพอใหคนตนตวมองเหนภยจากความเสอมโทรมของ สงแวดลอม และกระตอรอรนทจะอนรกษธรรมชาต

เกดวดไทยแหงแรกในอเมรกำพ.ศ. ๒๕๑๔ (ค.ศ. 1971) ณ ๒๒ ธ.ค. ก�าเนด

วดไทยแหงแรกในสหรฐอเมรกา ทนครลอสแองเจลส ในรฐแคลฟอรเนย มชอเมอแรกตงวา “ศนยพทธศาสนาเถรวาท” (The Theravada Buddhist Center, Inc.) ตอมาเปลยนชอเปน วดไทยลอสแองเจลส (Wat Thai of Los Angeles) เมอวนท ๑๑ มถนายน ๒๕๒๒

(วดไทยทเกดขนในชวงเวลาใกลเคยงตอจากน คอ วดไทยกรงวอชงตน ดซ/Wat Thai of Washington, D.C. ซงเรมมพระสงฆไดรบนมนตไปประจ�าเมอ ๕ ก.ค. ๒๕๑๗/1974; วดวชรธรรมปทป/Vajiradhammapadip Temple ทเมองนวยอรก ไดรบอนญาตตามกฎหมาย เมอ ๒๒ ก.ค. ๒๕๑๘/1975 มตนก�าเนดจาก Buddhist Study Center ซงตงขนเปนสมาคมเมอป ๒๕๐๘/1965; วดพทธวราราม/Wat Buddhawararam of Denver, Inc. ทเมองเดนเวอร รฐโคโลราโด ซงไดรบอนญาตตามกฎหมาย ณ ๒๕ ม.ค. ๒๕๑๙/1976; วดธมมาราม/Wat Dhammaram ทเมองชคาโก มชอตามททางการอนญาตเมอ ๑๗ พ.ค. ๒๕๑๙/1976 วา The Thai Buddhist Temple; หลงจากนวดไทยเกดขนในอเมรกาจนถงปจจบนอกมากมาย ทงทไดการรบรองแลวและยง รวมใกลรอยวด)

หนาตรงขาม จากซาย:ฮปปหรกฤษณะซน ยง มน

จากซาย: วดไทยลอสแองเจลสวดไทยกรงวอชงตนดซวดวชรธรรมปทปวดพทธวรำรำมวดธมมำรำม


UN จดประชมใหญ หำทำงแกไขปญหำสงแวดลอม

พ.ศ. ๒๕๑๕ (ค.ศ. 1972) สมชชาใหญ สหประชาชาต จดการประชมใหญเรองสงแวดลอมของมนษย (UN Conference on the Human Environment) ทกรงสตอกโฮลม (Stockholm) เพอหาทางแกปญหาสงแวดลอม ทงดานความรอยหรอของทรพยากรธรรมชาต และความเสอมคณภาพของสงแวดลอมโดยเฉพาะเรองมลภาวะ ทเปนปญหารนแรงขนเรอยๆ หลงจากสงครามโลกครงท ๒ สบเนองจากการทประชากรของโลกเพมขยายจ�านวนอยางมากมาย และการพฒนาเศรษฐกจทพงกระบวนการอตสาหกรรม

ทงน ปญหานนเปนทรตระหนกในประเทศอตสาหกรรม ซงเปนกลมประเทศทพฒนาแลว จากนนกขยายไปทว จนกระทงเมอถงป ๒๕๑๓/1970 เรองความเสอมโทรมของสงแวดลอมกปรากฏเดนชดทวโลก กลายเปนปญหานานาชาต จนสหประชาชาตตองจดประชมดงกลาว ซงมผลคอท�าใหสหประชาชาตจดตง “โครงการสงแวดลอมของสหประชาชาต” (UN Environment Programme; UNEP) ขนเพอปฏบตการตามขอก�าหนดแนะของทประชมทสตอกโฮลมนน

พนธศำสตรกำวตอไปถงตดแตงยน

พ.ศ. ๒๕๑๖ (ค.ศ. 1973) ในวชาพนธวศวกรรม (Genetic Engineering) มการตดแตงยน (gene splic-ing) ครงแรก โดยท�ากบ DNA ของแบคทเรย

เขมรแดงเขำมำ เปลยนกมพชำเปนคอมมนสต

พ.ศ. ๒๕๑๘ (ค.ศ. 1975) หลงจากนายพลลอน นอล ยดอ�านาจขณะทเจานโรดม สหน เสดจไปตางประเทศ ในตนป ๒๕๑๓/1970 และเปลยนประเทศเปนสาธารณรฐในปลายปเดยวกนนนแลว กพอดเปนเวลาทสงครามเวยดนามเขาสชวงขยายตวรนแรง และกมพชาถกดงเขาไปในสงครามนนดวยเตมตว พรอมกนนน ในกมพชาเอง เขมรแดง (Khmer Rouge) กรกรบเตมท โดยเวยดนามหนนดวย แลว ณ วนท ๑๗ เม.ย. ๒๕๑๘ เขมรแดงกยดอ�านาจได และเปลยนชอประเทศเปน กมพชาประชาธปไตย โดยมนายพอล พต (Pol Pot หรอซาลอท ซาร/Saloth Sar) เปนเลขาธการพรรคคอมมนสตกมพชา แลวตอมาเปนนายกรฐมนตร และไดปกครองประเทศดวยระบบสงคมนยมแบบพลกแผนดน เชน ยกเลกธนาคาร เงนตรา และทรพยสนสวนตว บงคบคนในเมองใหยายถนออกไปใชแรงท�างานหนกในชนบท ใหราษฎรเปลยนชอใหม ฆาขาราชการเกาและปญญาชน จ�านวนมาก ลมศาสนาและคณะสงฆ ตามมาดวยทพ-

ภกขภย ในชวงเวลา ๔ ปทเขมรแดงปกครองประเทศ (ถง ๗ ม.ค. ๒๕๒๒) ประมาณวาชาวเขมรถกสงหารและลมตาย ๑.๕ – ๓ ลานคน บางวาเกน ๑ ใน ๓ ของจ�านวนประชากรทงประเทศเวลานน บางวาอาจถง ๔ ลานคน (ต�าราแสดงตวเลขตางกนไป โดยเฉพาะพระสงฆถกท�าลายถอวาหมดสน ทไมยอมลาสกขาหรอหนไป ไดถกสงหารประมาณ ๘๐,๐๐๐ รป)

พระธำตพนม ลมแลวคนคง ยนยงเปนมงบชนย

พ.ศ. ๒๕๑๘ (ค.ศ. 1975) วนท ๑๑ สงหาคม ทประเทศไทย หลงจากฝนตกพายพดแรงตดตอมาหลายวน พระธาตพนม เจดยบรรจพระอรงคธาต ณ วดพระธาตพนมวรมหาวหาร จงหวดนครพนม ไดพงทลายลง ตอมา ๑๗ ต.ค. ๒๕๑๘ ทามกลางซากปรกหกพง ไดพบองคพระธาตบรรจในผอบแกวซอนอยในผอบทองค�าภายในพระเจดยทองค�า จากนน ดวยทนบรจาคของประชาชนทงประเทศ รฐบาลไดกอสรางองคพระธาตขนใหมตามแบบเดมจนเสรจสน แลวมพระราชพธบรรจพระอรงคธาต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว และสมเดจพระนางเจาพระบรมราชนนาถ เสดจมาทรงบรรจพระ อรงคธาต ในวนท ๒๓ มนาคม ๒๕๒๒

พระธาตพนม เปนพระเจดยเกาแกทสดองคหนง ของไทย มรปทรงสเหลยม สงจากพนดนถงยอดฉตรทองค�า ๕๗ เมตร ฐานกวางดานละ ๑๒.๓๔ เมตร สนนษฐานวาสรางขนแรกเรมระหวาง พ.ศ. ๑๐๐๐ – ๑๔๐๐

ลำวเลกรบ จบลงดวยคอมมนสต

พ.ศ. ๒๕๑๘ (ค.ศ. 1975) นบแตป ๒๕๐๓/ 1960 ทลาวแตกเปน ๓ ฝาย (ฝายขวา ฝายกลาง และฝายซายทเปนคอมมนสต) แลว กไดสรบกนเรอยมาจนถง ๒๑ ก.พ. ๒๕๑๖ สงครามจงยต และตงรฐบาลผสมขน แบงเขตกนปกครอง แตอ�านาจของฝายคอมมนสตเพมขนโดยล�าดบ กระทงในทสด เจามหาชวตศรสวางวฒนา กษตรยองคสดทายของลาว กทรงสละราชสมบต และเจาสวรรณภมา กลาออกจากต�าแหนงนายกรฐมนตรลาว แลวขบวนการประเทดลาวกเขาปกครองประเทศ และประกาศเปลยนพระราชอาณาจกรลาว เปนสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว เมอ ๒ ธ.ค. ๒๕๑๘

(ตามตวเลขของราชการลาว เมอสนป ๒๕๓๐/ 1987 มประชากร ๓,๘๐๐,๐๐๐ คน มพระภกษสามเณร ๑๕,๖๒๖ รป [=ภกษ ๖,๐๐๐ + สามเณร ๙,๖๒๖] มวด ๒,๘๒๗ (เฉพาะในเวยงจนทนม ๑,๒๑๒ วด)

จากบน:พระธำตพนมเจำมหำชวตศรสวำงวฒนำเจำสวรรณภมำ

พอล พต


เวยดนำมรวมประเทศ เปนคอมมนสต พ.ศ. ๒๕๑๙ (ค.ศ. 1976) นบแตทประชมเจนวา

(Geneva Conference) เมอป ๒๔๙๗/1954 ตกลงแบงเวยดนามเปน ๒ ประเทศแลว กไดเกดการสรบระหวางพวกคอมมนสตเวยดกงหนนโดยเวยดนามเหนอ กบรฐบาลเวยดนามใตทสหรฐโอบอม จนในทสด กองทพเวยดกงและเวยดนามเหนอเขายดไซงอน เมองหลวงของเวยดนามใตได (๓๐ เม.ย. ๒๕๑๘/1975) จบสงครามเวยดนาม และจดการปกครองใหม แลวประกาศใหวนท ๒ กรกฎาคม ๒๕๑๙ เปนวนรวมประเทศเวยดนาม โดยมฮานอยเปนเมองหลวงของสาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม และเปลยนชอเมองไซงอนเปนเมองโฮจมนห

ในสงครามน คนเวยดนามตาย ๑,๓๐๐,๐๐๐ คน อเมรกนตาย ๕๖,๐๐๐ คน ชาวเวยดนามอพยพลภย นบเฉพาะระยะตนกวา ๑๔๐,๐๐๐ คน สหรฐฯ สนเงนชวยเหลอราว $141,000,000,000 (ไมนบเงนชวยเหลอผลภยอนโดจนอก $405,000,000)

วนโลกประลยใกลเขำมำ คนกำหลลนลำน อยไมถง

พ.ศ. ๒๕๒๑ (ค.ศ. 1978) ทสหรฐอเมรกา สาธคณ Jim Jones ซงไดตงตนเปนเจาลทธ People’s Temple

(จดเปนลทธวนโลกประลย/Doomsday Cult, หรอลทธวนสนโลก ทโยงกบคต “millennium” ลทธหนง) สอนวา ไมชานโลกจะพนาศ ตวเขาเปนทพงหนงเดยวทมาน�ามนษยใหรอดปลอดภย และในป 1977 ไดอพยพจาก San Francisco ไปตงเปนชมชนใหญเรยกวา Jonestown ในประเทศกายอานา (Guyana) ในอเมรกาใต ครนถงวนท ๑๘ พ.ย. ๒๕๒๑ กไดบญชาใหสาวกดมยาพษ ฆาตวตายพรอมกน รวมตายทงสน ๙๑๓ คน (รวมทงเดก ๒๗๖ คน)

(อานเรองเพมไดในภาคผนวก) เปนคอมมนสตแลว ๑๘ ปผำนมำ กมพชำกลบเปนรำชอำณำจกร

พ.ศ. ๒๕๒๒ (ค.ศ. 1979) หลงจากเขมรแดงยดอ�านาจไดแลว รฐบาลกมพชาประชาธปไตยของนายพอล พต ไดหนกลบไปเปนปฏปกษตอเวยดนาม เวลาผานมาถงวนท ๗ ม.ค. ๒๕๒๒ กองทพเวยดนามไดเขายดครองกรงพนมเปญ แลวสภาปฏวตของประชาชนแหงกมพชาขนจดการปกครอง และเปลยนชอประเทศเปน สาธารณรฐประชาชนกมพชา โดยมเฮง สมรน เปนประธานาธบด

รฐบาลใหมสงเสรมพระพทธศาสนา แตกควบคมอยางระมดระวง เชน หามบวชคนอายต�ากวา ๕๐ ป คณะสงฆเขมรไดรบการฟนขนใหม โดยนมนตพระสงฆเถรวาทจากเวยดนามใตมาใหอปสมบทชาวเขมร มพธอปสมบทพระภกษสงอาย ๗ รป ทวดอณาโลม ในกรงพนมเปญ ในเดอน ก.ย. ๒๕๒๒/1979 (นาคทง ๗ น คด

เลอกจากผเคยเปนพระภกษทถกเขมรแดงบงคบใหลาสกขาไป ผบวชรปแรกคอพระเทพวงศ สวนอปชฌายกเปนพระภกษเขมรทหนเขมรแดงไปอยในเวยดนาม) เมอถงป ๒๕๒๕/1982 จ�านวนพระสงฆเพมขนเปน ๒,๓๐๐ รป (ถงป ๒๕๔๒/1999 จ�านวนพระสงฆเพมเปน ๕๐,๐๘๑ รป, วดตามสถตเดมกอนยคเขมรแดงมทงหมด ๒,๗๕๐ วด)

ในยคของเฮง สมรน พระสงฆในกมพชารวมเปนคณะสงฆเขมรอนเดยว โดยมพระเทพวงศเปนประธาน (แตหลงจากเจานโรดม สหน กลบเขากมพชาในเดอน ธ.ค. ๒๕๓๔/1991 แลว กโปรดฯ ใหพระเทพวงศเปนสมเดจพระสงฆราชของมหานกาย และตงธรรมยตตกนกายทมสมเดจพระสงฆราชตางหากขนอก เหมอนในอดต)

เขมรแดงซงเสยอ�านาจ ไดตอสกบรฐบาลใหม

และกองทพเวยดนาม แลวมกลมอนเขารวมศก ในทสด เวยดนามซงถกนานาชาตกดดนมาก ตองถอนทหารออกไปจนหมดในเดอน ก.ย. ๒๕๓๒/1989 (ทางฝายเขมรแดงยงสรบตอมา แตออนก�าลงลงไปเรอยๆ ในทสด พอล พต สนชพในป ๒๕๔๑/1998 และหลงจากนนไมนาน ขบวนการเขมรแดงกจบสน)

ครนถงป ๒๕๓๖/1993 กมพชาไดรฐธรรมนญใหม มการเลอกตงโดยมนายกรฐมนตร ๒ คน (สมเดจ ฮน เซน กบเจานโรดม รณฤทธ, คนหลงถกบบออกจากต�าแหนงในป ๒๕๔๐/1997) ประเทศกลบเปนราช-อาณาจกรกมพชา โดยมกษตรยคอพระเจานโรดม สหน ครองราชยจนถงป ๒๕๔๗/2004 ไดทรงสละราชสมบต และโอรสขนครองราชยสบมา (คอ พระบาทสมเดจพระบรมนาถ นโรดม สหมน)

จากซาย:โฮจมนห สงครำมเวยดนำมศพเวยดกงเวยดนำมเหนอ-ใต

จากซาย:Jim Jonesเฮงสมรนเจำนโรดม สหนสมเดจ ฮน เซน เจำนโรดม รณฤทธ สมเดจฯ นโรดม สหมน

เวยดนำมเหนอ

เวยดนำมใต

กมพชา

จน

ไทย

ลาว


ตงวดปำนำนำชำตแบบไทย ในองกฤษพ.ศ. ๒๕๒๒ (ค.ศ. 1979) English Sangha

Trust (มลนธทชาวพทธองกฤษตงขนในกรงลอนดอนเมอป ๒๔๙๙/1956 เพอประดษฐานคณะสงฆในประเทศองกฤษ) ไดนมนตพระโพธญาณเถระ ทเรยกกนทวไปวาอาจารยชา แหงวดหนองปาพง อบลราชธาน ใหเดนทางไปยงประเทศองกฤษใน พ.ศ. ๒๕๒๐ ตอมา พระสเมโธ (ไดด�ารงสมณศกดท พระสเมธาจารย และตอมาเปนพระราชสเมธาจารย) ซงเปนศษยตดตามไปดวย และไดรบ

มอบหมายใหปฏบตศาสนกจอยในกรงลอนดอน ไดเปนผน�าในการตงวดปาจตตวเวก (Wat Pah Cittaviveka หรอ Chithurst Forest Monastery) ขนท West Sus-sex ใน พ.ศ. ๒๕๒๒ เปนวดปาวดแรกในประเทศองกฤษ

ตอมา ในเดอน ส.ค. ๒๕๒๗ ไดตงวดขนใหมอกแหงหนงใกลกรงลอนดอน ชอวา วดอมราวต (Amara-vati Buddhist Centre) และหลงจากนกไดมการเปดส�านกสาขาในทตางๆ เพมขนตามล�าดบ

จบตวไวรสโรคเอดสได แตยงแกไขไมไดพ.ศ. ๒๕๒๖ (ค.ศ. 1983) นกวทยาศาสตร

ก�าหนดจบตวไวรสทเปนสาเหตของโรคเอดส (AIDS= acquired immune deficiency syndrome) ได (กรณคนไขโรคเอดส มรายงานครงแรกๆ จากซานฟรานซสโก และนวยอรก ในสหรฐ ป ๒๕๒๔/1981)

สงบจต+โอวตถ ออกบวช+หำกำม สละโลก+สดมงม จบทไหน

พ.ศ. ๒๕๒๘ (ค.ศ. 1985) ทสหรฐอเมรกา จากกระแสสงคมอเมรกนในยคสบจากบบผาชนผสบสนและแสวงหา ซงหนมารบวถแหงจตของศาสนาตะวนออก และตนสมาธ ทเชญชวนโยค ฤาษ ใหหลงไหลเขาไปเปน Guru (คร/คร, คนไทยนยมเรยกใหคลายเสยงฝรงเปน “กร”) ดงทมหาฤาษมเหษโยคน�า TM (Transcendental Meditation) เขาไป มดาราวงดนตร the Beatles มาเปนศษย พาใหกระหม ภกตเวทานตะ สวามประภปาทะ เขาไปตงขบวนการหรกฤษณะ (ค�าเรยกตามเสยงของชาวอเมรกน แตถาออกเสยงใหถก เปน “หเร กฤษณะ” คอ Hare Krishna) ซน ยง มน (Sun Myung Moon) น�าศาสนาครสตแบบใหมจากเกาหลเขาไปตงเปน Unifica-tion Church จดพธแตงงานหมครงละเปนหมนค ตอมา ปรากฏวา “กร” (คร) หลายทานร�ารวยมหาศาล

(“กร”) คร (ภควาน) ศร รชน มศษยจากตะวนตก ไปหามากมายตงแตอยอาศรมในอนเดย ครนถงป 1981/ ๒๕๒๔ จงเขามาอเมรกา ซอทดนราว ๑๖๐,๐๐๐ ไร ในรฐออรกอน (Oregon) ตงเปนเมองรชนประ สานศษย หลายพนคนมาอยดวยโดยเปนสนยาส (ผสละโลก) มชอทตงใหใหม ทานมงคงมาก มเครองบนสวนตว พรอมดวยรถยนต Rolls-Royce ๑๔ คน แมจะเปนนกบวชฮนด แตเนนค�าสอนพทธแบบเซนคลกเคลาตนตระ กลมกลน วตถนยมเขากบวถแหงจต ผสมผสานชวตแบบตะวนตก กบตะวนออกเขาดวยกน ใชเทคนคในการเจรญสมาธ เรยกวา “dynamic meditation” ประกาศโมกษะดวยความรกเสร (salvation through free love) จนมผขนานนามวาเปน “sex guru”

ในทสด คร ศร รชน ถกด�าเนนคดหลายเรอง ทงลกลอบขนยาเสพตด พยายามฆาคน วางเพลง โกงการเลอกตง ท�าผดกฎหมายคนเขาเมอง แลวในเดอนพฤศจกายน ๒๕๒๘ กถกขบไลออกจากอเมรกา และถกหามเขา ๒๑ ประเทศ

อยางไรกด ความผดและขอเสยหายดงวาน เปนขอมลของทางการอเมรกนและตามทปรากฏในเอกสารทวไป แตผทเลอมใสในทานครนถอกนวาเปนการใสความแกทานโดยไมเปนความจรง

ไทยท�ำพระไตรปฎกคอมพวเตอร ฉบบแรกของโลก

พ.ศ. ๒๕๓๑ (ค.ศ. 1988) ทประเทศไทย เรมตน ในป ๒๕๓๐ มหาวทยาลยมหดลปรารภวโรกาส รชมงคลาภเษก ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา ภมพลอดลยเดช ณ วนท ๒ กรกฎาคม ๒๕๓๑ ไดด�าเนนการจดท�าพระไตรปฎกฉบบคอมพวเตอร เพอเฉลม พระเกยรต และประสบความส�าเรจ เสรจทนวนวสาขบชา ๓๐ พ.ค. ๒๕๓๑ กอนถงวโรกาสรชมงคลาภเษก และไดน�า ขนทลเกลาฯ ถวาย นบวาเปนพระไตรปฎกคอมพวเตอร ฉบบแรกของโลก

พระไตรปฎกฉบบคอมพวเตอรน ไดพฒนาตอมา จนถงปจจบน เปน Version VI (BUDSIR VI) ซงมพระไตรปฎกทงฉบบภาษาบาล และฉบบแปลภาษาไทย พรอม ทงคมภรอนๆ ตงแตอรรถกถาลงไปอกมาก รวมเปนคมภร และต�าราทจะคนดศกษาได ๒๐๐ เลม และนอกจากอกษรไทย ยงสามารถอานในอกษรอนๆ มอกษรโรมน เปนตน ดวย

จากซาย: พระโพธญำณเถระพระรำชสเมธำจำรยวดปำจตตวเวก Sun Myung Moon Swami Prabhupada วดอมรำวต Maharishi Mahesh Yogi Bhagwan Shree Rajneesh


เปดก�ำแพงเบอรลน สนสดสงครำมเยนพ.ศ. ๒๕๓๒ (ค.ศ. 1989) ณ ๙ พ.ย. เยอรมน

ตะวนออกเปดกาแพงเบอรลน (Berlin Wall) ถอกนนยหนงวาเปนการสนสดสงครามเยน (Cold War) ทเรมขนเมอป ๒๔๘๙/1946

โซเวยตสลำย อเมรกำเปนใหญผเดยว

พ.ศ. ๒๕๓๔ (ค.ศ. 1991) ณ ๘ ธ.ค. สหภาพโซเวยต ชาตอภมหาอ�านาจคแขงของสหรฐอเมรกา ลมสลาย คงเหลอสหรฐเปนมหาอ�านาจใหญสดผเดยว

