ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΑΡΘΟΥΡ ΤΖΑΝΟΦ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ

— Η ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΡΑΥΓΗ Α' Β' Τόμοι

Το βιβλίο παρουσιάζει μια επαναστατική νέα προσέγγιση στην ψυχολογική σκέψη, την Πρωτογενή Θεραπεία. Αυτό το περιεκτικό, κλινικό σύστημα θεραπείας αναγκάζει τον ασθενή να ξαναζήσει ζωτικές εμπειρίες κι όχι να ξεφύγει από την πραγματικότητα, βρίσκοντας καταφύγιο στον εύ-κολο αλλά ψεύτικο κόσμο της νεύρωσης. Τα αποτελέσματά του υπήρξαν εκπληκτικά.

— Η ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Δρ. Αρθουρ Τζάνοφ

ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ Ο ΨΥΧΙΚΟΣ ΤΟΥ

ΚΟΣΜΟΣ β' έκδοση

Μετάφραση Ελένη Τζελέπογλου

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ — ΑΘΗΝΑ 1991

Τίτλος του έργου στα αγγλικά: The Feeling Child © Copyright 1979 για την ελληνική γλώσσα: Εκδόσεις Μπουκουμάνη

Φωτοστοιχειοθεσία: Βιβλιοσυνεργατική ΕΠΕ, Φειδίου 18, τηλ. 3644332 Εκτύπωση: Θ. Μπαλλίδης και Υιός, Εμ. Παπά 13, Ν. Ιωνία, τηλ. 2797039 Επιμέλεια, διόρθωση κειμένου: Τασία Πανταζοπούλου Μακέτα εξωφύλλου: Γιώργος Διακοφωτάκης

Boukoumanis Editions 1, Mavromichali St., 106 79 Athens, Greece, tel. 3618502, 3630669.

Ευχαριστίες

Θα ήθελα να ευχαριστήσω την Μπάρμπαρα Μακ'Αλπιν, τη βιβλιοθηκάριό μου, που ξόδεψε ώρες πολλές ψάχνοντας σε διάφορες σκοτεινές πηγές για να μου εξασφαλίσει υλικό για τις αναφορές μου. Την ευχαριστώ ακό-μα, για το ότι μου υπέδειξε ειδικά άρθρα και με βοήθησε πάρα πολύ να βρω σχετικό υλικό γι' αυτό και τα προηγούμενα βιβλία μου.

θα ήθελα ακόμα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα το άτομο που κυριολεκτικά συναρμολόγησε αυτό το βιβλίο, τη γραμματέα μου Τζάνετ Σήφελντ. Τέ-λος, ευχαριστώ τη γυναίκα μου Βίβιαν, την καλύτερη κριτικό και βοηθό μου στην έκδοση αυτών των βιβλίων.

Εισαγωγή

Ένα βιβλίο πρέπει, γενικά, να μπορεί να σταθεί μόνο του. Θα πρέπει να γίνεται κατανοητό στη βάση ίων δικών του όρων και να μην εξαρτάται ολοκληρωτικά από άλλες εργασίες. Νομίζω ότι Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος μπορεί να σταθεί μόνο του, αλλά ο αναγνώστης θα πρέπει να καταλάβει όχι βασίζεται στην Πρωτογενή Θεωρία. Έτσι, μια εντελεχής γνώση αυτής της θεωρίας, όπως εκτίθεται στην Πρωτογενή Κραυγή, θ' αποτελούσε ένα χρήσιμο προκαταρκτικό στάδιο. Αυτό το βιβλίο είναι απο-τέλεσμα παρατήρησης ασθενών που αναβιώνουν την παιδική τους ηλικία. Όλα εκείνα που αισθάνονται και βιώνουν μας βοηθούν να καταλάβουμε πόσους τρόπους χρησιμοποιούν οι γονείς για να πληγώσουν τα παιδιά τους και να τα κάνουν νευρωτικά. Ο πόνος αυτών των ανθρώπων ίσως αποτελέσει κάποιο εμπόδιο στο παραπέρα πλήγωμα των παιδιών. Δεν μπορούμε να ξαναφτιάξουμε τους γονείς, μπορούμε όμως να δώσουμε ο-ρισμένες κατευθυντήριες γραμμές σ' εκείνους που βρίσκονται σ' αδιέξο-δο με τα παιδιά τους.

Πρόστρεξα πολλές φορές στην επιστημονική βιβλιογραφία και συν-δύασα την έρευνά μου με τις παρατηρήσεις μου για να μπορέσω να βγάλω συμπεράσματα γύρω από την ανατροφή των παιδιών. Εκείνο που βιώνουν οι Πρωτογενείς ασθενείς για τα νεανικά τους χρόνια είναι κάτι πρωταρχι-κό. Κάθε έρευνα δεν αποτελεί παρά συμπλήρωμα της γνώσης που απο-κτούν για τα παιδιά- και τούτο γιατί μπαίνουν σε μια διαδικασία όπου γίνο-νται οι ίδιοι παιδιά με συναισθήματα- κάτι που ποτέ δεν υπήρξαν.

Θα χρησιμοποιήσω σε τούτο το βιβλίο τον όρο «Πρωτογενής Αναβίω-ση». Ο όρος αυτός αναφέρεται στην καθολική αναβίωση πρώιμων εμπει-ριών μέσα στα πλαίσια της Πρωτογενούς Θεραπείας. Μια Πρωτογενής Αναβίωση είναι μια οδυνηρή αναβίωση, μια συχνά αγωνιώδης εμπειρία, όπου οι ασθενείς αισθάνονται πράγματα που δεν τολμούσαν να αισθαν-θούν όταν ήταν πολύ νέοι και ευαίσθητοι για ν' αντέξουν τον Πόνο. Αισθά-νονται τώρα πια το μίσος των γονιών τους, την αδιαφορία, τη νέκρα τους. Αισθάνονται τον τρόμο να ξαποστέλνονται στο σχολείο, να στέλνονται

11

μόνοι τους στο γιατρό, να εγκαταλείπονται από τον ένα ή τον άλλο γονιό, να σκίζονται στα δύο από τις διαμάχες των γονιών τους, να κλαίνε μόνοι κι αβοήθητοι στην κούνια τους. Νιώθουν την ανάγκη να βυζάξουν το στή-θος της μάνας τους όπως δεν το είχαν νιώσει ποτέ πρωτύτερα. Με λίγα λόγια, νιώθουν τους Πόνους της ζωής τους που παρέμεναν εγκλωβισμέ-νοι μέσα στο σώμα τους μια ολόκληρη ζωή, δημιουργώντας ένταση και τα συνεπακόλουθα συμπτώματα.

Κάθε Πρωτογενής Αναβίωση ενός ασθενούς σημειώνει κι άλλη μια κουκκίδα στο χάρτη που λέγεται ανατροφή των παιδιών από τους γονείς, και διαγράφει τι πρέπει να κάνουμε, τι να μην κάνουμε, τι ν' αποφεύγουμε, τι να ενθαρρύνουμε, τι να λέμε και πού να σιωπούμε. Οι χιλιάδες Πρωτογε-νείς Αναβιώσεις που είδα έκαναν το χάρτη να γεμίσει κουκκίδες, τόσες πολλές που φαίνεται πια σχεδόν αδύνατο να είναι κανείς σωστός με τα παιδιά. Και μπορεί πραγματικά να είναι αδύνατο. Η μόνη αληθινή προστα-σία που μπορεί να έχει ένα παιδί δεν είναι τίποτα παραπάνω από το να είναι οι γονείς του ψυχικά υγιείς. Αυτό, σύμφωνα με τη δική μας ορολογία, σημαίνει απαλλαγμένοι από Πρωτογενείς Πόνους. Ξέρουμε από τις έρευ-νες μας ότι υπάρχει ένας «εγκέφαλος που αισθάνεται» κι ένας «εγκέφαλος που σκέφτεται», και ότι το μέρος που αφορά τη σκέψη έχει ελάχιστο έλεγ-χο πάνω στο μέρος που αφορά το συναίσθημα, ιδιαίτερα όταν αυτό το τελευταίο είναι υπερφορτωμένο με Πόνο. Αυτό, πρακτικά, σημαίνει ότι οι διαλέξεις και η εκπαίδευση που απευθύνονται σε νευρωτικούς γονείς δεν μπορούν συνήθως να τους κάνουν να διαφοροποιήσουν τη στάση τους απέναντι στα παιδιά- μπορούν, όμως, να προσφέρουν σε μερικούς μια κά-ποια βοήθεια.

Αυτό το βιβλίο δεν αποτελεί έναν παραδοσιακό «οδηγό». Υπάρχουν ή-δη αρκετοί από αυτούς. Το πρόβλημα μ' αυτούς είναι ότι, για να είναι απο-τελεσματικοί, θα πρέπει να περιέχουν έναν κανόνα για κάθε ξεχωριστή περίπτωση. Κάτι τέτοιο θα ενθουσίαζε, βέβαια, τους καταναγκαστικούς ανθρώπους που τη ζωή τους την κυβερνούν οι κανόνες και όχι τα συναι-σθήματα. Οι γονείς μεταχειρίζονται τα παιδιά τους σύμφωνα με τα δικά τους κρυμμένα συναισθήματα. Μόνο ο γονιός που αισθάνεται μπορεί να νιώσει ποιο είναι το σωστό σε καταστάσεις που αφορούν τα παιδιά.

Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι αν η λανθασμένη γνώση, ό-πως διδάσκεται μέσα από κάτι παλιά εγχειρίδια ανατροφής των παιδιών, μπορεί να κάνει κακό, τότε η σωστή γνώση σίγουρα μπορεί να βοηθήσει. Δυστυχώς, αυτό δεν είναι ολότελα αληθινό. Η λανθασμένη πληροφόρηση που υπήρχε μέσα σ' εκείνα τα παλιά βιβλία ήταν μέρος μιας νευρωτικής

12

θεώρησης της ανθρώπινης ανάπτυξης. Ταίριαξε με τη γενικότερη νευρω-τική στάση των ανθρώπων (δεν πρέπει να σηκώνουμε τα παιδιά όταν κλαί-νε, τα μωρά θα πρέπει να ταίζονται στη βάση ενός αυστηρού προγράμμα-τος, κλπ) και γι' αυτό έγινε τόσο εύκολα αποδεκτή. Οι Πρωτογενείς από-ψεις δεν έχουν καμιά σχέση μ' αυτές τις νευρωτικές αντιλήψεις, γι' αυτό και δεν μπορούν να γίνουν εύκολα αποδεκτές.

Η γενική αντίληψη τις προηγούμενες δεκαετίες ήταν ότι, αφού ο κό-σμος γύρω μας είναι ψυχρός και σκληρός, τα παιδιά δε θα έπρεπε να παρα-χαϊδεύονται, γιατί όταν θα μεγαλώσουν θα είναι απροετοίμαστα για την πραγματικότητα που θα αντιμετωπίσουν. Έτσι, τα εγχειρίδια γύρω από την ανατροφή των παιδιών συμβούλευαν τη μητέρα να μην κακομαθαίνει το παιδί της, να μην του κάνει όλα τα χατίρια — δίνοντας έμφαση στο ότι τα πολλά καθήκοντα οικοδομούν το σωστό χαρακτήρα. Ο μύθος του Horatio Alger* λειτουργούσε καταλυτικά μέσα στην οικογένεια. Σύμφωνα με την Πρωτογενή Θεωρία τα παιδιά δε «χαλάνε». Εκείνο ακριβώς που δημιουργεί μια «χαλασμένη», απαιτητική συμπεριφορά είναι η έλλειψη της σωστής ικανοποίησης μιας ανάγκης. Εκείνοι που μεγάλωσαν μέσα σ' ένα σκληρό, άτεγκτο περιβάλλον, πιστεύοντας ότι μέσα από τον αγώνα οικο-δομείται ο σωστός χαρακτήρας, δεν μπορούν εύκολα να παραδεχτούν την ιδέα της ικανοποίησης των αναγκών.

Ένα παιδί είναι προκαθορισμένο να γίνει νευρωτικό όταν οι γονείς του είναι νευρωτικοί. Δεν περιμένω, βέβαια, ότι οι κατευθυντήριες γραμμές που διαγράφονται μέσα σ' αυτό το βιβλίο θα μπορέσουν να εξουδετερώ-σουν τη νεύρωση των γονιών. Παρόλ' αυτά όμως, υπάρχουν αρκετά πράγ-ματα που μπορούν να κάνουν οι γονείς για τα παιδιά τους. Οι γονείς χρειά-ζεται να ξέρουν ότι όταν το μωρό τους κλαίει θα πρέπει να το σηκώσουν και όχι να το αφήσουν να «σκάσει στο κλάμα». Δεν είναι ανάγκη να ξεπερά-σουν τη νεύρωσή τους για να ανακουφίσουν ένα πληγωμένο παιδί.

Θα παρακολουθήσω το παιδί από τη στιγμή της σύλληψής του μέχρι την ενηλικίωση, καταδείχνοντας σε κάθε στάδιο ποια είναι τα στοιχεία που θα του δημιουργήσουν τη νεύρωση. Θα ρίξω αρκετό βάρος στην ενδο-μήτρια ζωή και τις στιγμές της γέννησης, γιατί αυτές οι περιοχές αγνοού-νται σημαντικά στις συζητήσεις γύρω από την ανατροφή των παιδιών. Ε-

* Αμερικάνικος μύθος που μιλάει για ένα φτωχό αγόρι (τον Horatio Alger) που κατάφερε να γίνει πλούσιος μετά από πολύ σκληρή δουλειά.

13

κείνο που θέλω να πω είναι ότι τα σπέρματα της νεύρωσης μπορεί θαυμά-σια να δημιουργηθούν πριν από τη γέννηση και η εμπειρία του εμβρύου μέσα στη μήτρα μπορεί να είναι εξίσου σημαντική, αν όχι και περισσότερο, με τα κοινωνικά συμβάντα που θ' ακολουθήσουν. Η νεύρωση του παιδιού ξεκινάει από το μυαλό του γονιού — από το λόγο ακριβώς που αυτός ή αυτή επιθυμεί ένα παιδί. Καμιά φορά ο λόγος μπορεί να είναι ότι για πρώτη φορά στη ζωή του θα έχει κάποιον άνθρωπο ολόδικό του ή ότι ένα παιδί θ' αποδείξει τη θηλυκότητα ή τον αντρισμό του κάθε γονιού αντίστοιχα. Όποιοι, λοιπόν, κι αν είναι οι λόγοι, το σίγουρο είναι ότι θα καθορίσουν τη συμπεριφορά των γονιών απέναντι στο παιδί από την πρώτη κιόλας στιγμή που θα μπει μέσα σ' αυτό τον κόσμο.

Σε γενικές γραμμές, ο ίδιος ο γονιός είναι εκείνος που διαμορφώνει το παιδί και το κάνει καλά ή άρρωστο. Υπάρχουν, όμως, και διάφορες λε-πτές αποχρώσεις. Ας υποθέσουμε ότι ένα παιδί γεννιέται με αδύναμη όρα-ση και οι νευρωτικοί φίλοι του το κοροϊδεύουν και το αποκαλούν «γυαλά-κια». Αυτό σίγουρα δημιουργεί Πόνο, ίσως όχι τόσο μεγάλο όσο αν το έκα-ναν οι ίδιοι οι γονείς. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι υπάρχουν εμπειρίες μέσα στη ζωή που μπορεί να οδηγήσουν ένα παιδί στη νεύρωση. Παρόλ' αυτά, τη νεύρωση δεν τη δημιουργούν μεμονωμένες εμπειρίες. Εκείνο που τη δη-μιουργεί είναι η συσσώρευση της μιας κακής εμπειρίας πάνω στην άλλη. Και αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη συμβίωση με γονείς που πληγώνουν, είναι εχθρικοί, αδιάφοροι ή ανοιχτά απορριπτικοί. Αφότου είδα τις φοβε-ρές αλλαγές που έγιναν στα παιδιά των οποίων οι γονείς είχαν τελειώσει την Πρωτογενή Θεραπεία, πείστηκα ότι αυτό αποτελεί το μοναδικό σίγου-ρο δρόμο που ανοίγει στα παιδιά την προοπτική να ζήσουν ευτυχισμένα. Ειδικοί πάνω στα παιδιά, και συγγραφείς παιδικών βιβλίων που ήρθαν για Πρωτογενή Θεραπεία, ανακάλυψαν ότι οι γνώσεις τους δεν τους βοήθη-σαν στο ελάχιστο να γίνουν σωστοί γονείς, μέχρι τη στιγμή που μπόρεσαν ν' απαλλαχθούν οι ίδιοι από τις δικές τους ανάγκες και τα άγχη. Οι γονείς που υποβλήθηκαν σε Πρωτογενή Θεραπεία δε χρειάζονται διαλέξεις. Έ-νιωσαν τι ακριβώς τους είχαν κάνει οι γονείς τους και κατάλαβαν τι δεν πρέπει οι ίδιοι να κάνουν στα παιδιά τους. Εκείνοι που δεν ένιωσαν ποτέ τους τρόπους που χρησιμοποιούσαν οι γονείς τους για να τους κάνουν να πονέσουν δε θα μάθουν ποτέ πως οι ίδιοι διαιωνίζουν την αρρώστια των παιδιών τους. Τα συναισθήματα είναι η λύση, τόσο για τους γονείς όσο και για τα παιδιά. Γονείς με συναισθήματα φέρονται σωστά στο παιδί τους και παιδί με συναισθήματα είναι σωστό με τον εαυτό του.

Είναι πολύ πιο εύκολο σ' ένα φιλόσοφο να εξηγήσει μια νέα ιδέα σ'

14

έναν άλλο φιλόσοφο απ' ό,τι σ' ένα παιδί. Γιατι; Διότι το παιδί βάζει τα σωστά ερωτήματα...

ΖΑΝ ΠΩΛ ΣΑΡΤΡ (συνέντευξη με τον Τζων Τζεράσι, Le Monde, Οκτώβριος 1971)

15

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή 11 Κεφάλαιο I Λόγοι Απόκτησης Παιδιών 17 Κεφάλαιο II Ενδομήτρια Ζωή 22 Κεφάλαιο III Ωδίνες και Τοκετός 35 Κεφάλαιο IV Η Πρωτογενής Αναβίωση της Γέννησης 43 Κεφάλαιο V Μετά τη Γέννηση 88 Κεφάλαιο VI Θηλασμός 102 Κεφάλαιο VII Οι Ανάγκες 111 Κεφάλαιο VIII Το Εσωτερικό Περιβάλλον 131 Κεφάλαιο IX Μακροπρόθεσμες Επιπτώσεις των

Πρώιμων Εμπειριών 151 Κεφάλαιο Χ Ψυχολογικές-Σωματικές Ανάγκες 155 Κεφάλαιο XI Εφαρμογές των Ερευνών στους

Ανθρώπους 160 Κεφάλαιο XII Παιδική Σεξουαλικότητα 171 Κεφάλαιο XIII Παιδικοί Φόβοι - Μέρα και Νύχτα 178 Κεφάλαιο XIV Ανάγκες των Γονιών 187 Κεφάλαιο XV Μαθαίνοντας από τα Παιδιά μου 216 Κεφάλαιο XVI Η Βραδιά του Ρικ στον Κινηματογράφο 225 Κεφάλαιο XVII Πρωτογενείς Οικογένειες 229 Παράρτημα Α Ντόροθυ 285 Παράρτημα Β Ρίτσαρντ 289 Παράρτημα Γ Το Σώμα Θυμάται

\

293

ι

16

I

Λόγοι Απόκτησης Παιδιών

Το πώς οι γονείς θα συμπεριφερθούν στο παιδί μπορεί να είναι ήδη καθο-ρισμένο από την εποχή που το προσχεδιάζουν. Αν μια μητέρα θέλει ν' απο-κτήσει την οικογένεια που δεν είχε ποτέ στη ζωή της, τότε το παιδί θα πρέπει να την κάνει να αισθάνεται ότι έχει μια στοργική, γεμάτη αγάπη οικογένεια. Έτσι, όταν αργότερα το παιδί θελήσει να κάνει διάφορα δικά του πράγματα, ανεξάρτητα από αυτήν, είτε αυτό είναι να πάει να σπουδά-σει κάπου μακριά είτε να παντρευτεί, η επιθυμία του προσλαμβάνεται σαν υποσυνείδητη απειλή ενάντια στη μητέρα. Εκείνο που παραμένει υποσυ-νείδητο στη μητέρα είναι το παλιό συναίσθημα ότι δεν είχε ποτέ μια αληθι-νή οικογένεια, ένας Πόνος τόσο μεγάλος που δεν μπόρεσε ποτέ να γίνει συνειδητός. Κάθε δείγμα ανεξαρτησίας από το μέρος του παιδιού, κάθε μήνυμα που δηλώνει ότι δε χρειάζεται τη «μαμά», δημιουργεί στη μητέρα πρώτα μια αόριστη ένταση κι έπειτα μια αμυντική συμπεριφορά που έχει σκοπό να καταπνίξει το Πρωτογενές συναίσθημα. Θα εκλογικεύσει, βέ-βαια, το γιατί ο γιος της δεν πρέπει να φύγει, το γιατί τον χρειάζεται, κλπ. Για τους ίδιους Πρωτογενείς λόγους, αυτή η μητέρα δε θα επιτρέψει στα παιδιά της να της εκφράσουν το θυμό τους. Θα κακολογήσει τους φίλους του γιου της, γιατί απειλούν τη θέση της σαν της μοναδικής αγαπημένης. Με λίγα λόγια, η μητέρα εξωτερικεύει την επιθυμία καταστολής ενός πα-λιού, οδυνηρού συναισθήματος που δεν μπόρεσε κι ακόμα δεν μπορεί ν' αντιμετωπίσει. Προγραμματίζει τη ζωή της με τέτοιο τρόπο, ώστε να κρα-τά τον Πόνο πάντα σε απόσταση. Ο τρόπος που μεταχειρίζεται τα παιδιά της δεν είναι ευθύς, ακριβώς γιατί τα χρησιμοποιεί στην υπηρεσία των αναγκών της.

Εισάγω τώρα την έννοια της εξωτερίκευσης απαρνημένων, οδυνηρών συναισθημάτων, γιατί ακριβώς αυτή αποτελεί την ουσία της νεύρωσης. Αυτό είναι κάτι αναπόφευκτο για τους νευρωτικούς. Η απόκτηση παιδιών δεν είναι παρά άλλος ένας τρόπος που χρησιμοποιούν οι νευρωτικοί για να εξωτερικεύσουν τις ανάγκες τους. Υπάρχει ένα πλήθος νευρωτικών

2. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 17

λόγων που κάνουν ένα ζευγάρι να θέλει ν' αποκτήσει παιδιά. Κανένας, όμως, από αυτούς τους λόγους δεν έχει σχέση με τη δημιουργία ενός νέου ανθρώπινου πλάσματος πάνω σε τούτη τη γη.

Ένας από τους βασικότερους λόγους που οι νευρωτικοί αποκτούν παι-διά είναι γιατί θέλουν να δημιουργήσουν έναν άνθρωπο που θα τους δίνει αγάπη, έναν άνθρωπο που ο γονιός θα τον έχει ολόδικό του. Ένα άτομο που μεγάλωσε σε μια μεγάλη οικογένεια και που, πρακτικά, δεν κατάφερε ποτέ να προσελκύσει την προσοχή ή την τρυφερότητα των γονιών του θα παρουσιάσει τάσεις αποκλειστικότητας απέναντι στο παιδί του. Η αξία του παιδιού θα βρίσκεται στο κατά πόσο μπορεί να κάνει το γονιό του να αισθανθεί ότι αγαπιέται. Φυσικά, κι εδώ πάλι, δεν πρόκειται για μια συνει-δητή διαδικασία. Ο γονιός νιώθει άγχος όταν το παιδί δείχνει περιστασια-κή αδιαφορία ή θα θυμώσει υπέρμετρα αν το παιδί δεν του δώσει προσοχή. «Να με κοιτάς στα μάτια όταν σου μιλάω!» μπορεί να είναι ένας από τους τρόπους που χρησιμοποιούν οι νευρωτικοί γονείς για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Η συναισθηματική υπέρμετρη αντίδραση (θυμός, σ' αυτή την περίπτωση) δεν είναι παρά ένα παλιό συναίσθημα που ένιωθε αυτός ο γονιός για τους δικούς τους γονείς. Το συναίσθημα αυτό καταπιέ-στηκε και τώρα ξεσπάει παράταιρα. Ο μεγάλος απωθημένος θυμός αντιμε-τωπίζεται πάλι με αδιαφορία. Οποιαδήποτε αδιάφορη συμπεριφορά πυρο-δοτεί επομένως αυτό το Πρωτογενές συναίσθημα, καθώς και την καταπιε-σμένη παλιά αντίδραση.

Ας δούμε πόσο πολύπλοκη μπορεί να γίνει μια τέτοια κατάσταση. Μια ασθενής ένιωθε τόσο εξαγριωμένη όταν την παραμελούσαν, που ευχόταν το θάνατο της μάνας της. Το παιδί τρομοκρατήθηκε τόσο πολύ από αυτό το συναίσθημα, που το εξάλειψε από τη συνείδησή του και ταυτόχρονα άρχισε να έχει πονοκεφάλους. Όταν αυτό το άτομο μεγάλωσε, και τύχαινε να συναντήσει κάποια αδιαφορία από το περιβάλλον του, ένιωθε αστρα-πιαία κάτι ανεξήγητους πονοκεφάλους. Δεν είχε την παραμικρή ιδέα γιατί συνέβαινε αυτό, δεν είχε την παραμικρή ιδέα για το ότι την αγνοούσαν και δεν καταλάβαινε ότι καταπίεζε την επιθυμία της να πεθάνει το άτομο που την πρόσβαλε. Μέχρις εδώ, όλα τούτα αποτελούσαν μια ασυνείδητη νευρολογική διαδοχή που λειτουργούσε χωρίς την παρέμβαση της συνεί-δησης. Με λίγα λόγια, όλα τούτα ήταν μια παλιά Πρωτογενής διαδοχή που τελικά αποκαλύφθηκε μέσα στην Πρωτογενή Θεραπεία. Η ασθενής μέσα από κραυγές και σπασμούς ένιωσε την επιθυμία της να πεθάνει η μητέρα της. Η σκηνή που πυροδότησε αυτή τη διαδοχή ήταν το ότι η δική της κόρη δεν της έδωσε κάποια στιγμή προσοχή.

18

Βλέπουμε, λοιπόν, τώρα τι είναι εκείνο που δημιουργεί νευρωτικές α-ντιδράσεις σε μια αθώα συμπεριφορά του παιδιού. Τα παιδιά, αργά ή γρή-γορα, διαισθάνονται αυτή την κατάσταση και μαθαίνουν να προφυλάσ-σουν τον εαυτό τους από αυτή τη γονική Πρωτογενή οργή. Μαζεύονται, συμβιβάζονται, γίνονται ήσυχα και προσεκτικά. Γίνονται, δηλαδή, νευρω-τικά ακριβώς γιατί οι γονείς τους είναι νευρωτικοί. Το παιδί μπαίνει χρόνο με το χρόνο σ' ένα καλούπι, γιατί τα ανεπίλυτα Πρωτογενή συναισθήματα του γονιού του δημιουργούν το ίδιο είδος νευρωτικών αντιδράσεων. Το παιδί πρέπει, λοιπόν, να μάθει να συμβιβάζεται με τον ίδιο τρόπο. Αν η μητέρα είναι εκείνη που το χρειάζεται για να νιώσει ότι αγαπιέται, τότε η κατάσταση θα πάρει τη μορφή μυστικής συνωμοσίας ενάντια στον πατέ-ρα. Η μητέρα υποτιμά, μ' έναν ύπουλο τρόπο, τον πατέρα για να έχει μόνο αυτή αποκλειστικά την αγάπη του παιδιού της. Αυτό είναι ένα διπλό νευ-ρωτικό παιχνίδι.Από τη μια μεριά αποστερεί το παιδί από τον πατέρα του και από την άλλη το σπρώχνει σε μια νευρωτική σχέση με τη μητέρα του. Το παιδί δεν έχει δυνατότητα να ξεφύγει. Τα παιδιά, σαν ανυπεράσπιστα που είναι, χειραγωγούνται πολύ εύκολα. Φράσεις όπως «ο Τζων είναι τόσο καλό αγόρι, που δε σταματάει στιγμή να κάνει πράγματα για μένα» είναι πραγματικά καταστροφικές γιατί κυριολεκτούν — ο Τζων ποτέ δε θα μπο-ρέσει να κάνει αρκετά για τη μητέρα του που έχει να γεμίσει το κενό μιας ολόκληρης ζωής.

Ένας άλλος λόγος απόκτησης παιδιών είναι η διατήρηση ενός αποτυ-χημένου γάμου. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γυναίκες που θέλουν απε-γνωσμένα να κρατήσουν τον άντρα τους. Το τελευταίο, βέβαια, που τις απασχολεί είναι το ίδιο το παιδί. Το παιδί, αρκετά γρήγορα, θ' αρχίσει να χρησιμοποιείται σαν πιόνι στα χέρια της μητέρας του. Θα πρέπει να παρακαλάει, να ικετεύει, να κάνει το μεσάζοντα στους καβγάδες. Σύντο-μα, θ' αρχίσει να αισθάνεται υπεύθυνο για την ευτυχία τους — και δυστυ-χία τους. Και μόνο που θα δει το γονιό του λυπημένο, το παιδί ρίχνεται στον αγώνα να συμβιβάσει και να κατευνάσει. Ό,τι συμβουλή και να δώ-σεις σ' ένα μελαγχολικό γονιό γύρω από την ανατροφή των παιδιών του, δεν πρόκειται να βοηθήσει στο παραμικρό, όταν κάθε κίνησή του προς το παιδί, ακόμα κι αν γίνεται σύμφωνα με κάποιο «βιβλίο», κρύβει μέσα της θλίψη.

Πολλές εγκυμοσύνες είναι, βέβαια, τυχαίες, πράγμα που δημιουργεί δυσφορία στους γονείς για το παιδί τους. Από τη στιγμή που το παιδί θα γεννηθεί, θ' αρχίσει να πληρώνει για τον απροσδόκητο ερχομό του και τις απαιτήσεις που έχει από τους γονείς του. 'Αλλωστε, οι γονείς του είναι

19

και θέλουν να είναι οι ίδιοι ανέμελα παιδιά. Θα φάει ξύλο για το ενοχλητικό κλάμα του, θ' αναγκαστεί να σωπάσει και θα κάνει, αργότερα, ένα σωρό δουλειές για να κερδίσει το δικαίωμα της ύπαρξης του. Θα πληρώσει για το πάθος των γονιών του, ένα πάθος που συνήθως πηγάζει από δύο νέους ανθρώπους τόσο στερημένους από αγάπη, που όταν τη βρουν στο σεξ, ξεχνάνε να πάρουν κάθε προφύλαξη.

Οι λόγοι απόκτησης παιδιών είναι τόσοι πολλοί όσες είναι και οι νευρώ-σεις. Ένας άντρας που αμφιβάλλει για τον αντρισμό του μπορεί να επιθυ-μεί παιδιά, κυρίως αρσενικά παιδιά, για ν' αποδείξει ότι είναι άντρας. Όταν τα παιδιά του εκφράζουν κάποιο φόβο, ·τότε νιώθει ότι η υπερμεγέθης, στο μυαλό του, εικόνα του αντρισμού απειλείται. Κατά συνέπεια, ο φόβος τους πρέπει να συντριβεί. Μια γυναίκα μπορεί να θέλει να κάνει παιδιά για ν' αποδείξει τη θηλυκότητά της ή τουλάχιστο να μην αισθάνεται στεί-ρα. Μπορεί, όμως, ακόμα να θέλει να πηγαίνει σε πάρτι, σε νάιτ κλαμπ και σε κοινωνικές συναθροίσεις για ν' αποδείξει στον εαυτό της ότι είναι γοητευτική. Η απόκτηση του παιδιού δεν ήταν παρά ένα μέρος αυτού του παιχνιδιού. Ποτέ της δε σκέφτηκε ότι δημιούργησε ένα ξεχωριστό ανθρώ-πινο πλάσμα γεμάτο ανάγκες. Έτσι, η μητέρα παραμελεί το παιδί της για τους ίδιους λόγους που το επιθυμούσε — να είναι όμορφη, ελκυστική και «θηλυκιά».

Το τελευταίο πράγμα που επιθυμούν πολλοί νευρωτικοί είναι να φρο-ντίζουν συνεχώς κάποιον. Στην πραγματικότητα, είναι αυτοί οι ίδιοι παι-διά που ζητούν φροντίδα. Ένα μωρό δεν αποτελεί γι' αυτούς τους ανθρώ-πους παρά μια φαντασίωση. Η γυναίκα ενδιαφέρεται μόνο για τη φροντίδα και την προσοχή που δέχεται όταν είναι έγκυος. Το μωρό, πάλι, μπορεί ν' αποτελεί το μοναδικό τρόπο να εξασφαλίσει τη συνεχή παρουσία του άντρα της που θα τη στηρίζει και θα την κατευθύνει. Αυτοί οι γονείς δεν καταλαβαίνουν ότι ένα μωρό είναι μια καθολική ανάγκη και μια καθολική απαίτηση. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που οι γονείς αναστατώνονται και ενοχλούνται κάθε φορά που πρέπει να εγκαταλείψουν μια προσωπική τους ευχαρίστηση για χάρη του μωρού τους. Έτσι, η αντανακλαστική τους αντίδραση στο κλάμα του μωρού είναι μια προσπάθεια να το καταπνίξουν και όχι ν' ασχοληθούν με την ικανοποίηση της ανάγκης του. Όταν ένας γονιός δεν μπορεί να ικανοποιήσει μια ανάγκη, θα πρέπει να την καταπιέ-σει. Η διαδικασία είναι πάνω κάτω η ακόλουθη: Σαν μωρό, ο γονιός που δεν ένιωσε φροντίδα, αναγκάστηκε να απωθήσει την αναγνώριση της ανυ-πόφορης ανικανοποίητης ανάγκης του. Το γεγονός αυτό τον κάνει να μην μπορεί ν' αναγνωρίσει ούτε την ανάγκη του δικού του παιδιού. Το συνεχές

20

κλάμα του μωρού (υπενθύμιση αναγκών) γίνεται ανυπόφορο για το γονιό που τελικά αναγκάζεται να το καταπιέσει. Για να το πετύχει χρησιμοποιεί διάφορα τεχνάσματα: του τραβάει την προσοχή με κουδουνίστρες, κά-ποιο θόρυβο, παιχνίδια, κλπ. Άλλοτε πάλι, το ταρακουνάει δυνατά. Το τε-λικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο.

Η ουσία σ' όλα αυτά που αναφέραμε βρίσκεται στο εξής: οι λόγοι που έχουμε για ν' αποκτήσουμε παιδιά δε συμφωνούν συνήθως με τα υποσυ-νείδητα κίνητρά μας. Τα κίνητρα αυτά είναι ανάγκες, και είναι υποσυνείδη-τα γιατί ακριβώς οι ανάγκες είναι θαμμένες. Οι υποσυνείδητες αυτές ανά-γκες θα ενσωματωθούν στο παιδί από τη στιγμή που θα γεννηθεί, γιατί οι ανάγκες αυτές υπάρχουν μέσα στο γονιό του από τη μέρα που γεννή-θηκε.

Ένας από τους γενικότερους λόγους που εξηγούν το γιατί οι άνθρωποι επιθυμούν την απόκτηση παιδιών είναι ότι δεν μπορούν ν' αντιμετωπίσουν την οριστικότητα του θανάτου. Έχουν την ανάγκη να αισθάνονται ότι ένα μέρος τους θα ζήσει στην αιωνιότητα. Έτσι, είτε υιοθετούν ένα πιστεύω για τη μεταθανάτια ζωή είτε το παράγουν μέσα από την απόκτηση ενός παιδιού. Το να μην έχουμε τίποτα σε τούτο τον κόσμο που θα διαρκέσει πέρα από εμάς, είναι σαν να δεχόμαστε ότι ο θάνατος σημαίνει το τέλος της ύπαρξής μας.

Μια από τις καλύτερες μεθόδους για ν' αποφύγουμε ανεπιθύμητα (και κατά συνέπεια νευρωτικά) παιδιά είναι να εμποδίσουμε τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Έτσι, η γυναίκα θα πρέπει να είναι ανοιχτή απέναντι στον εαυτό της και να χρησιμοποιεί έξυπνα τις διάφορες αντισυλληπτικές με-θόδους. Οι γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία νιώ-θουν συχνά την αρχή της ωορρηξίας τους. Δεν εκπλήσσονται μπροστά σε μια κατάσταση εγκυμοσύνης, όπως συμβαίνει καμιά φορά με τις νευρω-τικές γυναίκες. Μ ια γυναίκα είναι ψυχικά υγιής όταν δε νιώθει απεγνωσμέ-να την ανάγκη γι' αγάπη· έτσι, δε λειτουργεί μ' έναν καταναγκαστικό τρό-πο στη σεξουαλική πράξη. Μια γυναίκα είναι ψυχικά υγιής όταν δε φέρνει ένα ανυπεράσπιστο πλάσμα στον κόσμο για το μοναδικό λόγο να κρατήσει κοντά της έναν άντρα που θα τη φροντίζει. Είναι ολοφάνερο ότι η κύρια προϋπόθεση για να κάνουμε υγιή παιδιά είναι να κάνουμε επιθυμητά παι-διά. Μια απρόβλεπτη σύλληψη θα οδηγήσει, εξ ορισμού, σε ανεπιθύμητο παιδί.

21

II

Ενδομήτρια Ζωή

Οι έρευνες γύρω από την ενδομήτρια ζωή βρίσκονται ακόμα στα σπάργα-να. Υπάρχουν, όμως, σίγουρες ενδείξεις ότι η κατάσταση της μητέρας επη-ρεάζει το έμβρυο. Μ' άλλα λόγια, τα σπέρματα της νεύρωσης δημιουργού-νται με τις οποιεσδήποτε εμπειρίες ζωής, και η εμπειρία της ζωής αρχίζει μέσα στη μήτρα. Το δεύτερο κιόλας μήνα ζωής μέσα στη μήτρα, ο εγκέφα-λος αρχίζει να λειτουργεί και να μεταδίδει ερεθίσματα που συντονίζουν τα όργανα του μικροσκοπικού σώματος. Πρόκειται για έναν υποτυπώδη εγκέφαλο που από πολύ νωρίς αρχίζει να καταγράφει τα ερεθίσματα που προσλαμβάνει από το ενδομήτριο περιβάλλον. Τονίζω τον όρο «καταγρά-φει», γιατί, πραγματικά, αυτό το μικροσκοπικό νευρικό σύστημα ζει μέσα σ' έναν κόσμο που δέχεται εξωτερικές επιδράσεις. Αυτές οι επιδράσεις μπορεί τελικά να συντελέσουν στη δημιουργία νεύρωσης πολύ πριν να είναι το άτομο σε θέση να τις επεξεργαστεί διανοητικά. Αν η μητέρα πιει κάποιο οινοπνευματώδες, ένα μέρος από αυτό μπορεί να περάσει στο έμ-βρυο. Αν παίρνει ηρωίνη, μπορεί να οδηγήσει το έμβρυο στον εθισμό. Αν καπνίζει, το έμβρυο μπορεί να παρουσιάσει καθυστέρηση στην ανάπτυξή του και να γεννηθεί μικρότερο από το κανονικό.

Ας εξετάσουμε το απλούστερο παράδειγμα: μια έγκυο γυναίκα που κα-πνίζει. Η έρευνα με πιθήκους έδειξε ότι η νικοτίνη μεταφέρεται πολύ γρή-γορα από τη μητέρα στο έμβρυο*. Επιδρά δυσμενώς στο κυκλοφορικό σύ-στημα του εμβρύου, ελαττώνοντας το οξυγόνο. Χαμηλώνει ακόμα τον καρ-διακό ρυθμό και την πίεση του αίματος στο έμβρυο. Μ' άλλα λόγια, η έγχυ-ση νικοτίνης σε μια έγκυο πιθηκίνα δημιουργεί στρες στο έμβρυό της. Δεν είναι, λοιπόν, παρακινδυνευμένο να υποθέσουμε ότι το ίδιο ισχύει και για το ανθρώπινο έμβρυο.

Μια μελέτη που έγινε στην Αγγλία με δεκαεπτά χιλιάδες παιδιά έδειξε

* «Effects of Nicotine on the Unborn», The Stethoscope XXIV, no 4 (Απρίλιος 1969):1

22

ότι το παιδί μιας γερής καπνίστριας (δέκα ή και περισσότερα τσιγάρα τη μέρα μετά τον τέταρτο μήνα της εγκυμοσύνης) δε βρίσκεται σε άριστη σωματική κατάσταση και παρουσιάζει ανεπάρκεια στην κοινωνική του ανάπτυξη *. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το κάπνισμα κατεβάζει τα επίπεδα της Βιταμίνης C και ότι αυτό επηρεάζει την κυτταρική δομή. Επηρεάζει ακόμα δυσμενώς τη σύνθεση του κολλαγόνου (σ.τ.μ. ινώδης πρωτεϊνική ουσία) στο σώμα. Το συμπέρασμα είναι ότι οι καπνίστριες χρειάζονται διπλάσια ποσότητα Βιταμίνης C από τις μη καπνίστριες.

Η μελέτη με τα δεκαεπτά χιλιάδες Εγγλεζόπουλα θα συνεχιστεί έτσι που να εξετάζονται κάθε τέσσερα χρόνια**. Μια τελευταία ανακάλυψη της έρευνας είναι ότι οι μητέρες που κάπνιζαν στη διάρκεια της εγκυμοσύ-νης απέβαλαν σε ποσοστό 30 τοις εκατό περισσότερο από εκείνες που δεν κάπνιζαν. Τα μωρά που επέζησαν μετρήθηκαν στην ηλικία των εφτά ετών. Το ύψος τους ήταν κατά μέσο όρο ενάμισι εκατοστό λιγότερο από το ύψος των παιδιών μη καπνιστριών. Έδειχναν, ακόμα, λιγότερες ικανό-τητες στην ανάγνωση και παρουσίαζαν περισσότερα ψυχολογικά προβλή-ματα στο σχολείο. Παρουσίαζαν επίσης δυσκολία στο να συντονίζουν το σώμα τους, καθώς και στο να αντιγράφουν απλά σχέδια.

Υπάρχουν, φυσικά, πολλά πράγματα που δεν ξέρουμε ακόμα για την επίδραση του καπνίσματος στο έμβρυο. Ξέρουμε, όμως, αρκετά για να υ-ποστηρίζουμε ότι οι έγκυες γυναίκες δε θα πρέπει να καπνίζουν. Εκείνο που δεν ξέρουμε είναι το πόσο πιο αγχώδεις είναι οι μητέρες που καπνί-ζουν από εκείνες που δεν καπνίζουν και πώς αυτό επηρεάζει τ' αποτελέ-σματα που αποδίδονται στο κάπνισμα. Για να το πούμε καλύτερα, το κάπνι-σμα δεν αποτελεί παρά άλλη μια παρενέργεια της έντασης. Για να εξασφα-λίσουμε λοιπόν μια υγιή εγκυμοσύνη, θα πρέπει ακριβώς ν' ασχοληθούμε με την ίδια την ένταση και τελικά να την εξαλείψουμε. Στο μέτρο που το νευρικό σύστημα είναι ήδη αρκετά καλά ανεπτυγμένο στα μέσα της εγκυ-μοσύνης, σκεφτείτε σε τι καταστάσεις υποβάλλεται το έμβρυο όταν βομ-βαρδίζεται συνεχώς με νικοτίνη που ελαττώνει το οξυγόνο.

Σε μια πρόσφατη συνάντηση της Αμερικάνικης Ένωσης για την Πρόο-δο της Επιστήμης (άνοιξη του 1970), παρουσιάστηκε μια μελέτη πάνω σε έγκυα ποντίκια που είχαν εκτεθεί σε δυνατό θόρυβο. Το αποτέλεσμα ήταν

* «Gravida's Smoking Seen Handicap to Offspring», Obstetrics-Gynecology News 5, no 12 (15 Ιου-νίου 1970): 16.

* · R. Davie, N. But ler και Η. Goldstein, From Birth to Seven (Λονδίνο: C. Longman, 1972). Δημοσιεύ-τηκε ακόμα στους London Times στις 4 Ιουνίου 1972, σ. 27.

23

ότι τα νεογέννητα είχαν μικρότερο μέγεθος από το κανονικό. Αυτό δείχνει ότι το στρες (ή ο φόβος) έχει άμεση επίδραση στην εμβρυϊκή ανάπτυξη. Το αποτέλεσμα δεν ήταν μόνο ότι τα έγκυα ποντίκια που εκτέθηκαν σε δυνατό θόρυβο απόκτησαν γρηγορότερο καρδιακό παλμό,αλλά και ότι ο καρδιακός ρυθμός του εμβρύου αυξήθηκε κι αυτός. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι το στρες που επιβάλλεται στην έγκυο μητέρα μπορεί να οδηγήσει με σίγουρα βήματα το μωρό προς τη νεύρωση. Υπάρχουν ορισμένες ενδεί-ξεις ότι ο ήχος μεταφέρεται απευθείας στο έμβρυο. Σ' ένα πείραμα που έγινε σ' ένα θάλαμο νεογέννητων, έβαλαν να παίζει μια μαγνητοταινία με καρδιακό παλμό. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το κλάμα των μωρών ελαττώ-θηκε. Αυτό δείχνει ότι ο καρδιακός παλμός της μητέρας καταγράφεται στο έμβρυο, με συνέπεια η κανονικότητά του (ή η μη κανονικότητα) να το επηρεάζει. Ο καρδιακός παλμός της μητέρας στη διάρκεια της εγκυμοσύ-νης μπορεί να επηρεάσει αργότερα το παιδί.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο σταθερός καρδιακός παλμός της εγκύου αποτε-λεί κάτι σαν αντίδοτο στη νεύρωση. Οι σταθεροί, πάλι, ήχοι είναι καθησυ-χαστικοί. Είναι κάτι που μας βοηθάει να κοιμηθούμε. Αν λοιπόν ισχύει κάτι τέτοιο για τους ενήλικους, γιατί να μην ισχύει και για το έμβρυο; Ο ήχος δεν προσλαμβάνεται μόνο μέσα από το δέρμα, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι μπορεί να εντοπιστεί και με τη βοήθεια ορισμένων περιοχών του δέρ-ματος. Το δέρμα αποτελεί τα μάτια και τα αυτιά του εμβρύου.

Μια μητέρα που είχε υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία ανέφερε ότι όταν ήταν οκτώ μηνών έγκυος είχε πάει σ' ένα πάρκο όπου υπήρχε ένα σκοπευτήριο. Κάθε φορά που ακουγόταν ένας πυροβολισμός, το μωρό α-ναπηδούσε μέσα στην κοιλιά της. Όταν το μωρό έγινε οκτώ μηνών το πήρε και ξαναπήγε σ' εκείνο το πάρκο. Μόλις ακούστηκε ο πρώτος πυροβολι-σμός, το μωρό αντέδρασε με τρόμο — μια αντίδραση υπέρμετρη, κατά τη γνώμη της.

Πειράματα στη Σουηδία έδειξαν ότι το έμβρυο αντιδρά στους μέτριους ήχους αυξάνοντας τον καρδιακό ρυθμό του- αυτό αποτελεί δείκτη αντί-δρασης σε στρες. Το γεγονός ότι το έμβρυο δεν μπορεί να συλλάβει νοητι-κά το στρες δε σημαίνει ότι δεν πληγώνεται από αυτό ή, ακόμα, ότι το στρες δε θα σημαδέψει τη μετέπειτα συμπεριφορά του. Εκείνο που συμ-βαίνει σ' όλη τη διάρκεια της ενδομήτριας και εξωμήτριας ζωής είναι ότι δημιουργούνται αγχογόνες καταστάσεις που σημαδεύουν τον οργανι-σμό, σχηματίζοντας μια Πρωτογενή δεξαμενή που κάποια μέρα ξεχειλίζει με τη μορφή συμπτωμάτων.

Η έρευνα του S. Rosen, ενός οντολόγου από τη Νέα Υόρκη, είναι διδα-

24

κτική: «Όταν ένας ξαφνικός θόρυβος χτυπήσει στο αυτί, η καρδιά αρχίζει να χτυπά γρήγορα, τα αιμοφόρα αγγεία συστέλλονται, οι κόρες διαστέλ-λονται και παρουσιάζονται σπασμοί στο στομάχι, τον οισοφάγο και τα έ-ντερα... Εσείς μπορεί να ξεχάσετε το θόρυβο, το σώμα σας, όμως, ποτέ» (Life, Ιούνιος 1970).

Ο Δρ Rosen αναφέρεται σε μια κατάσταση στρες ή αγχωτική αντίδρα-ση. Ένα μωρό που δεν μπορεί να εντοπίσει την εστία του θορύβου ή να κάνει κάτι γι' αυτόν θα υποστεί το στρες. Το αν ο ανθρώπινος οργανισμός βρίσκεται μέσα ή έξω από τη μήτρα δεν έχει και τόση σημασία όσον αφορά τις σωματικές αντιδράσεις του στο στρες που προκαλεί ο θόρυβος*.

Εκείνο που συμβαίνει στη διάρκεια της κύησης είναι ότι προετοιμαζό-μαστε να γίνουμε ανθρώπινα πλάσματα με συναισθήματα. Τα ερεθίσματα που δέχεται το έμβρυο με τη μορφή αισθήσεων εξελίσσονται σε καθολικές σωματικές καταστάσεις που επηρεάζουν τις εκκρίσεις, την ορμονική ανά-πτυξη, τις εγκεφαλικές διεργασίες, κλπ. Οι αισθήσεις, λοιπόν, εξελίσσο-νται σε προάγγελους συναισθημάτων. Οι καταστροφικές αισθήσεις ση-μειώνουν την αρχή μιας κατάρρευσης που θα εξελιχτεί μετά τη γέννηση σε μια σοβαρή νεύρωση. Εκείνο που χαρακτηρίζεται από πολλούς σαν «γε-νετικές χαρακτηρολογικές διαφορές» ανάμεσα στα νεογέννητα μπορεί να είναι η «προσωπικότητα» που έχει ήδη αναπτυχθεί, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εξαιτίας των εμπειριών του εμβρύου μέσα στη μήτρα. Φυσικά, αν μια μέλλουσα μητέρα που καπνίζει γεννήσει ένα μικρό μωρό, αυτό σημαί-νει ότι το συγκεκριμένο στρες ανέστειλε την ορμονική ανάπτυξη που ήταν απαραίτητη στην ανάπτυξη του εμβρύου. Στο μέτρο που οι ορμόνες συνδέ-ονται τόσο πολύπλοκα με τα συναισθήματα, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι μια δυσμενής ορμονική ανάπτυξη θα επηρεάσει την ικανότητά μας να αισθανόμαστε.

Καμιά φορά, οι καταστροφικές αυτές αισθήσεις δεν είναι τόσο φανε-ρές. Για παράδειγμα, αν μια έγκυος γυναίκα ανέβει σ' ένα ψηλό βουνό, ταξιδέψει μ' ένα αεροπλάνο που δεν έχει ρυθμιστή πίεσης ή αν η κυκλοφο-ρία της εξασθενεί εξαιτίας της έντασης που νιώθει, τότε το μωρό θα υπο-φέρει από έλλειψη οξυγόνου. Αυτό θα πρέπει να είναι μια πολύ δυσάρεστη αίσθηση. Αν και ο πλακούντας θα προσπαθήσει ν' αναπληρώσει αυτή την

* Τα συμπτώματα που παρουσιάστηκαν σε νεαρά ποντίκια, που είχαν υποβληθεί σε στρες θορύ-βου για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, ήταν σπασμοί και αναπνευστική δυσκολία. 'Αλλα, πέθα-ναν από το στρες (American Association for the Advancement of Science, άνοιξη 1970, πρακτικά). Μέσα από άλλες έρευνες βρέθηκε ότι τα ποντίκια που υποβάλλονταν σε στρες θορύβου ήταν πιο ευάλωτα σε ιώσεις.

25

έλλειψη, το έμβρυο, εντούτοις, θα νιώσει με κάποιο τρόπο τη στέρηση του οξυγόνου. Η συνεχής δυσφορία μπλοκάρει αυτόματα ή παραμορφώνει την ευαισθησία του συστήματος (δημιουργώντας σ' αυτή την περίπτωση έναν υπερανεπτυγμένο πλακούντα), χωρίς αυτό να γίνεται συνειδητά α-ντιληπτό σαν Πόνος. Το έμβρυο μπορεί να έχει μια αίσθηση δυσφορίας (που τη χαρακτηρίζω Πόνο), χωρίς να την αντιλαμβάνεται συνειδητά. Οι αισθήσεις αποτελούν τα βασικά στοιχεία της συνείδησης. Μια αμβλυμένη αίσθηση θα έχει σίγουρα κάποια επίδραση αργότερα στη συνείδηση του νεογέννητου. Το μωρό μπορεί να είναι λιγότερο οξυδερκές, ευκίνητο και ζωηρό, να παρουσιάζει καθυστέρηση στην αντιληπτική του ανάπτυξη ή οτιδήποτε άλλο.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αυτές οι αισθήσεις δε δημιουργούν μόνι-μα αποτελέσματα, γιατί πολλά από τα εγκεφαλικά κύτταρα που χρειάζο-νται για την ερμήνευσή τους δεν είναι εμμύελα*. Ο Delgado, όμως, έδειξε ότι το νεογέννητο ποντίκι μετακινείται μέρες πριν γεννηθεί, παρόλο που η εμμυέλωση των απαραίτητων εγκεφαλικών δομών δε γίνεται παρά αρκε-τές μέρες μετά τη γέννηση**.

Αν θα έπρεπε μια γυναίκα να προσέξει κάποια στιγμή πολύ τον εαυτό της, αυτό θα έπρεπε να συμβεί στή διάρκεια της εγκυμοσύνης. Η ακατάλ-ληλη διατροφή, η υπερβολική χρήση οινοπνευματωδών, κλπ, επηρεάζουν το μωρό. Η έγκυος γυναίκα έχει ήδη αναπτύξει μια σχέση με το παιδί της. Αν ενδιαφέρεται για το παιδί της, θα φροντίσει το σώμα της, δε θα τρέχει πάν» κάτω για να προλάβει μέχρι την τελευταία στιγμή τις δουλειές της, δε θα ουρλιάζει κάθε δύο λεπτά στα άλλα παιδιά της και γενικά δε θα κάνει πράγματα που αυξάνουν την ένταση. Εκείνο που χρειάζεται είναι ένα χαλαρωμένο σύστημα.

Η ανεπάρκεια οξυγόνου δεν είναι η μοναδική στέρηση που μπορεί να νιώσει το έμβρυο. Η ακατάλληλη διατροφή της μητέρας αποτελεί άλλον ένα ουσιαστικό παράγοντα. Μια υγιής μητέρα αισθάνεται τις ανάγκες του εμβρύου μέσα της σαν μέρος των δικών της αναγκών. Θα ικανοποιήσει, επομένως, αυτές τις ανάγκες αυθόρμητα, όταν είναι έγκυος, μέσα από ένα σωστό διαιτολόγιο. Δε θα κάνει εξοντωτικές δίαιτες για να διατηρήσει

* Η μυελίνη είναι ένα λιπώδες περίβλημα που καλύπτει τις νευρικές Ινες και υποδηλώνει την αμε-σότητα λειτουργίας των νεύρων. Το έμβρυο προσαρμόζεται στο μητρικό καρδιακό παλμό. Το γεγο-νός ότι η παρουσία του καρδιακού παλμού μετά τη γέννηση ηρεμεί το νεογέννητο σημαίνει ότι μέσα στη μήτρα θα πρέπει να είχε αναπτυχθεί κάποιο είδος συστηματικής μνήμης.

* * Jos0 Delgado, Physical Control of the Mind (Νέα Υόρκη: Harper and Row, 1969). Αυτό το σημείο θα συζητηθεί στο προσεχές βιβλίο του συγγραφέα, Primal Man: The New Consciousness.

26

λεπτό το σώμα της. Μια μητέρα που δεν τρέφεται κανονικά βλάπτει το, έμβρυο. Έτσι, το έμβρυο δεν αναπτύσσεται φυσιολογικά, με αποτέλεσμα να γίνει αργότερα το παιδί σωματικά ευάλωτο. Η έλλειψη ικανοποιητικής τροφής μπορεί να επηρεάσει το νευρικό σύστημα του εμβρύου την εποχή που βρίσκεται στο στάδιο της ταχείας εξέλιξής του.

Όλοι μας ξέρουμε πως ένα ακατάλληλο διαιτολόγιο μπορεί να επηρεά-σει το σώμα μας. Εκείνο που μπορεί να μην καταλαβαίνουμε τελείως είναι το πώς ακριβώς το ακατάλληλο διαιτολόγιο μιας εγκύου μπορεί να κάνει το έμβρυο να υποφέρει, παρόλο που το ίδιο δεν έχει αναπτύξει μια συνεί-δηση για να καταλάβει τι του συμβαίνει.

Ένας από τους τρόπους με τους οποίους η νεύρωση της μητέρας επι-δρά στο μωρό της είναι η δημιουργία καθυστερημένης ή πρόωρης γέννας. Πιστεύω ότι και οι δύο αυτές καταστάσεις έχουν σχέση με τη νεύρωση. Για παράδειγμα, η χημική ουσία σεροτονίνη συγκεντρώνεται σε μεγάλες ποσότητες σ' εκείνες τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την καταστολή. Ένα από τα συνεπακόλουθα της αυξημένης σεροτονίνης είναι η συστολή των αιμοφόρων αγγείων. Αυτή η χρόνια συστολή, αποτέλεσμα νευρωτικής καταστολής, δημιουργεί σε ορισμένες περιπτώσεις είτε αυτό-ματη αποβολή είτε πρόωρη γέννα. Υπερβολική έκκριση σεροτονίνης μπο-ρεί ακόμα να ελαττώνει τη ροή του αίματος προς τον πλακούντα και να καταδικάσει το έμβρυο σε θάνατο από ασιτία. Τα βλαβερά αποτελέσματα μιας πρόωρης γέννας είναι πολλά, αλλά σπάνια συζητιέται το ψυχολογικό τραύμα που δημιουργεί ένα τέτοιο γεγονός. Ένας ασθενής που είχε υπο-βληθεί σε Πρωτογενή θεραπεία έζησε μια Πρωτογενή Αναβίωση της πρό-ωρης γέννησής του. Το συναίσθημα που ένιωσε ήταν ότι κάποιος τον πέτα-ξε ξαφνικά μέσα στον κόσμο πριν ο ίδιος να είναι έτοιμος για κάτι τέτοιο. Η επίγνωση που απόκτησε από αυτή την Αναβίωση ήταν ότι σ' όλη τη ζωή του προσπαθούσε να γαντζωθεί πάνω σε διάφορα πράγματα. Προσπαθού-σε να πετύχει μια σταθερότητα στη δουλειά του και τον τρόπο ζωής του και να μην υποβάλλεται σε καμία αλλαγή, γιατί κάτι τέτοιο του δημιουρ-γούσε φοβερό πανικό. Ένιωσε, λοιπόν, έντονα ότι οι ρίζες αυτού του πανι-κού βρίσκονταν στην πρόωρη γέννησή του και την ανάγκη να γαντζώνεται από πράγματα μέχρι να προετοιμαστεί τελείως για τη γέννησή του.

Είμαι σίγουρος ότι υπάρχει ένα πλήθος βιοχημικών παραγόντων που αγνοούμε και που προκαλούν μια πρόωρη γέννα. Είμαι, όμως, εξίσου σί-γουρος ότι αυτοί οι παράγοντες είναι στενά συνδεμένοι με τη νεύρωση. Πρωτογενείς ασθενείς, που υπήρξαν μητέρες που γέννησαν πρόωρα, ήξε-ραν ότι κυριολεκτικά εκτόξευσαν τα μωρά τους στον κόσμο γιατί δεν μπο-

27

ρούσαν ν' αντέξουν την εγκυμοσύνη. Μ' αυτό τον τρόπο αρνήθηκαν την κυοφορία του μωρού τους. Υπάρχουν πολυάριθμες μελέτες που δείχνουν τα βλαβερά αποτελέσματα μιας πρόωρης γέννας. Αυτά κυμαίνονται από πνευματική καθυστέρηση μέχρι διάφορες αρρώστιες του αναπνευστικού. Κάτι τέτοιο μπορεί βέβαια να οφείλεται λιγότερο στο πρόωρο της γέννη-σης και περισσότερο στο γεγονός ότι τα πρόωρα μωρά τοποθετούνται σε θερμοκοιτίδες, όπου υπάρχει σαφής έλλειψη ερεθισμάτων, ζεστασιάς και σωματικής επαφής, στοιχεία απαραίτητα για την ανάπτυξή τους — ι-διαίτερα, μάλιστα, αν σκεφτούμε ότι πρόκειται για έμβρυα που χρειάζο-νται όλα τα ερεθίσματα που τους παρέχει η μήτρα.

Για να έχει το πρόωρο παιδί κάποια πιθανότητα ν' αναπτυχθεί φυσιολο-γικά, θα πρέπει να του δοθεί ένα μεγαλύτερο από το συνηθισμένο ποσό οπτικών ερεθισμάτων. Όπως θα δούμε παρακάτω, αυτό το είδος ερεθι-σμάτων έχει άμεση επίδραση στην ανάπτυξη των εγκεφαλικών κυττάρων. Υπάρχει μια αποκαλυπτική μελέτη των Freedman, et al. πάνω στα δίδυμα. Τα δίδυμα αυτά όταν γεννήθηκαν είχαν μικρό βάρος (θεωρούνταν πρόω-ρα). Τα χώρισαν σε δυο ομάδες. Τα μωρά της πρώτης ομάδας τα νανούρι-ζαν για να κοιμηθούν, ενώ τα μωρά της δεύτερης τ' άφηναν να κοιμηθούν μόνα τους. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα μωρά της πρώτης ομάδας κέρδισαν πολύ γρηγορότερα βάρος από τα μωρά της δεύτερης*.

Μια μορφή άρνησης στο μωρό της φυσιολογικής του φύσης είναι η κα-θυστερημένη γέννα — δεν επιτρέπεται στο μωρό εκείνο που του υπαγο-ρεύει η φύση του, να γεννηθεί στο σωστό χρόνο. Μητέρες που ήταν νευρω-τικές πριν υποβληθούν στην Πρωτογενή Θεραπεία ανακάλυψαν ότι ένας από τους τρόπους που χρησιμοποίησαν για ν' απορρίψουν τα παιδιά τους ήταν να καθυστερήσουν την είσοδό τους στον κόσμο, ακριβώς γιατί δεν αισθάνονταν έτοιμες να τα φροντίσουν. Μια από τις μητέρες είπε ότι έμει-νε έγκυος για να μπορέσει αυτή η ίδια να τραβήξει την προσοχή και τη φροντίδα των άλλων, πράγμα που επιθυμούσε να διαρκέσει όσο το δυνα-τόν περισσότερο. Η ίδια η πράξη της συγκράτησης ενός μωρού από το να γεννηθεί είναι νευρογενής. Προδιαγράφει, μάλιστα, μια γενικότερη προσπάθεια της μητέρας να καθυστερήσει την ανάπτυξη του μωρού της.

Το τραύμα μιας καθυστερημένης γέννας αποδεικνύεται από το γεγο-νός ότι το ποσοστό θνησιμότητας των μωρών που αργούν να βγουν στον

* D.G. Freedman, Η. Boverman και Ν. Freedman, «Effects of Kinesthetic Stimulation on Weight Gain and Smiling in Premature Infants» (αναφορά της American Orthopsychiatry Association, San Francisco, Καλιφόρνια, Απρίλιος 1960).

28

κόσμο είναι διπλάσιο από εκείνο των φυσιολογικών. Επειδή ακριβώς το μέγεθος του κεφαλιού και της λεκάνης είναι συνήθως μεγαλύτερο από το κανονικό (εξαιτίας της μεγαλύτερης παραμονής του μωρού μέσα στη μητέρα), η γέννα είναι περισσότερο δύσκολη και τραυματική. Με λίγα λό-για, μια μητέρα που δεν αισθάνεται έτοιμη για το ρόλο της, που είναι σφιγ-μένη κι έχει την τάση να κρατάει τα πάντα μέσα της, μπορεί ασυνείδητα να κρατήσει το μωρό μέσα της περισσότερο από το κανονικό.

Το είδος της έρευνας που θα έπρεπε να κάνουμε θα ήταν να μετρούσα-με το επίπεδο έντασης μιας εγκύου γυναίκας κι έπειτα να συσχετίζαμε το ποσό της έντασης με το είδος της γέννας που θα συμβεί. Μήπως οι γυναίκες με μεγαλύτερη ένταση γεννούν αργότερα από το κανονικό; Μή-πως μια μεγαλύτερη από το συνηθισμένο ένταση στη μητέρα συνδέεται με μεγαλύτερες πιθανότητες εγκεφαλικής βλάβης και άλλων σοβαρών παθήσεων στο παιδί; Μήπως επηρεάζει το ποσοστό βρεφικής θνησιμότη-τας; Μέχρι τώρα ξέρουμε ότι όλα τούτα συμβαίνουν στα ζώα. Τα έγκυα ποντίκια, που στη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους χαϊδεύονται πολύ, γεν-νούν πολύ περισσότερα ζωντανά ποντίκια από εκείνα που δεν αγγίζονται καθόλου*. Το χάδι δημιουργεί ένα αίσθημα ευφορίας, ένα χαλαρωμένο σύστημα που λειτουργεί στο καλύτερο δυνατό επίπεδο. Οι άνθρωποι εί-ναι, φυσικά, πιο πολύπλοκοι. Προσωπικά όμως, πιστεύω ότι και γι' αυτούς ισχύει η ίδια αρχή. Αν μια μητέρα είχε χαϊδευτεί πολύ όταν ήταν μωρό, θα είναι ένα περισσότερο χαλαρωμένο άτομο, μ' ένα σύστημα που θα λει-τουργεί πολύ καλύτερα για το μωρό της. Οι εμπειρίες που είχε η ίδια η μητέρα σαν μωρό θ' αποτελέσουν το υπόβαθρο της συμπεριφοράς της προς το δικό της παιδί.

Είναι επίσης σημαντικό να ξέρουμε κατά πόσο η ένταση μιας εγκύου γυναίκας δημιουργεί μεγαλύτερες πιθανότητες για τη γέννηση μωρών που υποφέρουν από κωλικούς ή εκζέματα. Όταν μιλάμε για ένταση, εννο-ούμε μια καθολική σωματική κατάσταση που αφορά την ορμονική παροχή, το μυϊκό σύστημα, το κυκλοφορικό, κλπ. Ένταση είναι απλώς ένας όρος, ένας δείκτης της κατάστασης όλων αυτών των συνδεμένων σωματικών συστημάτων. Τα οπτικά ερεθίσματα που δόθηκαν στα έγκυα ποντίκια εξη-γούν το μεγαλύτερο ποσοστό επιβίωσης των νεογέννητων, γιατί ακριβώς η αίσθηση της αφής έγινε αντικείμενο σωματικής επεξεργασίας κι έφερε αλλαγές σε πολλά βασικά συστήματα.

* J. Werboff, et at., «Handing of Pregnant Mice», Psychology and Behavior, 3 (1968): 35-39.

29

Μια διαταραχή του ορμονικού συστήματος της μητέρας μπορεί να δη-μιουργήσει μακροχρόνιες επιδράσεις στο έμβρυο. Μπορεί να καθορίσει το πόσο επιθετική ή παθητική θα είναι η ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Αντρι-κές ορμόνες που χορηγήθηκαν σε έγκυα πρωτεύοντα δημιούργησαν πιο επιθετικά μωρά από εκείνα που γεννήθηκαν από πρωτεύοντα που δεν εί-χαν πάρει αυτές τις ορμόνες. Τα νεογέννητα ήταν ασυνήθιστα επιθετικά και αυτό το χαρακτηρολογικό τους στοιχείο φάνηκε ότι θα παρέμενε α-ναλλοίωτο σ' όλη τους τη ζωή. Η ουσία είναι ότι η νεύρωση μπορεί να δη-μιουργήσει μια ορμονική κατάσταση όπου υπάρχει υπεραφθονία ανδρο-γόνου (αντρικής ορμόνης) στη μητέρα. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι τα νεο-γέννητα θηλυκά γεννιούνται ασυνήθιστα επιθετικά και αρσενικοποιημέ-να, έτσι που ν' αντιμετωπίζουν τον κόσμο μ' ένα «σκληρό» τρόπο. Στους ανθρώπους, μια τέτοια κατάσταση μπορεί να δημιουργήσει το υπόβαθρο για μια μετέπειτα σεξουαλική απόκλιση, όπως είναι ο λεσβιασμός. Φυσικά, για να συμβεί κάτι τέτοιο θα πρέπει να συνυπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, αλλά η γενικότερη προδιάθεση που δημιουργείται στη διάρκεια της κύη-σης αποτελεί μια πιθανότητα.

Αποδείχτηκε, για παράδειγμα, ότι η θηλυκή ορμόνη οιστρογόνο που χορηγήθηκε σε αρσενικά ποντίκια ακριβώς μετά τη γέννησή τους, τα θη-λυκοποίησε για όλη τους τη ζωή. Η ίδια ορμόνη αν χορηγηθεί αργότερα δε δημιουργεί τέτοιες αλλαγές. Υπάρχουν κρίσιμες περίοδοι όπου η ορμο-νική διαταραχή μπορεί ν' αποβεί καταστροφική. Η φύση πρόβλεψε κατά κάποιο τρόπο για όλα αυτά, γιατί στη διάρκεια της εγκυμοσύνης παρατη-ρείται στους ανθρώπους μια απότομη αύξηση του επιπέδου προγεστερό-νης. Αυτή είναι μια βασική ορμόνη που καταφέρνει πολλά πράγματα — χαλαρώνει τη μητέρα, ελαττώνει τη διέγερση της μήτρας και τελικά κατευ-νάζει το έμβρυο. Την πιο σημαντική της, όμως, λειτουργία μου την υπέδει-ξε ο Δρ. Oscar Janiger*. Ψάχνοντας σε διάφορα βιβλία ανακάλυψε ότι σπάνια, αν όχι ποτέ, παρουσιάστηκε ψυχωτικό επεισόδιο (νευρική κατάρ-ρευση) στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τα βιβλία, παρόλ' αυτά, είναι γεμά-τα με αναφορές στη μετατοκετική ψύχωση — μια εποχή όπου τα επίπεδα της προγεστερόνης πέφτουν κατακόρυφα. Έτσι, στη διάρκεια της εγκυ-μοσύνης δημιουργείται αυτόματα ένας μηχανισμός που παρέχει μια επι-πλέον προστασία στο αμυντικό σύστημα της μητέρας. Αυτός ο μηχανι-σμός πρέπει ν' αποτελεί μέρος του μηχανισμού μας επιβίωσης — κάτι που

* Προσωπική συνομιλία, ο Δρ. Janiger διευθύνει την ψυχιατρική έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Irvine.

30

εξασφαλίζει το ότι η μητέρα θα παραμείνει ψυχικά υγιής στη διάρκεια της εγκυμοσύνης και θα εξασφαλίσει τις καλύτερες προοπτικές στο μωρό της.

Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, μεγάλες δόσεις προγεστερόνης έ-χουν χρησιμοποιηθεί σαν αναισθητικό σε μικροεπεμβάσεις.

Κι εδώ ξαναγυρίζουμε στην Πρωτογενή Θεωρία. Μια χημική ουσία που περιορίζει το συναίσθημα του Πόνου εκκρίνεται στη διάρκεια της εγκυμο-σύνης, και μ' αυτό τον τρόπο ενισχύει το αμυντικό σύστημα. Η απουσία ψυχωτικών επεισοδίων σε τούτο το διάστημα δείχνει ότι αυτό το εσωτερι-κό ηρεμιστικό παρέχει ουσιαστική βοήθεια — επιπλέον, η ψύχωση σχετί-ζεται με Πόνο που δεν καλύπτεται από κάποιο αμυντικό μηχανισμό. Το ευπρόσβλητο της μητέρας μετά τον τοκετό πρέπει κατά κάποιο τρόπο ν' αποδοθεί στα χαμηλωμένα πια επίπεδα προγεστερόνης.

Η προγεστερόνη έχει κι άλλες λειτουργίες. Μια από τις σημαντικότε-ρες, όμως, συνδέεται με τη διαφοροποίηση του εμβρύου σε αρσενικό και θηλυκό. Κι εδώ πάλι, οι μεταβολές στα επίπεδα της προγεστερόνης στη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να αλλοιώσουν αυτή τη διαφοροποίη-ση, έτσι που η βασική στάση του νεογέννητου απέναντι στη ζωή να δια-στρεβλωθεί. Σε γυναίκες που είχαν δυσκολίες να κρατήσουν το παιδί τους στη διάρκεια της εγκυμοσύνης χορηγούνται καμιά φορά μεγάλες δόσεις προγεστερόνης (για να ηρεμήσουν τη μήτρα), πράγμα όμως που μπορεί να δημιουργήσει αρσενικοποιημένο θηλυκό νεογέννητο (με υπερβολικό τρίχωμα, κλπ). Μ' άλλα λόγια, οι ορμονικές αλλαγές της μητέρας μεταδί-δονται στο έμβρυο, πράγμα που δε θα πρέπει να ξεχνάμε όταν μελετάμε τις απαρχές μιας νεύρωσης. Μέχρι τώρα αναζητούσαμε λύσεις στη γενετι-κή εκεί που θα έπρεπε να μελετάμε την περίοδο της κύησης με κάθε λεπτομέρεια*.

Ανέφερα, για παράδειγμα, ότι η υπερβολική έκκριση σεροτονίνης μπο-ρεί να προκαλέσει αυτόματη αποβολή ή πρόωρη γέννα. Ίσως, κατά κάποιο τρόπο, οι σωματικές ορμόνες, όπως η προγεστερόνη, όταν απελευθερώ-νονται να επιδρούν στις εγκεφαλικές ορμόνες, όπως είναι η σεροτονίνη, κι αυτές οι ορμόνες να επηρεάζουν έπειτα τις σωματικές διεργασίες. Το σώμα διαθέτει μια πολύπλοκη ορμονική αλυσίδα και η οποιαδήποτε επέμ-βαση ή τροποποίηση κάποιου τμήματός της δεν αφήνει ανεπηρέαστο το υπόλοιπο κομμάτι της. Όταν δεν αντιμετωπίζουμε το άτομο σαν ολότητα,

* Δεν έχει ξεκαθαριστεί ολότελα το κατά πόσο ένα γερά οικοδομημένο αμυντικό σύστημα είναι άμεσο αποτέλεσμα μιας αύξησης της προγεστερόνης ή κατά πόσο μια τέτοια αύξηση έχει επίδρα-ση και σ' άλλα βιοχημικά στοιχεία.

31

Μια διαταραχή του ορμονικού συστήματος της μητέρας μπορεί να δη-μιουργήσει μακροχρόνιες επιδράσεις στο έμβρυο. Μπορεί να καθορίσει το πόσο επιθετική ή παθητική θα είναι η ιδιοσυγκρασία του παιδιού. Αντρι-κές ορμόνες που χορηγήθηκαν σε έγκυα πρωτεύοντα δημιούργησαν πιο επιθετικά μωρά από εκείνα που γεννήθηκαν από πρωτεύοντα που δεν εί-χαν πάρει αυτές τις ορμόνες. Τα νεογέννητα ήταν ασυνήθιστα επιθετικά και αυτό το χαρακτηρολογικό τους στοιχείο φάνηκε ότι θα παρέμενε α-ναλλοίωτο σ' όλη τους τη ζωή. Η ουσία είναι ότι η νεύρωση μπορεί να δη-μιουργήσει μια ορμονική κατάσταση όπου υπάρχει υπεραφθονία ανδρο-γόνου (αντρικής ορμόνης) στη μητέρα. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι τα νεο-γέννητα θηλυκά γεννιούνται ασυνήθιστα επιθετικά και αρσενικοποιημέ-να, έτσι που ν' αντιμετωπίζουν τον κόσμο μ' ένα «σκληρό» τρόπο. Στους ανθρώπους, μια τέτοια κατάσταση μπορεί να δημιουργήσει το υπόβαθρο για μια μετέπειτα σεξουαλική απόκλιση, όπως είναι ο λεσβιασμός. Φυσικά, για να συμβεί κάτι τέτοιο θα πρέπει να συνυπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, αλλά η γενικότερη προδιάθεση που δημιουργείται στη διάρκεια της κύη-σης αποτελεί μια πιθανότητα.

Αποδείχτηκε, για παράδειγμα, ότι η θηλυκή ορμόνη οιστρογόνο που χορηγήθηκε σε αρσενικά ποντίκια ακριβώς μετά τη γέννησή τους, τα θη-λυκοποίησε για όλη τους τη ζωή. Η ίδια ορμόνη αν χορηγηθεί αργότερα δε δημιουργεί τέτοιες αλλαγές. Υπάρχουν κρίσιμες περίοδοι όπου η ορμο-νική διαταραχή μπορεί ν' αποβεί καταστροφική. Η φύση πρόβλεψε κατά κάποιο τρόπο για όλα αυτά, γιατί στη διάρκεια της εγκυμοσύνης παρατη-ρείται στους ανθρώπους μια απότομη αύξηση του επιπέδου προγεστερό-νης. Αυτή είναι μια βασική ορμόνη που καταφέρνει πολλά πράγματα — χαλαρώνει τη μητέρα, ελαττώνει τη διέγερση της μήτρας και τελικά κατευ-νάζει το έμβρυο. Την πιο σημαντική της, όμως, λειτουργία μου την υπέδει-ξε ο Δρ. Oscar Janiger*. Ψάχνοντας σε διάφορα βιβλία ανακάλυψε ότι σπάνια, αν όχι ποτέ, παρουσιάστηκε ψυχωτικό επεισόδιο (νευρική κατάρ-ρευση) στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τα βιβλία, παρόλ' αυτά, είναι γεμά-τα με αναφορές στη μετατοκετική ψύχωση — μια εποχή όπου τα επίπεδα της προγεστερόνης πέφτουν κατακόρυφα. Έτσι, στη διάρκεια της εγκυ-μοσύνης δημιουργείται αυτόματα ένας μηχανισμός που παρέχει μια επι-πλέον προστασία στο αμυντικό σύστημα της μητέρας. Αυτός ο μηχανι-σμός πρέπει ν' αποτελεί μέρος του μηχανισμού μας επιβίωσης — κάτι που

* Προσωπική συνομιλία, ο Δρ. Janiger διευθύνει την ψυχιατρική έρευνα στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Irvine.

30

εξασφαλίζει το όχι η μητέρα θα παραμείνει ψυχικά υγιής σχη διάρκεια της εγκυμοσύνης και θα εξασφαλίσει τις καλύτερες προοπχικές σχο μωρό χης.

Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, μεγάλες δόσεις προγεσχερόνης έ-χουν χρησιμοποιηθεί σαν αναισθητικό σε μικροεπεμβάσεις.

Κι εδώ ξαναγυρίζουμε στην Πρωτογενή Θεωρία. Μια χημική ουσία που περιορίζει το συναίσθημα του Πόνου εκκρίνεται στη διάρκεια της εγκυμο-σύνης, και μ' αυτό τον τρόπο ενισχύει το αμυντικό σύστημα. Η απουσία ψυχωτικών επεισοδίων σε τούτο το διάστημα δείχνει ότι αυτό το εσωτερι-κό ηρεμιστικό παρέχει ουσιαστική βοήθεια — επιπλέον, η ψύχωση σχετί-ζεται με Πόνο που δεν καλύπτεται από κάποιο αμυντικό μηχανισμό. Το ευπρόσβλητο της μητέρας μετά τον τοκετό πρέπει κατά κάποιο τρόπο ν' αποδοθεί στα χαμηλωμένα πια επίπεδα προγεστερόνης.

Η προγεστερόνη έχει κι άλλες λειτουργίες. Μια από τις σημαντικότε-ρες, όμως, συνδέεται με τη διαφοροποίηση του εμβρύου σε αρσενικό και θηλυκό. Κι εδώ πάλι, οι μεταβολές στα επίπεδα της προγεστερόνης στη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να αλλοιώσουν αυτή τη διαφοροποίη-ση, έτσι που η βασική στάση του νεογέννητου απέναντι στη ζωή να δια-στρεβλωθεί. Σε γυναίκες που είχαν δυσκολίες να κρατήσουν το παιδί τους στη διάρκεια της εγκυμοσύνης χορηγούνται καμιά φορά μεγάλες δόσεις προγεστερόνης (για να ηρεμήσουν τη μήτρα), πράγμα όμως που μπορεί να δημιουργήσει αρσενικοποιημένο θηλυκό νεογέννητο (με υπερβολικό τρίχωμα, κλπ). Μ' άλλα λόγια, οι ορμονικές αλλαγές της μητέρας μεταδί-δονται στο έμβρυο, πράγμα που δε θα πρέπει να ξεχνάμε όταν μελετάμε τις απαρχές μιας νεύρωσης. Μέχρι τώρα αναζητούσαμε λύσεις στη γενετι-κή εκεί που θα έπρεπε να μελετάμε την περίοδο της κύησης με κάθε λεπτομέρεια*.

Ανέφερα, για παράδειγμα, ότι η υπερβολική έκκριση σεροτονίνης μπο-ρεί να προκαλέσει αυτόματη αποβολή ή πρόωρη γέννα. Ίσως, κατά κάποιο τρόπο, οι σωματικές ορμόνες, όπως η προγεστερόνη, όταν απελευθερώ-νονται να επιδρούν στις εγκεφαλικές ορμόνες, όπως είναι η σεροτονίνη, κι αυτές οι ορμόνες να επηρεάζουν έπειτα τις σωματικές διεργασίες. Το σώμα διαθέτει μια πολύπλοκη ορμονική αλυσίδα και η οποιαδήποτε επέμ-βαση ή τροποποίηση κάποιου τμήματος της δεν αφήνει ανεπηρέαστο το υπόλοιπο κομμάτι της. Όταν δεν αντιμετωπίζουμε το άτομο σαν ολότητα,

' Δεν έχει ξεκαθαριστεί ολότελα το κατά πόσο ένα γερά οικοδομημένο αμυντικό σύστημα είναι άμεσο αποτέλεσμα μιας αύξησης της προγεστερόνης ή κατά πόσο μια τέτοια αύξηση έχει επίδρα-ση και σ' άλλα βιοχημικά στοιχεία.

31

μπορεί να παραπλανηθούμε, θεωρώντας ότι μια μοναδική ορμονική ουσία αποτελεί την «αιτία» της μιας ή της άλλης κατάστασης. Προσωπικά, πι-στεύω ότι η νεύρωση παραμορφώνει ολόκληρο το σύστημα, προκαλώντας ελαφρές διαταραχές σε κάθε τμήμα του, πράγμα που μπορεί τελικά να επηρεάσει το ρυθμό ανάπτυξης, την τριχοφυία, τη σεξουαλική ορμή, τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, κλπ*. Η προγεστερόνη μπορεί ν' αποτελεί ένα μόνο μέρος ενός αντιψυχωτικού βιοχημικού συστήματος που υποβοη-θά τις άμυνες. Η σεροτονίνη αποτελεί κάποιο άλλο. Στην ψύχωση, για πα-ράδειγμα, τα επίπεδα της σεροτονίνης χαμηλώνουν. Από τη στιγμή που θα κατανοήσουμε ότι οι άμυνες δεν είναι απλώς νοητικές λειτουργίες (ό-πως το να προβάλλεις ιδέες σε άλλους), αλλά κάτι που αφορά ολόκληρη τη νευροχημεία μας, τότε θα δούμε πως η νεύρωση επιδρά σ' ολόκληρο το σύστημά μας.

Η ενδομήτρια ζωή συνεπάγεται μια σχέση ανάμεσα στη μητέρα και στο μωρό. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι μια ψυχικά υγιής μητέρα θα ανα-πτύξει μια καλύτερη σχέση με το έμβρυο της απ' ό,τι μια ψυχικά άρρωστη.

Ελένη

Χτες βράδυ στην Ομάδα είχα μια πολύ παράξενη Αναβίωση. Ένιωθα σαν να βρίσκομαι πίσω στη μήτρα, όταν ξαφνικά αισθάνθηκα ένα φοβερό τρά-νταγμα και μια συνειδητότητα που δεν είναι συνηθισμένη σ' αυτή τη φάση της ζωής. Σήμερα, να μόλις τώρα, μου φαίνεται ότι καταλαβαίνω τη σημα-σία της χτεσινής Αναβίωσης, θυμάμαι ότι η μητέρα μου μου έλεγε πως όταν ήταν εννέα μηνών έγκυος σε μένα σκόνταψε, καθώς ήταν αργά το βράδυ, σ' ένα χαμηλό κιγκλίδωμα στην μπροστινή αυλή. Έπεσε κάτω φαρδιά-πλατιά και αμέσως φοβήθηκε μήπως με είχε τραυματίσει, γι' αυτό και φώναξε αμέσως το γιατρό της. Αυτός τη διαβεβαίωσε πως ήμουνα μια

* Ο τρόπος μεταβολής της ορμονικής παροχής εξαιτίας της νεύρωσης έχει συζητηθεί στο The Anatomy of Mental Illness. Σ' εκείνους που ενδιαφέρονται για περισσότερες τεχνικές λεπτομέ-ρειες συστήνω τη νέα δουλειά The Neurobiology of the Amygdala, μια έκδοση των a Bar Harbor, Maine, Symposium, Plenum Press. Τα στοιχεία αυτής της εργασίας αποδεικνύουν ότι ο αμυγδαλο-ειδής πυρήνας του τελικού εγκεφάλου ρυθμίζει την ορμονική παροχή του υποθάλαμου και μπορεί, ακόμα, να επηρεάσει άμεσα ολόκληρο το ενδοκρινικό σύστημα. Έτσι, όταν ο Πόνος μπλοκάρεται από το μεταιχμιακό σύστημα (ο ιππόκαμπος και ο αμυγδαλοειδής πυρήνας αποτελούν δύο από τις βασικές δομές του), η ενέργεια του μπλοκαρισμένου συναισθήματος κατευθύνεται διαμέσου του υποθάλαμου ξανά πίσω στο σύστημα, προκαλώντας ενδοκρινικές διαταραχές.

32

χαρά. Τώρα καταλαβαίνω πως χτες το βράδυ ξανάζησα, μέσα από την Πρωτογενή Αναβίωση, όλη αυτή την εμπειρία. Προς το τέλος της Αναβίω-σης, αφού έζησα το συναίσθημα ότι ήμουνα μέσα στη μήτρα, που έμοιαζε με τέλεια διακοπή όλων των νοητικών και σωματικών λειτουργιών, ακόμα και της αναπνοής, ένιωσα ξαφνικά ένα τράνταγμα που δημιούργησε μέσα μου ένα απότομο ξύπνημα, μια αναγκαστική συνειδητοποίηση, καθώς κι έναν έντονο φόβο, ένιωθα να γαντζώνομαι πάνω στον ίδιο τον εαυτό μου ή να τραβάω το σώμα μου προς τα μέσα. Κι αυτό ήταν το τέλος της Πρωτο-γενούς Αναβίωσης. Έμεινα εκεί ξαπλωμένη για ένα διάστημα, έχοντας χάσει κάθε αίσθηση χρόνου ή χώρου ή οτιδήποτε άλλου. Πραγματικά, αν δεν είχε συμβεί εκείνο το ξαφνικό, δυνατό τράνταγμα, δε θα μπορούσα ποτέ να ξαναζήσω το συναίσθημα που είχα μέσα στη μήτρα, γιατί ήταν κάτι θαμμένο σ' ένα πολύ βαθύ επίπεδο του υποσυνείδητου. Ίσως όμως να μπορούσα αν είχα απλώς κοιμηθεί. Ξέρω ότι σαν παιδί γλιστρούσα συ-χνά σ' αυτή την κατάσταση. Αργότερα σκεφτόμουν ότι αυτός δεν ήταν παρά ένας τρόπος που με βοηθούσε να δραπετεύω από τη μιζέρια των παιδικών μου χρόνων. Τώρα όμως, το βλέπω σαν μια προσπάθεια του σώ-ματος μου να ξαναζήσει εκείνη την πρωταρχική τραυματική εμπειρία. Το συναίσθημα πανικού στο τέλος της Πρωτογενούς Αναβίωσης δεν ήταν καν μια γνωστική εμπειρία" ήταν απλώς μια σωματική αντίδραση.

Μια άλλη αντίδραση σ' εκείνη την «Αναβίωση της μήτρας» είναι ότι, όταν σαν παιδί έπεφτα σε μια κατάσταση όπου ήμουνα ξεκομμένη από την πραγματικότητα, ένιωθα ασφαλής — δεν ένιωθα, μ' άλλα λόγια, τον Πόνο που μου προκαλούσε η μητέρα μου. Μόλις όμως αισθανόμουν ότι βρισκό-μουν για λίγο μέσα στη μήτρα, ένιωθα ξαφνικά φοβερό πανικό και τρόμο και το σώμα μου τραβιόταν προς τα μέσα, για ν' αποφύγει μάλλον εκείνο το δυνατό τράνταγμα. Άλλωστε ήμουνα και πρωτότοκη, πράγμα που έκα-νε τη μητέρα μου να ανησυχεί και να φοβάται πολύ.

Η τροφή ήταν για μένα, από την αρχή, αιτία συνεχούς αγώνα. Η μητέρα μου με θήλαζε στη βάση ενός ωραρίου και όχι ανάλογα με τις ανάγκες μου. Έτσι, όταν πείναγα κι έδειχνα την ανάγκη μου κλαίγοντας, δεν έβλε-πα ποτέ ανταπόκριση στις προσπάθειές μου (κλάμα). Αντίθετα, το τάισμα γινόταν σε θεότρελες για μένα στιγμές, είτε σε στιγμές που δεν πεινούσα είτε όταν κοιμόμουνα. Η ανάγκη μου και η πραγματική ικανοποίηση της ανάγκης μου (τροφή) σπάνια συγχρονίζονταν. Δεν ταίριαζαν. Όταν ένιω-θα την ανάγκη δεν έβρισκα ικανοποίηση, αλλά όταν δεν ένιωθα την ανά-γκη έβρισκα ικανοποίηση. Φαινόταν παράλογο, ένιωθα ότι ήταν κάτι τρε-λό, κάτι που με μπέρδευε. Από πολύ μικρή ένιωθα ότι δεν μπορούσα να

3. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 33

συγχρονιστώ με τη ζωή. Τώρα καταλαβαίνω ότι το ίδιο πράγμα συνέβαινε και τις φορές που χρειαζόμουνα αγκαλιά και αγάπη. Μπορούσα να κάνω φανερή αυτή την ανάγκη με το μοναδικό τρόπο που ήξερα σαν μωρό, κλαί-γοντας. Και αντί να με κρατήσει αγκαλιά ή να μου δώσει προσοχή, η μητέ-ρα μου εξαγριωνόταν μαζί μου και μ' άφηνε μόνη. Βλέπετε, λοιπόν, ότι εκείνο που έπαιρνα όταν έδειχνα ότι είχα κάποια ανάγκη δεν ήταν τίποτ' άλλο από κάποιο είδος τιμωρίας. Η ανάγκη μου ποτέ δεν ικανοποιόταν με τον τρόπο που ήθελα, αλλά μάλλον με τον ακριβώς ανάποδο: με την εγκατάλειψη και την απομόνωση. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που ήθελα να γυρίσω πίσω στη μήτρα. Αλλά μόλις, πάλι, ένιωθα ότι βρισκόμουνα στη μήτρα, άρχιζε να με κυριεύει η ανασφάλεια — θα συνέβαινε εκείνο το δυ-νατό τράνταγμα από στιγμή σε στιγμή. Έτσι, ακόμα κι εκεί ένιωθα άγχος και φόβο. Αυτές είναι όλες κι όλες οι αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας — ότι ένιωθα άγχος και φόβο συνέχεια.

Άλλοι τρόποι που χρησιμοποιούσε η μητέρα μου για να με πληγώσει και να με σακατέψει ήταν να θυμώνει και να με δέρνει πολύ. Υπερηφανευό-ταν συχνά ότι το ξύλο που μου έδινε δεν το έτρωγε κανένα άλλο παιδί στη γειτονιά. Φοβόταν πάντα μη γίνω κακομαθημένη. Λοιπόν, επιτρέψτε μου να σας πω τώρα ότι δεν μπορείς να χαλάσεις ένα παιδί δίνοντας του πολλή αγάπη. Εγώ, με τη σειρά μου, συνήθιζα να δέρνω πολύ το γιο μου και να τον μαλώνω, μέχρι τη στιγμή που έφτασα στις ρίζες αυτού του θυ-μού. Πριν από λίγες βδομάδες είχα μια Πρωτογενή Αναβίωση με αφορμή το γεγονός ότι είχα εξαγριωθεί με το γιο μου για κάποιο ασήμαντο πράγ-μα. Καθώς βίωνα το θυμό, αυτός άρχισε να γίνεται όλο και πιο έντονος, μέχρι που κατακλύσθηκα από μια φοβερή οργή. Ο θυμός προς το γιο μου έγινε αμέσως θυμός προς τη μητέρα μου, θυμός για όλα εκείνα που είχα υποφέρει σαν παιδί. Ο θυμός που αισθάνομαι τώρα πια καταλαβαίνω ότι πυροδοτείται από κείνο τον παλιό θυμό ενάντια στη μητέρα μου — ένα θυμό που ποτέ δεν είχα μπορέσει να εκφράσω. Ο καημένος ο γιος μου αναγκάστηκε να υπομείνει τη λαίλαπα αυτή του θυμού μου, όπως έκανα κι εγώ με τη μητέρα μου... και όπως εκείνη με τη δική της.

Θα μπορούσα πραγματικά να γράψω βιβλίο ολόκληρο περιγράφοντας τη ζημιά που μου έκανε η μητέρα μου, καθώς και τη ζημιά που εγώ η ίδια έκανα στο γιο μου. Με δυο λόγια, δεν μπορούμε να είμαστε καλοί γονείς όσο συνεχίζουμε να βασανιζόμαστε από το παρελθόν μας, κάτι που συμ-βαίνει στους περισσότερους από εμάς.

34

Ill

Ωδίνες και Τοκετός

Είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο πως η κατάσταση της μητέρας μπορεί να επηρεάσει το παιδί που φέρνει μέσα της. Τα πρώτα δείγματα της νεύρω-σης μπορεί ν' αναπτυχθούν αμέσως μετά τη σύλληψη. Το επόμενο κρίσιμο θέμα είναι ο ίδιος ο τοκετός. Θ' αφιερώσω αρκετό χρόνο στη συζήτηση γύρω από τις ωδίνες και τον τοκετό, γιατί πιστεύω ότι αυτές οι διαδικασίες δεν επιβαρύνουν μόνο ποσοτικά τη νεύρωση, αλλά προκαλούν ποιοτικά άλματα όσον αφορά το ποσό του Πόνου και τα κατάλοιπα της έντασης που καταγράφονται στο σύστημα.

Η γέννα είναι μια ρυθμική διαδικασία. Οι ωδίνες του τοκετού παρουσιά-ζονται μ' ένα συγκεκριμένο ρυθμό. Η κάθοδος του εμβρύου στον πυελο-γεννητικό σωλήνα και η έξοδός του στον κόσμο αποτελεί, σε γενικές γραμμές, μέρος ενός κανονικού, επακόλουθου γεγονότος — όταν, όμως, η γέννα αφορά ένα φυσιολογικό άτομο που βρίσκεται σε αρμονία με τους σωματικούς του ρυθμούς. Τόσο η εμμηνόρροια όσο και η κύηση είναι ρυθ-μικές διαδικασίες. Ο ρυθμός αποτελεί σύμφυτο στοιχείο της ανθρώπινης ζωής. Η νεύρωση είναι αντι-ρυθμική. Στη νεύρωση, τα πράγματα έχουν πάψει πια να «ρέουν». Η ζωή κατατεμαχίζεται και γίνεται ασύνδετη. Και η γέννα αποτελεί συνήθως για τους νευρωτικούς μια «αφύσικη» διαδικα-σία — παύει να είναι άνετη και ν' ακολουθεί μια φυσική ροή· γίνεται αγχώ-δης και αποδιοργανωτική.

Μέσα από τη διαδικασία κοινωνικοποίησής της, η γυναίκα παύει να γεν-νά ενστικτώδικα όπως κάνουν τα ζώα. Έχει πια μια «προκαθορισμένη» γέννα. Καθυποβάλλεται, διδάσκεται και προετοιμάζεται για κάτι που θα έπρεπε να γίνεται με τον πιο φυσικό τρόπο. Η ιδέα μιας φυσικής γέννας ούτε καν συζητιέται. Η γυναίκα μεταφέρεται στην κλινική και ντοπάρεται έτσι που να μην μπορεί πια να συμμετέχει στις σωματικές της διεργασίες που συμβαίνουν στη διάρκεια της γέννας. Έτσι, η ίδια δε συντονίζεται με τους ρυθμούς της, γιατί ακριβώς έχει χάσει τη δυνατότητα να αισθάνε-

35

ται το σώμα της. Το σώμα της δε «βοηθά» την εξώθηση του νεογέννητου. Πολλές φορές, οι γιατροί τραβούν το παιδί από μέσα της με τη βοήθεια εργαλείων. Ενόσω συμβαίνουν όλα αυτά, το έμβρυο αισθάνεται τις διατα-ραχές στους ρυθμούς της γέννας, με αποτέλεσμα να απορρυθμίζεται και το ίδιο πριν καν αντικρίσει το φως του ήλιου. Έτσι, με τη γέννα, το νεογέν-νητο παύει πια να είναι ένας φυσικά, ελεύθερα-κινούμενος οργανισμός. Είναι κάποιος που «συγκρατείται» από το να είναι ο εαυτός του — από το ν' αναπτυχθεί με το δικό του φυσικό ρυθμό. Αναγκάζεται να «υποτα-χτεί» στους ακρωτηριασμένους, ασυντόνιστους ρυθμούς της μητέρας του.

Έτσι, το πρώτο που θα πρέπει να παρατηρήσουμε εδώ είναι ότι ο Πόνος λειτουργεί σε διάφορα επίπεδα. Μερικά από αυτά είναι διανοητικά και άλ-λα όχι. Ο σωματικός Πόνος παραμένει μέσα στο σύστημα, όπως οποιοσδή-ποτε διανοητικοποιημένος Πόνος. Δεύτερο, ο Πόνος (δυσφορία) μπορεί ν' αρχίσει να δημιουργείται μέσα στη μήτρα και να κλιμακωθεί στη διάρ-κεια της γέννας.

Αυτό δε σημαίνει ότι μία μοναδική εμπειρία, η συγκράτηση του μωρού στη διάρκεια της γέννας, μπορεί να κάνει το παιδί να γίνει αργότερα υπο-ταγμένο. Σημαίνει ότι υπάρχει στη ζωή του μια σημαντική εμπειρία όπου αναγκάστηκε να υποταχτεί και ότι αυτή η εμπειρία, σε συνδυασμό με πολ-λές άλλες μετέπειτα εμπειρίες όπου θ' αναγκαστεί να υποταχτεί στις ανά-γκες κάποιου άλλου, μπορεί να δημιουργήσει μια υποταγμένη χαρακτηρο-λογική δομή. Η αρχική εμπειρία της γέννησης μπορεί να λειτουργήσει αρ-χετυπικά για τον τρόπο που το παιδί θ' αντιμετωπίσει αργότερα τις κατα-στάσεις στρες. Η ιδέα του αρχετυπικού τραύματος και της αρχετυπικής άμυνας θα συζητηθεί παρακάτω λεπτομερέστερα. Εκείνο που είναι τώρα σημαντικό είναι το να δούμε ότι μια φυσική, αβίαστη, χωρίς διακοπές γέν-να είναι κάτι το ουσιαστικό αν θέλουμε, βέβαια, ν' αποφύγουμε την ενστά-λαξη της νεύρωσης σ' ένα παιδί.

Το μωρό αναπτύσσεται μέσα στη μήτρα, ένα μυώδη σάκο που διευρύνε-ται καθώς μεγαλώνει το έμβρυο. Σε κάποια ορισμένη κρίσιμη στιγμή το έμβρυο εκβάλλεται. Η διαδικασία αυτή είναι παρόμοια μ' εκείνη που συμ-βαίνει και στ' άλλα σπλαχνικά όργανα, όπως είναι η κύστη και το ορθό έντερο. Ένα άτομο που είναι συνέχεια σφιγμένο μπορεί να υποφέρει από χρόνια δυσκοιλιότητα και να μην μπορεί ν' ανταποκριθεί στους φυσικούς ρυθμούς του. Μια «σφιγμένη» μητέρα δε θα μπορεί ν' αφήσει το μωρό της να βγει εύκολα. Ξέρουμε ότι, εξαιτίας της έντασης, οι μυϊκές ίνες σφίγγο-νται. Έτσι, στη διάρκεια μιας νευρωτικής γέννας οι περιφερειακές μυϊκές

36

ίνες της μήτρας δε χαλαρώνουν αρκετά για να επιτρέψουν το ελεύθερο πέρασμα του εμβρύου στον πυελογεννητικό σωλήνα. Ο κόλπος είναι κι αυτός ελαστικός και κάτω από φυσιολογικές συνθήκες μπορεί να διευρυν-θεί τόσο που να δεχτεί ένα αρκετά μεγάλο μωρό. Εξαιτίας όμως της έντα-σης, αντί να παρατηρηθεί διάταση παρατηρείται σύσφιξη. Δεν αναφέρο-μαι βέβαια στην ένταση μιας μητέρας που τρομάζει στην ιδέα της γέννας. Αναφέρομαι στη μόνιμη ένταση της μητέρας — το φορτίο του Πόνου που κουβαλάει μέσα της και που την κάνει να είναι ένα χρόνια σφιγμένο εσωτε-ρικά άτομο.

Μ' όλα τούτα θέλω να πω ότι ο μεγάλος Πόνος της γέννας μπορεί να αποτελεί, κατά κύριο λόγο, λειτουργία της νεύρωσης — ενός α-φύσικου συστήματος που κλείνει ερμητικά μπροστά σε μια φυσική διαδικασία, α-κριβώς με τον ίδιο τρόπο που προκαλείται και ο Πόνος όταν ένα ψεύτικο σύστημα κλείνει ερμητικά μπροστά στ' αληθινά συναισθήματα. Πραγματι-κά, δεν μπορώ να σκεφτώ καμιά άλλη φυσική λειτουργία που να προκαλεί τόσο Πόνο. Φαίνεται, λοιπόν, ότι με το να είσαι φυσικός αποφεύγεις τον Πόνο. Η έλλειψη ελαστικότητας που χαρακτηρίζει τους νευρωτικούς δεν είναι, επομένως, ένα απλό χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους, αλ-λά ένα καθολικό νευρομυϊκό γεγονός.

Η διαρκής ένταση στους μυς της μήτρας δεν επιτρέπει τη χαλάρωση ανάμεσα στις συσπάσεις του τοκετού. Αυτό επιβραδύνει τη ροή του φλεβι-κού αίματος, παρεμποδίζοντας μ' αυτό τον τρόπο τις ωδίνες. Το αποτέλε-σμα είναι η άσκηση μιας πρόσθετης πίεσης στο μωρό, καθώς και ο περιορι-σμός της παροχής οξυγόνου. Αυτά επηρεάζουν φυσικά σοβαρά το σύστη-μα του νεογέννητου.

Καισαρικές Τομές

Καμιά φορά, ο τοκετός είναι τόσο δύσκολος, που οι γιατροί κάνουν στη γυναίκα καισαρική τομή για να μπορέσουν να βγάλουν το παιδί. Αυτό φυ-σικά μπορεί ν' αποτελέσει τραυματική εμπειρία για το παιδί, γιατί οι συ-σπάσεις στη διάρκεια της γέννας έχουν συγκεκριμένη λειτουργία — να διεγείρουν το δέρμα του μωρού, που με τη σειρά του διεγείρει πολλά βασι-κά σωματικά συστήματα, συμπεριλαμβανόμενων του αναπνευστικού και του ουροποιογεννητικού. Οι συσπάσεις παίζουν για τον άνθρωπο τον ίδιο ρόλο που παίζει για τα ζώα το γλείψιμο. Το γλείψιμο βοηθά τα νεογέννητα

37

ζώα να μάθουν να χρησιμοποιούν την κύστη και τα έντερα τους. Ένα από τα προβλήματα που αφορούν τόσο την καισαρική τομή όσο

και την πρόωρη γέννα είναι η έλλειψη σωματικής διέγερσης. (Ο χρόνος τοκετού είναι συνήθως μικρότερος για τα πρόωρα μωρά). Έχει αποδειχτεί ότι αυτά τα μωρά έχουν περισσότερα αναπνευστικά προβλήματα και απο-κτούν πολύ αργότερα από το κανονικό έλεγχο πάνω στο σφιγκτήρα και την ουροδόχο κύστη τους. Τόσο η βιαστική όσο και η καθυστερημένη έξο-δος ενός μωρού από το σώμα της μητέρας του είναι επιζήμιες, γιατί και οι δύο είναι διαδικασίες εκτός ρυθμού. Πιστεύω ότι αυτές οι παραμορφώ-σεις της φυσικής γέννας αποτελούν, πολλές φορές, λειτουργίες της νεύ-ρωσης της μητέρας. Έτσι, εξαιτίας του δικού της νευρωτικού συστήματος, το μωρό τραυματίζεται στη γέννα και οικοδομεί τα θεμέλια της δικής του νευρωτικής πορείας.

Υπάρχουν στη ζωή μας κρίσιμες στιγμές όπου οι ανάγκες πρέπει να ικανοποιούνται οπωσδήποτε για να μη δημιουργήσουν αργότερα μακρο-χρόνια προβλήματα. Μια από αυτές τις ανάγκες είναι, κατά τη γνώμη μου, η συμπίεση και η ισχυρή σωματική διέγερση στη διάρκεια της γέννας..., κάτι που απουσιάζει από τις καισαρικές τομές. Αμφιβάλλω κατά πόσο ο οποιοσδήποτε θετικός χειρισμός τ ου μωρού θα μπορέσει αργότερα να ε-ξαλείψει αυτή την ανάγκη. Έχει αποδειχτεί για παράδειγμα ότι τα μωρά που γεννιούνται με καισαρική τομή παρουσιάζουν περισσότερες συναι-σθηματικές διαταραχές από εκείνα που γεννιούνται φυσιολογικά*. Είναι περισσότερο φοβισμένα και ανήσυχα. Απέναντι στα διάφορα ερεθίσματα εμφανίζουν μεγαλύτερη παθητικότητα — πράγμα λογικό αν σκεφτούμε ότι δε συμμετείχαν ενεργητικά στη γέννησή τους. Αυτή η παθητικότητα αποδείχτηκε και με μια μελέτη που έγινε σε πιθηκάκια που γεννήθηκαν με καισαρική τομή**. Στα καισαρικά μωρά παρατηρούνται ακόμα ορισμέ-νες βιοχημικές διαφορές — χαμηλότερο επίπεδο πρωτεϊνών του ορού κλπ. Το ποσοστό θνησιμότητάς τους είναι μεγαλύτερο. Μ' άλλα λόγια, το να γεννηθεί ένα μωρό φυσιολογικά, στο σωστό χρόνο, αποτελεί φυσική ανάγκη της ανάπτυξής του, όπως είναι το περπάτημα. Όταν αυτή η ανά-γκη παραμένει ανεκπλήρωτη ή παρεμποδίζεται, εμφανίζονται βαθιές και μόνιμες αλλαγές. Οι συστολές της μήτρας που βοηθούν την εξώθηση του

• W.J. Pieper, et al., «Personality Traits in Caesarean-Normally Delivered Children», Archives of General Psychiatry 2 (1964): 466-71.

** G.W. Meier, «Behavior of Infant Monkeys: Differences Attributable to Mode of Birth», Science 143 (1964): 968-70.

38

μωρού, διεγείρουν τα περιφερειακά νεύρα. Αυτά, με τη σειρά τους, μετα-φέρουν τη διέγερση στον εγκέφαλο, που τελικά επηρεάζει όλα τα βασικά συστήματα του σώματος. Αν δε συμβεί αυτό, παρατηρείται μια ανεπάρκεια στην ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος. Υπάρχουν ορισμένες κρίσι-μες στιγμές στην ανάπτυξη του εγκεφάλου — όταν, για να μπορέσει ν' αναπτυχθεί φυσιολογικά, πρέπει να δεχτεί συγκεκριμένες μορφές διέγερ-σης. Τονίζουμε το «κρίσιμες στιγμές» γιατί αν αυτή η ισχυρή διέγερση και συμπίεση που συνδέεται με τη γέννηση συνέβαινε σ' ένα παιδί τριών μηνών, μπορεί σαν εμπειρία να ήταν δυσάρεστη, τραυματική και να προκα-λούσε ένα μπλοκάρισμα στον εγκέφαλο.

Υπάρχει κι άλλη μια πηγή πληροφοριών γύρω από τη ζημιά που προκα-λεί ο καισαρικός τοκετός. Πρόκειται για τους ανθρώπους που έχουν γεν-νηθεί μ' αυτό τον τρόπο και υποβάλλονται σε Πρωτογενή Θεραπεία. Οι Αναβιώσεις της γέννησης τους δεν εμφανίζουν τη ρευστότητα των ρυθ-μών που παρατηρείται στις συνηθισμένες συστολές της γέννας. Οι κινή-σεις τους είναι ακανόνιστες και συχνά πιο βίαιες από το συνηθισμένο. Μοιάζει σαν να προσπαθούν μέσα από τις απότομες κινήσεις και τα βίαια χτυπήματά τους ν' αναπληρώσουν κάποιο ελάττωμα της ανάπτυξής τους. Οι Πρωτογενείς τους Αναβιώσεις μοιάζουν να προσπαθούν να γεμίσουν κάποιο βιολογικό κενό που δημιουργήθηκε όταν οι ίδιοι στερήθηκαν τη διέγερση της φυσιολογικής γέννησης. Ποτέ δεν είχαν την εμπειρία του πρωταρχικού «ρυθμού». Στερήθηκαν εκείνη την πρωταρχική εμπειρία που θα ξύπναγε το σώμα τους. Μ' αυτή την έννοια, ο Πρωτογενής Πόνος που δημιουργείται είναι τόσο δυνατός, που μοιάζει με τον πόνο του στραγγα-λισμού από το λώρο. Κάποιος ασθενής που είχε γεννηθεί με καισαρική τομή παρατήρησε: «Από τότε που είχα αυτή την εμπειρία γέννησης όλο και περιμένω να μου συμβεί κάτι σπουδαίο. Κάθε μέρα περίμενα ότι θα χτύπαγε το τηλέφωνο και θα μάθαινα κάτι που θα μου άλλαζε τη ζωή. Τώ-ρα ξέρω ποια ήταν η μεγάλη εμπειρία που περίμενα τόσο καιρό».

Εκείνο που μαθαίνουμε είναι ότι οι Πόνοι δημιουργούνται από την πα-ράλειψη γεγονότων. Το να στερούμε, δηλαδή, από το παιδί μια απαραίτη-τη για την ανάπτυξή του εμπειρία μπορεί να είναι εξίσου καταστροφικό με το να το υπερφορτώνουμε με κάποια εμπειρία. Έτσι λοιπόν, η έξοδος του παιδιού με τα πόδια ή η καισαρική τομή συμβάλλουν στη νεύρωση η καθεμιά με το δικό της τρόπο.

Ένας από τους ασθενείς που είχε γεννηθεί με καισαρική τομή μού είπε ότι στην αναβίωση της γέννησής του ένιωσε ένα βίαιο τράβηγμα προς τα «έξω», όχι πάνω ούτε κάτω. Ένιωθε απροσανατόλιστος γιατί στη γέννη-

39

σή του δεν μπόρεσε να συλλάβει την έννοια του πάνω ή του κάτω. Το μόνο που αισθάνθηκε ήταν ότι τον τράβηξαν απότομα από μια ασφαλή κοιλότη-τα και τον πέταξαν στο διάστημα. Θυμήθηκε ότι είχε συγκλονιστεί με τις σκηνές του έργου 2001 που δείχνουν ανθρώπους να πέφτουν στο διάστη-μα. Όταν η μικρή Kathy Fiscus έπεσε σ' ένα πηγάδι πριν από λίγα χρόνια, αυτός δεν μπορούσε να κοιμηθεί από το άγχος. Έπρεπε να μάθει αν μπό-ρεσαν να τη βγάλουν σώα από εκεί μέσα. Μετά την Πρωτογενή του Ανα-βίωση κατάλαβε πολύ καλά το άγχος του. Η απουσία μιας αναγκαίας ε-μπειρίας παρέμενε, μ' άλλα λόγια, μέσα στο σώμα του προκαλώντας, αρ-γότερα, άγχη που, αν και ασυνείδητα, συνδέονταν πάντα μ' αυτή την έλ-λειψη εμπειρίας.

Η ίδια η γέννηση δεν είναι απαραίτητα τραυματική για το νεογέννητο, εκτός αν είναι τραυματική η διαδικασία της γέννησης. Δε θέλουμε να πού-με ότι το έμβρυο, ενώ ζούσε ειδυλλιακά μέσα στη μήτρα, ξαφνικά μια μέρα τραβιέται βίαια και παρά τη θέλησή του έξω από το «κουκούλι» του. Αντίθε-τα, ο ερχομός στον κόσμο αποτελεί μέρος της ανθρώπινης ανάπτυξης. Είναι ένα στάδιο ανάπτυξης, όπως είναι το στήσιμο στα πόδια και το περ-πάτημα. Δε θα πρέπει να πιστεύουμε ότι η αλλαγή από μια κατάσταση γα-λήνης κι ασφάλειας μέσα στην κοιλιά της μάνας, στον αγώνα να επιζήσου-με και να κινηθούμε πάνω στη γη, είναι τραυματική. Ούτε θα πρέπει να νομίζουμε ότι η αλλαγή από την ολοκληρωτική εξάρτηση από τη μητέρα στη μερική εξάρτηση είναι από τη φύση της ενοχλητική.

Το σύγχρονο κίνημα για τη «φυσική» γέννα μπορούμε να πούμε ότι απο-μακρύνει, κατά κάποιο τρόπο, τη γυναίκα από τον Πόνο της. Παρόλο που οι αντιλήψεις για τη φυσική γέννηση των παιδιών αποτελούν ένα τεράστιο βήμα μπροστά, δε θα έπρεπε να παραβλέπουμε το γεγονός ότι δεν μπο-ρούμε ν' απαλλάξουμε ολότελα μια μητέρα από τους εσωτερικούς Πόνους της, πράγμα που θα οδηγούσε σε μια πραγματικά φυσική γέννα.

Ίσως η άποψη ότι ο Πόνος είναι απαραίτητο στοιχείο κάθε γέννας να ήταν ο λόγος που οδήγησε το κίνημα στην αποφυγή του Πόνου. Φυσικά, η γέννα συνδέεται με μια κάποια δυσφορία. Πιστεύω, όμως, ότι οι φυσιολο-γικές μητέρες θα έπρεπε να προτρέπονται να «συμμετέχουν» σ' αυτή τη δυσφορία, να νιώσουν ό,τι Πόνο υπάρχει και να εκφράσουν με κραυγές την αγωνία τους αν υπάρχει. Επαναλαμβάνω: αγωνία και κραυγές εμφανί-ζονται όταν κάτι αληθινό πρόκειται να ξεκολλήσει από ένα ψεύτικο σύστη-μα. Η αρχή είναι η ίδια, είτε πρόκειται για μωρά είτε για συναισθήματα. Υπάρχουν, βέβαια, ορισμένες μέθοδοι που μπορούν να βοηθήσουν τη γυ-ναίκα να γεννήσει ευκολότερα. Δε θα πρέπει, όμως, να ξεγελάμε τους εαυ-

40

τούς μας πιστεύοντας ότι κάτι τέτοιο μπορεί να βοηθήσει τον νευρωτικό να γίνει φυσιολογικός, χωρίς εσωτερικό Πόνο. Υπάρχει μια αντίφαση στο «χρησιμοποιώ μια μέθοδο για να κάνω κάποιον φυσικό».

Καλύτερα να έχεις μια αίθουσα τοκετού γεμάτη γυναίκες που ουρλιά-ζουν,παρά μια αίθουσα γεμάτη πειθήνιες, ντοπαρισμένες μητέρες που στερούνται την ευκαιρία να βιώσουν το πιο σημαντικό γεγονός της ζωής τους: τη γέννηση του παιδιού τους. Δεν πρόκειται απλώς για μια όμορφη «ιδανική κατάσταση» όπου δε χρησιμοποιούμε αναισθητικό στις μητέρες· πολλοί ασθενείς που έζησαν μια Π ρωτογενή Αναβίωση της γέννησής τους αναφέρουν ότι σε κάποιο κρίσιμο σημείο του τοκετού αισθάνθηκαν να πα-ραλύουν. Μετά το τέλος των Αναβιώσεών τους νιώθουν περισσότερο νε-κροί παρά ζωντανοί, χωρίς καμιά συνειδητοποίηση για το τι τους συνέβη. Αντί να μπουν σ' αυτό τον κόσμο γεμάτοι ζωντάνια και ζωτικότητα, έπειτα από μια ολοκληρωμένη συμμετοχή στη διαδικασία της γέννησής τους, φτάνουν «σαστισμένοι και παραλυμένοι» (περισσότερα πάνω σ' αυτό θ' αναφερθούν παρακάτω).

Η συμβουλή «να συμμετέχεις» στον Πόνο, που δίνεται στις νευρωτικές μητέρες, απλουστεύει τη διαδικασία της γέννας και παρεμποδίζει την επί-δραση νευρογενών παραγόντων στο παιδί. Αν οι γυναίκες ήξεραν ότι θα έπρεπε να ουρλιάζουν ελεύθερα, θ' ανακουφίζονταν αρκετά από την ενο-χή και την ένταση. Αντίθετα, εκείνο που συμβαίνει είναι ότι οι γυναίκες παροτρύνονται να «είναι γενναίες», να «φερθούν ανάλογα με την ηλικία τους» κλπ. Στην ουσία, μπλέκονται στα δίχτυα μιας «διπλής δέσμευσης». Από τη μια μεριά νιώθουν Πόνο και θέλουν να ουρλιάζουν και από την άλλη νιώθουν Πόνο γιατί καταπιέζουν την ελεύθερη έκφραση του Πρω-ταρχικού Πόνου. Αυτή η καταπίεση πολλαπλασιάζει την ένταση και επιβα-ρύνει το τραύμα της γέννησης του παιδιού. Οι κραυγές και μόνο μπορούν να βοηθήσουν τη χαλάρωση· τότε, ο συνολικός Πόνος θα είναι λιγότερος και όχι περισσότερος. Ο Πόνος είναι πολύ περισσότερο υποφερτός όταν εκφράζεται. Η ρητή καταστολή της έκφρασής του προξενεί το μεγαλύτε-ρο κακό.

Οι γιατροί, θα πρέπει κι αυτοί να καταπολεμήσουν την αντανακλαστική τους τάση να δίνουν αναλγητικά φάρμακα- όταν ακούνε κραυγές θα πρέ-πει κι αυτοί να «συμμετέχουν» στον πόνο της μητέρας. Τα αναλγητικά βοη-θούν στη συγκράτηση της έντασης, κι έτσι πολλοί από τους επακόλουθους Πόνους της γέννας — οι πονοκέφαλοι και οι πόνοι της πλάτης, για παρά-δειγμα — μπορεί να είναι αποτέλεσμα της καταπίεσης της έντασης, που οφείλεται είτε στην αποδοκιμαστική στάση του προσωπικού της κλινικής

41

είτε στα φάρμακα που χορηγούνται στη μητέρα για να την «καλμάρουν». Το αντίτιμο που πληρώνουμε για κάποια καταπίεση είναι μία μετέπειτα αντίδραση. Καταπίεση σημαίνει ότι υπάρχει μια αυξανόμενη δύναμη, και αυτή η δύναμη, όταν καταπνίγεται, θα πρέπει να βρει ορισμένες διεξό-δους.

Μαντλέν

Σήμερα έκανα μία σύνδεση που με βασάνιζε, με τάραζε και με κατέθλιβε εξίμισι ολόκληρα χρόνια! Αφού έκλαψα και ούρλιαξα μπροστά στον τρόμο ότι θα χάσω το μωρό μου, αφού ένιωσα θλίψη κι έπειτα δυστυχία για τη σχέση μου μαζί του, το σώμα μου πήρε τη στάση του τοκετού. Ένιωθα δυνατούς πόνους στο κάτω μέρος της κοιλιάς μου, τα πόδια μου άνοιξαν διάπλατα, τα χέρια μου έπεσαν χαμηλά και το σώμα μου άρχισε να κινείται και να αισθάνεται πόνους τοκετού. Έπειτα, σαν ν' άναψε μια λάμπα στο μυαλό μου, έγινε η σύνδεση: όταν γεννήθηκε το κοριτσάκι μου, μπήκα στη διαδικασία του τοκετού, αλλά δεν κατάφερα να τον βιώσω, γιατί ο γιατρός μού έδωσε σκοπολαμίνη — ένα αναισθητικό. Ξύπνησα στο κρεβάτι μου χωρίς να έχω νιώσει τον όμορφο, φυσικό πόνο του να φέρεις ένα μωρό στον κόσμο. Αυτοί (οι γιατροί) μου στέρησαν τον πόνο μου μπλοκάροντας τη μνήμη μου. Έτσι, μόλις γεννήθηκε το παιδί μου, βυθίστηκα σε μια σοβα-ρή κατάθλιψη. Στα άλλα τρία παιδιά μου μπόρεσα να αισθανθώ και να βιώ-σω ολοκληρωμένα τη γέννησή τους. Για μένα, ίσχυε πάντα το ακόλουθο: όταν ένας πόνος δε γινόταν συνειδητά αισθητός, οδηγούσε σε κατάθλιψη.

Αυτό που περιγράφω δεν έχει καμιά σχέση με τη μετατοκετική κατάθλι-ψη. Η κατάθλιψή μου προκλήθηκε από φάρμακα που μπλόκαραν τα συναι-σθήματά μου. Ο καταπιεσμένος, μη βιωμένος πόνος της γέννας εξαιτίας των φαρμάκων προκάλεσε μία σοβαρή κατάθλιψη. Όταν ήμουνα έγκυος βρισκόμουν ήδη πολύ κοντά στον πόνο μου, γιατί τότε μια πολύ καλή φίλη μου έχασε το παιδί της και βυθίστηκε στον πόνο. Η συχνή επαφή μου μαζί της έφερε το δικό μου πόνο επικίνδυνα κοντά στην επιφάνεια. Η στέρηση, λοιπόν, της εμπειρίας της δικής μου γέννας μου επέβαλε ένα υπερβολικό φορτίο πόνου που δεν μπόρεσα να αισθανθώ και με έριξε βαθιά στην κατά-θλιψη.

42

IV

Η Πρωτογενής Αναβίωση της Γέννησης

Η γνώση όλων εκείνων που ασκούν την Πρωτογενή Θεραπεία γύρω από τη σχέση των τραυμάτων της γέννησης με τη μετέπειτα νευρωτική εξέλιξη προέρχεται από την παρατήρηση, καταγραφή και κινηματογράφηση πολ-λών Πρωτογενών Αναβιώσεων της γέννησης*. Μπορεί κάποιος ασθενής να ξαναζεί μια εμπειρία αδυναμίας που ένιωθε στο σχολείο σε ηλικία επτά χρονών και ξαφνικά να βυθιστεί σε μια Αναβίωση της γέννησής του όπου κυριαρχούσε το ίδιο συναίσθημα αδυναμίας. Αυτή η πρώιμη Αναβίωση μας λέει πολλά για τις μετέπειτα αντιδράσεις του στις διάφορες καταστά-σεις, καθώς και το κατά πόσο θα είναι νευρωτικές ή όχι. Οι Πρωτογενείς Αναβιώσεις της γέννησης δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία για την ισχυρή επίδραση των πρώιμων σωματικών τραυμάτων στη μετέπειτα συμπεριφο-ρά. Δίνω μεγάλη έμφαση στο τραύμα της γέννησης όχι γιατί «προκαλεί» από μόνο του τη νεύρωση, αλλά γιατί κοιτώντας προς τα πίσω, από τη σκοπιά των Πρωτογενών Αναβιώσεων της γέννησης, μπορούμε να δούμε το φοβερό αντίκτυπο που έχουν αυτά τα τραύματα στο μέτρο που σχετίζο-νται με αποθήκευση έντασης. Η συμβολή τους στη δημιουργία της νεύρω-σης είναι πολύ μεγαλύτερη απ' ό,τι φανταζόμασταν. Το θέμα της συμβο-λής τους δεν είναι μια θεωρία που κατέβασα από το κεφάλι μου, αλλά προϊόν παρατηρήσεων, που με βοήθησαν να δω πόσο πολλές Πρωτογε-νείς Αναβιώσεις χρειάζεται να γίνουν για να επιλυθεί αυτό και μόνο το τραύμα. Μπορούμε, ακόμα, να καταλάβουμε το μέγεθος του συστηματι-κού μπλοκαρίσματος που έχει σχέση με τα τραύματα της γέννησης αν πα-ρατηρήσουμε τις φοβερές ψυχοσωματικές αλλαγές που συμβαίνουν στους ασθενείς από τη στιγμή που βυθίζονται, με τη βοήθεια της Πρωτο-γενούς Θεραπείας, σ' αυτές τις εμπειρίες τους.

Ο Otto Rant οικοδόμησε ένα ολόκληρο θεωρητικό σύστημα πάνω στο

* Για μια πληρέστερη περιγραφή Πρωτογενούς Αναβίωσης βλ. το βιβλίο The Primal Scream.

43

τραύμα της γέννησης, που το θεωρούσε οικουμενικό. Βασικά, υπήρχε η άποψη ότι η γέννηση είναι από τη φύση της τραυματικό γεγονός, γιατί το παιδί εκτοξεύεται μέσα σ' ένα εχθρικό περιβάλλον. Η εγκατάλειψη της μήτρας, όπου υπήρχε κάθε ασφάλεια, αποτελεί — κατά τους θεωρητικούς του τραύματος της γέννησης — από μόνο του κατακλυσμικό γεγονός. Οι γεννήσεις είναι τραυματικές όταν είναι τραυματικές και μόνο τότε — στραγγαλισμός από το λώρο, έξοδος του εμβρύου με τα πόδια, πολύωρος τοκετός, κλπ. Η γέννηση μπορεί να είναι οδυνηρή όταν ο γιατρός εφαρμό-σει μεγάλη πίεση με τις λαβίδες του. Αυτά τα τραύματα, σε συνδυασμό με τις σωματικές και ψυχολογικές πληγές που θα δημιουργηθούν αργότε-ρα, παράγουν ένα τελικό υπερφορτίο και ένα διχασμό ή διαχωρισμό. Το πιο συνηθισμένο ίσως τραύμα της γέννησης είναι ο πολύωρος τοκετός. Έχω συζητήσει την έννοια του διαχωρισμού σε προηγούμενα έργα μου. Υπερφορτίο, βασικά, σημαίνει ότι ένα συναίσθημα είναι τόσο οδυνηρό που δεν μπορεί να ενσωματωθεί ομαλά στο σύστημα. Δημιουργείται, επομέ-νως, ένας διαχωρισμός ανάμεσα στη συνείδηση του συναισθήματος και το ίδιο το συναίσθημα. Μ' άλλα λόγια, η συνείδηση διχάζεται και το άτομο παύει να έχει επίγνωση του Πόνου του.

Είχαμε πρόσφατα δύο γέννες γυναικών που υποβάλλονται σε Πρωτο-γενή Θεραπεία. Και οι δύο ήταν γρήγορες και εύκολες. Δε νομίζω ότι αυτό ήταν συμπτωματικό. Μια χαλαρωμένη μητέρα είναι φυσικό να καλωσορί-σει ψυχοσωματικά το παιδί της μέσα σ' αυτό τον κόσμο χωρίς να του προ-καλέσει δυσκολίες. Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί το τραύμα που καταγράφεται στο νευρικό σύστημα του νεογέννητου, όταν αυτό πάλεψε κάπου είκοσι με τριάντα ώρες για να βγει στον κόσμο. Άλλωστε, δεν πρό-κειται τόσο για θέμα φαντασίας, αφού έχουμε δει ασθενείς να στριφογυρί-ζουν, να γίνονται κουβάρι, να χτυπιούνται δεξιά-αριστερά για ώρες ολό-κληρες όταν ξαναζούν την εμπειρία της γέννησής τους. Μετά από αυτή την εμπειρία νιώθουν εξαντλημένοι. Ορισμένοι μάλιστα ασθενείς αισθά-νονται ότι «άδειασαν» και συνδέουν αυτό το συναίσθημα μ' εκείνο που έ-νιωθαν σ' όλη τους τη ζωή — ένα συναίσθημα, δηλαδή, εξάντλησης κι α-πουσίας ενέργειας, πράγμα που τους εμπόδιζε ν' αναλαμβάνουν οποιοδή-ποτε δύσκολο έργο. Αρκετές Πρωτογενείς Αναβιώσεις έχουν να κάνουν με την αγωνία του μωρού ότι στραγγαλίζεται με τον ομφάλιο λώρο. Άλλες πάλι αφορούν την έξοδο του εμβρύου με τα πόδια*.

* Για μια πληρέστερη περιγραφή του τραύματος της γέννησης, που αναβιώνεται μέσα από τις Πρωτογενείς Αναβιώσεις της γέννησης, βλ. τις περιγραφές των ασθενών στα Παραρτήματα Α και Β.