ชมนมใหญสดผน�ำนำนำชำต ไดแคประกำศวำแกปญหำยงไมได

พ.ศ. ๒๕๓๕ (ค.ศ. 1992) เดอน ม.ย. มการประชมใหญของสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (UN Conference on Environment and Development) ทกรงรโอเดอจาเนโร (Rio de Janeiro) เรยกสนๆ วา Earth Summit ซงเปนการชมนมผน�านานาชาตครงใหญทสดในประวตศาสตร เพอหาทางแกปญหาสงแวดลอมทเคยพจารณาในการประชมเมอ ๒๐ ปกอน ซงยอมรบกนวาระหวางเวลาทผานมานน การแกปญหาไมไดผลจรง มแตสภาพททรดลง ประเทศทงหลายสวนใหญไมพรอมเลยทจะรบมอกบสถานการณ

ระหวางน องคกรโลกไดสรปยอมรบวา การพฒนา ของโลกตลอดยคอตสาหกรรมทผานมา เปนการพฒนาทไมยงยน (unsustainable development) ความเจรญ ทางเทคโนโลย บนฐานของความกาวหนาทางวทยาศาสตร ทเปนแกนของการพฒนาอตสาหกรรมเพอสรางความพรงพรอมสมบรณทางเศรษฐกจ ไดกลายเปนเครองมอท�าลายธรรมชาต น�ามาสความเสอมโทรมของสงแวดลอม

ความหวงของมนษยสมยใหม ทฝากไวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลย ตามคตแหงความกาวหนา (idea of progress) บนฐานแหงแนวคดพชตธรรมชาต (conquest of nature) ซงไดหลอเลยงความเจรญในยคอตสาหกรรมตลอดมานน บดนถงกาลแตกสลาย และอารยธรรมมนษยมาถงจดวกฤตตดตน

ทประชมระดบโลกไมวาครงไหน ท�าไดเพยงหาทางก�าหนดมาตรการทจะใหมนษยรกษาสงแวดลอมใหอยดได พรอมกบทสามารถพฒนาเศรษฐกจใหเจรญเตบโตตอไป ทงทในความเปนจรง สงแวดลอมมแตเสอม โทรมลงไปเรอยๆ โดยทมนษยทพฒนาแลวทงหลายไมมความมนใจเลยวาจะหลดพนปญหานไปได

ลทธโลกประลย ปวนจตใจไปถงกำรเมอง พ.ศ. ๒๕๓๖ (ค.ศ. 1993) ทสหรฐอเมรกา ลทธ

Branch Davidians มเดวด โกเรช (David Koresh) เปนเจาส�านกอยใกลเมองเวโก รฐเทกซส (Waco, Texas) สอนเนนเรองค�าท�านายวนสนโลก ตอมา ในเดอน ก.พ. ๒๕๓๖ รฐบาลสงกองก�าลงไปตรวจคน โดยขอหาวามการ สะสมอาวธผดกฎหมาย เกดการปะทะยงกน ทางฝายลทธ ถอวา นนเปนสญญาณวามหาประลย (apocalypse) ก�าลงจะมาถง หลงจากปดลอมอย ๕๑ วน ถงวนท ๑๙ เม.ย. ๒๕๓๖ เจาหนาทไดบกจโจม และตามขาวของรฐบาลวาชาวลทธเองไดจดไฟเผาส�านกฆาตวตายหม ๘๓ คน

ตอมา วนท ๑๙ เม.ย. ๒๕๓๘ (1995) ตรงกบวนเกดกรณ “เวโก” ครบ ๒ ป ไดมผกอการรายจดระเบดท�าลายอาคารทท�าการรฐบาลกลาง ทเมองโอคลาโฮมา คนตาย ๑๖๘ คน บาดเจบกวา ๕๐๐ คน นาย Timothy J. McVeigh ตวการใหญทถกตดสนประหารชวต ใหการวา เขาท�าการครงน เพอแกแคนใหแกชาวลทธ Branch Davidians ทเวโก ซงถกรฐบาลปราบเมอ ๒ ปกอนนน

(อานเรองเพมไดในภาคผนวก)

โลกยงไมบรรลย คนทยอยประลย ไปกระทงญปน

พ.ศ. ๒๕๓๗ (ค.ศ. 1994) วนท ๔ และ ๕ ต.ค. ต�ารวจพบศพสมาชกลทธสรยเทวาลย (Solar Temple) ในประเทศสวตเซอรแลนด และทเมองควเบก (Quebec)

ในประเทศแคนาดา ซงฆาตวตายและถกฆา รวม ๕๓ คน ตวเจาลทธซงกตายดวย ไดสอนเตอนสาวกไววา วนสนโลก ก�าลงจะมาถง และในปตอมา (1995/๒๕๓๘) สมาชกกฆาตวตายในประเทศฝรงเศสอก ๑๖ คน

พ.ศ. ๒๕๓๘ (ค.ศ. 1995) ในเดอนมนาคม ทกรงโตเกยว ประเทศญปน มผกอการรายปลอยแกสพษซารน (sarin) ในสถานรถไฟใตดน เปนเหตใหคนตาย ๑๒ คน บาดเจบกวา ๕,๕๐๐ คน ในทสดสบไดตวการคอ Shoko Asahara เจาลทธ “โอม ชนรเกยว” (Aum Shinrikyo) ซงน�าเอาค�าสอนของโยคะเชงตนตระ พทธศาสนาและเตา มาประสานเขากบค�าท�านายแบบครสต เขาสอนวามหาประลยวนสนโลกจะมาถงในป 1999/๒๕๔๒ และประเทศญปนจะประสบมหาวนาศในอกไมชา ลทธของเขา จะชวยใหรอดพนจากโลกน ขนไปสอนตรภมแหงบรมสจจะ

พ.ศ. ๒๕๔๐ (ค.ศ. 1997) ทสหรฐอเมรกา วนท ๒๖ มนาคม ไดพบศพคนฆาตวตายหม ๓๙ คน ทชานเมองซานดเอโก รฐแคลฟอรเนย เปนสมาชกของลทธ “ประตสวรรค” (Heaven’s Gate) มผน�าเรยกวาทาน “โบ” (“Bo”) และทาน “ปป” (“Peep”) ซงบอกวาเปนตวแทนมาจากภพภมสงในโลกอน ไดน�าสาวกถอขอปฏบตเพอเตรยมตวไปอยในแดนสวรรค ครนถงเวลาปรากฏของดาวหางเฮล-บอปป (Comet Hale-Bopp) จงพรอมใจกนกนยาพษฆาตวตาย เปนการทงรางพนไป จากโลกในวาระมหาประลย เพอจะไดโดยสารยานอวกาศ ทแฝงตามทายดาวหางนนมา เหนไปเขาสประตสวรรค


จากซายบน:David KoreshMarshall Herff Applewhite (Bo) Timothy J. McVeighShoko Asahara

จากบน:ก�ำแพงเบอรลนCommonwealth of Independent States Earth Summit 1992


ทำลบนขจะท�ำลำยพระพทธรปใหญพ.ศ. ๒๕๔๐ (ค.ศ. 1997) เดอน เม.ย.-พ.ค. ชาว

ศรลงการวมกบชาวพทธทวโลกรวมทงมสลม เรยกรอง ไมใหท�าลายพระพทธรปใหญ ทพามยาน ในอฟกานสถาน หลงจากพวกมสลมทาลบน (Taliban) ไดขวาจะท�าลาย

พระพทธรปใหญสลำยเพรำะทำลบนพ.ศ. ๒๕๔๔ (ค.ศ. 2001) พวกทาลบนประกาศจะ

ท�าลายพระพทธรปและรปเคารพทงหมดในอฟกานสถานในเดอนมนาคม (ตามขาวก�าหนดจะท�าการใน

วนฮจญ ซงเปนวนศกดสทธทสดประจ�าปของชาวมสลม) พวกทาลบนกไดใชปนใหญและวตถระเบดท�าลายพระ พทธรปใหญทง ๒ องค อายราว ๑๗๐๐ ป ซงแกะสลกไวทหนาผา (สง ๕๓ และ ๓๗ เมตร) ทพามยาน (Bamiyan หรอ Bamian) จนแหลกละเอยดหมดสนไป

โคลนนงรำยแรกของโลกพ.ศ. ๒๕๔๐ (ค.ศ. 1997) ณ ๒๗ ก.พ. นก

วทยาศาสตรองกฤษคณะหนงสรางลกแกะขนดวยวธโคลนนง ส�าเรจเปนครงแรก (ตงชอลกแกะนนวา ดอลล/Dolly)

โปปประกำศขอขมำตอโลกพ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) ณ ๑๒ ม.ค. โปป

จอหนปอลท ๒ ประกาศในโอกาสทศาสนาครสตก�าเนดมา ๒ สหสวรรษ จะขนสหสวรรษท ๓ ขอขมา (Apolo-gy) ใหแก ศาสนจกรโรมนคาทอลก ในการทไดกอกรรม อนขาดขนตธรรม และทเปนการอยตธรรม ตอชาวยว สตร ชนชาตพนถนพนเมองทงหลาย และเหลาชนอนๆ ทงในอดตและปจจบน

ดบดนกอนวนสนโลก จบสหสวรรษเกำทอำฟรกำ

พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) ทประเทศยกนดา (Uganda) ในทวปอาฟรกา วนท ๑๗ มนาคม เกดไฟไหมโบสถของขบวนการกพระบญญต ๑๐ ประการขององคพระเปนเจา (Movement for the Restoration of the Ten Commandments of God/MRTC) ชาวลทธถกไฟคลอกตายกวา ๕๓๐ คน ตอนแรกเขาใจกนวาเปนการฆาตวตายหม แตตอมา ขดพบศพฝงหมอกหลายแหง รวมแลวเกน ๙๐๐ คน ไดความวา ตามทผน�าของลทธบอกไว วนท ๓๑ ธ.ค. สนป 1999/๒๕๔๒ เปนวนสนโลก และองคพระเปนเจาหรอพระแมพรหมจารนแมร จะโปรดทรงชวยชาวลทธนใหรอด แตวนนนผานไปโดยไมมอะไรเกดขน ชาวลทธพากนเรยกรองขอเงนบรจาคคน จงถกสงหารดงปรากฏ


จบ Y2K ขน millennium ท 3พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) คนในสงคมตะวนตกม

ความเชอสบกนมาตามคต “millennium” (พนปทพระจะมาโปรด) เมอใกลถงปเปลยนสหสวรรษ จงมกรสกหวาดหวนพรนพรงตอวาระมหาประลย (apocalypse) หรอวนสนโลก (doomsday) ดงทวาระสนป ค.ศ. 2000 หรอ Y2K (Year 2 Kilo; Kilo=1000) ซงเปนปทครบจบสน millennium ท 2 ไดเปนเรองใหญทตนเตนกนมาก

คนยงตระหนกตกใจหนกขน เมอเรองนมาโยงกบปญหาคอมพวเตอร ทเรยกวา “Y2K problem” หรอ “Millennium Bug” ปญหากคอ เมอวนเวลาเปลยนจากป 1999 ขนเปน 2000 ระบบคอมพวเตอรมากมายทวโลกจะลม และประดากจการของมนษยในโลกบดน ทองอาศยระบบคอมพวเตอรแทบทงสน กจะวบต ม การรบเรงแกปญหากนอยางแตกตนโกลาหล แมแตสห-ประชาชาตกไดจดใหม International Conference

on Y2K ขนครงแรกเมอกลางเดอน ธ.ค. 1998/๒๕๔๑

สาเหตของปญหา Y2K คอ เครองคอมพวเตอรรนเกา มหนวยความจ�าทจขอมลไดเพยงเลกนอย จ�าตองประหยดทวาง ผออกแบบเครองและนกเขยนโปรแกรมจงแสดงหนวยเวลาป ซงมตวเลข ๔ ตว เชน 1965, 1987, 1993 ดวยตวเลขทายเพยง ๒ ตว เปน 65, 87, 93 แตพอถงป 2000 เลขทาย ๒ ตวเปน 00 คอมพวเตอรเหลานน แทนทจะแปลความหมาย 00 เปน 2000 กจะแปล 00 เปน 1900 หรอเปนป 0 ไปเลย แลวทกอยางกจะผดพลาดหมด

อยางไรกตาม ปใหม ๒๕๔๓ กมาถงโดยไมมเหตการณรายทส�าคญใดๆ เกดขน คนทวโลกฉลองวนท ๑ มกราคม ๒๕๔๓ (January 1, 2000) โดยถอเปนการขนสสหสวรรษใหม เปน 3rd millennium

กระนนกตาม พวกผรมไดยอมรบวนขนสหสวรรษ

ใหมของคนทวไปน แตชแจงวา สหสวรรษเกา (ท ๒) จะสนสดในวนท ๓๑ ธนวาคม ๒๕๔๓ (December 31, 2000) แลวสหสวรรษใหม (ท ๓) จงจะเรมตนในวนท ๑ มกราคม ๒๕๔๔ (January 1, 2001) คออก ๑ ปถดไปจากทไดฉลองกนแลวนน


จากบน:Dr.Ian Wilmut กบแกะ Dollyโปปจอหนปอลท ๒ผน�ำลทธ MRTC

อนเดย

อหรำน


พามยานกาบลเฮรต

กนทหาร

ต อ จ า ก ก ล า ง ป พ ท ธ ศ ก ร า ช ๒ ๕ ๕ ๓


พ.ศ. ๒๕๔๔ (ค.ศ. 2001) ชมพทวป เมอเทยบคราวๆ วาตรงกบดนแดนของ ๔ ประเทศในปจจบน คอ อนเดย บงคลาเทศ ปากสถาน และอฟกานสถาน

(บงคลาเทศ ตรงกบแควนวงคะ หรอวงครฐ วาโดยเครงครด ไมจดเขาในชมพทวป เพยงแตอยถดจากแควนองคะ หรอองครฐ ซงอยในชมพทวป แตในทนไดรวมเขามา เพราะอาณาจกรในชมพทวป อยางสมยพระเจาอโศกกรวมถงแควนนดวย และการก�าหนดเขต ทตงแควนโบราณนตามทถอกนอาจจะยงยตเดดขาด ไมได; ค�าวา “วงคะ” แผลงเปน พงคะ เขยนแบบโรมนเปน Banga เปนทมาของค�าวา เบงกอล/Bengal และ Bangladesh ซงถาเขยนเปนไทยใหถกแท ตองเปน “พงคลเทศ”; สวนปากสถาน และอฟกานสถาน กพดคราวๆ วา คอ คนธาระ และกมโพชะ รวมทงโยนก โดยตดสวนทอยในอาเซยกลางออกไป)

ตามสภาพปจจบนของชมพทวป มสถตทควรทราบ (ตวเลขโดยประมาณ จาก Microsoft Encarta Reference Library 2002 และ Encyclopædia Bri-tannica 2002) ดงน

๑. อนเดย (ชอทางการวา สาธารณรฐอนเดย/Republic of India เรยกตามภาษาฮนดวา ภารต หรอ ภารตวรรษ) มประชากร 1,029,991,100 คน เปนฮนด 82% มสลม 12% (สวนใหญเปน สหน มกลมชาวชอะฮ ทเขมแขงอยบางในคชราต และในเมองใหญอยางลคเนาว และไฮเดอราบาด ทคนชนสงมเชอสายเปอรเซย) ชาวครสต 2.3% สกข 2% ชาวพทธ 0.7% (0.7%=7.2 ลานคน สวนมากอยในรฐมหาราษฎร สกกม อรณาจลประเทศ ชมม และกศมร/แคชเมยร) เชน 0.4% อนๆ 0.6%

๒. บงคลาเทศ (ชอทางการวา สาธารณรฐประชาชนแหงบงคลาเทศ/People’s Republic of Bangladesh เรยกตามภาษาเบงคลวา คณะประชาตนตร พงคลเทศ) มประชากร 131,269,860 คน เปนมสลม 88% (เปนสหนเกอบทงหมด) ฮนด 10% พทธ นอยกวา 1.0%

๓. ปากสถาน (ชอทางการวา สาธารณรฐอสลามแหงปากสถาน/Islamic Republic of Pakistan) มประชากร 144,616,639 คน เปนมสลม 97% (4/5 เปนสหน 1/5 เปนชอะฮ) ชาวพทธมเลกนอยไมทราบตวเลข

๔. อฟกานสถาน (ชอทางการวา รฐอสลามแหงอฟกานสถาน/Islamic State of Afghanistan) มประชากร 26,813,057 คน เปนมสลม 99% (เปนสหน 84% เปนชอะฮ 15%) มฮนด และสกขบาง เปนตวเลขเพยงหลกพน

ส�าหรบอนเดย แมวาประชากรสวนใหญเปนฮนด โดยแยกดนแดนฝายทคนสวนมากเปนมสลมออกไปเปนประเทศปากสถานแลว แตเพราะอนเดยมประชากรมากเปนท ๒ ของโลก (รองจากจนทมประชากรมากทสด คอ 1,273,111,300 คน) อนเดยกยงมประชากรทเปนมสลมมากเปนท ๒ หรอท ๓ ของโลก คอ รองจากอนโดนเซย ทมประชากร 228,437,870 คน เปนมสลม 87% และไลเลยกบปากสถานทมตวเลขดงแสดงขางตน

หมายเหต:

ตามตวเลขโดยประมาณใน พ.ศ. ๒๕๕๑ (ค.ศ. 2008) จ�านวนประชากรใน ๔ ประเทศขางตน เพมขนเปน

๑. อนเดย 1,147,995,900๒. บงคลาเทศ 153,546,900

๓. ปากสถาน 167,762,040๔. อฟกานสถาน 32,738,376 ทงน อตราสวนรอยละของประชากรทนบถอ

ศาสนาตางๆ โดยทวไป นบวาเหมอนเดม

ทวโลก มวลประชา 6,615,847,000ครสต - 2,199,817,400 มสลม - 1,387,454.500ฮนด - 875,726,000 พทธกะ - 385,609,000สกข - 22,927,500 ยว - 14,956,000(ตวเลขของ Encyclopædia Britannica กลางป ๒๕๕๑)

ประเทศไทย มวลประชา - 60,916,441 (ขอมลจาก กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ในเดอน ธนวาคม ๒๕๕๑ มจ�านวนประชากร 63,389,730 คน)

พทธกะ - 57,157,751 มสลม - 2,777,542 ครสต - 486,840 ฮนด - 52,631ขงจอ - 6,925 อนๆ - 48,156(ทมา: ส�ามะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. ๒๕๔๓ ทวราชอาณาจกร ส�านกงานสถตแหงชาต ส�านกนายกรฐมนตร)

ชมพทวป ในปจจบน

น�น�ทวป: ศ�สน�-ศ�สนก

University of Texas Libraries University of Texas Libraries

© SDNP Bangladesh


อฟกำนสถำน


อนเดยบงคลำเทศ


ในระหวาง และหลงจากจดท�ากาลานกรมนเสรจใน พ.ศ. ๒๕๔๔ มเหตการณส�าคญทางพระพทธศาสนา จ�าเพาะบางอยางทเหนควรบนทกไวดวย ดงน

สหประชำชำตใหวนวสำขบชำ เปนวนส�ำคญสำกล

พ.ศ. ๒๕๔๒ วนท ๑๕ ธนวาคม ทประชมสมชชาสหประชาชาต สมยสามญ ครงท ๕๔ วาระการประชมท ๑๗๔ “การรบรองใหวนวสาขบชาเปนวนส�าคญสากล” (International recognition of the Day of Vesak) ซงแจกจายในวนท ๑๓ ธ.ค. ไดสนบสนนรางมตวา “ใหวนวสาขบชาเปนวนส�าคญสากล ซงส�านกงานใหญและทท�าการขององคการสหประชาชาตจะจดใหมการร�าลกถงตามความเหมาะสม” และมประเทศทใหการสนบสนนเพมเตม ลงทายดวยสหรฐอเมรกา (ตามล�าดบอกษร) เปนอนยตในวนท ๑๖ ธ.ค. ๒๕๔๒ ทงน เปนไปตามการเสนอของศรลงกา ตามมตของทประชมพทธศาสนกชนสากล (International Buddhist Conference) ทกรงโคลมโบ ในเดอนพฤศจกายน ๒๕๔๑ และหลงจากสมชชาสหประชาชาตมมตแลว กระทรวงการตางประเทศไดแถลงขาวในประเทศไทย ในวนท ๒๕ เมษายน ๒๕๔๓

เหตก�รณสำ�คญตอจ�ก กล�งป พ.ศ. ๒๕๔๓

ชำวพทธนำนำชำต

จดฉลองวนวสำขบชำโลกในประเทศไทย

และมมตใหพทธมณฑล เปนศนยกลำงพระพทธศำสนำโลก

พ.ศ. ๒๕๔๗ และตอมา หลงจากสมชชาสหประชาชาตมมตรบรองวนวสาขบชาเปนวนส�าคญสากล เมอเดอนธนวาคม ๒๕๔๒ แลว ประเทศไทยไดจดงานวนวสาขบชาในฐานะวนส�าคญสากลตงแต พ.ศ. ๒๕๔๓ ตลอดมาทกป และในป ๒๕๔๗ กไดเรมจดกจกรรมฉลองในระดบนานาชาต โดยในชวงเดอน พ.ค.-ม.ย. นอกจากจดประชมผน�าชาวพทธนานาชาต ณ หอประชมพทธมณฑลแลว กไดจดกจกรรมเนองในวนวสาขบชา วนส�าคญสากลของสหประชาชาต ณ ส�านกงานใหญ องคการสหประชาชาต นครนวยอรก

ใน พ.ศ. ๒๕๔๘ และปตอๆ มา กมมตมหาเถร-สมาคม ใหมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยเปนหนวยงานหลก โดยมพระธรรมโกศาจารย (ประยร

ธมมจตโต) อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ-ราชวทยาลย เปนประธานคณะกรรมการด�าเนนการจดกจกรรมนานาชาต ในการจดประชมชาวพทธนานาชาต เนองในวนวสาขบชาโลก มกจกรรมกศลในระดบสากลและภายในราชอาณาจกร ทงทพทธมณฑล ศนยประชมสหประชาชาต และมณฑลพธทองสนามหลวง เฉพาะอยางยง งานใน พ.ศ. ๒๕๔๙ (๗-๑๐ พ.ค.) จดเปนกจกรรม เฉลมพระเกยรตรวมฉลองสรราชสมบตครบ ๖๐ ปของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

อนง ในงานฉลองวนวสาขบชาโลก พ.ศ. ๒๕๔๘ ทประชมชาวพทธนานาชาต ๔๒ ประเทศ มมตเหนชอบลงนามในแถลงการณรวมในวนปดประชมท ๒๐ พ.ค. ๒๕๔๘ ใหพทธมณฑลเปนศนยกลางพระพทธศาสนาโลก และใหจดฉลองวนวสาขบชาโลกในประเทศไทยตอไป โดยใหมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปนองคกรประสานงานและด�าเนนการ