44

Εκείνο που είδαμε μέχρι τώρα είναι ότι η νεύρωση της μητέρας δη-μιουργεί αντιξοότητες στο έμβρυο. Για να έρθει, λοιπόν, το έμβρυο ζωντα-νό στον κόσμο, θα πρέπει να τις ξεπεράσει. Αρχίζει μ' άλλα λόγια ν' αγωνί-ζεται πριν πάρει καν την πρώτη του ανάσα. Άσχετα με το τι υπάρχει μέσα στο κεφάλι της μητέρας, ανεξάρτητα με το πόσο καλά έχει προετοιμαστεί για να γεννήσει, η νεύρωσή της θα ρίξει τελικά το έμβρυο στον αγώνα. Αν έχει καταπιέσει πολλά δικά της πρώιμα τραύματα και αν αυτή η κατα-πίεση δημιουργεί σαν αποτέλεσμα ένα τεντωμένο μυϊκό σύστημα, τότε, μόλις νιώσει τον Πόνο της γέννας, το μυϊκό της σύστημα (που μέρος του αποτελούν η μήτρα και ο πυελογεννητικός σωλήνας) θ' αντιδράσει μ' ένα αυτόματο σφίξιμο. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα με τις ψυχρές γυναίκες που αντι-δρούν σεξουαλικά μ' ένα «κλείσιμο». Έχω παρατηρήσει ότι οι γυναίκες που έχουν σεξουαλικά προβλήματα και αντιμετωπίζουν τις σεξουαλικές καταστάσεις με συστολή του κόλπου δυσκολεύονται περισσότερο στη γέννα τους.

Ορισμένες μητέρες που υποβάλλονται σε Πρωτογενή Θεραπεία πι-στεύουν ότι οι ρυθμικές συσπάσεις που είχαν στη διάρκεια του τοκετού τους πυροδότησαν τους πρωταρχικούς πόνους της δικής τους γέννησης και το επακόλουθο μπλοκάρισμα που συνέβη τότε. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκείνο που θα εξασφάλιζε σε μια έγκυο γυναίκα έναν καλό τοκε-τό είναι η δική της καλή γέννηση. Αν η μητέρα είχε μια τραυματική γέννη-ση, θα πρέπει να την αναβιώσει για ν' απελευθερωθεί και να γεννήσει η ίδια καλά.

Οι Πρωτογενείς Αναβιώσεις της γέννησης δε συμβαίνουν ποτέ σε λε-κτικό επίπεδο. Υπάρχουν μόνο βογκητά, αγκομαχητά και στο τέλος, τη στιγμή της γέννησης, το μωρουδίστικο κλάμα. Το τραύμα της γέννησης καταγράφεται στο νευρικό σύστημα πολύ πριν αναπτυχθούν εκείνες οι περιοχές του εγκεφάλου που θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν αυτή την εμπειρία. Δεν είναι, λοιπόν, παράξενο που παραμένει μια ασυνείδητη δύ-ναμη. Τι είναι τότε ένα τραύμα; Μια οποιαδήποτε ποσότητα Πόνου που δεν μπορεί να αφομοιωθεί ομαλά στο σύστημα- μια ποσότητα Πόνου που υπερφορτώνει την ικανότητα που έχουμε για ενοποίηση, προκαλώντας μ' αυτό τον τρόπο κατατεμαχισμό και αποσύνθεση. Το πλεόνασμα του Πό-νου που δεν μπορεί ν' αφομοιωθεί αποθηκεύεται σαν ένταση.

Ένταση, λοιπόν, είναι ένα συναίσθημα αποσυνδεμένο από τη συνείδη-ση. Συνείδηση δε σημαίνει απαραίτητα κάτι διανοητικοποιημένο, όπως «φοβάμαι». Μπορεί να είναι απλώς μια σωματική εμπειρία για την οποία έχουμε κάποια επίγνωση- την επίγνωση της αίσθησης. Όταν η αίσθηση,

45

όπως είναι ο Πόνος της γέννησης, ξεπερνάει τα όρια του ανεκτού, η συνεί-δηση (και η αίσθηση) μπλοκάρεται. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο λέμε ότι οι νευρωτικοί δεν αισθάνονται. Εκείνο που αισθάνονται είναι διάφορες βαθμίδες έντασης. Στην πραγματικότητα, αυτό που αποκαλούμε νεύρωση δεν υπάρχει. Νεύρωση είναι ένας όρος, ένας χαρακτηρισμός που αποδί-δουμε σε ανθρώπους που έχουν διχάσει τον εαυτό τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην αισθάνονται πολλές από τις πρώιμες εμπειρίες τους. Οι άν-θρωποι αυτοί καταλήγουν να έχουν ένα σημαντικό βαθμό έντασης. Για κάθε συναίσθημα που δεν μπόρεσε να αισθανθεί, το άτομο γίνεται «νευρω-τικό», με όλο και μικρότερη δυνατότητα να αισθάνεται. Μ' άλλα λόγια, κά-θε καταπίεση εμπειριών πλαταίνει το χάσμα ανάμεσα στο πραγματικό και τη συμβολική, ψεύτικη συμπεριφορά που υιοθετείται. Ο βαθμός της νεύ-ρωσης εξαρτάται από το ποσό του αληθινού Πόνου που καταπιέστηκε. Αυ-τό μπορεί να μετρηθεί με το ποσό της μόνιμης πια έντασης που υπάρχει στο σώμα. Όσο ψηλότερο είναι το επίπεδο της έντασης, τόσο περισσότε-ρο καταπιεσμένα είναι τα συναισθήματα.

Ο καταπιεσμένος Πόνος της γέννησης εμφανίζεται συχνά στα πρώτα χρόνια της ζωής με τη μορφή ανησυχίας ή αναστάτωσης. Το μικρό παιδί δεν μπορεί να καθίσει ήρεμο ούτε μια στιγμή ή είναι δύστροπο, παρεκτός αν οι γονείς του το κρατάνε αγκαλιά ή το κουνάνε συνέχεια. Όλα αυτά όμως δεν μπορούν παρά απλώς να βελτιώνουν την κατάσταση, όπως κάνει κι ένα ηρεμιστικό. Δεν μπορούν να ξεριζώσουν τον παλιό Πόνο. Όταν ένας ασθενής ζήσει Πρωτογενείς Αναβιώσεις της γέννησής του παύει να είναι ανήσυχος μ' εκείνο τον παλιό αυτόματο τρόπο. Η ουσία είναι ότι δημιουρ-γούμε άμυνες ενάντια σε προλεκτικές και προσυνειδητές πληγές με τον ίδιο τρόπο που τις δημιουργούμε ενάντια σε πληγές που θυμόμαστε. Οι άμυνες είναι αυτόματες και αντανακλαστικές• δεν είναι επιλογές που μπο-ρούμε να κάνουμε.

Πραγματικά, υπάρχει ελάχιστη διαφορά, μιλώντας υποκειμενικά, ανά-μεσα στον προσυνειδητό σωματικό Πόνο που νιώσαμε κάποτε και τους μετασυνειδητούς ψυχολογικούς Πόνους που νιώθουμε καθημερινά. Οι Πόνοι γίνονται αισθητοί με τον ίδιο σχεδόν τρόπο. Μ' άλλα λόγια, η εμπει-ρία του Πόνου βιώνεται μέσα από την ίδια ψυχολογική και νευρολογική διαδικασία. Δεν έχει σημασία, για παράδειγμα, αν κάποιος πονάει από το συναίσθημα «Μη θυμώνεις μαζί μου, Μπαμπά!» ή από το «Γιατί δε με παίρ-νεις αγκαλιά, Μαμά;». Η υποκειμενική εμπειρία μπορεί να είναι παρόμοια και στις δυο περιπτώσεις· μόνο οι νοητικές ταμπέλες αλλάζουν. Ο Πόνος

46

είναι μια ανικανοποίητη ανάγκη, κι αυτό ακριβώς είναι που δημιουργεί την αγωνία.

Παραθέτω παρακάτω την ιστορία ενός ηθοποιού που γεννήθηκε τρεις βδομάδες νωρίτερα από το κανονικό. Είναι διδακτική όσον αφορά τη βα-θιά επίδραση που είχε η πρόωρη γέννησή του στις πιο διαφορετικές μορ-φές κοινωνικής συμπεριφοράς του — από το τι επάγγελμα διάλεξε, ηθο-ποιός (να μεταλλάσσεται σε κάποιον άλλο), μέχρι το γιατί ήταν ανίκανος (δεν ήταν έτοιμος να μεγαλώσει). Το ότι βγήκε πρόωρα από την κοιλιά της μάνας του τον άφησε «ανέτοιμο» για όλη του τη ζωή. Ο τρόπος που λειτουργούσε συνοψιζόταν στο ότι έπαιζε συνέχεια θέατρο, ότι προσπα-θούσε να γυρίσει πίσω σ' εκείνο το «ασφαλές μέρος»..., ότι προσπαθούσε ν' αποτελέσει ξανά «μέρος» κάποιου πράγματος. Εκείνο το μεγάλο τραύ-μα τού στέρησε, με την πλέον υπαρξιακή έννοια, την ταυτότητα του. Ήταν «εκείνη», ποτέ ολοκληρωτικά ο εαυτός του. Ξυπνούσε ξαφνικά μέσα στη νύχτα (όταν ένιωθε ανυπεράσπιστος) νιώθοντας γυναίκα. Αρχικά, στη θε-ραπεία, μπορούσε να αισθανθεί μόνο όταν ζούσε μέσα από τα συναισθή-ματα μιας γυναίκας που συμμετείχε στην ομάδα. Εδώ βλέπουμε τη βαθιά επίδραση που μπορεί να έχει ένα πρώιμο τραύμα στη σεξουαλική ζωή κά-ποιου ατόμου. Ένιωθε πραγματικά «ανίκανος» και ανυπεράσπιστος από τη στιγμή που γεννήθηκε, και αυτή η ανικανότητά του καθρεφτιζόταν από την κοινωνική του ζωή, όπου ένιωθε «χαμένος», μέχρι τη σεξουαλική του ζωή, όπου ένιωθε ανεπαρκής.

Μπράιαν

Όπως μου είπαν οι γονείς μου, γεννήθηκα τρεις βδομάδες νωρίτερα από το κανονικό.

Σήμερα το πρωί ξύπνησα με πόνους στον αυχένα και τους ώμους μου. Το αριστερό μου χέρι είχε σχεδόν παραλύσει. Δεν μπορούσα να κουνήσω τα δάχτυλά μου. Όπως ήμουνα ξαπλωμένος στο κρεβάτι, μπορούσα ν' α-κούω ένα στριγκό ήχο μέσα στο κεφάλι μου — σαν να υπήρχε εκεί μέσα μια φοβερή πίεση. Σιγά σιγά, μπόρεσα να κουνήσω τα δάχτυλά μου, αλλά ένιωσα εξάντληση και ναυτία. Ένιωθα, όπως νιώθω εδώ και μερικούς μή-νες, παράλυτος κοινωνικά και ανίκανος να αφεθώ και να βυθιστώ στα συ-ναισθήματα της γέννησής μου.

Έκανα μερικές βόλτες, έφαγα κάτι, κάθισα και άκουσα λίγη μουσική,

47

το δίσκο Plastic Ono Band του Τζων Λένον, που είχα αγοράσει πριν λίγες μέρες. Πού και πού ξάπλωνα στο πάτωμα, προσπαθώντας να βυθιστώ στα συναισθήματά μου. Σηκώθηκα και πήγα στο μικρά ηχομονωτικό δωμάτιο μου. Άρχισα να σκέφτομαι ένα κορίτσι στη θεραπευτική ομάδα με το ο-ποίο τσακωνόμουνα συχνά. Άρχισα να νιώθω ότι είμαι αυτή και ότι αν ή-μουν αυτή, θα ήθελα να έχω τους δικούς μου φίλους και όχι να τους μοιρά-ζομαι με την κόρη της (μου), Τζην. Διηγήθηκα αυτό το γεγονός στη Λίντα που είχε μείνει στο σαλόνι. Όταν της είπα «Ένιωσα ότι ήμουνα κορίτσι από την ομάδα», η Λίντα σχολίασε (όπως έκανε και στο παρελθόν) ότι είναι εύκολο για μένα να ενσωματώσω τον εαυτό μου μέσα σε άλλους ανθρώ-πους — να είμαι ένα άλλο άτομο —, χρησιμοποιώντας τη μίμηση ή συναι-σθήματα (είμαι ηθοποιός). Η πίεση στον αυχένα και τους ώμους μου αυξή-θηκε — όπως και η ναυτία. Ξάπλωσα στο πάτωμα και άρχισα να τρέμω. Τότε, τα χέρια μου και τα πόδια μου άρχισαν να κουνιούνται πέρα δώθε ανεξέλεγκτα (σαν να ήμουν μαριονέτα). Ένιωθα ότι τα μέλη μου είχαν χά-σει το βάρος τους. Δεν ήξερα τι συνέβαινε. Ένιωθα ότι τα μέλη μου είχαν χάσει το βάρος τους. Δεν ήξερα τι συνέβαινε. Βυθιζόμουνα όλο και βαθύ-τερα. Οι σπασμοί και οι ανεξέλεγκτες κινήσεις αυξήθηκαν. Ήμουνα ένα πολύ μικρό πραγματάκι, αδιαμόρφωτο, αλλά κουνιόμουνα, στριφογύριζα ασταμάτητα. Ένιωσα κάποια ανακούφιση όταν επιτέλους, ύστερα από μή-νες παράλυσης, μπόρεσα να κινηθώ.

Έπειτα από καμιά ώρα περίπου, σύρθηκα έξω από το σαλόνι και πήγα παραπατώντας στο ηχομονωτικό δωμάτιο. Βυθίστηκα ακόμα βαθύτερα και σε μια πιο πρώιμη φάση της γέννησής μου. Τώρα ένιωθα ακόμα μικρό-τερος, κάτι πολύ πρωτόγονο, σαν εκείνο το έμβρυο έξι ή εφτά μηνών που είχα δει σε κάτι φωτογραφίες στο βιβλίο Ένα Παιδί Γεννιέται. Ένιωθα τόσο μικρός σαν ποντίκι. Κάτι, όμως, συνέβαινε. Δεν υπήρχα εγώ. Ένιωθα ότι ήμουνα αυτή. Ότι αυτά τα ρίγη και οι σπασμοί ήταν στην πραγματικό-τητα δικά της και ότι προσπαθούσε να με βγάλει βίαια από την ανυπαρξία. Δεντο ήθελα! Τρόμος! Κραυγές! Τονεαυτόμου τον ήξερα μόνο σαν αυτή. Τουλάχιστον αυτό ένιωθα όταν άρχισαν οι σπασμοί. Έτσι που ένιωσα ότι άρχισα να συνειδητοποιώ κάτι καινούργιο γι' αυτήν. Πρωτύτερα τη γνώρι-ζα μόνο μέσα από αυτό το σωλήνα που ξεκίναγε από το κέντρο μου κι έφτανε ως αυτήν, και από το ζεστό υγρό της μέσα στο οποίο είχα ζήσει. Τώρα έπρεπε να τη γνωρίσω με τη βοήθεια των εξωτερικών μου ορίων κι όμως, παρόλους τους σπασμούς και τα ρίγη, δεν μπορούσα να καταλά-βω πού τελείωνα εγώ και άρχιζε αυτή ή πού άρχιζα εγώ και τέλειωνε αυτή. Αλλά γιατί θα 'πρεπε να μάθω κάτι τέτοιο; Γιατί; Εγώ ποτέ δε ρώτησα!

48

Οι σπασμοί και τα χτυπήματα πέρα δώθε αυξήθηκαν και ανακάλυψα ότι, για να μπορέσω να επιβιώσω, θα έπρεπε σύντομα να δεχτώ και να αισθαν-θώ ότι ήμουν ο εαυτός μου. Αυτή με έκανε να είμαι, αν κι εγώ δεν το 'θελα καθόλου. Ωραία λοιπόν, αφού πρέπει να είμαι ο εαυτός μου, ας βγω από δω μέσα. Έπρεπε να είμαι εγώ, αλλά δεν ήθελα να είμαι εγώ. Καθώς κου-νιόμουνα πέρα δώθε, σαν να βρίσκομαι σε τρικυμισμένη θάλασσα, χωρίς τον παραμικρό έλεγχο στις κινήσεις μου, ένιωσα τρόμο και απελπισία. Άρ-χισα να ουρλιάζω — αυτή τη φορά για να μπορέσει αυτή να με αναγνωρί-σει. Αργότερα, ούρλιαξα στη Λίντα που στεκόταν στην πόρτα. «Ξέρεις τι μου συμβαίνει;» «Δεν έχω την παραμικρή ιδέα», απάντησε. Άρχισα να ουρλιάζω. «Δεν έχεις ιδέα; Απίστευτο!!»Ένιωθα να με συνεπαίρνει το συ-ναίσθημα ότι η μητέρα μου δεν είχε την παραμικρή ιδέα για το τι συνέβαι-νε, και για το τι συνέβαινε σε μένα τότε, εκεί. Στριφογύριζα βίαια και αυτή δεν μπορούσε να με αισθανθεί, να αισθανθεί τι συνέβαινε. Αδιανόητο! Δεν μπορούσε να αισθανθεί ούτε το δικό της σώμα. (Ήταν ναρκωμένη). Μ' έ-πιασε τρόμος ότι μπορεί να πέθαινα. Θα έπρεπε να είμαι εγώ αν ήθελα να παραμείνω ζωντανός. Έπρεπε να βγω και να γίνω από κείνη τη στιγμή κύριος του εαυτού μου. Ούρλιαζα και όλο ούρλιαζα. Ένιωσα να πνίγομαι και ήμουν ακόμα ένα μικροσκοπικό, όχι κανονικά ανεπτυγμένο πράγμα. Υπήρχε κάτι τυλιγμένο γύρω από το λαιμό μου κι ένιωθα το κεφάλι μου να βγαίνει στο κρύο μέσα από μια τρύπα. Ήμουνα πνιγμένος στα υγρά. Χέρια τυλίγονταν γύρω από το λαιμό μου. Μια μεγάλη ανάσα — κι έπειτα ένας τρομερός πόνος στο στήθος μου. Το στήθος μου ανεβοκατέβαινε, και σε κάθε κίνηση — τρομερός πόνος. Αναπνέω με τα πνευμόνια μου. Τρομερό! Ούρλιαζα σε κάθε νέα αναπνοή. Ποτέ δεν το ζήτησα. Γιατί πρέ-πει να το υποφέρω; Ήταν τόσο οδυνηρό, να είμαι έξω—ζωντανός, να ανα-πνέω. Ένιωθα ότι δεν είχα τη δύναμη να συνεχίσω ν' αναπνέω. Θα ξεπερ-νούσα άραγε ποτέ τον πόνο της αναπνοής για να αισθανθώ πού βρίσκο-μαι, τι μου συμβαίνει; Έμεινα εκεί γι' αρκετή ώρα ουρλιάζοντας, αγκομα-χώντας, ελπίζοντας ότι θα μπορούσα να συνεχίσω ν' αναπνέω, νιώθοντας φοβερό πόνο στα πνευμόνια μου με κάθε νέα αναπνοή. (Έπειτα από λίγο, σκέψεις κατέκλυσαν το κεφάλι μου: «Είμαι έξω. Είμαι ζωντανός». Εξακο-λουθώ, όμως, να νιώθω την επιθυμία να επιστρέψω εκεί που ανήκα).

Καθώς έβγαινα από την Πρωτογενή Αναβίωση, σκέφτηκα ότι θα ήθελα να κοιτάξω τα λουλούδια και τα δέντρα, να κάνω ένα βραδινό περίπατο για να δω πραγματικά τη γη για πρώτη φορά. (Η Αναβίωση είχε αρχίσει γύρω στις 13.30 με 13.45 το μεσημέρι και τώρα είχε ήδη νυχτώσει). Η Ανα-βίωση είχε διαρκέσει κάπου εφτά ώρες. Πήρα τον Αρτ. Απάντησε ο ίδιος

4. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 49

4

στο τηλέφωνο. Ένιωθα αγαλλίαση ανάκατη με πόνο καθώς είπα στον Αρτ ότι γεννήθηκα. Ο Αρτ μού είπε: «Σαν να μου φαίνεται ότι είσαι ακόμα εκεί μέσα». Είχε δίκιο (ή αυτό ήταν υπαινιγμός της μητέρας μου;) Ξαναμπήκα παραπατώντας στο δωμάτιο και βυθίστηκα πάλι στα ρίγη και τους σπα-σμούς. Ξαναβρέθηκα μέσα προσπαθώντας να βγω έξω. Έπειτα, τα χέρια στο λαιμό μου, κρύο και φως (αυτή τη φορά), οι ανάσες και ο τρομερός πόνος της αναπνοής — χρησιμοποιούσα τα πνευμόνια μου για πρώτη φο-ρά (με το φόβο, «Θ' αντέξουν;»). Ούρλιαξα πάλι με όλη μου τη δύναμη. Μ' άρεσε. Έμεινα ξαπλωμένος, χωρίς να θέλω τίποτε παραπάνω από το να συνηθίσω ν'αναπνέω για να σταματήσει ο πόνος. Ολόκληρος ο εαυτός μου ήταν δοσμένος στην προσπάθεια να κάνει το σώμα του να λειτουργή-σει. Αργότερα, αφού είχε τελειώσει η Αναβίωση, αστειεύτηκα με τη Λίντα, λέγοντας πόσο κουτό είναι ν' αναπνέουμε, να πρέπει να χρησιμοποιούμε τα πνευμόνια μας (τι περίεργος πλανήτης!) Κοίταξα τα λουλούδια του δια-μερίσματος μας κι ένιωσα ένα συναίσθημα συμπαράστασης στη ζωή που αγωνίζεται να ζήσει. Ένιωσα ακόμα: «Πώς έτρωγα κρέας όλα αυτά τα χρό-νια;»

Ορισμένες στιγμές της Πρωτογενούς Αναβίωσης, ο βασανιστικός και βίαιος ρυθμός του τραγουδιού Remember τ ου Τζων Λένον μπλεκόταν με τους σπασμούς και τα ρίγη μου, και τα δυνάμωνε. Για μένα, εκείνοι οι αρχι-κοί σπασμοί, που μ' έφεραν στο χάος και τη σύγχυση, αποτελούσαν την αρχή του δικού μου χρόνου, ενός χρόνου που δεν ήμουν έτοιμος ν' αντιμε-τωπίσω. Για μένα, το τραγούδι του Λένον μιλάει για το πώς άρχισαν τα πράγματα, σε μένα. Καθώς έβγαινα, ένιωσα ακόμα τα συναισθήματα που υπήρχαν μέσα στο τραγούδι του: «Μη λυπάσαι για το πώς έγινε· μη στενο-χωριέσαι γι' αυτό που έκανες». Λυπόμουνα, αλλά έτσι ακριβώς έγινε! Η πέμπτη Νοεμβρίου — μια έκρηξη βόμβας — ήταν στην πραγματικότητα η έκτη Μαρτίου, η μέρα που γεννήθηκα.

Αν και τώρα βγήκα απ' όλα αυτά, εξακολουθώ εντούτοις να θέλω να ξαναβρεθώ εκεί που ήμουνα όταν ένιωσα το σοκ, να είμαι αυτή, να είμαι ένα μέρος της, να τη ρουφάω μέσα από τον ομφάλιο λώρο μου. Τα δεκα-τρία προηγούμενα χρόνια μου έκανα συνειδητές προσπάθειες να αισθαν-θώ το σώμα μου (ήμουν, ακόμα, ανίκανος όλα αυτά τα χρόνια, χωρίς αληθι-νά σεξουαλικά συναισθήματα), αλλά στο βάθος δεν το ήθελα καθόλου. Αυτό δημιούργησε μέσα μου μια πάλη που εμφανίστηκε στη θεραπεία — μια πάλη να μπω μέσα στον εαυτό μου.

Πριν από τη θεραπεία, οι μόνες διέξοδοι σ' αυτό τον πόνο ήταν ο αυνα-νισμός (που δε συνέβαινε εύκολα), η πορνογραφία (να κοιτάω), η ηδονο-

50

βλεψία (ήμουν καταναγκαστικός «μπανιστιρτζής» μέχρι τα είκοσι τέσσερα χρόνια μου), το κάπνισμα και ο ύπνος. Τα τελευταία χρόνια μου κοιμόμου-να πολύ. Συχνά έπεφτα με τα ρούχα στο κρεβάτι μου, όταν γύριζα το από-γευμα, μετά τη δουλειά μου, στην γκαρσονιέρα μου. Όταν δίδασκα κάτι σε διαταραγμένα παιδιά, με χαμένη την αίσθηση της πραγματικότητας, έχανα τον εαυτό μου μέσα σ' αυτά και στο ρόλο που έπαιζα. Πολλές φορές, ενώ βρισκόμουνα μαζί τους, μ' έπαιρνε ο ύπνος.

Μέσα στα τελευταία δέκα χρόνια ξύπναγα ξαφνικά μέσα στη νύχτα με την αίσθηση ότι ήμουνα γυναίκα, με ρόγες και μουνί — τρομοκρατημένος. Φοβόμουνα, ακόμα, μερικές φορές μήπως τα ρούχα που φόραγα ήταν πο-λύ γυναικεία. Στα δακρύβρεχτα έργα έκλαψα πολλές φορές, συμπάσχο- ' ντας με τη λύπη και τη μοναξιά των γυναικών ηθοποιών (αυτό είναι μια πρόσφατη επίγνωση). Ανακουφιζόμουν, ακόμα, να βυθίζομαι σε μια μίμηση διάσημων προσωπικοτήτων (Φρανκ Σινάτρα, Τζων Κένεντυ) ή κάποιου άλ-λου που ξέρω — αυτό είτε για τους άλλους είτε για τον εαυτό μου μονάχα. Όταν έπαιζα σε διάφορα έργα, ταυτιζόμουνα με το χαρακτήρα που έπαι-ζα, ακόμα κι εκτός θεάτρου. Πολλές φορές, ονειρεύτηκα να μπορούσα να είμαι σαν τους άλλους ανθρώπους, αν όχι να είμαι αυτοί.

Όταν κάποιος που μ' αρέσει αρχίζει να με συμπαθεί, βρίσκω πάντα δι-καιολογία για ν' απομακρυνθώ γρήγορα από κοντά του. Συχνά καταφέρνω τους ανθρώπους να με συμπαθήσουν και μετά αποδιοργανώνομαι, τσακώ-νομαι ή απομακρύνομαι για να μείνω μόνος (νιώθω έντονο φόβο να είμαι ο εαυτός μου όταν βρίσκομαι μαζί τους). Συχνά ανακαλύπτω (πιο πρόσφα-τα) ότι αφομοιώνομαι στο ρυθμό τους, στην προσωπικότητά τους — γίνο-μαι αυτοί. Πριν από τη Θεραπεία, το να πάω σε κάποιο πάρτι ή ραντεβού μ' αποδιοργάνωνε. Συχνά ξόδευα πολλά λεφτά σε διάφορα ραντεβού χω-ρίς να το αισθάνομαι. Εκείνο που μ' άρεσε να κάνω ήταν να περπατάω μόνος στους δρόμους της Νέας Υόρκης, να ψάχνω για πουτάνες ή πορνο-γραφικά καταστήματα ή να πηγαίνω σπίτι για να καπνίσω και να κοιμηθώ. Στο γυμνάσιο, ακόμα και μετά το ραντεβού με κάποιο κορίτσι, δεν μπορού-σα να εμποδίσω τον εαυτό μου να κοιτάει μέσα από παράθυρα.

Στην ομάδα (θεραπείας) δυσκολεύομαι, καμιά φορά, πολύ να βυθιστώ στα συναισθήματα μου και τις Αναβιώσεις μου. (Έτσι τουλάχιστο συμβαί-νει τους τελευταίους μήνες). Με αποσπούν τα συναισθήματα και οι Ανα-βιώσεις των άλλων. Οι μεγαλύτερες Αναβιώσεις μου συνέβησαν μπροστά σ' έναν ή δύο άλλους ανθρώπους που τη στιγμή εκείνη δεν ήταν βυθισμέ-νοι μέσα στα συναισθήματά τους.

Οι περισσότερες διαμάχες με τη μητέρα μου, από τα πρώτα κιόλας χρό-

51

νια της ζωής μου, είχαν να κάνουν με την ανετοιμότητα ή αδυναμία μου να εκπληρώσω τις απαιτήσεις της. Δεν μπορούσα να δεχτώ στερεή τροφή μέχρι την ηλικία των δύο ετών (τελικά, πείστηκα στα δύο μου χρόνια να τη δεχτώ, έπειτα από τη δεκαήμερη παραμονή μου σ' ένα νοσοκομείο κα-ταναγκαστικής εκπαίδευσης μωρών). Αρνιόμουνα να μάθω να περπατώ μέχρι δεκαοχτώ μηνών. Και πάλι, δεν ήταν κάτι που το είχα ζητήσει εγώ. Ακόμα, ποτέ δεν ένιωσα ότι η μητέρα μου ήξερε όλα αυτά που μου συνέ-βαιναν.

Ακόμα κι όταν ήμουνα βυθισμένος σε βαθιά συναισθήματα, στις Πρωτο-γενείς Αναβιώσεις μου, δεν πίστευα ότι αυτό συνέβαινε σε μένα, στο σώμα μου. Τώρα αρχίζω να κάνω τις συνδέσεις και καταλαβαίνω το γιατί. Σ' όλη τη διάρκεια αυτής της Αναβίωσης, ήμουνα το συναίσθημά μου.

Αρχέτυπο Πρωτογενές Τραύμα

Ποια είναι η σημασία της Πρωτογενούς Αναβίωσης της γέννησης; Μας λέει αρκετά πράγματα για τον τρόπο με τον οποίο το άτομο θα χειρίζεται τις εμπειρίες του αργότερα στη ζωή του. Το τραύμα της γέννησης μπορεί ν' αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη της νεύρωσης. Ο α-γώνας της γέννησης μπορεί ν' αποτελέσει αρχέτυπο για τη μετέπειτα συ-μπεριφορά του ατόμου μπροστά σε κάποια απειλητική κατάσταση.

Η έννοια του αρχετυπικού Πρωτογενούς τραύματος, καθώς και της μό-νιμης συντρόφου του, της αρχετυπικής άμυνας, είναι σημαντική για να κατανοήσουμε τις μετέπειτα νευρωτικές αντιδράσεις σε καταστάσεις στρες. Σε μια άλλη δουλειά μου {Η Ανατομία της Ψυχικής Αρρώστιας), υπέ-δειξα ότι ο πνιγμός από υγρά στη διάρκεια ενός παρατεταμένου τοκετού μπορεί να προκαλέσει συστολή των βρογχιολίων στο νεογέννητο. Το νεο-γέννητο, μ' άλλα λόγια, αντιδρά για να σώσει τη ζωή του.Αυτή η εμπειρία παγιώνεται με τον καιρό (με τη μορφή Π ρωτογενούς κυκλώματος στη μνή-μη), έτσι ώστε οποιοδήποτε μετέπειτα στρες, που είναι απειλητικό για τη ζωή του ατόμου ή ερμηνεύεται σαν απειλητικό — μια διαμάχη, για παρά-δειγμα, ανάμεσα στους γονείς που είναι βίαιη και διαγράφει την προοπτι-κή διαζυγίου —, να πυροδοτεί αυτόματα το αρχετυπικό τραύμα, καθώς και την άμυνα που έχει υιοθετήσει το άτομο ενάντια σ' αυτό — τη συστολή των βρογχιολίων. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μια ασθματική κρίση. Αντί, λοιπόν, να σωθεί ο οργανισμός με τη βοήθεια αυτής της άμυνας, ό-

52

πως συνέβη στη διάρκεια της γέννας, αντιμετωπίζει τον κίνδυνο του θανά-του ακριβώς εξαιτίας αυτής της κρίσης. Αυτή είναι ουσιαστικά η νεύρωση: μία άμυνα που έχει ξεπεράσει την ίδια τη λειτουργία της. Το άσθμα εμφανί-ζεται γιατί η διαμάχη ανάμεσα στους δύο γονείς πυροδοτεί το αρχικό, Πρωτογενές τραύμα της γέννησης.

Στην περίπτωση του άσθματος, μπορούμε να μιλήσουμε για θεραπεία (στο παράδειγμα που αναφέραμε) μόνο όταν τα βασικά αρχετυπικά τραύ-ματα, που βάζουν σε λειτουργία την άμυνα της συστολής, αναβιωθούν και επιλυθούν.

Τζεφ

Υπέφερα από άσθμα σ' όλη μου τη ζωή. Π ριν αρχίσω θεραπεία, βρισκόμου-να στο Νοσοκομείο Veterans, όπου μου έδιναν ένα σωρό φάρμακα — ενέ-σεις αδρεναλίνης (3cc), αμινοφυλλίνη (ενδοφλέβια και σε υπόθετα). Αφό-του άρχισα θεραπεία, παίρνω Choledyl και Tedrol. Τη νύχτα παίρνω Tedrol SA. Τα αναφέρω όλα αυτά σαν πιστοποιητικά της ειδικότητάς μου στον τομέα μου, στην ασφυξία.

Την τελευταία μέρα της ατομικής θεραπείας μου, που είχε διαρκέσει τρεις βδομάδες, είχα μια Πρωτογενή Αναβίωση. Θα προσπαθήσω να την περιγράψω. Εκείνο το πρωινό, πριν πάω στο Ινστιτούτο, είχα πάρει το φάρ-μακο μου κι έτσι, όταν έφτασα εκεί, ανέπνεα μ' αρκετή ευκολία. Ξάπλωσα στο πάτωμα κι άρχισα να διηγούμαι στο θεραπευτή μου την τηλεφωνική συνομιλία που είχα με το κορίτσι μου. Την είχα πεθυμήσει, τη σκεφτόμου-να συνέχεια και δεν έβλεπα την ώρα να την ξαναδώ. Τη ρώτησα αν ήθελε να βγούμε, δέχτηκε, κι έτσι αποφασίσαμε να πάμε στον κινηματογράφο. Αλλά εγώ δεν έχω δουλειά, ούτε λεφτά. Λεφτά μού στέλνουν οι γονείς μου. Όταν άρχισα να μιλάω για την οικονομική μου κατάσταση, ο Μπομπ είπε: «Γιατί δεν πουλάς το φορτηγό σου;» Μόλις είπε αυτό το πράγμα, έ-νιωσα ένα σφίξιμο και του το είπα. «Το παρατήρησα», μου είπε. «Σκεφτό-μουνα να πάρω ένα παλιό Φόλκσβάγκεν», είπα. «Κοστίζουν πολύ' γιατί όχι ένα παλιό μεταχειρισμένο αυτοκίνητο;» «Ποιος ο λόγος για τόση φα-σαρία... είναι καλύτερα με κάτι...» Άρχισα να νιώθω δυσφορία. «Δε θέλω τίποτα (άρχισα να κλαίω)... Θέλω κάτι... είναι πιο ωραίο να έχεις κάτι... (πε-ρισσότερο κλάμα, είχα αρχίσει να ασθμαίνω και ένιωθα σαν μικρό παιδί)..· το θέλω... μη μου παίρνεις τα φορτηγά μου... Γκάι... Γκάι... μην παίρνεις τα παιχνίδια μου, δε θα 'χω τίποτα αν μου τα πάρεις...»

53

Έπειτα σκέφτηκα τον Μπαμπά. «Μπαμπά, Μπαμπά...» Φαντάστηκα τον εαυτό μου μέσα στην κούνια και ο μπαμπάς μου στεκόταν από πάνω μου κι εγώ ανασηκώθηκα να τον φτάσω κι αυτός έκανε απλώς μια γκριμάτσα και βγήκε έξω από το δωμάτιο (βαριά ασθματική αναπνοή, ιδρώτας και επιπλέον κάποιος βήχας). «Δεν έκανα τίποτα... ο μπαμπάς μου δε μ' αγαπά-ει, με μισεί, θέλει να πεθάνω». Τότε έβγαλα μια κραυγή. Λίγο πριν βγάλω την κραυγή ένιωθα ένα φράξιμο στο λαιμό μου, αλλά μόλις την έβγαλα το φράξιμο εξαφανίστηκε, το ίδιο και ο ιδρώτας. Ένιωθα πάλι άνετα.

Η κραυγή έμοιαζε με ένεση αδρεναλίνης, μόνο που ήταν γρηγορότερη. Η αδρεναλίνη παίρνει συνήθως δύο με πέντε λεπτά για να λειτουργήσει. Η κραυγή αμέσως.

Οι αντιδράσεις μου στο όλο πράγμα δεν είχαν τόση σχέση με την ανα-πνοή μου όσο με τη ροή της σκέψης μου — ο μπαμπάς μου δε μ' αγαπάει, δε με θέλει, θέλει να πεθάνω. Ενστικτώδικα καταπολεμώ αυτό το παιδιά-στικο συναίσθημα, είναι χαζό, τ ι ανόητα που σκέφτομαι. Σ' όλη μου τη ζωή αυτό το πράγμα συναντούσε περιφρόνηση, μέχρι που «έμαθα» ότι ο μόνος τρόπος για να τα καταφέρω ήταν να προσπαθήσω να γίνω κάτι άλλο, κάτι πιο αποδεκτό, κάτι πιο εκλεπτυσμένο, κάτι πιο ώριμο, οτιδήποτε εκτός από αυτό που ήμουνα — ένα μικρό αγόρι.

Τα αρχετυπικά τραύματα μπορεί να είναι τόσο ψυχολογικά όσο και σω-ματικά. Τα σωματικά, όμως, τραύματα είναι πολύ σημαντικά, γιατί δη-μιουργούνται συνήθως πολύ νωρίς και τις περισσότερες φορές απειλούν πραγματικά τη ζωή του μωρού. Κάποιος, όμως, ασθενής που γεννήθηκε φυσιολογικά, γυρνώντας κάποια μέρα από το νηπιαγωγείο βρήκε τους γο-νείς του να τσακώνονται. Εκείνο το απόγευμα ήταν και οι δύο ολότελα αδιάφοροι απέναντι του. Ήταν τότε τεσσάρων χρονών. Ένιωσε ένα φοβε-ρό σοκ, γιατί συνήθως έδειχναν χαρούμενοι όταν τον έβλεπαν. Το σοκ αυτό έγινε αρχετυπικό τραύμα, πράγμα που τον ανάγκαζε χρόνια ολόκλη-ρα να προσπαθεί να κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν ευχαρίστηση όταν τον βλέπουν. Έγινε οδηγός ασθενοφόρου, γιατί οπουδήποτε κι αν πήγαι-νε έβλεπε τους ανθρώπους να τον περιμένουν με λαχτάρα.

Η σύνδεση του επαγγέλματος του μ' εκείνη την πρώιμη εμπειρία μπο-ρεί να φαίνεται παρακινδυνευμένη. Έγινε, όμως, στη διάρκεια μιας Ανα-βίωσης του γεγονότος εκείνου στο νηπιαγωγείο. Όλα ξεκίνησαν από ένα περιστατικό όπου κάποιος δεν ένιωσε ευχαρίστηση όταν τον είδε σε μία από τις περιοδείες του με το ασθενοφόρο. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το πρώιμο τραύμα δημιουργεί ένα υπερφορτίο που το εμποδίζει να αφο-μοιωθεί στο όλο σύστημα. Έτσι, παλιότερα μοίραζε εφημερίδες για να

54

κάνει τους ανθρώπους να χαίρονται όταν τον βλέπουν. Ο συνδετικός κρί-κος ανάμεσα σ' αυτές τις δεκαετίες ήταν ένα εγκλωβισμένο πρωτογενές τραύμα.

Άλλο ένα παράδειγμα αρχετυπικής αντίδρασης: Ένας ασθενής ήρθε μια μέρα με την επιθυμία να χαχανίζει. Πριν ακριβώς βυθιστεί σε οποιοδή-ποτε οδυνηρό συναίσθημα χαχάνιζε. Μόνο όταν ο θεραπευτής έκοβε τα χαχανητά, η ενέργεια αυτού του ανθρώπου μετατρεπόταν σε λυγμούς και δάκρυα. Όταν άρχισε να βυθίζεται όλο και βαθύτερα στα συναισθήματά του, μπόρεσε να ξαναζήσει σκηνές του πρώτου χρόνου της ζωής του. Ξα-νάζησε τις στιγμές όπου ο πατέρας του έπαιζε μαζί του, πετώντας τον στον αέρα πάνω από το κεφάλι του και μετά ξαναπιάνοντάς τον. Το μωρό ένιωθε τρομοκρατημένο, αλλά δεν μπορούσε να το εκφράσει. Έτσι, εκδή-λωσε το άγχος του με χαχανητά. Αυτό το συγκεκριμένο παιχνίδι συνεχί-στηκε επί μήνες και τραυμάτισε το μικρό παιδί που ένιωθε ολότελα αδύνα-μο να το σταματήσει. Από κει και πέρα, κάθε φορά που ένιωθε φόβο άρχιζε να χαχανίζει. Όταν αναδυόταν κάποιο συναίσθημα που προκαλούσε ανα-ταραχές, το παιδί, αντί να κλαίει ή να εκφράζει το φόβο του, χαχάνιζε. Έτσι, το χαχανητό έγινε μία αρχετυπική αντίδραση. Διάρκεσε σ' όλη τη ζωή του μέχρι την ωριμότητα.

Την προηγούμενη βδομάδα είδα δύο Πρωτογενείς Αναβιώσεις που προκάλεσαν πολύ διαφορετικές αρχετυπικές αντιδράσεις. Μία γυναίκα ξανάζησε τις πρώτες μέρες μετά τη γέννησή της, όπου ήταν τελείως παρα-μελημένη. Η μοναδική φροντίδα που έπαιρνε ήταν το τάισμα μ' ένα μπου-κάλι γάλα κάθε λίγες ώρες. «Αποφάσισε», λοιπόν, να «σκληρύνει». Φυσικά, αυτό δεν ήταν μία συνειδητή απόφαση, αλλά ο οργανισμός αντέδρασε με τέτοιο τρόπο σαν να μη χρειαζόταν τίποτα ή κανέναν. Θα δούμε σε λίγο πώς αυτό το πρώιμο τραύμα καθόρισε τη ζωή της.

Ένας άλλος ασθενής ξανάζησε μία σκηνή μέσα στην κούνια του. (Τον βάλαμε μέσα στην κούνια που υπάρχει στο Ινστιτούτο μας). Η θεραπεύ-τρια τον άφησε στο σκοτάδι και βγήκε έξω από το δωμάτιο. Όταν επέστρε-ψε, αυτός είχε αποκοιμηθεί. Το πείραμα αυτό επαναλήφθηκε αρκετές φο-ρές, μέχρι που μπόρεσε τελικά ν' αντέξει τον Πόνο και να τον αισθανθεί, εκεί που άλλοτε χρησιμοποιούσε τον ύπνο σαν άμυνα. Το συναίσθημα ή-ταν ότι έκλαιγε παραμελημένος μέσα στην κούνια του κι ότι όταν έκλαιγε πολύ έτρωγε ξύλο. Έγινε, λοιπόν, ένα «καλό αγόρι» κι έπαψε να εκφράζει τις ανάγκες του με το κλάμα. Η επίγνωση που απόκτησε, αφού μπόρεσε ν' αντέξει τον Πόνο του συναισθήματος, ήταν ότι η αρχετυπική του αντί-δραση στα μετέπειτα τραύματα, ιδιαίτερα την απόρριψη, ήταν να παίρνει

55

παθητική στάση. Η αρχετυπική του αντίδραση είχε διαμορφωθεί. Δεν του έμενε άλλη εναλλακτική λύση από το να κοιμηθεί. Χρειάστηκαν αρκετές Αναβιώσεις μέχρι να φτάσει σ' αυτό το συναίσθημα, γιατί συνέβη πολύ νωρίς στη ζωή του και τόσες πολλές φορές που ο Πόνος ήταν συντριπτι-κός. Έπρεπε, λοιπόν, ν' αφήσουμε τις άμυνές του να λειτουργήσουν όσο χρειαζόταν και να προχωρήσουμε αργά.

Ένα άλλο παράδειγμα ψυχολογικού αρχετυπικού τραύματος φαίνεται μέσα από την Αναβίωση μιας κοπέλας που ήταν παλιότερα κωλ-γκερλ. Ξα-νάζησε τη στιγμή στην κούνια της, όταν της έδιναν χρωματιστά μολύβια κι αυτή τα έβαζε μέσα στον κόλπο της. Η γιαγιά της την έδειρε άγρια και την είπε «κακό κορίτσι». Η ανάμνηση αυτή είχε χαθεί, μέχρι που βγήκε μετά από ένα χρόνο Πρωτογενούς Θεραπείας. Συνειδητοποίησε αργότε-ρα ότι αυτό το τραύμα τής είχε δημιουργήσει μία συγκεκριμένη και σταθε-ρή αντίδραση' να χρησιμοποιεί, μ' άλλα λόγια, τον κόλπο της για να είναι «κακιά». Αυτό το γεγονός δεν ήταν φυσικά το μοναδικό που την έσπρωξε να γίνει κωλ-γκερλ. Αλλά αυτό το γεγονός μαζί με το ότι, σε ηλικία πέντε χρονών, την πλησίασε ένας θείος της μ' ερωτικές διαθέσεις, συν μία γενι-κή ατμόσφαιρα που βασίλευε στο σπίτι της ότι ορισμένα μέρη του σώμα-τος ήταν βρώμικα και κακά, συν τη στέρηση αγάπης και τρυφερότητας από τον πατέρα της, που αυξανόταν όσο μεγάλωνε, όλα αυτά την έσπρω-ξαν στην πορνεία. Η χρήση, όμως, του κόλπου της ήταν μία αρχετυπική αντίδραση που εμφανιζόταν αργότερα κάθε φορά που ήταν «κακό κο-ρίτσι».

Υπάρχουν πολλά πράγματα που συγκαταλέγονται ανάμεσα στις αρχε-τυπικές αντιδράσεις. Ένα ιδιαίτερο είδος νευρικού συστήματος (που αντι-δρά αστραπιαία, για παράδειγμα) που πιστεύω ότι μπορεί να κληρονομη-θεί' εμπειρίες που προηγούνται του γεγονότος, όπως είναι τα ενδομήτρια γεγονότα που διαμορφώνουν τη μετέπειτα συμπεριφορά1 και το είδος των εναλλακτικών διεξόδων που είναι επιτρεπτές στη διάρκεια του ίδιου του αρχετυπικού τραύματος. Από τη στιγμή, όμως, που εμφανίζεται κάποια αντίδραση στη διάρκεια ενός αρχετυπικού τραύματος, αναπτύσσει μια ο-λόδική της δύναμη που παραμένει και έχει συνέχεια την τάση να γίνει αμε-τάβλητη και μόνιμη.

56

Ανίτα

Όταν έμαθα ότι η μητέρα μου έκανε θεραπεία με ηλεκτροσόκ ένιωσα πολύ μόνη κι εγκατελειμμένη. Καθώς άρχισα να αισθάνομαι αυτή τη μοναξιά, ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι ο πατέρας μου ήταν νεκρός και η μητέρα μου ήταν σχεδόν νεκρή. Έτσι, δεν είχα κανέναν στον κόσμο. Το συναίσθη-μα εγκατάλειψης ξεκινούσε από την εποχή που μόλις είχα γεννηθεί και η μητέρα μου δε βρισκόταν πλάι μου να με κρατήσει αγκαλιά και να με κάνει να νιώσω ασφαλής. Στην πραγματικότητα, δεν ήθελε να έχει καμία σχέση μαζί μου μετά τη «δοκιμασία» που πέρασε. Ο πατέρας μου έλειπε κι αυτός τις πέντε πρώτες εκείνες μέρες και, καθώς ήταν ο μόνος που μπο-ρούσε να με φροντίσει, ένιωθα παντέρμη εκείνο το διάστημα. Γεννήθηκα χάρη στην επιμονή μου να μην το βάζω κάτω ό,τι κι αν συμβαίνει. Στη διάρ-κεια της γέννησης μου έμαθα ότι σπρώχνοντας δυνατότερα θα τα κατά-φερνα καλύτερα. Έτσι λοιπόν, εκείνες τις πέντε μέρες στέρησης, αντί να τα εγκαταλείψω, έγινα αρκετά σκληρή — ένα μάθημα που είχα πάρει από τον αγώνα που έκανα για να γεννηθώ.

Η σκληρότητά μου εκδηλωνόταν με ποικίλους τρόπους στη ζωή μου. Πάντα κοίταζα τον εαυτό μου, χωρίς να δίνω πεντάρα για τους άλλους, όσο ανάγκη κι αν είχαν. Δεν περιμένω τίποτα από κανέναν και δε ζητάω ποτέ χάρες. Αν δεν έχω κάτι που θέλω, είτε το παίρνω μόνη μου είτε κάνω χωρίς αυτό, αλλά ποτέ δεν παρακαλάω κάποιον άλλο να μου το δώσει. Κρατώ σε απόσταση τους ανθρώπους που δεν ξέρω και είμαι ψυχρή και απρόσιτη όταν νιώθω ότι με απειλούν. Αισθάνομαι τρυφερότητα και αφή-νω ελεύθερο τον εαυτό μου μόνο όταν νιώθω ασφαλής με κάποιο άτομο. Δε λέω ποτέ ψέματα, γιατί αν πω, κάνω κάτι κακό και βρίσκομαι στο έλεος των ανθρώπων να με τιμωρήσουν όπως θέλουν. Ή μουνα πάντα πολύ προ-σεκτική να μην περάσω κάποια διαχωριστική γραμμή γι ' αυτόν ακριβώς το λόγο. Αν πληγωθώ από κάτι, δεν αφήνω το άτομο που με πλήγωσε να καταλάβει ότι αυτό που είπε ή έκανε είχε πάνω μου κάποια επίδραση. Ποτέ δεν έκλαιγα μπροστά στους γονείς μου όταν με μάλωναν ή με τιμωρούσαν. Κάνοντας αυτή τη σύνδεση, παρατήρησα ότι όταν ο Τζόντεϊ τσαντίζεται και φωνάζει για κάποιο λόγο, τον αφήνω να τελειώσει κι έπειτα αλλάζω το θέμα και συνεχίζω σαν να μην έγινε τίποτα. Θα το ένιωθα όταν θα βρι-σκόμουνα μόνη μου. Δεν μπορούσα, όμως, να τον αφήσω να δει ότ ι τον άκουσα. Δεν μπορούσα ν' αφήσω τον μπαμπά μου να δει ότι με στρίμωξε.

Ο πατέρας μου ενίσχυσε την αρχετυπική συμπεριφορά μου με το να

57

με ανταμείβει για το ότι ποτέ δεν το έβαζα κάτω και με το να με τιμωρεί όταν άφηνα να φανούν σημάδια αδυναμίας. Κάποτε αποφάσισα να παρα-κολουθήσω μαθήματα μουσικής και, καθώς είμαι παράφωνη, συνάντησα φοβερές δυσκολίες και δούλευα διπλά από οποιονδήποτε άλλο εκεί μέσα. Ο πατέρας μου έβλεπε τη φοβερή προσπάθεια που κατέβαλλα και μου έλε-γε συνέχεια να μην κάνω έτσι κι ότι δεν άξιζε να κουράζομαι τόσο πολύ. Παρόλ' αυτά, όταν του έφερα τον έλεγχο μου και του έδειξα το «Άριστα» που είχα πάρει στο μάθημα, το πρόσωπό του μαλάκωσε και φωτίστηκε. «Κοίτα, λοιπόν, τι γίνεται όταν δουλεύεις σκληρά και δεν εγκαταλείπεις ποτέ τον αγώνα!» μου είπε. Ούτε κι αυτός εγκατέλειπε ποτέ τον αγώνα. Με αντάμειβε για τη δική του συμπεριφορά.

Ένας βασικός λόγος για τη σταθερότητα των αμυνών, τη «χαρακτηρι-στική προσωπικότητα», είναι ότι το σύστημα συνεχίζει ν' αμύνεται ενάντια στους πρώιμους εσωτερικευμένους Πόνους. Αυτοί οι Πόνοι υπερφορτώ-νουν το σύστημα την εποχή που συμβαίνει το τραύμα και «καθηλώνουν» το άτομο όσον αφορά τον τρόπο που θα χειρίζεται το στρες. Έτσι, ένα παιδί που νιώθει απόρριψη στην αυλή του σχολείου του μπορεί να παρου-σιάσει ασθματική κρίση. Ο καθένας μας, όταν είναι ταραγμένος, πονάει σε διαφορετικό μέρος από τον άλλο. Ορισμένοι νιώθουν ένα σφίξιμο στο στομάχι, άλλοι πλάκωμα στο στήθος κι άλλοι δυσκολία αναπνοής. Πι-στεύω ότι αυτές οι περιοχές είναι αρχετυπικές και δείχνουν ακριβώς το μέρος όπου συνέβη το πρώτο κύριο τραύμα της ζωής μας. Το γεγονός ότι το μωρό ένιωθε πείνα στην κούνια του, μπορεί να κάνει το στομάχι όργανο-στόχο κάθε μεταγενέστερου στρες. Η ασφυξία στη γέννηση μπο-ρεί να μας κάνει να νιώσουμε το πρώτο αισθητό άγχος στο στήθος και στο αναπνευστικό σύστημα.

Το γεγονός-υπερφορτίο γίνεται, τελικά, ο κύριος χώρος αποθήκευσης όλων των παρόμοιων τραυμάτων που θα συμβούν αργότερα. Συνδέονται νευρολογικά και αποθηκεύονται μαζί σαν συνδεμένα μνημονικά κυκλώμα-τα. Για παράδειγμα, ένας πολύωρος, δύσκολος τοκετός, όπου το νεογέν-νητο πρέπει να «περιμένει» ένα αφόρητο χρονικό διάστημα για να βγει έξω, μπορεί να επαναδραστηριοποιηθεί αργότερα σ' όλες εκείνες τις περι-πτώσεις που το παιδί θα πρέπει να περιμένει για κάτι - να περιμένει στην ουρά, να περιμένει το φαγητό του, κλπ. Οι αντιδράσεις του θα είναι φοβε-ρό άγχος και ανυπομονησία και θα τα εκφράζει με τρόπο υπερβολικό σε σύγκριση με το τωρινό γεγονός της αναμονής, ακριβώς γιατί πυροδοτή-θηκε το πρωταρχικό τραύμα. Μόλις συμβεί αυτό, τότε θα δραστηριοποιη-

58

Μ ολόκληρο το σύνολο των εμπειριών αναμονής. Γι' αυτό ακριβώς, μόλις αισθανθούμε το πρώτο αρχετυπικό τραύμα, θα μπορέσουμε να δούμε και όλες τις μετέπειτα διασυνδέσεις μ' αυτό.

Δεν υπάρχει μία μοναδική αρχετυπική εμπειρία. Μπορεί να υπάρχουν πολλά είδη πρώιμων τραυμάτων. Ένα τραύμα της γέννησης μπορεί να συ-νοδευτεί από ανεπαρκή θηλασμό, όπου το παιδί ολόκληρες βδομάδες λι-μοκτονεί συστηματικά. Το τραύμα εντοπίζεται στην περιοχή του στόματος και η πιθανή του αιτία είναι ο περιορισμός του χρόνου που χρειάζεται το παιδί για να βυζάξει. Η ανάγκη για βύζαγμα σε συνδυασμό με μια μετέπει-τα στέρηση της πατρικής αγάπης, μπορούν να οδηγήσουν το άτομο στην ομοφυλοφιλία και την ανάγκη να βυζαίνει πέη. Φυσικά, τώρα υπεραπλο-ποιώ τις χιλιάδες καθημερινές εμπειρίες που προσθέτουν από κάτι στο πρόβλημα. Πιστεύω, όμως, ότι η ομοφυλοφιλία σ' ένα τέτοιο άτομο δε θα μπορέσει να ξεπεραστεί αν δεν καταφέρει να νιώσει τη μεγάλη ανάγκη για τον πατέρα του και την πρώιμη ανάγκη για βύζαγμα. Η αντίληψη ότι θα πρέπει να πιεστεί ν' αποκτήσει ετεροφυλόφιλες σεξουαλικές σχέσεις είναι λαθεμένη. Το να έχει ετεροφυλόφιλες σχέσεις ή κάποιον καθοδηγη-τή δε λύνει το πρόβλημα. Αν το παιδί εξαπατούσε τον εαυτό του και κατα-πίεζε την ομοφυλοφιλία του για να ευχαριστήσει τη μητέρα ή το θεραπευ-τή του, θα γινόταν διπλά άρρωστο, γιατί ακριβώς θ' αναγκαζόταν να προ-σποιηθεί ότι οι ανάγκες του δεν υπάρχουν. Το βύζαγμα αποτελεί γι ' αυτό το είδος του ομοφυλόφιλου αρχετυπική πρωτογενή ανάγκη. Καμία ανάλυ-ση αυτής της ανάγκης δεν μπορεί να την ξεριζώσει. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να την ξεριζώσει η τιμωρία.

Ας πάρουμε ένα άλλο παράδειγμα αρχετυπικού τραύματος, την περιτο-μή. Η περιτομή τραυματίζει το παιδί στην περιοχή των γεννητικών του οργάνων. Αυτό το ξέρουμε γιατί έχουμε παρατηρήσει χιλιάδες Αναβιώ-σεις γύρω από αυτό. Μια τυραννική μητέρα σε συνδυασμό με μια περιτομή σε ηλικία δύο ή τριών χρονών μπορεί να δημιουργήσει, πρώτα απ' όλα, άγχος γύρω από το θέμα των γεννητικών οργάνων και, δεύτερο, φόβο της χρήσης τους σε σχέση με γυναίκες. Πάλι βέβαια υπεραπλοποιώ τα πράγματα για να φωτίσω περισσότερο την αρχετυπική εμπειρία. Η περιτο-μή μπορεί αργότερα να ερμηνευτεί σαν τιμωρία. Έτσι, οι σεξουαλικές επι-θυμίες δημιουργούν φόβο και παράγουν ανικανότητα. Το πρόσθετο σωμα-τικό τραύμα σε μια κρίσιμη ηλικία μπορεί να αποτελεί σημαντικό παράγο-ντα που καθορίζει το γιατί ένα άτομο με τυραννική μητέρα γίνεται ομοφυ-λόφιλο, ενώ ένα άλλο όχι, παρόλο που έχει μια παρόμοια μητέρα.

Ας εξετάσουμε την περίπτωση ενός επιληπτικού που είχε χρόνια ολό-

59

κλήρα κρίσεις και που πρόσφατα άρχισε θεραπεία. Την πρώτη βδομάδα της θεραπείας του είχε μία Πρωτογενή Αναβίωση της γέννησής του, όπου ένιωσε το κεφάλι του να χτυπάει δυνατά πάνω σε κάτι. Η Αναβίωση κράτη-σε δύο ώρες. Όταν βγήκε από αυτήν, άρχισε να κλαίει σαν νεογέννητο. Αργότερα μας εξήγησε ότι γεννήθηκε πολύ δύσκολα και ότι η μητέρα του του είχε πει πως βγήκε κλαίγοντας. Το αποτέλεσμα της πίεσης που ένιωσε στο κεφάλι του, καθώς προσπαθούσε να γεννηθεί, μπορεί να μην ήταν τραυματικό από σωματική άποψη, αλλά από ψυχολογική ήταν σίγουρα. Έπειτα από μερικούς μήνες, τον εγκατέλειψαν κάποια ώρα στην κούνια του χωρίς τροφή και φροντίδα και τότε αυτός άρχισε να χτυπάει το κεφάλι του στα κάγκελά της. Στην εφηβεία άρχισαν οι επιληπτικές κρίσεις.

Από τη στιγμή που άρχισε θεραπεία δεν είχε ούτε μία επιληπτική κρίση, παρόλο που δεν έπαιρνε από την πρώτη κιόλας μέρα τα χάπια του. Τι ση-μαίνει αυτό; Ένα πράγμα που μπορεί να σημαίνει είναι ότι η ένταση που δημιουργήθηκε στη γέννησή του συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία ε-νός γενικότερου επίπεδου έντασης αργότερα. Το ψηλό επίπεδο έντασης διοχετευόταν σ' ένα επιληπτικό σύμπτωμα, εντοπισμένο στην περιοχή του πρώιμου τραύματος του. Με τον ίδιο τρόπο, ορισμένοι ασθενείς βγάζουν δερματικά εξανθήματα όταν αντιμετωπίζουν καταστάσεις στρες — πα-ρουσιάζουν, μ' άλλα λόγια, ένα σύμπτωμα στην περιοχή του πρώιμου τραύματος (στην παραπάνω περίπτωση, το τραύμα ήταν ότι το άτομο δεν είχε αρκετά οπτικά ερεθίσματα τους πρώτους μήνες της ζωής του) μπρο-στά σε οποιαδήποτε κατάσταση στρες.

Αν ο επιληπτικός είχε ζήσει ευτυχισμένα σαν μωρό, μπορεί να είχε ένα τραύμα της γέννησης, αλλά δε θα εμφάνιζε ποτέ επιληπτικά συμπτώματα. Το γενικό σύνολο όλων των τραυμάτων του δημιούργησε το υπερφορτίο. Απ' ό,τι όμως παρατήρησα, τα τραύματα της γέννησης παίζουν κύριο ρόλο στη δημιουργία ενός γενικότερου επίπεδου χρόνιας έντασης. Αυτό, κατά ένα μέρος, οφείλεται στο ότι ο οργανισμός είναι πολύ νέος κι ευαίσθητος για να αντεπεξέλθει ικανοποιητικά στο στρες και, το σπουδαιότερο, το τραύμα της γέννησης είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου — ένα νεογέννητο που έχει τυλιγμένο το λώρο γύρω από το λαιμό του θα στραγγαλιστεί αν δεν το βοηθήσουν. Αυτός ο αγώνας ζωής ή θανάτου αρχίζει για πολλούς ανθρώπους πριν ακόμα δουν το φως του ήλιου.

Η ένταση που προέρχεται από ένα τραύμα της γέννησης μπορεί να εί-ναι τόσο καταστροφική για το άτομο, που να εμποδίσει την ομαλή ψυχολο-γική λειτουργία του, όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση του παιδικού αυτισμού. Το σύνδρομο του αυτισμού στα παιδιά έχει δη-

60

μιουργήσει πολλά προβλήματα στους ειδικούς. Κι αυτό γιατί το παιδί δεν παρουσιάζει καμία οργανική εγκεφαλική βλάβη που μπορεί να είναι υπεύ-θυνη για την ανικανότητά του να έρθει σ' επαφή με τους γύρω του, ούτε έχει υποστεί την επίδραση ενός ιδιαίτερα καταστροφικού περιβάλλοντος. Εξάλλου, σε σπίτια όπου υπάρχουν αυτιστικά παιδιά, υπάρχουν συνήθως αδέλφια φυσιολογικά. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι ένα οικογε-νειακό περιβάλλον τόσο φοβερό που να δημιουργεί στο παιδί αυτισμό δε θ' άφηνε ανεπηρέαστα τ' αδέλφια του.

Εκείνο που μπορεί να παραβλέπουν οι ειδικοί είναι μια συγκλονιστική εμπειρία γέννησης, που εγκλώβισε το παιδί βαθιά μέσα στον Πρωτογενή Πόνο, κάνοντάς το ανίκανο να λειτουργήσει. Ο φοβερός Πόνος, μ' άλλα λόγια, συνεχίζει να υπάρχει, χωρίς το παιδί να μπορεί να τον καταλάβει ή να τον διανοητικοποιήσει. Είναι τόσο βυθισμένο μέσα στο τραύμα του, που είναι αδύνατο να βγει. Εκείνο που χρειάζεται είναι να ξαναζήσει εκεί-νο το τραύμα σταδιακά, κάτω από την καθοδήγηση ενός ειδικού στην Πρω-τογενή Θεραπεία.

Ένας ερευνητής έγραψε στο Journal of the American Medical Associa-tion: «Οι κίνδυνοι που διατρέχει το έμβρυο κλιμακώνονται στη διάρκεια του τοκετού. Η γέννηση είναι η πιο επικίνδυνη εμπειρία που εκτίθενται τα περισσότερα άτομα. Η διαδικασία της γέννησης, ακόμα και κάτω από τις καλύτερες δυνατές ελεγχόμενες συνθήκες, αποτελεί τραυματικό και πιθανά καταστροφικό γεγονός για το έμβρυο»*. Ο Towbin, ο ερευνητής, συνεχίζει: «Η εγκεφαλική βλάβη που παρατηρείται στη διάρκεια της γέν-νησης δημιουργείται συχνά, χωρίς να το καταλάβουμε, στην περίοδο πριν από τον τοκετό». Υποστηρίζει, μ' άλλα λόγια, ότι μια ανεπαίσθητη εγκεφα-λική βλάβη συμβαίνει πολύ συχνότερα απ' ό,τι νομίζουμε και προέρχεται από μια επικίνδυνη (επειδή ακριβώς είναι νευρωτική, κατά τη γνώμη μου) διαδικασία γέννησης. Ο Towbin πιστεύει ότι μία βασική αιτία της βλάβης είναι η υποξία ή η έλλειψη οξυγόνου**.

Πολλές μελέτες αυτοψίας έδειξαν ότι σε πολλά πρόωρα μωρά υπήρχαν κρυφά τραύματα σε βαθιές εγκεφαλικές δομές. Ο Towbin, μ' άλλα λόγια,

" Abraham Towbin, «Organic Causes of Minimal Brain Dysfunction», Journal of the American Medical Association 217, no 9 (30 Αυγούστου 1971): 1213. " Παραθέτω ένα κομμάτι από το βιβλίο τουΤοννόίη.σ.1212:«Τοσυμπέρασμαείναι αναπόδραστο, ότι, δηλαδή, τα ελάσσονα υποξεμικά τραύματα που συμβαίνουν οτη ζωή του εμβρύου και του νεο-γέννητου είναι αντίστοιχα υπεύθυνα για τη μετέπειτα εμφάνιση ελασσόνων μορφών κλινικής ανα-πηρίας, για ποικίλες ανεπαίσθητες μορφές εξασθενημένης, παραμορφωμένης λειτουργίας του Κε-ντρικού Νευρικού Συστήματος».

61

υποστηρίζει ότι η ανεπάρκεια οξυγόνου μπορεί να προκαλέσει καταστά-σεις που θα εκδηλωθούν αργότερα σε περιπτώσεις υπερβολικού στρες. Η κατάσταση που θα προκληθεί θα εξαρτηθεί από το ποια συγκεκριμένα εγκεφαλικά κύτταρα βλάφτηκαν την ώρα της γέννησης. Έτσι, μπορεί να διαταραχτεί ο λόγος, η συναισθηματική σταθερότητα ή η ικανότητα γι ' αφηρημένη σκέψη.

Στο συνέδριο της Society for Neuroscience, που έγινε το 1971 στο Λος Άντζελες, η ψυχολόγος Virginia Johnson παρουσίασε τις μελέτες που πε-ριλάμβαναν μία ανάλυση συνεντεύξεων που είχαν διαρκέσει πάνω από 25.000 ώρες. Βρήκε ότι ασθενείς που έπαιρναν το φάρμακο methylpheni-date μπορούσαν να θυμηθούν εμπειρίες των πρώτων βδομάδων της ζωής τους. Μια τέτοια αναθύμιση, είπε, συνδεόταν συχνά με νευρωτικά συμπτώ-ματα της μετέπειτα ζωής τους. Η ίδια πίστευε ότι ορισμένες από αυτές τις εμπειρίες ήταν σχιζοφρενογόνες — μ' άλλα λόγια, συντελούσαν στην ανάπτυξη μιας μετέπειτα ψύχωσης. «Οι εμπειρίες, που συνδέονταν τις πε-ρισσότερες φορές με συμπτώματα σχιζοφρένειας, αφορούσαν μια βαθιά κι εκτεταμένη παραμόρφωση της συνείδησης, πράγμα που συνέβη λίγο πριν ή λίγο μετά τη γέννηση»*.

Ανακάλυψε ότι το πρότυπο συμπεριφοράς που εκδήλωναν οι σχιζοφρε-νείς καθοριζόταν από τη φύση του πρωταρχικού τραύματος. «Αυτό», είπε, «συμβαίνει γιατί η αποδιοργάνωση που βιώνεται στη διάρκεια του ενός από αυτά τα στάδια καταγράφεται στη μνήμη και μπορεί ν' ανασυρθεί κά-τω από κατάλληλες συνθήκες». Πιστεύω, προσωπικά, ότι αυτές οι συνθή-κες υπάρχουν μέσα στην Πρωτογενή Θεραπεία. Η Virginia Johnson έδειξε ότι υπάρχουν πολλά είδη τραυμάτων που είναι σχιζοφρενογόνα και ότι αυτά καθορίζουν αργότερα το είδος και την ποιότητα της ψύχωσης. Απ' όλα αυτά φαίνεται ολοκάθαρα ότι η ψύχωση δεν αποτελεί μια μοναδική μονολιθική οντότητα, αλλά παρουσιάζει παραλλαγές.

Η Δρ. Johnson πιστεύει ότι οι ακουστικές παραισθήσεις, για παράδειγ-μα, προέρχονται από ορισμένες ενδομήτριες ακουστικές εμπειρίες του εμβρύου. Πιστεύει ότι το έμβρυο ακούει τις τελευταίες βδομάδες της ε-γκυμοσύνης και αυτό που ακούει μπορεί ν' αποτελέσει μέρος της σχιζο-φρενικής διαδικασίας. Προσωπικά, πιστεύω ότι αυτό είναι δυνατό μόνο όταν η ακουστική εμπειρία είναι τραυματική, όπως για παράδειγμα ένας

* Virginia Johnson, «Does Schizophrenia Get Its Start Early in Life?» Science News 102, no 17 (Οκτώβριος 1972) o. 263.

62

πυροβολισμός κοντά στην έγκυο μητέρα, κάτι που υπέδειξα και αλλού. Αυτό το τραύμα με ακουστική μορφή (μαζί με πολλά άλλα αργότερα) μπο-ρεί να παραμείνει απομονωμένο και να παίξει μετέπειτα κάποιο ρόλο στο «άκουσμα φωνών», πράγμα που συμβαίνει τόσο συχνά σε πολλούς σχιζο-φρενείς.

Τα διαρκή και ανεπαίσθητα αποτελέσματα του τραύματος της γέννη-σης αναφέρονται μαζί με πολλά στοιχεία στο American Journal of Obstetrics and Gynecology (1972). Μ ία ομάδα γιατρών ερευνητών από την Ινδιανάπολη σύγκρινε τα μαιευτικά δελτία 1968 μωρών με την πρόοδο τους στο σχολείο, καθώς και άλλες πληροφορίες για τη σωματική και ψυ-χολογική κατάστασή τους όταν έφτασαν σε ηλικία εννέα ετών. Το ένα τέ-ταρτο των παιδιών που είχε γεννηθεί με τα πόδια (ισχυακή προβολή), είχε χάσει τουλάχιστο μία τάξη μέχρι την ηλικία των εννιά χρονών και το ένα στα πέντε χρειαζόταν βοήθεια στο σχολείο.

Άλλο ένα παράδειγμα. Πρόσφατα, ήρθε για θεραπεία μία γυναίκα γιατί μια ζωή υπέφερε από «πιεστικούς πονοκεφάλους», όπως τους έλεγε. Στο δεύτερο μήνα της θεραπείας της είχε μια Αναβίωση της γέννησής της, την οποία και παρακολούθησα. Δυόμισι ολόκληρες ώρες ήταν κουλουρια-σμένη φτύνοντας υγρά και χτυπώντας το κεφάλι της στον (επενδυμένο με ύφασμα) τοίχο. Οι κουτουλιές που έδινε ήταν αυτόματες και αθέλητες και είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε κανείς να συνεχίσει να χτυπάει το κε-φάλι του στον τοίχο για περισσότερο από δύο ώρες χωρίς να εξαντληθεί. Το κεφάλι της στριφογύριζε συνέχεια. Η ίδια εξήγησε αργότερα ότι «προ-σπαθούσε να βγει έξω». Έπειτα από μερικές μέρες ανακάλυψε ότι γεννή-θηκε μετά από έναν ασυνήθιστα μακρύ τοκετό. Αυτό το τραύμα έγινε αρχε-τυπικό ενός συγκεκριμένου πρότυπου αντίδρασης. Όταν, δηλαδή, βρι-σκόταν αντιμέτωπη με κάποια κατάσταση στρες, υπόφερε από «πιεστι-κούς πονοκεφάλους». Ούτε αυτή ούτε κι εγώ θα μπορούσαμε ποτέ να μα-ντέψουμε την πηγή της νεύρωσής της. Αν προσπαθούσαμε να καταλάβου-με το σύμπτωμά της με το συνηθισμένο τρόπο ανάλυσης, θα είχαμε ρίξει την ευθύνη στο ότι δεν είχε βοηθήσει αρκετά την άρρωστη μητέρα της ή στο ότι είχε καταπιέσει το θυμό της ενάντια στον πατέρα της, κλπ — πράγματα που, φυσικά, θα μπορούσαν να είναι αληθινά. Κανένα από αυτά, όμως, δεν μπορούσε να εξηγήσει πώς η ενοχή ή ο θυμός μεταλλάχθηκαν σε πονοκεφάλους που την έριχναν για μέρες στο κρεβάτι.

Κατά τη γνώμη μου, η σοβαρότητα του συμπτώματος είναι ανάλογη με τη σοβαρότητα του τραύματος. Μερικές ασπιρίνες μπορεί να καταλα-

63

γιάσουν κάποια ενοχή ή θυμό, αλλά είναι ολότελα ανίσχυρες μπροστά στην πίεση του τραύματος της γέννησης.

Στη διάρκεια μιας τραυματικής γέννησης φαίνεται ότι ο οργανισμός διχάζεται (από εκεί που ήταν μία ενότητα). Αυτό συμβαίνει εκείνη ακριβώς τη στιγμή και τα μετέπειτα ψυχολογικά τραύματα δεν κάνουν τίποτ' άλλο παρά να πλαταίνουν το χάσμα. Μ' άλλα λόγια, η γέννηση, όταν είναι τραυ-ματική, προετοιμάζει το έδαφος για τη νεύρωση. Θα προσθέσω ακόμα ότι σ' ένα νευρωτικό κόσμο γεμάτο νευρωτικές μητέρες, είναι δύσκολο ν' απο-φευχθούν τα τραύματα της γέννησης. Όταν ο οργανισμός διχάζεται στη γέννηση, η προσωπικότητα του ατόμου παρουσιάζει αργότερα μία άψυχη, «νεκρή» ποιότητα. Οι πιο απονεκρωμένοι ασθενείς είναι συνήθως εκείνοι που σε κάποια στιγμή της θεραπείας τους αναβιώνουν μία φοβερά τραυ-ματική γέννηση. Ο λόγος αυτής της απονέκρωσης είναι ότι το άτομο αυτό δεν αισθάνθηκε ούτε υπήρξε ολοκληρωτικά ο εαυτός του την παραμικρή στιγμή μέσα σ' αυτό τον κόσμο.

Η σημασία αυτής της συζήτησης είναι ότι αν παρατηρήσουμε τη συμπε-ριφορά και τα συμπτώματα ενός παιδιού, θ' αποκτήσουμε κάποιο σημείο αναφοράς — ένα μέρος που θα μας βοηθήσει να βρούμε τις απαρχές της νεύρωσης. Το μετέπειτα στρες εντοπίζεται στην περιοχή του Πρωταρχι-κού Πόνου, σαν να επιστρέφει το σώμα, κάτω από οποιοδήποτε στρες, στο πρώτο καταστροφικό γι ' αυτό γεγονός, για να επουλωθεί. Αυτό είναι το θαύμα της ανθρώπινης ύπαρξης! Το σώμα μπορεί να κάνει ένα άλμα πενήντα χρόνια πίσω για να επιδιορθώσει κάποιο τραύμα που συνέβη τό-τε. Επιδιόρθωση είναι ο πιο κατάλληλος όρος, γιατί μετά από πολλές Π ρω-τογενείς Αναβιώσεις οι ασθενείς δεν αλλάζουν τη συμπεριφορά τους-πολλές βαθιές αλλαγές συμβαίνουν μέσα στο σύστημά τους, όπως, για παράδειγμα, μεταβολές στο ποσό των ορμονικών εκκρίσεων.

Ας ξαναγυρίσουμε σ' ένα προηγούμενο παράδειγμα καθυστερημένης γέννησης, για να δούμε πώς το να γεννιέται κάποιος έξω από το φυσιολο-γικό ρυθμό του επηρεάζει τη μετέπειτα συμπεριφορά του. Πρώτα απ' όλα, το τραύμα της γέννησης σημαίνει ότι το νεογέννητο αναγκάστηκε να υπο-ταχθεί ή να «συγκατατεθεί» στις ανάγκες της μητέρας του. Η συγκατάθε-ση που βιώνεται μέσα στη μήτρα αποτελεί εμπειρία ζωής — μία σχέση —, όπου κάθε μέρος της είναι τόσο σημαντικό όσο και όταν αργότερα η μητέρα μαλώνει το παιδί για να του διορθώσει τη συμπεριφορά. Η εμπει-ρία της μήτρας είναι αρχετυπική της συγκαταβατικής συμπεριφοράς. Υ-πάρχουν, όμως, κι άλλοι παράγοντες που επενεργούν. Αν το νεογέννητο χτυπιόταν και πάλευε για να βγει έξω μ' έναν τρόπο επιθετικό, αντί να

64

«τα παρατήσει» και να συγκατατεθεί στη γέννησή του, το αρχέτυπο είναι διαφορετικό. Μ' άλλα λόγια, αργότερα, κάτω από παρόμοιες συνθήκες, όπου η μητέρα του θα του ασκεί έλεγχο, το παιδί θ' αντιδράσει επιθετικά.

Είναι ολοκάθαρο ότι το τραύμα της γέννησης και η μετέπειτα συμπερι-φορά του παιδιού δεν είναι κάτι μονόπλευρο. Οι εμπειρίες που δημιουρ-γούν ένα συγκεκριμένο είδος συμπεριφοράς είναι πολλές. Αν το παιδί γεν-νηθεί έξω από το φυσιολογικό ρυθμό του και αν οι γονείς του είναι διανο-ούμενοι και δίνουν μεγάλη έμφαση στο λόγο, το επίκεντρο της παλιάς δυ-σαρμονίας θα εντοπιστεί στην περιοχή του λόγου. Έτσι, το παιδί θ' αρχί-σει να τραυλίζει. Ο λόγος του δε θα έχει ρυθμό, δε θα ρέει, θα κόβεται. Αβάσιμη υπόθεση; Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε εμπειρία διατηρείται και ότι οι εμπειρίες ασκούν συνεχή επίδραση πάνω μας. Όταν η πρώιμη εμπειρία είναι βαριά (τραύμα της γέννησης), η δύναμη της επιρροής της στη μετέπειτα συμπεριφορά θα είναι μεγάλη. Η επίδρασή της δεν είναι μόνο ποσοτική, αλλά και ποιοτική. Ασκεί, δηλαδή, ένα συγκεκριμένο βαθ-μό επίδρασης στη μετέπειτα συμπεριφορά, αλλά διαθέτει και μία καθορι-στική ποιότητα, με την έννοια ότι καθορίζει το είδος της συμπεριφοράς που εμφανίζεται — άρρυθμη γέννηση, άρρυθμος λόγος, για παράδειγμα.

Η συγκατάβαση στη διάρκεια της γέννησης δε θα κάνει αυτόματα ένα παιδί συγκαταβατικό στη μετέπειτα ζωή του. Όταν, όμως, οι γονείς του το ελέγχουν συνέχεια και το προειδοποιούν «Τι θα σκεφτούν οι γείτονες;» μόλις κάνει την παραμικρή κίνηση, όταν το παιδί πρέπει να υποτάσσεται στην εκάστοτε διάθεση και καπρίτσιο του πατέρα του, τότε έχουμε ένα συντονισμό εμπειριών που, με τη δύναμή τους, παράγουν συγκαταβατική συμπεριφορά.

Υπάρχουν κι άλλες πλευρές στην καθυστερημένη γέννα, που δε συζη-τήσαμε ακόμα. Πολλοί από τους ασθενείς μας που γεννήθηκαν έπειτα από μακρύ τοκετό βρίσκουν ομοιότητες σε ορισμένες πλευρές της προσωπικό-τητας τους. Μία από αυτές είναι η στάση τους απέναντι στην αναμονή. Το γεγονός ότι περίμεναν τόσο πολύ μέχρι να γεννηθούν, έκανε πολλούς από αυτούς τους ασθενείς να μην αντέχουν την αναμονή. Οι γονείς ήταν συνήθως τέτοιοι που δεν υποχωρούσαν μπροστά στις επιθυμίες και τις απαιτήσεις των παιδιών τους. Η απροθυμία και η αναποφασιστικότητά τους — το «θα δούμε αργότερα» σαν απάντηση σε κάθε αίτημα του παι-διού τους — έκανε αυτά τα παιδιά να αισθάνονται ότι αν δεν πάρουν αυτό που θέλουν «τώρα», δε θα το πάρουν ποτέ. Εκείνο που δημιούργησε, μ' άλλα λόγια, τη φοβερή ανυπομονησία τους ήταν μία αναμονή ζωής ή θανά-του στη διάρκεια του τοκετού, που μπορεί να κράτησε από 30 μέχρι 50

5. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 65

ώρες, καθώς και η μετέπειτα στάση των γονιών τους. Ένας ασθενής είπε: «Πάντα έπαιρνα ασυλλόγιστες αποφάσεις στη ζωή μου, γιατί δεν μπορού-σα να περιμένω — δεν άντεχα, δηλαδή, να αισθάνομαι εκείνη την παλιά αναμονή. Έτσι, παντρεύτηκα την πρώτη κοπέλα που συνάντησα, νοίκιασα το πρώτο διαμέρισμα που βρήκα, αγόρασα το πρώτο αυτοκίνητο που είδα, κι όλα αυτά γιατί δεν αντέχω την αναμονή». Η μητέρα του τον άφησε να περιμένει για τη ζωή και αργότερα τον άφηνε να περιμένει για οτιδήποτε ευχάριστο επιθυμούσε. Έμοιαζε να πιστεύει ότι η αναβολή της ευχαρίστη-σης οικοδομεί το σωστό χαρακτήρα. Εκείνο που τελικά κατάφερε να οικο-δομήσει ήταν έναν απερίσκεπτο και ανυπόμονο ενήλικο.

Ο λόγος που επιμένω τόσο στα αρχετυπικά τραύματα είναι γιατί αυτά διαμορφώνουν το πρότυπο αντίδρασης του μικρού παιδιού. Βοηθούν στο σχηματισμό της προσωπικότητάς του. Κι επειδή το παιδί αρχίζει τη ζωή του αντιδρώντας όχι πάντα σύμφωνα με τις επιθυμίες των γονιών του (μπορεί να είναι νευρικό και ανυπόμονο ή υπερβολικά αδύναμο και παθητι-κό για έναν επιθετικό πατέρα), νιώθει την απόρριψη από πολύ νωρίς στη ζωή του, πράγμα που μεγαλώνει το πρόβλημα. Αν αργότερα έρθουν στον κόσμο άλλα παιδιά μέσα από μια πολύ ευκολότερη γέννα (γιατί ο τοκετός στα δεύτερα παιδιά είναι συνήθως ευκολότερος), θ' αρχίσουν τη ζωή τους με λιγότερους κολικούς, θα είναι λιγότερο απαιτητικά και ανήσυχα κι έτσι θα παίρνουν από τους γονείς τους μεγαλύτερη τρυφερότητα και υπομονή. Αν, για παράδειγμα, κάποιος γονιός θέλει έναν αθλητή, θ' απογοητευτεί στην περίπτωση που, μέσα από μια τραυματική γέννα, βγει ένα παιδί με αδυναμία σωματικού συντονισμού. Ας δούμε αυτή την περίπτωση λεπτο-μερέστερα.

Η αρρυθμία που διατηρείται από τη στιγμή μιας εξωρρυθμικής γέννη-σης μπορεί να επηρεάσει το παιδί. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, οι κινήσεις του παιδιού γίνονται σπασμωδικές, χωρίς κανένα συντονισμό, και στο βάδι-σμά του παρατηρείται ασυνέχεια. Όλα αυτά μπορεί να συμβούν στην περί-πτωση που οι γονείς δίνουν μεγάλη έμφαση στην ικανότητα του παιδιού τους να περπατήσει και να πετάει πράγματα με τα χέρια του, γρήγορα. Συμβαίνουν, μ' άλλα λόγια, πάλι όταν οι γονείς εξωθούν το παιδί σε μια συμπεριφορά έξω από το δικό του ρυθμό, αναγκάζοντάς το να κάνει πράγ-ματα με το σώμα του πριν ακόμα οι φυσικές, σωματικές και νευρολογικές λειτουργίες του είναι έτοιμες για κάτι τέτοιο. Μ' αυτό τον τρόπο, επανα-δραστηριοποιούν την παλιά αρρυθμία που δημιουργεί σαν αποτέλεσμα ανεπάρκεια συντονισμού. Ένας «αλλόκοτος» τρόπος βαδίσματος είναι α-κόμα άλλο ένα σημάδι μη ομαλής λειτουργίας του συνολικού συστήματος

66

— το σύστημα, μ' άλλα λόγια, δεν κατόρθωσε ν' αφομοιώσει τις πρώιμες εμπειρίες. Η στριγκιά φωνή, η ένρινη, το τραύλισμα, όλα αυτά αποτελούν δείκτες της έλλειψης σωματικής ενότητας. Η αλλοιωμένη έκφραση του προσώπου είναι άλλο ένα παράδειγμα που, τελικά, δείχνει την απουσία αρμονικής σωματικής ανάπτυξης. Έτσι, ο κορμός είναι πολύ μεγάλος για τα πόδια ή τα πόδια πολύ μεγάλα για τον κορμό, κλπ. Η αρρυθμία είναι κάτι που μαθαίνεται, όπως αργότερα μαθαίνονται τόσα άλλα πράγματα. Μια δύσκολη γέννηση «μαθαίνει» στο παιδί ότι η ζωή είναι ένας αγώνας, ότι είναι ανυπεράσπιστο, ότι η ζωή είναι επικίνδυνη, κλπ. Αυτά τα μαθήμα-τα αποτελούν πολύ σημαντικούς παράγοντες — το πρότυπο — για τη με-τέπειτα μάθηση. Έτσι, όταν ένα άτομο υιοθετεί αργότερα μία φιλοσοφία που διακηρύσσει την αναγκαιότητα του αγώνα σαν ένα sine qua ηοη της ζωής, μπορούμε να καταλάβουμε ότι στην επιλογή του μιας τέτοιας ιδεο-λογίας συνετέλεσαν παράγοντες που έχουν τις ρίζες τους πολύ παλιά στη δικιά του ιστορία. Το να πείσεις κάποιον ότι έχει μια «παράλογη» ιδέα είναι σαν να θέλεις να τον πείσεις ν' απαρνηθεί την ιστορία του.

θα ήθελα ν' αφηγηθώ μερικά ακόμα παραδείγματα που αφορούν τα αποτελέσματα του αρχετυπικού τραύματος της γέννησης, για να δείξω όχι μόνο τις ευρύτατες διακλαδώσεις ενός μοναδικού τραύματος, αλλά και το πώς ένα πρώιμο γεγονός μπορεί να επηρεάσει ολόκληρη τη ζωή ενός ατόμου. Τα παραδείγματά μου τα αντλώ από τις Αναβιώσεις των α-σθενών μου. Σε πολλούς ασθενείς είχε τύχει να τους κρατήσουν με τη βία μέσα στη μητέρα τους, γιατί ο γιατρός είχε αργήσει να έρθει στην κλινική. Κάποιος ασθενής, μέσα από την Αναβίωση της γέννησής του, κα-τάλαβε ότι ήταν πάντα «φευγάτος» σαν αντίδραση στο συγκρότημα της γέννησής του. Μία άλλη κατάφερε να νιώσει το θυμό της που τη «συγκρά-τησαν» και κατάλαβε ότι στη γέννησή της «παραιτήθηκε». Γι' αυτό, στη ζωή της δεχόταν παθητικά κάθε περιορισμό. Μετά την Αναβίωση της γέν-νησής της, μπόρεσε να νιώσει και να εκφράσει το θυμό της. Μπόρεσε, μ' άλλα λόγια, ν' αλλάξει σημαντικά την «παθητική» προσωπικότητά της.

Μια ασθενής μού έλεγε ότι από την εποχή της εφηβείας της η αυτοκτο-νία ήταν το «φαΐτης». Μόλις βρισκόταν σε κάποια κατάσταση στρες ήθελε να σκοτωθεί, όπως μερικοί άλλοι θέλουν να φάνε. Είχε μία Αναβίωση της γέννησής της, όπου έμεινε βυθισμένη για πολλές ώρες μέσα σ' ένα μαρτυ-ρικό Πόνο. Αισθανόταν ότι ήθελε να πεθάνει για να βάλει κάποιο τέλος στην αγωνία της. Μετά το τέλος της Αναβίωσής της κατάλαβε ότι οποιαδή-ποτε κατάσταση στρες ξαναζωντάνευε την επιθυμία της να πεθάνει από τη γέννησή της. Η αυτοκτονία έμπαινε στο μυαλό της όποτε ήταν ταραγμέ-

67

νη, γιατί αποτελούσε μια αρχετυπική αντίδραση που άρχισε να λειτουργεί ταυτόχρονα με τη ζωή της. Μπορεί, λοιπόν, εκείνη η «επιθυμία θανάτου» που περιέγραφε ο Φρόυντ να μην είναι τίποτα παραπάνω από αυτή τη «θέ-λω να πεθάνω» αντίδραση που εκδηλώνουν πολλοί νευρωτικοί μόλις βρε-θούν μπροστά σε κάποια οδυνηρή κατάσταση. Μόνο που η επιθυμία θανά-του δεν είναι κληρονομική ή έμφυτη· είναι μία αντίδραση του μικρού παι-διού που δεν μπορεί να κάνει απολύτως τίποτα για ν' αποφύγει το συντρι-πτικό Πόνο στη γέννησή του.

Απ' ό,τι έχω παρατηρήσει, υπάρχουν ορισμένοι εσωστρεφείς ασθενείς που σκέφτονται συχνά το θάνατο μόλις αντιμετωπίσουν κάποιο στρες, κι άλλοι που όχι. Αυτοί που δε σκέφτονται το θάνατο είναι οι «δραστήριοι». Είναι εκείνοι που αγωνίστηκαν σκληρά για να τα καταφέρουν στη γέννησή τους. Γι' αυτούς, το σταμάτημα της δράσης σημαίνει «θάνατο». Έτσι, η δραστηριότητά τους είναι μία άμυνα ενάντια στο συναίσθημα επιθυμίας του θανάτου. Πρέπει να συνεχίσουν τη δράση τους. Ή πρέπει να συνεχί-σουν τη σκέψη τους. Αυτοί οι άνθρωποι φέρονται συνήθως σκληρά σε πε-ριπτώσεις στρες, διατηρώντας αυτούς τους αρχέγονους φόβους βαθιά θαμμένους και κρυμμένους. Είναι οι ίδιοι που φέρονται σαν να μη φοβού-νται σε καταστάσεις που προξενούν φόβο — βουτάνε με τα μούτρα, φέρο-νται γενναία και αρνούνται κάθε φόβο.

Οι εμπειρίες της ζωής περιπλέκουν περισσότερο αυτές τις άμυνες. Κα-θώς περνάνε τα χρόνια, αποκτούν περισσότερες διακλαδώσεις και μεγα-λύτερη πολυπλοκότητα. Ένας ασθενής, για παράδειγμα, είχε μία Πρωτο-γενή Αναβίωση της γέννησης, όπου και ανακάλυψε γιατί δεν μπορούσε ποτέ να συμβιβαστεί ή να «ενδώσει». Προερχόταν από μία οικογένεια ό-που κανένας δεν του έδινε τίποτα- όπου δίνονταν διαταγές και διατυπώνο-νταν απαιτήσεις που ποτέ δεν άλλαζαν. Αλλά όλες αυτές οι εμπειρίες βρί-σκονταν στην κορυφή ενός τραύματος της γέννησης, όπου το να χαλαρώ-σεις και να υποχωρήσεις (στον αγώνα) σήμαινε υποσυνείδητα θάνατο. Έ-πρεπε συνέχεια να ορμάει ακάθεκτος για να διατηρεί, ας πούμε, τη θέση του και να μην απογοητεύεται ποτέ.

Όταν ο ασθενής πλησιάσει, στη διάρκεια της Πρωτογενούς Θερα-πείας, αυτά τα παλιά συναισθήματα θανάτου, θα χρειαστεί ιδιαίτερη βοή-θεια, γιατί θ' αρχίσει να επιστρατεύει μία μία όλες τις άμυνές του για να τ' αποφύγει — θα είναι συνέχεια απασχολημένος με κάτι, θα προσποιείται ότι δεν υπάρχουν, κλπ. Αυτή η περίοδος είναι επικίνδυνη για τον ασθενή, γιατί, καθώς αναδύονται αυτοί οι τρομακτικοί Πόνοι, αυτός νομίζει ότι θα τρελαθεί..., που σημαίνει ότι η ανάδυση ξεπερνάει την ικανότητα του μυα-

68

λού για αφομοίωση. Άνθρωποι που δεν υποβάλλονται σε Πρωτογενή Θε-ραπεία και παίρνουν μαριχουάνα και LSDC (ουσίες που ανοίγουν τις πύλες του Πόνου και επιτρέπουν την πρόωρη, έξω από τη φυσική διαδοχή τους, ανάδυση των Πόνων της γέννησης), μπορεί να τρελαθούν. Ο Πόνος κατα-τεμαχίζει το μυαλό τους, δημιουργεί ασύνδετες σκέψεις και καταστρέφει τη συνοχή. Εκείνο που θα πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι οι αρχετυπικές άμυνες που αναπτύσσονται γύρω από το τραύμα της γέννησης αποτελούν το τσιμέντο που συγκρατεί συνδεμένη την προσωπικότητα. Θα πρέπει, λοιπόν, να κατεδαφιστούν προσεκτικά και όχι να γκρεμιστούν μέσα σε μία νύχτα. Βλέπουμε ότι οι ασύνδετες σκέψεις είναι μια απαραίτητη άμυνα... μια άμυνα που συναντάμε συχνά σ' εκείνους που έχουν πάρει πολλές φο-ρές LSD. Δεν πρέπει να τις «συνδέσουν», γιατί η πλήρης κατανόηση σημαί-νει ότι θα αισθανθούν Πόνο.

Έτσι, έχουμε ορισμένα προλεκτικά τραύματα που συναποτελούν ένα σταθερό ρεύμα του ασυνείδητου. Η μετέπειτα συμπεριφορά που βασίζε-ται σ' αυτές τις πρώιμες εμπειρίες είναι παράλογη, γιατί δε στηρίζεται στην τωρινή πραγματικότητα, αλλά σ' εκείνες τις παλιές εμπειρίες. Έτσι, όταν κάποιος είναι πεισματάρης και δε συμβιβάζεται, ακόμα κι όταν η πε-ρίπτωση το απαιτεί, φέρεται νευρωτικά, γιατί στο μυαλό του υπάρχει συ-νέχεια η σκέψη «Εγώ είμαι άνθρωπος με αρχές», ενώ η αληθινή αιτία βρί-σκεται σε διαφορετικά γεγονότα. Το μυαλό, μ' άλλα λόγια, αναπτύσσει συλλογισμούς για να εκλογικεύσει εκείνο που το σώμα δεν μπορεί να αι-σθανθεί.

Εκείνο που κάνουν οι νευρωτικοί αργότερα στη ζωή τους είναι ότι ξανα-δημιουργούν τον αγώνα της γέννησης για να κυριαρχήσουν πάνω του, τουλάχιστο μ' ένα συμβολικό τρόπο. Για παράδειγμα, πολλοί από εμάς δεν μπορούν να λειτουργήσουν παρά μόνο κάτω από πίεση. Για ν' αρχί-σουμε να παράγουμε, χρειαζόμαστε ένα καθορισμένο χρονικό όριο που θα ξέρουμε ότι δεν μπορούμε να υπερβούμε. Ορισμένοι ασθενείς, μέσα από τις Αναβιώσεις τους, κατάλαβαν πως το ότι λειτουργούσαν μόνο κάτω από πίεση ήταν ένας τρόπος αναδημιουργίας του τραύματος της γέννη-σης — να προσπαθούν να βγουν έξω κάτω από συνθήκες φοβερής πίεσης — και ότι ο αγώνας σ' αυτή την περίπτωση ήταν απαραίτητος για να ζή-σουν. Αργότερα στη ζωή τους εξωτερίκευαν αυτή την πίεση, προσποιού-νταν ότι είχαν φοβερές υποχρεώσεις, έτσι που να τη νιώθουν συνέχεια. Αυτοί οι άνθρωποι εφευρίσκουν πέντε δουλειές που πρέπει να κάνουν ταυ-τόχρονα, για να διατηρούν ασυνείδητα εκείνη την (παλιά) κατάσταση πίε-σης. Νιώθουν πάντα «κάτω από πίεση», αλλά στο βαθμό που δεν καταλα-

69

βαίνουν από πού προέρχεται αυτό το συναίσθημα, είναι αναγκασμένοι να πιστέψουν ότι έρχεται από τα έξω.

Άλλο ι πάλι άνθρωποι που είχαν παρόμοια τραύματα της γέννησης κα-ταρρέουν μπροστά στην παραμικρή πίεση. Ο αγώνας της γέννησης έγινε ίσως για το τίποτα, γιατί στο τέλος η μητέρα (και έμμεσα το μωρό) ναρκώ-νεται και το μωρό τραβιέται έξω βίαια. Το «μάθημα» που παίρνει, λοιπόν, το νεογέννητο είναι ότι ο αγώνας δε χρησιμεύει σε τίποτα. Η «πίεση» είναι τόσο μεγάλη, που καταντάει ανώφελο ν' αγωνίζεται ενάντιά της. Έτσι, αυ-τό το παιδί γίνεται ένας φοιτητής που μπορεί να καταρρεύσει αν υποχρεω-θεί να παραδώσει δύο εργασίες ταυτόχρονα. Φυσικά, και πάλι, αυτή η αντί-δραση δεν οφείλεται αποκλειστικά στον τρόπο της γέννησής του. Ο τρό-πος που γεννήθηκε κατευθύνει τις μετέπειτα αντιδράσεις. Οι γονείς που πιέζουν συνέχεια τα παιδιά τους να είναι καθαρά, να μελετούν, να ξέρουν τις απαντήσεις, κλπ, επιβαρύνουν το φορτίο της πίεσης που δημιουργήθη-κε από το τραύμα της γέννησης. Αργότερα, βέβαια, ο ενήλικος δεν αντέχει παραπάνω πίεση, γιατί είναι ήδη υπερφορτωμένος μ' αυτή.

Ένα διαφορετικό παράδειγμα αυτού του ίδιου πράγματος είναι η περί-πτωση των μητέρων που βιάζονται ν' απαλλαγούν από το έμβρυο τους. Έχουν ένα γιατρό που δημιουργεί πρόωρα συνθήκες τοκετού, κι αυτό για-τί κάποιος τους είπε ότι θα έπρεπε να γεννήσουν μία συγκεκριμένη ημερο-μηνία και οι μητέρες αρχίζουν να νιώθουν άγχος όταν έρχεται αυτή η ημε-ρομηνία και το μωρό εξακολουθεί να βρίσκεται μέσα τους. Αρκετοί από τους ασθενείς που υποβάλλονται σε Πρωτογενή Θεραπεία έχουν ξαναζή-σει το τραύμα της βίαιης και πρόωρης εισβολής τους στον κόσμο. Μετά την Αναβίωση τους ξέρουν πια γιατί δεν μπορούν ποτέ να βιαστούν. Όταν ήταν παιδιά και η μητέρα τους τα φώναζε για φαγητό, θα έβρισκαν πάντα κάποια δικαιολογία να μείνουν εκεί που βρίσκονταν λίγο ακόμα. Είχαν βια-στεί τόσο πολύ στη γέννησή τους, που κανένας πια δεν μπορούσε να τους πείσει να το ξανακάνουν.

Ένα άλλο μέσο που χρησιμοποιούμε για να ξαναδημιουργήσουμε τα τραύματα της γέννησής μας είναι τα όνειρά μας. Όταν κάποιος βλέπει συνέχεια το όνειρο ότι πνίγεται, αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι οι ανεπί-λυτες τραυματικές αισθήσεις της γέννησης αγωνίζονται συνέχεια να βρουν κάποια διέξοδο προς τη συνείδηση. Αυτές οι τραυματικές αισθή-σεις, καθώς και οι συμβολισμοί που απορρέουν από αυτές, «παγιώνονται» μέσα στο σύστημα για ολόκληρη τη ζωή. Κάποιος ασθενής έβλεπε συνέ-χεια τον εφιάλτη ότι βρισκόταν μέσα σε μια ροζ φυλακή κι ότι πνιγόταν από τη στολή του που του ήταν πολύ στενή- ένας εφιάλτης που τέλειωσε

70

όταν ένιωσε τον αληθινό εφιάλτη — τη γέννησή του. Τα επαναλαμβανόμε-να όνειρα μας βοηθούν να δούμε ξεκάθαρα την όλη φύση της νεύρωσης, κι αυτό γιατί βλέπουμε πως η παλιά εμπειρία τυπώνεται ανεξίτηλα μέσα στο νευρικό σύστημα, αναζητώντας συνέχεια κάποιο επαναλαμβανόμενο συμβολισμό των θαμμένων Πόνων. Και αυτό είναι η νεύρωση — συνεχής άκαιρη συμβολική συμπεριφορά, όπου ο οργανισμός αντιδρά στο παρελ-θόν αντί για το παρόν.

Να τ ι λέει κάποιος ασθενής για το τραύμα της γέννησής του (στραγγα-λισμός από το λώρο) και τα επακόλουθά του:

«Όσο μπορώ να διακρίνω μέχρι σήμερα, τα κύρια στοιχεία της συμπερι-φοράς μου που απορρέουν από το τραύμα της γέννησης είναι ο φόβος, η ανημποριά και η νέκρα. Πάντα ένιωθα αγχώδης, ιδιαίτερα όταν βρισκό-μουνα με ανθρώπους. Τώρα πιστεύω ότι η βασική πηγή αυτού του άγχους είναι ο τρόμος που αισθάνθηκα όταν πνιγόμουνα μέσα στη μήτρα. Υπήρ-ξαν στιγμές στο παρελθόν που μπόρεσα να καταπνίξω αυτό το φόβο.

»Η κύρια Αναβίωση της γέννησης που έχω τώρα τελευταία συνίσταται στο εξής: κυρτώνω τους ώμους έτσι ώστε να φέρω όσο το δυνατό πιο κο-ντά το κεφάλι στο σώμα μου, ενώ ταυτόχρονα η πλάτη μου γέρνει προς τα πίσω σχηματίζοντας ένα ολόκληρο τόξο. Αυτό δημιουργεί μία φοβερή πίεση τόσο στην πλάτη μου όσο και στο κεφάλι μου. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μία προ-Αναβίωση, αφού έχω ακόμα συνείδηση του περιβάλ-λοντος. Το κεφάλι μου, επίσης, γυρίζει προς τ ' αριστερά. Η στάση του τό-ξου που παίρνει η πλάτη μου συνεχίζεται μέχρι που νιώθω την έλλειψη οξυγόνου- το στόμα μου, στη διάρκεια αυτής της στάσης, είναι κλεισμένο σφιχτά σχηματίζοντας κάποιο μορφασμό.

«Πρόσφατα είχα κι άλλες Αναβιώσεις της γέννησής μου, όπου έβγαζα διάφορα γουργουρητά. Αυτό συμβαίνει όταν κυρτώνουν οι ώμοι μου χω-ρίς όμως να τεντώνεται η πλάτη μου προς τα πίσω. Σ' αυτή την Αναβίωση μοιάζω να προσπαθώ να κρατήσω το στόμα μου ανοιχτό, χωρίς όμως με-γάλη επιτυχία.

«Καμιά φορά, με τις φωνές που βγάζω στη διάρκεια των Αναβιώσεων, εκτοξεύω αέρα μέσα από το λαρύγγι μου σαν να προσπαθεί το ίδιο ν' ανοί-ξει, αλλά αυτό είναι όλο.

»Στις παλιότερες Αναβιώσεις της γέννησής μου, ξάπλωνα ανάσκελα με τα χέρια από πάνω σε μία εμβρυακή στάση, όπου έτρεμα από το φόβο και έκλαιγα. Αυτές οι Αναβιώσεις συνεχίστηκαν έξι μήνες, με μία ένταση που όλο και βάθαινε. Σ' έναν άλλο πάλι τύπο Αναβίωσης που είχα, ήμουν απλώς ξαπλωμένος ανάσκελα σε μια στάση μυϊκής ακαμψίας και ξαφνικά

71

άρχιζα να δονούμαι. Οι δονήσεις άρχιζαν από το σαγόνι και το λαιμό μου και σιγά σιγά καταλάμβαναν ολόκληρο το σώμα μου. Στη διάρκεια αυτών των Αναβιώσεων (που κράτησαν πέντε μήνες) προσπαθούσα να φέρνω ό-σο το δυνατό κοντύτερα το κεφάλι στο σώμα μου.

«Πιστεύω ότι ο φόβος και η μυϊκή ακαμψία που χαρακτήριζαν ορισμέ-νες Αναβιώσεις μου σχετίζονταν με δύο σταθερές άμυνες. Μόνο όταν έ-σπασαν αυτές οι άμυνες άρχισε το σώμα μου να κάνει τις πραγματικές κινήσεις: εκείνες που κάνει το μωρό όταν στραγγαλίζεται από το λώρο. Δεν είχα ξαναζήσει ποτέ εμπειρία με τέτοια φοβερή ένταση.

«Ήμουνα συνήθως αρκετά αναποφάσιστος κι ευκολομεταχείριστος (πράγμα που εκμεταλλευόταν δεόντως η μητέρα μου). Το συναίσθημα ότι είμαι ανυπεράσπιστος, που προέρχεται από το ίδιο συναίσθημα που ένιω-θα όταν στραγγαλιζόμουνα και που πάντα προσπαθούσα να καταπιέζω, διαμορφώνεται σε μια τάση να είμαι πάντα ήσυχος, ιδιαίτερα όταν φοβά-μαι. Η δυσκολία που ένιωθα ν' ανοίγω το στόμα μου στην ομάδα και αλλού πάει πολύ πίσω στη δυσκολία — και πιθανά ανικανότητά του — ν' ανοίξω το στόμα μου και να ουρλιάξω τη στιγμή που στραγγαλιζόμουνα.

«Υπήρχε πάντα μέσα μου μία υποβόσκουσα αδράνεια, κάτι σαν ανικα-νότητα συναισθηματικής ανταπόκρισης, που πηγάζει από το ότι αναγκά-στηκα να καταπιέσω τα συναισθήματά μου εξαιτίας του τραύματος της γέννησης. Στις τρεις πρώτες βδομάδες ατομικής Πρωτογενούς Θερα-πείας, οι άμυνές μου χαλάρωσαν όσο ποτέ άλλοτε, κι έτσι η νέκρα που ένιωθα φανερώθηκε πιο ξεκάθαρα από ποτέ.

«Πραγματικά, σχεδόν καθετί άρρωστο στη συμπεριφορά μου οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στο τραύμα της γέννησής μου. Έτσι, ο υπερδιανοου-μενίστικος τρόπος που αντιμετωπίζω τα πράγματα — άλλοτε πολύ περισ-σότερο απ' ό,τι τώρα — οφείλεται στο ότι όταν βρισκόμουνα μέσα στη μήτρα έπνιξα τελείως το συναίσθημά μου. Από εκεί πηγάζουν και οι δυσκο-λίες που αντιμετωπίζω στις σχέσεις μου με τους ανθρώπους, καθώς και η επιφανειακή και επιπόλαιη σεξουαλική συμπεριφορά μου.

«Πάντα με τρομοκρατούσε η ιδέα να κολυμπώ κάτω από το νερό και πριν από πολλά χρόνια ένιωσα τέτοιο άγχος όταν δοκίμασα να κάνω κατα-δύσεις, που τα παράτησα αμέσως. Όλα αυτά οφείλονται στην εμπειρία του πνιγμού που δοκίμασα στη γέννησή μου. Φοβόμουνα ακόμα να μπαίνω σε σπηλιές, ιδιαίτερα όταν είναι σκοτεινές. Φοβόμουνα να δημιουργώ στε-νές σχέσεις, γιατί με τρόμαζε η σκέψη ότι θα μπορούσαν να με παγιδέ-ψουν ή να με ελέγχουν. Αυτό οφείλεται σ' ένα μέρος στο ότι η μητέρα

72

μου με έλεγχε και κατεύθυνε τη συμπεριφορά του, αλλά τα γεγονότα που συνέβησαν μέσα στη μήτρα αποτελούν για όλα αυτά αρχέτυπο.

»Μία άλλη επίγνωση που απόκτησα πρόσφατα, ενόσω τέντωνα προς τα πίσω τη ράχη μου, στη διάρκεια της Αναβίωσης, ήταν ότι η αδυναμία που ένιωθα πάντα στο κάτω μέρος της πλάτης μου οφείλεται στο τραύμα της γέννησής μου. Παρόλο που αυτή η αδυναμία δε μου δημιουργεί συνή-θως προβλήματα, εμφανίζεται πολύ έντονα όταν αναγκάζομαι να γέρνω το σώμα μου προς τα μπρος για κάμποση ώρα. Για παράδειγμα, όταν στο γυμνάσιο έπαιζα χόκεϋ στον πάγο, πράγμα που απαιτεί να είσαι συνέχεια σκυμμένος για να χειρίζεσαι το ραβδί σου, ένιωθα τέτοιους πόνους στην πλάτη που αναγκαζόμουνα να φοράω κορσέ για να τη στηρίζω. Η στάση μου, ακόμα, δεν ήταν ποτέ καλή- το κάτω μέρος της πλάτης μου έμπαινε πολύ μέσα και ο πισινός μου πέταγε προς τα έξω. Αυτή η παραμόρφωση εντείνεται στις Αναβιώσεις όπου η πλάτη μου γέρνει σαν τόξο προς τα πίσω και προφανώς οφείλεται σ' αυτή την κίνηση που έκανα μέσα στη μήτρα.

»Θα πρέπει ίσως ν' αναφέρω ότι η κακή κατάσταση των δοντιών μου οφείλεται πιθανά στο τραύμα της γέννησής μου. Το τραύμα αυτό προκάλε-σε ακαμψία στους μυς των σαγονιών μου, έτσι που να παρεμποδίζεται η φυσιολογική ροή του αίματος και λειτουργία στα σαγόνια και το στόμα μου».

Η γέννηση, για ορισμένους ασθενείς, μπορεί ν' αποτελεί μια κατάστα-ση όπου βίωναν για πρώτη φορά το «άγχος του αποχωρισμού» (όπως λέει και ο Όττο Ρανκ). Εκείνο, όμως, που δημιουργεί στο παιδί το τραύμα του αποχωρισμού είναι το ότι μετά τη γέννησή του δεν κρατιέται αγκαλιά ή δεν αισθάνεται τόσο ζεστά όσο χρειάζεται. Το τραυματικό μέρος της υπό-θεσης είναι ότι το παιδί πετάγεται μέσα στον κόσμο ολομόναχο, φοβισμέ-νο και αβοήθητο. Οι μετέπειτα αποχωρισμοί από αγαπημένα πρόσωπα μπορεί να δημιουργήσουν το κλασικό άγχος του αποχωρισμού — το πρω-ταρχικό.

Ένας από τους λόγους που τόσοι πολλοί νευρωτικοί δεν μπορούν να μείνουν μόνοι τους είναι ότι η είσοδος τους σ' αυτό τον κόσμο σημαδεύτη-κε από μια καταστροφική μοναξιά: αμέσως μόλις γεννήθηκαν τους απομά-κρυναν από τη μητέρα τους και τους τοποθέτησαν κάπου αλλού — κάπου όπου ένιωθαν μοναχικά και άβολα. Οποιαδήποτε, λοιπόν, μετέπειτα μονα-ξιά επαναδραστηριοποιεί τον αρχετυπικό Πόνο.

Ορισμένοι ασθενείς παρατήρησαν ότι τη νύχτα ξυπνάνε πολύ εύκολα από κάποιο θόρυβο· άλλοι από φως. Ορισμένοι παραπονιούνται ότι είναι

73

πολύ ευαίσθητοι στις αλλαγές της θερμοκρασίας και άλλοι πιστεύουν ότι ξυπνάνε αμέσως μόλις αυξηθεί το ποσό του διοξειδίου του άνθρακα μέσα στο δωμάτιο. Οι αντιδράσεις αυτές μπορεί να οφείλονται σε αρχετυπικά γεγονότα. Αν, δηλαδή, ένα νεογέννητο παρουσίαζε αναπνευστικές δυ-σκολίες στη γέννησή του, θα ενοχλείται αργότερα και θα ξυπνάει όταν το δωμάτιο του δεν είναι καλά αερισμένο. Το ξύπνημά του είναι ένας μηχα-νισμός επιβίωσης. Θα σηκωθεί και θ' ανοίξει το παράθυρο, γιατί και οι ελα-φρότερες αλλαγές στο επίπεδο του C02 δραστηριοποιούν την αρχετυπι-κή απειλή που ένιωσε για τη ζωή του. Αν το πρωταρχικό σοκ στη γέννηση ήταν το δυνατό φως, το άτομο θ' αναπτύξει αργότερα μια φοβερή ευαισθη-σία στο φως που μπαίνει μέσα στο δωμάτιο όταν κοιμάται. Το σημαντικό σ' όλα τούτα είναι ότι αυτές οι αντιδράσεις είναι σε μεγάλο βαθμό ασυνεί-δητες. Η ευαισθησία του ατόμου στις αλλαγές της θερμοκρασίας στο δω-μάτιο, ενόσω κοιμάται, πηγάζει από βαθιά κρυμμένα γεγονότα που δια-μόρφωσαν τη σωματική δομή και το μεταβολισμό του. Αυτό δε διαφέρει από την ασυνείδητη ευαισθησία του ατόμου σε γεγονότα που πυροδοτούν παλιές πληγές όταν είναι ξύπνιο.

Ένας ασθενής που είχε γεννηθεί με καισαρική τομή, αισθάνθηκε, μετά από κάποια Αναβίωση, ότι δεν μπορούσε ν' αρχίσει τίποτα, ακριβώς γιατί δε συμμετείχε στη διαδικασία της γέννησής του. Πέρασε όλη τη ζωή του περιμένοντας τους άλλους να κάνουν πράγματα γι ' αυτόν.

Η συμπίεση στη γέννα αποτελεί την πρώτη «σωματική» επαφή της μητέ-ρας με το παιδί. Όταν οι συστολές της γέννας είναι ασθενείς (εξαιτίας ελαφρού αναισθητικού) προκαλείται ανεπάρκεια στις σωματικές διαδικα-σίες και, κατά συνέπεια, έλλειψη ενεργητικής και βαθιάς αναπνοής. Αν συνδυάσουμε αυτό το γεγονός με τη μετέπειτα έλλειψη σωματικών ερεθι-σμάτων που δέχεται το παιδί από τη μητέρα, έχουμε ήδη τα πρώτα στοι-χεία μιας πιθανής προδιάθεσης σε αναπνευστικά προβλήματα. Τα σωματι-κά συστήματα τα θεωρώ ανάλογα μ' εκείνα των μυών — χωρίς σωστή και ολόπλευρη χρήση εξασθενούν.

Όπως βλέπουμε, τα τραύματα έχουν διαφορετικά αποτελέσματα ανά-λογα με τον οργανισμό και τον τρόπο που τα διευθετεί. Κι ένα τελευταίο παράδειγμα για να δείξουμε τη δύναμη της επίδρασης των αρχετυπικών τραυμάτων στη μετέπειτα συμπεριφορά: Ένας ομοφυλόφιλος ασθενής, έπειτα από μήνες Πρωτογενούς Θεραπείας, εξακολουθούσε να νιώθει ο-μοφυλοφιλικές ορμές. Όταν, όμως, αναβίωσε τη γέννησή του, αισθάνθη-κε τη φοβερή δυσκολία που δοκίμασε τότε για να βγει. Το συναίσθημα που απέμεινε σαν κατάλοιπο από εκείνη την εμπειρία ήταν: «Η Μαμά δεν

74

ήταν κοντά μου. Η Μαμά δε με βοήθησε». Αυτό το πρωταρχικό συναίσθημα κλιμακώθηκε αργότερα εξαιτίας του ότι η μητέρα του, συνεχίζοντας τη νευρωτική συμπεριφορά της, δεν ήταν ποτέ πραγματικά κοντά του. Ο ί-διος ασθενής είχε έναν παθητικό πατέρα που του ματαίωνε κάθε ελπίδα συναισθηματικής επαφής. Έτσι, έστρεψε τις ελπίδες του στους άντρες και άρχισε να εξωτερικεύει την επιθυμία του ομοφυλοφιλικά.

Αυτό, φυσικά, δε σημαίνει ότι τα τραύματα της γέννησης δημιουργούν ομοφυλοφιλία. Αλλά το τραύμα της γέννησης αυτού του ανθρώπου επιβά-ρυνε φοβερά το γεγονός ότι η μητέρα του δεν ήταν ποτέ κοντά του για να τον βοηθήσει, ούτε καν για να γεννηθεί. Έπρεπε να τα κάνει όλα μόνος του. Το μέγεθος της επίδρασης αυτού του γεγονότος μπορεί να μετρηθεί με δύο τρόπους — αντικειμενικά και υποκειμενικά. Αντικειμενικά, μετά τις Αναβιώσεις της γέννησής του, η θερμοκρασία του σώματος του ελατ-τώθηκε σημαντικά — σημάδι του ότι η φοβερή ένταση που ένιωθε είχε εξαφανιστεί. Υποκειμενικά, ο ασθενής, τελικά, παύει να έχει ομοφυλοφιλι-κές ορμές. Καταλήγουμε, λοιπόν, στο ότι ένα μέρος της δύναμης που έ-σπρωχνε αυτό τον άνθρωπο να εξωτερικεύεται ομοφυλοφιλικά οφειλόταν στο τραύμα της γέννησής του που επιβάρυνε το φορτίο της έντασής του. Μια λεσβία που υποβλήθηκε σε Πρωτογενή Θεραπεία είχε μια παρόμοια εμπειρία. Αισθάνθηκε ότι γεννήθηκε αρκετά φυσιολογικά, αλλά ότι εγκα-ταλείφθηκε πολλές ώρες μόνη και τρομοκρατημένη. Στην ομοφυλοφιλική της δραστηριότητα εκδήλωνε πάντα την επιθυμία να κουλουριάζεται πά-νω σε μια γυναίκα και να τη σφιχταγκαλιάζει. Στην Πρωτογενή Αναβίωσή της κατάλαβε το λόγο — την ανάγκη να κουλουριαστεί μέσα στη μητέρα της· το τελευταίο ασφαλές μέρος που είχε ποτέ στη ζωή της. Είμαι σίγου-ρος ότι αυτά τα παραδείγματα μπορεί να φαίνονται λ ίγο εξωπραγματικά. Προέρχονται, όμως, από ασθενείς που ξανάζησαν ορισμένες εμπειρίες τους και δεν είναι ερμηνείες βασισμένες στη φαντασία κάποιου θεραπευ-τή. Όλα αυτά σημαίνουν ότι με το να βοηθήσουμε ένα παιδί να ξεκινήσει καλά τη ζωή του, στην ουσία το βοηθάμε ν' αντέξει σχεδόν οποιοδήποτε μετέπειτα τραύμα. Μια κακή αρχή μπορεί να το κάνει φοβερά ευαίσθητο και ευάλωτο σε μετέπειτα γεγονότα που μπορεί να φαίνονται ασήμαντα. Χωρίς αρχετυπικά τραύματα, το παιδί μπορεί ν' αντέξει μία απορριπτική μητέρα και να μην κατευθύνει την έντασή του σε ομοφυλοφιλική συμπερι-φορά.

Για να υπογραμμίσω αυτά που ήδη ανέφερα, θ' αναφερθώ σε μια αξιο-σημείωτη μελέτη που έγινε από τον Sarnoff Α. Mednick, διευθυντή του Ψυχολογικού Ινστιτούτου της Κοπεγχάγης. Σ' ένα άρθρο του στο

75

Psychology Today αναφέρθηκε σε μια εκτεταμένη έρευνα πάνω σε 2.000 Δανούς που γεννήθηκαν στην Κοπεγχάγη το 1936. Από τους δεκαέξι ά-ντρες που εκδήλωσαν εγκληματική συμπεριφορά, «οι δεκαπέντε γεννήθη-καν κάτω από τις φοβερότερες δυνατές συνθήκες... και ο δέκατος έκτος είχε επιληπτική μητέρα»*. Ο Δρ. Mednick καταλήγει: «Βρισκόμαστε πιθα-νότατα στα ίχνη εκείνων των συνθηκών που προωθούν την παρορμητική εγκληματικότητα». Με κανένα τρόπο δε θέλω να υποτιμήσω την τεράστια σημασία που έχουν οι διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά στη δημιουργία νευρωτικής συμπεριφοράς, θέλω απλώς να υπο-δείξω ορισμένους παράγοντες που μπορεί να έχουν παραβλεφθεί».

Η ομάδα του Δρα Mednick έκανε μια εκτεταμένη έρευνα πάνω σε σχιζο-φρενή παιδιά. Έδειξε, πάλι, ότι οι περιπλοκές στον τοκετό και τη γέννα μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές ψυχικές αρρώστιες. Ο Δρ. Mednick με-λέτησε τόσο φυσιολογικά όσο και σχιζοφρενή παιδιά. Στις δύο αυτές ομά-δες δόθηκαν πολλά ψυχολογικά τεστ και έγιναν διάφορες μετρήσεις που αφορούσαν τους σφυγμούς, τη μυϊκή ένταση, την αναπνοή και την αντί-δραση του δέρματος σε γαλβανισμό. Επιπλέον, οι ερευνητές χρησιμο-ποίησαν τα δελτία της γέννησης όλων αυτών των παιδιών. Το εβδομήντα τοις εκατό των διαταραγμένων παιδιών που συμμετείχαν στην έρευνα εί-χαν υποστεί μία ή περισσότερες περιπλοκές στη γέννησή τους ή στη διάρ-κεια της εγκυμοσύνης — όπως ανοξία, πρόωρο ή παρατεταμένο τοκετό, στραγγαλισμό από το λώρο, έξοδο με τα πόδια, κλπ. Ο Δρ. Mednick κατα-λήγει: «Αυτό μας δείχνει ότι οι περιπλοκές στον τοκετό ή τη γέννα κατα-στρέφουν την ικανότητα του σώματος να ρυθμίζει τους μηχανισμούς αντί-δρασης στο στρες»* *. Μια από τις πιο ευάλωτες στην ανεπάρκεια οξυγό-νου εγκεφαλικές δομές τη στιγμή της γέννησης είναι ο ιππόκαμπος. Φαί-νεται ότι η ανεπάρκεια οξυγόνου στη γέννηση επηρεάζει την ικανότητα του ιππόκαμπου να καταπιέζει τον Πόνο* **. Σαν αποτέλεσμα, το παιδί πλημ-μυρίζει με Πόνο, σωματικό και ψυχολογικό, που δεν έχει την ικανότητα να καταπιέσει, πολύ νωρίς στη ζωή του. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο, ότι, δηλαδή, οι εγκεφαλικές δομές που βοηθούν την καταστολή είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην έλλειψη οξυγόνου στη γέννηση και βλάπτο-νται ανεπανόρθωτα όταν συμβεί κάτι τέτοιο. Τούτο σημαίνει ότι το παιδί

* Psychology Today 4, no 11 (Απρίλιος 1971): 49. ** Op.cit., σ. 49. * * * Βλέπε, πάλι ίο Anatomy οί Mental Illness για το σημαντικό ρόλο του ιππόκαμπου στην κατα-

πίεση του Πόνου.

76

είναι μόνιμα υπερφορτωμένο με τραύματα που τα άλλα παιδιά μπορούν να καταπιέζουν... Παράδειγμα είναι το αυτιστικό παιδί.

Ένας ελαφρά ελαττωματικός ιππόκαμπος μπορεί να δημιουργεί στο παιδί σύγχυση, αναταραχή και αδυναμία συγκέντρωσης σ' ένα συγκεκρι-μένο θέμα για πολλή ώρα. Μ' άλλα λόγια, δεν μπορεί ν' αποκλείσει τα άσχετα ερεθίσματα και ν' αφιερώσει όλη την προσοχή του στο βασικό θέμα*.

Το σήμα κατατεθέν της νεύρωσης είναι η υπερβολική αντίδραση. Μπο-ρεί κάποιος να υπεραντιδρά σε μια κατάσταση με το να αντιδρά υποτονι-κά- μπορεί, δηλαδή, να παγώσει σε μια κατάσταση που δε θα έπρεπε κανο-νικά να προκαλέσει μια τόσο ακραία αντίδραση. Άλλος πάλι, μπορεί να υπεραντιδρά και να γίνεται υστερικός. Οι υπεραντιδράσεις, συνήθως, είτε σωματικές είτε συναισθηματικές, μπορούν ν' αποδοθούν σε Πρωτογενείς Πόνους. Έτσι, ένα άτομο μπορεί να υπεραντιδρά σ' ένα κρύο δωμάτιο και να προσβληθεί από κάποια αλλεργία, εξαιτίας του σοκ που ένιωσε όταν γεννήθηκε και βρέθηκε σ' ένα δωμάτιο με σύστημα κλιματισμού. Άλλος πάλι, μπορεί να νιώθει φοβερό άγχος στις εξετάσεις, να νιώθει χαμένος κι αβοήθητος, ακριβώς γιατί το τωρινό στρες έβαλε σε λειτουργία το πρω-ταρχικό συναίσθημα ανημποριάς που είχε νιώσει σ' όλη την αργοπορία της γέννησής του.

Η υπεραντίδραση είναι αποτέλεσμα της αντίδρασης στο τωρινό στρες συν την αντίδραση στο περασμένο. Σε συνδυασμό, δημιουργούν υπερβο-λικές, εξωπραγματικές αντιδράσεις. Τα Πρωτογενή τραύματα διαμορφώ-νουν αντιδράσεις, κατευθύνουν τις ιδέες και βοηθούν στον καθορισμό των συμπτωμάτων. Γι' αυτό είναι τόσο σημαντικό να καταλάβουμε τους παρά-γοντες που από τόσο παλιά καθορίζουν τη συμπεριφορά μας. Τα βιβλία «οδηγοί» αποφεύγουν αυτές τις περιπλοκές, μας λένε τι να κάνουμε με τ' αποτελέσματα αυτών των καθοριστικών παραγόντων και μας αφήνουν να λειτουργούμε στην επιφάνεια των πιο βαθιών φαινομένων.

Αυτό που ακολουθεί είναι μία αρκετά λεπτομερής περιγραφή των μυ-ριάδων διακλαδώσεων του τραύματος της γέννησης. Δείχνει πόσο φοβε-ρά πολύπλοκη είναι η κοινωνική συμπεριφορά και πώς τα πρώιμα τραύμα-

* Το ίδιο υποστηρίζει και ο Lowell Storms (όπως αναφέρεται στο Psychology Today, Οκτώβρης 1972, σ. 72): «Ο Storms ισχυρίζεται ότι το παραμικρό ελάττωμα στην ικανότητα άμβλυνσης της νευρικής αντίδρασης δημιουργεί μια υπεργενίκευση στη σκέψη και την αντίληψη, που οδηγεί στη χαρακτηριστική για τη σχιζοφρένεια αταξία σκέψης». Η θεωρία που υποστηρίζεται από τον Mandell et al. δείχνει ότι η διέγερση των νευρικών ώσεων δεν μπορεί να καταπιεστεί, εξαιτίας κάποιου ελαττώματος στην προσαρμοστική ικανότητα των νευρικών κυττάρων.

77

τα διαπλέκονται τόσο πολύ με την προσωπικότητα, έτσι που δεν ξεχωρί-ζουν από αυτή. Γι' αυτό ακριβώς έχουμε, μέχρι τώρα, αντιμετωπίσει φοβε-ρές δυσκολίες στο ν' απομονώσουμε συγκεκριμένους παράγοντες που, στη διάρκεια της ενηλικίωσής μας, διαμορφώνουν την προσωπικότητά μας. Το πρόβλημα ήταν ότι την απομόνωση των παραγόντων και τη μελέτη την έκαναν οι ειδικοί και όχι ο ασθενής. Προσωπικά, δε θα τολμούσα να πω ούτε τα μισά από τα αποτελέσματα του τραύματος της γέννησης που είπε αυτός ο ασθενής. Επειδή, όμως, αυτός τα αισθανόταν και δε μιλούσε διανοητικά για πιθανότητες, μπόρεσε να βγάλει ορισμένα εντυπωσιακά συμπεράσματα από τις Αναβιώσεις του. Επιπλέον, καμιά από αυτές τις συνδέσεις ή επιγνώσεις δεν του «προτάθηκαν»· δεν τις έμαθε σε κάποιο σχολείο. Τις ανακάλυψε μέσα στο ίδιο το σώμα του. Ο αγώνας ζωής ή θα-νάτου είχε τυπωθεί πάνω στον ανέμπειρο οργανισμό, που το πρώτο κοινω-νικό γεγονός του ήταν ο στραγγαλισμός, η βία, ο πνιγμός, κλπ.