ภาคผนวก ภาคผนวก

ชาวตะวนตกมความเชอสบกนมา อนเนองจากคาสอนในคมภร Book of Revelation (The Apocalypse กเรยก) ของศาสนาครสต ทเรยกงายๆ วา คต “millen-nium” (พนปทพระจะมาโปรด) ซงมความหมายซบซอนอยบาง แตพดพอใหเขาใจกนงายๆ วา ตามความเชอนน ถอเปนการทานายวา หลงพระเยซอบตผานไปในระยะพนป จะถงวาระมหาประลย (apocalypse) จะเกดภยพบต มนษยยากเขญสดลาเคญและโลกจะพนาศ ในวาระนน พระจะมาโปรด พระเยซจะมาครองโลก จะเหลอคนจานวนนอยนดรอดอยได ซงเปนผทอยในธรรมเชอฟงคาพระเจา แลวกจะมสขเปนแดนสวรรคนบพนป คนนอกนน ทเปนสวนใหญ จะมลายสญสน ประสบทกขภยพบตยอยยบ

คตนทาใหมการคาดหมายและทานายกนเกยวกบกาหนดเวลาวา วาระนนจะมาถงเมอใดแน และการทานาย นนๆ กเปนเหตใหเกดผลตอคนและสงคมหนกหรอเบาตามความแรงของความเชอ

การทานายครงทรจกกนมากทสดในอเมรกา ซง

มกยกมาเลากนวาเปนกรณทรกนชดคราวแรก เกดขน เมอทายครสตศตวรรษท 19 กลาวคอ นาย William Miller ไดทานายวา พระเยซจะเสดจกลบมา (“Second Advent”) วนใดวนหนงระหวาง ๒๑ ม.ค. 1843/๒๓๘๖ ถง ๒๑ ม.ค. 1844/๒๓๘๗ แตแลวกไมเปนจรงอยางททานายนน ประดาผทเชอคดกนวาเปนเพราะคานวณ ผดไป กกาหนดวนทานายใหมวาจะสนโลกและพระเยซ เสดจมาโปรดในวนท ๒๒ ตลาคม 1844 แลวเตรยมตวกนเตมท แตถงวนนนกไมมอะไรเกดขน คนทเชอนาย มลเลอรนนมากมาย (เลากนมาวาประมาณ ๕๐,๐๐๐ คน) และเตรยมตวตอนรบกนดวยศรทธาอยางยง พากนหาทสงทสดขนไปรอรบเสดจ เชนบนยอดเขาแหงหนงในรฐนวยอรก เมอไมสมตามคาทานาย ในทสดกทาใหเกดภาวะแหงความผดหวงอนใหญหลวง (“The Great Disappointment”)

กระนนกตาม ชาวขบวนการผนบถอตามนาย มลเลอร (เรยกกนมาวา “Millerites”) กยงมความเชอมนในคาทานายนน เพยงแตเหนวาคานวณหรอตความผดไป และประดาผทเชอกไดรวมตวกน กลายเปนตงนกายใหมขน เกดเปน Seventh-day Adventist church (ในเมองไทยบางทใชชอเปนทางการวา “ครสตจกร เซเวนธเดยแอดเวนตส”) และตอมา ในชวงใกลป 1914/๒๔๕๗ เหตการณทานองเดยวกนน กไดทาใหเกดนกายใหมทเรยกวา “Jehovah’s Witnesses”

เวลาผานไป พอใกลสนครสตศตวรรษท 20 เขามา เกดภาวะกระชนจวนเจยน อทธพลของความเชอนคงจะแรงยงขน จงทาใหเกดเหตการณรนแรงตางๆ ทนาสงเกตสาหรบสงคมมนษย อนควรบนทกไว ดงขอนามาเลาพอเหนสภาพทวไป ตอไปน

วนโลกประลยใกลเขามา คนกาหลลนลาน อยไมถง

พ.ศ. ๒๕๒๑ (ค.ศ. 1978) ทสหรฐอเมรกา สาธ-คณ Jim Jones ศาสนาจารยโปรเตสแตนต (นกาย เมธอดสต/Methodist) ผมชอเสยง มแนวคดทเรยกวา “apostolic socialism” ตอมาไดตงตนเปนเจาลทธ People’s Temple และในป 1977 ไดน�าสาวกอพยพจาก San Francisco ไปตงชมชนใหญในถนปาดงซงไดเตรยมไวตงแตป 1974 ทประเทศกายอานา (Guyana) ในอเมรกาใต ชมชนนเตบโตขนกลายเปนเมองเรยกวา Jonestown

ครนถงวนท ๑๘ พฤศจกายน 1978 Jim Jones ไดบญชาใหสาวกดมยาพษไซยาไนด (cyanide) ฆาตวตายพรอมดวยกน เรยกวา “revolutionary suicide” (อตวนบาตกรรมเชงปฏวต คอตายโดยไมยอมเอาชมชนของตนไปประนประนอมกบระบบสงคมทเปนอย) รวมตายทงสน ๙๑๓ คน (มเดกรวมอยดวย ๒๗๖ คน, คนแทบทงหมดท�าตามอยางวางาย แตมบางคนไมยอมดม ยาพษ กถกยงหรอไมกถกจบฉดยาพษ, ตว Jim Jones ตายดวยลกปนยงทศรษะ สนนษฐานวาคงยงตวเอง, มผหนไปได ๓๒ คน)

Jim Jones สอนสาวกวา ไมชาน จะเกดสงครามเธอรโมนวเคลยร โลกจะพนาศ และในโลกทเลวรายเดอดรอนน ตวเขาเปนทพงหนงเดยวทมาน�ามนษยใหรอดปลอดภยสความสขสวสด ทงน สาวกจะตองเชอฟงเขาอยางเดดขาดสนเชง

ลทธของ Jim Jones ถกจดเปนลทธวนโลกประลย (หรอลทธวนสนโลก) ลทธหนง (Doomsday Cults, Encyclopædia Britannica, Book of the

ภ�คผนวกจบ Y2K ขน millennium ท 3

Year, 1997) คอเปนลทธทโยงกบคต “millennium” (พนปทพระจะมาโปรด) ทกลาวขางตน เมอใกล ค.ศ. 2000 คอ millennium ท 2 ก�าลงจะสนสดลง คนในสายความเชออยางนน กหวนไหวและแสดงอาการหวาดหวนพรนกลวออกมาตางๆ มทงทอยในหลกศาสนาครสตเอง และเกดเปนลทธใหมๆ ขนมา ตนตระหนกหวาดผวาตอนานาภยพบต โรคระบาดใหญ อาวธราย มหนตภยธรรมชาต ดาวอนมาชนโลก มนษยตางดาวจะยกกนมา ฯลฯ และหวงรอผมาโปรดทจะมาชวยคนใหรอดพน โดยเฉพาะลทธทเกดขนใหมๆ มากหลาย กลายเปนเรองโหดรายรนแรง

วาโดยทวไป ลทธเหลานใหคนทเชอแยกตวจากคนสวนใหญ และมาอยรวมกนเปนหมทจบตวกนแนน หรอ เปนชมชนทมความผกพนกนมนสนท มส�านกวาพวกตนเปนกลมคนพเศษนอยนดทพระผมาโปรดไดทรงคดเลอกแลว และเจาลทธเปนผมองดการณขางหนาเพอประโยชนแกพวกเขา จงตองเชอเจาลทธนนเปนผน�าอยางเดดขาดสนเชง เฉพาะอยางยงคอยฟงค�าท�านายวาทานใหเวนใหละ และจะใหท�าอะไร เพอใหทรงโปรดและไมทรงพโรธ เอาทรพยสนมาบรจาคหรอมอบรวมไวดวยกน มกจกรรมทแสดงอาการคลงไคลหรอรนแรง บางทถงกบพากนฆาตวตาย

ตอนไปจนถงป 2000 จะมเหตการณท�านองนเกดขนเรอยๆ

ลทธโลกประลย หนนดวยไอท ปวนจตใจไปถงการเมอง

พ.ศ. ๒๕๓๖ (ค.ศ. 1993) ทสหรฐอเมรกา ลทธ Branch Davidians ซงแตกสาขาออกมาจากครสตจกร

Seventh-day Adventist ไดตงส�านกทใกลเมองเวโก รฐ เทกซส (Waco, Texas) ตงแตป 1935/๒๔๗๘ ตอมา ใน ป1987/๒๕๓๐ เดวด โกเรช (David Koresh) ไดขนเปนเจาส�านก เขาสอนเนนเรองค�าท�านายวนสนโลก และแสดง ตนวาเขาคอ “Lamb” (พระเมษโปดก) ทระบไวในพระคมภร (Revelation 5:6) เปนพระผมาโปรด (Messiah)

ครนถงเดอนกมภาพนธ ๒๕๓๖ รฐบาลสงกอง-ก�าลงไปตรวจคนส�านก โดยขอหาวามการสะสมอาวธ รายแรงผดกฎหมายจ�านวนมาก ท�าธรกจคาปน เปนตน มการปะทะยงกนตายไปบางทงสองฝาย แลวปดลอมอย ๕๑ วน ฝายลทธแบรนชเดวเดยนสถอวา นนเปนสญญาณ บอกถงมหาประลย (apocalypse) ทก�าลงจะมาถง ในทสด ณ วนท ๑๙ เมษายน ๒๕๓๖ เจาหนาทไดบกจโจม ใชแกสบงคบใหออกมา และตามขาวของรฐบาลวาชาวลทธ เองไดจดไฟเผาส�านกฆาตวตายหม ๘๓ คน รวมทงตวเจาลทธเองดวย (บางต�าราวาตาย ๗๔ คน, มเดกตาย ๑๗ คน)

กรณ “เวโก” น เปนเหตการณใหญบนจอทวทวประเทศ ตอมา ในวนท ๑๙ เมษายน ๒๕๓๘ (1995) ตรงกบวนเกดเหตรายท “เวโก” ครบ ๒ ปพอด (และตรงกบวนผรกชาต/Patriots’ Day ทชาวอเมรกนลกฮอตอตานทางการองกฤษเมอ ๒๒๐ ปกอน ณ ๑๙ เม.ย. ๒๓๑๘/1775) ไดมผกอการรายเอาระเบดท�าเอง (ท�าตามสตรทหาไดจาก Internet) ใสรถบรรทกขบมงมาตรงหนาอาคารทท�าการรฐบาลกลาง ทกลางเมองโอคลาโฮมา และ จดระเบดขนท�าลายอาคารนน คนตาย ๑๖๘ คน บาดเจบกวา ๕๐๐ คน (มเดกอายต�ากวา ๕ ขวบ ตาย ๑๙ คน) เรยกวากรณ “Oklahoma City bombing” ถอกนวาเปนการกอการรายครงรนแรงทสดบนผนแผนดนอเมรกา กอนเหตการณ ๑๑ กนยายน ๒๕๔๔/2001 (กรณขบ

เครองบนชนตก World Trade Center และตก Pentagon) หลงเหตการณ รฐบาลไดรออาคารนนและสรางอทยานเปนอนสรณสถานแหงชาต (Oklahoma City National Memorial) ขน ณ ทนน และท�าพธอทศเมอป 2000

จากการสอบสวนไดความวา นาย Timothy J. McVeigh ตวการใหญทถกตดสนประหารชวต และเพอนรวมการ เปนทหารผานศกอรกในสงครามอาวเปอรเซย (Persian Gulf War, 1991) และมโยงใยกบขบวนการคนรกชาตตอตานรฐบาล ซงก�าลงขยายตวมก�าลงมากขน ดวยการสอสารกนทาง Internet เขาใหการวา เขาระเบดตกทท�าการรฐบาลทโอคลาโฮมาครงน เพอแกแคนใหแกชาวลทธ Branch Davidians ทเวโก ซงไดตายไปเพราะถกรฐบาลปราบเมอ ๒ ปกอนนน

โลกยงไมบรรลย คนทยอยประลยพ.ศ. ๒๕๓๗ (ค.ศ. 1994) วนท ๔ และ ๕ ต.ค.

ต�ารวจพบศพสมาชกลทธสรยเทวาลย (Solar Temple) ทหมบาน ๒ แหงในประเทศสวตเซอรแลนด ๔๘ คน และทเมองควเบก (Quebec) ในประเทศแคนาดา กพบศพของอก ๕ คน รวมเปน ๕๓ คน มทงชาย หญง และเดก ผลการพสจนวาเปนการฆาตวตายและถกฆา โดยยงทศรษะหรอไมกอดปากจมกรดคอ พรอมทงเผาบานเรอน

ตวเจาลทธซงเปนชาวเบลเยยม ทตายพรอมกบสาวกทงหมดนน (ทกคนเปนชนพดภาษาฝรงเศส) ไดสอนเตอนสาวกไววา วนสนโลกก�าลงจะมาถง เพราะพวกมนษยท�ารายสงแวดลอม และในปตอมา (1995/๒๕๓๘) สมาชกกฆาตวตายในประเทศฝรงเศสอก ๑๖ คน

ภาคผนวก ภาคผนวก

วนสนโลก กระทบประเทศทพฒนาไกลแลว ไมแคลวถงญปน

พ.ศ. ๒๕๓๘ (ค.ศ. 1995) ในเดอนมนาคม ทกรงโตเกยว ประเทศญปน มผกอการรายปลอยแกสพษซารน (sarin) ในสถานรถไฟใตดน เปนเหตใหคนตาย ๑๒ คน บาดเจบกวา ๕,๕๐๐ คน ในทสด เจาหนาทสบทราบวาเปนการกระท�าตามค�าสงของ Shoko Asahara เจาลทธ “โอม ชนรเกยว” (ลทธบรมสจจะ) จงจบตวเขาพรอมทงคนใกลชด ๔๐ คน

จากการสอบสวนไดความวา อาซาฮาราตงลทธ “โอม ชนรเกยว” ขนมาตงแตป 1987/๒๕๓๐ โดยน�าเอาค�าสอนของลทธโยคะเชงตนตระ ผสมกบหลกพทธศาสนาและเตา มาผนวกเขากบค�าท�านายแบบครสต เขาสอนวามหาประลยวนสนโลกจะมาถงในป 1999/๒๕๔๒ และประเทศญปนจะประสบมหาวนาศในอกไมชา ศรทธาและการปฏบตตามลทธของเขา จะชวยใหรอดพนจากโลกน ขนไปสอนตรภมแหงบรมสจจะ (การทเขาปลอยแกสพษใหคนตายนน กคอการชวยใหคนรอดพนไปไดกอนทมหา วนาศภยจะมาถงโลกในไมชาน หรอไมกเปนการท�าใหเหนสมจรงวาโลกก�าลงจะถงมหาวนาศ)

ลทธ “โอม ชนรเกยว” ซงมสมาชกมากมาย ทงในญปน รสเซย เยอรมน และสหรฐอเมรกา เปนภยรายแรงตางจากลทธวนโลกประลยอนๆ ตรงทวา ลทธอนมกชวนกนตายเฉพาะชาวลทธนนเอง แตลทธนออกชวยคนอนใหตายดวย

เมอคดสนสดในป 1996/๒๕๓๙ นอกจากยบสลาย ลทธนลงอยางเปนทางการและยดทรพยสนแลว รฐบาลญปนไดออกกฎหมายมาควบคมกจกรรมของกลมชนในลทธ ศาสนาทงหลาย เพอปองกนมใหเหตการณเชนนเกดขนอก

มนษยตางดาว มาชวยพาใหพนภยวนสนโลกพ.ศ. ๒๕๔๐ (ค.ศ. 1997) ทสหรฐอเมรกา วน

ท ๒๖ มนาคม ไดพบศพคนฆาตวตายหม ๓๙ คน ในคฤหาสนหลงหนง ทชานเมองซานดเอโก รฐแคลฟอรเนย ปรากฏวาเปนสมาชกของขบวนการศาสนา “ประตสวรรค” (Heaven’s Gate) ซงเปนกลมหนงในลทธ UFO (unidentified flying object ทเรยกกนวาจานบน และมกโยงกบเรองมนษยตางดาว) มผน�าเรยกวาทาน “โบ” (“Bo”) และทาน “ปป” (“Peep”)

เรองมความเปนมาวา เมอป 1972/๒๕๑๕ Marshall Applewhite (คอ ทาน “โบ”/“Bo” ซงบางทเรยกตวเองวา “โด”/“Do”) ไดพบกบ Bonnie Nettles (คงจะไดแกทาน “ปป”/“Peep” แตระยะแรกเรยกวา “ต”/“Ti”, บคคลนสนชวตไปกอนในป 1985/๒๕๒๘) ทงสองมนใจวาตนเปน “my two witnesses” (“พยานทงสองของเรา” ผรเหนวาระโลกประลยและการท พระผเปนเจาทรงพพากษาประดาคนทไดตายไป) ซงพระผเปนเจาทรงระบไวในพระคมภร (Revelation 11:3) และถอวาตนเปนตวแทนมาจากโลกอนทเปนภพภมอนสง โดยเฉพาะทานโบนนอางวาไดเคยมายงโลกนครงหนงแลวในรางของพระเยซ

หลงจากนน ทงสองกไดจดชมนมรวมคนทรฐแคลฟอรเนย และรฐออรกอน แลวกเรมมสาวกรนแรก ซงถอนตวออกจากสงคมมาอยกบทานทงสองเพอเตรยมตวไปมชวตใหมในยานอวกาศ ตอมา คนกลมนกไปตงชมชนอยสงบเงยบแทบไมตดตอกบใครในรฐเทกซส ถอขอปฏบตเพอเตรยมตวใหพรอมทจะไปอยในภพภมอนสงแหงอาณาจกรสวรรค (kingdom of heaven)

ครนถงป 1994/๒๕๓๗ กเรมงานเผยแผใหม ได

สละทงทรพยสมบตและออกจารกไปยงรฐแคลฟอรเนย แลวตงส�านกทชานเมองซานดเอโกในป 1996/๒๕๓๙ ใชเครอขาย Internet จดท�า Web site ของตนเองขนมาน�าเสนอใหผคนรจก “ประตสสวรรค”

ครนถงเดอนมนาคม ๒๕๔๐ ตามก�าหนดเวลาปรากฏของดาวหางเฮล-บอปป (Comet Hale-Bopp) สมาชก ๓๙ คน ซงรวมทงทานผน�า “โบ” กพรอมใจกนกนยาพษฆาตวตาย เปนการทงรางสลดพนออกไปจากโลกทก�าลงจะถงวาระมหาประลยวนสนโลก เพอจะไดโดยสารยานอวกาศทแฝงตามทายดาวหางนนมา แลวเหนไปเขาสประตสวรรคเบองบนขางหนาตามค�าสอนของทานผน�าตอไป

ดบดนกอนวนสนโลก จบสหสวรรษเกาทอาฟรกา

พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) ทประเทศยกนดา (Uganda) ในทวปอาฟรกา วนท ๑๗ มนาคม เกดไฟไหม ทโบสถของขบวนการกพระบญญต ๑๐ ประการของ องคพระเปนเจา (Movement for the Restoration of the Ten Commandments of God/MRTC) ชาวลทธนถกไฟคลอกตายมากกวา ๕๓๐ คน ตอนแรกเขาใจกนวาเปนการฆาตวตายหม แตตอมา ไดขดพบศพฝงหมอกมากมายในทหลายแหงซงเปนทรพยสนของเจาลทธ รวมแลวบางแหลงวามากกวากรณ Jonestown ทอเมรกา เมอป 1978/๒๕๒๑ (คราวนนตาย ๙๑๓ คน)

เรองมวา ผน�าของลทธน คออดตบาทหลวงโรมน คาทอลกชอวา Joseph Kibwetere กบสตรผสอสารสวรรคชอวา Credonia Mwerinde ซงอางตนวาเปนผรบ พระเสาวนยของพระแมพรหมจารนแมร (Virgin Mary)

ชาวลทธนเชอตามค�าสงสอนวา โลกจะประลย แตองค พระเปนเจาหรอพระแมพรหมจารนแมรจะโปรดทรง ชวยชาวลทธนใหรอด โดยมก�าหนดวา วนสนป 1999/ ๒๕๔๒ (Dec. 31, 1999) จะเปนวนสนโลก แตเมอวนนนผานไปโดยไมมเหตรายเกดขน พวกชาวลทธนนกเสอมศรทธา พากนเรยกรองขอเงนและทรพยสนทไดบรจาคไปกลบคน ทานผน�าทงสองจงด�าเนนการสงหารคนเหลานนแลวหลบลไป

จบ Y2K ขน millennium ท 3พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) คนในสงคมตะวนตกม

ความเชอสบกนมาตามคต “millennium” (พนปทพระจะมาโปรด) อนเนองมาจากค�าสอนในพระครสตธรรมคมภร Book of Revelation (Revelation 20:1-7) ดงนน เมอใกลถงปเปลยนสหสวรรษ ทจะจบสนพนปเกา ขนสชวงเวลาของพนปใหม จงมกรสกหวาดหวนพรนพรงตอวาระมหาประลย (apocalypse) โยงไปถงวนสนโลก (doomsday คอวนทพระเปนเจาทรงพพากษาคนทไดตายไป) แลวมจนตนาการและแสดงพฤตกรรมกนไปตางๆ ดงจะเหนวา ป ค.ศ. 2000 หรอ Y2K (Year 2 Kilo; Kilo = 1000) ซงเปนปทครบจบสน millennium ท 2 ไดเปนเรองทส�าคญโดดเดนมาก บางทเรยกวา apocalyptic year (ปโลกประลย หรอปมหาวนาศ)

ประจวบพอดวา ความตนเตนประหวนพรนพรง เรองปเปลยนสหสวรรษนน มาโยงเขากบปญหา คอมพวเตอร จงยงท�าใหคนตระหนกตกใจ เหนสมจรง และขยายวงความวตกหวาดกลวไปทวสงคม บางถงกบตความวานคออวสานของอารยธรรมสมยใหม

ปญหาคอมพวเตอรนน ซงเรยกวา “Y2K prob-lem” (หรอ “year 2000 problem”) บาง “Millen-nium Bug” บาง “Y2K Bug” บาง มสาระอยทวา ในทนททวนเวลาเปลยนจากป 1999 ขนเปน 2000 ระบบคอมพวเตอรมากมายทวโลกจะลม จะรวน หรอท�างานผดพลาดขนานใหญ และประดากจการของมนษยในโลกบดน ทองอาศยระบบคอมพวเตอรแทบทงสน กจะวบต อยางเบากปนปวนวนวาย ไมวาจะเปนราชการ งานสาธารณปโภค ธนาคาร บรษทประกนภย การขนสง สายการบน โรงพยาบาล การไฟฟา โทรศพท ฯลฯ เครองบนอาจจะตกหรอชนกน เกดอบตเหตในการทหาร แมแตลฟต เครองปรบคมอณหภม อปกรณการแพทย และสารพดสงทใช computer chips จะวบตหรอวปรตไปหมดสน

ความหวาดกงวลนท�าใหผทเกยวของ ทงราชการ และวงงานธรกจ รบเรงแกปญหากนอยางแตกตนโกลาหลตงแตปลายป 1998/๒๕๔๑ โดยตงเปาแกใหทนกอนสน เดอนธนวาคม 1999/๒๕๔๒ แมแตสหประชาชาตกไดจดใหมการประชมนานาชาตวาดวยปญหา Y2K (Inter-national Conference on Y2K) ขนเปนครงแรกเมอกลางเดอน ธ.ค. 1998/๒๕๔๑ ทางฝายอนกรรมาธการคณะหนงของสภาผแทนราษฎรอเมรกนกแนะใหประธานาธบดพจารณาประกาศภาวะฉกเฉนแหงชาตใหทนกอน ๑ ม.ค. 2000 หลายรฐของอเมรกาวางแผนใหกองก�าลงรกษาดนแดนแหงชาต (National Guard) เตรยมพรอม องคกรส�าคญบางแหง เชน กาชาด ถงกบแนะน�าประชาชนใหเตรยมเกบปจจยยงชพทจ�าเปน เชน อาหาร น�า และยา ส�ารองไว รายการทว ภาพยนตร เพลง กประโคมเรอง Millennium และ apocalypse

สาเหตของปญหา Y2K คอ เครองคอมพวเตอรรนแรกๆ เชน ๓๐ ปกอนน มหนวยความจ�าเพยงเลกนอย จขอมลไดแสนจ�ากด จ�าตองประหยดทวางใหแกหนวยความจ�าเทาทจะท�าได ผออกแบบเครองและนกเขยนโปรแกรมจงแสดงหนวยเวลาป ซงมตวเลข ๔ ตว เชน 1965, 1987, 1993 ดวยตวเลขทายเพยง ๒ ตว เปน 65, 87, 93 ดงนเปนตน และคอมพวเตอรรนเกาจ�านวนมากกรจกแตปทเปนเลข ๒ ตวแบบน เวลาผานมาๆ กไมมปญหาอะไร แตพอถงป 2000 เลขทาย ๒ ตวเปน 00 ถงตอนนกจะเกดปญหา เพราะคอมพวเตอรเหลานน แทนทจะแปลความหมาย 00 เปน 2000 กจะแปล 00 เปน 1900 หรอเปนป 0 ไปเลย คราวนทกอยางกจะวปรตผดพลาดหมด หรอเครองอาจจะปดดบไปเฉยๆ

ดวยเหตน คนจงพากนหวาดหวนพรนพรงวา เมอผานเทยงคน สนป 1999 ขนเปน Jan. 1, 2000 คอ วนท ๑ มกราคม ๒๕๔๓ ความวบตวนาศอะไรจะเกดขนแกโลกน

อยางไรกตาม ทามกลางความไหวหวนระทกใจนน ปใหม ๒๕๔๓ กมาถงโดยไมมเหตการณรายทส�าคญใดๆ เกดขน คนทวโลกฉลองวนท ๑ มกราคม ๒๕๔๓ (January 1, 2000) โดยถอเปนการขนสสหสวรรษใหม เปน 3rd millennium และไดรบการบนทกไววาเปนงานฉลองทยงใหญทสดในประวตศาสตร

กระนนกตาม ผรทงหลายมไดยอมรบงานฉลองการขนสหสวรรษใหมตามนยมของคนทวไปน แตไดชแจงไวใหเปนหลกฐานวา สหสวรรษเกา (ท ๒) จะสนสดในวนท ๓๑ ธนวาคม ๒๕๔๓ (December 31, 2000) แลวสหสวรรษใหม (ท ๓) จงจะเรมตนในวนท ๑ มกราคม ๒๕๔๔ (January 1, 2001) คออก ๑ ปถดไปจากทไดฉลองกนแลวนน

Particular thanks are due to the following principal sources for permission to use their copyrighted material: 1. Wikipedia, the free encyclopedia 2. www.flickr.com 3. University of Texas Libraries 4. David Rumsey Map Collection Care has been taken to trace copyright holders. However, if any source has been omitted, we apologize for it and will, if informed, make corrections in any future edition.