Κάποιος ασθενής γεννήθηκε μετά από έναν ασυνήθιστα μακρύ τοκετό. Ένιωθε το θάνατο να πλησιάζει (αν και ο τρόμος του δεν ήταν διανοητικά αισθητός), γιατί του έλειπε φοβερά το οξυγόνο. «Πάλεψε σκληρά» να βγει έξω για ν' αναπνεύσει. Τελικά τα κατάφερε και οι προσπάθειές του αντα-μείφθηκαν: υπήρχε αέρας. Αλλά η ιδέα της «σκληρής πάλης» τυπώθηκε μέσα του κι αποτέλεσε τον πυρήνα της φιλοσοφίας του («Πρέπει να παλέ-ψεις σκληρά για να κερδίσεις τη ζωή σου»). Μετά από μία Αναβίωση, κατά-λαβε ότι το να μην παλεύει σήμαινε γι ' αυτόν θάνατο. Το άγχος που ένιωθε κάθε στιγμή που δεν είχε τίποτα να κάνει ήταν το παλιό Πρωτογενές άγ-χος ότι θα πέθαινε αν δε συνέχιζε να παλεύει. Όταν έβλεπε κάποιον στο δρόμο, του έλεγε: «Δουλεύεις σκληρά; Έχεις αρκετές δουλειές;», χωρίς βέβαια ποτέ να καταλαβαίνει το νόημα που έκρυβαν τα λόγια του.

Κέννεθ

28 Οκτωβρίου, 1972

Πριν από ένα μήνα παρατήρησα ότι ζητήσατε από τους ασθενείς σας ν' ασχοληθούν με τα συναισθήματα της γέννησής τους και τις επιδράσεις που είχαν αυτά στην υπόλοιπη ζωή τους. Παρόλο που βρίσκομαι εδώ και αρκετό καιρό σε Πρωτογενή Θεραπεία, δεν έχω βγει ακόμα από τη μητέρα μου, γι ' αυτό και θα σας διηγηθώ μερικά πράγματα γύρω από τον εαυτό μου. Έχω ρωτήσει μία ή δύο φορές τη μητέρα μου να μου διηγηθεί όσο

78

καλύτερα θυμάται τ ι συνέβη σε κείνη (και σε μένα) στη διάρκεια της γέννη-σής μου. Ήθελα να μάθω όσο περισσότερα γινόταν γύρω από αυτό το θέμα.

Πρώτα απ' όλα, εκείνο που μου συνέβη, ενόσω βρισκόμουνα μέσα στη μητέρα μου, φαίνεται ότι σημάδεψε ολόκληρη τη ζωή μου, μια ζωή που, αν μου δινόταν η ευκαιρία, δε θα ήθελα με κανένα τρόπο να ξαναζήσω.

Από μία Αναβίωση που είχα χτες το βράδυ, κατάλαβα το γιατί δεν έχω φίλους (έχασα όλους τους νευρωτικούς φίλους μου και δεν έχω ακόμα φίλους που να έχουν κι αυτοί υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία). Ο λό-γος είναι ότι δεν μπορώ να βρω κάποιον που να με χρειάζεται. Όταν συν-δέομαι με «φίλους» είναι γιατί αυτοί χρειάζονται εμένα. Ποτέ δεν μπόρε-σα να ζητήσω βοήθεια από κανέναν και όταν ζήταγα το έκανα με τέτοιο τρόπο που στο τέλος βρισκόμουνα σε φοβερό μπλέξιμο. Όταν δεν ήταν φανερό στους άλλους ότι χρειαζόμουνα βοήθεια (και συνήθως δεν ήταν), τότε ήμουνα αναγκασμένος να τη ζητήσω. Αλλά σ' αυτό το στάδιο της ανάγκης μου, το αποτέλεσμα ήταν συνήθως ανησυχητικό. Κατέληγα να «χτυπάω τους ανθρώπους μ' ένα ραβδί, εκεί ανάμεσα στά μάτια», για να τους κάνω να δούνε πως είχα κάποιο πρόβλημα και χρειαζόμουνα βοή-θεια. Όπως και παλιότερα, όταν ήμουνα μικρός, αναγκαζόμουνα να πιέζω τόσο πολύ τη μαμά μου για να ικανοποιήσει τ ις επιθυμίες μου, που στο τέλος έτρωγα ένα χέρι ξύλο. Όπως την πρώτη φορά που πήγα στο σπίτι των γονιών μου κλαίγοντας, ουρλιάζοντας και κατατρομάζοντας όλους όσους με είδαν. Όπωςτη φορά που εξουθένωσα τη γυναίκα μου, λέγοντάς της ότι χίλια δυο πράγματα βρίσκονταν σε κατάσταση τραγική. Όπως τη φορά που τηλεφώνησα στον Τζάνοφ στις τρεις το πρωί τρομοκρατημένος μέχρι θανάτου, μ' ένα ποτάμι υγρών που έτρεχε από τα μάτια, τη μύτη και το στόμα μου. Όπως τη φορά που ήθελα να τινάξω τη μάνα μου στον αέρα, τότε που την ξύπνησα χαράματα και την ανάγκασα να πάει στο νοσο-κομείο μ' ένα φοβερό πόνο, τον χειρότερο που είχε αισθανθεί ποτέ, όπως είπε.

Έπειτα ήταν αυτό το σκοτεινό συναίσθημα. Πάντα ένιωθα ότι βρίσκο-μαι μέσα σε τούτο τον κόσμο, αλλά ταυτόχρονα ότι βρίσκομαι κάπου αλ-λού. Ήμουνα μόνος, σκοτεινός, αόρατος — αν πέθαινα, κανείς δε θα νοια-ζόταν. Από τις Αναβιώσεις και την πρόσφατη εμπειρία μου κατάλαβα ότ ι όλα αυτά βγαίνουν από μέσα μου.

Πρέπει να πω ότι μου είναι δύσκολο να μιλώ για καθένα από αυτά τα συναισθήματα ξεχωριστά. Μου φαίνεται ότι το κάθε συναίσθημα είναι α-

79

διάρρηκτα συνδεμένο με όλα τ' άλλα και όταν μιλώ για ένα από αυτά, ου-σιαστικά μιλώ και για όλα τ' άλλα.

Αυτή τη στιγμή αισθάνομαι χαμένος κι έτσι θα μιλήσω για το μεγαλύτε-ρο απ' όλα τα συναισθήματα — το συναίσθημα που θ' αργήσει πολύ για να βγει όλο από μέσα μου. Το συναίσθημα αυτό αφορά το ότι δεν μπόρεσα μέχρι τώρα ν' αποχωριστώ τη μαμά μου. Σ' όλη μου τη ζωή μ' έλεγαν «παιδί της μαμάς του». Όταν ήμουνα μικρός, εκτός από τις στιγμές που αναγκα-ζόμουνα να βγω έξω, βρισκόμουνα συνέχεια μέσα στο σπίτι κοντά στη μαμά μου. Όταν μπήκα στην εφηβεία δούλεψα σαν εργάτης σε αγρόκτη-μα. Ο πόνος που ένιωθα όταν έφευγα το πρωί (ή ακόμα κι όταν έμαθα ότι ο πατέρας μου είχε πει με περηφάνια (;;) σ' ένα γεωργό ότι θα δούλευα κοντά του κι εμένα μ' έπιασε διάρροια) ήταν εξοντωτικός. Όλη τη μέρα σκεφτόμουνα τη μαμά μου, φανταζόμουνα ότι με φώναζε και δεν περίμενα παρά τη στιγμή να γυρίσω κοντά της. Θυμάμαι μια μέρα που γύρισα σπίτι το απόγευμα με φουσκάλες στα χέρια, με πόνους στη μέση, μελαγχολικός. Αυτή ήξερε ότι δεν αισθανόμουνα καλά και μου ετοίμασε αμέσως νερό για να κάνω μπάνιο και να νιώσω καλύτερα. Όσος καιρός κι αν πέρασε —τις Δευτέρες το πρωί, την πρώτη μέρα σε κάθε καινούργια δουλειά, την πρώτη μέρα στο πανεπιστήμιο, όταν πήγα στο στρατό —, πάντα ένιωθα αυτό το τρομερό συναίσθημα ότι δεν ήθελα να πάω, αλλά ότι έπρεπε επει-δή ήμουνα άντρας, ή οτιδήποτε άλλο.

Μετά τον ξαφνικό, σαν μαχαιριά, πόνο που την ξύπνησε τα ξημερώμα-τα, άρχισε να κρυώνει τόσο που έτρεμε σαν τρελή. Είπε ότι ποτέ δεν είχε νιώσει παρόμοιο κρύο. Την πρώτη βδομάδα της θεραπείας (γύρω στις πέ-ντε μέρες) ένιωσα το φοβερότερο κρύο που είχα ποτέ γνωρίσει. Ήταν ένα είδος χημικού κρύου, ένα επίμονο, υγρό κρύο. Μύριζα συνέχεια οινόπνευ-μα ή αιθέρα — τόσο στο Πρωτογενές Ινστιτούτο όσο και στο δωμάτιο του ξενοδοχείου μου. Το κρύο ήταν τόσο φοβερό που δεν ήξερα τ ι να κάνω — άρχισα να στριφογυρίζω, να κυλιέμαι- ήμουνα τόσο μικρός που οι μύες μου δεν άντεχαν να κινήσουν τα χέρια μου. Έπρεπε να γυρίζω πολύ αργά και μόλις γύρναγα αρκετά, τα χέρια μου ακολουθούσαν το σώμα μου και μετά έπεφταν. Το πιο κρύο μέρος του σώματός μου ήταν το κεφάλι μου. Π ροσπάθησα να κινήσω το κεφάλι μου προς τα πίσω για ν' απαλλαγώ από το ανατριχιαστικό κρύο που ένιωθα στο κεφάλι μου. (Είναι παράξενο — καθώς γράφω όλα αυτά, ένα παρόμοιο κρύο στα μπούτια μου). Πάντα ή-μουνα κρυουλιάρης. Ποτέ δεν μπορώ να ζεσταθώ αρκετά. Κι αυτό δεν έχει επιλυθεί, γιατί ακόμα αισθάνομαι έτσι. Αλλά ας γυρίσουμε στο κρύο που ένιωσα στο Ινστιτούτο. Φορούσα μακριά σώβρακα, φανέλα, πουκάμισο,

80

πουλόβερ, το τζάκετ μου και από πάνω μου είχα δυο κουβέρτες. Δεν μπο-ρούσα όμως ν' απαλλαγώ απ' αυτό, γιατί ήταν ένα πολύ παλιό συναί-σθημα.

Η μητέρα μου έτρεμε από αυτό το κρύο. Την πρώτη βδομάδα της θερα-πείας που ένιωσα αυτό το κρύο, έτρεμα κι εγώ. Δυο φορές άρχισα να τρέ-μω πολύ δυνατά και τη μία μάλιστα φορά έκανα εμετό πάνω σ' ένα μαξι-λάρι.

Η μητέρα μου ήταν υστερική. Όταν ήταν στο νοσοκομείο, στη διάρκεια της υστερίας της, ξέσκισε τις κάλτσες της. Είπε, ακόμα, κάτι για να προκα-λέσει τις νοσοκόμες: «Αφού λοιπόν δεν ήθελε μωρό, γιατί έμεινε αμέσως έγκυος;» Ξέρω επίσης ότι η Μαμά πονούσε τόσο πολύ, που ευχόταν να την πάρει ο Θεός μαζί με το μωρό της. Έτσι, τη νάρκωσαν. Ο γιατρός άργη-σε κι όταν ήρθε είπε ότι ακόμα δεκαπέντε λεπτά και η μητέρα θα πέθαινε μαζί με το μωρό.

Και κάτι άλλο πολύ σημαντικό: είμαι φοβερά μικρόσωμος (γύρω στο 1.60 μ. και ζυγίζω 75-77 κιλά). Η μητέρα μου είναι κι αυτή κοντή (1.50 μ.). Η μητέρα μου έτρωγε πολύ για να γεννήσει ένα μεγάλο και δυνατό μωρό. Τα κατάφερε. Όταν γεννήθηκα ζύγιζα πάνω από 4,5 κιλά.

Έτσι, ποτέ δεν κατάφερα να ξεφύγω από αυτή την κατάσταση. Αν κι έζησα σχεδόν τη μισή μου ζωή μακριά από τη μητέρα μου (και πάντα πο-νούσα κάθε φορά που έφευγα), αυτή ποτέ δε σταμάτησε να με φροντίζει — μέσα από γράμματα, από δικές μου φαντασιώσεις, από τα κορίτσια μου, από τη γυναίκα μου. Η γυναίκα μου μας συντηρούσε τα δυόμισι τελευταία χρόνια. Τελικά, μετά από ένα χρόνο θεραπείας, κατάφερα να βρω δουλειά.

Δεν μπορώ ν' αφήσω τη μητέρα μου. Βρίσκεται πάντα δίπλα μου. Κρατώ όλα τ' αντικείμενα (τα περισσότερα από αυτά είναι για πέταμα) που είχα από παλιά. Έχω κρατήσει όλα τα γράμματα που μου έστελνε κατά καιρούς η μαμά μου, καθώς και διάφορα παλιά έπιπλα και πιατικά που χρησιμο-ποιούσαν οι γονείς μου, αλλά κάποια στιγμή θέλησαν να τα ξεφορτωθούν. Μ' αυτό τον τρόπο, δεν αποχωρίζομαι ποτέ τη μαμά μου.

Υπάρχουν χιλιάδες λόγοι που δεν μπορώ ν' αφήσω τη μητέρα μου (η μητέρα μου ζει δυο χιλιάδες μίλια μακριά — εννοώ τη μητέρα μέσα μου). Ένας λόγος είναι ότι θα την πληγώσω. Με τη γέννησή μου όχι μόνο της δημιούργησα ένα φοβερό πόνο, αλλά της έσκισα ορισμένους ιστούς της — της έσκισα τα σωθικά της. Αυτό είναι από τα πρώτα πράγματα που θυμά-μαι ότι μου είπε η μαμά μου. Έτσι, όταν στην καθημερινή μου ζωή αφήνω κλαμένη τη γυναίκα μου ή θλιμμένη τη μαμά μου, βιώνω τον πόνο ότι πλη-γώνω και ξεσκίζω κάποιον που δε θέλω να εγκαταλείψω.

6. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 81

Από πού άραγε προέρχεται το συναίσθημα της απροθυμίας μου να ε-γκαταλείψω τη μήτρα; Δεν ξέρω- ίσως γιατί εκεί όλα μου φαινόντουσαν ευκολότερα — πολύ ευκολότερα. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει. Πρέπει να βγω έξω, αλλά δεν το θέλω, γιατί έξω όλα είναι σκληρά — κι αυτό είναι οδυνηρό.

Όπως είπα, λοιπόν, ποτέ δε γεννήθηκα. Ποτέ δεν κατάφερα τίποτα στη ζωή μου. Ήμουνα καλός μόνο στο να φαντάζομαι διάφορα πράγματα. Α-γωνίστηκα και δούλεψα σκληρά. Ποτέ, όμως, δεν κατάφερα να περάσω το φράγμα. Συχνά, το φράγμα μού φαίνεται λεπτό («αν μπορούσα να πή-γαινα λίγο μακρύτερα»), αλλά πολλές φορές νομίζω ότι το πάχος του φτά-νει τα δέκα χιλιάδες μίλια, γιατί μέχρι να το περάσω, δεν μπορώ να το περάσω. Ποτέ δεν κατάφερα τίποτα στη ζωή μου (καριέρα, λεφτά, πανεπι-στήμιο, ωραία εμφάνιση και να βρω — το σπουδαιότερο — τον Κέννεθ, που ξέρω ότι βρίσκεται κάπου εδώ τριγύρω). Φοβόμουνα ακόμα ότι δε θα κατάφερνα να μπω στο Πρωτογενές Ινστιτούτο — γιατί ήταν φοβερά ση-μαντικό για μένα.

Η γυναίκα μου ζει σε μια άλλη πόλη αρκετό διάστημα τώρα. Έτσι, μην έχοντας αυτή τη μαμά κοντά μου, αναγκάστηκα ν' αντιμετωπίσω τον εαυτό μου μ' έναν καινούργιο τρόπο. Παλιότερα με φρόντιζε με διάφορους τρό-πους, όπως π.χ. κάνοντας θεραπεία μαζί μου. Αν και τώρα έχει καταρρεύ-σει, δεν είναι και θεραπευτής. Παρόλ' αυτά, την έβαζα να με ακούει όταν ξέρναγα. Και φυσικά της το «ανταπέδιδα» (η ανάγκη να βοηθώ τους άλ-λους) με το ν' ακούω και την ίδια να ξερνάει. Πριν, όμως, από ένα μήνα ένιωσα την ανάγκη να με βοηθήσει κάποιος ειδικός — κάποιος που να ξέρει πραγματικά τι κάνει —, να βοηθήσει τον Κέννεθ. Έτσι ήρθα στο Πρωτογενές Ινστιτούτο τρεις φορές στη σειρά. Ένιωθα μια έντονη επιθυ-μία να «ξεσπάσω». Και έσπασα τα μούτρα μου δοκιμάζοντας Πρωτογενείς Αναβιώσεις — προσπαθώντας, πασχίζοντας, κλαίγοντας, κάνοντας πράγ-ματα με το σώμα του, κάνοντας όλων των ειδών τις ανοησίες για μία ή δύο βδομάδες. Τελικά, χρησιμοποιώντας σαν δικαιολογία τα λεφτά, τα παράτησα. Είχα ξεθυμάνει αρκετά και ήμουνα ικανοποιημένος. Ήξερα, ό-μως, ότι χτύπαγα το κεφάλι μου πάνω σ' έναν τοίχο — προσπαθούσα να σπάσω ένα φράγμα χωρίς να το καταφέρω. Θα πρέπει να προσθέσω στο τέλος αυτού του κειμένου κάτι ακόμα.

Η μουσική υπήρξε πάντα ένα από τα σημαντικότερα πράγματα στη ζωή μου. Η μουσική ήταν η μαμά μου κι ο μπαμπάς μου και η κιθάρα ο παντοτι-νός μου σύντροφος (η μαμά μου). Η κιθάρα μου δε συγκρινόταν με καμία από τις συντρόφους της ζωής μου. Η μουσική είχε θεραπευτική λειτουρ-

82

γία πάνω μου. Όταν παίζω κιθάρα είναι σαν να ξαναπαίζω όλη τη μουσική που είναι αποθηκευμένη μέσα μου και μαζί μ' αυτήν ξαναπαίζω πολλά από τα συναισθήματα μου. Σε δύο, όμως, περιόδους της θεραπείας μου συνέβη κάτι παράξενο. Και μόνο τη δεύτερη φορά που μου συνέβη κατάλαβα ότι ένα ορισμένο είδος μουσικής μ' έστελνε κατευθείαν πίσω στα συναισθή-ματα της γέννησής μου. Η δεύτερη φορά ήταν στη διάρκεια της περιόδου που προσπαθούσα να «ξεσπάσω». Διαφορετικά είδη μουσικής μού δη-μιουργούν διαφορετικά είδη συναισθημάτων. Η μουσική όπου αναφέρο-μαι έχει μέσα της ένα βαρύ παλμικό μπάσο κτύπο (ορισμένα κομμάτια από τη μουσική του Quincy Jones). Αυτή η μουσική μού δημιουργούσε ένα συ-ναίσθημα «ελπίδας» (Θα τα καταφέρουμε, μωρό μου!) — όταν ελπίζεις, το κεφάλι σου κατά κάποιο τρόπο κοιτάζει ψηλά· λοιπόν, αυτό συνέβαινε σε μένα. Ένιωθα αυτό τον παλμικό κτύπο, το κεφάλι μου στρεφόταν προς τα πάνω, ο λαιμός μου τεντωνόταν προς τα πίσω και μέσα σε λίγα δευτερό-λεπτα βρισκόμουνα στο κρεβάτι, σε εμβρυακή στάση, ανοίγοντας ρυθμικά το δρόμο για εκεί που ήθελα να πάω. Η μουσική που δημιουργούμε εκφρά-ζει, κατά τη γνώμη μου, συμβολικά τα συναισθήματα της γέννησής μας (κεφάλι ψηλά, μπροστά σ' έναν τοίχο· δεν μπορώ να τον σπάσω1 σφηνώνο-μαι· συμπιέζομαι- κάτω στον πάτο1 δες το φως της μέρας· δεν μπορώ ν' αρχίσω- δεν μπορώ να ξεφύγω από αυτό το μπέρδεμα- δεν ξέρω πού να γυρίσω- ξανά και ξανά ad infinitum).

Πρόσφατα είχα το συναίσθημα ότι βρίσκομαι μέσα σ' όλα αυτά τα σκα-τά (πόνος, Αναβιώσεις, κλπ) και κανένας δεν το ξέρει. (Αν ήξεραν τι περ-νάω). Στη ζωή μου, βρέθηκα πολλές φορές μέσα στα σκατά (πόνος, σκληρή δουλειά, δυστυχία, ανυπαρξία διεξόδων, μοναξιά, κλπ) και κανένας δεν ήξερε ούτε μπορούσε να ξέρει τι περνάω. Στη θεραπεία τώρα, αισθάνομαι ότι ο Τζάνοφ δεν καταλαβαίνει πραγματικά τι σημαίνει αυτή για μένα και πόσο σκληρά προσπαθώ — τι τραβάω. Αυτό είναι ένα άσχημο συναίσθη-μα. Το συναίσθημα είναι ΜΑΜΑ ΔΕΝ ΞΕΡΕΙΣ ΠΟΣΟ ΠΟΛΥ ΑΓΩΝΙΖΟΜΑΙ ΕΔΩ ΜΕΣΑ- ΔΕ ΒΛΕΠΕΙΣ ΤΗ ΔΙΚΙΑ ΜΟΥ ΠΛΕΥΡΑ, ΠΟΣΟ ΣΚΛΗΡΑ ΠΡΟ-ΣΠΑΘΩ, ΠΟΣΟ ΣΚΛΗΡΑ ΑΓΩΝΙΖΟΜΑΙ (να βγω έξω) - και ΠΟΣΟ ΠΟΛΥ ΠΟΝΑΩ - ΚΑΙ ΠΟΣΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΞΙΖΩ! Σ' όλη μου τη ζωή, δεν μπο-ρούσα να δουλέψω σκληρά για κάποιον αν δε με κοίταζε την ώρα που δού-λευα, αν δεν αναγνώριζε τις προσπάθειές μου. Αν με κοίταζε, μπορούσα να δουλεύω μέχρι ξεθεωμού1 αν όχι, ποιος ο λόγος;

Στη διάρκεια της εντατικής θεραπείας που έκανα εκείνη τη βδομάδα, τον προηγούμενο μήνα, βυθίστηκα σ' ένα συναίσθημα που περιγράφει τη ζωή μου. Ένιωσα πίεση από το θεραπευτή κάποια στιγμή που έπρεπε να

83

κάνω κάτι, αλλά δεν ήξερα τι. Βυθίστηκα μέσα στο συναίσθημα ΔΕΝ ΜΠΟ-ΡΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΤΙΠΟΤΑ, ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΚΑΝΩ ΤΙΠΟΤΑ, και ταυτόχρονα αγωνιζόμουνα σαν τρελός. Αν εκείνη τη στιγμή με κοίταζε κάποιος, θα έλεγε ότι κάνω πολλά πράγματα. Κι έτσι ήταν η ζωή μου: αγωνιζόμουνα με νύχια και με δόντια χωρίς ποτέ να πιστεύω ότι θα μπορούσα να κάνω κάτι. Μέσα μου η μαμά μου αγωνίζεται σαν τρελή, χωρίς όμως να αισθάνε-ται ότι κάνω κάτι (κάτι καλό).

Υπήρχε κι άλλος ένας λόγος που με δυσκόλευε να εγκαταλείψω τη μα-μά μέσα μου1 ζούσα πάντα με το συναίσθημα ότι ήμουνα ανεπιθύμητος. Όσο συνέχιζα ν' αντέχω αυτή την κατάσταση υπήρχε η πιθανότητα να μου δείξει η μαμά μου ότι με ήθελε. Αν έφευγα, όλα θα τέλειωναν. Το συ-ναίσθημα αυτό εξωτερικευόταν μια ολόκληρη ζωή στη δυσκολία να εγκα-ταλείπω τη Μαμά ή τα υποκατάστατα της μαμάς- στις μοναχικές ώρες και μέρες που βούλιαζα μέσα στο σκοτεινό, μοναχικό διαμερισμό μου, χωρίς ν' ανοίγω την πόρτα στους (σπάνιους) επισκέπτες μου, έπρεπε να μείνω εκεί (με μας), γιατί ακριβώς εκεί υπήρχε κάτι. Και τότε με τύλιγε ένα συναί-σθημα σκοτεινιάς και μοναξιάς. Μπορούσα να μείνω εκεί όλο το Σαββατο-κύριακο, χωρίς να τρώω τίποτα, και να κοιμάμαι με τα ρούχα μου στον καναπέ. Εγώ και η μουσική μου. Τίποτ' άλλο. Έμοιαζε με θάνατο.

Στη διάρκεια της γέννησής μου είχα το φόβο ότι η μαμά δεν ήθελε να είμαι ο εαυτός μου (να γεννηθώ), γιατί ήμουνα κακό αγόρι. Ήμουν παλιό-παιδο. Ήμουν ένας φρενιασμένος μικρός διάβολος. Κι έτσι, κάθε φορά που θα επιβεβαίωνα ή θα έκφραζα τον ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ, αυτή θα σφιγγόταν και θα μ' έπνιγε. Γι' αυτό και δεν ήθελα να βγω έξω· κανένας δε θα με ήθελε' θα είχα συνέχεια προβλήματα. Εγώ, όμως, είμαι κάποιος που αξίζω, όπως άξιζα και τότε στην κοιλιά της μάνας μου.

Και τώρα, το θέμα που είπα ότι θα πρόσθετα στο τέλος του κειμένου μου. Μετά από ένα χρόνο θεραπείας ένιωσα ένα συναίσθημα που τελικά διατυπώνεται σαν ΑΙΣΘΑΝΟΜΑΙ ΚΑΛΑ. Απλώς αυτό. Ανακαλύπτω ότι πρόκειται για κάτι σπουδαίο. Πριν από δύο ή τρεις βδομάδες, η Ελένη μού είπε κάτι όμορφο που με αναστάτωσε. Χτες βράδυ με βοηθούσε κι εγώ έβαλα τα κλάματα λέγοντας: «Μ' ενοχλεί πολύ που είσαι εδώ μαζί μου». «Γιατί;» με ρώτησε. «Γιατί με κάνεις να αισθάνομαι όμορφα». Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές στη ζωή μου. Μόλις έκανα κάποια πρόοδο — κοινωνική ή άλλη — κι άρχιζα να αισθάνομαι καλά, μ' έπιανε άγχος, πανι-κός και υπερένταση. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα τίναζα όλα στον αέρα. Χτες το βράδυ, μόλις έφυγε η Ελένη, πέρασα από το συναίσθημα ευφορίας που ένιωθα σ' ένα συναίσθημα γέννησης. Και τότε σαν αστραπή ένιωσα

84

ένα «άνοιγμα». Ένιωσα ακόμα ότι υπήρχαν καλά συναισθήματα στο μέλ-λον μου — καλά συναισθήματα μπροστά μου. Για πρώτη φορά, ένιωσα ότι θα τα «κατάφερνα» (στη θεραπεία), ότι θα τα κατάφερνα με το φράγμα μου. Και ότι αυτά τα καλά συναισθήματα δε θα έρχονταν όλα μονομιάς — θα έβγαιναν με κάποια σειρά, το ένα μετά το άλλο.

Όπως είπα, ακόμα δεν είμαι έξω. Έχω να κάνω ακόμα πολύ δρόμο για να βγω έξω και φαντάζομαι ότι έχω ακόμα μακρύτερο δρόμο για να γίνω καλά. Είναι πραγματικά όμορφο, όταν έρχονται τα καλά συναισθήματα να μπορώ να τα αισθάνομαι. Δεν είναι πια φράγματα. Δε στέκονται στο δρόμο μου να μ' εμποδίσουν. Μόλις αισθανθώ κάποιο συναίσθημα, ανακουφίζο-μαι, χαλαρώνω κι είμαι έτοιμος να δεχτώ το επόμενο καλό ή κακό. (Στην πραγματικότητα, ακόμα και τα κακά συναισθήματα είναι όμορφα).

Με δυο λόγια, μπορώ να πω για τον εαυτό μου: απέτυχα να βγω από τη μήτρα της μητέρας μου με δική μου προσπάθεια- και αγωνίστηκα σαν τρελός. Κι από τότε αποτυγχάνω συνέχεια στη ζωή μου- κι αγωνιζόμουνα λυσσασμένα.

Πόσο όμορφα θα πρέπει να νιώθει το μωρό όταν η μητέρα του το βοηθά-ει να βγει με τις ρυθμικές κινήσεις της (ρυθμική «επιθυμία» της). Εγώ στε-ρήθηκα όλα αυτά τα συναισθήματα. Έτσι, αυτό που μου απόμεινε ήταν μια τιποτένια ζωή, ένα καθημερινό ξόδεμα, ένα κενό. Στο ταξίδι προς τη γέννησή μου θα πρέπει να ένιωσα κάποια ευχαρίστηση — τόση δα. Η ευχα-ρίστηση, όμως, αυτή τελείωσε απότομα με τον πόνο της μητέρας μου (την ενοχή μου) κι από τότε καταδικάστηκα να περάσω ολόκληρη τη ζωή μου χωρίς κανένα όμορφο συναίσθημα, μέσα στη μοναξιά και την αναζήτηση αυτού του όμορφου συναισθήματος. Η ελπίδα μου.

Μόλις ερχόταν κάποια στιγμή στη ζωή μου που ένιωθα κάποια ευχαρί-στηση (ένα όμορφο συναίσθημα), μονομιάς έμπαινε η ενοχή ανάμεσά μας (σ' εμένα και το όμορφο συναίσθημα). Μόλις, για παράδειγμα, άρχιζα να νιώθω κάποια σεξουαλική ευχαρίστηση με τη γυναίκα μου, θα σκεφτόμου-να ξαφνικά ότι τον Κέννεθ τον είχαν απορρίψει, ότι ο Κέννεθ ήταν μόνος, θλιμμένος, γεμάτος ανάγκες, θα σκεφτόμουνα το προηγούμενο κορίτσι μου που θα ήταν τώρα μόνο του. Δεν μπορούσα ποτέ να νιώσω ευχαρίστη-ση, γιατί πάντα θα υπήρχε κάποιος που υπέφερε.

Και η ευχαρίστηση είναι κάτι που πάντα προσπαθούσα να πετύχω- προ-σπαθούσα να ευχαριστιέμαι διάφορα πράγματα — αγωνιζόμουνα σκληρά για να βρω την ουσία των δήθεν ευχάριστων πραγμάτων, προσπαθούσα να τη ζήσω, να τη συλλάβω. Αλλά μέσα στον αγώνα μού ξεγλιστρούσε.

85

Κάπο ια στιγμή αργότερα θα την αναζητούσα απεγνωσμένα, με νοσταλγία — άλ,λο ένα πολύ κακό συναίσθημα για μένα (ΤΟ ΘΕΛΩ ΠΙΣΩ).

Έτσι, η ευχαρίστηση ήταν πάντα κάτι κακό- το καλό ήταν κακό. Όπως και μέσα στη μήτρα, μόλις ένιωθα πόνο προσπαθούσα να κινηθώ' και μόλις άρχιζα να κινούμαι ένιωθα ένα όμορφο συναίσθημα. Τότε, όμως, ένιωθα τον πόνο της μητέρας μου που αντιδρούσε κι έτσι η ενοχή μου δε μ' άφηνε να βιώσω το συναίσθημα της ευφορίας που ένιωθα. Το αδιαπέραστο σώμα της μητέρας μου, ο σκισμένος ιστός της, ο πόνος της, Η ΕΝΟΧΗ ΜΟΥ — αυτό ήταν το φράγμα μου.

Δε θέλω η Μαμά μου να κλείσει σφιχτά και να μ' αφήσει απέξω (φοβερό συναίσθημα)· και δε θέλω να την πληγώσω, γιατί αυτό με κάνει να πονάω.

Τώρα όμως, που ξεσπάω και ανοίγω τον εαυτό μου, τα συναισθήματα μου είναι όλο και λιγότερο ένοχα — όλο και ομορφότερα (αυτός είναι ο μόνος τρόπος που μπορώ να περιγράψω αυτό το όμορφο συναίσθημα — όμορφο). Με αγάπη,

Κέννεθ

Συμπεράσματα

Οι γιατροί δε θα πρέπει να ξεχνάνε ότι το μωρό τη στιγμή που γεννιέται είναι ένα ζωντανό, ευαίσθητο ανθρώπινο πλάσμα, και όχι μια άμορφη μά-ζα. Θα πρέπει να ξέρουν ότι ο τρόπος που θα μεταχειριστούν το παιδί την ώρα του τοκετού θα έχει άμεση σχέση με τη μετέπειτα νεύρωσή του. Ο απαλός χειρισμός είναι ένα sine qua ηοη. Η καθυστέρηση του τοκετού εξαιτίας της αργοπορίας του γιατρού είναι επικίνδυνη. Η βαριά νάρκωση της μητέρας μπορεί να βλάψει το έμβρυο. Θα πρέπει να ενθαρρύνεται η φυσική γέννα, με την πιθανή βοήθεια κάποιου τοπικού αναισθητικού. Σε ορισμένες μητέρες που έχουν δύσκολο τοκετό θα πρέπει να χορηγείται επιπλέον οξυγόνο, έτσι ώστε το παιδί να μην υποφέρει από ανεπάρκεια οξυγόνου. Οι μητέρες θα πρέπει να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της γέννας κι όχι να παίρνουν απλώς εντολές από το γιατρό. Θα πρέπει να βοηθούν την έξοδο του μωρού στον κόσμο, πράγμα που δεν μπορούν να κάνουν όταν είναι μισοναρκωμένες. Μια γυναίκα μπορεί να γεννήσει φυσικά, ν' αντέξει, δηλαδή, οποιονδήποτε πόνο στη διάρκεια του τοκετού χωρίς να επιβαρύνει το σύστημά της, μόνο στο μέτρο που έχει απαλλαγεί από τους δικούς της παλιούς Πόνους μέσα από Πρωτογενείς Αναβιώσεις.

86

Αυτό σημαίνει ότι ο Πόνος της γέννας δε θα προστεθεί σε άλλους παλιότε-ρους, πράγμα που θα κάνει την εμπειρία φοβερά οδυνηρή.

Η ανατροφή των παιδιών αρχίζει μέσα στη μήτρα, από τη στιγμή που δημιουργείται ζωή. Σε μια κοινωνία λεκτικά προσανατολισμένη, δυσκο-λευτήκαμε πολύ για να καταλάβουμε αυτή την ιδέα1 και τούτο γιατί οι ε-μπειρίες της γέννησης είναι προλεκτικές και δεν μπορούν να εξηγηθούν. Μπορούν μόνο να βιωθούν. Οι τυπικές θεραπευτικές μορφές, ακριβώς ε-πειδή είναι μορφές λεκτικές, έχουν παραμελήσει αυτή την πολύ πρώιμη περίοδο της ζωής. Πριν ανακαλύψουμε τις Πρωτογενείς Αναβιώσεις της γέννησης δεν είχαμε στοιχεία για να αποδείξουμε αυτό το γεγονός. Το μόνο που μπορούσαμε να κάνουμε ήταν μερικούς θεωρητικούς συλλογι-σμούς πάνω σ' αυτή την περίοδο της ζωής. Και φυσικά, μέχρι τώρα δεν είχαμε τρόπους να μετρήσουμε την επίδραση αυτών των εμπειριών στη μετέπειτα συμπεριφορά. Τώρα όμως, μπορούμε να μετρήσουμε πριν και μετά το επίπεδο της έντασης, τα εγκεφαλικά κύματα, κλπ, και να δούμε τι αποτελέσματα έχουμε όταν επιλύουμε αυτές τις καταστάσεις. Μπορού-με να παρατηρήσουμε αλλαγές στη συμπεριφορά (το σταμάτημα των επι-ληπτικών κρίσεων, για παράδειγμα) μετά τις Αναβιώσεις της γέννησης και να βγάλουμε συμπεράσματα για τη φοβερή πίεση που ασκούσαν τα πρώι-μα τραύματα σ' ολόκληρο το σύστημα. Μπορούμε να δούμε πώς τα πρώιμα τραύματα επηρεάζουν την ορμονική ισορροπία από τη στιγμή που, μετά τις Αναβιώσεις της γέννησης, η ισορροπία αυτή αλλάζει. Έχουμε επιτέ-λους κάποιο εργαλείο για να μετράμε την επίδραση που έχει η πρώιμη εμπειρία του ατόμου στα μετέπειτα προβλήματα του, όπως π.χ. δυσκολίες μάθησης. Ξέρουμε επιτέλους ότι το να είναι κάποιος καλός γονιός δεν εξαρτάται από το τι κάνει, αλλά από το τι είναι.

87

ν

Μετά τη Γέννηση

Η κοινωνική ζωή αρχίζει από τη στιγμή που βγαίνουμε στον κόσμο. Ό,τι συμβεί εκείνη τη στιγμή μπορεί να έχει επιπτώσεις σ' ολόκληρη τη ζωή μας. Δεν πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι το νεογέννητο είναι ένας ολότε-λα ανοιχτός οργανισμός, που αισθάνεται κι ανταποκρίνεται τέλεια σ' όλα τα ερεθίσματα. Ο οργανισμός, όμως, αυτός είναι αδύνατο να διανοητικο-ποιήσει τους πόνους του: είτε θα τους αισθανθεί είτε θα τους καταπνίξει. Πρώτα απ' όλα, γεννιέται μέσα σ' ένα δωμάτιο. Έχει αυτό το δωμάτιο τη θερμοκρασία της μήτρας; Ή μήπως ο κλιματισμός ρυθμίζεται ανάλογα με τις ανάγκες του γιατρού; Φωτίζεται αυτό το δωμάτιο με εκτυφλωτικές λάμπες φθορίου; Ή το φως του είναι διάχυτο και μακριά από τα μάτια του νεογέννητου; Ας δούμε με τα λόγια ενός ασθενούς τι επίδραση έχουν αυ-τοί οι δύο παράγοντες.

«Μετά την τρίτη Πρωτογενή Αναβίωση της γέννησής μου, ήρθα κάποια μέρα στη θεραπεία νιώθοντας μια τρομερή ευαισθησία στα μάτια από το φως του δωματίου. Ήταν κάτι που ποτέ άλλοτε δεν είχα παρατηρήσει. Πονούσα στ' αλήθεια κι άρχισα ν' αλληθωρίζω. Ξαφνικά, βρίσκομαι πάλι μέσα στη σκηνή της γέννησής μου, μόνο που αυτή τη φορά, καθώς βγαίνω μέσα από τη μάνα μου, αντικρίζω ένα δυνατό φως που μου προκαλεί πόνο. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα για να το σταματήσω. Ταυτόχρονα αισθάνομαι κρύο — ένα κρύο απαίσιο. Παγώνω, και πάλι δεν μπορώ να κάνω τίποτα για να το εμποδίσω»*.

Έχουμε παρατηρήσει αυτό το φαινόμενο δεκάδες φορές, τόσο που να

* Η συνηθισμένη θερμοκρασία της αίθουσας τοκετού είναι περίπου 72°κ. Η θερμοκρασία της μή-τρας είναι περίπου 98°κ. Το μωρό που γεννιέται δοκιμάζει το σοκ μιας πτώσης στη θερμοκρασία κάπου 20° κ. Ένα από τα αποτελέσματα της γέννησης είναι η διέγερση των μηχανισμών ελέγχου της θερμοκρασίας στον εγκέφαλο. Έτσι λοιπόν, μία δύσκολη γέννα μαζί με το σοκ της πτώσης της θερμοκρασίας μπορεί να προκαλέσουν μόνιμη βλάβη στη σωστή λειτουργία των μηχανισμών αυτών, έτσι που το άτομο γίνεται από εκείνη τη στιγμή είτε πολύ ζεστό είτε πολύ κρύο.

88

ξέρουμε ότι η αίθουσα τοκετού πρέπει να φωτίζεται διακριτικά και να είναι πολυ πιο ζεστή απ' όσο νομίζουμε. Πολλοί ασθενείς μ' «ευαισθησία φω-τός», ασθενείς που ενοχλούνται αφάνταστα όταν βγαίνουν έξω στον ήλιο, έχουν ανακαλύψει ότι αυτή η αντίδρασή τους έχει τις ρίζες της στην αίθου-σα τοκετού. Άλλοι πάλι, αναφέρουν πως αισθάνονται το κρύο πολύ περισ-σότερο από το μέσο άνθρωπο και νιώθουν την ανάγκη να κουκουλώνονται με ρούχα, όταν οι άνθρωποι που βρίσκονται γύρω τους νιώθουν άνετα. Κι αυτοί βρήκαν την αρχή των αντιδράσεών τους στην καταστροφική ε-μπειρία μιας κρύας αίθουσας τοκετού. Ένας ασθενής που ξανάζησε αυτό το πρώιμο σοκ απόκτησε από την Πρωτογενή Αναβίωσή του την ακόλουθη επίγνωση: «Σ' όλη μου τη ζωή είχα μια αλλεργία στις αλλαγές της θερμο-κρασίας και τώρα αισθάνομαι ότι αυτό πηγάζει από το σοκ που ένιωσα όταν βρέθηκα από μία ζεστή μήτρα σ' ένα κρύο δωμάτιο. Το σώμα μου ποτέ δεν ξεπέρασε αυτό το σοκ». Μετά την Αναβίωση ανακάλυψε πως η μύτη του δεν έτρεχε πια όταν πήγαινε από ένα ζεστό σ' ένα κρύο δωμάτιο, όπως συνέβαινε άλλοτε.

Το επόμενο πρόβλημα είναι το πού τοποθετείται το νεογέννητο. Το βά-ζουν πάνω στο ζεστό παλλόμενο σώμα της μητέρας του; Ή μέσα σ' ένα κρύο αποστειρωμένο κουτί; Είναι φανερό πως θα έπρεπε να το βάζουν αμέσως κοντά στη μητέρα του. Το ότι το πιάνουν ξένοι με απότομο τρόπο και μετά το απομονώνουν σ' ένα πλαστικό κουτί αποτελεί τραυματικό γε-γο\ ός. Αυτό το κονσερβαρισμένο μωρό τοποθετείται, στη συνέχεια, σ' ένα θάλαμο μαζί με άλλα μωρά που ουρλιάζουν. Δεν έχει κανένα μέσο να κατα-λάβει τι συμβαίνει, μονάχα ακούει το πιο πρωτόγονο μήνυμα αγωνίας που υπάρχει — την κραυγή. Τα μωρά που κλαίνε δίπλα του αρχίζουν να το ταράζουν κι έτοι σε λίγο αρχίζει κι αυτό να κλαίει (από φόβο). Όταν επι-σκεπτόμαστε έναν τέτοιο θάλαμο, αυτό που βλέπουμε δεν είναι ένα ή δύο μωρά να κλαίνε, αλλά μια συντονισμένη χορωδία μωρών. Ίσως τα δύο πρώτα να έκλαιγαν από πείνα. Αλλά αυτός ο ίδιος θόρυβος γίνεται μια απειλή για χ' άλλα μωρά. Αυτό δεν είναι και τόσο δύσκολο να το καταλάβει κανείς. Τα μωρά όταν κλαίνε προκαλούν ταραχή στους ενήλικους, που νιώθουν ένταση κι εκνευρισμό για το ασταμάτητο κλάμα τους.

Μία πρόσφατη μελέτη δείχνει τι συμβαίνει στα μωρά όταν είναι μαζί ή χωρίς τη μητέρα τους αμέσως μετά τη γέννηση. Ο Δρ. A.W. Li ley του Πανεπιστημίου της Auckland ανέφερε ότι τα νοσοκομεία της χώρας του αποφάσισαν πρόσφατα να επιτρέπουν στα νεογέννητα να «συγκατοι-κούν» με τη μητέρα τους αντί να τα βάζουν όλα μαζί σ' ένα θάλαμο.

Τα μωρά που έμεναν με τις μητέρες τους κέρδιζαν περισσότερο βάρος,

89

έκλαιγαν λιγότερο και προσαρμόζονταν καλύτερα στο θηλασμό του μη-τρικού στήθους. Ο ίδιος λέει: «Άλλοτε πηγαίναμε τα μωρά στις μητέρες τους γ ια θηλασμό πέντε φορές τη μέρα, αλλά ανακαλύψαμε ότι είναι προ-τιμάτε ρο να τ' αφήνουμε να θηλάζουν όποτε θέλουν αντί να τα προσαρμό-ζουμε όλα στο ίδιο ωράριο». Ο Δρ. Liley ανέφερε μια πρόσφατη επίσκεψή του σ' ένα νοσοκομείο της Μπανγκόγκ όπου τετρακόσιες μητέρες βρίσκο-νταν μέσα σε μεγάλους θαλάμους δίπλα στα μωρά τους: «Είναι το μοναδι-κό νοσοκομείο που είδα με τετρακόσια μωρά όπου δεν άκουσα το παραμι-κρό κλάμα»*.

Είναι φανερό ότι υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, εκτός από τη σχέση γονιού-παιδιού, που συμβάλλουν στη δημιουργία της νεύρωσης. Η τακτι-κή των νοσοκομείων μπορεί να μας αναγκάσει ν' αρχίσουμε τη ζωή μας μέσα στον Πόνο. Η αιτία του Πόνου, φυσικά, είναι ότι η τακτική αυτή επεμ-βαίνει στη φυσική σχέση γονιού-παιδιού. Η απλή πράξη της απομάκρυν-σης ενός νεογέννητου από τη μητέρα του μπορεί ν' αποτελέσει καθοριστι-κό παράγοντα στην ανάπτυξη της νεύρωσης.

Τι άλλο μπορεί να μην πάει καλά και να δημιουργήσει κατάλοιπα έντα-σης στο μωρό; Τα περισσότερα από αυτά που θ' αναφέρω είναι υποθέσεις. Είναι πληροφορίες μαζεμένες από τις παρατηρήσεις πολλών νηπιακών Πρωτογενών Αναβιώσεων.

Συχνά, λίγο μετά τη γέννηση, το αρσενικό παιδί υποβάλλεται σε περι-τομή. Πιστεύω ότι η περιτομή, σαν συνήθεια, θα πρέπει να σταματήσει. Είναι τραυματική. Αντίθετα, προτείνω να περιμένουμε μέχρι το αγόρι να μεγαλώσει αρκετά και ν' αποφασίσει μόνο του γι' αυτό. Από τη στιγμή που θα το αποφασίσει μόνο του και θα το καταλάβει, το γεγονός γίνεται λιγότερο τραυματικό. Φανταστείτε ένα μωρό που νιώθει πόνο στο πέος του και δεν καταλαβαίνει γιατί υπάρχει αυτός ο πόνος.

Δωμάτια με θόρυβο, ήχοι από ηλεκτρικές σκούπες και άνθρωποι με στριγκές, διαπεραστικές φωνές πρέπει ν' αποφεύγονται. Ο υπερβολικός θόρυβος τραυματίζει το παιδί, ειδικά τις πρώτες μέρες που δε βλέπει πα-ρά μόνο ακούει. Το μωρό δεν πρέπει να το τρομάζουν. Ούτε να το πιάνουν απότομα. Μια ασθενής είχε μια Αναβίωση όπου αισθάνθηκε να την πιάνει και να την ταρακουνάει η νοσοκόμα που την πήγαινε στο θάλαμο των μω-ρών αμέσως μετά τη γέννησή της. Μια άλλη είχε μια Αναβίωση σχετικά με την έλλειψη στηρίγματος στο κεφάλι της τις πρώτες μέρες της ζωής της.

• Times του Λος Άντζελες , 22 Φεβρουαρίου 1971.

90

Η ένταση στο σώμα της μητέρας μεταδίνεται γρήγορα στο μωρό της, που δεν είναι τίποτα παραπάνω από μία γιγάντια αισθητηριακή μηχανή. Είναι δύσκολο για μας (τους καταπιεσμένους ενήλικους) να καταλάβουμε όλη τη σημασία του να είναι κάποιος ολάνοιχτος κι απόλυτα ευάλωτος σε ερεθίσματα. Μόνο ασθενείς που βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο της Πρωτογενούς Θεραπείας αρχίζουν να καταλαβαίνουν τι τραβάει ένα μωρό, γιατί έχουν γυρίσει πίσω σ' εκείνη την εποχή και αφήνονται ξανά ανοιχτοί για να αισθανθούν τα πρώιμα τραύματά τους. Μια μητέρα που οι κινήσεις της είναι σπασμωδικές και ασυγχρόνιστες θα μεταδώσει στο παιδί της ένα αίσθημα ανασφάλειας. Όσο καλά κι αν έχει μάθει το «βιβλίο» για τη φροντίδα του παιδιού, δε θα τη βοηθήσει σε τίποτα αν δεν αφήσει χαλαρωμένο το σώμα της ή αν μιλάει πολύ γρήγορα ή πολύ δυνατά.

Μια άλλη συνήθεια που δεν μπορώ να καταλάβω είναι το να βάζουν στα μωρά πιτζάμες με μανίκια που φτάνουν ως τα δάχτυλα και δένουν με τέτοιο τρόπο που τα χέρια είναι χωμένα ολόκληρα μέσα στα μανίκια. Η δικαιολογία είναι ότι έτσι το παιδί δε θα γρατσουνιστεί. Αλλά το τραύμα που παθαίνει το μωρό όταν νιώθει μια τέτοια δυσφορία είναι τόσο μεγάλο, που αυτή η συνήθεια γίνεται αληθινά βάρβαρη.

Το μωρό μπορεί να πάθει ακόμα τραύμα όταν δεν αλλάζεται συχνά και συγκαίγεται συνέχεια. Μία άλλη συχνή πηγή Πρωτογενών Αναβιώσεων προέρχεται από το γεγονός ότι συχνά τα μωρά τυλίγονται σφιχτά με τα σκεπάσματα της κούνιας. Η ιδέα του σφιχτού δεσίματος είναι για την α-σφάλεια του μωρού. Το αποτέλεσμα, όμως, είναι να το κάνει να νιώθει δυ-σφορία και ανασφάλεια. Η θερμοκρασία του δωματίου είναι άλλος ένας παράγοντας. Δεν είμαστε ακόμα σίγουροι τι θερμοκρασία χρειάζονται τα μωρά, αλλά φαίνεται να είναι μεγαλύτερη από αυτήν που χρειάζονται οι ενήλικοι. Όχι ότι υπάρχει οργανική διαφορά ανάμεσα σε νήπια κι ενήλι-κους, αλλά καθώς οι ενήλικοι είναι κλεισμένοι στον εαυτό τους, δεν μπο-ρούν συχνά να καταλάβουν το κρύο που υπάρχει μέσα σ' ένα δωμάτιο. Το «μοτέρ» τους δουλεύει, ίσως, τόσο γρήγορα, που δεν μπορούν να φα-νταστούν ότι το μωρό δεν είναι κι αυτό ζεστό όπως εκείνοι.

Πρέπει να σηκώνουμε τα μωρά όταν κλαίνε. Το κλάμα είναι σημάδι δυ-στυχίας. Μερικές φορές δεν μπορούμε να εντοπίσουμε αυτή τη δυστυχία, αλλά θα πρέπει να ξέρουμε ότι χρειάζονται βοήθεια. Θα πρέπει να τρώνε όταν το ζητάνε κι όχι σύμφωνα με κάποιο αυθαίρετο ωράριο, και θα πρέπει να θηλάζονται. Για πόσον καιρό; Ας εμπιστευτούμε τη φύση. Μέχρι να βγά-λουν δόντια ή να μη θέλουν πια το στήθος. Τα δόντια είναι ο τρόπος της φύσης να μας πει κάτι. Με τον ίδιο τρόπο που η γέννηση τρίδυμων, τετρά-

91

δυμω ν, κλπ, αποτελεί μια ιδιοτροπία της φύσης, που μας θυμίζει ότι στην πραγ ματικότητα δεν μπορούμε να φροντίζουμε παρά ένα μόνο παιδί την κάθε φορά.

Γενικά, τα νήπια δε βγάζουν πολλά δόντια μέχρι τον ένατο ή δέκατο μήνα. Αυτό αποτελεί συνήθως μια ικανοποιητική περίοδο για θηλασμό. Μερικά μωρά, πάντως, θηλάζουν περισσότερο κι άλλα λιγότερο χρονικό διάστημα. Αυτό που πρέπει να προσέξουμε είναι να μην επικρατήσουν οι ανάγκες της μητέρας αντί του παιδιού, έτσι ώστε ο θηλασμός να συνεχίζε-ται για πολύ καιρό και να ενισχύει το αντανακλαστικό του βυζάγματος. Κάτι τέτοιο μπορεί να δημιουργήσει στο άτομο καθήλωση στο στοματικό στάδιο για ολόκληρη τη ζωή του, με τον ίδιο τρόπο που την προκαλεί και ο ανεπαρκής θηλασμός. Βλέπουμε μητέρες που, στην προσπάθειά τους να φανούν «μοντέρνες» κι απελευθερωμένες, συνεχίζουν να θηλάζουν τα παιδιά τους πολύ αργότερα απ' όσο εκείνα πραγματικά χρειάζονται.

Είναι δύσκολο να σηκώνει κανείς τα μωρά όποτε κλαίνε και να τα ταίζει όποτε το ζητάνε, αντί ν' ακολουθεί ένα πιο άνετο πρόγραμμα. Η ανατρο-φή, όμως, των παιδιών είναι ηράκλειος άθλος και δε θα έπρεπε να το επι-χειρούν ενήλικοι που είναι οι ίδιοι μωρά. Ο γονιός πρέπει να είναι προετοι-μασμένος για την αδιάκοπη ανάγκη που είναι στην πραγματικότητα το μωρό. Το μεγαλύτερο μέρος του εκνευρισμού των γονιών προέρχεται από το γεγονός ότι δεν είχαν προβλέψει τι τεράστιο καθήκον είναι η ανατροφή του παιδιού.

Οι τρεις περιπτώσεις που ακολουθούν δείχνουν πόσο ύπουλη είναι η διαδικασία της νεύρωσης. Η οικογενειακή ζωή των νεαρών αντρών και της νέας γυναίκας δεν είχε τίποτα το φανερά άρρωστο. Δεν υπήρχε κανέ-νας μέθυσος πατέρας που να δέρνει τα παιδιά του, κανένα διαζύγιο, καμία βία, ούτε αδιάκοπη κριτική και γελοιοποίηση — απλά και μόνο καθημερι-νές ύπουλες εκδηλώσεις που τους στερούσαν τον εαυτό τους. Οι νευρώ-σεις τους είναι από τις πιο δύσκολες να θεραπευτούν στην Πρωτογενή Θεραπεία, γιατί το αμυντικό τους σύστημα είναι φοβερά πολύπλοκο — δεν υπάρχει τίποτα φανερό που να μπορούν να εντοπίσουν σαν την πηγή της αρρώστιας τους. Τους στέρησαν τον εαυτό τους τόσο ύπουλα κι ανε-παίσθητα, που σχεδόν δεν ήξεραν ότι υπόφεραν. Βλέπουμε τώρα πόσο άχρηστο θα ήταν να συμβουλέψουμε τους γονείς τους, που ενεργούσαν κι αυτοί ασυνείδητα κι εξωτερίκευαν το δικό τους Πόνο πάνω στα παιδιά τους. Η συμπεριφορά τους φαινόταν να βγαίνει από κάποιο βιβλίο γύρω από τη φροντίδα των παιδιών — φαινόταν απόλυτα σωστή. Εκείνο, όμως, που έλειπε ήταν λίγο ανθρώπινο συναίσθημα.

92

Φρεντ

Οι γονείς μου ήταν μάστορες στη δική μου ύπουλη μεταχείριση. Παρά-δειγμα διαλόγου:

Εγώ: Μαμά, δεν αισθάνομαι καλά. Μαμά: (ανήσυχα και πολύ γρήγορα) Σκέφτηκες να παίξεις λίγο μπάλα; Εγώ: Ναι, αλλά... Μαμά: Μίλησες με τους φίλους σου; Εγώ: Όχι, στ' αλήθεια δεν... Μαμά: Θέλεις να γράψεις κάτι; Μου φαινόταν πάντα ότι ήταν έτοιμη να με βοηθήσει. Αλλά και πάλι

αισθανόμουν άσχημα χωρίς να μπορώ να βρω το γιατί. Η αναγνώριση ότι έκανε όλες αυτές τις προτάσεις για να βοηθήσει τον ίδιο της τον εαυτό, γιατί δεν άντεχε να με βλέπει να υποφέρω, για να αισθανθεί ότι ήταν καλή — αυτή η αναγνώριση ήταν πολύ οδυνηρή για να μπορέσω να την αισθαν-θώ. Έτσι, έπρεπε να βλέπω εκείνη γεμάτη προθυμία για συμπαράσταση και τον εαυτό μου κάπως ελαττωματικό, γιατί ό,τι κι αν μου πρότεινε, πά-ντα αισθανόμουν άσχημα. Στη ζωή μου σαν ενήλικος μισώ όσους μου κά-νουν πολλές ερωτήσεις, γιατί μόλις αρχίζω να αισθάνομαι ότι ενδιαφέρο-νται για μένα, καταλαβαίνω ξαφνικά, από την ταχύτητα και το ρυθμό των ερωτήσεων, ότι ζητάνε κάτι έμμεσα. Η μητέρα μου φοβόταν, επίσης, τόσο πολύ τον πόνο, που κατέληξα να προσέχω συνέχεια τον εαυτό μου για να είμαι σίγουρος ότι δε θα έλεγα κάτι που δεν έπρεπε. Ποτέ δεν τιμωρή-θηκα ανοιχτά γιατί της προκάλεσα πόνο, αλλά η έκφραση του προσώπου της ήταν υπερ-αρκετή. Μ' έκανε να νιώθω ότι είχα κάνει κάποιο σφάλμα που δε θα μπορούσε ποτέ να επανορθωθεί. Άλλο ένα αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι ότι άρχισα ν' αμφιβάλλω για τα δικά μου συναισθή-ματα. Τελικά, μετά τα έξι μου χρόνια, την εσωτερίκευσα με τη μορφή μιας ολότητας που αποκαλούσα «συνείδηση», που μιλούσε μέσα στο κεφάλι μου και πίεζε αυτόματα τα κουμπιά: μου στέρησε το κλάμα, την αγάπη, το ενδιαφέρον, τα πάντα. Η μητέρα μου μπορούσε, λοιπόν, να λέει άνετα ότι δε χρειαζόταν να κάνω τίποτα για δικό της χατίρι, π.χ. να πάω στο πανεπιστήμιο. Θα το έκανα για τον «εαυτό μου». Αυτό ακριβώς ήταν το μεγαλύτερο μπέρδεμα — ν' αντιλαμβάνομαι ότι η μητέρα μου αποτελεί ένα κομμάτι του εαυτού μου, κι εγώ να έρχομαι σ' επαφή μ' αυτό ακριβώς το συναίσθημα. Η μητέρα μου έγινε το αμυντικό μου σύστημα: τόσο αυτό όσο κι εκείνη μ' απομάκρυναν με τον ίδιο τρόπο από τον εαυτό μου.

93

Ο πατέρας μου είναι πολύ περισσότερο συναισθηματικός από τη μητέ-ρα μου, αλλά ποτέ δε μου έλεγε πώς αισθανόταν, ακόμα κι όταν αισθανό-ταν φριχτά. Για να με προστατέψει. Έτσι, κατέληξα να πιστεύω ότι όλες οι εκφράσεις πόνου και δυστυχίας που έπαιρνε οφείλονταν σε δικό μου λάθος. Ποτέ δε μου έδειξε την πραγματικότητα των συναισθημάτων του. Ήθελε να είμαι ο εαυτός μου, γι' αυτό προσπαθούσε να μη μου λέει τίποτα, φοβόταν πολύ μη με «καλουπώσει». Το αποτέλεσμα είναι ότι τώρα φωνά-ζω: «Μπαμπά, πες μου τι να κάνω». Είναι περήφανος για τον τρόπο που κουβεντιάζαμε σαν «άντρας με άντρα» όταν ήμουνα τεσσάρων χρονών. Τόσο η μάνα μου όσο και ο πατέρας μου λειτούργησαν συντονισμένα για να πνίξουν τα συναισθήματα μου με τον ακόλουθο τρόπο: η μητέρα μου με το μεγάλο της φόβο για τον πόνο- ο πατέρας μου με την ηλίθια στωικό-τητά του, που όταν αρρώσταινε μ' έκανε να αισθάνομαι ότι δεν άξιζε ν' αναφέρεται κανείς στην αρρώστια, παρεκτός αν βρίσκεται στο κατώφλι του θανάτου. Η μητέρα μου προσπαθούσε τόσο σκληρά να με προστατέ-ψει να μην πληγωθώ, που όταν αρρώσταινα δεν είχα καμία επιλογή. Έπρε-πε να αισθανθώ άσχημα κι αυτό έφερνε μεμιάς όλο τον πόνο στην επιφά-νεια. Έτσι, κατέληξα να τρομοκρατούμαι στην ιδέα μην αρρωστήσω από το στομάχι μου. Τόσο πολύ που, κατά κάποιο τρόπο, απόφευγα ν' αρρω-σταίνω. Κι όταν αρρώσταινα, έκανα όπως ακριβώς ο πατέρας μου: δεν μπορούσα να ζητήσω βοήθεια. Έτσι, καθόμουνα στο κρεβάτι νιώθοντας ναυτία ώρες ολόκληρες, σε φοβερό πανικό, προσπαθώντας ν' αντέξω. Κά-ποτε βρέθηκα στο νοσοκομείο για τέσσερις μέρες με μια κρίση ναυτίας, μετά από μια σύγκρουση που είχα με το αυτοκίνητο μου, όπου χτύπησα άσχημα το χέρι μου. Στο νοσοκομείο έκανα τα πάντα εκτός από Πρωτογε-νή Αναβίωση. Άρχισα ν' ανασαίνω πολύ γρήγορα, ένιωθα το στήθος μου να συνθλίβεται κι άλλα πολλά. Αλλά το κρίσιμο σημείο σ' όλα αυτά είναι το κενό ανάμεσα σ' ό,τι κανονικά αισθάνομαι σαν συναίσθημα και σ' αυτό τον απερίγραπτο τρόμο. Μου έχει γίνει πια δύσκολο να πιστέψω ότι άλλα συναισθήματα, άλλοι πόνοι «λογαριάζονται». Ο ίδιος μου ο εαυτός είναι γεμάτος αμφιβολίες.

Οι γονείς μου θεωρούνται άνθρωποι απίστευτα ζεστοί, ευγενικοί, δια-κριτικοί, κλπ. Δε μ' έδειραν, δε μ' εξανάγκασαν, δεν έκαναν τίποτα ανοι-χτά. Αλλά αυτό ακριβώς είναι το πρόβλημα. Κι οι δυο τους ήταν τέλειοι μέσα στις νευρώσεις τους: ποτέ δεν καβγάδιζαν, ποτέ δε μου έδωσαν κάτι απ' όπου θα μπορούσα να πιαστώ. Με ξεμάκρυναν από τον εαυτό μου με τον πιο ήσυχο τρόπο. Αυτό το καταλάβαινα σε κάποιο επίπεδο: ανακάλυ-ψα ότι με γοήτευε ο υπνωτισμός, η υποβολή που γίνεται στο άτομο όταν

94

κοιμάται, ενώ αυτό δεν καταλαβαίνει τίποτα. Το ύπουλο έγκλημα είναι σχεδόν το τέλειο έγκλημα.

Ρόναλντ

Όσο μπορώ να θυμηθώ, πάντα μου φαινόταν ότι οι γονείς μου, η οικογέ-νειά μου ήταν κάτι το θαυμάσιο και ξεχωριστό. Τα είχαμε όλα κι ο ένας είχε τον άλλο. Ήμασταν έξυπνοι, αθλητικοί, με ταλέντο, όμορφοι, επιτυ-χημένοι, διαφορετικοί και «συνδεμένοι». Αυτή ήταν η εικόνα που παρου-σίαζαν κι αυτός είναι ο λόγος που ό,τι έκαναν για να με γαμήσουν ήταν ύπουλο. Ποτέ δεν μπορούσα να βρω κάτι ξεκάθαρο και να πω: «Στάσου μια στιγμή, αυτό είναι ψέμα». Βλέπετε, τα φαινόμενα είχαν τέτοια δύναμη που ήταν σχεδόν αδύνατο για μένα, ένα μικρό αγόρι, να τους αντιτάξω την πραγματικότητα. Ήταν σαν να διάβαζαν ένα σενάριο, σαν να έκαναν και να έλεγαν όλα εκείνα που κάνουν και λένε οι καλοί τρυφεροί γονείς-μόνο που δεν ήταν ποτέ πίσω απ' όλα αυτά κι εγώ δεν αποτελούσα γι' αυτούς παρά έναν καθρέφτη που πάνω του απεικόνιζαν την παράστασή τους. Ο πατέρας μου ήταν φτιαγμένος από γρανίτη- δεν αισθανόταν. Η μαμά μου έπαιζε με τα συναισθήματα και τα χρησιμοποιούσε καταπώς ήθε-λε. Και οι δύο έχουν πεθάνει. Ιδού μερικά από τα έργα τους:

Το πρώτο πράγμα που κατάλαβα σε μια πολύ τρυφερή ηλικία ήταν ότι έπρεπε ν' αποδείξω ότι ήμουνα άρρωστος (πυρετός, εμετός, όψη φοβερή, με τ ' ανάλογα συμπτώματα και εξηγήσεις) για να με φροντίζουν ή, αργότε-ρα, για να μένω στο σπίτι αντί να πηγαίνω σχολείο. Από τη στιγμή που γινόμουνα πιστευτός, η μητέρα μου με φρόντιζε σαν να νοιαζόταν για μέ-να, αλλά όπως είδα το πρόσωπο της σε Πρωτογενείς Αναβιώσεις, στην πραγματικότητα μισούσε τόσο τη φροντίδα που μου έδινε, όσο κι εμένα τον ίδιο. Κάτω απ' όλα αυτά έλεγε: «Πέθανε». Ακόμα και τότε ήξερα τι συνέβαινε — ότι υπέφερα περισσότερο να της ζητήσω να με φροντίζει από το να είμαι άρρωστος — κι έτσι σταμάτησα ν' αρρωσταίνω. Στα έξι χρόνια του γυμνάσιου-λύκειου έλειψα μόνο τέσσερις μέρες από το σχο-λείο μου. Σαν αποτέλεσμα, άρχισα να παθαίνω μικροατυχήματα. Απόκτη-σα μια μακριά ιστορία μικροτραυματισμών στο σώμα, που τους περισσότε-ρους τους προκαλούσα μόνος μου. Κάθε φορά ένιωθα τη στιγμιαία ελπίδα ότι ίσως αυτή τη φορά να μ' αγαπούσαν. Φυσικά, ανακάλυπτα σχεδόν αμέ-σως ότι αυτό ήταν αδύνατο κι έτσι χαρακτήριζα τον τραυματισμό ασήμα-

95

ντο και πονούσα μόνος. Τελικά, τραυματιζόμουν από ανάγκη κι ελπίδα, αλλά δεν μπορούσα να τους το πω από φόβο και πόνο.