Picture Credits:Page:01 Annapurna Himal Foothills © Paul A.Souders/CORBIS03 Corpus of Indus Seals and inscriptions, eds. Jagat Pati Joshi and Asko Parpola03 Replica of Mo-Jo man, Lahore Museum © Ed Sentner 03 Harappan bullock cart, Lahore Museum © Ed Sentner 04 Peacock on the roof, by Charnchai Bindusen07 Thales / Wikipedia / www.phil-fak.uni-duesseldorf.de07 Kapitolinischer Pythagoras / Galilea / de.wikipedia.org07 Heraclitus / cote / www.flickr.com08 Birthplace of Buddha / Matthew Knott / www.flickr.com08 Mahabodhi Temple © Atlantide Phototravel/Corbis09 Dhamekha Stupa, India, by Sitthisak Thayanuwat09 Mahaparinibbana Stupa © jumpee2010 / www.flickr.com10 Gandara Art, Sravasti, Lahore Museum © Ed Sentner11 Vulturepeak / National Informatics Centre, Bihar State Unit13 Jetavana / Bpilgrim / Wikipedia 13 Animal Sacrifice / www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett15 Castes of India / beinecke.library.yale.edu/digitallibrary16 Tapas / www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett16 Hindo Dadhu, Benares by Herbert Ponting, 1907 / WIkipedia17 Fasting Buddha, Lahore Museum © Ed Sentner18 Buddha sculpture, Gupta period © Luca Tettoni/Robert Harding World Imagery/Corbis18 Bas-Relief Sculpture from the Palace of Sargon © Gianni Dagli Orti/CORBIS20 Buddha’s Footprints, Sanchi © Adam Woolfitt/CORBIS21 Scenes from Buddha’s life / centralasian / www.flickr.com 22 Asokan Inscription, by Charnchai Bindusen24 Sattapannaguha, by Charnchai Bindusen25 Temple of Kukulkan / pugwash00, www.flickr.com26 The School of Athens by Raffaello Sanzio

27 The Death of Socrates by Jacques Louis David27 Socrates, Louvre by Eric Gaba / Sting / Wikipedia27 Plato by Silanion, Capitoline Museums, Rome © Marie-Lan Nguyen / Wikimedia Commons27 Bust of Aristotle, Ludovisi Collection, National Museum of Rome by Jestrow / Wikipedia28 Central Asian Buddhist Monks, Bezeklik grottoes, China28 Torah, the former Glockengasse Synagogue in Cologne / Horsch Willy / Wikipedia28 A Rabbinical Disputation by Jacob Toorenvliet © Christie’s Images/CORBIS29 Bhagavad Gita / www.quotesandsayings.com29 Khishna ans Arajuna / www.bhagavad-gita.us30 Alexander the Great on his horse Bucephalus / Wikipedia31 The Empire of Alexander the Great / Thomas Lessman31 Stamp on Maurya Chandragupta / Amol N. Bankar, Ancient coinsofindia 1, Wikipedia31 Coin of the Gupta king Chandragupta II, British Museum / PHGCOM / Wikipedia31 Alexander the Great Bust, British Museum © Andrew Dunn, Wikipedia31 Seleucus I Nicator, The National Archaeological Museum of Naples, Italy / Massimo Finizio / Wikipedia32 Ptolemy I Soter, Louvre by Jestrow / Wikipedia32 Ancient Library / Wikipedia33 Hanuman before Rama / www.asia.si.edu / Wikipedia33 Cleopatra, Centrale Montemartini, Rome / Truus, Bob & Jan too! / www.flickr.com 34 Buddha’s Sermon © Christophe Boisvieux/Corbis35 6th pillar edict of Emperor Asoka, British Museum / PHGCOM / Wikipedia36 Colosseum, Rome, Italy / Shutterstock 36 Pollice Verso, Phoenix Art Museum, Arizona by Jean-Léon Gérôme / www. phxart.org / Wikipedia37 Lumbini / Matthew Knott / www.flickr.com 37 Asokan pillar at Vaishali, Bihar / Rajeev Kumar / Wikipedia37 Asokan pillar at Vaishali, Bihar, India / myself / Wikipedia 38 Sanghamitta with Holy Bodhi Tree by Solius Mendis, Kelaniya Vihara, Colombo, Sri Lanka / Lankapic / Wikipedia 39 Phra Pathom Chedi © Paul Almasy/CORBIS40 The Great Wall of China / Saad Akhtar / www.flickr.com40 Qin Shi Huangdi / www.chinapage.com41 Sanchi © Zach Hessler / www.flickr.com41 The Great Stupa of Sanchi by Charnchai Bindusen42 Patanjali / www.exoticindiaart.com42 Coin of Demetrius, British Museum / PHGCOM / Wikipedia43 Coin of Menander, British Museum / World Imaging /

Wikipedia43 Head of the Buddha, Afghanistan (Hadda) / www.buddhascupture.net43 Moulin banal in Braine-le-Chateau, Belgium / Pierre 79 / Wikipedia44 Statue of the Buddha at Mahintale, Sri Lunka / Wikipedia45 Shiva Nataraja, Freer Gallery, Washington DC / Mr. T in DC / www.flickr.com46 Four-Armed Vishnu, Metropolitan Museum of Art / PHGCOM / Wikipedia46 Abayagiriya Dagaba in 1800 / www.comeonsrilankabykun chana.blogspot.com46 Abhayagiri Dagaba / Gwen Vanhee / www.flickr.com47 Uttama coin / http://lakdiva.org/coins/48 Ribbed Vault and Carvings in Ellora Cave 10 © Richard T. Nowitz/Corbis51 Ajanta cave / Pnp! / www.flickr.com51 Cave #24, Ajanta Caves © Richard A. Cooke/CORBIS52 Amaravati / soham_pablo / www.flickr.com53 Buddha Image from Mathura, Uttar Pradesh ©Luca Tettoni/ CORBIS 53 Coins of Kossano (Kushan) / Jeantosti / Wikipedia55 Gatius Julius Caesar, National Archaeological Museum of Naples, Italy / Andreas Wahra / Wikipedia55 Cleopatra, Altes Museum, Berlin by Marco Prins / www.livius.org55 Bust of Marcus Antonius, Museo Vaticano, Rome © CORBIS55 Augustus of Prima Porta, Museo Chiaramoni, Vatican, Rome / Andreas Wahra, Till Niermann / Wikipedia 56 Street in Pompeii / Paul Vlaar / Wikipedia56 Map of the Roman Empire in 125 during the reign of emperor Hadrian by Andrein with EraNavigator / Wikipedia56 Pompeo Magno / Guido Bertolotti / Wikipedia57 Sermon on the mount by Bloch, Copenhagen / Wikipedia 57 Descent of the cross by Rubens, Palais des Beaux Arts de Lille57 Nero, Glyptothek, Munich / Freebase / Wikipedia58 Gold coin of Kanishka, British Museum / Wikipedia58 White Horse Temple by Charnchai Bindusen59 Maitreya Buddha, Thikse Monastery / Payal Vora / www.flickr.com59 Dragon Gate Cave in Luoyang, China / Fanghong / Wikipedia60 Colossal Buddha in Bamian © Paul Almasy/CORBIS60 Colossal Buddha at Bamiyan © Robert Harding World Imagery/Corbis60 Three Brothers / The Field Museum / Wikipedia61 Germania Antiqua / Philip Clüver / www.library.yale.edu62 Nalanda by Bhikkhu Panot Gunavattho

62 Bust of Constantine / Art & Culture 104 / www.cultureart. blogspot.com63 Coin of Emperor Gratian / Wikipedia63 Attila with Goat Horns, Pavia, Italy64 Goryeo Buddhist painting, Asian Art Museum of San Francisco / Appleby / Wikipedia65 Buddhaghosa by Solius Mendis, Kelaniya Vihara, Colombo, Srilanka / Lankapic / Wikipedia66 Bust of Byzantine Empreror Theodosius II © Corbis67 Carved Columns Ellora / amanderson2/ www.flickr.com 67 Nothern Wei Buddha Statue, Tokyo National Museum68 Head of Buddha Statue / Hyougushi / www.flickr.com68 Romulus Augustus, Rome / www.cngcoins.com / Wikipedia69 Taxila by Charnchai Bindusen71 Bodhidharma by Tsukioka Yoshitoshi / Wikipedia71 Prince Shotoku, Imperial Household Collection / Wikipedia72 Ajanta Caves and Environs © Michael Freeman/CORBIS73 Ellora Caves © Frédéric Soltan/Sygma/Corbis74 Kumbh Mela in Allahabad © Frédéric Soltan/Sygma/Corbis76 Bodhgaya, India / svennemeister / www.flickr.com 76 Giant Shivalingam in the Shiva temple © Luca Tettoni/ Robert Harding World Imagery/Corbis76 Vertical-axis winmills © Caroline Mawer, 2011. All rights reserved.77 Dvaravati Cakka, National Museum, Bangkok / Dvaravati Art, The Early Buddhist Art of Thailand77 Songstan Gampo, Tibet / www.cc.purdue.edu / Wikipedia79 Xuanzang © Lebrecht Music & Arts/Corbis79 Tang Taizong / Wikipedia79 The Prophet Muhammad / BNF, MS Arabe 1489, fol. 5v / Wikipedia79 Kaaba Mirror / Muhammad Mahdi Karim (www.micro2micro.net) / Wikipedia81 Afghanistan Jump-Starts a New Day © David Bathgate/Corbis81 Statue in Mountainside, Afghanistan © Charles & Josette Lenars/CORBIS82 City Skyline with Umayyad Mosque and Souk © Bruno Morandi/Robert Harding World Imagery/Corbis83 Naqsh i Rustam / Ginolerhino 2002 / Wikipedia84 Avalokitesvara, Malayu Srivijaya style / Gunkarta / Wikipedia85 Avalokitesvara, National Museum, Bangkok / Sukon Sikkhakosol / www.learners.in.th86 Surya Majapahit, National Museum of Indonesia, jakarta / Gunkarta / Wikipedia86 Prajñãpãramitã, Korean Tripitaka / Wikipedia86 Tripitaka Koreana Woodblock / Steve46814 / Wikipedia87 Rajendra coin / http://lakdiva.org/coins/ Wikipedia

87 Statue of Buddha at Todaiji in Nara / Wikipedia87 Todai-ji / Bobak Ha’Eri / Wikipedia87 Emperor Shomu, Imperial Collection, Japan / Wikipedia88 Buddha, Pala Dynasty, Musee Guimet, Paris / Wikipedia89 Center of Vikramshila / Devesh.bhatta / Wikipedia89 Caliph Harun al-Rashid / http://miniaturesinancientart.com 90 Aryabhata, India / Wikipedia91 Nalanda by Charnchai Bindusen92 Buddha’s life from a Prajna-paramita Manuscript, Northeast India. courtesy of Freer Gallery of Art, Smithsonian Institution, Washington, D.C.:Purchase, F1930.8891 Temple at Chaiya, Thailand © Michael Freeman/CORBIS92 Borobudur, Indonesia / 123RF Stockphoto93 Shankaracharya, Ravi Varma’s Studio / www.columbia.edu93 Buddha statue in a perforated stupa © Graham Uden/ Redlink/Corbis94 The temple of the Shringeri Math / www.columbia.edu / itc/mealac/pritchett94 Papa Giovanni XII / www.romamedioevale.it / Wikipedia95 Shiva Statue / Deepak Gupta / Wikipedia96 Reclining Buddha in Gal Vihara, Polonnaruwa / Lankapic / Wikipedia97 Devagiri Fort / Wikipedia97 Gomatesvara, Mysore / jshyun / www.flickr.com98 Sultan Mahmud of Ghazni / Wikipedia99 Khajuraho by Charnchai Bindusen99 Prang Sam Yod / .Live.Your.Life. / www.flickr.com99 The Windsor Martyrs burned at the stake in 1543 © Stefano Bianchetti/Corbis100 Mahmoud & Ayaz, and Shah Abbas, Reza Abbasi Museum / Wikipedia100 Koning Anawrahta © Leo Koolhoven / www.flickr.com101 Metal movable / Willi Heidelbach / Wikipedia101 University of Bologna © Stephanie Maze/CORBIS101 One the entrance of Sorbonne, in Paris / David Monniaux / Wikipedia101 Oxford University / 123 RF Stockphoto102 Dhakeshwari Temple in 1890 / Wikipedia102 Saladin and Guy de Lusignan / www.usherbrooke.ca / Wikipedia103 Old Inca wonder / MarcoIE / www.flickr.com103 Ankor Wat / rosskevin756 / www.flickr.com104 The screen and the mosque courtyard, Qutbminar / www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett104 Iron Pillar in Qutab Minar Complex © Hulton-Deutsch Collection/CORBIS106 Hindu Priest, India / The Library of Congress, LC-B2-2350-16

107 Khwarezm Shah Ala Ad Din Mohammad / Wikipedia108 Shri Mahakali Mata / pritchett / www.columbia.edu108 Genghis Khan, National Palace Museum, Taipei / Wikipedia109 The Khajuraho Temples © Frédéric Soltan/Sygma/Corbis110 The Taj Mahal at dawn © Christophe Boisvieux/Corbis112 Tripitaka Koreana in Haeinsa / Lauren Heckler / Wikipedia113 Gregory IX by Raffaello Sanzio, Palazzi Pontifici, Vatican113 Statue of Saladin in Damascus / Godfried Warreyn / Wikipedia 114 Golden Buddha Statue in Thailand © Christophe Boisvieux/Corbis114 Sukhothai / 123RF Stockphoto114 Inscription No.1 (King Ramkamhaeng) © Michael Freeman/ CORBIS114 Knig Ramkamhaeng the Great / www.wapedia.mobi115 An Ottoman Mamluk by Carle Vernet / Wikipedia115 Monsieur Ducel, Mameluke de la Garde, 1850, The Anne S. K. Brown Military Collection / Brown University Library116 The Portrait of Kublai Khan by Anige, National Palace Museum, Taipei119 Boat Quay, Singapore © Romain Cintract/Hemis/Corbis120 Ayutthaya by Krisda Nithananond120 Ayutthaya / 123RF Stockphoto121 Ancient Hampi City Center / Wikipedia122 Timur by M. Gerasimov / www.museum.ru / Wikipedia122 Timur the Lame, Gallery of Art in Lviv / Wikipedia122 Map of the city and fort at Malakka / Wikipedia124 Youngle Dadian Chinese Encyclopedia / Wikipedia124 Younle Emperor / Wikipedia125 Emerald Buddha, Wat Phra Kaeo © Luca Tettoni/Robert Harding World Imagery/Corbis125 Wat Bodharammahavihar / บะนายโยง / www.cm77.com126 Iudea, Rijksmuseum, Natherland126 Crowned Buddha Head © Luca I. Tettoni/CORBIS128 Gutenberg Bible, Museum of Printing History, Houston / Andromeda8236 / www.flickr.com128 Constantine XI Palaiologos, Greece / Wikipedia128 Michelangelo by Baccio Bandinelli, Musée Du Louvre, Paris129 Pope Sixtus IV by Melozzo da Forlì, Vatican Museum129 Jews Prying in the Synagogue by Maurycy Gottlieb, 1878130 Portrait of Amerigo Vespucci, Portrait of Amerigo Vespucci, National Library of Australia / nla.pic-an2310320130 Columbus by Ridolfo Ghirlandaio, c. 1520, Museum of the sea and navigation of Genoa130 Pope Alexander VI by Cristofano dell’Altissimo (1525-1605), Corridoio Vasariano Museum, Florence131 The Cantino World Map, Biblioteca Estense, Modena, Italy

Acknowledgements

132 Vasco Da Gama by Antonio Manuel da Fonseca (1796-1890), National Maritime Museum, London133 Map of Goa / Braun and Hogenberg / Wikipedia133 King Manuel I of Portugal / Wikipedia133 Aztec sun stone replica / Gryffindor / Wikipedia134 Guru Nanak Dev / punjabwallpaper.wordpress.com134 Native American, Bibliographisches Institut, Leipzig135 Shahenshah Babar © Muhammad Naeem, Lahore-Pakistan135 Sultan Selim I / Wikipedia136 Martin Luther / Wikipedia136 Ferdinand Magellan, Museo Naval de Madrid137 Doi Suthep, Chiang Mai, Thailand © Sopon Supamangmee, www.soponphotography.com137 Pope Clement VII by Sebastiano del Piombo (1485-1547)138 Pope Paul III by Tiziano Veccelli, Galleria Nazionale di Capodimonte138 Pope Sixtus V / www.papalartifacts.com138 Nicolaus Copernicus, Regional Museum in Torun138 Giordano Bruno from “Livre du recteur” (1578), University of Geneva138 Portrait of Galileo Galilei by Justus Sustermans, National Maritime Museum, London139 Portrait of Mary I of England, by Hans Eworth139 King Frances II of France and his wife by François Clouet139 Saint Bartholomew’s Day Massacre by François Dubois, Musée cantonal des Beaux-Arts, Lausanne 140 Portrait of Elizabeth I © The Print Collector/Corbis140 Philip II of Spain by Sofonisba Anguissola, Prado Museum, Madrid141 Kanyakumari © sundarapandian / www.flickr.com142 King Nareuan / Mix vasuvadh / Wikipedia 143 The tomb of Akbar Shah, The Ames Library of South Asia at the University of Minnesota143 Koning Bayint Naung / LeoKoolhoven / www.flickr.com144 Buddha Daibutsu, Kamakura, Japan /Dirk Beyer/wikipedia144 Commodore Matthew C. Perry, http://hdl.loc.gov/loc.pnp/ cph 3g07502144 Ernest Crofts’ A Scene from the Thirty Years’ War, 1884 - Leeds Art Gallery145 Portrait of James I of England by Paul Van Somer, ca 1620146 Replica of Mayflower Sailing © Bettmann/CORBIS146 Pilgrim’s Landing by Edward Percy Moran (1862-1935), Pilgrim Hall Museum, Plymouth, Mass.146 Redraft of the Castello Plan New Amsterdam in 1660 / New York Historical Society Library, Maps Collection146 Galileo facing the Roman Inquisition, painting by Cristiano Banti, 1857

147 Shah Jahan © Muhammad Naeem, Lahore, Pakistan147 Mumtaz Mahal © Muhammad Naeem, Lahore, Pakistan147 Aurangzeb Alamgir © Muhammad Naeem, Lahore, Pakistan147 Portrait of Cardinal Richelieu by Philippe de Champaigne, National Gallery, London148 King Narai the Great of Siam by Clestur / Wikipedia149 Constantin Phaulkon, 17th century print149 Siamese Embassy To Louis XIV by Nicolas Larmessin150 Nader Shah Afshar, Victoria & Albert Museum, London150 View of Peacock Throne © Bettmann/CORBIS150 Portrait of Louis XIV, Hyacinthe Rigaud (1659–1743), Louis XIV Collection, Louvre Museum151 Vigil of Queen Mother’s grandsons © Pool Photograph/ Corbis152 Ganges River at sunset © Destinations/Corbis154 Portrait of Warren Hastings by Lemuel Francis Abbott154 Spinning Mule / Pezzab / Wikipedia154 Watt’s steam engine / Nicolas Perez / Wikipedia155 Sir William Jones, The James Smith Noel Collection155 Samuel Johnson by Joshua Reynolds, Tate Gallery157 King Taksin Statue / Ian Fuller / www.flickr.com157 Wat Arun at Sunset / Stuck in Customs / www.flickr.com158 The Old Asiatic Society Building / Wikipedia158 Captain James Cook, 1728–79 by William Hodges, 1775–76158 Statue of Liberty, NY /Wiliam Warby / www.flickr.com159 Bronze medal of James Prinsep by William Wyon, National Portrait Gallery, London159 Paper strip with writing in Kharoshthi. 2-5th century CE, Yingpan, Tarim Basin, Xinjiang Museum159 George Washington (1732-1799), by Gilbert Stuart, Yale University, New Haven, Conn159 Adam Smith, 1738 - 1822 by Lemuel Francis Abbott159 Liberty Bell, Philadelphia / Ben Schumin / Wikipedia159 John Frederick William Herschel (1792-1871) / Smithsonian Instution Libraries160 King Buddhayodfah the Great of Siam by Chalerm Nagirak160 The Three Seals Law / Wikipedia161 Wat Poh Bangkok © Javier Baranda, Spain / www.flickr.com162 British officers with Gurkhas © Hulton-Deutsch Collection/ CORBIS 162 Representation of the Declaration of the Rights of Man and of the Citizen in 1789162 Execution of Louis XVI / Museum of the French Revolution163 Kemmendine Attack by J.Moore, 19th Century163 British Attack in Burma by J.Moore, 19th Century 163 Napoleon in his King of Italy gown, 1805, by Andrea Appiani163 Arthur Wellestley, 1st Duke of Wellington by Robert Home,

1804, National Portrait Gallery, London163 The Battle of Waterloo, 1852 by Clément Auguste Andrieux163 Thomas Hopkins Gallaudet © CORBIS164 King Buddhalertlah of Siam by Chalerm Nagirak164 Monumento a Louis Braille / Rodolfoto / www.flickr.com164 Wood-carved Braille code by Christophe MOUSTIER / Wikipedia165 King Nangklao of Siam / soham pablo / www.flickr.com166 Friedrich Fröbel / http://hdl.loc.gov/loc.pnp/LCDIG- pga-00127166 Matthias Jacob Schleiden by Carl Schenk, ca 1855166 Theodore Schwann by Henry Smith Williams, 1904166 Friedrich Engles by George Lester, 1868166 Karl Marx by John Mayall, 1875, International Institute of Social History in Amsterdam167 Phukhaothong, Wat Saked, Bangkok / 123RF Stockphoto168 Queen Victoria by Alexander Bassano, 1882. National Portrait Gallery, London168 Sir John Bowring, by John King168 F. B. Sayre, Prints & Photographs Division, Library of Congress, ggbain 15346 168 Woodrow Wilson, Prints & Photographs Division, Library of Congress, cph. 3c32907169 Charles Darwin by J. Cameron, 1869169 John Dewey © Corbis 170 Alexander Cunningham, Santonio Museum of Art, Texas / Mike Fitzpatrick170 Abraham Lincoln, Prints & Photographs Division, Library of Congress, cph.3a53298171 Archaeological Survey of India, Muradpur, India (1905- 1920) / www.kerninstitute.leidenuniv.nl171 Gettysburg National Monument by Henry Hartley / Wikipedia172 Mississippi Ku-Klux, Prints & Photographs Division, Library of Congress, cph.3a50075172 Klu Klux Klan Members Burning Cross © William Campbell/ Sygma/Corbis172 Nobel Prize medals, Erik Lindberg (1873-1966) / Jonathun der / wikipedia172 Portrait of Alfred Nobel by Gösta Florman (1831–1900)173 Reminton no.1 Typewriter 1870 © Corbis 173 Portrait of King Mindon, Mandalay Palace, Myanmar / Wagaung / Wikipedia173 Kyuaksa, Kuthodaw Pagoda, Mandalay, Myanmar / Wagaung / Wikipedia 174 Portrait of Sir Edwin Arnold © Bettmann/CORBIS174 Rhys Davids / Pali Text Society

174 Portrait of Alexander III by I.N. Kramskoi (1837-1887) 174 John Maynard Keynes © Corbis 175 Pali Tipitaka of King Chulalongkorn the Great, courtesy of The International Tipitaka Project / www.tipitakahall.net176 Anagarika Dharmapala / Wikipedia176 Thawon Watthu Bldg., Bangkok by Thongsook Changvijjukarn178 Bodhgaya after Renovation / Wikipedia178 Wilhelm Conrad Röentgen / Wikipedia178 Wilhelm Röentgen’s first x-ray by Wilhelm Röentgen, 178 The 1896 Olympic Silver Medal by Nicolas Gysis, 1896179 Mahabodhi Society, India / dhammasociety.org / www.flickr.com179 Statue of Anagarika Dhammapala, Sarnath © Thomas Kappler / www.flickr.com179 D. T. Suzuki by Mihoko Okamura181 Max Planck © Bettmann/CORBIS181 Albert Einstein, Prints & Photographs Division, Library of Congress, cph.3g04940181 Marconi With His Wireless Apparatus © Hulton-Deutsch Collection/CORBIS181 Orville Wrigh, Prints & Photographs Division, Library of Congress, ppmsc 06102181 Wilbur Wright, Prints & Photographs Division, Library of Congress, ppprs 00683181 American Inventor L.H. Baekeland © Bettmann/CORBIS181 Alexander Graham Bell, Prints & Photographs Division, Library of Congress, cph.3a17019181 Sir Joseph Wilson Swan © Bettmann/CORBIS181 Thomas Alva Edison, Prints & Photographs Division, Library of Congress, cph.3b26026183 German Infantry Along River © Bettmann/CORBIS183 Bangkok - Chulalongkorn University / Roger Wollstadt / www. flickr.com184 Abdul Aziz Ibn Sa’ud / www.bpeah.com184 King Abdullah I bin Hussein of Jordan, 1951185 Mustafa Kemal Atatürk / Zeynep / www.flickr.com185 Osman I / Bilinmiyor / Wikipedia186 Portrait of King Prajadhipok © Bettmann/CORBIS186 Clyde W. Tombaugh © Bettmann/CORBIS187 Buddhadasa Bhikkhu / Buddhadãsa Indapañño Archives187 Dome of Thammasat / ScorpianPK / Wikipedia188 Little Boy Nuclear Weapon / United States Department of Energy, U.S. federal government188 Fat Man Nuclear Device / U.S. Department of Defense, U.S. federal government188 Atomic Bombing of Japan, Necessary Evil188 Harr Truman, Prints & Photographs Division, Library of

Congress, cph.3c17122188 Pearl Harbor Attack, 7 December 1941 / USS West Virginir188 Scene of destruction in a Berlin street / IWMCollections IWM Photo No.: BU 8604190 Buddha’s footprints, Mahabodhi Temple © Photosindia/192 John Atanasoff at a press conference © Bettmann/CORBIS192 ENIAC © Paul W Shaffer, curator for the University of Pennsylvania ENIAC Museum / Wikipedia192 UNIVAC II / U. S. Navy Electronics Supply Office / Wikipedia192 Altair 8800 Computer by Michael Holley / Wikipedia193 IBM 1130 console by Bob Rosenbloom / Wikipedia193 FGCS, PIM/m1 / Nixdorf / Wikipedia193 MacIntosh Plus / Rama / Wikipedia193 Motorola Dyna TAC 8000X / Redrum0486 / Wikipedia195 Dr. Oswald T. Avery © Bettmann/CORBIS195 Mao Tse Tung © Roman Soumar/CORBIS197 Mahatma Gandhi © Hulton-Deutsch Collection/CORBIS198 Wat Thai Buddhagaya, Bihar / www.watthaibuddhagaya.com198 The Way of The Buddha by Bhikkhu C. Buddhivaro199 Buddhamonthol, Nakhonpathom by Thongsook Changvijjukarn199 Phrasrisakyadasapalanyan, Nakhonpathom by Krisda Nithananond200 Chaththa Samgiti / Tipitaka International Council B.E. 2500 (1956) / www.dhammasociety.org201 Sputnik I, National Air and Space Museum / NASA201 The Buddha and Pancavaggiya, water-color painting by Chakrabhand Posayakrit, courtesy of The Chakrabhand Posayakrit Foundation © All rights reserved202 Tibet, Lhasa: Potala Palace © Fridmar Damm/Corbis202 S.S. o Dalai Lama / Elton Melo / www.flickr.com202 Theodore Maiman & the world’s first laser / Kathleenfmaiman / wikipedia202 Sirimavo Bandaranaike, Prime Minister of Ceylon © Bettmann/CORBIS203 Pope John XXIII / John McNab / www.flickr.com203 The World Fellowship of Buddhists / www.wfb.org203 Buddhapadipa Thai Temple © Tomasz Nowak / www.flickr.com204 Hippies 1960s / brizzle born and bred / www.flickr.com204 Sharing a joint, Palm Springs / Wikiwatcher1 / Wikipedia 204 Prabhupada Dancing at Bhakt / aquarius2001.worldpress.com204 Hare Krishna Grigory © Kubatyan/shuttlerstock205 Wat Dhammaram by Weerasak Witthawaskul, Chicago206 Pol Pot In The Cambodian Jungle © Bettmann/CORBIS207 Wat Phra That Phanom, Thailand / Matthew Gold / www.flickr.com

207 King Savang Vatthana, Royal Lao Army Paywar Calendar / Wikipedia207 Souvanna Phouma / www.msxlabs.org208 Ho Chi Minh, 1946 / Báo Cà Mau / Wikipedia208 Bombing in Vietnam, Lt. Col. Cecil J. Poss, 20th TRS on RF-101C, USAF.208 Dead Vietcong by: SP5 Edgar Price Pictorial A.V. Plt. 69th Sig. Bn. (A) / Vietnam Center and Archive209 Jim Jones © STEPHANIE MAZE/San Francisco Chronicle/ Corbis209 Heng Samrin © Pascal Manoukian/Sygma/Corbis209 The King of Cambodia, Norodom Sihamoni © Christian Liewig/Corbis209 Prince Norodom Ranariddh, FUNCINPEC leader © Les Stone/Sygma/Corbis209 Samdech HUN SEN / Trade Promotion Department, Cambodia210 Luang Por Chah, ABM Photo Archives210 Luang Por Sumedho, ABM Photo Archives210 Cittaviveka Buddhist Monastery by Bhikkhu Gavesako, CBM210 Amaravati Buddhist Monastery, ABM Photo Archives210 Korean Reverend Sun Myung Moon © Ira Wyman/Sygma/ Corbis 210 Maharishi Mahesh Yogi / Galaxy fm / www.flickr.com210 A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada / Eequor / Wikipedia 210 Bhagwan Shree Rajneesh / The Oregon Historical Society / www.ohs.org211 BUDSIR VI by Bhikkhu C. Buddhivaro212 Fall of the Wall 1989 © dpa/dpa/Corbis212 UN Conference on Environment and Development, United Nations Photo/www.flickr.com213 Mug shot of David Koresh by McLennan County Sheriff’s Office / www.therightperspective.org213 Timothy James McVeigh, courtesy of Gary Hunt, www.outpost-of-freedom.com213 Shoko Asahara © nekkymomo / www.flickr.com213 Marshall Herff Applewhite © Brooks Kraft/Sygma/Corbis214 Afghanistan Jump-Starts a New Day © David Bathgate/Corbis214 Dr. Ian Wilmut with Sheep © Remi Benali/Corbis214 Pope John Paull II © Bernard Bisson/Sygma/Corbis215 Image of explosive destruction of Bamiyan buddhas by the Taliban, March 21, 2001./ CNN (To illustrate the historic event of the destruction of the Bamiyan buddhas, in the context of religious supression of some art)215 Afghanistan © Alexandra Boulat/VII/Corbis216 Taj Mahal by Krisda Nithananond221 Visakha at Buddhamonthol by Kan Arthayukti

ดชน ดชน

กอนพทธศกราชกอนพทธกาล อารยธรรมชมพทวป หนา 3๑๖ แควนแหงชมพทวป 7โยนก ทเกดปราชญกรก 7ประสต-ตรสร-ประกาศพระศาสนา 8ประดษฐานพระศาสนาในแควนมคธ 9พทธประวตตรสเลา 10๔๕ พรรษาแหงพทธกจ 18 บาบโลเนยใชไมสกอนเดย 18 เลาจอ ขงจอ ปราชญแหงจน 19 พทธกจประจ�าวน 20เปอรเซยขนครองกรก 20 โยนก: ไอโอเนย-บากเตรย 21ตนแบบสงคายนาและพทธปจฉมวาจา 21สงคายนา ครงท ๑ 24

พ.ศ. 1 - 100 การนบพทธศกราช หนา 25สายอชาตศตรสนวงศ สปาฏลบตร 25 กอนเปนอเมรกา 25 ขนยคกรกแหงเอเธนส 26ปราชญกรกแหงเอเธนส 27เพลโต ตอดวยอรสโตเตล 27สงคายนา ครงท ๒ 28 คมภรเกาของยว-ครสต 29

พ.ศ. 101 - 200 เกดนกายในพระพทธศาสนา หนา 28 ราชวงศนนทะ ครองมคธ 29 เรองขางเคยงในอนเดย (มหากาพย มหาภารตะ) 29อเลกซานเดอรกลบไป จนทรคปตขนมา 30กรก รบ-สงบ-สงทต สปาฏลบตร 31กรก เขาแดนชมพทวป 31แมทพกรกตงอาณาจกร 31อยปตขนเปนศนยกรก 32

พ.ศ. 201 - 300 เขาสยคอโศกมหาราช หนา 32อโศกมหาราช จกรพรรดธรรมราชา 32 สบอโศก ถงคลโอพตรา 33เรองขางเคยงในอนเดย (รามเกยรต: พระราม-นางสดา) 33 นโยบาย “ธรรมวชย” 34จารกอโศก 35 โรมนรง กรกเลอนลบ 37 สงคายนาครงท ๓ และสงศาสนทต 38๙ สาย มไทยและจน ดวย? 39พทธศาสนาตงมนในลงกา 39พทธศาสนาบนเสนทางสจน 39มหาสถปสาญจ อยในสภาพดทสด 40มหาสถปสาญจ กบวทสาเทว 40จนซฮองเต สรางก�าแพงเมองจน 40

กษตรยพราหมณก�าจดพทธศาสนา 42 กรก รงทโยนก 42

พ.ศ. 301 - 400 พญามลนทปนโยนก ยอยกพทธศาสนา หนา 43เรองขางเคยงในอนเดย (ลทธไศวะ-ลทธโยคะ) 43

พ.ศ. 401 - 500 เทคโนโลย: เกดกงหนน�า หนา 43สามอาณาจกรทมฬ 44กษตรยทมฬเขาครองลงกา 44ลงกาเขายคเขญ พทธศาสนาพบวกฤต 45แดนทมฬในยคอโศก 46ทมฬ กบพทธศาสนา 46บานเมองสงบ กยงตองพบปญหา 46 ทมฬ กบกรก-โรมน-สงหฬ 47สงคายนาครงท ๕ หรอ ๔ 47 อนเดยใต: แดนทกษณาบถ 50พทธศาสนาในทกษณาบถ 51ตะวนตกตอนบน มอชนตา อาคเนย มอมราวต 52อตราบถ และมธยมประเทศ 53 ทางสายไหม 54 โรมนเรองอ�านาจ 55ถนนโรมน+ทางสายไหม 56โรมนมาครองยว 56

พ.ศ. 501 - 600 ก�าเนดศาสนาครสต หนา 57

พ.ศ. 601 - 700โรมนก�าจดครสต หนา 57พทธศาสนาเขาสจน 58พระเจากนษกะ ผตงศกราช 58สงคายนา ทมหายานปรากฏตว 59ชนชาตไทยเรมรบนบถอพระพทธศาสนา 59

ดชนล�าดบเหตการณ ล�าดบเวลา

พ.ศ. 701 - 800 พามยาน ศนยการคา ศาสนา ฯลฯ หนา 60เปอรเซยรง ชมพทวปรวน 60จนยคสามกก 60งานอชนตา ฟนขนมาและเดนหนาตอไป 61

พ.ศ. 801 - 900 โรมนรวน เพราะบารเบเรยน หนา 61อนเดยรงใหม ในยคคปตะ 62โรมนหนมาถอครสต 62

พ.ศ. 901 - 1000 โรมนก�าจดคนนอกครสต หนา 63หลวงจนฟาเหยนมาบก กลบทะเล 63 พทธศาสนาเขาสเกาหล 64จนกบอาเซยกลาง 65ฮน-ฮนด ท�าลายพทธ 64พระพทธโฆสาจารย จากชมพทวป ไปสบอรรถกถาทลงกา 65ทวยโรปสะทาน เพราะฮนมา 66จกรพรรดจนพโรธ 67

พ.ศ. 1001 - 1100มหาวทยาลยวลภ ทเคยยใหญคกบนาลนทา หนา 66อชนตาเลกไป เอลโลราเรมไมนาน 67พวกฮนท�าลายตกสลา วดวาหมดสน 68โรมลม ยโรปเขายคมด 68บแซนทน มองลวงหนา 69อวสานราชวงศคปตะ 70ภมหลงบบคนทขบดนอารยธรรม 70ชวงตอสยคใหม กอนอนเดยลกดงไฟ 71ก�าเนดนกายเซน 71ญปนรบพระพทธศาสนา 71หมถ�าอชนตา-เอลโลรา วาโดยสรป 72ถ�าเดม เมอเรมคอวด แตไปมาตวดเปนวมาน 73เรมตนเปนปชนย ฟนอกทเปนแคทเทยวด 73

อาณาจกรศรวชยเกดทสมาตรา 76 พ.ศ. 1101 - 1200 พทธฯ ถกท�าลายอก กอนฟนใหม หนา 76เทคโนโลย: พลงงานจากลม 76ทวาราวด ในทแหงสวรรณภม 77พทธศาสนาเขาสทเบต 77ทงฮน และศศางกะ ถงอวสาน 77อนเดยตงตวได พทธรงสดทาย 78จนเขายคราชวงศถง 78ทแดนอาหรบ ก�าเนดอสลาม 78เหยนจง แหง นาลนทา 79พระถงซ�าจง แหง “ไซอว” 80ตกสลา ครงเหยนจง กบฟาเหยน 80มสลมอาหรบยดเยรซาเลม 80อยปต ฯลฯ ทยอยสอสลาม 80กาหลฟขยาย โรมใกลหมดลม 81อสลามแตกเปนสหน-ชอะฮ 81สมพนธไมตร จน-อนเดย 82หรรษะถกลอบปลงพระชนม 82

พ.ศ. 1201 - 1300 เมองหลวงใหมของกาหลฟ หนา 82ราชทตจน จบกษตรยอนเดย 82หลวงจนอจง ตามหลงเหยนจง 83กาหลฟตอหราน-อาฟรกา ยนสเปน 83ทมฬแหงอนเดยใต กบศรวชย 84พระอนรทธาจารย แตงคมภรหลกในการเรยนอภธรรม 84ศรวชย ทควรร 84หนยานมากอน 85๕๐๐ ปทรงเรอง 85ทมฬ กบลงกา มเวรกนมายดยาว 85ทมฬยงเฉา คราวมอาณาจกรใหญทางเหนอ 86เปลย-ฟน-ดบ 86ปาณฑยะ และโจฬะ จะลบหรอโรจน การคากรง 87

ชมพทวป ไดผน�าใหม 88สนวงศกาหลฟ เรมวงศใหม 88อาหรบท�ากระดาษไดจากจน 88ปาละ ราชวงศพทธสดทาย 89ปาละ+สถานศกษา น�าวทยาสศรวชย 89

พ.ศ. 1301 - 1400 กาหลฟแบกแดดใฝวทยา หนา 89มสลมอาหรบท�าลายมหาวทยาลยวลภ 90วทยา จากอนเดยสยโรป 90นาลนทายงอย แตแพรตนตระ 91จะเขายคเตอรกเปนสลตาน 91พทธศาสนาแบบมหายานเคยเจรญในภาคใตของไทย 91ฝรงจะฟนจกรวรรดโรมน 92 ปาละ กบทเบต และศรวชย 92อนเดยคอยสงบได ในยคแบกแดด 92อาหรบหยด เตอรกจะเรมบก 93ศงกราจารย ทฮนดดวยกนกระแวง 93สราง “บรมพทโธ” ในยคของศรวชย 93จนยกเตา ถงคราวเซนขน 93 ศงกราจารย ก�าจดพทธไดอยางไร 94รปรางเปนพระ แตความรไมเปนพทธ 94นารายณอวตารแลว ศวะอวตารกม 95พทธศาสนาออนแรง รอวนถกท�าลาย 95

พ.ศ. 1401 - 1500 ทพอหรานผานใกล แตอนเดยยงไมเขายคสงคราม หนา 94ถงยคของอาณาจกรทมฬ โจฬะเรองอ�านาจ 96ปาณฑยะขนเปนใหญ ในแดนทมฬ 96

พ.ศ. 1501 - 1600ก�าเนดจกรวรรดโรมนอนศกดสทธ หนา 95จนพมพพระไตรปฎก พวงดวยสรรพต�ารา 95ทศรลงกา สนยคอนราธประ 96เมอพทธศาสนาจะสญสนจากอนเดย 97

ดชน ดชน

เตอรกตงอาณาจกรรกเขามา 98ยคกาหลฟสงบ สลตานรบรก 98เตอรกท�าสงครามไป กปลนไป 98เตอรกรก อนเดยไมอาจตงรบ 99ยโรปก�าจดคนนอกครสต 99 ไทยอสานและภาคกลาง มทงเถรวาท มหายาน และ พราหมณ เขามาปนกน 99เตอรกน�าอสลามสกลางใจอนเดย 100พมารวมตงอาณาจกร แผอาณาเขต พทธศาสนาเถรวาทกแผขยาย 100เทคโนโลย: จนคบอกกาว 101อาหรบลง เตอรกรง 101

พ.ศ. 1601 - 1700 ปาละสน เสนะคอสดทาย หนา 101เกดมหาวทยาลยในยโรป 101ครเสด: ครสต-อสลาม 102เสนะ ฟนฮนดและระบบวรรณะ 102อารยธรรมเกาในแดนทมาเปนอเมรกา 103นครวต อนสรณแหงอารยธรรมขอมโบราณ 103

พ.ศ. 1701 - 1800 สลตานใหม ใชวธเกา: รบมา ปลนไป หนา 104เรมยคมสลมครองอนเดย 104รก-ท�าลายลางงายๆ ไมมการตอส 104พอยคมสลมเรม พทธฯกราง 105เหลอแตฮนด ยงสกบมสลมตอไป 106เตอรกมา ระลอกใหม 106มหาวทยาลยฮนด อยรอดได 107รบกนทว ทงขางนอก ทงขางใน 107ยคอาหรบ-เตอรก มมงโกลมาตอ 107ตนตระ-ขชรโหเตบโต อนเดยกถงคราวตาย 108เจงกสขาน ผานไหนแหลกนน 108เดลรอด เจงกสขานไมเขา 108๖๕๑ ป ทมสลมครองอนเดย 109

เกาหลพมพพระไตรปฎก 112โปปตงศาลไตสวนศรทธา เพอก�าจดลทธนอกครสต 113เตอรกยดเยรซาเลม 113ไทยตงอาณาจกรสโขทย พทธศาสนาเถรวาทสายลงกาวงศรงเรอง 114