Όταν ήμουνα μικρός δυσκολευόμουνα ν' ανασαίνω από τη μύτη κι έτσι χρησιμοποιούσα το στόμα μου, πράγμα που μ' έκανε να το έχω συνέχεια ανοιχτό. Θα πρέπει να έδειχνα «άσχημα», γιατί μόλις άρχισα να καταλα-βαίνω τις λέξεις, θυμάμαι ότι μου έλεγαν να κρατώ το στόμα μου κλειστό. Μου έλεγαν πως αν δεν το έκλεινα, θα έμπαινε μέσα ένα πουλί και θα μου τσίμπαγε το λαιμό, πράγμα που με κατατρόμαζε. Έτσι, το έκλεινα και προ-σπαθούσα να κοιμηθώ με το στόμα μου κλειστό. Αυτό, όμως, μου δυσκό-λευε φοβερά την αναπνοή. Το συναίσθημα ήταν «δε θέλουν ν' ανασαίνω», δηλαδή «να ζήσω». Το φαγητό ήταν άλλη ιστορία. Από φυσικού μου έκανα πολλά πράγματα με τ' αριστερό μου χέρι. Όταν ήμουνα δώδεκα χρονών, μου είπαν μια μέρα ότι αποφάσισαν πως από δω και πέρα θα έτρωγα με το δεξί χέρι όπως έκανε όλος ο κόσμος. Δεν μπορούσα να το καταλάβω και είπα ότι δεν ήθελα. Μου είπαν ότι ή θα έτρωγα με το δεξί χέρι ή δε θα έτρωγα καθόλου. Τελικά, συμβιβάστηκα. Μου έμαθαν, ακόμα, πώς να καταπίνω χωρίς να κάνω θόρυβο, πώς να μασάω χωρίς να φαίνεται ότι μασάω — πώς να τρώω χωρίς να είμαι παρών. Πέθανε. Μου απαγόρευαν να ρεύομαι, να φτύνω ή να κάνω αέρια — ακόμα κι όταν ήμουν μόνος — και μου έμαθαν να τραβάω το καζανάκι όταν ουρούσα, ώστε να μην ακούγε-ται ο θόρυβος. Σκουπίσου καλά, πλύσου καλά και σκότωσε το σώμα! Ταυ-τόχρονα, διατυμπάνιζαν τι αθλητική οικογένεια είμαστε — περήφανοι για το σώμα και άλλα τέτοια. Αλλά ποτέ μην το αγγίξεις ή το αισθανθείς — ειδικά το δικό σου το σώμα.

Χιλιάδες φορές άκουσα «Κάνε ό,τι νομίζεις» ή «Δε σε πιέζουμε», και κάθε φορά αυτό δεν ήταν μονάχα ψέμα, αλλά και ma νύξη ότι σύντομα θα άκουγα τι ακριβώς θα έπρεπε να κάνω για χατίρι τους. Ο πατέρας μου ερχόταν και μου έλεγε ότι ήθελε να μου μιλήσει κι αυτό μ' έκανε να τρέμω, γιατί ήξερα ότι θα μου πέρναγε κάτι ύπουλα — ότι κάτι θ' άλλαζε για μένα, αλλά όχι εξαιτίας μιας δικιάς μου αλλαγής. Άρχιζε την κουβέντα μας λέ-γοντας κάτι για να με καθησυχάσει, όπως «Κάνε ό,τι θέλεις...» και μετά, με τον ίδιο τόνο που χρησιμοποιούσε για τον έπαινο ή την αποδοκιμασία, αρχίζαμε. Δεν είχε σημασία τι ακριβώς ήταν, πάντως αυτό θα με άλλαζε. Θα έκανε κάτι για κείνον. Ακόμα ένας χωρισμός του εαυτού μου από τον εαυτό μου - συν - αυτούς.

Μας δίδασκαν αξίες — φαινομενικές αξίες. Το να είσαι τίμιος στα δώδε-κα χρόνια σου σήμαινε να μην πηγαίνεις σε ακατάλληλα έργα. Αλλά οι αξίες ποτέ δεν ήταν συνδεμένες με συναισθήματα. Πέρασα ολόκληρη την

96

παιδική μου ηλικία με το να είμαι τίμιος, χωρίς να αισθάνομαι τίμιος βαθιά μέσα μου. Η ζωή μου ήταν ένα ψέμα κι εγώ ήμουνα τίμιος χωρίς να καταλα-βαίνω πώς συμβαίνει αυτό. Άλλο ένα δείγμα ότι υπήρχε ένας παντοτινός διαχωρισμός ανάμεσα σ' αυτό που έμοιαζε να είναι αληθινό κι εκείνο που ήταν πραγματικά αληθινό μέσα μου. Κι εξαιτίας των αναγκών που έμεναν ανικανοποίητες, έπρεπε να ζήσω με ό,τι έμοιαζε αληθινό και ν' αντέχω κρυφά ή να σκοτώσω ό,τι ήταν αληθινό μέσα μου.

Υπήρχαν, βέβαια, κι άλλα πράγματα. Νιώθω πως θα μπορούσα να γρά-φω ώρες ατέλειωτες. Νιώθω ακόμα πως ο πόνος μέσα μου φιλτράρεται κι εξασθενίζει μέσα από το γράψιμο. Ο πόνος με πλημμυρίζει και χρειάζο-νται ώρες και μήνες Πρωτογενών Αναβιώσεων για να αισθανθώ και να συνδέσω τα συναισθήματα με τη συνείδηση — και το γράψιμο μοιάζει τό-σο τακτικό και καθοριστικό. Σαν να μην είναι σωστό να γράφω αυτά τα πράγματα με τέτοιο τρόπο. Μια από τις σοβαρότερες επιπτώσεις της συ-μπεριφοράς τους πάνω μου ήταν μια σχεδόν ολοκληρωτική αμφιβολία για τις αντιλήψεις μου, τα συναισθήματα, τη διαίσθηση και τις αισθήσεις μου. Αυτός ο διαχωρισμός του εαυτού μου σήμαινε να μη ζω για μένα παρά ελάχιστα. Δεν μπορεί να είμαι εγώ, εγώ δεν μπορεί να είμαι αληθινός. Ό-πως τις φορές που ο πατέρας μου ερχόταν σπίτι από τα ταξίδια του κι εγώ, μικρό αγόρι τότε, έμενα ξύπνιος ως αργά για να μπορώ να καθίσω στην κορυφή της σκάλας και ν' ακούσω τη μητέρα μου να τον υποδέχεται και μετά να τρέξω στο κρεβάτι πριν ανέβει πάνω, από φόβο μη με πιάσουν. Όταν ερχόταν στο δωμάτιο μου έκανα πως κοιμόμουνα. Αντί η επιστροφή του να σημαίνει χαρά, ζεστασιά, αγκαλιά και αγάπη, σήμαινε φόβο, ψέμα και σφίξιμο. Το να είσαι νευρωτικός σήμαινε να σε βάζουν μέσα σε αλλο-πρόσαλλες καταστάσεις που εσύ πρέπει να τις φτιάξεις σωστές. Σήμαινε να ισορροπείς τα συναισθήματα με την τρέλα και να ζεις μέσα στη θανάσι-μη ένταση που δημιουργεί αυτή η κατάσταση. Μόνο που τα λέω αυτά νιώ-θω φοβερό πόνο. Ανάθεμα σ' αυτή τη γραφομηχανή. Τα γράμματα δεν αλλάζουν με τα συναισθήματά μου.

Έχω ένα γιο που θα γίνει εφτά χρονών το Μάη. Αν και δεν τον χάλασα σαν πατέρας (υιοθετήθηκε από ξένους μόλις γεννήθηκε), αποτέλεσα ένα μέρος της κακής αρχής που ξέρω τώρα ότι αποτελεί κομμάτι του εαυτού του, ακόμα και εν απουσία μου. Δεν αγαπούσα τη μητέρα του. Τον φτιάξα-με σε μια στιγμή αδιάφορης απροσεξίας. Μια καλοκαιριάτικη ιστορία σε-ξουαλικής σχέσης που γεννήθηκε από τις δικές μου (και τις δικές της) νευ-ρωτικές ανάγκες, χωρίς καμία ανταλλαγή αληθινών συναισθημάτων, μό-νο με μέλη από σώματα αδιάφορα και λίγη ένταση. Εκείνο το καλοκαίρι

7. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 97

ήταν η τελευταία φορά που ιδωθήκαμε. Τότε ήμουνα είκοσι χρονών. Έμα-θα τι συνέβαινε από γράμμα του δικηγόρου της. Ο πατέρας μου το αποκά-λεσε «λάθος» και μου είπε ότι δε θα το έλεγε στη μητέρα μου γιατί αυτό θα τη σκότωνε. Αλλά όταν της το είπε δεν τη σκότωσε. Μου απαγόρευσαν να τη δω ή να της μιλήσω. Έπαιρνα συνέχεια γράμματα από τη Μαίρη που μου έλεγε ότι ήθελε μονάχα να μου μιλήσει, ότι η οικογένεια της την είχε απορρίψει ολοκληρωτικά, ότι δεν ήθελε να φοβάμαι, κλπ. Εγώ, όμως, είχα ανάγκη τον Μπαμπά και τη Μαμά περισσότερο απ' ό,τι είχα ανάγκη εκείνη. Έμεινα, λοιπόν, ένα καλό παιδί. Έτσι, δεν ξανάδα ποτέ τη Μαίρη. Δεν είδα ποτέ το γιο μου, αλλά αυτός ήταν από την αρχή ανεπιθύμητος. Η μητέρα του δεν τον αγάπησε κι αυτή ποτέ. Έτσι, θα περιφέρεται τώρα μ' αυτό τον πόνο κι όλους τους άλλους που έχουν μαζευτεί από τότε. Τα πρώτα του συναισθήματα ήταν πόνος και απόρριψη. «Τον διαθέσαμε» όσο πιο γρήγορα μπορούσαμε στο όνομα του «κάνουμε το καλύτερο δυνατό» — συμπαιγνία γονιών και δικηγόρων.

Λουίζα

Πολλοί από τους ανθρώπους που υποβάλλονται σ' αυτή τη θεραπεία δοκί-μασαν μεγάλη στέρηση από σαδιστές και σκληρούς γονείς ή από την α-πουσία γονιών. Εγώ είμαι από τις περιπτώσεις που με μεταχειρίστηκαν ύπουλα. Για ν' αρχίσουμε, ήμουνα ένα «ατύχημα» που ήρθε μαζί μ' άλλες δύσκολες καταστάσεις: γεννήθηκα στην περίοδο μιας οικονομικής κατα-στροφής, μ' έναν πατέρα άνεργο και μια μητέρα τριάντα εφτά χρονών, που είχε κιόλας μισομεγαλώσει τα παιδιά που λογάριαζε να κάνει (δύο αδελφές έντεκα και δεκατριών κι έναν αδελφό δώδεκα χρονών). Η μητέρα χρειάστηκε να θρέψει την οικογένεια με το ράψιμο της για πολλά χρόνια αφότου γεννήθηκα. Έτσι, έραβε όλη τη μέρα κι έκανε πρόβες στους πελά-τες το βράδυ μετά το φαγητό. Με θήλαζε στα ενδιάμεσα μέχρι οκτώ μηνών και ήταν πάντα κοντά μου να με ταΐσει και να με ντύσει. Το μεγαλύτερο, όμως, μέρος της φροντίδας μου είχε αφεθεί στις αδελφές μου όταν δεν έλειπαν στο σχολείο. Όταν ήταν σχολείο φρόντιζα μονάχη τον εαυτό μου, γιατί η μητέρα μου δεν ήταν «εκεί».

Οι αδελφές μου έπαιζαν μαζί μου σαν να ήμουνα παιχνίδι όταν τους έκανε κέφι, αλλά έπρεπε να με παίρνουν μαζί τους (συχνά με βάρδιες) όταν πήγαιναν να παίξουν με τις φίλες τους. Μ' άφηναν να κάθομαι σ' ένα καρο-

98

τσάκι και να βλέπω κι εγώ αισθανόμουν απίστευτα μόνη, ήθελα να πάω σπίτι. Φοβόμουνα πως θα με ξεχνούσαν και δε θα γύριζα ποτέ σπίτι. Κι όταν όμως γύριζα σπίτι δεν ένιωθα καλύτερα, γιατί η μητέρα μου δεν ήταν εκεί για μένα - ήταν απασχολημένη με το ράψιμο της και τ ' άλλα παιδιά κι ούτε που πρόσεχε τις δικές μου ανάγκες. Ο πατέρας μου ένιωθε αδέξιος μ' ένα τόσο μικρό παιδί κι έτσι δεν υπήρχε κανένας που να νοιάζεται για το τι χρειαζόμουνα ή ήθελα. Κλείστηκα στον εαυτό μου από πολύ νωρίς για να μην τον αφήσω να ξέρει ότι ήθελα κάτι. «Φρόντιζα μόνη τον εαυτό μου».

Μέχρι τη στιγμή που άρχισα να τα αισθάνομαι όλα αυτά, στην Πρωτογε-νή Θεραπεία, δεν ήξερα το λόγο που πονούσα, γιατί επιφανειακά δεν έ-βλεπα ποτέ τίποτα στραβό στην οικογένεια μου. Τώρα που ξέρω ποιος ήταν ο πόνος μου, άρχισα να βλέπω τι έχω κάνει, και κάνω ακόμα, στην κόρη μου Λίζα. Η Λίζα είναι τώρα δύο χρονών κι όταν άρχισα θεραπεία ήταν μόλις οκτώ μηνών. Τον περισσότερο καιρό φαίνεται πολύ αληθινή. Αλλά μερικές φορές αισθάνομαι ότι είναι «υπερβολικά καλή». Αν δεν ήξε-ρα όλα αυτά που ξέρω για το συναίσθημα, θα ένιωθα πραγματικά τυχερή, γιατί ποτέ δε φαίνεται να στενοχωριέται για κάτι. Αυτό μ' ενοχλεί, και τους τελευταίους δύο μήνες άρχισα ν' αντιλαμβάνομαι ότι ο κύριος λόγος που φαίνεται να έχει τόσα λίγα συναισθήματα πόνου είναι ότι μόλις αρχίσει να κλαίει για μικροπράγματα (π.χ. ν' αλλάξουμε το κανάλι της τηλεόρασης όταν τελειώνει το πρόγραμμα), όλος ο δικός μου πόνος που δε μου έδιναν τίποτα βγαίνει στην επιφάνεια και της δίνω αυτό που θέλει. Νομίζω ότι αν αυτές τις φορές εγώ έκανα εκείνο που ήθελα, αφήνοντας τη να κλάψει, θα μπορούσε ίσως να νιώσει μερικά παλιά συναισθήματα. Ανακαλύπτω ότι όσο περισσότερο αισθάνομαι ότι δεν έχω πάρει ποτέ τίποτα, τόσο πιο εύκολο μου είναι να την αφήσω να κλαίει.

Κάτι άλλο που κάνω, και τώρα δεν είναι βέβαια πρόβλημα, αλλά νιώθω ότι είναι κακό για τη Λίζα, είναι ότι προσπαθώ να βρίσκομαι κοντά της τις φορές που βρίσκομαι τόσο βαθιά μέσα στον πόνο μου ώστε αυτό είναι αδύνατο. Κάνω μηχανικά όλες τις κινήσεις, λέγοντας στον εαυτό μου ότι αν βρίσκομαι κοντά της μόνο όταν είμαι ο εαυτός μου, τότε η Λίζα σπάνια θα έχει μαμά. Εδώ υπάρχει μια πραγματική σύγκρουση μέσα μου, αλλά ξέρω πως ένα μεγάλο μέρος της προσπάθειάς μου πηγάζει από τον πόνο ότι δεν είχα ποτέ κανέναν κοντά μου. Εκείνο που νιώθω αυτές τις φορές είναι ότι δεν μπορώ να την αφήσω να αισθανθεί την ίδια μοναξιά, αλλά είμαι σίγουρη πως αυτός είναι ο δικός μου πόνος, κι έπειτα δεν είμαι αληθι-νή όταν το κάνω. Ένας άλλος λόγος που προσπαθώ είναι ότι η Λίζα αποτε-

99

λεί συχνά για μένα τη μάνα μου και νιώθω την ανάγκη να μ' αγαπάει. Φοβά-μαι π<ος αν είμαι κακή μητέρα, δε θα μ' αγαπάει όσο τον πατέρα της που μοιάζει να είναι κοντά της πιο συχνά από μένα. Τώρα που το σκέφτομαι, καταλαβαίνω πως έχω χρησιμοποιήσει διάφορα μέσα για να την εμποδίσω να αισθανθεί τις πληγές της. Για παράδειγμα, αν είμαστε στο αυτοκίνητο και πηγαίνουμε σπίτι, και η Λίζα θέλει το μπουκάλι με το γάλα της, ενώ εγώ δεν το έχω πάρει μαζί μου, γίνομαι συνήθως αυτό που αποκαλεί η Βίβιαν (Τζάνοφ) «σούπερ-απολογητής», λέγοντάς της πως δεν έχω το μπουκάλι, αλλά απέχουμε τόσα τετράγωνα από το σπίτι και μόλις φτάσου-με εκεί, κλπ, κλπ, όλα με σκοπό να σταματήσει το κλάμα της. Το χειρότερο είναι πως το τέχνασμα πετυχαίνει το σκοπό του. Η αιτία είναι πάλι, φυσικά, ότι το κλάμα της ξυπνάει το δικό μου πόνο.

Αν και οι ειδικές συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές από τις δικές μου, βλέπω τον εαυτό μου να μεταχειρίζεται τη Λίζα το ίδιο ύπουλα όπως μετα-χειρίστηκαν κι εμένα.

Εγώ κι Αυτοί

Είσαι ο Ρότζερ για όλη σου τη ζωή είπαν Μην αφήσεις ν' αλλάξει τίποτα Περπάτα και μίλα και πλύσου Και παίζε πάντα το δικό μας παιχνίδι.

Είμαι εγώ, τ' όνομά μου είναι Ρότζερ Είπα στα μάτια τα γεμάτα εγωισμό Έχω ανάγκη την αγάπη σας γι' αυτό που είμαι Κι από την αγκαλιά σας όταν κλαίω·

Κοίταξε να λες πάντα την αλήθεια είπαν και να κάνεις το καλύτερο που μπορείς Ο κόσμος είναι γεμάτος τεμπέληδες Αλλά συ πρέπει να είσαι άντρας-

Αφήστε με να είμαι πρώτα παιδί Είπα χάνοντας κάθε ελπίδα Μη με πάτε εκεί που δεν μπορώ να είμαι και μ' αναγκάζετε να τα βγάλω πέρα.

Είναι καιρός να πας σχολείο είπαν Να μάθεις το γιατί του πώς Το ταλέντο σου είναι μεγάλο, το μέλλον σου λαμπρό Δεν μπορείς να μας απογοητέψεις τώρα. Θα κάνω ό,τι μπορώ είπα

100

κι έκλεισα την πόρτα στον εαυτό μου Ο ψεύτικος αγώνας είχε αρχίσει Να πάρω αυτό που δεν υπήρχε.

Νομίζουμε πως τα πας περίφημα είπαν Κάποτε θα είσαι ευχαριστημένος Κοίταξε να κάνεις αυτό που θέλεις Αυτό είχαμε πάντα στο νου μας για σένα.

Αλλά όλα ήταν ένα φριχτό ψέμα Κι εγώ ένιωθα πόνο Και η ζωή άρχισε να διαλύεται μέσα στα δάχτυλά μου Σαν τον πηλό σε μια μεγάλη βροχή.

Βγήκες έξω από το δρόμο σου είπαν Συγκεντρώσου και βάλε τους στόχους σου Ένας άντρας πρέπει να δουλεύει για να γεμίζει τον καιρό του Και να πνίγει τις εσωτερικές συγκρούσεις του.

Είναι πολύ αργά δεν μπορώ να σας ακούσω Είπα και γύρισα αλλού Κι έζησα τα μουντά μου αύριο Με τον πόνο του χτες.

Μας στενοχωρείς είπαν Σ' αγαπούσαμε ξέρεις κάποτε Και τώρα μοιάζει να 'χεις φύγει Αλλά χωρίς μέρος να πας.

Βρήκα έναν τρόπο να με φέρω πίσω Είπα σε φραγμένα αυτιά Νιώθοντας θυμό, φόβο και πόνο Το θάνατο πολλών χρόνων.

Πήγαινε και κάντο μόνος σου είπαν Είναι καιρός να σταθείς στα πόδια σου Εμείς πήραμε ό,τι χρειαζόμασταν Και σε παραδώσαμε μεγαλωμένο.

Μου δώσατε όπως ξέρατε να δίνετε Είπα και πάλεψα να κλάψω Τώρα είμαι μόνος κι ανακαλύπτω Να ζεις δε σημαίνει να πεθαίνεις.

Έχουμε φύγει ο ένας από τον άλλο τώρα Δεν έχουμε πια τίποτα να πούμε Αγόρασα από αυτούς μια ζωή ψέματα Κι ελπίζω ότι δε θα εκλιπαρήσω Πήρα από αυτούς μια ευκαιρία να ζήσω Και νιώθω σαν νεογέννητη μέρα.

101

VI

Θηλασμός

Ένα από τα πρώτα τραύματα είναι ο θηλασμός του μωρού με γάλα που δεν είναι αρκετό και το αφήνει πεινασμένο. Άλλο τραύμα, πάλι, μπορεί να δημιουργείται όταν το στήθος της μητέρας δεν είναι κατάλληλο για θηλασμό κι έτσι η αγάπη του μωρού για περιστοματικό ερέθισμα δεν ικα-νοποιείται. Η διαθέσιμη ποσότητα του γάλατος συνδέεται στενά με το «συ-γκινησιακό» κέντρο — τον υποθάλαμο. Το μέγεθος του στήθους μπορεί, ακόμα, να εξαρτάται από την ορμονική ισορροπία. Μια σημαντική λειτουρ-γία του θηλασμού είναι η δημιουργία περιστοματικού ερεθίσματος. Μια καχεκτική μητέρα με επίπεδο στήθος δε δίνει την αίσθηση της απαλότη-τας και της ζεστασιάς που θα δώσει εκείνη με το κανονικό στήθος. Με δυο λόγια, η επιδερμική αίσθηση είναι διαφορετική για το μωρό. Βλέπου-με συχνά ανθρώπους να τρίβουν την περιοχή γύρω από το στόμα όταν τους απασχολεί κάτι ή προσπαθούν να σκεφτούν. Τότε, πραγματικά, δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ αν αυτή η συνήθειά τους οφείλεται σε κακό θηλασμό ή διατροφή αποκλειστικά με μπουκάλι. Το ερέθισμα είναι όρος κλειδί, γιατί, όπως θα δούμε αμέσως, η φυσική ανάπτυξη του εγκεφάλου εξαρτάται από το ερέθισμα.

Έχω αναφέρει αλλού (Πρωτογενής Κραυγή) ότι το στήθος μερικών γυ-ναικών που υποβλήθηκαν σε Πρωτογενή θεραπεία μεγάλωσε μετά το τέ-λος της θεραπείας τους. Οι ασθενείς αυτές έγιναν κυριολεκτικά διαφορε-τικοί άνθρωποι, πράγμα που δεν είχε καμία σχέση με τον τρόπο που συ-μπεριφέρονταν στον κόσμο. Αυτή η διαφορά θα επιδράσει στο νεογέννη-το μωρό τους. Το σώμα της μητέρας θα δώσει ερεθίσματα στο μωρό που θα βοηθήσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου του — κι όλα αυτά εξαιτίας μιας αλλαγής στην κατασκευή του σώματος.

Ο θηλασμός είναι κάτι φοβερά ουσιαστικό για το παιδί, γιατί του προ-σφέρει πολλά είδη ευχαρίστησης: το βύζαγμα, τη ζεστασιά, τη φυσική ε-παφή και το λίκνισμα. Πειράματα με μικρούς πιθήκους που θήλαζαν έδει-

102

ξαν 6ii το λίκνισμα προσφέρει επιπλέον ευχαρίστηση, γιατί τους ικανο-ποιεί και τους καθησυχάζει. Πολλές φορές, οι γονείς βάζουν ένα μπουκάλι στο στόμα του μωρού όπως είναι ξαπλωμένο στην κούνια και το αφήνουν να τα βγάλει πέρα μόνο του. Αυτό αφαιρεί τη ζεστασιά, τη φυσική επαφή, το λίκνισμα και σχεδόν καθετί που κάνει ένα παιδί ήρεμο κι ευχαριστημέ-νο. Το τάισμα με το μπουκάλι είναι, στην καλύτερη περίπτωση, κάτι τεχνη-τό που δεν μπορεί ν' αποτελέσει αληθινό υποκατάστατο της φυσικής δια-δικασίας του θηλασμού.

Μια νευρωτική μητέρα που δυσκολεύεται να κατεβάσει γάλα μπορεί, ακόμα, να πιάνει το νεογέννητο παιδί της με απότομες, βιαστικές, σπα-σμωδικές κινήσεις, έτσι που ο θηλασμός να μην είναι πάντα μια ευχάριστη εμπειρία για το μωρό. Τα παιδιά, ιδιαίτερα τα μωρά, που έχουν μια οξεία αίσθηση της αφής, μπορούν να αισθανθούν τον πόνο και την ένταση σ' ένα γονιό την ώρα που θηλάζουν και ν' ανταποκριθούν πρώτα σ' αυτή την αίσθηση- έτσι, αντί να είναι ήρεμα την ώρα που τρώνε, βρίσκονται σε έντα-ση. Φυσικά, ένα βιαστικό κι απότομο πιάσιμο του παιδιού δεν προκαλεί νεύρωση. Αλλά όταν διαρκεί μήνες και χρόνια, μαζί με άλλους τραυματι-κούς παράγοντες, καταλήγει σε μια αφόρητη πίεση. Θα αναφερθώ στο \ πιάσιμο και το άγγιγμα με περισσότερες λεπτομέρειες αργότερα, καθώς και στις σχετικές μελέτες που έχουν γίνει με ζώα.

Έχει γίνει αρκετή έρευνα για τη σημασία του θηλασμού. Ο Ashley Mo-ntagu αναφέρει τα περισσότερα στοιχεία γύρω από αυτή την έρευνα*. Τα μωρά που θήλασαν έχουν καλύτερες ανοσιολογικές αντιδράσεις, γιατί το άφθονο πρωτόγαλα που εκκρίνεται από τη μητέρα τις πρώτες μέρες της ζωής του παιδιού είναι πλούσιο σε αντισώματα που βοηθούν το μωρό στην καταπολέμηση των μολύνσεων. Ο Montagu αναφέρει ακόμα τα θρεπτικά πλεονεκτήματα που έχει το μητρικό γάλα. Τα παιδιά που δε θήλασαν έ-χουν πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να πάθουν αναπνευστικές αρρώ-στιες, διάρροια, έκζεμα και άσθμα. Ο θηλασμός είναι κρίσιμος για τη σω-στή ανάπτυξη της κατασκευής του προσώπου και των δοντιών. Τέλος, το βύζαγμα συνδέεται στενά με τη βαθιά αναπνοή. Όσο, δηλαδή, περισσότε-ρο βυζαίνει το μωρό, τόσο πιθανότερο είναι ν' αποκτήσει ένα βαθύ τρόπο αναπνοής. Όσο πιο βαθιά αναπνέει, τόσο μικρότερες πιθανότητες θα έχει να κρατάει θαμμένα τα συναισθήματά του. Για να το πούμε μ' άλλο τρόπο: στους νευρωτικούς, όλα αποτελούν μέρος του αμυντικού συστήματος,

* Ashley Montagu, Touching (Νέα Υόρκη: Columbia University Press, 1971).

A no

πράγμο που συμπεριλαμβάνει το μυϊκό σύστημα και τον τρόπο αναπνοής. Ο τρόπος αναπνοής είναι συμπεριφορά- όταν τα παιδιά αναγκάζονται να συγκρατούν τα συναισθήματά τους, η αναπνοή τους δεν μπορεί παρά να είναι ρηχή και σφιγμένη.

Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες στο θηλασμό είναι η φυ-σική επαφή με τη μητέρα. Με τη φυσική επαφή, αυξάνεται η περιεκτικότη-τα του αίματος σε οξυγόνο. Όπως απέδειξε ο Barron με τα ζώα, «(παρατη-ρείται) μια αύξηση στη διεγερσιμότητα του αναπνευστικού κέντρου (που) με τη σειρά του αυξάνει το βάθος της αναπνευστικής προσπάθειας, ανεβά-ζει το επίπεδο οξυγόνωσης του αίματος κι έτσι διευρύνει την ικανότητα για περισσότερη μυϊκή κίνηση και δύναμη»*.

Έχω ήδη αναφέρει τη σημασία του καρδιακού παλμού. Η ασφάλεια που παρέχει ο σταθερός παλμός εγγράφεται στο έμβρυο.

Υπάρχουν, λοιπόν, πολλοί παράγοντες που μπορούν να δημιουργή-σουν ένταση σ' ένα νήπιο. Τις περισσότερες φορές, αυτή η ένταση είναι αδιόρατη. Καθένας, όμως, παράγοντας γίνεται ένας παραπόταμος που αυξάνει το υπόγειο ρεύμα της έντασης, ώσπου τελικά η ένταση ξεσπάει σε συμπτώματα όπως κολικοί, έκζεμα, διάρροια ή αδιάκοπο ανεξήγητο κλάμα που είναι η πρώτη γραμμή άμυνας του μωρού στην προσπάθειά του να δηλώσει ότι υποφέρει. Η επιλογή του συμπτώματος δεν είναι κάτι που το νήπιο «έχει σκεφτεί». Είναι, μάλλον, το αποτέλεσμα πολλών εμπειριών που προκάλεσαν ένταση κι εμφανίζεται στην εστία της στέρησης. Για πα-ράδειγμα, ένα παιδί που δεν το αγγίζουν αρκετά ή το πιάνουν απότομα μπορεί να εμφανίσει δερματικές διαταραχές. Κάποιο άλλο που δε θηλάζει αρκετά μπορεί να βάζει συνέχεια πράγματα στο στόμα του ή να σαλιαρί-ζει. Ένα παιδί που του απαγορεύουν ή το τιμωρούν για το κλάμα του μπο-ρεί να παρουσιάσει ρινική καταρροή.

Σε γενικές γραμμές, το σημείο όπου εντοπίζεται το σύμπτωμα είναι η περιοχή της ανάγκης. Είναι η περιοχή που χρειάζεται ειδική «θεραπεία». Είναι η περιοχή της υπερφόρτισης. Ένα παιδί που υποχρεώνεται να μάθει τις συνήθειες της τουαλέτας προτού να είναι έτοιμο μπορεί να βρέχει το κρεβάτι του κι αργότερα να παρουσιάσει αχαλίνωτη σεξουαλική συμπερι-φορά. θα χρησιμοποιήσει, με λίγα λόγια, το πέος του για ν' ανακουφίσει την ένταση ακριβώς στην περιοχή που συνέβη αρχικά το τραύμα. Αυτό, φυσικά, μπορεί να γίνει περίπλοκο, γιατί η υπερφόρτιση είναι πιθανό να μην προέρχεται από ένα μοναδικό παράγοντα έντασης. Ένα παιδί μπορεί

* Στο ίδιο, ο. 61.

104

να μην απογαλακτισθεί σωστά, να υποχρεωθεί σ' έναν έλεγχο των σφι-γκτήρων του πολύ γρήγορα ή να ταΐζεται στη βάση ενός προγράμματος που δεν του ταιριάζει. Η περιοχή ανακούφισης που θα επιλέξει θα εξαρτη-θεί από τις συνθήκες της ζωής του, το πολιτιστικό του περιβάλλον και από το τι επιτρέπουν οι γονείς του. Σ' ένα θρησκευόμενο σπιτικό, ο αυνανι-σμός (για ανακούφιση ενός πρώιμου ελέγχου των σφιγκτήρων) μπορεί να είναι αδιανόητος, γιατί το παιδί είναι γεμάτο φόβο. Έτσι, θα βρει κάποια άλλη διέξοδο — την αδιάκοπη προσευχή, για παράδειγμα. Μόλις βρεθεί μια περιοχή ανακούφισης, θ' αποτελέσει την εστία ανακούφισης ολόκλη-ρης της γενικευμένης έντασης*. Έτσι, ένα τικ στο πρόσωπο ή στο στόμα παρουσιάζεται συχνά και για μια ολόκληρη ζωή σαν διέξοδος από την έ-νταση που προκαλείται από διάφορες πηγές.

Το σώμα δε διαφοροποιεί. Απλά, αντιδρά στην υπερφόρτιση με το συ-νηθισμένο «καλουπωμένο» τρόπο του. Καθώς μεγαλώνουμε, το σύμπλεγ-μα Πόνος-ανάγκη παραμένει τόσο πρωταρχικό όσο τη μέρα που άρχισε, γιατί ο Πόνος-ανάγκη είναι η σωματική μας αλήθεια και η αλήθεια δε γνω-ρίζει χρονικά όρια. Εκείνο που συμβαίνει είναι ότι η άμυνα η διέξοδος αλ-λάζει. Γίνεται πιο εκλεπτυσμένη — από το βύζαγμα του δάχτυλου στο κά-πνισμα, από το βρέξιμο του κρεβατιού στον αυνανισμό, από τους παιδιά-στικους καβγάδες στους λεκτικούς διαξιφισμούς. Καμιά φορά, η άμυνα παραμένει αναλλοίωτη για ολόκληρη τη ζωή μας. Τα όνειρα που επανα-λαμβάνονται είναι ένα καλό παράδειγμα. Τα τικ, το άσθμα, το έλκος και οι δερματικές διαταραχές είναι παρόμοια παραδείγματα. Σε κάθε περί-πτωση, τα συμπτώματα είναι η ένδειξη του διχασμού. Η αρχή ενός συ-μπτώματος, π.χ. αλλεργίες ή τραύλισμα, είναι η αρχή του διχασμού. Καμιά φορά, ο διχασμός δεν αρχίζει μ' ένα δραματικό σύμπτωμα. Η προσωπικό-τητα απλά «καθηλώνεται». Αυτό σημαίνει ότι το παιδί, διαχωρισμένο από τον πόνο του, βρήκε έναν καθορισμένο τρόπο για να αντιμετωπίσει την υπερφόρτιση. Μπορεί, για παράδειγμα, ένα αγόρι να ενθουσιάζεται να

* Ο Η.Β. Miller αναφέρει στο Science Digest (Ιούλιος 1970): «Υποψιάζομαι ότι η κακοήθεια (καρκί-νος) είναι βασικά μια γενικευμένη διαταραχή και ο ίδιος ο όγκος μια τοπική εκδήλωση της συνολι-κής διαδικασίας». Ο ίδιος αναφέρει ότι η ένταση επηρεάζει την υπόφυση και τον υποθάλαμο, που, στη συνέχεια, παράγουν εκκρίσεις που επιδρούν στα κύτταρα του σώματος. Αποδίδει την πιθανό-τητα ανάπτυξης όγκου σε διαταραχές του μεταβολισμού (με συγκινησιακή προέλευση) που ερεθί-ζουν υπερβολικά τους ιστούς και τα κύτταρα, ώσπου παρουσιάζεται μια δομική αποδιοργάνωση. Αναφέρει την αντιστροφή της πορείας αύξησης του όγκου με συγκινησιακές διαδικασίες. Σκέφτο-μαι πολλές φορές ότι ο καρκίνος δεν είναι παρά μια «τρέλα των κυττάρων»· μια κατάσταση όπου τα κύτταρα συμπεριφέρονται παράλογα κι ανεξέλεγκτα εξαιτίας μιας Πρωτογενούς πίεσης. Αυτή η πίεση πρέπει τελικό να μας επηρεάσει σε κυτταρικό επίπεδο.

105

βάζει τα ρούχα της μητέρας του ή ένα κορίτσι να γίνει χλωμό κι αρρωστιά-ρικο, ήσυχο κι ευγενικό.

Αν και οι Πρωτογενείς Πόνοι έχουν διαφορετική προέλευση — άλλοτε σωματική (περιτομή) και άλλοτε ψυχολογική (απόρριψη) —, οι σωματικές διαδικασίες αντιμετώπισης του Πόνου είναι ίδιες. Αυτό συμβαίνει γιατί ο πόνος που προκαλείται ψυχολογικά διοχετεύεται πάλι μέσα από το σώ-μα. Η νεύρωση είναι φαινόμενο σωματικό. Παιδιά που βρίσκονται σε ά-στοργο ιδρυματικό περιβάλλον μπορεί να πεθάνουν από το αποκαλούμε-νο ψυχολογικό στρες.

Μπορούμε να μάθουμε πολλά για ένα παιδί και τα κρυμμένα προβλήμα-τά του παρατηρώντας τα συμπτώματά του, γιατί τα συμπτώματα είναι προ-εκτάσεις της ανάγκης, τα κανάλια απ' όπου διοχετεύεται ο Πόνος-ανάγκη. Πραγματικά, στην Πρωτογενή Θεραπεία, η καθημερινή παρακολούθηση των συμπτωμάτων που αλλάζουν στον ασθενή μάς αποκαλύπτει ποιοι Πό-νοι είναι κοντύτερα στην επιφάνεια. Για παράδειγμα, ένα παιδί φτιάχνει με τη φαντασία του ένα φίλο που του κάνει συντροφιά, του μιλάει, παίζει μαζί του, κλπ, κι αυτή η ψευδαίσθηση διαρκεί μήνες. Μπορεί ν' αντιστοιχεί στην ψευδαίσθηση κάποιου ενήλικου ότι είναι «παιδί του Θεού», ενός Θεού που είναι πανταχού παρών και παρατηρεί τα πάντα. Και οι δύο αυτές εξω-πραγματικές ιδέες μπορεί να είναι συμπτώματα που προέρχονται από το μπλοκάρισμα του συναισθήματος της μοναξιάς και της εγκατάλειψης. Εί-ναι οι λαθεμένες συνδέσεις που προκαλούνται από μια υπερφόρτιση συ-ναισθήματος- το περιεχόμενό τους μας δείχνει το είδος του συναισθήμα-τος που έχει διαστρεβλωθεί. Το μέγεθος της υπερφόρτισης φαίνεται από την παράδοξη ποιότητα της ιδέας. Όσο πιο μακριά από την πραγματικότη-τα είναι μια ιδέα, τόσο πιο παράδοξη είναι η φύση της. Το επίπεδο του Πόνου είναι εκείνο ακριβώς που προκαλεί αυτή τη γενίκευση. Ο Πόνος είναι δύναμη που σπρώχνει τις ιδέες μακριά από το σημείο αναφοράς τους. Έτσι, ένα παιδί που έχει απορριφθεί από την οικογένειά του μπορεί όχι μόνο να εφεύρει ένα φανταστικό σύντροφο, αλλά τελικά να πειστεί ότι ο σύντροφος αυτός του μιλάει και κατευθύνει τις κινήσεις του. Αυτό το τελευταίο μπορεί να παγιοποιηθεί σε μια ψευδαίσθηση ότι κάποια κρυμ-μένη δύναμη (τώρα εξωτερική) βρίσκεται πίσω από τις πράξεις του. Φυσι-κά, υπάρχει μια κρυμμένη δύναμη πίσω απ' ό,τι κάνει — ο Πρωτογενής Πόνος. Στο μέτρο που μπορούμε να δούμε την ενότητα των συμπτωμάτων και των αιτίων τους, πρέπει να προσέχουμε να μην εξετάζουμε τα συμπτώ-ματα σαν ξεχωριστές και αυτόνομες ολότητες.

Όταν ένα παιδί πηγαίνει στο γιατρό για θεραπεία των συμπτωμάτων

106

του, ο γιατρός θεραπεύει το αποτέλεσμα όλων αυτών των δυνάμεων που ανέφερα ως τώρα — τραύμα της γέννησης, περιτομή, θόρυβος στην κού-νια, λιγοστό γάλα στο θηλασμό, περιορισμένος χρόνος θηλασμού, κλπ. Δεν έχει σημασία αν είναι «εγκεφαλικός» γιατρός που θεραπεύει την κλο-πή ή τις φοβίες ή «σωματικός» γιατρός που θεραπεύει τις αλλεργίες και την κολίτιδα. Και οι δύο ασχολούνται με το τελικό σημείο μιας ιστορικής διαδικασίας. Συνήθως, δεν υπάρχει ένας μοναδικός παράγοντας που «προκαλεί» το επιφανειακό σύμπτωμα. Αν ο γιατρός δεν είναι έτοιμος να προχωρήσει μέσα στο υπόγειο ρεύμα της έντασης και να ξεριζώσει τις διάφορες αιτίες που προκαλούν το σύμπτωμα, το καλύτερο που μπορεί να κάνει είναι ν' αντιμετωπίσει το «κεφάλι του τέρατος» και να ελπίζει για το καλύτερο. Η θεραπεία του ποτέ δε θα είναι αποτελεσματική.

Η ακόλουθη ιστορία αποδεικνύει την άποψή μου ότι η Πρωτογενής Ανα-βίωση είναι μια συμπυκνωμένη εμπειρία — απανωτοί πόνοι, συνδεμένοι, συμβολικοποιημένοι σ' ένα μοναδικό γεγονός. Ο ασθενής δεν ουρλιάζει από τρόμο για το γεγονός που ξαναζεί. Το γεγονός αυτό συνοψίζει μάλ-λον και αντιπροσωπεύει εκατοντάδες όμοια γεγονότα που όλα προκαλούν το ίδιο είδος πόνου.

Έβελυν

Την έκτη βδομάδα της θεραπείας μου ένιωσα πραγματικά ότι για δύο περί-που μέρες βρισκόμουνα υπερφορτωμένη μ' έναν τρομερό φόβο. Στην ομά-δα, αφού έκλαψα με λυγμούς και ούρλιαξα σαν δαιμονισμένη κάπου σαρά-ντα λεπτά, το σώμα μου συνέχιζε να είναι τραυματισμένο. Ακόμα κι όταν αφηνόμουν ολοκληρωτικά, ένιωθα ότι το κάθε κύτταρο του σώματός μου τεντωνόταν και σκιζόταν. Τελικά, ζήτησα ηρεμιστικά. Μετά από αυτή την εμπειρία των δυόμισι ημερών, το σώμα μου ήταν σαν κουρέλι και ο φόβος επανερχόταν αδιάκοπα.

Εκείνη τη νύχτα, καθώς ετοιμαζόμουνα να πάρω θοραζίνη, ένας φίλος ήρθε σπίτι μου. Μιλήσαμε λίγο και ύστερα μου έκανε ένα θαυμάσιο μασάζ στο κεφάλι που λειτούργησε σαν φυσικό ηρεμιστικό. Έτσι, μπόρεσα να κοιμηθώ έξι ώρες χωρίς διακοπή. Αυτός κοιμήθηκε στο πάτωμα.

Το πρωί, κάπως πιο ξεκούραστη, ξάπλωσα ανάσκελα στο πάτωμα, ενώ ο φίλος μου έφτιαχνε πρωινό. Ένιωθα ακόμα αδύναμη και λίγο ζαλισμένη. Όταν στεκόμουνα όρθια, το κεφάλι μου άρχιζε να γυρίζει κι έτσι έπρεπε

107

να στηρίζομαι κάπου και να το χαμηλώνω. Με το κεφάλι μου χαμηλωμένο αισθανόμουνα λίγο καλύτερα. Πρόσεξα πως όσο περισσότερο χαμήλωνα το κεφάλι μου, τόσο υποχωρούσε η «αδιαθεσία». Έτσι, όταν ξάπλωνα ανά-σκελα ήμουνα πιο άνετα.

Όταν ετοιμάστηκε το πρωινό κάθισα να φάω. Κοίταξα το φαγητό. Άρχι-σα να ταράζομαι, η σκέψη να φάω μου έφερνε ναυτία. Ο φίλος μου ρώτησε: «Τι συμβαίνει;» και ξαφνικά το δεξί μου μπράτσο τινάχτηκε πάνω από το κεφάλι μου για να το προστατέψει, σαν κάτι να ετοιμαζόταν να με χτυπή-σει. Το πιάτο με τα μπιζέλια! Ήταν το πιάτο που η μητέρα μου έσπασε πάνω στο κεφάλι μου όταν κάποτε αρνήθηκα να φάω.

Έχασα τον προσανατολισμό μου, τραβήχτηκα μακριά από το πιάτο του φαγητού με φρίκη, δεν μπορούσα ν' αρθρώσω λέξη. Στο τέλος, ζήτησα από το φίλο μου να βάλει το πιάτο με το φαΐ σε μια χαρτοσακούλα και να μου το φέρει στο Ινστιτούτο. Είχε πει πως θα καθόταν μαζί μου. Πηγαί-νοντας με τα πόδια στο Ινστιτούτο, ένιωθα σαν να είχα πυρετό, ήμουν χα-μένη, άρρωστη από φόβο και αγωνία. Τα κατάφερα μόνο με τη βοήθειά του.

Μπήκαμε σ' ένα δωμάτιο και για μια ολόκληρη ώρα έμεινα βυθισμένη σ' αυτό το επεισόδιο που είχε συμβεί πριν δεκαοχτώ χρόνια- επανερχό-μουνα στην πραγματικότητα μόνο για λίγα δευτερόλεπτα. Μόλις μπήκα στο δωμάτιο, ρίχτηκα στο πάτωμα με τα δυο μου μπράτσα δεμένα πάνω στο κεφάλι μου, ουρλιάζοντας: «Το κεφάλι μου, το κεφάλι μου, το κεφάλι μου, το κεφάλι μου...» Μοιάζει παράξενο που λέω «εγώ» ρίχτηκα, γιατί αισθανόμουνα σαν κάτι άλλο να με είχε ρίξει στο πάτωμα — κάποια εσωτε-ρική δύναμη που τώρα με κατεύθυνε. Δεν υπήρχε καμιά συνειδητή θέλη-ση, καμιά απόφαση, κανένας έλεγχος, κι όμως «εγώ» το έκανα.

Πώς είναι δυνατό να περιγράψω το χάος που ένιωσα εκείνη τη μέρα; Ούρλιαζα από έναν τρομακτικό φόβο κάπου είκοσι λεπτά, παίρνοντας διά-φορες πρωτόγονες αμυντικές στάσεις — ανάσκελα με τα μπράτσα ψηλά, ουρλιάζοντας: «Όχι, όχι, όχι, όχι...» Βρέθηκα ζαρωμένη σε μια γωνιά, κου-λουριασμένη με το κεφάλι πάνω στο στήθος μου, τα μπράτσα μου σκέπα-ζαν το κεφάλι μου, ούρλιαζα. Έπειτα, μια καινούργια πιο παράξενη φρίκη με πλημμύρισε κι έπεσα σε απόλυτη σιωπή με τα μάτια μου ολάνοιχτα. Κοίταξα δεξιά — ήταν ο πατέρας μου, ο θαυμάσιος, καλός, μα το ίδιο τρο-μαγμένος πατέρας μου, που καθόταν δεξιά μου στο τραπέζι στο βραδινό φαγητό, τότε που έσπασε το πιάτο.

Ήξερα ότι ήθελα να τον φωνάξω να με βοηθήσει, αλλά τα λόγια δεν έρχονταν. Άπλωσα το δεξί μου χέρι σ' αυτόν. Τον ένιωσα που καθόταν

108

εκεί, τα χείλη μου σχημάτισαν σιωπηλά τη συλλαβή«Μπα-». Μου φαινόταν ότι τον φώναζα μέσα σε μια έρημο. Ένιωθα ότι το όνομά του είχε αδιόρατα σχηματιστεί σ' ένα τρομαχτικά βαθύ σπήλαιο μέσα μου την ώρα που συνέ-βη το επεισόδιο και τώρα, αυτό το αδιόρατα σχηματισμένο όνομα ανέβαι-νε αργά από τον πάτο αυτής της σπηλιάς και τα χείλη μου σχημάτισαν πάλι τη συλλαβή «Μπα-». Δεν κατάφερα τίποτα.

Για δέκα λεπτά, καμία λέξη δεν ακουγόταν, μονάχα εκείνη η σιωπηλή συλλαβή και το μπράτσο μου τεντωμένο για να τον φτάσει. Τελικά, έβγαλα τον ήχο «Μπα-» μ' ένα στεγνό τρόπο. Μετά πάλι «Μπα-» και στο τέλος «Μπα-μπά... Μπα-μπά». Συνέχιζα να λέω «Μπα-μπά», με τον ίδιο στεγνό και άκαμπτο τρόπο. «Μπαμπά μου, μπαμπά μου, μπαμπά μου, μπαμπά μου...» — ουρλιαχτά, ουρλιαχτά, ουρλιαχτά, ουρλιαχτά, καθώς γύρισα α-πό τη θέση μου στο τραπέζι - φάντασμα προς το μέρος του. Κοίταζα το πρόσωπό του και ούρλιαζα με λυγμούς: «Μπαμπά - πες της - πες της - πες της (ουρλιαχτά) - δεν μπορώ - δεν μπορώ - να το φάω, δεν μπορώ - να το φάω, δεν μπορώ να το φάω».

Μετά πάλι ουρλιαχτά και λυγμοί για άλλα δεκαπέντε με είκοσι λεπτά. Το αποκορύφωμα, όμως, ήταν όταν είχα πει τη συλλαβή «Μπα-» και παρό-λο που συνέχιζα να κλαίω από τον πόνο, ο φόβος είχε περάσει στο περιθώ-ριο. Έκλαιγα τώρα από ανακούφιση και κυρίως για τον πατέρα μου που τον είχα ξανασυναντήσει μετά από μια αποξένωση είκοσι χρόνων. Τι μπο-ρώ να πω για το ξανασμίξιμο με τον πατέρα μου; Δεν υπάρχουν λόγια να το περιγράψω.

Σ' όλη την παιδική ηλικία μου, η μητέρα μου με τρομοκρατούσε. Με χτυ-πούσε σχεδόν κάθε μέρα. Τα χτυπήματα, όμως, δε με πονούσαν τόσο όσο το ύφος του προσώπου της που έλεγε: «Σε μισώ και θα σε σκοτώσω». Κι έπειτα άρχιζε να με κυνηγάει.

Απομακρύνθηκα συναισθηματικά από τον πατέρα μου μέσα σε δύο χρό-νια — ανάμεσα στα πέντε και τα εφτά.

Παρόλο, όμως, που και τα δύο αυτά τραύματα συνέβησαν πάρα πολύ παλιά, το βύθισμά μου στη φρίκη του παρελθόντος έσπασε και τους δύο αυτούς πόνους. Ο τρόμος που δοκίμασα στα χέρια της μητέρας μου έμοια-ζε να έχει συγκεντρωθεί σ' αυτό το μοναδικό πιάτο που έσπασε στο κεφάλι μου. Με τον ίδιο τρόπο, ο πόνος της αργής συναισθηματικής απομάκρυν-σης από τον πατέρα μου, που τον αγαπούσα και τον λάτρευα, συμπυκνώ-θηκε σ' εκείνη τη στιγμή που δεν μπόρεσα να τον φωνάξω. Έτσι, όταν ένιωσα το πιάτο να σπάει και ξεστόμισα «Μπα-», ήταν σαν να έλυνα κάποια μάγια.

109

Όταν συνέβη αυτό το επεισόδιο στην παιδική μου ηλικία, δεν έβγαλα μιλιά, δεν έκλαψα, δε γύρισα να κοιτάξω κανέναν από τους γονείς μου. Μόλις κατάλαβα τι είχε συμβεί (η μητέρα μου ήρθε από πίσω και το πιάτο έσπασε χωρίς καμιά προειδοποίηση στο κεφάλι μου), αισθάνθηκα μια πα-ράξενη ηρεμία, τέλειωσα σιωπηλά το φαγητό μου και πήγα στο δωμάτιο μου. Ήμουν εφτά χρονών.

110

VII

Οι Ανάγκες

Περιστοματικά Ερεθίσματα

Ο Φρόυντ πίστευε ότι η ζωή του μικρού παιδιού χωριζόταν σε στάδια που αποτελούσαν το κέντρο βάρους της ύπαρξής του. Το παιδί θα πέρναγε πρώτα από το στοματικό στάδιο, έπειτα από το πρωκτικό και τέλος θα έ-φτανε στο ώριμο, γενετήσιο στάδιο. Η καθήλωση σε κάποιο από αυτά τα στάδια θεωρούνταν καθοριστική για το είδος της προσωπικότητας που θ' ανέπτυσσε αργότερα το άτομο — στοματική - εξαρτημένη, πρωκτική-σαδιστική, κλπ. Η απουσία ικανοποίησης σε οποιοδήποτε στάδιο θα κατα-δίκαζε το παιδί σε μια αιώνια καθήλωση σ' αυτό το στάδιο.

Κατά κάποια έννοια ο Φρόυντ είχε δίκιο. Η απουσία ικανοποίησης προ-καλεί πραγματικά καθήλωση — συνεχείς προσπάθειες του ατόμου να κα-λύψει την απουσία ικανοποίησης. Δεν υπάρχει, όμως, κανένα «στάδιο» κα-θήλωσης. Υπάρχουν τόσες πολλές πρώιμες ανάγκες που συνυπάρχουν και συγγενεύουν, ώστε είναι παρακινδυνευμένο να χαρακτηρίζουμε αυ-τές τις περιόδους στη βάση μιας μοναδικής ανάγκης. Ένα παιδί, για παρά-δειγμα, που δεν του επιτρέπουν να κινηθεί ελεύθερα, που το φασκιώνουν και το περιορίζουν συνέχεια, τραυματίζεται ή «καθηλώνεται». Αυτό μπο-ρεί να συμβεί θαυμάσια σ' εκείνο που ο Φρόυντ όρισε σαν στοματικό στά-διο. Αν το παιδί δεν κρατιέται αγκαλιά εκείνη την ίδια εποχή, πάλι θα τραυ-ματιστεί. Αργότερα, θα νιώθει ίσως την ανάγκη ν' αγγίζει συνέχεια τα πράγματα γύρω του. Δεν υπάρχει τρόπος ταξινόμησης της ανάπτυξης σε διάφορα στάδια, ακριβώς γιατί αναπτυσσόμαστε ολόπλευρα σαν ανθρώ-πινα πλάσματα, μ' ένα πλήθος αναγκών που όλες τους θα πρέπει να ικανο-ποιούνται. Την εποχή του Φρόυντ, σημαντική αξία είχε το φαγητό. Οι άν-θρωποι γνώριζαν ελάχιστα πράγματα για την ανάγκη για σωματική επα-φή. Για τη σχολή της Βιέννης, ειδικά, η έκφραση της σωματικής τρυφερό-τητας δεν είχε τόσο μεγάλη αξία. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που η ανά-γκη για επαφή θεωρούνταν ασήμαντη μπροστά στις στοματικές ανάγκες.

111

Ας ρίξουμε μια ματιά στις ανάγκες των μωρών και των παιδιών για να δούμε κατά πόσο είναι σημαντικές, θ ' αναφερθώ σε ορισμένες μελέτες που σιιγκαταλέγονται σ' ένα πρόσφατο βιβλίο των Newton και Levine και προσθέτουν νέα αποδεικτικά στοιχεία στις παρατηρήσεις μου*.

Ο Seitz μελέτησε γάτες που απογαλακτίστηκαν πρόωρα, φυσιολογικά και αργά. Οι παρατηρήσεις του είναι οι ακόλουθες: 1. Οι γάτες που απογα-λακτίστηκαν πρόωρα έκαναν επίμονες αλλά αποδιοργανωμένες προσπά-θειες να βρουν τροφή- 2. χαρακτηρίζονταν από αποπροσανατολισμό σε σχέση με το στόχο τους, αδυναμία να μοιραστούν την τροφή τους, φόβο, καχυποψία κι επιθετικότητα σε σύγκριση με άλλες γάτες- 3. εμφάνιζαν το μεγαλύτερο άγχος μπροστά σε καινούργιες συνθήκες**. Όλα αυτά μπορεί ν' αποδοθούν σε μια μοναδική τραυματική εστία. Το σίγουρο είναι ότι η πρόωρη στέρηση σε μια ειδική περιοχή παράγει γενικευμένη νευρω-τική συμπεριφορά, ακριβώς γιατί αυτή η ειδική στέρηση παράγει γενικευ-μένη ένταση — και όχι απλώς ένταση γύρω από το στόμα. Δεν πρόκειται για τη στοματική κοιλότητα, αλλά για ολόκληρο τον οργανισμό που στε-ρείται την ικανοποίηση μιας ανάγκης. Αυτό θα μπορέσουμε ίσως να το καταλάβουμε αν αναλογιστούμε την ένταση που νιώθουμε όταν στερη-θούμε τη σεξουαλική επαφή για κάποιο χρονικό διάστημα. Δεν πρόκειται απλώς για το ότι η σεξουαλική παρόρμηση μένει ανικανοποίητη και τα γεν-νητικά όργανα χωρίς διέγερση, αλλά για το ότι ο ίδιος ο οργανισμός στε-ρείται τη χαλάρωση. Σαν αποτέλεσμα, το δέρμα μπορεί να σπάσει και να υποφέρουμε από πονοκεφάλους ή άγχος. Η στέρηση της σεξουαλικής ικα-νοποίησης δημιουργεί γενικευμένη ένταση. Εδώ βλέπουμε τη διαλεκτική στην πράξη: ειδικές ελλείψεις παράγουν γενικευμένη συμπεριφορά και η γενικευμένη ένταση παράγει ειδικές νευρωτικές πράξεις. Το ειδικό απο-τελεί πάντα μέρος του γενικού κι έτσι η γενικευμένη συμπεριφορά περιέ-χει πάντα την ειδική. Για να λύσουμε το ειδικό πρέπει ν! αλλάξουμε το γενικό. Π ραγματικά, η επίλυση της ειδικής προέλευσης μιας άμορφης νευ-ρωτικής έντασης περιορίζει αυτή την ένταση, και αυτό αποτελεί το μοναδι-κό τρόπο περιορισμού της έντασης. Όταν ασχολούμαστε απλώς με τη γε-νική συμπεριφορά, τη φανερή νευρωτική συμπεριφορά, αφήνουμε ανέπα-φη την ειδική προέλευσή της. Η αξία της έρευνας με τις γάτες είναι διπλή:

• Grant Newton και Seymour Levine, Early Experience and Behavior (Σπρίνγκφιλντ, Ιλλινόις: Charles Thomas, 1969).

** P.F.D. Sietz, «Infantile Experience and Adult Behavior in Animal Subjects», Psychosomatic Medicine 21 (1959), o. 353-378.

112

1. δείχνει ότι η ειδική στέρηση παράγει γενικευμένη συμπεριφορά και 2. αποδεικνύει ότι η πρώιμη στέρηση έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.

Να τι λένε οι Newton και Levine για τα ζώα που στερήθηκαν το φυσιολο-γικό βύζαγμα: «Παρουσιάζουν τις ίδιες μορφές στερεότυπων πράξεων, ανεξάρτητα από τις διαφορές που μπορεί να έχουν σε άλλες πλευρές της κοινωνικής τους εμπειρίας. Έτσι, κατοικίδια ζώα, ζώα που μεγάλωσαν μό-να τους σε ανοιχτά κλουβιά ή σε τέλεια απομόνωση, βυζαίνουν όλα κάποιο δάχτυλο και κάνουν επαναλαμβανόμενες κινήσεις»*. Δε θα πρέπει, εντού-τοις, να συμπεράνουμε αυτόματα ότι ένα παιδί βυζαίνει συνεχώς το δά-χτυλο του επειδή απογαλακτίστηκε πρόωρα. Το βύζαγμα του δαχτύλου αποτελεί έναν από τους λίγους τρόπους που χρησιμοποιεί το παιδί για ν' ανακουφίσει την ένταση από οποιαδήποτε πηγή — είναι ένα ενστικτώ-δες ηρεμιστικό.

Στην Πρωτογενή Θεραπεία, βλέπουμε συχνά ασθενείς που στη διάρ-κεια κάποιας Αναβίωσης βυζαίνουν το δάχτυλό τους — μια ακούσια πράξη που μπορεί να συνεχιστεί για μια ή δυο ώρες. Ο ασθενής αναφέρει, συνή-θως, αργότερα ότι αισθάνθηκε πως μήνες ολόκληροι είχαν συμπυκνωθεί μέσα σ' αυτές τις δύο ώρες που βύζαινε το δάχτυλό του. Πολλές φορές, μετά από μια τέτοια εμπειρία εξαφανίζεται η ανάγκη για κάπνισμα. Η ε-μπειρία αυτή αφορά ολόκληρη την ανάγκη, συμπυκνωμένη μέσα στην ι-στορία του οργανισμού, κωδικοποιημένη στη φυσιολογία του ασθενούς. Έτσι, ένας ομοφυλόφιλος μπορεί ν' αναζητά και να βυζαίνει πέη μια ολό-κληρη ζωή χωρίς να επιλύει αυτή την ανάγκη· μέσα, όμως, από μια δίωρη Αναβίωση, όπου ξαναζεί την ανάγκη στα παιδικά της πλαίσια, έχει τη δυ-νατότητα να την επιλύσει. Μ' άλλα λόγια, ο ασθενής αισθάνεται την ανά-γκη όπως ακριβώς ήταν. Μέχρι να συμβεί αυτό το πράγμα δε θα μπορέσει να απαλλαγεί από αυτήν, άσχετα με το πόσο διάστημα την εξωτερίκευε συμβολικά. Στους ανθρώπους, φυσικά, η ανάγκη για βύζαγμα επικαλύπτε-ται από πολλές άλλες ανάγκες. Έτσι, ένα άτομο που βυζαίνει πέη δεν το κάνει μόνο εξαιτίας της ανάγκης για βύζαγμα, αλλά επειδή ταυτόχρονα νιώθει την ανάγκη για ανθρώπινη ζεστασιά.

Θα πρέπει, λοιπόν, να καταλάβουμε ότι εκείνο που πληγώνει ανεπανόρ-θωτα το παιδί δεν είναι κάποιο μοναδικό λάθος του γονιού. Το κακό δε δημιουργείται από το γεγονός ότι κάποια μέρα το παιδί έκλαψε ώρες πολ-λές αβοήθητο στην κούνια του ή δεν αλλάχτηκε την ώρα που έπρεπε. Ό-πως είπε κάποιος ασθενής: «Το σύστημά μου έμοιαζε να προσπαθεί ν' ανα-

* Όπ. προηγ., σ. 448.

8. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 113

πληρώσει κάποια αναπτυξιακή ανάγκη. Το σώμα μου έμοιαζε και μοιάζει ν' αναζητά απεγνωσμένα ένα στήθος που ποτέ δεν έβρισκε όταν το χρεια-ζόταν. Τίποτα απ' όσα μπορούσα να κάνω τότε δεν είχε τη δύναμη να καλύ-ψει την ανάγκη μου — έτσι, έκανα το καλύτερο δυνατό: άρχισα να χτυπάω το κεφάλι μου, και πιστεύω ότι αυτό συνδέεται στενά με το γεγονός ότι σήμερα έχω τόσες πολλές μαζοχιστικές φαντασιώσεις».