พ.ศ. 1801 - 1900 เตอรกวงศทาส ตงกาหลฟอาหรบเปนหน ตวเองเปนสลตาน 115เตอรก คอผพทกษอารยธรรมมสลมของอาหรบ 115สมยกบไลขาน มฝรงมารบราชการเมองจน 116มชปหต คนกลาง ตอศรวชย กอนเขายคมสลม 117เตอรก ตงจกรวรรดออตโตมานทยงใหญ-ยนยาว 117ยอนทวนความ เสนทางอสลามสอนเดย 118จบสงครามครเสดส ทครสต-อสลามรบกนมา ๒๐๐ ป 118เตอรกลงใต ขยายอ�านาจในทกษณาบถ 119เทมาเสก ไดชอสงหประ คอสงคโปร 119อาณาจกรทมฬสนอ�านาจ เปลยนเปนของมสลม 120สลตานแหงเดล ใกลสนอ�านาจ 120ไทยตงอยธยา ลาวตงลานชาง 121ยอนประวตของวชยนคร 121พระพทธศาสนาแบบลงกาวงศ เขาสลานนา 121

พ.ศ. 1901 - 2000 มงโกลมา-เดลมอด หนา 122มงโกลระลอกใหม ตหมด อนเดยจดรสเซย 122เทคโนโลย: เกาหลอกกาวในการพมพ 122ก�าเนดอาณาจกรมสลม จดเรมของมาเลเซย 123อานภาพของจนคมครองมะละกา แตพอโปตเกสมา ชอมะละกากลบหาย 123จนพมพหนงสอสรรพวทยา 124ออตโตมานเตอรก หลงถกมงโกลต ตงตวไดใหม 124โปรตเกส เรมยคอาณานคม 124พบพระแกวมรกต ทเชยงราย สดทายประดษฐานทกรงเทพฯ 125สงคายนาครงแรกของประเทศไทย 125

บานเมองมนคงลงตวเขมแขง วดวาเปนแหลงการศกษาของชาวบานชาวเมอง 126เทคโนโลย: เยอรมนกาวไลมาในการพมพ 128จกรวรรดโรมนตะวนออกลมสลาย ยโรปสนสมยกลาง 128ตะวนตกรงสาง เมอตะวนออกรางแสง 128

พ.ศ. 2001 - 2100ศาลใหญก�าจดคนนอกครสต ตงทสเปน หนา 129ยวแยทกยค และทกท 129โคลมบสคนพบอเมรกา 130โปปใหโปรตเกสกบสเปนแบงโลก ไปหาเมองขนไดคนละซก 130สองมหาอ�านาจมสลม ตางนกาย แขงอ�านาจกน 132โปรตเกสเปดอนเดยแกการหาอาณานคม 132เรมการคาทาส จบคนอาฟรกนขายสงมาอเมรกา 132โปรตเกสผพชตมะละกา คอฝรงชาตแรกทมาผกสมพนธ และเปดการคากบไทย 132สเปนลาอาณานคมและสมบต ในอเมรกา 132อาณานคมแรกของโปรตเกส ในอนเดย 133 คดจะสมาน ยงเพมการขดแยง 134ฝรงพาโรคระบาดไปแพรในอเมรกา เจาถนตายดงใบไมรวง 134มสลมเตอรก ปกครองมสลมอาหรบหมดสน 135จบยคสลตานแหงเดล เขายคมสลมมงโกล 135มสลมเตอรกอาเซยกลาง ยอนทางมาครองมสลมอาหรบตะวนออกกลาง 135เกดโปรเตสแตนต ยโรปเขายคปฏรป 136เดนเรอหาทางไปมา ไดชอมหาสมทรแปซฟก อกทงพสจนวา โลกนกลมจรง 136พระสรมงคลาจารยแหงลานนา ปราชญไทยทสกใสในมาตรฐานวชาการสากล 137องกฤษประกาศไมขนกบโปป ตงนกายใหมของตนเอง 137โปรเตสแตนตปฏรป คาทอลกยอนปฏรป กรบกนใหญ 138โปปตงศาลสงสด ก�ากบการไตสวนศรทธาอกชน 138เรมตนปฏวตวทยาศาสตร ขดกบศาลครสต 138สเปนนกลา ท�าลายแอสเทคแลว กถลมอนคา 139พระนางแมรละเลงเลอด กวาดลางโปรเตสแตนตในองกฤษ 139

พ.ศ. 2101 - 2200 สงครามศาสนาในยโรป หนา 139อาณาจกรฮนดสดทาย 140แมรสนสมย นองแมรหนไปก�าราบคาทอลก 140ฝรงเศสวาแรง ตองเทยบสเปน 140อวสานแหงวชยนคร 141มสลมครองสดอนเดย 141สงครามส�าคญพลกผนอารยธรรม 141โมกลเรมใหเสรภาพทางศาสนา 141เสยกรง ครงท ๑ พระนเรศวรฯ กเอกราช 141ศาสนาใหมของจกรพรรดอกบาร 143ญปนปดประเทศ เมอรเจตนานกบวชทมากบนกลาอาณานคม 144คาทอลก-โปรเตสแตนต รบกน ๓๐ ป เยอรมนยอยยบ 144“เมอบานเมองด เขาสรางวดใหลกทานเลน” 144หนภยศาสนา สอเมรกา หาอสรภาพ 146เกาะแมนฮตตน นวยอรก ราคา ๒๔ เหรยญ 146ทชมาฮาล อนสรณรกตลอดกาล 146โมกลก�าจดฮนดอก 147กาลเลโอขนศาลสอบศรทธา รอดตายเพราะยอมสละค�าสอน 147บาทหลวงใหญ วาการแผนดนฝรงเศส 147ฝรงเศสมา พาการทตคกคก ลงทายฝรงเศสถกไล พาเมองไทยเขาเงยบ 148

พ.ศ. 2201 - 2300 ชาหตเดล ขนทรพยไป หนา 150ฝรงเศสสมยพระนารายณ ก�าจดครสตตางนกาย 150อหรานห�าหนมสลมสหน ทตางนกาย 151ชาหผไมชอบสวรรค 151ทพชาหท�าลายพระ 151องกฤษชนะฝรงเศส ไดเบงกอล 154องกฤษรง อตสาหกรรมเรม 154ปฏวตสความกาวหนายคใหม 154เกดสยามวงศในลงกาทวป 155

พ.ศ. 2301 - 2400

องกฤษรวมปกครองอนเดย หนา 154องกฤษส�ารวจโบราณสถาน 155เสยกรงครงท ๒ พระเจาตากสน กเอกราช ตงกรงธนบร 156กปตนคกเดนเรอไป โลกไดรจกทวปออสเตรเลย องกฤษไดอาณานคม 158องกฤษใฝศกษา ตงอาเซยสมาคม 158องกฤษอานจารกอโศกได 159ประเทศอเมรกาเพงเกด 159อทธพลใหญตอโลกเวลาน 159นกดาราศาสตรองกฤษ พบดาวมฤตย 159“... ยอยกพระพทธศาสนา ปองกนขอบขณฑสมา รกษาประชาชนและมนตร” 160เนปาลเสยเอกราช 162ฝรงเศสสประชาธปไตย 162พมาหมดอสรภาพ 163นะโปเลยนเปลยนโฉมยโรป 163ภาษามอ เพอคนหหนวก ขยายโอกาสในการศกษาออกไปกวางไกล 163วสาขบชาหายไปคราวสนอยธยา กลบฟนขนมาเปนงานใหญ 164ก�าเนดธรรมยตตกนกาย 164อกษรเบรลล เพอคนตาบอด ความกาวหนาส�าคญทางการศกษาและสอสาร 164วดโพธมจารกสรรพวทยา เปนมหาวทยาลยเปดแหงแรกของไทย 164หมอบรดเลย รเรมงานการแพทยและการพมพแกสงคมไทย 165ตงโรงเรยนอนบาล ใหการเรยนเปนประสบการณ ทราเรงเบกบาน 166ไดขอยตพอตงทฤษฎ วาชวตประกอบขนดวยเซลล 166ตงฐานความคดของคอมมวนสต ไวใน “The Communist Manifesto” 166สรางเจดยใหญ ไดภเขาทอง 167ร. ๔ ทรงเรมพธมาฆบชา 167องกฤษมาท�าสญญาคาขาย ไทยเปดประเทศรบอารยธรรมตะวนตก 168

พ.ศ. 2401 - 2500 อนเดยเปนเมองขนองกฤษ หนา 169 ทฤษฎววฒนาการอนลอลน 169ศกษาโดยเดกเปนศนยกลาง 169สงครามกลางเมองจบไป อเมรกาไดเลกทาส 170คนนงแฮม ผไดท�าคณไว ในการฟนพทธสถาน 170อดตอนรงเรอง ทไมเหลอแมรองรอย 171จากรายงานของนกส�ารวจ: ความสญสนเพราะถกท�าลาย 172องคกรขาวพฆาตด�า 172รางวลโนเบล (Nobel Prize) เพอผท�าคณประโยชนอนยงใหญ 172เทคโนโลย: เครองพมพดดเกดทอเมรกา 173คนนงแฮมคดถงใคร ทมาเผา-ฆา 173แมแตตงใจไปขดฟน บางแหงกท�าไมได 173ในกรง “โรงเรยนหลวงส�าหรบราษฎร” เกดกอนทวดมหรรณพ 173พมาสรางพระไตรปฎกฉบบหนออน 173ฝรงแตงหนงสอธรรมโดงดง 174ลอนดอน มองคกรพมพพระไตรปฎก 174ลทธชงยว vs. ลทธยวรกถน 174ดโลกปจจบน อยามองขามนกเศรษฐศาสตรทานน 175ไทยพมพพระไตรปฎกเปนเลมหนงสอ ชดแรกของโลก 175มโรงเรยนแลว ตองมโรงพยาบาล เปนฐานของชวตและสงคม 175ใช ร.ศ. แทน จ.ศ. 175วทยาลยแหงแรกของไทย 176อนาคารกธรรมปาละ ผน�าการฟนฟพทธศาสนาในอนเดย 176ตงมหาโพธสมาคมเปนฐาน เรมงานฟนพทธสถาน 177ตงกระทรวงธรรมการ ใหธรรมะคมศาสนา และเปนแกนของการศกษา 177มหาวทยาลยสงฆแหงแรกในประเทศไทย 177อเมรกนชายน�าเขามา อเมรกนหญงชวยทนใหเดนหนา 178แมจะสนชพ ขอเกดมาท�างานพทธศาสนาตอไป 178คนพบเอกซเรย 178กฬาโอลมปกคนชพ 178ปลกเมลดพชไว ผลเผลดใหผอนชนชมตอไป 179ปราชญอนเดยตนตวตามฝรง ตงสมาคมทางพทธ 179

ดชน ดชน

พทธแบบเซนเดนกอน ทอเมรกา 179ในหวเมอง เผดยงพระสงฆสอนทวราชอาณาจกร 180แผนการศกษาแหงชาต ฉบบแรกของประเทศไทย 180วทยาศาสตร+เทคโนโลย: ความกาวหนาทควรสนใจ 181พ.ร.บ. คณะสงฆ ฉบบแรก ถดจาก “กฎพระสงฆ” ใน ร. ๑ 182เมองไทยเลกทาส อยางนมนวล ดวยวธการเปนขนตอน 182กาวใหมของการศกษาพระปรยตธรรม: บาลสอบเขยน มนกธรรมมาเคยง 182เมองไทยเรมใช “พทธศกราช” 182ความเปลยนแปลงใหญ ทน�าสความเปลยนแปลงตอไป 183หอพระสมดส�าหรบพระนคร กอนมาเปนหอสมดแหงชาต 183เกดจฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยแหงแรกของประเทศไทย 183รสเซยไปเปนคอมมนสต ออตโตมานมาถงอวสาน 184เตอรกฟบ อาหรบฟน ยวเขาทางทจะฟ 184จากจกรวรรดออตโตมาน เปนสาธารณรฐเตอรก 185เตอรกสลดความเปนรฐอสลาม 185จบยคมสลมเตอรก มสลมอาหรบตงตวขนใหม 185พระไตรปฎกบาลเมองไทย พมพใหมครบชดครงแรก เรยกวา “ฉบบสยามรฐ” 186พระเณรเรยนนกธรรมกนสบมา คฤหสถเรมมธรรมศกษาใหเรยน 186นกดาราศาสตรอเมรกน พบดาวยม 186เมองไทยเปลยนการปกครองเปนประชาธปไตย 186ก�าเนดพทธทาสภกข และสวนโมกขพลาราม 187ราชบณฑตยสถาน เครอขายทางปญญา แหลงอางองทางวชาการ 187มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง มาเปนมหาวทยาลยธรรมศาสตร 187สงครามโลกครงท ๒: คนตาย ๔๕ ลาน สอวสานของลทธอาณานคม 189วทยาศาสตร และเทคโนโลย: ความกาวหนาทควรสงเกต 192๑ มกราคม เปนวนขนปใหม 194กระทรวงธรรมการ กบกระทรวงศกษาธการ กลบกนไปมา เปนปญหามานาน 194

พระได พ.ร.บ. คณะสงฆใหม ตามยคสมยของระบบการปกครอง 194กาวส�าคญของพนธศาสตร 195จดเรม สปญหาอาหรบกบยว 195จนเปลยนเปนคอมมนสต 195ชมพทวปไดอสรภาพ แตตองแยกเปนอนเดย ปากสถาน 197พระเจาอโศกน�าพระพทธศาสนาเขามาไวในธงชาตอนเดย 197ผช “อหงสา” ถกพฆาตเพราะความกลววหงสา 197นาลนทาใหม ตงขนไวเปนอนสรณแหงนาลนทาโบราณ 197รฐบาลอนเดยฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ไดอนสรณใหม 198ก�าเนดพทธมณฑล 198พทธศาสนาเรมฟนขนมาในตวคน 199พระมหากษตรยไทยทรงสบประเพณบวชเรยน 200พมาฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ดวยฉฏฐสงคต 200ไทยฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ ใหเกดพทธมณฑล 200โซเวยตปลอยดาวเทยม อเมรกนเปลยนแนวการศกษา 201

พ.ศ. 2501 - 2547 ฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษแลว ไดบชาในวนเพญอาสาฬหะทกป หนา 201แผนพฒนาการเศรษฐกจแหงชาต - แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต 201ทเบตหนจน ไปกาวหนาในอเมรกา 202อเมรกนจะเรมใชเลเซอร 202ศรลงกา มนายกรฐมนตรหญงคนแรกของโลก 202อกกาวของพนธศาสตร 202บานเมองปฏวต การปกครองคณะสงฆกอนวต 203ครสตคาทอลกปรบตวครงใหญ - วางนโยบายใหม 203เมองไทยเปนทตงถาวรของส�านกงานใหญ พสล. 203วดไทยแหงแรกในตะวนตก 203“ฮปป” บงชปฏกรยาภายในตอสงคมวตถนยม 204ฝรงเขายคตนตระหนกปญหาสงแวดลอม 205เกดวดไทยแหงแรกในอเมรกา 205UN จดประชมใหญ หาทางแกไขปญหาสงแวดลอม 206พนธศาสตรกาวตอไปถงตดแตงยน 206

เขมรแดงเขามา เปลยนกมพชาเปนคอมมนสต 206พระธาตพนม ลมแลวคนคง ยนยงเปนมงบชนย 207ลาวเลกรบ จบลงดวยคอมมนสต 207เวยดนามรวมประเทศ เปนคอมมนสต 208วนโลกประลยใกลเขามา คนกาหลลนลาน อยไมถง 208เปนคอมมนสตแลว ๑๘ ปผานมา กมพชากลบเปนราชอาณาจกร 209ตงวดปานานาชาตแบบไทย ในองกฤษ 210จบตวไวรสโรคเอดสได แตยงแกไขไมได 211สงบจต+โอวตถ ออกบวช+หากาม สละโลก+สดมงม จบทไหน 211ไทยท�าพระไตรปฎกคอมพวเตอร ฉบบแรกของโลก 211เปดก�าแพงเบอรลน สนสดสงครามเยน 212โซเวยตสลาย อเมรกาเปนใหญผเดยว 212ชมนมใหญสดผน�านานาชาต ไดแคประกาศวาแกปญหายงไมได 212ลทธโลกประลย ปวนจตใจไปถงการเมอง 213โลกยงไมบรรลย คนทยอยประลย ไปกระทงญปน 213ทาลบนขจะท�าลายพระพทธรปใหญ 214พระพทธรปใหญสลายเพราะทาลบน 214โคลนนงรายแรกของโลก 214โปปประกาศขอขมาตอโลก 214ดบดนกอนวนสนโลก จบสหสวรรษเกาทอาฟรกา 214จบ Y2K ขน millennium ท 3 215ชมพทวป ในปจจบน 218นานาทวป: ศาสนา - ศาสนก 218สหประชาชาตใหวนวสาขบชา เปนวนส�าคญสากล 220ชาวพทธนานาชาตจดฉลองวนวสาขบชาโลกในประเทศไทยและ มมตใหพทธมณฑลเปนศนยกลางพระพทธศาสนาโลก 220

กฎมนเทยรบาล 127กบลพสด, เมอง/นคร 8, 10, 18, 19, 63, 167, 172กรมพระราชวงบวร 156กรรณสวรรณ/เคาทะ, อาณาจกร 66กรก 7, 20, 21, 26, 27, 30- 32, 34, 37, 42, 43, 47, 53, 56, 57, 61, 62, 68, 69, 84, 85, 89, 90, 115, 128, 148, 155, 178กรงเทพฯ 125, 160, 161, 167, 168, 187กฤษณะ 29กฤษณะ, แมน�า 71กฤษณะท ๑ 73กลงคะ, แควน 32, 34, 44, 46กวม, เกาะ 136กอธ 62, 63กอล 66กอลคอนดา 141

กงหวา, เกาะ 112กญจ/ กญจปรม, อาณาจกร 85, 86กนยากพชะ, เมอง 77, 82, 88กปตนคก 158กมปล 121กมพชา 206, 209กมโพชะ 7, 34, 50, 218กลกยาวตาร 64กลกตตา, เมอง 56, 66, 101, 155, 179กว 133กวเตมาลา 25, 133กศมระ 59, 79, 80กสมร-คนธารรฐ 38กากเวร 15กาณวายนะ 42กาณารฏฐะ 13กานากาวา, สนธสญญา 168กาบะฮ, มหาวหาร 79การปฏวตฝรงเศส 162การาจ 3กาลาโศก 28กาลาโศก/กาลาโศกราช, พระเจา 25กาลล 57กาลเลโอ 138, 147กาวรปฏฏนะ 47กาเวร, แมน�า 47กาศยปะมาตงคะ 58กาส 7กาหลฟ 79-83, 87-92, 97, 98, 101, 113, 115, 134, 135, 185ก�าแพงเพชร 125, 127ก�าแพงเมองจน (ก�าแพงหมนล)

41กจจานกจ 165กตตสรราชสงห, พระเจา 155, 156กมเมอ, จกรพรรด 71กอนาธรรมกราช, พระเจา 121กตบ-อด-ดน, แมทพ 104กบไลขาน, จกรพรรด 100, 116กมภเมลา 78กมารชวะ, พระ 65กมารละ 95กร 7กรเกษตร, ทง 29กเวร, ทาว 13กษาณ 43, 49, 53, 58, 60, 62กสนารา, เมอง 21, 62, 76กจา, เมอง 61, 65กฏทนตพราหมณ 13กฏาคาร 18กดโฮป, แหลม 132กเตนเบอรก 101, 128กรขา 162กร 210, 211เกตตสเบอรก, เมอง 171เกรกอรท ๙, สนตะปาปา 113เกรเชยน, จกรพรรด 63เกรลปตระ 46เกราละ 44, 84เกาหล 64, 71, 86, 95, 112, 122, 211แกนด, เมอง 47, 155แกลลอเดท 163โกกนท 10โกญจะ 10โกบ 63โกรโอ 112

โกศล, แควน 7, 9, 13, 25, 62โกสมพ, เมอง 19โกอนวร, เพชร 150ไกลาส, ถ�า 73ขงจอ 19, 41, 60, 219ขชรโห, เทวสถาน 99, 108ขโรษฐ, อกษร 159ขวาเรซม-ชาห 107, 108ขนเทพกว 149ขนวรวงศาธราช 142ขนหลวงพะงว 126, 127ขนหลวงเมา 59ขนหลวงสรศกด 148, 149, 156ขนหลวงหาวด 156เขมร 77, 209เขมรแดง 206เขมา 10โขตาน, เมอง 39, 54, 58, 61คงคา, แมน�า 3, 16, 31, 50, 56, 78, 87คยา, ทาน�า 12คยาสสะ 9ครสต, ศาสนา 29, 42, 46, 47, 51, 52, 57, 61-63, 65, 68, 70, 84, 86, 87, 99, 102, 113, 115, 116, 118, 129, 131, 133, 136, 138-140, 142, 144, 146-150, 155, 165, 169, 173, 175, 176, 184, 203, 210, 213, 214, 218, 219ครต, เกาะ 3ครเสดส 70, 113, 115, 118คลโอพตรา, พระนาง 33, 55ควอนตม, ทฤษฎ 181คอนสแตนตนท ๑/คอนสแตนตน

มหาราช, จกรพรรด 62คอนสแตนตโนเปล, เมอง 62, 63, 69, 128, 132, 185คนธาระ 7, 30, 31, 43, 50, 53, 56, 63, 68, 73, 79, 80, 218คนธาระ, ศลปะ 43, 62คมภรครรภรกษา 165คามวาส 114คชฌกฏ 11, 16คตโต, พนตร 172คณวรมน, พระ 84คตตกะ 44คปตะ 49, 60-63, 66, 68, 70, 71, 90, 93ครนานก 134คร (ภควาน) ศร รชน 211ค คลกซ แคลน 172แคชเมยร 59, 87, 218แครง, เมอง 143แคลฟอรเนย, รฐ 205, 213โคจนจน 149โคธาวร/โคทวร, แมน�า 50โคปาละ 88โคเปอรนคส 138โคโมรน, แหลม 120โครนธ 34โคลนนง 214โคลมบส, ครสโตเฟอร 130โคลมโบ, กรง 220โคลเซยม, สนามกฬา 37โคโลราโด, รฐ 205ไคโร 115ฆาซนา, เมอง 98, 106, 107ฆาซนาวด, ราชวงศ 98, 104ฆาซน, เมอง 98-101, 104ฆร/เฆอร, เมอง 104, 106-108

โฆสตาราม 19งอกก 60งม, เจาฟา 120เงอม อนทปญโญ, พระมหา 187จกกก 60จตสดมภ 127จมนศรเสาวรกษ 144จอกจารการตา, เมอง 93จอมทอง, พระทนง 145จอหน ๒๓, สนตะปาปา 203จอหน ดวอ 169จอหน บาวรง, เซอร 168จอหน เมยนารด เคนส 174จอหนท ๑๒, สนตะปาปา 95จอหนปอลท ๒, สนตะปาปา 214จอหนสน, ประธานาธบด 171จกร, ราชวงศ 160จนทภาคา 16จนทรคปต, พระเจา 30, 31, 62จนทรคปตท ๑, พระเจา 62จนเทละ, ราชวงศ 99, 108จมปา 123จาตรงคสนนบาต 9, 167จารกวดโพธ 165จาลยบรรพต 19จาลกยะ-โจฬะ, ราชวงศ 96จาลกยะ, ราชวงศ 61, 67, 71, 86, 96จตตะ 10จน, ราชวงศ 41, 60, 64จนซฮองเต, จกรพรรด 41จน 19, 37, 39, 41, 47, 54, 56, 58-61, 63-66, 71, 73, 78, 79, 82, 83, 85-88, 92, 93, 95, 101, 108, 112, 116, 122-124, 140, 165, 189,

ดชน

ดชน ดชน

195, 202, 218จลอส ซซาร 55เจงกส ขาน 108เจงโฮ 123เจต 7เจมส ปรนเสป 159, 170เจระ 44, 46, 84, 87เจาทองลน 126เจาพระยา, แมน�า 77, 160เจาพระยากลาโหมสรยวงศ 148เจาพระยาพระเสดจสเรนทราธบด 180เจาพระยายมราช 167เจาฟาชย 148เจาฟาธรรมธเบศร 156เจาฟามงกฎ 156, 164เจาฟาศรราชกกธภณฑ, พระเจาลกยาเธอ 175เจาฟาอทมพร 156โจ, ราชวงศ 37, 41โจโฉ 60โจเซฟ 57โจผ 60โจละ/โจฬะ 45, 47โจฮวน, พระเจา 60ชคททละ 89, 105ชมพทวป 1, 3, 7, 20, 21, 25, 30, 31, 44, 45, 50, 51, 53, 56, 60-63, 65, 68, 76, 77, 80, 82-85, 87-90, 92-94, 97, 101, 105, 107, 117, 118, 128, 158, 171, 179, 197, 218, 219ชลนธร, เมอง 59ชไลดน 166ชวา, เกาะ 63, 84, 85, 86, 93,

117, 123ชวานน 166ชมม 218ชา, อาจารย 210ชารลส ดารวน 169ชารลสท ๑ 136ชารละเมน 92ชาฮ ชะฮาน 146ชคาโก 177, 193, 205ชเปลอย 16ชอะฮ 81, 91, 101, 132, 151, 218เชน/ไชนะ, ศาสนา 21, 46, 67, 72, 142, 218เชยงราย 125เชยงใหม, เมอง 121, 125เชยงอาน/ฉางอาน, เมอง 54, 56, 61, 65, 78, 79, 82, 89โชโตก, เจาชาย 71โชม, จกรพรรด 87ไชยปาล, กษตรย 99ซอง, ราชวงศ 116ซน ยง มน, ลทธ 211ซานฟรานซสโก 204, 211ซาฟาวด, ราชวงศ 151ซาย พทธว�โส 164ซาร อเลกซานเดอรท ๓, พระเจา 174ซาลอท ซาร 206ซาเลม, เมอง 129ซาอด 184ซาอดอาระเบย 78, 184ซกซตสท ๔, สนตะปาปา 129ซกซตสท ๕, สนตะปาปา 138ซนเกยง, มณฑล 39ซเรย 34, 37, 79, 81, 82, 115,

122, 135ซลคสท ๑, พระเจา 31ซนกวน 60ซซก 179เซน 71, 93, 179, 202, 204, 211เซบกตคน 98เซลจกเตอรก 9, 70, 91, 102, 107, 108, 113, 185เซลม ท ๑, สลตาน 135แซมมวล จอหนสน 155ไซงอน, เมอง 208ไซอว 80ไซโอน, ลทธ 174ญาณกตต, พระ 137ญปน 71, 87, 116, 143, 144, 145, 149, 168, 183, 189, 193, 213ดทช 123, 140, 155ดามสกส 81, 82, 87, 88, 89, 92, 97ดาวดงสเทวโลก 18ดเชยส, จกรพรรด 57ดสตมหาปราสาท, พระทนง 165ดอารต เฟอรนานเดซ 132เดนมารก 144เดนเวอร, เมอง 205เดมตรอส, พระเจา 42เดล, กรง 3, 29, 53เดวด, กษตรย 54ไดโอคลเชยน, จกรพรรด 57, 61ตระพงจก 187ตะนาวศร 132, 149ตะเบงชเวต, พระเจา 142, 143ตะเลง 100ตะวนออกกลาง 115, 118, 122, 134, 135, 183, 185

ตนตระ 80, 90, 91, 100, 102, 108, 211, 213ตมพปณณทวป 38ตากสน/ตากสนมหาราช, พระเจา 127, 156, 157ตามรลปต/ตามลตต/ตมพลงค 56ตาลาส, แมน�า 88ตาฮต, เกาะ 158ตโลกราช, พระเจา 125, 127ตวรา 11ตมร 121, 122, 135ตมหรด, ราชวงศ 122ตลมยะ 33เตอรก 97, 107, 115, 117, 135, 173, 184, 185เตอรก 185เตอรกสถาน 88เตา, ลทธ 93, 213โตรเดซลยาส, สนธสญญา 130โตเลม, กษตรย 32, 33โตเลม, ราชวงศ 33, 115ไตรภมพระรวง 114ถง, ราชวงศ 78, 93ถงซ�าจง, พระ 60, 73, 79, 80ถงไทจง, พระเจา 79, 82ถปาราม 38, 47เถรวาท 28, 38, 59, 99, 100, 114, 120, 199, 205, 209ทมฬ 34, 44, 45-47, 50, 51, 84ทมฬ, ชาว 44, 45, 47, 84, 120ทมฬก 44ทรงธรรม, พระเจา 145, 148, 157ทรานสจอรแดน 184ทราวท 44

ทรแมน, ประธานาธบด 189ทวาราวด, อารยธรรม 77, 100ทอนมสมโภตะ 77ทอมบอฆ 186ทะไล ลามะ 202ทกษณาบถ/ทกขณาบถ 50, 51, 60, 61, 71, 86, 118-120, 140ทชมาฮาล 146ทางสายไหม 54, 56, 61, 116ทาลบน 80, 151, 214, 215ทาส 13, 104, 115, 132, 170, 171, 182ทเบต 77, 82, 91, 92, 102, 202ทพยศรทธา 143ทวดอร, ราชวงศ 137ท. ดบลว. รส เดวดส 174ทปงกรศรชญาณ 91ทงลาดหญา 160ทฏฐคามณอภย, พระเจา 45ทฑฑา, เจาหญง 66เทนเนสซ, รฐ 172เทมาเสก/เตมาเสก/ทมาสก/ ตมาสก, เกาะ 119, 123เทวคร 119, 120เทวทหะ, เมอง 8เทวานมปย-ปยทสส 38แทมมาเลน 122ไทย 25, 31, 35, 38, 39, 44, 45, 56, 59, 77, 80, 91, 99, 114, 120, 125, 127, 132, 137, 142, 143, 148, 149, 155-157, 160, 164, 165, 167-169, 173, 175-177, 180, 182, 183, 186, 187, 193, 194, 198, 200, 201,

203, 205, 207, 210, 211, 218-220ธนนนทะ 29ธนบร, กรง 125, 127, 156, 157, 161ธรรมการ, กระทรวง 177, 180, 183, 194ธรรมปาละ, อนาคารก 176-179ธรรมยตตก, นกาย 164, 209ธรรมรกษะ, พระ 58ธรรมรจ, นกาย 46ธรรมศาลา, เมอง 202ธรรมศาสตรและการเมอง, มหาวทยาลย 187ธรวภฏ, กษตรย 82ธฤตราษฏร/เการพ 29ธมมจกกปปวตตนสตร 8ธโอโดสอส, กษตรย 63, 65, 66เธลส 7นกล, บดา/มารดา 19นครชยศร, อ�าเภอ 198นครปฐม 77, 198นครพนม, จงหวด 207นครวต, เทวสถาน 103นบมฮมมด 78-80, 83นโรดม รณฤทธ, เจา 209นโรดม สหน, เจา 206, 209นโรดม สหมน, พระบาทสมเดจ พระบรมนาถ 209นวทวป 101, 103, 107นอรเวย 144นะโปเลยน, พระเจา 162, 163นนทะ, ราชวงศ/กษตรย 29, 31, 99นนทาจารย, พระ 137นนโทปนนทสตรค�าหลวง 156

นมมทา/นรรมทา, แมน�า 42, 50, 53, 71นากาซาก, เมอง 189นาคทาสก, กษตรย 25นาคปร, เมอง 199นาคเสน, พระ 43, 125นาคารชนสาคร 52นาคารชน, พระ 52นาคารชนโกณฑะ 52นาซาเรธ, เมอง 57นาเทย, มหาวทยาลย 102, 107นาเทย/นวทวป, เมอง 101นานกง 60นารา, เมอง 87นารายณ, พระ 64, 139, 147- 150, 156, 168นาลนทา, มหาวทยาลย 62, 78, 79, 90, 91, 102นโครธาราม 19นรคคฬะ 13นราศลอนดอน 165นวซแลนด 158นวยอรก, เมอง 146, 181, 211, 220นวอมสเตอรดม 146นวองแลนด 146นสภะ 15เนเดอร ชาห 150, 151เนเธอรแลนด 140, 150, 193เนบคดเนซซารท ๒, กษตรย 18เนปาล 77, 82, 162เนเมยวสหบด 156เนรญชรา, แมน�า 8เนโร, จกรพรรด 57, 212บรมโกศ, พระเจาอยหว 155, 156บรมบรรพต 167

บรมพทโธ 93บราซล 130บรโน 138บอรเนยวตะวนตก 85บอลเซวก 184บกขตยาร ขลย 104, 105บงคลาเทศ 66, 218, 219บลกาเรย 183บลลงกนกยง 150บากเตรย 20, 21, 31, 42, 43, 53, 56, 60, 87, 171บางกอก, เมอง 145บาบโลน, กรง 18บาบโลเนย, อาณาจกร 18บาเบอร 122, 135บารเบเรยน 61บาล 28, 50, 65, 164, 174, 175, 186, 200, 211บาลวทยาลย 176บาลจสถาน 118บาวรง, สนธสญญา 168, 169บชอพแหงลอนดอน 139บชอพแหงวรซเตอร 139บแซนทน, จกรวรรด 63, 68-70, 80, 102, 113, 128, 132, 185บแซนเทยม, เมอง 62บเรงนอง, พระเจา 127, 142, 143บชายญ 13-15, 35, 42, 52, 64, 67, 95เบกแลนด 181เบงกอล 84, 85, 88, 101, 102, 105, 106, 117, 154, 155, 158, 159, 171, 218เบญจวคคย, พระ 8, 18, 201เบธเลเฮม, เมอง 57

เบรลล, อกษร 164เบรง, ชองแคบ 133เบลเยยม 67, 181, 183เบลล, อเลกซานเดอร แกรหม 181เบอรลน, ก�าแพง 212แบกแดด, กรง 18, 56, 88-94, 97, 98, 101, 113, 115, 135โบโลนยา, มหาวทยาลย 101ป. พบลสงคราม, จอมพล 194ปชาบด, พระ 18ปดง, พระเจา 160ปตญชล 42ปยาคะ, ทาน�า 12ปรเมศวร, เจา 119, 123ประชาธปไตย 162, 171, 186, 194, 206, 207, 209ประชมจารกวดพระเชตพน 165ประชมเจนวา 208ประทปแหงทวปอาเซย 174ประยาค, เมอง 78ปรสเซย 150ปราสาททอง, พระเจา 145, 148ปรยทรรศ, สมเดจพระเจาอยหว 35, 36ปรด พนมยงค, ศ.ดร. 187ปอมปย 56ปอรโต แซนโต, เกาะ 124ปอล/เปาโล 57ปอลท ๓, สนตะปาปา 138ปะหง 123ปกกง 116ปญจครนถ 29ปญจาบ 42, 87, 98, 99ปญจาละ 7ปตตาน 132, 145

ปตนะ, เมอง 101ปลลวะ, อาณาจกร 86, 96ปากสถาน 3, 43, 50, 79, 94, 118, 197, 218, 219ปาจนวงสะ 11ปาฏลบตร, เมอง 25, 31, 38, 56, 62, 63, 88, 90ปาณฑยะ, อาณาจกร 34, 44, 45, 84-87, 96, 120ปาณฑ/ปาณฑพ 29ปารเลยยกะ, ต�าบล 19ปารส, มหาวทยาลย 101ปาละ, ราชวงศ/กษตรย 88, 89, 92, 95, 101, 102, 117ปาเลมบง 76, 119, 123ปาเลสไตน 56, 57, 81, 184ปรกา, เมอง 61ปรสเมธ 13ปรษประ, เมอง 58, 59, 63, 98ปลเกศนท ๒, พระเจา 71ปษยมตร, พราหมณ 42เปร 103, 132, 133เปษวาร, เมอง 98, 99เปอรเซย 3, 18, 20, 21, 26, 31, 54, 56, 60, 65, 76, 81, 83, 97, 113, 117, 132, 133, 135, 151, 218แปซฟก, มหาสมทร 136โปรตเกส 123, 124, 130, 132, 133, 136, 140, 142, 143, 145, 155, 168โปรเตสแตนต, นกาย 136-140, 144, 146, 147, 150, 155โปแลนด 189โปโลนนะรวา 96ฝรงเศส 66, 83, 92, 124, 129,

130, 132, 139, 140, 141, 144, 147-150, 154, 162- 164, 168, 183, 189, 202, 213พนมเปญ 209พมา 25, 39, 77, 127, 143, 156, 173พรหมคปต 90พระแกวฟา 142พระแกวมรกต 125, 157, 160พระจนทร 13พระจลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจ 165, 167, 180, 182, 183พระเจาชางเผอก 143พระเจาอยหวทายสระ, สมเดจ 156พระชยราชาธราช, สมเดจ 142 พระเชษฐาธราช, สมเดจ 148พระไตรปฎก 30, 47, 63, 65, 79, 95, 100, 112, 114, 145, 157, 161, 165, 173-175, 186, 200, 211พระไตรปฎกฉบบหลวง 161พระไตรปฎกบาฬ จลจอมเกลา บรมธมมกมหาราช 186พระทนงสรยาสนอมรนทร, พระเจาอยหว 156พระเทพรตนราชสดา, สมเดจ 198พระธรรมโกศาจารย 220พระธาตดอยสเทพ 121พระธาตพนม 207พระนครศรอยธยา 132พระนครอนทราธราช, สมเดจ 126

พระนเรศวรมหาราช, สมเดจ 127, 143-145พระนารายณมหาราช, สมเดจ 139, 147-149, 156, 169พระบรมไตรโลกนาถ, สมเดจ 123, 127, 132, 142พระบรมธาตไชยา 91พระบรมธาตนครศรธรรมราช 91พระบรมราชาธราชท ๑, สมเดจ 126พระบรมราชาธราชท ๓, สมเดจ 142, 156พระบรมราชาธราชท ๔, สมเดจ 142พระปกเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจ 186พระเพทราชา 170พระพทธชนราช 114พระพทธชนสห 114พระพทธบาท 114, 145พระพทธมหามณรตนปฏมากร 160พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช, พระบาทสมเดจ 160พระพทธเลศหลานภาลย, พระบาทสมเดจ 164พระมณเฑยรธรรม 161พระมหาจกรพรรดราช 142พระมหาธรรมราชา 114, 127, 143พระมหาราชคร 149พระมหาสมณเจา กรมพระยา วชรญาณวโรรส, สมเดจ 182พระมหนทราธราช 143พระเมองแกว 137พระยมเทพ 13

ดชน ดชน

พระยาตาก 157พระยาวสทธสรยศกด 180พระรวง, ราชวงศ 127พระรษฎาธราชกมาร, สมเดจ 142พระราม 33, 62, 126พระรามราชาธราช, สมเดจ 126พระรามาธบดท ๑, สมเดจ 120, 126พระรามาธบดท ๒, สมเดจ 132, 142, 145พระราเมศวร 126, 127พระวรณเทพ 13พระวาย 13พระวสตรสนทร 148พระศรมหาโพธ 38, 76พระศรมโหสถ 149พระศรศากยะทศพลญาณ ประธานพทธมณฑลสทรรศน 198พระศรสรรเพชญ 127, 143พระศรสธรรมราชา 148พระสงฆราช (ม), สมเดจ 164พระสรยเทพ 13พระโสมะ 13พระโหราธบด 149พระอาทตยวงศ, สมเดจ 148พระอนทราชาธราช, สมเดจ 145พระเอกาทศรถ, สมเดจ 144, 145พราหมณ, ศาสนา 3, 94พราหมณเนสาท 13พราหม, อกษร 159พฤหทรถ 42พลมธ 146พลหลวง, ราชวงศ 156พอล พต 206, 209

พามยาน 60, 80, 94, 108, 151, 214, 215พารเมนดส 7พาราณส, เมอง 8-10, 18, 78, 102, 178พาเวร 18พาหกา 12พาหมด 12พชาประ 141พแธกอรส 7พนทสาร, พระเจา 31, 32พมพสาร, พระเจา 9, 18พมลธรรม, พระ 145พลกรมส 146พษณโลก 114, 127พหาร, รฐ 88, 179, 197พทร 141พกกะ/วรพกกะ 121พกาม 100พทธ, ศาสนา 7, 9, 28, 33, 34, 38-40, 42-46, 50-52, 58- 73, 76-78, 80, 82, 84, 85, 89-95, 97-100, 104-108, 111, 114, 117, 119-121, 149, 153, 155, 158, 160, 165, 171, 172, 174, 176, 178, 179, 187, 197, 198, 199, 201, 202, 205, 209, 213, 220พทธกจ 9, 18, 20, 21พทธคยา 8, 35, 76, 95, 170, 176, 177, 179, 198พทธโฆส/พทธโฆษาจารย, พระ 65, 84พทธชยนต 198พทธทาส 187

พทธบรมณฑล 198พทธมณฑล 198พทธศาสนกสมพนธแหงโลก, องคการ 203เพชรบร, เมอง 145เพนซลเวเนย,รฐ 171เพลโต 26, 27เพอรล, อาว 189เพยวรตน 146โพธญาณเถระ, พระ 210โพธธรรม, พระ 71โพธรงส, พระ 137โพธสตว, พระ 14, 91, 199ฟรานซส บ แซยร, ดร. 169ฟรานซสท ๒, พระเจา 139ฟอลคอน 148ฟาตมะฮ 79ฟาเหยน, หลวงจน 63, 80ฟลปปนส 136ฟลปสท ๒, พระเจา 140เฟรอเบล 166เฟอรดนานด มาเจลแลน 136แฟรงค 92ไฟซาลท ๑, กษตรย 184ภควทคตา 29ภกต, ลทธ 64, 210ภกตเวทานตะ สวามประภปาทะ 211ภคคะ, แควน 19ภาตกราช, พระเจา 164ภารตยทธ 33ภารต/ภารตวรรษ 218ภาษามอ 163ภาษาสญญาณ 163ภมเสน, ทาว 13 ภเขาทอง 167

ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจ พระเจาอยหว 198, 200, 203, 211, 220เภสกลาวน 19โภปาล 40มคธ/แควน 7-9, 25, 29, 30, 53, 62, 197มงโกล 97, 100, 107, 109, 112, 113, 115-117, 120-122, 124, 135มงคลสตร 137มชปหต, จกรวรรด 86, 117, 119, 123มถรา, เมอง 53, 100มทรา 96มนลา 143มรมมะ 100มฤตย, ดาว 159มลยชนบท 47มลายลม, ภาษา 44มลาย 85, 119, 123มหนต 176, 177มหากนตาระ 50มหากสสปะ, พระ 24มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย 176, 220มหาชาตค�าหลวง 127มหาตสสะ, พระ 45, 46มหาเทวะ, พระ 38มหาธรรมรกขต, พระ 38มหาปทมนนทะ 29มหาโพธสมาคม 177มหาภารตะ 29, 33มหามกฏราชวทยาลย 177, 180มหายาน 72, 83, 85, 93, 99, 114

มหารกขต, พระ 38มหารฐ 38, 39มหาราษฎร, รฐ 72, 218มหาฤๅษมเหษโยค 211มหาวน, ปา 17, 18มหาวหารวาส 46, 47มหาวระ 21มหาสงฆกะ 28มหดล, มหาวทยาลย 211มหนท, เจาชาย 40มหนทะ, พระ 38มหนท 16มอญ, ชนชาต 77, 100, 143, 164มะดนะฮ, เมอง 78, 79, 82, 83, 92, 97, 135มะรด 132มะละกา 85, 119, 123, 132, 142มกกะฮ, เมอง 78, 79, 135มงคลตถทปน 137มงมหานรธา 156มงระ, พระเจา 156มจฉะ 7มชฌนตกะ, พระ 38มชฌมเทส 50มชฌมะ, พระ 38มณฑะเลย 173มทราส 47มลละ 7มสซลหมาน 173มาซโดเนย 26, 31, 34, 37มาเดยรา 124มาตลนคร 47มาธยมก, นกาย 52มานเอล, กษตรย 133

มายา 25, 133มายาโมหะ, ปาง 64, 95มารกซ 166มารคส ออรเลยส, จกรพรรด 57มารโค โปโล 116มารตน ลเธอร 136มาลาคร 15มาเลเซย 123มงต, จกรพรรด 58, 59มชชนนาร 144, 165มนดง, พระเจา 173มโนอน, อารยธรรม 3มลาน 62, 63มลนท, พญา 23, 30, 43มลนทปญหา 30, 43มหรกละ/มหรคละ, กษตรย 70มมตซ มาฮาล 146มสตาฟา เคมาล/อะตาเตอรก 185มสลม 26, 63, 70, 71, 79, 80, 82, 87-94, 97-99, 101, 102, 104-109, 111, 113, 115, 117-123, 129, 132, 134, 135, 140-143, 151, 173, 185, 197, 214, 218, 219มลโสมวหาร 84มฮมมด, ศาสดา 118มฮมหมดแหงฆร 104, 106, 107เมกซโก 25, 132-134เมคาสธนส 31เมงราย, พระเจา 121เมดเตอเรเนยน, ทะเล 7, 18, 56เมโสโปเตเมย, อารยธรรม 3, 81, 90เมาเซตง/เหมาเจอตง 195

แมกซ แพลงค 181แมทธว เปอรร, นายพล 144แมนฮตตน, เกาะ 146แมมหลก 104, 115แมร, แมนางพรหมจาร 57, 214แมรท ๑, พระนาง 139, 140แมสสาจเซทส, รฐ 129โมกษเทวะ, พระ 79โมกล, กษตรย 100, 146โมคคลลานะ, พระ 9, 11โมคคลลบตรตสสะเถระ, พระ 38โมรยะ, ราชวงศ 31, 40, 42, 53โมลกกะส, หมเกาะ 136ไมตรกะ, ราชวงศ 66, 82, 90ไมแมน 202ยม, ดาว 186ยมนา 16, 78ยวนะ 21ยศกากณฑบตร 28ยสกลบตร 8ยโสธรา 10ยาทวะ 119ยามาดา นางามาซา 145ยว 29, 54, 56, 57, 78-80, 129, 141, 174, 184, 189, 195, 214, 218ยคคนชพ 128ยคมด 68, 69, 128ยคสมฤทธ 3ยคอตสาหกรรม 212ยคเหลก 3ยงโล 123, 124ยธษฐระ 29ยโรป 30, 37, 66, 68, 69, 80, 83, 88, 90, 95, 99, 101, 102, 108, 113, 116, 122,