Η πολυπλοκότητα του νευρωτικού συμπτώματος φαίνεται ολοκάθαρα στην περίπτωση ενός ασθενούς που τραύλιζε. Στις πρώτες του Αναβιώ-σεις ένιωσε τον καταναγκασμό που του επέβαλλαν για να μιλήσει προτού να είναι έτοιμος — για παράδειγμα, «Πες Γιαγιά!» Μόλις κατάφερνε να προφέρει τις λέξεις με μια φοβερή αγωνία, το «ακροατήριό» του χειροκρο-τούσε την προσπάθεια. Τραυματίστηκε και η περιοχή του τραύματος ήταν το στόμα. Γιατί, όμως, να τραυλίζει; Πέρα από μια πιθανή νευρολογική προδιάθεση, τι άλλο θα μπορούσε να προκαλέσει το τραύλισμα; Σ' αυτή την περίπτωση, η Πρωτογενής Αναβίωση γύρω από το ότι αναγκάστηκε να μιλήσει προτού να είναι έτοιμος γι' αυτό, οδήγησε στην αναβίωση ενός συγκεχυμένου άγχους στην κούνια του που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε ολότελα ξεχάσει. Το μόνο που ήξερε ήταν ότι ένιωθε φόβο, τον ίδιο φόβο που ζούσε όταν η γιαγιά του επέμενε να τον κάνει να μιλήσει ενώ αυτός ένιωθε ανίκανος για κάτι τέτοιο. Στο σκοτάδι, μέσα στην κούνια του, θυμή-θηκε ότι φοβόταν κι έκλαιγε. Ξαφνικά, κάποιος του έχωσε κάτι απότομα μέσα στο στόμα του, ένα μπουκάλι, κι αυτός ένιωσε πραγματικό τρόμο. Δεν υπήρχαν χάδια, αγκαλιές, γλυκές λέξεις που φέρνουν ανακούφιση· μόνο ένα μπουκάλι που χώθηκε ξαφνικά στο στόμα του από μια ανυπόμονη μητέρα. Το μπουκάλι όχι μόνο δεν τον ηρέμησε, αλλά τραυμάτισε τη στο-ματική του περιοχή — άλλος ένας παράγοντας του τραυλίσματός του. Το γεγονός αυτό με το μπουκάλι δε συνέβη μόνο μια φορά. Επαναλήφθηκε τόσες φορές, ώστε το αγόρι σταμάτησε να κλαίει για να το αποφύγει. Ο φόβος του, όμως, παρέμεινε. Όχι μόνο τραύλιζε, αλλά ένιωθε κι ένα φόβο για το σκοτάδι, ένα φόβο που άρχισε από κάποιο γεγονός ή μια σειρά γε-γονότων πολύ πριν αναπτυχθεί η μνήμη του.

Θ' αναφέρω δύο ακόμα παραδείγματα. Η πολυφαγία και ο αλκοολισμός θεωρούνται από τους αναλυτές θεωρητικούς νευρωτικές συνήθειες στο-ματικής εξάρτησης. Υπάρχουν παιδιά που μπορεί να πέρασαν μια ευχάρι-στη μέρα, αλλά μόλις βρεθούν μόνα τους το μυαλό τους τρέχει στο φαγη-τό. Το να τα υποβάλλουμε σε κάποια δίαιτα δε φέρνει κανένα αποτέλεσμα, γιατί μόλις βρεθούν μόνα τους ξαναζούν την εποχή εκείνη που η τροφή τους εξαρτιόταν από κάποιο πρόγραμμα, ενώ αυτά πεινούσαν φριχτά ανά-

114

μεσα σε δύο γεύματα, χωρίς να έχουν τη διανοητική ικανότητα να καταλά-βουν ότι η μητέρα τους θα έρθει σε μία ή δύο ώρες. Το μόνο που ένιωθαν ήταν τρόμος και εγκατάλειψη. Πραγματικά, υπάρχουν τόσοι πολλοί από εμάς που μεγάλωσαν στη βάση ενός προγραμματισμένου φαγητού, ώστε η πολυφαγία να έχει εξελιχθεί σε εθνικό σύνδρομο και η υποβολή μας σε δίαιτα έμμονη ιδέα. Το πρόβλημα με τη δίαιτα είναι ότι, κατά κάποια έν-νοια, εκείνος που λιμοκτονεί είναι πάλι το παιδί. Αυτό αναπαράγει το πρω-ταρχικό άγχος (και την απόγνωση για τροφή) της πείνας του.

Αν ήταν δυνατό να μπαίναμε στη θέση του παιδιού, θα καταλαβαίναμε καλύτερα αυτά τα τραύματα. Τα παιδιά δεν μπορούν να εκλογικεύσουν. Δεν καταλαβαίνουν την έννοια του χρονικού διαστήματος. Η πείνα και η μοναξιά μέσα στο σκοτάδι και τον Πόνο σημαίνουν θάνατο. Δεν καταλα-βαίνουν πότε θα τελειώσει ο Πόνος κι έτσι δεν μπορούν ν' αμυνθούν μ' έναν εγκεφαλικό τρόπο. Είδαμε πρόσφατα έναν αλκοολικό που έπινε είκο-σι ολόκληρα χρόνια. Χρησιμοποιούσε το υγρό σαν ηρεμιστικό. Φυσικά, το υγρό αυτό περνούσε μέσα από τη στοματική κοιλότητα. Στην Πρωτογε-νή Αναβίωση ένιωσε τόσο απελπιστικά διψασμένος που η γλώσσα του κρε-μόταν πάνω από δύο ώρες έξω από το στόμα του. Αναδύθηκε από την ε-μπειρία του νιώθοντας το στόμα του αφάνταστα στεγνό. Δεν ήταν καθηλω-μένος στο στοματικό στάδιο, όπως του είχε πει ο προηγούμενος αναλυτής του. Είχε τραυματιστεί από τη δίψα που ένιωσε τις πρώτες βδομάδες της ζωής του. Η δίψα αυτή και η σχέση του με γονείς ψυχρούς και σκληρούς δημιούργησαν την ανάγκη του για αλκοόλ. Η χρήση υγρού σαν ηρεμιστικό ήταν η αρχετυπική άμυνα ενάντια σ' ένα αρχετυπικό τραύμα.

Αν το αρχετυπικό τραύμα σχετιζόταν με τροφή, τότε οποιαδήποτε με-τέπειτα δυσχέρεια θα έσπρωχνε το παιδί στο φαγητό- η τωρινή δυσχέρεια δραστηριοποιεί την πρωταρχική.

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι δε χρειάζεται ν' αναβιώσουμε κά-θε τραύμα ξεχωριστά για να ξεπεράσουμε τη νεύρωση. Κάθε τραύμα συν-δέεται μ' ένα κεντρικό, κυρίαρχο συναίσθημα, ας πούμε απόγνωσης, και όταν αυτό το συναίσθημα αναβιώνεται, ανασύρει στην επιφάνεια μια πλη-θώρα οδυνηρών αναμνήσεων που συνδέονται μ' αυτό. Έτσι, μία μοναδική Αναβίωση μπορεί να εξαλείψει τον πόνο μιας τραυματικής εμπειρίας που έχει συμβεί επανειλημμένα. Αρχίζουμε, λοιπόν, να καταλαβαίνουμε την πολυπλοκότητα των γεγονότων και των τραυμάτων που οικοδομούν ένα νευρωτικό σύμπτωμα, καθώς και το πόσο ανώφελο είναι ν' αντιμετωπίζου-με το σύμπτωμα σαν ανεξάρτητη ολότητα.

Καταλήγουμε στο ότι οι κατηγορίες ανάπτυξης θα πρέπει ν' απόφέύγο-

115

νται, γιατί οι άνθρωποι δεν αναπτύσσονται στη βάση κατηγοριών. Το παιδί που πε ριορίζεται κι εμποδίζεται να κινηθεί θα «καθηλωθεί» εξαιτίας αυτού του τραύματος. Μπορεί να πλημμυρίζει άγχος όταν νιώθει κλεισμένο και να αισθάνεται συνέχεια την ανάγκη να είναι ελεύθερο και να κινείται. Δεν υπάρχει, όμως, κανένας λόγος ν' αποκαλέσουμε αυτή την περίοδο της ζω-ής του «κιναισθητικό στάδιο».

Κίνηση — Νοητική και Σωματική

Μπορεί να μη θεωρούμε την κίνηση βασική ανάγκη, αλλά, όπως συμβαίνει και με την αγάπη, όταν παρεμποδίζεται δημιουργεί τραύματα. Η ανάγκη του παιδιού να κινείται και να εξερευνά το περιβάλλον του δεν είναι απλά μια ψυχολογική ανάγκη· είναι απαραίτητη για τη σωστή ανάπτυξη του ε-γκεφάλου. Μέσα από την κίνηση μαθαίνουμε να διακρίνουμε, να ισορρο-πούμε και να συντονίζουμε, καθώς και να αισθανόμαστε τον εαυτό μας σε κίνηση. Η ανάγκη για λίκνισμα που νιώθει το νεογέννητο είναι το πρώτο δείγμα της ανάγκης του για κίνηση. Προσωπικά, τη θεωρώ μέρος της ανά-γκης για ερεθίσματα. Η Burlingham ανακάλυψε ότι «οι γνωστές ρυθμικές κινήσεις όπως είναι το λίκνισμα... επιτείνονται στις περιπτώσεις που τα παιδιά είναι πολύ περιορισμένα στο καρότσι ή την κούνια τους»*. Άλλοι ερευνητές παρατήρησαν ότι τα παιδιά που δεν είχαν ελευθερία κίνησης ανέπτυσσαν έντονα την τάση να λικνίζονται και να χτυπάνε το κεφάλι τους. Ο Kulka υποστηρίζει ότι αυτό μπορεί να προέρχεται από «μια προ-σπάθεια να ικανοποιήσουν τις κιναισθητικές ανάγκες»**.

Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις για το γεγονός ότι τα παιδιά χτυπάνε το κεφάλι τους ή λικνίζονται με τρόπο καταναγκαστικό. Η επιλογή των συμπτωμάτων και η έννοια του αρχετυπικού άγχους και της άμυνας συζη-τιούνται λεπτομερώς στο κεφάλαιο που αναφέρεται στη γέννηση. Ένα παιδί που χτυπάει συνέχεια το κεφάλι του μπορεί να το είχε αρχικά χτυπήσει την ώρα του τοκετού στο ηβικό τόξο. Έτσι, κάθε μεταγενέστερο στρες ενεργοποιεί εκείνο το πρωταρχικό τραύμα και κάνει το παιδί να χτυπάει

* Dorothy Burlingham, «Notes on Problems of Motor Restraint During Illness», στο Drives, Affects and Behavior, R.M. Lowenstein (Νέα Υόρκη: International University Press, 1953, τόμ. I, o. 169-75).

** A. Kulka et al., «Kinesthetic Needs in Infancy»,-American Journal of Orthopsychiatry 30(1960): 306-314.

116

το κεφάλι του. Το σύμπτωμα υπενθυμίζει συνέχεια το τραύμα που συνέβη στο σύστημα του παιδιού.

Ένα παιδί μπορεί να κουνιέται ψυχαναγκαστικά στην κούνια του εξαι-τίας του υπερβολικού σωματικού περιορισμού που ένιωσε παλιότερα στη ζωή του — ένα σφιχτό σκέπασμα, για παράδειγμα. Ένας άλλος λόγος μπορεί να είναι ότι οι γονείς του δεν το κούνησαν αρκετά τις πρώτες βδο-μάδες της ζωής του. Το τραυματισμένο παιδί προσπαθεί να «επιδιορθώ-σει» το πρώιμο τραύμα του. Αυτό είναι η Πρωτογενής «ανάδραση». Ένα παιδί που αναγκάστηκε να φορέσει επιδιορθωτικές τιράντες τους πρώ-τους μήνες της ζωής του, τότε που ο κάθε περιορισμός είχε σοβαρές επι-πτώσεις στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, μπορεί αργότερα να εξελιχθεί σε υπερδραστήριο άτομο. Έτσι, οποιαδήποτε κατάσταση περιορισμού (περιορισμός στην τάξη, για παράδειγμα) ενεργοποιεί το πρώιμο τραύμα και παράγει άγχος και μια ανάγκη για συνεχή κίνηση.

Πολλές έρευνες δείχνουν ότι ένας αριθμός οπτικών διαταραχών συν-δέεται με παιδιά που δεν τους επιτράπηκε να μπουσουλήσουν αρκετά (βλέπε τη δουλειά του Carl Delecato πάνω σ' αυτό). Η ανάδραση λειτουρ-γεί σ' όλη τη διάρκεια της ζωής — το παιδί γίνεται, στη συνέχεια, υπερδρα-στήριο στην παιδική χαρά, στο σχολείο και μετέπειτα ως ενήλικος. Αργό-τερα, οποιαδήποτε κατάσταση περιορισμού, όπως η παρακολούθηση μιας διάλεξης σ' ένα κλειστό αμφιθέατρο, ενεργοποιεί το πρώιμο τραύμα «φυ-γής». Το επαναλαμβανόμενο χτύπημα των ποδιών ή των δαχτύλων είναι εκδηλώσεις αυτής της σωματικής ανάδρασης. Δεν είναι δύσκολο να κατα-λάβουμε τις βλαβερές επιπτώσεις της ανατολίτικης συνήθειας του φα-σκιώματος των μωρών.

Ο περιορισμός δεν είναι μόνο σωματικός. Συχνά είναι νοητικός. Το παι-δί μπορεί να εκφράζει μόνο «επιτρεπτές» σκέψεις. Από τη μέρα που αρχί-ζει να προφέρει κάποιες λέξεις, τοποθετείται σ' ένα νοητικό ζουρλομαν-δύα. Θα πρέπει να είναι θρησκευόμενο και να κάνει μόνο θρησκευτικές σκέψεις, αν αυτό θέλουν οι γονείς του, ή να λέει μόνο καλά λόγια για τους ανθρώπους και να μην αναπτύσσει ποτέ κριτική σκέψη. Αυτό το είδος πε-ριορισμού δημιουργεί ένα διαφορετικό είδος άμυνας — νοητική φυγή ή, μ' άλλα λόγια, ονειροπόληση και φαντασιώσεις. Μόλις βρεθεί περιορισμέ-νο σε μια πληκτική τάξη, το άτομο θ' αρχίσει να έχει φαντασιώσεις· η φυγή του είναι νοητική. Ο περιορισμός του σε νοητικό ζουρλομανδύα κάνει την ανάδραση νοητική.

Φυσικά, η ιδέα ενός καθαρά «νοητικού» ζουρλομανδύα είναι λαθεμένη. Η καταπίεση ενός συναισθήματος και της αντίστοιχης σκέψης δημιουργεί

117

σωματική πίεση- έτσι, τσ άτομο έχει φαντασιώσεις και ταυτόχρονα χτυπά-ει το πόδι του. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι σκέψεις δεν είναι βιώσιμες οντότητες που λικνίζονται στο χώρο του μυαλού. Είναι αδιάσπαστα συν-δεμένες με το σώμα και τα συναισθήματά μας, έτσι που καταπιεσμένες σκέψεις σημαίνει καταπίεση τμημάτων της νευροφυσιολογίας μας. Αυτό δείχνει ότι στο μέτρο που δε μεγαλώνουμε σύμφωνα με τις προσταγές του εαυτού μας, αναπτυσσόμαστε με διαστρεβλωμένο τρόπο. Το πρόσω-πο, το στόμα και το σώμα διαστρέφονται στην κυριολεξία και γίνονται «αυ-τοί». Σε πολλές καθαρά σωματικές Πρωτογενείς Αναβιώσεις, οι ασθενείς συστρέφονται και κουλουριάζονται χωρίς να το θέλουν, ενώ ταυτόχρονα νιώθουν φοβερό Πόνο. Μέσα από την Αναβίωσή τους αισθάνονται ότι οι γονείς τους κυριολεκτικά τους διαστρέβλωσαν τοποθετώντας τους σ' ένα νοητικό ζουρλομανδύα. Ορισμένοι ασθενείς ένιωσαν ακόμα ότι ο φόβος τους έκανε τους ώμους τους να κυρτώσουν, το στήθος τους να τραβηχτεί προς τα μέσα, κλπ.

Πόσες φορές έχουμε ακούσει γονείς να λένε, «Τώρα θα κάτσεις εδώ και θα μείνεις ακίνητος»; Οι περισσότεροι γονείς ξεχνάνε ότι τα παιδιά είναι από τη φύση τους γεμάτα ζωντάνια και σφρίγος. Γονείς που έχουν οι ίδιοι μετατραπεί σε ρομπότ προσπαθούν να κάνουν το ίδιο και στα παι-διά τους. Δεν καταλαβαίνουν ότι με το να περιορίζουν το σώμα ενός παι-διού, περιορίζουν την εμπειρία του. Σ' όλο το μυϊκό μας σύστημα υπάρ-χουν αισθητηριακοί υποδοχείς που τροφοδοτούν με πληροφορίες τον ε-γκέφαλο. Η άσκηση των μυών μας σημαίνει ταυτόχρονη άσκηση του εγκε-φάλου. Η κίνηση είναι εμπειρία. Μέσα από αυτή μαθαίνουμε τον αυθορμη-τισμό των συναισθημάτων. Στέρηση της κίνησης σημαίνει στέρηση της εμπειρίας και αυτή η εμπειρία με τη σειρά της επηρεάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου, ιδιαίτερα τους πρώτους μήνες της ζωής. Η ελευθερία δεν είναι κάτι «όμορφο» που χαρίζουν οι «φωτισμένοι» γονείς στα παιδιά τους. Η ελευθερία είναι βιολογική αναγκαιότητα!

Τα παιδιά που επικρίνονται συνέχεια όταν στριφογυρίζουν κι εξερευ-νούν το περιβάλλον τους αρχίζουν αυτόματα να ελέγχουν τις κινήσεις τους- δε θ' αργήσει να έρθει η στιγμή που θα κινούνται πια με προσεκτικό, καθορισμένο τρόπο. Τα παιδιά που δεν μπορούν να πουν «Νομίζω ότι η δασκάλα μου είναι απαίσια — δεν την αντέχω άλλο», μαθαίνουν γρήγορα να εξετάζουν προσεκτικά κάθε σκέψη τους, όπως ακριβώς εξετάζουν κάθε κίνησή τους. Μέσα από έναν τέτοιο αυτοματισμό χάνεται ο αυθορμητι-σμός κάθε συναισθήματος ή κίνησης. Αργότερα, το άτομο θα εμφανίσει ψυχρότητα όχι εξαιτίας κακής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, αλλά γιατί

118 I 1

σαν παιδί δεν μπόρεσε ποτέ να εκφράσει και να αισθανθεί συγκίνηση. Κά-ποιος ασθενής ξανάζησε μια σκηνή όπου ένιωσε φοβερό ενθουσιασμό για κάτι γύρω στην ηλικία των έξι χρόνων. Κοίταξε τα μάτια των γονιών του και κατάλαβε μέσα σ' ένα δευτερόλεπτο ότι ήταν άψυχα. Ήξερε ότι κι αυ-τός έπρεπε να «πεθάνει» για να τα βγάλει πέρα. Σύντριψε τη ζωντάνια του κι έγινε σαν κι αυτούς. Οι κατοπινές συμβουλές τους να είναι πιο δρα-στήριος αποδείχτηκαν φυσικά άχρηστες.

Όταν ένα παιδί αναγκάζεται να περιορίσει τις σκέψεις του, αυτές οι σκέψεις και τα σωματικά τους αντίστοιχα δεν εξαφανίζονται. Παραμένουν εγκλωβισμένα, ασκώντας συνεχή πίεση. Αυτή η πίεση σπρώχνει το μυαλό σε δευτερογενείς διεξόδους· έτσι, το άτομο κάνει «νευρωτικές», διαστρε-βλωμένες σκέψεις για το καθετί γύρω του, ακριβώς γιατί το αντίθετο συ-νυπάρχει με Πόνο και φόβο. Η απευθείας αντιμετώπιση του περιβάλλο-ντός του ενέχει κινδύνους. Έτσι εξηγείται το γιατί οι διαστρεβλωμένοι άνθρωποι είναι ψεύτικοι σε κάθε εκδήλωση της ζωής τους.

Η ίδια πίεση από τ' αληθινά συναισθήματα δημιουργεί τα ονειροπολή-ματα, που είναι κι αυτά παράγωγα των αληθινών συναισθημάτων. Τα ονει-ροπολήματα είναι νοητικές ιστορίες, παράδοξες σειρές ιδεών που δη-μιουργούνται από τα καταπιεσμένα συναισθήματα και σκέψεις. Γιατί οι παράδοξοι συλλογισμοί είναι ψεύτικοι; Γιατί αν ήταν αληθινοί, το άτομο θα αισθανόταν απλώς τα συναισθήματά του. Φυσικά, τα κρυμμένα συναι-σθήματα δε δημιουργούν μόνο ψεύτικες ιδέες, αλλά και άλλες μορφές μη πραγματικής σκέψης.

Ένα παράδειγμα υπόγειας πίεσης σαν αποτέλεσμα απαγορευμένης κί-νησης είδαμε πρόσφατα σε μια Πρωτογενή Αναβίωση, όπου ο ασθενής ξανάζησε την ήττα του σ' έναν αγώνα πάλης με τον αδελφό του. Ο αδελ-φός του τον κράτησε καρφωμένο κάτω γύρω στα δεκαπέντε λεπτά, μέχρι που ο ασθενής βρέθηκε σε κατάσταση πανικού. Αυτή η εμπειρία διατηρή-θηκε και παρέμεινε ανεπίλυτη. Αργότερα, όποτε αισθανόταν φοβισμένος, ένιωθε έναν ανεξήγητο πόνο και μυρμήγκιασμα στα μπράτσα του. Η Ανα-βίωση αυτού του συναισθήματος στα πλαίσια όπου είχε συμβεί, το βοήθη-σε να επιλυθεί.

Μια σχεδόν παγκόσμια καθιερωμένη μέθοδος «ακινητοποίησης» των μωρών είναι η χρήση του νηπιακού πάρκου. Αυτό στην κυριολεξία περιορί-ζει το χώρο κίνησης του παιδιού. Ελάχιστες μητέρες καταλαβαίνουν ότι το πάρκο αποτελεί ένα είδος φυλακής για τα μικρά παιδιά. Κατά κάποιο περίεργο τρόπο, τα παιδιά υποτίθεται ότι αντιμετωπίζουν μ' ευχαρίστηση τον περιορισμό τους. «Λοιπόν», μπορεί ν' απαντήσει η μητέρα, «δεν μπορώ

119

να βρίσκομαι συνέχεια πίσω από το μωρό μου και αν δεν υπήρχε το παρκά-κι, θα τριγύριζε πέρα δώθε και πιθανά θα χτύπαγε». Τα παιδικά πάρκα είναι ευκολία, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι' αυτό. Θα πρέπει, όμως, να βρούμε τρόπους να χτίζουμε δωμάτια και αυλές όπου το παιδί θα μπο-ρεί να τριγυρνάει ελεύθερα χωρίς να υπάρχει κίνδυνος να χτυπήσει*. Μ' αυτό τον τρόπο, οι μητέρες θ' αναγκαστούν να γίνουν μητέρες· ν' ασχο-λούνται, μ' άλλα λόγια, περισσότερο με τα παιδιά τους και όχι να τα περιο-ρίζουν σ' ένα πάρκο για να κάνουν τις δουλειές τους. Το ίδιο ισχύει και για τον πατέρα που μπορεί να βρίσκεται σπίτι την ώρα που η μητέρα εργά-ζεται. Μετά τον αποθηλασμό, δεν έχει σημασία ποιος μένει σπίτι, η μητέρα ή ο πατέρας. Εκείνο που έχει σημασία είναι η σωστή αντιμετώπιση του παιδιού από τους γονείς· το παιδί δεν είναι κάτι που βάζουμε ή βγάζουμε από μια «φυλακή» όταν μας είναι βολικό.

Μια ανθρωπολόγος που μελετούσε τους χιμπατζήδες στην Αφρική με-γάλωσε το παιδί της σαν τους χιμπατζήδες, χωρίς πάρκα, μέσα σ' ένα ε-λεύθερο περιβάλλον και ανέφερε πόσο ευχαριστημένο ήταν αυτό. Ολό-κληρες γενιές από εμάς μεγάλωσαν σε παιδικές φυλακές και τ' αποτελέ-σματα αυτής της κατάστασης τα βλέπουμε τώρα στην Πρωτογενή Θερα-πεία. Υπάρχουν ασθενείς που πέρασαν ολόκληρη την ενήλικη ζωή τους προσπαθώντας να αισθάνονται ελεύθεροι· έκαναν συνέχεια ταξίδια, έ-κλειναν απανωτά ραντεβού και είχαν μια δήθεν «ελεύθερη» σεξουαλική ζωή. Ορισμένοι από αυτούς πήγαιναν τα Σαββατοκύριακα σε διάφορα κέ-ντρα σωματικής ανάπτυξης, όπου συμμετείχαν σε παιχνίδια (βίαιο, π.χ., σπάσιμο του κλοιού που σχηματίζουν άνθρωποι πιασμένοι από τα χέρια σε κύκλο). Φυσικά, όμως, όταν ένας άνθρωπος προσπαθεί συνέχεια να α-ποδεικνύει ότι είναι ελεύθερος, δεν κάνει τίποτα παραπάνω από το να επι-βεβαιώνει τη διαρκή εσωτερική απαγόρευση. Μόνον όταν αισθανθεί εκεί-νους τους παλιούς περιορισμούς, όπως ήταν το πάρκο, θα μπορέσει τελι-κά να πετύχει την αληθινή εσωτερική ελευθερία.

Ο περιορισμός της ελεύθερης κίνησης ενός παιδιού αποτελεί μια μορ-φή αισθητηριακής αποστέρησης. Μ' άλλα λόγια, το παιδί δέχεται ανεπαρ-κή ερεθίσματα, πράγμα που έχει άμεση επίδραση στην ανάπτυξη του εγκε-

* Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η επίστρωση του δωματίου με παλιά στρώματα, έτσι ώστε το παιδί να νιώθει ελεύθερο να πάει όπου θέλει. Στο Ινστιτούτο Πρωτογενούς Θεραπείας διαθέτουμε ένα ολόκληρο επενδυμένο δωμάτιο που έχει διαστάσεις 3 μ. επί 2.10 μ. Οι ασθενείς δείχνουν σ' αυτό μια ιδιαίτερη προτίμηση, γιατί μπορούν εκεί μέσα να ξαναζήσουν τις στιγμές του περιορισμού τους σε πάρκα ή δωμάτια-φυλακές. Σ' αυτό το δωμάτιο μπουσουλάνε, κυλιούνται και στριφογυρίζουν χωρίς ν' ανησυχούν ότι θα χτυπήσουν.

120

φάλου του. Μία από τις βασικές δομές του εγκεφάλου που ευθύνονται για τη διαφοροποίηση των κινήσεων είναι η παρεγκεφαλίδα. Όταν γεννιέ-ται το παιδί, η παρεγκεφαλίδα δεν είναι τέλεια ανεπτυγμένη, αλλά είναι πολύ ευάλωτη στην έλλειψη ερεθισμάτων. Βλέπουμε πάλι, πως η ανάπτυ-ξη του εγκεφάλου εξαρτάται στην κυριολεξία από την ελευθερία του παι-διού (σ' αυτή την περίπτωση, την ελευθερία κίνησης). Το υπερδραστήριο παιδί μπορεί ν' ανταποκρίνεται, μ' ένα δικό του τρόπο, στην ανάγκη που νιώθει ν' αναπληρώσει την έλλειψη ελευθερίας και κατάλληλων ερεθισμά-των του πρώτου καιρού της ζωής του. Υιοθετεί, μ' άλλα λόγια, μια άμυνα για να επιβιώσει. Το σύστημά του εκδηλώνει την ανάγκη για ερεθίσματα και κίνηση, αλλά οι γονείς του συνεχίζουν να το τιμωρούν και να του δί-νουν καταπραϋντικά.

Η ανάγκη του ανθρώπου να είναι ελεύθερος στο σώμα και το μυαλό είναι ψυχοσωματικά κεντρική. Αποδείξεις για την ύπαρξη αυτής της ανά-γκης παίρνουμε από τις έρευνες με ζώα. Ο Bernhaut βρήκε ότι τα περιορι-σμένα ζώα γίνονται νωθρά και απΰθή*. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι ο πρώιμος περιορισμός αμβλύνει το κέντρο εγρήγορσης του εγκεφάλου, το δικτυω-τό σχηματισμό, έτσι ώστε να μην μπορεί να λειτουργήσει κανονικά. Αυτή η έρευνα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, για να επιτευχθεί η ομαλή λειτουρ-γία του δικτυωτού σχηματισμού, το επίπεδο διέγερσης τον πρώτο καιρό της ζωής θα πρέπει να είναι το καλύτερο δυνατό.

Ο Carpenter ανακάλυψε μέσα από τις έρευνές του ότι ο καθολικός σω-ματικός περιορισμός, έστω και για μια μόνο μέρα, στα νεαρά ποντίκια δη-μιουργεί αργότερα αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς — μεγαλύτερη α-ποδιοργάνωση από εκείνη που παρατηρήθηκε όταν τα ποντίκια στερήθη-καν το φως και τον ήχο για το ίδιο χρονικό διάστημα* *. Έρευνες που έγι-ναν στο Πανεπιστήμιο της Ν. Καλιφόρνιας απέδειξαν ότι τα ζώα που πε-ριορίζονται σωματικά εμφανίζουν μεγαλύτερη ευπάθεια στην ανάπτυξη όγκων. Ίσως κάποια μέρα ανακαλύψουμε ότι η ελευθερία είναι πραγματι-κά ζήτημα ζωής και θανάτου, με την έννοια ότι η απουσία της μπορεί να δημιουργήσει πιθανά καταστροφικές αρρώστιες.

Είδαμε, λοιπόν, ότι η κίνηση στα πρώτα στάδια της ζωής αποτελεί βασι-κή ανάγκη. Οι πίθηκοι που μεγάλωσαν μόνο μ' ένα κινούμενο εκκρεμές (όπου μπορούσαν να σκαρφαλώνουν) μέσα στο κλουβί τους αναπτύχθη-

* Μ. Bernhaut, Ε. Gellhorn, και Α.Τ. Rasmussen, «Experimental Contribution to Problems of Consciousness», Journal of Neurophysiology 16 (1953): 21-35.

** P.B. Carpenter, «The Effect of Sensory Deprivation on Behavior in the white Rat» (Διδακτορική Διατριβή, Florida State University, 1959).

121

καν γρηγορότερα, κέρδισαν περισσότερο βάρος και παρουσίασαν καλύ-τερη κοινωνική προσαρμογή από εκείνους που μεγάλωσαν μ' ένα ακίνητο εκκρεμές. Τα πιθηκάκια που δεν είχαν τη δυνατότητα να ταλαντευτούν πάνω σ' ένα εκκρεμές έδειχναν τρόμο για τους ανθρώπους, εξερευνούσαν ελάχιστα το περιβάλλον τους και ήταν γενικά δυσπροσάρμοστα. Το ερώ-τημα είναι, «Γιατί;». Βλέπουμε ότι απλά και μόνο η κίνηση δεν αρκεί για τη σωστή ανάπτυξη του νεογέννητου. Η κίνηση πρέπει να είναι ρυθμική. Μ' άλλα λόγια, οι βασικές ανάγκες του νεογέννητου είναι εκείνες που συν-δέονται με συνθήκες παρόμοιες με τις συνθήκες ζωής μέσα στη μήτρα..., σταθερό ήχο όμοιο με τον παλμό της καρδιάς, κίνηση,ζεστασιά και άμεση σωματική επαφή. Στο βαθμό που το καθένα από αυτά τα στοιχεία λείπει — το λίκνισμα ή η ρυθμική κίνηση, για παράδειγμα —, θα δημιουργηθεί αναπόφευκτα κάποιο είδος βλάβης στην ανάπτυξη του παιδιού. Οι έρευ-νες με πιθήκους και άλλα πρωτεύοντα αποδείχτηκαν τρομερά χρήσιμες στον καθορισμό ορισμένων βασικών αναγκών που δεν είχαν γίνει μέχρι τώρα αντικείμενο μελέτης. Τώρα πια γίνονται ορισμένες έρευνες και με ανθρώπους που αναμφισβήτητα είναι πολύ χρήσιμες. Τα πρόωρα μικρά αναπτύσσονται πολύ καλύτερα, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά, όταν βρίσκονται σε θερμοκοιτίδες που κινούνται ρυθμικά. Οι θερμοκοιτίδες που είναι αντίγραφο των ενδομήτριων συνθηκών προσφέρουν στο παιδί τις καλύτερες δυνατότητες επιβίωσης. Αυτό σημαίνει ότι η ζωή μετά τη γέννηση αποτελεί εξελικτική προέκταση της ζωής πριν από τη γέννηση-όσο λιγότερο παρεκκλίνουν οι συνθήκες της πρώτης από εκείνες της δεύ-τερης, τόσο το καλύτερο για το παιδί.

Ένας άνθρωπος είναι αληθινός όταν μπορεί να κινηθεί ελεύθερα. Δεν εννοούμε, βέβαια, τον άνθρωπο που κινείται αδιάκοπα, σπρωγμένος από μια εσωτερική ένταση. Εννοούμε εκείνον που το σώμα του κινείται αβία-στα μ' ένα συντονισμένο τρόπο. Αυτός ο άνθρωπος θα είναι από τη φύση του καλός στα περισσότερα σπορ, θα χορεύει χρησιμοποιώντας ολόκλη-ρο το σώμα του. Είμαι σίγουρος ότι τα φυσιολογικά παιδιά είναι από τη φύση τους καλοί αθλητές. Αυτό δε σημαίνει ότι οι αθλητές δεν είναι νευ-ρωτικοί. Ένας καλός δρομέας μπορεί να μη χρησιμοποιεί ολόπλευρα το σώμα του και, κατά συνέπεια, να μην ανταποκρίνεται — π.χ. χορεύοντας — σε συγκινησιακά ερεθίσματα όπως είναι η μουσική. Κάποιος άλλος, πά-λι, μπορεί να χρησιμοποιεί θαυμάσια το σώμα του, αλλά να εκφράζεται νευρωτικά με το μυαλό του. Δεν υπάρχει τίποτα το απόλυτο σ' όλα αυτά-το σίγουρο, όμως, είναι ότι το άτομο που κινείται αδέξια, δεν μπορεί να μάθει κολύμπι, κλπ, είναι νευρωτικό.

122

Δεν είμαι βέβαιος κατά πόσο οι Πρωτογενείς Αναβιώσεις μπορούν να επανορθώσουν την έλλειψη σωματικού συντονισμού σ' ένα παλιότερα νευρωτικό άτομο. Από τη στιγμή που η νεύρωση «εγκαθίσταται» στο σώμα και του αφαιρεί τη δυνατότητα συντονισμού, η βλάβη που δημιουργείται είναι τεράστια. Εντούτοις, σαν αποτέλεσμα των Πρωτογενών Αναβιώσε-ων, επέρχονται σημαντικές αλλαγές στο συντονισμό των κινήσεων.

Η Ανάγκη για Ερεθίσματα

Το παιδί έχει ανάγκη ένα ορισμένο επίπεδο διέγερσης. Αν τα ερεθίσματα που προσλαμβάνει είναι υπερβολικά πολλά ή υπερβολικά λίγα, τότε δη-μιουργείται Πρωτογενής Πόνος. Ένα παιδί που το πιάνουν οι γονείς του συνέχεια μπορεί να υποφέρει' το κυρίαρχο συναίσθημα είναι «Αφήστε με ήσυχο!», πράγμα που δεν έχει τη δύναμη να επιβάλει. Πολλοί ασθενείς ξανάζησαν μέσα από τις Πρωτογενείς Αναβιώσεις τους τη δυσφορία που ένιωθαν τότε όταν τους τσιμπούσαν, τους πετούσαν ψηλά, τους απασχο-λούσαν, μ' άλλα λόγια, συνέχεια. Αυτό συμβαίνει γιατί η συμπεριφορά των μεγάλων δεν έχει καμιά σχέση με τις ανάγκες του παιδιού. Οι νευρωτικοί δε βλέπουν πέρα από τις δικές τους ανάγκες. Ο βομβαρδισμός του παι-διού με ερεθίσματα μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Ένα παράδειγμα είναι ο γονιός που εκφορτίζει την έντασή του μιλώντας ασταμάτητα. Δεν αφήνει στο παιδί χρόνο να κάνει τις δικές του σκέψεις — χρόνο να σκεφτεί και να αισθανθεί. Άλλο παράδειγμα είναι ο γονιός που αγκαλιάζει το παιδί του συνέχεια ή ο γονιός που μιλάει πολύ δυνατά, γιατί η πρόσληψη υπερ-βολικής ποσότητας αισθητηριακών ερεθισμάτων προκαλεί Πόνο. Πώς μπορούμε να ξέρουμε πότε τα ερεθίσματα είναι πολλά ή λίγα; Αυτό εξαρ-τάται από τις ανάγκες του παιδιού κι ένα υγιές παιδί γνωστοποιεί πάντα τις ανάγκες του. Ένας γονιός που δεν αισθάνεται ένταση θα χρησιμοποιή-σει σαν γνώμονα της συμπεριφοράς του τις ανάγκες του παιδιού.

Το συνηθέστερο, εντούτοις, πρόβλημα είναι η έλλειψη ερεθισμάτων — μ' άλλα λόγια, η απόρριψη. Ξέρουμε ότι ο φλοιός του εγκεφάλου αναπτύσ-σεται και γίνεται πυκνότερος όταν προσλαμβάνει ερεθίσματα. Η ανάγκη, επομένως, για εμπειρίες είναι ζωτική. Στο μέτρο που εμπειρία είναι πρώτα απ' όλα η εμπειρία του ίδιου του εαυτού, όσο περισσότερο ανοιχτός είναι κανένας απέναντι στον εαυτό του, τόσο περισσότερες εμπειρίες έχει από τη ζωή. Οι Newton και Levine υποστηρίζουν ότι «ο περιορισμός της εμπει-

123

ρίας επηρεάζει δυσμενώς την κοινωνική ανάπτυξη τόσο των πιθήκων όσο και των χιμπατζήδων»*. Η απουσία ερεθισμάτων τούς έκανε πιο ανήσυ-χους και τρομαγμένους. Επιπλέον, οι κοινωνικές τους αντιδράσεις έδει-χναν προσκόλληση σε ορισμένα άσχετα αντικείμενα, με αποτέλεσμα να εμφανίζουν μια σεξουαλική συμπεριφορά απέναντι ο' αυτά τα αντικείμενα αντί στους συντρόφους τους. Στους ανθρώπους, τη συμπεριφορά αυτή την αποκαλούμε φετιχισμό. Οι έρευνες που έχουν γίνει με πρωτεύοντα έδειξαν ότι ο πρώιμος περιορισμός παράγει οργανισμούς που προσκολ-λώνται περισσότερο σε πράγματα παρά σε ανθρώπους. Αυτό δεν είναι παρά μια παραλλαγή της αποτύπωσης (imprinting)· αντί το παιδί να πάρει ανθρώπινη ζεστασιά, παίρνει ένα αντικείμενο (μπουκάλι ή παιχνίδι) και α-πό τότε προσκολλάται για όλη, ίσως, τη μετέπειτα ζωή του σε αντικείμενα.

Αφή

Ένα κριτήριο για την ποσότητα και το είδος των ερεθισμάτων που χρεια-ζόμαστε είναι το μέγεθος της περιοχής του εγκεφάλου που αφορά τα συ-γκεκριμένα ερεθίσματα. Η περιοχή της αφής, για παράδειγμα, αντιστοιχεί σε μια τεράστια περιοχή στον εγκέφαλο. Αυτό το νευρολογικό γεγονός αποτελεί αδιάψευστο κριτήριο για τη σπουδαιότητα της αφής. Το μωρό που έρχεται σε συχνή σωματική επαφή με τους γονείς του δεν υποφέρει από έλλειψη απτικών ερεθισμάτων. Στο μέτρο που βιώνει την επαφή με τους άλλους, βιώνει και την επαφή με τον εαυτό του. Το μωρό που έρχεται σπάνια σε σωματική επαφή με τους άλλους υποφέρει, είτε το ξέρει είτε όχι, γιατί η φυσιολογική του ανάγκη — μια ανάγκη τόσο σημαντική όσο και το φαγητό — παραμελείται. Ο Πόνος σφραγίζει την εμπειρία της αφής, έτσι ώστε, αργότερα, το παιδί κλείνει ερμητικά τον εαυτό του στην πρόσ-ληψη απτικών ερεθισμάτων και δεν αισθάνεται «τίποτα». Ο βομβαρδι-σμός του παιδιού με απτικά ερεθίσματα είναι εξίσου οδυνηρός με την α-πουσία τους και καταλήγει στο κλείσιμο του παιδιού στον εαυτό του. Τα υπερβολικά χάδια δε στηρίζονται στις ανάγκες του παιδιού, αλλά σ' εκεί-νες των γονιών.

Στη γέννηση, η αφή αποτελεί μια από τις ελάχιστες αισθητηριακές πε-ριοχές που είναι πλήρως ανεπτυγμένη. Στην πραγματικότητα, μετά από

* Αναφέρεται αλλού, σ. 468.

124

είκοσι βδομάδες εμβρυακής ανάπτυξης, το έμβρυο έχει αναπτύξει τη δερ-ματική αίσθηση. Αυτό δεν είναι παράξενο στο μέτρο που το δέρμα αποτε-λεί το μεγαλύτερο αισθητήριο όργανο. Αντιπροσωπεύει μια μεγάλη περιο-χή ανάγκης. Φαίνεται ότι οι περιοχές στον εγκέφαλο του μωρού που ανα-πτύσσονται ταχύτερα αντιστοιχούν στην οντολογική ανάπτυξη του αν-θρώπου. Έτσι, η εμμυέλωση της σωματοαισθητικής (απτικής) περιοχής προηγείται από την εμμυέλωση των περιοχών που αφορούν τη νόηση. Η νόηση είναι μία από τις τελευταίες εξελικτικές διαδικασίες κι έτσι παρου-σιάζει μια αργοπορημένη οντολογική ανάπτυξη στον άνθρωπο. Όσον α-φορά την ανάπτυξη του εγκεφάλου, οι πιο «ζωώδεις» ανάγκες — οι κοινές ανάγκες των ανθρώπων και των ζώων — προηγούνται χρονολογικά. Γι' αυτό το λόγο, οι έρευνες πάνω σε ζώα με θέμα τη στέρηση απτικών ερεθι-σμάτων έχουν μεγάλη σημασία για την ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι έρευ-νες, όμως, αυτές δε βοηθούν στην κατανόηση της ανθρώπινης νεύρωσης που είναι τόσο στενά συνδεμένη με τη γλώσσα, τη σκέψη και τη νόηση.

Ο Spitz μελέτησε ιδρυματικά παιδιά που υπόφεραν από έλλειψη απτι-κών ερεθισμάτων και βρήκε υψηλό ποσοστό εκζεμάτων*. Άλλοι ερευνη-τές βρήκαν ότι η ίδια στέρηση δημιουργεί ατοπική δερματίτιδα. Ο Bakwin ανακάλυψε ότι τα μωρά που τρέφονταν με τεχνητό τρόπο υπόφεραν συ-χνότερα τόσο από έκζεμα όσο και από αναπνευστικές αρρώστιες**.

Ο Ashley Montagu αναφέρει την περίπτωση ενός κοριτσιού με ακμή που βρισκόταν για θεραπεία στο Temple University Medical Center. To κο-ρίτσι αυτό «θεραπεύτηκε με μια αγωγή βασισμένη σε απτικά ερεθίσματα σ' ένα ινστιτούτο αισθητικής όπου την έστειλε ένας διορατικός γιατρός, εκεί που όλες οι άλλες ορθόδοξες θεραπευτικές αγωγές είχαν αποτύ-χει»***. Ο γιατρός αυτός ασχολήθηκε με την περιοχή του τραύματος. Η αφή είναι το ηρεμιστικό του δέρματος.

Το φανερό συμπέρασμα είναι ότι το σώμα αρρωσταίνει όταν υποβάλλε-ται σε κάποια στέρηση. Εκείνο που δεν είναι φανερό είναι το ότι η αρρώ-στια εκδηλώνεται με συγκεκριμένο τρόπο. Γιατί τα μωρά που δεν αγγίζο-νται αρκετά εμφανίζουν έκζεμα; Κατά τη γνώμη μου αυτό οφείλεται στο ότι το δέρμα είναι η περιοχή της ανάγκης και της στέρησης και, κατά συνέ-πεια, η εστία του πόνου. Φυσικά, δε θα πρέπει να παραγνωρίζουμε την

• R.A. Spitz, The First Year of Infancy (Παρίσι: University Press of France, 1958). * * H. Bakwin, «Feeding Programs for Infants», Federation Proceedings 23, s. 66-68. " * Ashley Montagu, Touching (Νέα Υόρκη: Columbia University Press, 1971), σ 207.

125

κληρονομική προδιάθεση στην εμφάνιση των συμπτωμάτων. Στέρηση απτικών ερεθισμάτων σημαίνει απουσία αγάπης, άσχετα με

το αν οι γονείς διατείνονται το αντίθετο. Η στέρηση της αγάπης δεν είναι μόνο κάτι ψυχολογικό' είναι κάτι ψυχοσωματικό. Αυτό ισχύει και στην πε-ρίπτωση που το άτομο υποστηρίζει ότι «με αγαπούσαν πραγματικά, μόνο που δεν έδειχναν τρυφεροί μαζί μου».

Ο Harlow είναι από τους πρωτοπόρους στην έρευνα σε πρωτεύοντα στερημένα απτικών ερεθισμάτων*. Μελέτησε τις μακροπρόθεσμες επι-πτώσεις που είχε για τους πιθήκους το γεγονός ότι δε μεγάλωσαν με τις αληθινές τους μητέρες. Οι πίθηκοι που είχαν «μητέρες» κατασκευασμένες από ύφασμα αναπτύχθηκαν καλύτερα από εκείνους που οι «μητέρες» τους ήτ^ν φτιαγμένες από σύρμα και καρφιά και δεν μπορούσαν να τις αγγί-ξουν. Αυτοί οι τελευταίοι ήταν περισσότερο τρομαγμένοι και παρουσία-ζαν ελάχιστη διάθεση να εξερευνήσουν το περιβάλλον τους. Αργότερα, ο Harlow πρόσθεσε θερμότητα στην πάνινη μητέρα, θερμαίνοντας μια «α-θλητική κάλτσα»**. Η θερμότητα δημιούργησε σημαντικές διαφορές. Οι πίθηκοι που είχαν μητέρα ντυμένη με «αθλητική κάλτσα» αλλά χωρίς θερ-μότητα αναπτύχθηκαν λιγότερο καλά. Οι πίθηκοι που ανατράφηκαν κοντά σε «θερμαινόμενες μητέρες» σκαρφάλωναν άφοβα πάνω τους όταν ένιω-θαν κάποιο φόβο. Η συμβίωση με μια «ψυχρή» μητέρα δημιουργούσε αναλ-λοίωτα αποτελέσματα- το μωρό απόφευγε κάθε είδους επαφή, ακόμα κι όταν το έφερναν κοντά σε μια «ζεστή μητέρα». Ο Harlow λέει: «Είναι προ-φανές ότι η συμβίωσή του με μια ψυχρή μητέρα τον πάγωσε (τον πίθηκο) απέναντι σ' όλες τις μητέρες, ακόμα κι εκείνες που ακτινοβολούν στοργή και ζεστασιά»* * *. Η έρευνα του Harlow αποδεικνύει ότι το άτομο δεν απαλ-λάσσεται από τα πρώιμα τραύματά του, ακόμα κι αν αργότερα στη ζωή του βρεθεί σ' ένα στοργικό περιβάλλον. Ένα τέτοιο περιβάλλον μπορεί μόνο να τα εξασθενίσει. Μια ψυχρή μητέρα αφήνει το μωρό τρομαγμένο για όλη τη μετέπειτα ζωή του. Έτσι, το παιδί που υιοθετείται όταν είναι οχτώ μηνών θα έχει αργότερα προβλήματα, στο βαθμό που έζησε τους πρώτους οχτώ μήνες της ζωής του σ' ένα σχετικά ψυχρό ιδρυματικό περι-βάλλον.

" Αναφέρεται λεπτομερώς στο κεφάλαιο «Αγάπη» στο Πρωτογενής Κραυγή, Ά . Τζάνοφ (Νέα Υόρ-κη: G.P. Putnam's Sons, 1970).

* * Η. Harlow, American Psychologist, Φεβρουάριος 1970. * * * Στο ίδιο, σ. 167.

126

Η απουσία στοργικής μητέρας στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παι-διού παράγει ένα υπερφορτίο φόβου που διαιωνίζεται με τη μορφή αόρι-στου άγχους. Αν ρωτούσε κάποιος το παιδί «Τι φοβάσαι;» το παιδί δε θα είχε την παραμικρή ιδέα, γιατί: 1. δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος πα-λιός φόβος που εξωτερικεύεται αυτούσιος, 2. οι φόβοι δημιουργήθηκαν πολύ πριν το παιδί να είναι σε θέση να τους συλλάβει νοητικά. Είναι λάθος να λέμε σ' ένα παιδί που φοβάται «ουδέτερα» πράγματα, όπως τους σκύ-λους, το ύψος ή τα ασανσέρ, «Δεν καταλαβαίνω γιατί τα φοβάσαι αφού είναι τελείως ακίνδυνα». Το παιδί αντιδρά τώρα με βάση μια ξεχασμένη, αλλά ακόμα ζωντανή, πρώιμη ιστορία. Το μόνο που θα μπορούσε ν' ανα-κουφίσει τους φόβους του είναι η σωματική, και μάλιστα στοργική, επαφή με τους γονείς του σε μια πρώιμη ηλικία.

Η ανθρώπινη συμπεριφορά επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα του Har-low. Οι μητέρες που θεωρούνται «ψυχρές» είναι γυναίκες τόσο ανεσταλ-μένες από το δικό τους Πόνο, που καταλήγουν να είναι ψυχρές στην επα-φή. Η ίδια η ροή του αίματος ελαττώνεται για να την προφυλάξει από τον Πόνο, με αποτέλεσμα την κακή κυκλοφορία και, κατά συνέπεια, την ψυ-χρότητα. Όσες διαλέξεις κι αν παρακολουθήσει, όσα βιβλία κι αν διαβάσει για τη μητρική στοργή, μια τέτοια γυναίκα δε θα πάψει ποτέ να είναι ψυ-χρή. Η'ψυχρότητά της δεν είναι απλά μια στάση· είναι κάτι συστηματικό.

Κρίσιμες Περίοδοι

Τα παιδιά όχι μόνο πρέπει να έρχονται σε συχνή σωματική επαφή με τους γονείς τους, αλλά μια τέτοια διαδικασία πρέπει απαραίτητα να γίνει σε ορισμένες κρίσιμες περιόδους. Ένα ιδρυματικό παιδί που υιοθετείται ο-χτώ μηνών από μια στοργική οικογένεια μπορεί να είναι ήδη τραυματισμέ-νο για ολόκληρη τη ζωή του. Η απουσία απτικών ερεθισμάτων τους πρώ-τους οχτώ μήνες της ζωής, τότε που το νευρικό σύστημα είναι φοβερά δεκτικό και οι άλλες αισθήσεις ατελώς ανεπτυγμένες, μπορεί να προκαλέ-σει μακροχρόνιες βλάβες. Οι κρίσιμες περίοδοι, τότε που τα ερεθίσματα είναι απαραίτητα, είναι γνωστές σαν περίοδοι αποτύπωσης. Οι πάπιες, έ-πειτα από μια σύντομη έκθεση τους μπροστά σ' ένα κινούμενο αντικείμενο κάπου δεκαπέντε ώρες μετά την εκκόλαψη τους, αποτυπώνουν το αντικεί-μενο και μπορεί να το ακολουθούν (έναν άνθρωπο, για παράδειγμα) σ' όλη

127

τη ζωή τους. Η τοποθέτηση ενός αντικειμένου κοντά σε μια πάπια τεσσά-ρων ημερών δεν την επηρεάζει καθόλου. Ο Denenberg, σε μια μελέτη του, βρήκε ότι τα ποντίκια που δέχτηκαν απτικά ερεθίσματα τις πέντε πρώτες μέρες της ζωής τους επιβίωσαν καλύτερα σε καταστάσεις στρες από εκεί-να που δέχτηκαν τέτοια ερεθίσματα μέχρι την έκτη μέρα*. Η συμπεριφορά εφήβων και ενηλίκων συνδέεται πιο άμεσα με κάτι που συνέβη τους πρώ-τους μήνες της ζωής τους, παρά με οποιαδήποτε καταστροφική σχέση γονιού-παιδιού που δημιουργήθηκε αργότερα. Η «σωστή» ανάπτυξη του μωρού μπορεί ν' αποβεί κρίσιμη για τον τρόπο που θα χρησιμοποιεί αργό-τερα για ν' αντεπεξέρχεται στις δυσκολίες. Αυτό εξηγεί το γιατί ένα παιδί «τα καταφέρνει» αργότερα, ενώ ένα άλλο όχι.

Οι Tapp και Markowitz βρήκαν ότι η σωματική επαφή στα πρώτα στάδια της ζωής έχει άμεση επίδραση στην ανάπτυξη του εγκεφάλου* *. Όσο πιο πλούσιες είναι οι εμπειρίες, τόσο βαρύτερος γίνεται ο εγκέφαλος. Παρα-τήρησαν, ακόμα, ότι αυτό συνέβαινε σε ορισμένες εξελικτικές περιόδους. Υπάρχει επίσης μια άμεση σχέση ανάμεσα στην περιοχή που δέχεται ερε-θίσματα και την αντίστοιχη περιοχή του εγκεφάλου. Τα τυφλά ποντίκια έχουν ατελώς ανεπτυγμένο οπτικό φλοιό. Το γεγονός ότι ένα παιδί δε δέ-χεται αρκετά απτικά ερεθίσματα τον πρώτο καιρό της ζωής του μπορεί να έχει σοβαρότερες επιπτώσεις στην ευφυΐα του απ' ότι η μετέπειτα εκ-παίδευση του. Οι εκπαιδευτές δε θα πρέπει να ξεχνούν ότι εκείνο που έχει σημασία δεν είναι το πώς γεμίζουμε τα κεφάλια των παιδιών, αλλά πώς ικανοποιούμε τις ανάγκες τους. Μέχρι σήμερα έχουν γίνει κυριολεκτικά χιλιάδες μελέτες γύρω από την αίσθηση της αφής. Βρέθηκε ότι ποντίκια που δέχτηκαν «τρυφερά χάδια» έγιναν αργότερα περισσότερο ήρεμα και λιγότερο ευερέθιστα* * *. Αντίθετα, ποντίκια που μεγάλωσαν στην απομό-νωση έδειξαν φοβερή ταραχή όταν ήρθαν αργότερα σ' επαφή με την «κοι-νωνία». Ηρεμούσαν μόνο μετά από λήψη χλωροπρομαζίνης****.

* V.H. Deneberg, «An Attempt to Isolate Gritical Periods of Development in the Rat», journal of Comparative and Physiological Psychology 55 (1962) <S 813-815.

"J.Τ Tapp, και Η. Markowitz, «Infant Handing: Effects on A voidance. Learning, Brain Weight and Cholinesterase Activity», Science 140 (Μάιος 1963)! 486-487.

* * * 0 Lindsley υποστηρίζει ότι η πρώιμη στέρηση μεταβάλλει την ισορροπία στο κέντρο εγρήγορ-σης του εγκεφάλου που οργανώνει το φλοιό προς τη συγκεκριμένη δραστηριότητα. Έτσι, με λιγό-τερη οργάνωση του φλοιού παρατηρείται περισσότερη συγκεχυμένη διέγερση. Στους ανθρώπους, αυτό αποκαλείται διάχυτο άγχος. 0 Lindsley, ουσιαστικά, υποστηρίζει ότι ένας εγκέφαλος με χα-μηλότερο επίπεδο πολυπλοκότητας και οργάνωσης υπερφορτίζεται πολύ εύκολα, ακόμα και με ερεθίσματα που συνήθως δε θεωρούμε βλαβερά (βλέπε τη δουλειά του Donald Lindsley πάνω στις λειτουργίες του δικτυωτού σχηματισμού του εγκεφάλου — Neurophychiatric Institute, UCLA).

* * * * Ο David Symmes του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας παρατήρησε ότι στους πιθήκους

128

Θ' αναφέρω μερικές ακόμα μελέτες για να δείξω πόσο σημαντική είναι η αφή. Το 1965, ο Casler πήρε μια ομάδα ιδρυματικών μωρών και τους αφιέ-ρωσε είκοσι λεπτά τη μέρα επί δέκα βδομάδες για χάδια και αγκαλιά*. Το πείραμα αποκάλυψε ότι αυτά τα μωρά έδειξαν καλύτερη κοινωνική προ-σαρμογή από άλλα που δεν είχαν μια τέτοια μεταχείριση. Επίσης, τα πρώ-τα μωρά έκαναν σπανιότερα εμετό. Μια άλλη σημαντική μελέτη από τη σκοπιά της Πρωτογενούς Θεραπείας έγινε από τους Melzack και Thompson**. Απομονωμένα σκυλιά δεν κατάφερναν αργότερα ν' αντα-ποκριθούν φυσιολογικά στον Πόνο. Την ίδια απάθεια περιέγραψε ο Bow-Iby στις κλασικές μελέτες του για τα ιδρυματικά παιδιά***. Η προσωπι-κή μου ερμηνεία σ' αυτό είναι ότι το σύστημα, για λόγους αυτοάμυνας, αμβλύνει τις αντιδράσεις του οργανισμού στον Πόνο, όταν οι πρώιμες α-νάγκες έχουν παραμείνει για μεγάλα χρονικά διαστήματα ανικανοποίη-τες. Για να μπορέσουμε αργότερα να σπάσουμε αυτό το αμυντικό φράγμα, θα πρέπει να βομβαρδίσουμε κυριολεκτικά τον οργανισμό με ερεθίσμα-τα* * * *. Τα πρώιμα τραύματα όχι μόνο αμβλύνουν την ευαισθησία του ορ-γανισμού'στον Πόνο, αλλά παράγουν ένα άγχος που μειώνει την αντοχή του οργανισμού στον Πόνο.

Ο νευρωτικός νιώθει την ανάγκη να αμβλύνει σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό τις λειτουργίες του — μια μορφή άμυνας ενάντια στον Πόνο. Δεν είναι παράξενο που τα ιδρυματικά παιδιά μοιάζουν «νεκρά». Σε τελευταία ανάλυση, η συνεχής κλιμάκωση του Πόνου είναι εκείνη που ευθύνεται για

που μεγάλωσαν σε απομόνωση υπήρχε κάποιο ελάττωμα στο δικτυωτό σχηματισμό — που ήταν μόνιμα ρυθμισμένος πολύ ψηλά. Μια ένδειξη γι' αυτό ήταν η απουσία χαμηλών κυμάτων στον ύπνο, με αποτέλεσμα ο ύπνος να μην είναι βαθύς και κατά συνέπεια να μην ξεκουράζει .

* L.Casler, «The Effects of Extra Tactile Stimulation on a Group of Institutionalized Infants», Genetic Psychology Monograph 71, (1965)·. 137-175.

* * R. Melzack και W.R. Thompson, «The Effects of Early Experience on the Response to Pain», Journal of Comparative and Physiological Psychology 50 (1957): 155-161.

* * * J. Bowlby, Maternal Care and Mental Health, World Health Organization Monograph Series 2, 1951.

* * * * Να τ ι λένε οι Newton και Levine γι' αυτή την απάθεια: «Αφού οι οδοί από το δέρμα προς το κεντρικό νευρικό σύστημα αρχίζουν να λειτουργούν νωρίτερα από τις άλλες αισθητηριακές οδούς, τα δερματικά ερεθίσματα ενεργοποιούν το δικτυωτό σχηματισμό νωρίτερα απ' ό,τι άλλες μορφές ερεθισμάτων». Αυτό σημαίνει ότι η μειωμένη διέγερση περιορίζει τη δραστηριότητα των κέντρων εγρήγορσης. Αναρωτιέμαι κατά πόσο συμβαίνει το αντίθετο· ότι, δηλαδή, η ανεπαρκής διέγερση προκαλεί μια υπερβολική αντίδραση του κέντρου εγρήγορσης, ακριβώς γ ι α να αμβλύνει τον πόνο της ανικανοποίητης ανάγκης. 0 εγκέφαλος βρίσκεται σε εγρήγορση μπροστά στον κίνδυ-νο, γιατί όταν μια ανάγκη παραμελείται, η ζωή μπαίνει στην κυριολεξία σε κίνδυνο. Βλέπε ακόμα, J. C. Lilly, «Mental Effect of Reduction of Ordinary Levels of Physical Stimuli on Intact, Healthy Persons», Psychiatric Research Reports 5 (1956): 1-9.

9. To Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 129

τα περισσότερα συμπτώματα της ψυχασθένειας — μανιακή διέγερση, κα-τατονικές καταστάσεις (που εμφανίζονται σαν παράλυση) και ξαφνικά πε-τάγματα των ιδεών που είναι αποτελέσματα της πίεσης του σωματικού Πόνου. Η ίδια πίεση οδηγεί σε ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις — η επέ-κταση του μυαλού που παράγεται από ένα σύστημα πλημμυρισμένο με πόνο.

Μετά από ένα τεράστιο ερευνητικό έργο πάνω στη στέρηση των ανα-γκών, οι Newton και Levine καταλήγουν: «Όσο ψηλότερα βρίσκεται ένα είδος στην εξελικτική κλίμακα, τόσο πιο πολύπλοκα είναι τ' αποτελέσματα της στέρησης των ερεθισμάτων»*. Αυτό σημαίνει ότι εκείνοι που υποφέ-ρουν περισσότερο από την πρώιμη στέρηση είναι οι άνθρωποι.

* Όπ. προηγ., ο. 710.

130

V I I I

Το Εσωτερικό Περιβάλλον Αν βρείτε αυτό το κεφάλαιο δύσκολο, προχωρήστε στο επόμενο. Η θέση μου, βασικά, είναι ότι το εσωτερικό του σώματός μας σχηματίζει ένα «περι-βάλλον» που επηρεάζει το μυαλό μας στον ίδιο βαθμό με τον εξωτερικό περίγυρο. Το σώμα μας χαρακτηρίζεται από μία πολύ λεπτή χημική ισορ-ροπία που εξαρτάται από τη σωστή ψυχική μας λειτουργία- αυτή η ισορρο-πία επηρεάζει με τη σειρά της το νοητικό μηχανισμό και τη στάση μας. Θα μπορούσαμε πραγματικά να ισχυριστούμε ότι η ψυχολογία δεν αποτε-λεί ανεξάρτητο τομέα. Εκείνο που πρέπει να καταλαβαίνουμε όταν μελε-τάμε την ατομική συμπεριφορά είναι η ψυχοφυσιολογία. Τα σωματικά και ψυχικά τραύματα που συμβαίνουν στη ζωή μας διαταράσσουν την εσωτε-ρική χημική ισορροπία που, με τη σειρά της, μεταβάλλει τη νοητική ισορ-ροπία. Όσο πιο πρώιμο είναι το τραύμα, τόσο πιο πιθανό είναι να παρου-σιαστούν μακροχρόνιες χημικές διαταραχές.

Συνήθως, δε θεωρούμε το εσωτερικό του σώματός μας «περιβάλλον»· παρόλ' αυτά, οι εσωτερικές διαδικασίες στέλνουν μηνύματα στον εγκέφα-λο όπως ακριβώς και οι εξωτερικές. Μέσα στο σώμα μας υπάρχουν αισθη-τηριακοί υποδοχείς που στέλνουν πληροφορίες στα κέντρα του εγκεφά-λου για την ισορροπία, τη θέση μας, καθώς και το ποσό και την εστία του εσωτερικού Πόνου. Το σώμα και ο εγκέφαλος αποτελούν μια αδιάρρηκτα συνδεμένη ενότητα. Ο εγκέφαλος, για να διατηρήσει την ακεραιότητά του, στηρίζεται στη σωστή πληροφόρηση και λειτουργία του σώματος. Αλ-λαγές που συμβαίνουν στο εσωτερικό περιβάλλον νωρίς στη ζωή μας μπο-ρεί να έχουν μακροχρόνιες επιπτώσεις στο σύστημα, όπως ακριβώς και τα εξωτερικά πρώιμα τραύματα.

Η πρώιμη εισαγωγή γεννητικών ορμονών σε ζώα επιταχύνει την έναρ-ξη της εφηβείας. Η χορήγηση θυροξίνης σε νεογέννητα ποντίκια μπορεί ν' αναστείλει για πάντα τη λειτουργία του θυρεοειδούς.