124, 128-130, 132-136, 139, 141, 144, 154, 158, 163, 166, 168, 169, 174, 180, 183, 184, 189ยเนสโก 165เยซ 57, 129เยรซาเลม 56, 57, 79, 80, 102, 113, 118, 184เยอรมน 66, 92, 95, 101, 128, 129, 159, 166, 183, 189เยอรมน 61, 62, 68, 92, 99, 128, 136, 144, 166, 178, 181, 184, 189, 212เยานะ/ยวน/โยนะ 7, 21, 34โยคะ 42, 204, 213โยนกธรรมรกขต 38รกขตะ 38รฐธรรมนญ 162, 170, 171, 199, 202, 203รฐโอรสสา 44รตนโกสนทร 125, 145, 160, 198รตนปญญา 137รสเซย 108, 122, 151, 174, 183, 184รางกง 200ราชคฤห 9, 18, 19, 24ราชยวรรธนะ 77ราชวงศสง 112ราชวงศเสนะ 101, 103, 106, 117ราชวงศอทอง, ราชวงศ 127ราชสงหท ๑ 155ราเชนทรท ๑ 86, 87, 119รามเกยรต 33, 62, 161รามปาล 102

ราษฏรกฏ 71, 73, 86ราหล 19รเชลล 147รโอเดอจาเนโร 212เรมงตน 173เรวตเถระ 65เรวตะ 28โรงศรราชพยาบาล 175โรม 33, 51, 54-56, 60, 62, 63, 66, 68, 81, 95, 140, 147โรมน 26, 37, 43, 47, 55-57, 61-63, 65, 66, 68-70, 80, 81, 83-85, 87, 92, 95, 113, 128, 131, 133, 135, 136, 138-140, 144, 147, 148, 163, 174, 178, 185, 211, 214, 218โรมนคาทอลก 95, 113, 133, 138, 139, 144, 148, 174, 214โรมนตะวนตก 61, 63, 66, 68, 70, 87โรมนตะวนออก 61-63, 65, 66, 68-70, 80, 128, 132, 135, 185โรมนอนศกดสทธ 95, 136, 144, 147, 163โรมวลส ออกสตวลส 68โรหณะ 45โรหณ 18โรหตสสะ 11ลกเอยง 58, 60ลพบร 99, 100, 149ลอน นอล 206ลอนดอน 139, 165, 166, 174, 203, 210

ลอสแองเจลส, นคร 205ละตนอเมรกา 130ละโว 99, 125ละฮอร 104, 106ลกษมณเสน 106ลคเนาว 218ลงกา/ลงกาทวป 38-40, 44-47, 63, 65, 84, 86, 96, 125, 155, 156, 164ลตถประ 96ลานชาง 100, 120ลานนา 100, 121, 125, 127, 137ลาว 59, 120, 207ลไท 114, 121, 127ลสบอน 155ลมา 133ลโอท ๑๐, สนตะปาปา 130ลมพน/ลมพนวน 8, 36ลมแมน�าสนธ 3, 50เลาจอ 19เลาป 60วชรญาณ 177วนวาส 38วยาส, ฤๅษ 29วรรณะ 3, 13, 14, 16, 35, 88, 94, 95, 103, 199วลภ, มหาวทยาลย 66, 83, 90, 118วอเตอรล 163วอรเรน ฮาสตงส 154, 155วงคะ 218วงสะ 7วชช 7, 25, 28, 46วชชบตร 28, 46วฏฏคามณอภย, พระเจา 45, 46

วดเจดยอด 125วดเซนตเปาโล 149วดเซนตโยเซฟ 149วดไทยกรงวอชงตน ดซ 205วดไทยพทธคยา 198วดธมมาราม 205วดบวรนเวศวหาร 164, 200วดบบผาราม 121วดบพพาราม 9, 155วดประด 156วดปาจตตวเวก 210วดปาแดง 125วดพระเชตวน 9, 18, 19วดพระเชตพนฯ 161, 165วดพระธาตพนมวรมหาวหาร 207วดพระศรรตนศาสดาราม 125, 160, 176, 200วดพระศรสรรเพชญ 126วดพทธปทป 203วดพทธวราราม 205วดโพธาราม 125วดมหรรณพาราม 173วดมหาธาต 164, 176, 183วดมาขาว 58วดระฆง 145วดวชรธรรมปทป 205วดสมอราย 156วดสระเกศ 167วดสวนขวญ 137วดหนองปาพง 210วดอมราวต 210วดอรญญก 114วนเซนตบารโธโลมว 131วนมาฆบชา 159วนวสาขบชา 179, 202, 210

วนอาสาฬหบชา 193วสสการะ 17วากาฏกะ 61, 67, 86วาชเปยยะ 13วาตาปประ 71, 86วาตกน 137วาลมก 33วาลการาม 28วาสโกดากามา 132วกตอเรย, พระราชน 105, 168วกรมศลา 89, 91, 92, 105วชฌะ 15วชเยนทร, เจาพระยา 148วซกอธ 66วทยาศาสตรและเทคโนโลย 181, 184, 212วทศา, เมอง 40วทสาเทว 40วนธยะ 50, 119วลเบอร ไรท 181วลเลยม โจนส 155วลเลยม เฮอเชล 159วลสน, ประธานาธบด 169วษณ, พระ 95วสาขา, นาง 9วสทธมคค, คมภร 65วย/เวย/เว, ราชวงศ 60วยกก 60เวงค, อาณาจกร 71เวนส, เมอง 116เวปลละ 11เวภารบรรพต 24เวรญชา, เมอง 19เวลลงตน 163เวสตอนดส 132เวสาล, เมอง 18, 19, 25, 28

ดชน ดชน

เวเหนอ, จกรพรรด 67เวฬวคาม 19เวฬวน 9, 18, 19เวยงจนทน, เมอง 125, 157, 207เวยดกง 208เวยดนาม 204, 208แวนดาล 62ไวษณพ, นกาย 95ศกราช/ศกกาล/ศกราชกาล 58ศรธนยกฏก 52ศรปราชญ 149ศรลงกา 25, 45, 96, 155, 202, 214, 220ศรวกรมราชสงห 155ศรวชย 63, 76, 83-89, 91-93, 99, 117, 119, 123ศรสวางวฒนา, เจามหาชวต 207ศรสดาจนทร, เจาแม 132ศรเสาวภาคย 144ศรเสาวรกษ 145ศรอยธยา 114, 120, 123, 125, 126, 127, 132, 142-145, 147, 148, 155, 156ศศางกะ 66, 76, 77, 88ศงกรทควชยะ 95ศงกราจารย 93-95ศากยะ, แควน 8ศาลไตสวนศรทธา 113, 138, 140, 147ศาสนจกรองกฤษ 137, 139ศลาจารก 33-36, 39, 46, 78, 158, 159, 197ศวะ, พระ 3, 42, 95ศลาทตยท ๖, พระเจา 90ศกษาธการ, กระทรวง 175,

183, 194ศงคะ, ราชวงศ 42, 51, 53ไศเลนทร 93ไศวะ, นกาย 70, 76, 93, 155สงครามเกาทพ 160สงครามเยน 212สงครามโลกครงท ๑ 117, 144, 169, 171, 172, 174, 184, 185, 189สงครามโลกครงท ๒ 171, 184, 189, 192, 206สงครามศาสนา 70, 102, 118, 139, 141, 144สตอกโฮลม 206สเปน 83, 87, 95, 103, 124, 129, 130, 132-134, 136, 139, 140, 143-145, 147, 168, 173สมบรณาญาสทธราชย 162, 186, 194สมยกลาง 68, 69, 128สมาคมบาลปกรณ 174สมาคมพทธศาสนปกรณ 179สมดภาพไตรภม 157สยาม 123, 127, 132, 143, 145, 149, 155, 168สยามวงศ/ สยามนกาย 155, 156สรณงกร, สามเณร 155สรวาสตวาท, นกาย 59สรองสนคมโป, กษตรย 77สระบร, เมอง 145สรสวด, แมน�า 12, 16สวนโมกขพลาราม 187สวเดน 144สแวน 181

สหประชาชาต 206, 220สะเทม 100สะมารกานท 122สงคายนา 21, 23-25, 28, 30, 38, 44, 47, 59, 125, 161, 173, 200สงฆมตตา, เจาหญง 38, 40, 44สงฆราชแหงเบรธ, พระ 149สงฆเสนาสนราชวทยาลย 176, 183สงเวชนยสถาน 36, 63, 179สตตบรรณคหา 24สนนบาตคอมมวนสต 166สนนบาตอาหรบ 195สนสกฤต, ภาษา 3, 46, 63, 99สพพกาม 28สมพทธภาพ, ทฤษฏ 181สมมาปาสะ 13สมมาสมพทธเจา 8, 25, 35, 178สาเกต 33, 62สาคลนคร 43สาคละ 70สาญจ, มหาสถป 40, 52, 170สาตวาหนะ 40, 51-53, 60, 61, 67, 84, 86สามกก 60, 165สามฝงแกน 125สามพระยา, เจา 126, 127สารนาถ 36, 170, 172, 176- 178, 197สารบตร, พระ 9, 21สาวตถ, เมอง 9, 18, 19, 62สาสสนท, ราชวงศ 60, 83สาฬหะ, เจา 17สกกม 218

สกข 134, 147, 169, 218สงคโปร 86, 119, 123สงหประ 86, 119, 123สงหล 65สงหฬ, เกาะ 44, 45, 47สงหฬ, เจาชาย 44, 45สงหฬ, ชาว 47, 155สนท 71, 87, 90, 118สนธ 16สรมหามายา 8สรมงคลาจารย, พระ 137สดา 33สตาหรณะ 33สงสมารคร 19สจนทะ 10สทโธทนะ 8สทศน 15สธรรมนคร 39, 100สนทรกา, แมน�า 12สนธะ 25สปปยา 11สมนกฏ, เขา 114สมนเถร, พระสงฆราช 121สมนะ 114สมาตรา, เกาะ 76, 84, 85, 93, 119, 123สมาเอยน 60สเมโธ/สเมธาจารย, พระ 210สย, ราชวงศ 78สรเสนะ 7สราษฎรธาน 187สลตานมะหะหมด 98-100, 104, 106สลตานแหงเดล 104, 109, 115, 119, 120, 135สวรรณบรรพต 145

สวรรณภมา, เจา 207สวรรณภม 38, 77สวรรณรงส, พระ 137สสนาค, พระเจา 25สสนาค, อ�ามาตย/พระเจา 29สหน 81, 91, 101, 132, 151, 218สรตสสะ 44สรยวรมนท ๒ 103เสฉวน 60เสนะ, ราชวงศ 102เสยงน, เผา 41เสอ, พระเจา 148, 156โสเครตส 7, 27โสณะ, พระ 38โสมประ 89, 105โสฬสมหาชนบท 7ไสยลอไท, พระเจา 114, 127หมอบรดเลย 165หมง, ราชวงศ 123, 124หยวน, ราชวงศ 116หรรษะ/หรรษวรรธนะ, พระเจา/ เจาชาย 71, 77, 78, 82, 118หรกฤษณะ 204, 211หลวงประดษฐมนธรรม 187หลวงพระบาง 125หลยส เบรลล 164หลยสท ๑๓ 139, 147หลยสท ๑๔ มหาราช 139, 147-150หวจง, พระเจา 93หอพระสมดส�าหรบพระนคร 183หกกะ/หรหระ 121หตถาฬวกะ 10หสตนาประ 29หมวนต 15, 38

หมาจลประเทศ, รฐ 202หมาลย, เขา 202หนยาน 28, 51, 66, 72, 83, 85หณะ/ฮนขาว 60, 66, 68, 70, 71, 77เหยนจง/ยวนฉาง, หลวงจน 73, 79, 80, 82, 83เหยนเต, พระเจา 60องคลมาล, โจร 19อชนตา, หมถ�า 51, 52, 61, 67, 72, 73, 84อชาตศตร, พระเจา 24อดม สมธ 159อตศะ, พระ 91อธกกกะ 12อนาโตเลย 7, 117, 135อนาถบณฑกเศรษฐ 9, 18อนราธประ/อนราธบร 38, 44, 45, 47, 96อนรทธ, พระเจา 100อนรทธาจารย, พระ 84อนฬา, พระนาง 38อโนมานท 8อปรนตกะ(รฐ) 38อภยครวาส 46อภยครวหาร 46อภธมมตถสงคหะ, คมภร 84อมราวต, เมอง 52อเมรกา 25, 103, 124, 129, 130, 132-134, 140, 141, 146, 150, 158, 159, 168- 173, 177, 179, 186, 189, 202, 205, 208, 211-213, 220อเมรกาเหนอ, ทวป 158อเมรโก เวสปซซ 130

อโยธยา, เมอง 33, 62อรชน, เจาชาย 29อรชน, ทาว 13 อรรถกถา 19, 20, 33, 65, 137, 174, 211อรหนต 24, 28, 38, 100อรหนต/อรหนตสาวก, พระ 9, 167อรญวาส 114อรฏฐะ 38อรสโตเตล 26, 27, 31อรณาจลประเทศ 218อรณาศวะ, กษตรย/อ�ามาตย 82อลสนทะ 30อลาสกา 133อเลกซานเดรย, เมอง 32อเลกซานเดรย, หอสมด 32อเลกซานเดอร คนนงแฮม, เซอร 170อเลกซานเดอรท ๖, สนตะปาปา 130อเลกซานเดอรมหาราช, พระเจา 18, 26, 27, 30-32, 155อวนต 7, 32, 40, 50อโศก/อโศกมหาราช, เจาชาย/ พระเจา 32-38, 158, 159, 197อโศการาม 38อเสละ, พระเจา 44, 45ออกซฟอรด, มหาวทยาลย 101ออกญาเสนาภมข 145ออกตาเวยน 55ออกสตส/ออกสตส ซซาร 55, 56ออตโตท ๑, กษตรย 95ออตโตมาน, จกรวรรด 26, 69, 115, 117, 122, 124, 128,

132, 135, 151, 183-185ออรวลล ไรท 181ออรงคาบาด, เมอง 72ออรงเซบ, กษตรย/จกพรรด/ พระเจา 100, 143, 146, 147ออลคอตต 176ออสเตรเลย, ทวป 158ออสเตรย 95, 144, 183, 184ออสมานท ๑ 117อะตานาซอฟฟ 192อะนาโตเลย 20อะแนกซากอรส 7อะแนกซมานเดอร 7อกขราภธานศรบท 165อกบาร 142, 143อครา, เมอง 146องกฤษ 73, 109, 124, 132, 137, 140, 145, 150, 154, 155, 159, 163, 165, 166, 168, 169, 171, 174, 176, 180, 181, 183, 189, 203องคะ 7, 171, 218องวะ, กรง 156องวะ, พระเจา 127อตตลา 63, 66, 68, 70อนธรประเทศ 44อนธระ, ชาว 44, 51, 71, 84อบราฮม ลนคอลน 170อฟกานสถาน 3, 20, 30, 43, 50, 60, 73, 79, 94, 98, 106, 108, 122, 135, 151, 214, 218, 219อมเบดการ, ดร. 199อมสเตอรดม 146อล-ขวารซม 90อลเฟรด โนเบล 172

อศวเมธ, พธ 13, 42, 52, 67อสสกะ 7, 50อสสม 82อาจารยวาท/อาจรยวาท 28อาเซยสมาคมแหงเบงกอล 155, 158, 159อาเซยอาคเนย 58, 84, 85, 87, 92, 116อานนท, พระ 19, 24อาบบะกะร 79อาฟรกา 83, 88, 124, 214อาฟรกาเหนอ 56, 80, 83, 87, 135อายลาว, อาณาจกร 59อารเมเนย 81อารยภฏ 90อารยน, ชนเผา 3อาระบก, ภาษา 87, 90อาระเบย 79, 134, 184อาลา-อด-ดน ขลย, สลตาน 119, 120อาล 79อาโลกเลณะ, ถ�า 47อาสาฬหบชา 201อาหรบ 135อาหหมดนคร 141อาฬวกยกษ 19อาฬว, เมอง 19อซกนดาร ชาฮ, สลตาน 123อตาเลยน 130อตาล, ประเทศ 37, 62, 66, 95, 116, 183, 189อนคา, จกรวรรด 103, 132, 133, 139อนเดย 18, 29, 31-33, 37, 40, 42, 43, 44, 50, 51, 56, 58,

60-63, 70-73, 77-79, 82- 85, 87, 89, 90, 92-94, 97- 100, 104, 106, 108, 109, 111, 115-123, 130, 132, 133, 135, 136, 140, 141, 146, 153-155, 158, 163, 167, 169, 170, 174, 176, 179, 197-199, 202, 211, 218, 219อนเดยตะวนออก 154, 169อนเดยใต 71, 76, 84, 96, 119, 120อนเดยนแดง 25, 133, 134, 146อนโดจน 208อนโดนเซย, ประเทศ 76, 117, 123, 218อสตนบล, เมอง 62, 185อสราเอล 54, 57, 195อสลาม, ศาสนา 47, 70, 78-81, 83, 89, 93, 97, 98, 100, 102, 105, 107, 115, 117- 119, 122, 123, 134, 135, 142, 143, 185, 195, 218อสปตนมฤคทายวน, ปา 8, 9, 36อหมาม 81อหราน 3, 20, 81, 83, 94, 97, 98, 107, 108, 122, 150, 151อหราน, จกรวรรด 60, 151อเหนา 156, 161อเจยน, หมเกาะ 7อยปต 3, 18, 30-34, 54, 55, 80, 81, 113, 115, 135อสตอนเดย, บรษท 73อชเชน, กรง/เมอง 40, 50

อณรท 161อตตระ (พระ) 28อตตรา 10อตราบถ 50, 53อทยภทร, เจาชาย 25อบลราชธาน 210อบาล, พระ 24, 156อบาลเถระ, พระ 155อบาลวงศ, คณะสงฆ 155, 156อมยยด, ราชวงศ 82, 88อรงคธาต, พระ 207อรเวลา เสนานคม, ต�าบล 8อทอง, พระเจา 120, 126, 127เอกนาลา 19เองเกลส 166เอเชยใต 3เอเชยนอย 7, 31เอเชยแปซฟก, ภมภาค 165เอดวน อารโนลด, เซอร 174เอดสน 181เอเธนส, กรง 7, 26, 27, 32, 178เอปรส 34เอลซลวาดอร 25เอลโลรา, หมถ�า 51เอลซาเบธ ท ๑, ราชน 140เอฬาระ/เอฬารทมฬ, พระเจา 44, 45เออรบนท ๒, สนตะปาปา 102แองการา 122, 185แอตแลนตก, มหาสมทร 130แอนโทน, มารก 55แอบบาสด, ราชวงศ 88, 89, 92แอสซเรย 18แอสเทค, อาณาจกร 132, 139โองการแหงแนนตส 150

โอโดเอเซอร 68โอทนตประ 89, 105โอลมปก, กฬา 178โอวาทปาฏโมกข 9, 167ไอนสไตน 181ไอบเรย, คาบสมทร 56ไอโอเนย 7, 21, 26ไอโอเนยนกรก 7, 20, 21, 148ไอโอเนยนกรก, ชาว 30ฮอนดรส 25ฮอลแลนด 145, 146ฮอลนดา 93, 123, 124, 145, 146ฮน-วต, พระเจา 54ฮน/ฮน, ราชวงศ 41, 58- 60, 66ฮบสเบอรก, ราชวงศ 95, 184ฮานอย, เมอง 208ฮารน อล ราษจด, ราชา 89ฮาวาย, เกาะ 158ฮจเราะห 78, 185ฮนด, ศาสนา 63, 95, 99, 102, 108, 134, 155, 197, 199ฮนดสถาน 50ฮปป 204ฮโรชมา, เมอง 189ฮซเซน 81ฮน เซน 209ฮเกนอตส 139, 150เฮต 130เฮนรท ๘, พระเจา 137, 150เฮราไคลตส 7เฮราท 151เฮาบต, จกรพรรด 64โฮจมนห 208ไฮเดอราบาด 218

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) นามเดม ประยทธ อารยางกร เกดทจงหวดสพรรณบร เมอวนท ๑๒ มกราคม ๒๔๘๑ (ตรงกบ ค.ศ. ๑๙๓๙) ไดบรรพชาเปนสามเณร เมอวนท ๑๐ พฤษภาคม ๒๔๙๔ ทานสอบเปรยญ-ธรรม ๙ ประโยคไดในขณะยงเปนสามเณร จงไดอปสมบทในพระบรมราชานเคราะห เปนนาคหลวง ณ พระอโบสถ วดพระศรรตนศาสดาราม โดยไดรบฉายาวา “ปยตโต” เมอวนท ๒๔ กรกฎาคม ๒๕๐๔

ทานสอบไดปรญญาพทธศาสตรบณฑต (เกยรตนยมอนดบ ๑) จากมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ใน พ.ศ. ๒๕๐๕ และสอบไดวชาชดคร พ.ม. ใน พ.ศ. ๒๕๐๖

หลงจากส�าเรจการศกษา ทานไดเปนอาจารยในมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปนผชวยเลขาธการและตอมาเปนรองเลขาธการ จนถง พ.ศ. ๒๕๑๗ และไดเปนเจาอาวาสวดพระพเรนทร กรงเทพมหานคร ตงแต พ.ศ. ๒๕๑๕ ถง พ.ศ. ๒๕๑๙

นอกจากสอนวชาพระพทธศาสนาตามมหาวทยาลยตางๆ ในประเทศไทยแลว ทานไดรบนมนตไปบรรยาย ณ University Museum แหงมหาวทยาลย Pennsylvania ใน พ.ศ. ๒๕๑๕ และท Swarthmore College ในรฐ Pennsylvania สหรฐอเมรกา ใน พ.ศ. ๒๕๑๙ ตอมาใน พ.ศ. ๒๕๒๔ ทานไดรบนมนตใหเปน visiting scholar และไดรบแตงตงเปน research fellow ณ Divinity Faculty แหงมหาวทยาลย Harvard

ทานมธรรมกถาทเผยแพรนบพนรายการ และมผลงานหนงสอทใชเปนหลกอางองหลายรอยเรอง เฉพาะอยางยง พทธธรรม พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม และ พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท

สถาบนการศกษาชนสงเกอบ ๒๐ แหง ทงในประเทศไทยและตางประเทศ ไดถวายปรญญาดษฎบณฑต กตตมศกด และต�าแหนงเชดชเกยรตตางๆ ม ตรปฏกาจารยกตตมศกด จาก นวนาลนทามหาวหาร ประเทศอนเดย และเมธาจารย (Most Eminent Scholar) จากมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงโลก เปนอาท

ทานไดรบรางวลการศกษาเพอสนตภาพจากองคการการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) เมอ พ.ศ. ๒๕๓๗ และไดรบโปรดเกลาฯ แตงตงเปนราชบณฑตกตตมศกด เมอวนท ๒๐ ธนวาคม ๒๕๔๙

ทานไดรบพระราชทานสมณศกดเปนพระราชาคณะตงแต พ.ศ. ๒๕๑๒ จนถงปจจบนโดยล�าดบ ดงนชนสามญ ท พระศรวสทธโมล ชนราช ท พระราชวรมนชนเทพ ท พระเทพเวท ชนธรรม ท พระธรรมปฎกชนหรญบฏ (รองสมเดจ) ท พระพรหมคณาภรณส�านกของทานในปจจบน คอวดญาณเวศกวน ซงตงอยในจงหวดนครปฐม

ผนพนธ

Documents

กาลานุกรม โดย พระพรหมคุณาภรณ์ (ป. อ. ปยุตฺโต)