Ένα πρώιμο ψυχολογικό ή σωματικό τραύμα μπορεί να διαταράξει και να παραμορφώσει το εσωτερικό περιβάλλον, καθιστώντας για παράδειγ-

131

μα ανεπαρκή τη λειτουργία του θυρεοειδούς. Ένα παιδί που υποφέρει από ελαφρό υποθυρεοειδισμό αντιμετωπίζει τον κόσμο με παθητικό τρόπο, κα-ταπιέζοντας τον εαυτό του. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να επηρεάσει και να αναστείλει σ' ένα βαθμό τη λειτουργία του θυρεοειδούς· έτσι, δη-μιουργείται ένας φαύλος κύκλος όπου δεν υπάρχει διάκριση αιτίας και αποτελέσματος. Οι λειτουργίες της προσωπικότητας και του σώματος μπερδεύονται, ταυτίζονται και πορεύονται μ' αυτό τον τρόπο ολόκληρη τη ζωή. Η λειτουργία του εγκεφάλου εξαρτάται από την ορμονική παροχή. Νεογέννητα ποντίκια που πήραν θυροξίνη νωρίς στη ζωή τους είχαν πρό- -ωρη ανάπτυξη του εγκεφάλου τους (πρόωρη εμμυέλωση). Τα μάτια τους άνοιξαν γρηγορότερα από το κανονικό και ο τρόπος που αντιμετώπιζαν το περιβάλλον τους ήταν πολύ ζωηρότερος από εκείνον των συνομηλίκων τους. Η σημασία αυτής της έρευνας είναι ότι οι πρώιμες εμπειρίες (και οι εσωτερικές μεταβολές είναι εμπειρίες) έχουν βαθιές και μακροχρόνιες επιπτώσεις για τον οργανισμό. Μεταβολές στη μετέπειτα ευφυΐα και ωρι-μότητα μπορεί να είναι αποτελέσματα ανεπαίσθητων, υποκλινικών αλ-λοιώσεων της ορμονικής παροχής στα πρώτα στάδια της ζωής. Ορισμένες από τις ασθενείς μας δεν είχαν εμμηνόρροια μέχρι αργά στην εφηβεία τους και μερικοί άντρες δεν έβγαζαν γένια ή τρίχωμα του εφηβαίου μέχρι τα είκοσι. Πολλοί από τους ασθενείς μας δεν είχαν μπορέσει ν' αναπτυ-χθούν πλήρως, εξαιτίας των διάφορων Πρωτογενών τραυμάτων που επη-ρέασαν την ορμονική ανάπτυξη. (Θα συζητηθεί λεπτομερέστερα παρα-κάτω).

Να τι λέει ο Levine για τις ορμόνες και την ευφυΐα: «Μπροστά σ' αυτά τα ευρήματα, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι τα

ερεθίσματα στην πρώιμη ηλικία προσδίδουν στον οργανισμό την ικανότη-τα να κάνει λεπτότερες διακρίσεις όσον αφορά τις διάφορες πλευρές του περιβάλλοντος και, ειδικότερα, ν' ανταποκρίνεται σωστά στο στρες»*.

Μ' άλλα λόγια, πιο «αληθινά». Εκείνο που θέλει να υποδείξει ο Levine είναι ότι τα επίπεδα των ορμονών έχουν άμεση επίδραση στην ανάπτυξη του ίδιου του εγκεφάλου. Ο Levine πιστεύει ότι οι ορμόνες των επινεφρι-δίων — στεροειδή — παίζουν κεντρικό ρόλο σ' αυτό: «Πιστεύουμε ότι αυ-τή η διαφορά (η διαφορά στη συμπεριφορά ανάμεσα στα ζώα που έχουν δεχτεί απτικά ερεθίσματα κι εκείνα που δε δέχτηκαν ποτέ) είναι λειτουρ-γία μιας κάποιας δραστηριότητας των ορμονών των επινεφριδίων στη διάρκεια ευαίσθητων περιόδων που μεταβάλλουν διαρκώς (η υπογράμμι-

* Όπ. προηγ., σ. 49.

132

ση είναι δική μου) την οργάνωση του κεντρικού νευρικού συστήματος»*, Η προσωπική μου άποψη είναι ότι οποιαδήποτε συνεχή Πρωτογενή

τραύματα που προκαλούν καταστολή των συναισθημάτων επηρεάζουν την ορμονική ισορροπία, ακριβώς γιατί οι ορμόνες είναι οι βιοχημικοί με-σάζοντες των συναισθημάτων. Στην περίπτωση που τα τραύματα είναι βα-ριά, πρέπει να περιμένουμε την εμφάνιση κάποιας ορμονικής διαταραχής, που συνήθως αποκαλείται «ψυχοσωματική ασθένεια». Τούτο συμβαίνει ι-διαίτερα σε περιπτώσεις όπου υπάρχει κληρονομική προδιάθεση σ' αυτές τις ασθένειες.

Οι Newton και Levine αναφέρουν πειράματα όπου μεταβλήθηκε το εσω-τερικό περιβάλλον: «Αυτά τα γεγονότα και τ' αποτελέσματά τους, που ο-φείλονται σε πρόσληψη ερεθισμάτων στη διάρκεια κρίσιμης περιόδου, ο-δηγούν σε συνδέσεις που είναι δύσκολο, αφ' ότου εγκαθιδρύονται, ν' αλ-λάξουν κατεύθυνση»**. Με λίγα λόγια, από τη στιγμή που ο «κύβος ερρί-φθη», τα πράγματα είναι πολύ δύσκολο ν' αλλάξουν. Οι μεταβολές στο σύστημα επηρεάζουν τον εγκέφαλο και παράγουν νέες μορφές εγκεφαλι-κών συνδέσεων — κάτι που στην Πρωτογενή Θεραπεία αποκαλούμε «λα-θεμένες συνδέσεις». Αυτές οι νέες αυλακώσεις εμποδίζουν τον εγκέφαλο να κάνει σωστές νοητικές συνδέσεις, ιδιαίτερα κάτω από στρες, καθώς και να κατανοήσει ή να διακρίνει σωστά. Οι λαθεμένες συνδέσεις δεν επη-ρεάζουν απλώς τη σκέψη και την αντίληψη. Αλλοιώνουν, ακόμα, την ορμο-νική παραγωγή. Η καταστολή του θυρεοειδούς, για παράδειγμα, επηρεά-ζει ταυτόχρονα τόσο τη σκέψη όσο και την πράξη. Όταν το παιδί βρίσκεται σε μια δύσκολη κατάσταση ή αντιμετωπίζει έναν υπερβολικά επιθετικό και ανταγωνιστικό σύντροφο, μπορεί ν' αποφασίσει: «Δεν υπάρχει λόγος να προσπαθώ». Θα σταματήσει να συναγωνίζεται, θα νιώσει νικημένο και θα καταλήξει να αισθάνεται κατώτερο γιατί «όλοι τα καταφέρνουν καλύτε-ρα από μένα».

Όταν οι εγκεφαλικοί οδοί αλλάζουν κατεύθυνση εξαιτίας κάποιου τραύματος, αναπτύσσεται μία «αύλαξ», πράγμα που κάνει πιθανότερη την επαναχρησιμοποίηση αυτής της παρακαμπτήριος οδού. Έτσι, οι λαθεμέ-νες ιδέες και αντιλήψεις πραγματοποιούνται. Αυτό σημαίνει ότι η εγκεφα-λική δομή δε διαθέτει πια τόσες πολλές διακλαδώσεις για ν' αντεπεξέρχε-ται στο στρες. Οι αντιδράσεις στα γεγονότα είναι στενές και «καθορισμέ-νες». Το άτομο γίνεται δύσκαμπτο, κλειστό σε ερεθίσματα και αντιδρά συ-

* Όπ. προηγ., σ. 51. * * Όπ. προηγ., σ. 266.

133

νέχεια με τον ίδιο τρόπο σε παρόμοιες καταστάσεις. Δε θα διαθέτει εναλ-λακτικές αντιδράσεις. Το παιδί, μ' άλλα λόγια, δε χρησιμοποιεί παρά ένα περιορισμένο κομμάτι του εαυτού του. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στις δια-ταραχές μάθησης, όπου το παιδί δεν μπορεί να δει τα πράγματα από δια-φορετικές οπτικές γωνίες και όπου τεράστιες περιοχές της σκέψης μπλέ-κονται μεταξύ τους εξαιτίας του υψηλού επίπεδου μόνιμης έντασης που δημιουργήθηκε από κάποιο πρώιμο τραύμα. Αυτό το επίπεδο έντασης πα-ρεμποδίζει την ήρεμη και βαθιά σκέψη- έτσι, το παιδί λειτουργεί περισσό-τερο σε επίπεδο κίνησης (υπερκινητικό) παρά ενδοσκόπησης. Η υπερκινη-τικότητά του μπορεί να μην οφείλεται σε κάποια ανεπαίσθητη εγκεφαλική βλάβη, αλλά σε κάποιο πρώιμο τραύμα που του δημιουργεί χρόνια ένταση.

Η έρευνα του Diamond αναφέρεται σ' αυτό ακριβώς που θέλω να επιση-μάνω. Ο Diamond πήρε δυο ομάδες ποντικών και μεγάλωσε την πρώτη ομάδα σ' ένα πλούσιο περιβάλλον, ενώ τη δεύτερη σε απομόνωση. Στα ποντίκια της πρώτης ομάδας παρατηρήθηκε αυξημένη ροή αίματος στο φλοιό του εγκεφάλου*. Η αυξημένη ροή εξασφαλίζει το γεγονός ότι όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά θα φτάσουν στο φλοιό. Αντίθετα, μπο-ρούμε να συμπεράνουμε ότι όταν τα κατάλληλα ερεθίσματα απουσιάζουν, η λειτουργία του εγκεφάλου βλάπτεται ανεπανόρθωτα. Τα ζώα που μεγά-λωσαν σ' ένα πλούσιο περιβάλλον παρουσιάζουν ταχύτερη ορμονική αντί-δραση στο στρες. Αντιδρούν στον κίνδυνο μ' έναν περισσότερο οργανω-μένο και ακαριαίο τρόπο. Αν μιλήσουμε ποτέ για «δύναμη του εγώ», θα δούμε ότι σημαίνει την ικανότητα ολόκληρου του οργανισμού να αντιμε-τωπίζει το στρες και να επιβιώνει- η «δύναμη του εγώ» δεν είναι κάποια αφηρημένη έννοια για τη «δύναμη του μυαλού».

Ο Hamnett* * ασχολείται σε μια μελέτη του με την αλληλεπίδραση των αδένων και των πρώιμων ερεθισμάτων. Χειρούργησε δυο ομάδες ποντι-κιών και τους αφαίρεσε το θυρεοειδή και τον παραθυρεοειδή αδένα. Στη μια ομάδα έδωσε τρυφερότητα και στοργή- στην άλλη όχι. Μέσα σε δύο μέρες, το 80 τοις εκατό των ποντικιών της δεύτερης ομάδας πέθαναν. Από την πρώτη ομάδα μόνο 13 τοις εκατό των ποντικιών υπέκυψαν. Ένα από τα συμπεράσματα του πειράματος είναι ότι η παροχή κατάλληλων ερεθι-σμάτων στο σωστό χρόνο μπορεί να δημιουργήσει αντιστάσεις στη δυσ-λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος. Το σώμα, καθώς φαίνεται,

* M.C. Diamond, D. Krech και M.R. Rosenzweig, «The Effects of an Enriched Environment on the Histology of the Rat Cerebral Cortex», Journal of Comparative Neurology 123 (1964): 111-19. · * F.S. Hamnett «Studies in the Thyroid Apparatus», Endocrinology 6 (1922): 222-29.

134

μπορεί ν' αντεπεξέλθει σε οποιαδήποτε απειλή, στο μέτρο που ικανο-ποιούνται οι ανάγκες του. Είναι ακόμα φανερό ότι οι ορμονικές διαταρα-χές δεν πέφτουν από τον ουρανό. Όχι μόνο μπορεί να οφείλονται σε ψυχο-λογικό τραύμα, αλλά και η δράση τους να καθορίζεται από την ψυχολογι-κή κατάσταση του ατόμου. Η ικανοποίηση των Πρωτογενών αναγκών απο-τελεί τελικά μια σημαντική δύναμη ενάντια και σε συγγενείς ακόμα ορμο-νικές παθήσεις.

Έχουν γίνει πολυάριθμες μελέτες πάνω στην πρώιμη στέρηση, τα τραύματα και την ατελή ανάπτυξη. Το 1947, εξετάστηκαν εκατό παιδιά που ήταν αφύσικα κοντά για την ηλικία τους. Στις μισές περιπτώσεις δεν υπήρ-χε εμφανής φυσικός λόγος που να δικαιολογεί το μικρό ύψος τους. Πολλά, όμως, από αυτά τα παιδιά είχαν μια φοβερά διαταραγμένη νηπιακή ζωή και είχαν απορριφθεί ανοιχτά από τον ένα ή και από τους δύο γονείς. Το συμπέρασμα ήταν ότι τα παιδιά αυτά υπόφεραν από ανεπάρκεια της υπό-φυσης που οφειλόταν σε συγκινησιακούς παράγοντες. Παρόμοια αποτε-λέσματα βγήκαν από μια μελέτη γερμανικών ορφανοτροφείων*. Τα παιδιά που είχαν μια ευχάριστη «μητέρα»-επικεφαλής αναπτύχθηκαν καλύτερα από εκείνα που η «μητέρα» τους απαιτούσε αυστηρή πειθαρχία. Η υπόφυ-ση είναι σημαντικότατο όργανο για τις συναισθηματικές διαταραχές. Πολ-λοί από εμάς δεν έχουμε αναπτυχθεί στο έπακρο των δυνατοτήτων μας, εξαιτίας μιας τραυματικής παιδικής ηλικίας. Ασθενείς που υποβάλλονται σε Πρωτογενή Θεραπεία αναφέρουν, ενώ είναι ήδη είκοσι χρονών, ότι ψή-λωσαν δύο με τρεις πόντους. Αυτό συνέβη σε δώδεκα περίπου περιπτώ-σεις. Ο Robert Blizzard, στις έρευνές του, κατέληξε στα ίδια συμπεράσμα-τα**.

Οι επιπτώσεις των οδυνηρών γεγονότων που αποθηκεύονται στον ε-γκέφαλο δημιουργούν τελικά επιπτώσεις στο κέντρο ανάπτυξης του εγκε-φάλου. Θα ήθελα πάλι να τονίσω ότι το μικρό ύψος ή η απουσία στήθους

* L.I. Gardner, «Deprivation Dwarfism», Scientific American, Ιούλιος 1972. " * Robert Blizzard, όπως αναφέρεται στο Πρωτογενής Κραυγή, σ. 126. Οι Patton και Gardner υπό-

δειξαν τις φυσιολογικές οδούς μέσα από τις οποίες η συναισθηματική διαταραχή επηρεάζει το ενδοκρινικό σύστημα:

«Ερεθίσματα από τα ανώτερα κέντρα του εγκεφάλου οδεύουν κατά μήκος των νευρικών οδών προς τον υποθάλαμο και από εκεί, με τη βοήθεια νευροχημικών μηχανισμών, ασκούν επίδραση στον αδένα της υπόφυσης. Η έρευνα γύρω από τους "απελευθερωτικούς παράγοντες" που εκκρί-νονται από τον υποθάλαμο, που με τη σειρά τους ευθύνονται γ ια την έκκριση διάφορων τροπικών ορμονών από τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης, έδε ιξε ότι τα κέντρα του υποθάλαμου ασκούν τερά-στια επίδραση στο γειτονικό αυτό αδένα» {Scientific American, όπ. προηγ., ο. 79). Οι έρευνες δεί-χνουν ότι σχεδόν όλο το αίμα που φτάνει στην υπόφυση έχε ι πρώτα περιλούσει την υποθαλαμική ενδιάμεση προεξοχή.

135

στις γυναίκες δεν είναι σοβαρά γεγονότα αυτά καθεαυτό, αλλά υποδηλώ-νουν σοβαρές διαταραχές του ενδοκρινικού συστήματος που μπορεί να οδηγήσουν αργότερα σε άλλες καταστροφικές αρρώστιες.

Πρόσφατα, βρέθηκε μια σύνδεση ανάμεσα στην απελευθέρωση της αυ-ξητικής ορμόνης και τον τρόπο ύπνου μας. Η έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η συνολική ποσότητα της αυξητικής ορμόνης που εκκρίνεται από τα παιδιά στη διάρκεια της νύχτας είναι πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που εκκρίνεται τη μέρα. Η απελευθέρω-ση της αυξητικής ορμόνης στους ενήλικους γίνεται συνήθως τις δύο πρώ-τες ώρες του ύπνου τους. Αν το άτομο παραμείνει ξύπνιο, η ορμόνη αυτή δεν εκκρίνεται. Ο Honda και το επιτελείο του πιστεύουν ότι η δραστηριό-τητα του φλοιού του εγκεφάλου εμποδίζει κατά κάποιο τρόπο την έκκριση της αυξητικής ορμόνης. Αντίθετα, ο βαθύς ξεκούραστος ύπνος βοηθάει την απελευθέρωση αυτής της ορμόνης*.

Δεν μπορούμε σ' αυτό το σημείο να είμαστε σίγουροι κατά πόσο ένα υπερδραστήριο μυαλό σ' ένα παιδί, ένα μυαλό που δεν επιτρέπει βαθύ ύπνο, θα συντελέσει αργότερα στο να γίνει το παιδί κοντό- δεν είναι, όμως, απίθανο. Δεν είναι απλώς ότι η ένταση διατηρεί άγρυπνο το μυαλό και κάνει αδύνατο τον ύπνο- το κακό είναι ότι αυτή η ίδια ένταση επηρεάζει το ενδοκρινικό σύστημα. Επιπλέον, το δραστήριο μυαλό περιπλέκει ακόμα περισσότερο την κατάσταση διεγείροντας ή καταστέλλοντας την έκκριση των ορμονών. Έτσι, το τραύμα της γέννησης έχει διάφορες επιπτώσεις: αφήνει στο παιδί ένα υψηλό κατάλοιπο έντασης που κρατάει το μυαλό του σε συνεχή επιφυλακή και μεταβάλλει τη σωστή λειτουργία του ενδοκρινι-κού συστήματος. Το πρωταρχικό τραύμα μπορεί από μόνο του να μην επι-φέρει μεταβολές στην ανάπτυξη- το τραύμα, όμως, αυτό συνοδευόμενο από στέρηση Πρωτογενών αναγκών (έλλειψη χαδιών, κατανόησης και τρυφερότητας) μπορεί θαυμάσια να το καταφέρει.

Έχω υποδείξει αλλού ότι το στρες και η ένταση συσχετίζονται με τον καθημερινό ρυθμό της ορμονικής έκκρισης. Ένας νευρωτικός, που θα έ-πρεπε κανονικά να έχει υψηλή παροχή στεροειδών το πρωί για ν' αντεπε-ξέλθει στο στρες της μέρας και χαμηλή παροχή το βράδυ, μπορεί να έχει συνεχώς υψηλή παροχή στεροειδών το βράδυ. Και μόνο αυτή η μεταβολή μπορεί ν' ανακόψει την ανάπτυξη. Οι γιατροί έχουν από παλιά παρατηρή-σει ότι άτομα που υποβάλλονται σε μακροχρόνια θεραπεία με στεροειδή δεν αναπτύσσονται φυσιολογικά. Πέρα από την ανακοπή της ανάπτυξης,

* Scientific American, όπ. προηγ., σ. 81.

136

επηρεάζεται και το ανοσιολογικό σύστημα, με αποτέλεσμα να είναι το παι-δί περισσότερο ευάλωτο στις διάφορες αρρώστιες.

Βλέπουμε, λοιπόν, πόσο πολύπλοκη γίνεται η έννοια της «προσωπικό-τητας». Ένα παιδί που, ξεκινάει τη ζωή του με υψηλό επίπεδο στεροειδών μπορεί να είναι περισσότερο ευάλωτο στις μολύνσεις και να εξελιχθεί ε-πομένως σε «αρρωστιάρικο» παιδί. Το παιδί αυτό απαιτεί περισσότερα, κουράζει τους γονείς του ευκολότερα και είναι, επομένως, πιθανότερο ν' αντιμετωπίζεται έτσι, παρά σαν αντικείμενο αγάπης. Τότε, το παιδί νιώθει απόρριψη, μεγαλύτερη ένταση, γίνεται ακόμα πιο αρρωστιάρικο και πάει λέγοντας.

Υπάρχουν κι άλλες ενδείξεις που μαρτυρούν την αλληλεπίδραση των συστημάτων του σώματος με την παρουσία ή απουσία Πρωτογενών ερεθι-σμάτων. Τα πρώιμα απτικά ερεθίσματα είναι ευεργετικά για το ανοσιολο-γικό σύστημα. Ποντίκια που εκτέθηκαν σε τέτοια ερεθίσματα βρέθηκαν να έχουν μεγαλύτερο αριθμό αντισωμάτων στον ορό απ' ό,τι εκείνα που δεν είχαν εκτεθεί.

Είναι πια ολοφάνερο ότι το νευρικό σύστημα αποτελεί ένα οργανωμένο ολοκληρωμένο σύστημα. Όταν δημιουργείται κάποιο τραύμα, η ομαλή λειτουργία του συστήματος αλλοιώνεται, πράγμα που μπορεί να προκαλέ-σει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, με αποτέλεσμα την αποδιοργάνωση της συμπεριφοράς (έλλειψη συντονισμού) και της σκέψης. Οι επιπτώσεις μιας ελαφριάς διαταραχής της ορμονικής παροχής που συνδέεται με κάποιο πρώιμο τραύμα, μπορεί να μη φανούν για χρόνια. Δημιουργούν, εντού-τοις, μια ευπάθεια κι έτσι, μετά από αρκετά χρόνια στρες, παρατηρούμε καταστροφές οργάνων και ορμονικές παθήσεις.

Πιστεύω ότι κάθε είδους τραύμα, όπως είναι αυτό της περιτομής, θα πρέπει ν' αποφεύγεται μέχρι τον έκτο με ένατο μήνα της ζωής ενός παι-διού, τότε που αναπτύσσεται το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου. Τους πρώτους μήνες της ζωής πρωτο-οργανώνονται τόσες πολλές λειτουργίες που θα πρέπει ν' αποφεύγουμε τις ξαφνικές αλλαγές σπιτιών, δωματίων, αλλαγές σε κούνιες, κλπ. Ορισμένοι Πόνοι, όπως μικροεγχειρήσεις, μπο-ρούν ν' αφομοιωθούν αργότερα με καλύτερο τρόπο, όταν το παιδί καταλα-βαίνει πια τι συμβαίνει γύρω του. Το πόσο βαριά επίπτωση μπορεί να έχει ακόμα κι ένα ασήμαντο τραύμα στους πρώτους ευαίσθητους μήνες, μπο-ρούμε να το καταλάβουμε αν συγκρίνουμε ένα ελαφρύ τραύμα στον εγκέ-φαλο την ώρα της γέννησης μ' ένα στην εφηβεία. Ένα τραύμα που βλάπτει ελαφρά τη σκέψη στην εφηβεία μπορεί να έχει καταστροφικό αποτέλεσμα νωρίς στη ζωή, τότε που διαμορφώνεται ο εγκέφαλος.

137

Ο αιφνίδιος θάνατος των μωρών (θάνατος στην κούνια) χωρίς φανερή αιτία μπορεί να οφείλεται, σε κάποιο βαθμό, στον τρόμο που αισθάνθηκε το μωρό όταν έμεινε μόνο με κάποιον ξένο δίπλα του ή μετακινήθηκε σ' ένα άγνωστο δωμάτιο. Πιστεύω ότι είναι τραυματικό για ένα παιδί να τρέ-φεται με μπουκάλι από την αδελφή του, ενώ οι γονείς του βρίσκονται σε διακοπές. Η μητέρα οφείλει να είναι προετοιμασμένη για το ότι στους πρώτους κρίσιμους οχτώ με εννιά μήνες θα πρέπει να βρίσκεται συνέχεια κοντά στο παιδί της. Αυτό το νόημα έχει η μητρότητα και οι γυναίκες θα πρέπει να σκέφονται πολύ πριν αποφασίσουν ν' αναλάβουν αυτό το ρόλο.

Από ένα γραφείο ιατροδικαστή μού ήρθε η ακόλουθη πληροφορία: «Εί-μαι σίγουρος πως γνωρίζετε ότι αυτοί οι (νηπιακοί) θάνατοι συμβαίνουν σε φαινομενικά υγιή, φυσιολογικά μωρά από κάθε κοινωνικοοικονομική τάξη. Οι αυτοψίες δε δείχνουν τίποτα παθολογικό στους ιστούς αυτών των μωρών. Ένα στοιχείο γύρω από αυτούς τους θανάτους είναι ότι συμβαί-νουν μόνο όταν το παιδί είναι μόνο του (η υπογράμμιση είναι δική μου), είτε για ύπνο είτε τη νύχτα. Όσο γνωρίζουμε, κανένας θάνατος σε κούνια δεν έχει συμβεί παρουσία κάποιου γονιού».

Προσωπικά πιστεύω ότι σ' αυτές τις περιπτώσεις το παιδί κατακλύζεται από τρόμο' δεν μπορεί να κάνει τίποτ' άλλο από το να τον βιώνει- αποτυ-χαίνει ν' αμυνθεί ενάντια στην απειλή κι έτσι ο θάνατος έρχεται σαν φυσι-κό επακόλουθο. Ακόμα κι αν το παιδί δεν πεθάνει, καταλαβαίνουμε πόσο τραυματική είναι η αίσθηση της μοναξιάς κι εγκατάλειψης γι' αυτό.

Γιατί ένα παιδί πεθαίνει, ενώ κάποιο άλλο όχι; Ο λόγος μπορεί να είναι μια κάποια ευπάθεια που δημιουργείται με το τραύμα της γέννησης. Ό-πως αναφέραμε παραπάνω, η έλλειψη οξυγόνου στη γέννηση έχει πρω-ταρχική επίδραση στα κύτταρα του ιππόκαμπου στον εγκέφαλο. Ο ιππόκα-μπος είναι υπεύθυνος για το αμυντικό κλείσιμο του οργανισμού μπροστά στον Πόνο. Έτσι, μια ελαφριά βλάβη αυτών των νευρικών κυττάρων δε θα εκδηλωθεί παρά τη στιγμή που δημιουργείται υπερφορτίο τρόμου και ο οργανισμός αποτυχαίνει να λειτουργήσει ικανοποιητικά.

Ορμονοστάτης

Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι μέσα στον εγκέφαλο υπάρχει ένας «ορμονοστάτης» που διατηρεί την κυκλοφορία των ορμονών σ' ένα καθο-

138

ρισμένο σημείο ρύθμισης*. Το στρες μεταβάλλει αυτό το σημείο ρύθμισης και προκαλεί υπο- ή υπέρ- παραγωγή ορμονών σε διαρκή βάση. Ο ορμονο-στάτης βλέπει, για παράδειγμα, αν το επίπεδο των στεροειδών στην ηλι-κία των έξι χρόνων αντιστοιχεί στο σημείο ρύθμισης αυτής της ορμόνης στη γέννηση. Αν είναι πολύ υψηλό, τότε η έκκριση της ορμόνης ACTH αυ-τόματα ελαττώνεται. Αν το σημείο ρύθμισης των στεροειδών είναι πολύ υψηλό και οι μετέπειτα αντιδράσεις σε στρες δεν έχουν κατάλληλο σημείο αναφοράς, τότε παρατηρείται χρόνια υπερέκκριση ACTH. (Η ACTH είναι μια ορμόνη του στρες που βοηθάει την κινητοποίηση του σώματος ενάντια στην απειλή). Σε γενικές γραμμές, το άτομο φαίνεται να είναι συνέχεια σε «υπερδιέγερση». Θα ήταν λάθος να αποδώσουμε κάτι τέτοιο σε γενετι-κό παράγοντα τη στιγμή που οφείλεται σε πρώιμο τραύμα.

Έχουν γίνει πολλά πειράματα με ζώα για ν' αποδειχτεί η ύπαρξη ενός τέτοιου ορμονοστάτη. Ποντίκια που δεν είχαν δεχτεί αρκετά απτικά ερεθί-σματα νωρίς στη ζωή τους, εμφάνισαν μικρό φάσμα παροχής ACTH. Στην αντίθετη περίπτωση, εμφανίστηκε μεγαλύτερο φάσμα παροχής ACTH. Το ισοπεδωμένο συναίσθημα (σε σοβαρά διαταραγμένα άτομα) μοιάζει ν' α-ντιστοιχεί σε μια «επίπεδη» ορμονική παροχή. Αυτό δε σημαίνει ότι η γενι-κή παροχή είναι χαμηλή, αλλά ότι ο οργανισμός δεν μπορεί ν' αντιδράσει μ' ευέλικτο τρόπο στις διάφορες συγκινησιακές καταστάσεις, ακριβώς γιατί ήδη υπερ-αντιδρά (αντιδρά ακόμα στο πρώιμο ανεπίλυτο τραύμα).

Ο ορμονοστάτης παράγει κι άλλα αποτελέσματα. Αν είναι ρυθμισμένος χαμηλά, η ενέργεια που κυκλοφορεί στον οργανισμό είναι ανεπαρκής. Το γενικό επίπεδο παρόρμησης είναι χαμηλό, με αποτέλεσμα τη δημιουργία «παθητικής» προσωπικότητας. Αυτό το είδος ατόμου νιώθει ανικανότητα ν' ασχοληθεί με το παραμικρό. Δεν μπορεί να οργανωθεί και να κινηθεί. Η σεξουαλική του παρόρμηση μπορεί να είναι χαμηλή όχι εξαιτίας σεξουα-λικών αναστολών, αλλά επειδή εξαρτάται από το γενικό επίπεδο ενέρ-γειας. Δεν είναι κάτι που μπορεί να υπάρξει ξέχωρα από τη γενική συστη-ματική λειτουργία. Είναι, λοιπόν, πολύ πιθανό ότι η σεξουαλική λειτουρ-γία του ατόμου επηρεάζεται τρομερά από γεγονότα που συνέβησαν στη γέννησή του.

Μέχρι τώρα μιλήσαμε γενικά για τον ορμονοστάτη. Πιο συγκεκριμένα, οι ενδείξεις που έχουμε μέχρι τώρα οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχει

* Seymour Levine, «An Endocrine Theory of Infantile Stimulation» στο Stimulation in Early Infancy, A. Ambrose (Νέα Υόρκη: Academic Press, 1969).

139

μια συγκεκριμένη δομή στον εγκέφαλο γνωστή σαν υποθάλαμος, που μπο-ρεί να είναι αυτός ακριβώς ο ορμονοστάτης. Βρίσκεται χαμηλά στον εγκέ-φαλο, σχεδόν εγκλωβισμένη στο μεταιχμιακό σύστημα. Το μεταιχμιακό σύστημα είναι ένας δακτύλιος νευρικών δομών που, πέρα απ' όλα τ' άλλα, αποθηκεύουν και ρυθμίζουν τον Πρωτογενή Πόνο. Έτσι, ο αποθηκευμέ-νος Πόνος έχει σχεδόν άμεση πρόσβαση στον υποθάλαμο που αποτελεί την κύρια ρυθμιστική, όσον αφορά τις ορμόνες, δομή του εγκεφάλου. Το Πρωτογενές κύκλωμα επηρεάζει άμεσα και συνεχώς την ορμονική παρο-χή, είτε διεγείροντάς την υπερβολικά είτε προκαλώντας ανεπάρκεια. Έ-χουμε ενδείξεις ότι στον υποθάλαμο υπάρχουν μικρά τμήματα που διεγεί-ρονται συνεχώς χωρίς να περνάνε φάσεις μη ευαισθησίας σε ερεθίσματα, όπως συμβαίνει και στις περισσότερες από τις άλλες δομές του εγκεφά-λου. Έτσι, παρατηρείται, για παράδειγμα, συνεχής διέγερση ορισμένων οξέων του στομάχου που τελικά δημιουργούν στομαχικά προβλήματα. Τέ-τοια σοβαρά προβλήματα, όπως είναι το έλκος, μπορεί να μην εμφανι-στούν για τρεις ή τέσσερις δεκαετίες ζωής, ακριβώς γιατί τόσο χρόνο μπό-ρεσε να αντισταθεί το όργανο πριν παραδώσει τα όπλα.

Το ενδιαφέρον για τον υποθάλαμο είναι ότι διαθέτει ελάχιστες άμεσες νευρικές συνδέσεις με το φλοιό. Η πορεία των μηνυμάτων που στέλνει ανακόπτεται από το μεταιχμιακό σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι η ορμονική διέγερση του συστήματος μπορεί να είναι συνεχής και ότι ο φλοιός όχι μόνο αγνοεί αυτή την κατάσταση, αλλά κι όταν ακόμα τη γνωρίζει δεν έχει τη δύναμη να σταματήσει την ορμονική έκκριση.

Ο υποθάλαμος είναι το κέντρο όπου τα συναισθήματα μεταφράζονται σε σωματική πραγματικότητα. Είναι ο ενεργός μετατροπέας του μυαλού και του σώματος. Ρυθμίζει πολλά ζωτικά συστήματα, περιλαμβανόμενης της εσωτερικής θερμοκρασίας του σώματος. Απ' όσο ξέρουμε, είναι το μόνο μέρος του νευρικού συστήματος που εκκρίνει ορμόνες. Οι ορμόνες αυτές αποκαλούνται «απελευθερωτικοί παράγοντες» και ελέγχουν την ορμονόσταση (την ισορροπία) του σώματος. Σ' αυτό οφείλεται και ο τίτλος που τους αποδίδεται: ορμονοστάτης. Επειδή ακριβώς ο ορμονοστάτης βρίσκεται τοποθετημένος μέσα στα κυκλώματα συναισθημάτων του εγκε-φάλου, πιστεύω ότι ένα παιδικό τραύμα μπορεί να μεταβάλει για πάντα το σημείο ρύθμισής του. Η ελάττωση της εσωτερικής θερμοκρασίας του σώματος που παρατηρούμε συνεχώς σε άτομα που έχουν υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία αποτελεί ένδειξη της διόρθωσης αυτού του set point σε μια βασική περιοχή μετά την αναβίωση και επίλυση τραυμάτων της παιδικής ηλικίας. Αντίθετα, φαίνεται ότι ο Πρωτογενής Πόνος ανυψώ-

140

νει συνεχώς τη θερμοκρασία του σώματος στους νευρωτικούς, δημιουρ-γώντας περισσότερες απαιτήσεις από το σύστημα.

Τώρα πια έχουμε άφθονες ενδείξεις που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι αυξητικές ορμόνες που εκκρίνονται από την υπόφυση (ένα μικρό σχηματισμό κάτω από τον υποθάλαμο) ελέγχονται κυρίως από τον υποθά-λαμο. Είναι, λοιπόν, φανερό ότι η ανάπτυξη μπορεί ν' αναχαιτιστεί από μεταβολές που συμβαίνουν νωρίς στη ζωή στο σημείο ρύθμισης. Σε άτομα, όμως, που έχουν υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία έχει παρατηρηθεί ανάπτυξη των μαλακών μορίων του σώματος.

Ένα από τα βασικά όργανα που επηρεάζονται από τις εκκρίσεις του υποθάλαμου είναι ο θυρεοειδής αδένας, μέρος του γενικού ορμονικού συ-στήματος. Η δυσλειτουργία του θυρεοειδούς είναι κάτι πολύ συνηθισμένο ανάμεσα στους ανθρώπους- οδηγεί σε ελάττωση του ενεργειακού επίπε-δου, ξηρότητα του δέρματος, μεταβολές στην υφή των τριχών, αλλαγές στη διαμόρφωση του σώματος και, όταν είναι αρκετά σοβαρή, σε εγκεφα-λικές βλάβες. Πολλοί από τους ασθενείς που υποβάλλονται σε Πρωτογε-νή Θεραπεία και είναι ταυτόχρονα αναγκασμένοι να παίρνουν τέσσερις με πέντε κόκκους (σ.τ.μ. 0,065 gr) θυροξίνης τη μέρα για να διορθώσουν το βαρύ υποθυρεοειδισμό τους, ανακαλύπτουν μετά το τέλος της Πρωτο-γενούς Θεραπείας ότι δε χρειάζονται πια αυτή την αγωγή- ιατρικές εξετά-σεις αποδεικνύουν ότι η παροχή του θυρεοειδούς έχει αλλάξει. Κατά τη γνώμη μου, αυτό οφείλεται στη διόρθωση του σημείου ρύθμισης*.

Οι απελευθερωτικοί παράγοντες επηρεάζουν ακόμα τόσο τους γεννη-τικούς αδένες όσο και τα επινεφρίδια. Αυτό σημαίνει ότι ο συσσωρευμέ-νος στο μεταιχμιακό σύστημα Πρωτογενής Πόνος, που μετατρέπεται σε ένταση ακριβώς επειδή δε βρίσκει τη σωστή πρόσβαση στο φλοιό, ξανα-γυρίζει στον υποθάλαμο και πιθανά στους γεννητικούς αδένες, προκαλώ-ντας μόνιμη σεξουαλική διέγερση. Σ' αυτή την περίπτωση, ο νευρωτικός νιώθει συνέχεια «καυλωμένος», πράγμα που τον οδηγεί είτε σε ψυχανα-γκαστικό αυνανισμό είτε σε σεξουαλική δραστηριότητα. Στην πραγματι-κότητα,απελευθερώνει τον Πόνο-ένταση που έχει μετατραπεί σε σεξουα-λικό συναίσθημα. Αντίστροφα, μεταβολές των απελευθερωτικών παραγό-ντων μπορεί να αναστείλουν το σεξουαλικό συναίσθημα. Όταν ο Πόνος-ενέργεια έχει πρόσβαση στα κέντρα όρεξης, το άτομο μόλις αισθανθεί κάποια ένταση ρίχνεται με τα μούτρα στο φαγητό. Από τη στιγμή που το

* Μια εξαιρετική μελέτη πάνω σ' αυτό είναι το «The Hormones of the Hypothalamus» των Roger Guillemin και Roger Burgus, Scientific American, Νοέμβριος 1972.

141

σημείο ρύθμισης μεταβάλλεται μόνιμα πια, το άτομο θα νιώθει πάντα πει-νασμένο μόλις αισθανθεί ένταση, χωρίς συνήθως να ξέρει το λόγο.

Όταν επηρεάζεται ο φλοιός των επινεφριδίων, απελευθερώνονται (ή ανακόπτονται) τα στεροειδή. Τα στεροειδή είναι οι ορμόνες του στρες που συζητιούνται εκτενώς σε μια σειρά βιβλίων του Hans Selye. Η παροχή των στεροειδών επηρεάζει την ανάπτυξη. Ταυτόχρονα, επηρεάζει τη δομή των οστών (κάνοντάς τα πορώδη και ευπαθή), τα αποθέματα λίπους, μεταβάλ-λει τα λευκά αιμοσφαίρια — πράγμα που κάνει το άτομο πιο ευάλωτο σε αλλεργίες και μολύνσεις —, προκαλεί μεταβολές στην ισορροπία αρσε-νικών-θηλυκών ορμονών, με αποτέλεσμα υπερβολική, για παράδειγμα, τριχοφυΐα στις γυναίκες. Η έλλειψη αυτών των ορμονών οδηγεί στη νόσο του Addison που συνδέεται συχνά με κατάθλιψη και η υπερπαραγωγή τους οδηγεί στη νόσο του Cushing που συνδέεται συχνά με μανιακές κατα-στάσεις. Φανταστείτε τις επιπτώσεις που δημιουργούν οι μεταβολές στον ορμονοστάτη. Είναι ν' απορεί κανείς πώς το σώμα αντέχει τόσα χρόνια πριν υποκύψει σε αρρώστιες όπως η υπογλυκαιμία ή ο διαβήτης. Οι Πρω-τογενείς Πόνοι, επομένως, δε δημιουργούν απλώς μεταβολές στην κατα-σκευή και δομή του σώματος, αλλά έχουν και ψυχολογικές επιπτώσεις. Μ' άλλα λόγια, όταν το άτομο δίνει την εικόνα «στραπατσαρισμένου», το πιθανότερο είναι να αισθάνεται το ίδιο και ψυχολογικά. Σαν να μην είναι όλα αυτά αρκετά, ο υποθάλαμος καθορίζει ακόμα το είδος της μητέρας που μπορεί να γίνει μια γυναίκα. Ρυθμίζει το ποσό του γάλατος που παρά-γει μια μητέρα για το μωρό της και το είδος της εμμηνόρροιας που θα έχει. Καθορίζει ακόμα το κατά πόσο μια γυναίκα συλλαμβάνει εύκολα ή δύσκολα.

Ένα υψηλό σημείο ρύθμισης σημαίνει συνήθως ότι το άτομο βρίσκεται συνέχεια σε υπερδιέγερση. Εάν οι περιστάσεις της ζωής του (όπως το να έχει μια ελκυστική μητέρα, σε αντίθεση μ' εκείνη που μπουκώνει συνέχεια το παιδί της με φαγητό) κατεύθυναν τις έντονες παρορμήσεις του στη σε-ξουαλική περιοχή, τότε το άτομο θα εμφανίσει υπερβολική σεξουαλική δραστηριότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί η σεξουαλική λειτουργία αποτελεί μέρος της γενικής συναισθηματικής δραστηριότητας του οργανισμού, και ο ορμονοστάτης είναι εκείνος που καθορίζει πόσο συναισθηματικό μπορεί να γίνει το άτομο. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η υπερσεξουαλικότητα δεν οφεί-λεται σε μια καθαρή σεξουαλική παρόρμηση- απλά, η ένταση διοχετεύεται ξανά μέσα από τον υποθάλαμο σε σεξουαλικά κανάλια. Το σεξ αποτελεί διέξοδο για την ένταση. Η προσπάθεια να θεραπεύσουμε φαινόμενα, ό-πως η νυμφομανία ή η σατυρίαση, από μόνα τους είναι καταδικασμένη σε

142

αποτυχία, γιατί στην ουσία ασχολούμαστε με διεξόδους και όχι με πραγ-ματικές αιτίες.

Όταν το οικογενειακό περιβάλλον επιτρέπει ελάχιστες διεξόδους (ένα θρησκευτικό και αυστηρό σπιτικό, για παράδειγμα), το άτομο με υψηλό σημείο ρύθμισης παραμένει σε υπερδιέγερση και αναπτύσσει χρόνιο άγ-χος. Το άτομο αυτό έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να καταρρεύσει ψυ-χολογικά από την ένταση στην εφηβεία ή στα είκοσι του χρόνια.

Οι άνθρωποι με υψηλά σημεία ρύθμισης φαίνονται πολύ ενεργητικοί, και είναι πράγματι. Η ενέργεια αυτή προέρχεται από την προσπάθεια που καταβάλλει το σύστημά τους για ν' απομονώσει τον Πόνο. Ορισμένοι διο-χετεύουν αυτή την ενέργεια στο σεξ, άλλοι σε επιχειρήσεις. Ο υπερδρα-στήριος άνθρωπος βρίσκει συνήθως κάποια διέξοδο για να διοχετεύει την ενέργειά του. Μόνον όταν αυτές οι διέξοδοι μπλοκάρονται, η ένταση επα-νασχηματίζεται σε Πόνο — σ' αυτό, δηλαδή, που είναι στην πραγματικότη-τα. Όσο υπάρχουν διέξοδοι, το άτομο δε γνωρίζει ότι μέσα του υπάρχει Πόνος ή, συχνά, ότι έχει ένταση... Αισθάνεται απλώς δραστήριο.

Η έννοια του Αρχετυπικού Τραύματος και της Αρχετυπικής Άμυνας μας βοηθάει να καταλάβουμε καλύτερα τα ενεργειακά επίπεδα. Ένας α-σθενής που αναβίωσε πρόσφατα το τραύμα της γέννησής του ένιωσε ν' απελευθερώνεται από μέσα του ένα τεράστιο ποσό ενέργειας. Μετά από αυτό έγινε δραστήριος. Το συναίσθημα που συνόδευε το Πρωτογενές Τραύμα ήταν: «Όλα αυτά συμβαίνουν σε μένα κι εγώ δεν μπορώ.να κουνη-θώ — δεν μπορώ να κάνω τίποτα». Το γεγονός ότι σφήνωσε στον πυελο-γεννητικό σωλήνα μια ολόκληρη μέρα τον έκανε να παραιτηθεί από τα πάντα. Έτσι, ανέπτυξε μια παραιτημένη, παθητική προσωπικότητα. Στο παραμικρό στρες ένιωθε ακινητοποιημένος. Μ' άλλα λόγια, το παραμικρό στρες επαναδραστηριοποιούσε την πρωταρχική και πραγματική ακινητο-ποίηση που είχε εξαντλήσει όλο το ενεργειακό του απόθεμα και τον έκανε να νιώθει σε πλήρη αποδιοργάνωση. Όταν ήταν υποχρεωμένος να παρα-δώσει κάποια εργασία, ένιωθε ολότελα αδύναμος να καθίσει και να γράψει κάτι. Αργότερα, όταν διαμαρτύρονταν τα γραμμάτιά του γιατί δεν είχε να τα πληρώσει, γέμιζε απελπισία αντί να ψάξει να βρει κάποια δουλειά. Δεν μπορούσε «να πάρει τα πόδια του». Το συμπέρασμα είναι ότι το πρώι-μο τραύμα είχε επηρεάσει σοβαρά τον ορμονοστάτη και του είχε εξαντλή-σει όλα τα ενεργειακά του αποθέματα. Όταν βρισκόταν σε στρες, η εκλο-γίκευση ήταν: «Τι νόημα έχει τέλος πάντων;» Ανέπτυξε μια παθητική προ-σωπικότητα, βασισμένη στα εξαντλημένα ενεργειακά του αποθέματα. Α-ντιμετώπιζε τον κόσμο παθητικά και ο κόσμος τού ενίσχυε βέβαια αυτή

143

την παθητικότητα. Αναζητούσε ανθρώπους να τον καθοδηγούν και να του λένε τι να κάνει — ανθρώπους που θα τον συμβούλευαν και θα κυριαρχού-σαν πάνω του. Σε χοντρές γραμμές, φαίνεται ότι η ζωή δεν αποτελεί παρά μια εκλογίκευση για την ιδιοσυγκρασία μας. Οι ιδέες που ανέπτυξε αυτός ο άνθρωπος για τη ζωή εξαρτώνταν σε τεράστιο βαθμό από γεγονότα που συνέβησαν από τη στιγμή που άρχισε να ζει. Οι ιδέες και οι αντιλήψεις είναι απόρροια ολόκληρης της φυσιολογίας μας- είναι, λοιπόν, ανώφελο να προσπαθούμε ν' αλλάξουμε τις ιδέες κάποιου αν δεν είμαστε προετοι-μασμένοι ν' αλλάξουμε τη φυσιολογία του*.

Ας δούμε πώς η μεταβολή μιας συγκεκριμένης ορμόνης κάτω από στρες επηρεάζει και επηρεάζεται από την παθητικότητα που συζητάμε. Η ορμόνη του εγκεφάλου, η νορεπινεφρίνη, φαίνεται να παίζει βασικό ρό-λο στις ενεργητικές, κατηγορηματικές αντιδράσεις. Η απουσία αυτής της ορμόνης (που αποκαλείται «neurotransmitter») μπορεί να οδηγήσει σε πα-θητικότητα και, σε σοβαρές περιστάσεις, σε κατάθλιψη.

Σε ζώα που αποδυναμώθηκε κάθε τάση δραστηριότητας και στη συνέ-χεια υποβλήθηκαν σε ηλεκτροσόκ, παρατηρήθηκε μείωση του επίπεδου της νορεπινεφρίνης. Το επίπεδο αυξανόταν μόνο στο μέτρο που τους επι-τρεπόταν να είναι δραστήρια την ώρα της διαβίβασης του ηλεκτροσόκ. Προσωπικά, πιστεύω ότι η φύση του τραύματος στη γέννηση καθορίζει τα επίπεδα της νορεπινεφρίνης και, κατά συνέπεια, το χαρακτηριστικό τρόπο αντίδρασης του ατόμου — παθητικό ή ενεργητικό. Όταν το έμβρυο ακινητοποιείται στον πυελογεννητικό σωλήνα, είτε γιατί σφήνωσε είτε γιατί ο ομφάλιος λώρος είναι τυλιγμένος γύρω από το λαιμό του, οπότε η παραμικρή κίνηση είναι αδύνατη ή σημαίνει θάνατο, τότε είναι πιθανό να παρατηρηθεί μείωση του neurotransmitter κι ένα χαμηλότερο σημείο ρύθμισης. Στο μέτρο που συνεχίζει ν' αγωνίζεται για να βγει έξω, τότε παρατηρείται αυξημένη παροχή μιας άλλης κατεχολαμίνης — της επινε-φρίνης. Αυτός ο neurotransmitter λειτουργεί σαν ισορροπητικός μηχανι-σμός στην έκκριση νορεπινεφρίνης κι ευθύνεται κυρίως για την ενεργο-ποίηση του συστήματος για παραίτηση ή αγώνα. Ένα άκαμπτο άτομο πα-ραλυμένο από φόβο έχει μεγαλύτερη έκκριση νορεπινεφρίνης. Πιστεύω, εντούτοις, ότι η ακαμψία σαν χαρακτηριστικό της προσωπικότητας έλκει

* Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που οι τεχνικές των εξαρτημένων αντιδράσεων και οι θεραπευτι-κές μέθοδοι, όπως είναι η Θεραπεία Πραγματικότητας, που ασχολούνται με την «αλλαγή του μυα-λού» δε λειτουργούν. Το κωδικοποιημένο παρελθόν συνεχίζει να παραμένει στα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου.

144

;την καταγωγή της από το ξεκίνημα της ζωής, τότε που η ακαμψία και η ακινησία (στον πυελογεννητικό σωλήνα) αποδείχτηκαν σωτήριες. Έτσι, η ακαμψία που αργότερα εξελίσσεται σε νευρωτική δεν είναι παρά μια πρώιμη προσαρμοστική αρχετυπική αντίδραση. Μ' αυτή την έννοια, καθέ-να από τα στοιχεία της προσωπικότητάς μας έπαιξε στην αρχή της ζωής μας καθοριστικό ρόλο για την επιβίωση και ακεραιότητά μας. Παράδειγμα άκαμπτης αντίδρασης μου έδωσε κάποιος από τους ασθενείς μου που, ε-νόσω έδινε μια διάλεξη, ανακάλυψε ότι είχε ξεπεράσει τα επιτρεπτά χρο-νικά όρια. Παρόλο που το ακροατήριο άρχισε να δυσφορεί και να τον προ-τρέπει να παραλείψει ορισμένα μέρη της μελέτης του, αυτός ένιωθε ανίκα-νος να το κάνει. Από τη στιγμή που έμπαινε σε κάποιο δρόμο τού ήταν αδύνατο να παρεκκλίνει, ιδιαίτερα κάτω από συνθήκες στρες, όπως είναι η διάλεξη μπροστά σε μεγάλο ακροατήριο. Ο λόγος που αντιδρούσε μ' έναν τόσο άκαμπτο τρόπο οφειλόταν τελικά, καθώς ανακάλυψε, στο τραύ-μα της γέννησής του — στο γεγονός ότι κάποια στιγμή ένιωσε πλήρη αδυ-ναμία να κάνει την παραμικρή κίνηση. Στη γέννησή του, προφανώς, δεν είχε άλλες εναλλακτικές λύσεις, πράγμα που του δημιούργησε ένα στερε-ότυπο ασυνείδητο τρόπο αντίδρασης σ' όλες τις μετέπειτα καταστάσεις στρες. Η αρχετυπική άμυνα είναι φοβερά ουσιαστική, γιατί όλες οι υπόλοι-πες άμυνες στηρίζονται πάνω της. Μ' άλλα λόγια, καθηλώνει την «προσω-πικότητα». Καμιά βαθιά, επομένως, αλλαγή της προσωπικότητας δεν είναι δυνατή μέχρι τη στιγμή της Αναβίωσης και επίλυσης του αρχετυπικού τραύματος και της άμυνάς του. Το σημείο αυτό θα πρέπει να το έχουμε πάντα υπόψη μας όταν μιλάμε για αλλαγή της προσωπικότητας. Ορισμέ-νες μεταβολές της προσωπικότητας είναι σίγουρα δυνατές, η βαθιά όμως αλλαγή εξαρτάται από την επίλυση του αρχετυπικού τραύματος. Αυτό ση-μαίνει ότι, για να θεραπεύσουμε ριζικά την ομοφυλοφιλία, το άσθμα ή τη γενική ακαμψία, θα πρέπει να φτάσουμε στο πρωταρχικό καθοριστικό τραύμα που μπορεί και να μη συνέβη στη γέννηση- μπορεί να συνέβη αργό-τερα — στην κούνια, για παράδειγμα.

Ένα έμβρυο που αγωνίστηκε να βγει στον κόσμο μπορεί να έχει υψηλό σημείο ρύθμισης της επινεφρίνης. Αργότερα στη ζωή του, θα νιώθει συνε-χή ένταση. Είναι πιθανότερο ν' αναπτύξει μια ενεργητική παρά μια παθητι-κή προσωπικότητα. Η χαρακτηριστική του προσέγγιση στα προβλήματα θα είναι η επίθεση και όχι η περισυλλογή. Μπορεί να μη νιώθει ακόμα τόσο έντονα τα άγχη του, ακριβώς γιατί τα μετατρέπει συνεχώς σε δραστηριό-τητες. Το πρώιμο τραύμα του (μαζί με τα σημαντικά γεγονότα της ζωής του) είναι πιθανότερο να το σπρώξει στην κατεύθυνση του ποδοσφαιριστή

10. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 145

παρά του ποιητή. Κι όλα αυτά γιατί, σ' ένα ασυνείδητο επίπεδο, η επίθεση σημαίνει ζωή και η παθητική περισυλλογή θάνατο. Το σύστημά του, με λίγα λόγια, είναι συνέχεια ρυθμισμένο (σε πολλά επίπεδα, περιλαμβανό-μενου και του βιοχημικού) ν' αγωνίζεται ενάντια στο αρχικό Πρωτογενές τραύμα. Αν το άτομο ήταν δραστήριο στη γέννησή του ,θα εμφανίσει αργό-τερα υπερδραστήρια συμπεριφορά κι αν ακινητοποιήθηκε στη γέννησή του, θα παρουσιάσει παθητική κατάθλιψη. Οποιοδήποτε μεταγενέστερο στρες, ας πούμε η εγκατάλειψη από το σύντροφό του, θα ενεργοποιήσει τη χαρακτηριστική του αντίδραση — είτε «Ποιο το νόημα;» είτε «θα σε κάνω να μείνεις, δεν πρόκειται να σ' αφήσω να φύγεις». Όλα αυτά αποτε-λούν ένα φαύλο κύκλο — ο ορμονοστάτης δημιουργεί μια προσωπικότητα που, με τη σειρά της, ενισχύει το ορμονικό πρόβλημα. Η ανάδραση είναι συνεχής. Το μόνο που, κατά τη γνώμη μου, σπάει αυτό το κλειστό σύστημα είναι οι Πρωτογενείς Αναβιώσεις, γιατί μόνο τότε το τραύμα αναβιώνεται κι επιλύεται.

Η έρευνα γύρω από τη σχέση ανάμεσα στα είδη των τραυμάτων της γέννησης και τα μετέπειτα είδη της προσωπικότητας είναι απαραίτητη. Μια τέτοια έρευνα θα έπρεπε, εντούτοις, να προχωράει πέρα από τα διά-φορα είδη προσωπικότητας, για ν' ανακαλύψει ποιες συγκεκριμένες αρ-ρώστιες σχετίζονται με τις συγκεκριμένες ορμονικές μεταβολές στη γέν-νηση. Είναι, για παράδειγμα, πιθανότερο να παρουσιάσει το υπερδραστή-ριο άτομο υπερεκκρίσεις με αποτέλεσμα κάποιο έλκος; Αναφέρθηκε πα-ραπάνω ότι ζώα που ακινητοποιούνται μπροστά στο στρες έχουν μεγαλύ-τερη πιθανότητα ν' αναπτύξουν όγκους- θα πρέπει να μάθουμε κατά πόσο ισχύει αυτό και για τους ανθρώπους. Μ' άλλα λόγια, μήπως η προδιάθεση στους όγκους δημιουργείται με το τραύμα της γέννησης; Υπάρχουν, δηλα-δή, συγκεκριμένες, συνεχείς ενδοκρινικές μεταβολές που συνδέονται με τη μετέπειτα ανάπτυξη όγκων; Πιστεύω ότι η απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα είναι καταφατική, στο μέτρο που υπάρχουν ορισμένα είδη ό-γκων που όταν ανοίγονται βρίσκονται γεμάτοι νορεπινεφρίνη — σε ποσό-τητα πολύ μεγαλύτερη από το κανονικό. Φαίνεται, δηλαδή, να δημιουργεί-ται μια συσσώρευση αυτής της ορμόνης, με αποτέλεσμα να μην μπορεί ν' απελευθερωθεί και να χρησιμοποιηθεί όπως πρέπει από το σύστημα*.

Η νορεπινεφρίνη είναι κυρίως αγγειοσυσταλτική. Προκαλεί ανύψωση

* Για πιο συγκεκριμένες λεπτομέρειες πάνω σ' αυτό, βλέπε Stanley Gitlow et al., «Diagnosis of Neuroblastoma by Qualitative and Quantitative Determination of Catecholamine Metabolites in Urine», Cancer, τόμ. 25, No 6, Ιούνιος 1970.

146

της πίεσης του αίματος συστέλλοντας τα αιμοφόρα αγγεία. Γιατί τα αιμο-φόρα αγγεία βρίσκονται σε χρόνια συστολή; Πιθανή αιτία αποτελεί το ότι η συνηθισμένη αντίδραση του ατόμου μπροστά σε μια απειλή είναι το απο-τράβηγμα ή η συστολή. Ο Πρωτογενής Πόνος είναι πηγή απειλής και ο οργανισμός πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή απειλή για να τον αντιμετωπί-ζει. Η απελευθέρωση της νορεπινεφρίνης περιορίζει τη γενική παροχή του αίματος, έτσι ώστε το μεγαλύτερο μέρος του να διατηρείται για χρήση από τον εγκέφαλο — ο εγκέφαλος πρέπει να εφευρίσκει συνεχώς τρό-πους επίλυσης των προβλημάτων. Προφυλάσσει, ακόμα, το σώμα από σοκ, πράγμα που θα συνέβαινε σίγουρα αν όλοι οι Πρωτογενείς Πόνοι ξεχύνονταν ξαφνικά μέσα στο σύστημα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περί-πτωση μιας τραυματικής γέννησης, όπου το παιδί την ώρα που στραγγαλί-ζεται δεν έχει τη δυνατότητα να ξεφύγει ή ν' αγωνιστεί. Κάτι θα πρέπει να συμβεί για να το κρατήσει ζωντανό και άρτιο, κι αυτό είναι η νορεπινε-φρίνη.

Από τη στιγμή που η νορεπινεφρίνη ρυθμίζεται σ' ένα υψηλό επίπεδο, δημιουργείται σαν αποτέλεσμα υπερένταση. Φυσικά, δεν πρέπει ν' αγνο-ούμε το ρόλο του μετέπειτα στρες στο σχηματισμό αυτής της υπερέντα-σης. Αν το παιδί ζει σ' ένα γκέτο, αν είναι μαύρο και φτωχό, αν παρακολου-θεί κάποιο σχολείο όπου οι απειλές βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη, τότε το επιπλέον στρες θα το οδηγήσει νωρίτερα στην κατάρρευση από την υπερένταση. Αν ζει σε μια ήρεμη ατμόσφαιρα, θα αντισταθεί περισσό-τερο, ίσως τέσσερις δεκαετίες ή και περισσότερο*. Ένας λόγος που οι αιτίες των κακοήθων όγκων δεν έχουν ακόμα εξακριβωθεί από τους ερευ-νητές είναι το γεγονός ότι αγνοείται ο ρόλος των ψυχολογικών παραγό-ντων (και, κατά συνέπεια, των βιοχημικών).

Δεν είναι τυχαίο που τα πρόωρα απομονωμένα ποντίκια (και παρόλο που ποτέ δεν αναφέρεται ότι «απομόνωση» σημαίνει «απουσία μαμάς») έ-χουν μεγαλύτερη προδιάθεση στην υπερένταση και αυξημένη συγκέ-ντρωση νορεπινεφρίνης στο μεταιχμιακό σύστημα (εκεί όπου, κατά τη γνώμη μου, αποθηκεύεται ο Πρωτογενής Πόνος). Το θέμα δεν είναι ότι η συσσώρευση της νορεπινεφρίνης προκαλεί όλες αυτές τις αρρώστιες-

η αιτία βρίσκεται ακριβώς στη συσσώρευση των ανεπίλυτων συναισθημά-των που προκαλεί μεταβολές ορισμένων χημικών ουσιών. Το θέμα, επομέ-

* Για περισσότερες λεπτομέρειες πάνω σ' αυτό, βλέπε Μ. Mendlowitz et al., «Catecholamine Metabolism in Essential Hypertension, American Heart Journal, τόμ. 79, No. 3, α 401-407, Μάρτιος 1970.

147

νως, μιας μελέτης πρέπει να είναι αυτά τα συναισθήματα και όχι οι χημικές μεταβολές που τα συνοδεύουν. Άλλωστε, αυτές οι χημικές μεταβολές συμβαίνουν μέσα σε ανθρώπους.

Αυτό που θέλω να επισημάνω είναι ότι το «είδος της προσωπικότητας» δεν είναι εκείνο που καθορίζει αν το άτομο θα εμφανίσει έλκος ή άσθμα-οι συγκεκριμένες μεταβολές στη βιοχημεία που οφείλονται σ' ένα πρώιμο τραύμα είναι εκείνες που προκαλούν ένα συγκεκριμένο είδος προσωπικό-τητας και μια σχετική ορμονική διαταραχή.

Είναι, λοιπόν, φανερό ότι για να μπορέσει μια οποιαδήποτε ψυχοθερα-πεία να επιφέρει βαθιά αλλαγή της προσωπικότητας θα πρέπει να μεταβά-λει το ενδοκρινικό σύστημα. Αλλιώς θα έχουμε απλώς ένα υπερδραστήριο άτομο που κατευθύνει πια την ενεργητικότητά του σε συμπεριφορά που θεωρείται σωστή από έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Δε θα πάψει, εντούτοις, να είναι ένα υπερδραστήριο, «έτοιμο προς εκκίνηση» άτομο.

Φυσικά, δεν είναι μόνο ο εγκέφαλος που επηρεάζεται από τα πρώιμα τραυματικά γεγονότα- οι μεταβολές στα ορμονικά επίπεδα επηρεάζουν το ρυθμό και τη φύση της σωματικής ανάπτυξης. Οι νευρωτικοί συνήθως «φαίνονται» νευρωτικοί. Κατά κάποιο τρόπο, ένα μέρος τους είναι είτε υπο- είτε υπερ-ανεπτυγμένο. Έτσι, βλέπουμε ανθρώπους με πολύ μικρό κορμό, πολύ κοντά πόδια, φουσκωμένο πρόσωπο, μικρή ανάπτυξη, κλπ. Αντίθετα, τα παιδιά που είναι καλά φαίνονται καλά. Η σωματική τους ανά-πτυξη είναι ολοκληρωμένη και το σώμα τους είναι αρμονικό. Δε διαθέτου-με ακόμα πολλά στοιχεία πάνω σ' αυτό· τα κορίτσια, όμως, που υποβάλλο-νται σε Πρωτογενή Θεραπεία, μόλις φτάνουν στην εφηβεία, εμφανίζουν μια εκπληκτικά καλοσχηματισμένη ανάπτυξη. Δε μοιάζουν στεγνωμένα, μαραμένα και τσακισμένα.

Δε θα έπρεπε να φαίνεται παράξενο που οι νευρωτικοί εκδηλώνουν τη νεύρωσή τους και σωματικά. Το σώμα συνεχίζει να μετασχηματίζεται για πολλά χρόνια. Ορισμένα μέρη αναπτύσσονται γρηγορότερα από άλλα. Τα χέρια και τα πόδια αναπτύσσονται πιο γρήγορα από τον κορμό- το ίδιο και το κεφάλι. Αυτές οι σωματικές αλλαγές διαδραματίζονται μέσα από ένα γενετικά κωδικοποιημένο ορμονικό σύστημα. Όταν στις κρίσιμες πε-ριόδους, τότε που απελευθερώνονται ορισμένες ορμόνες που ρυθμίζουν διάφορες πλευρές της σωματικής μας ανάπτυξης, συμβεί κάποιο βασικό τραύμα — τόσο ψυχολογικό όσο και σωματικό —, επηρεάζεται ολόκληρη η σωματική μας ακεραιότητα. Η ανάπτυξη των κνημών ή του κορμού μπο-ρεί να καθυστερήσει ανεπαίσθητα- το τελικό, όμως, αποτέλεσμα είναι ότι το άτομο δεν παρουσιάζει σωματική ισορροπία. Το σώμα του μπορεί να

148

παραμείνει μικρό και ν' αρχίσει ν' αναπτύσσεται αργά στην εφηβεία, με ελάχιστες πιθανότητες να φτάσει εκείνο που θεωρείται μέγιστο δυναμικό ανάπτυξης. Όταν οι ψυχολόγοι μιλούν για «προσωπική ανάπτυξη» θα πρέ-πει να έχουν υπόψην τους ότι η ανάπτυξη δεν είναι απλώς κάτι που κάνει το μυαλό*.

Έχω αναφέρει και αλλού (Η Πρωτογενής Κραυγή) ότι η νεύρωση μοιά-ζει με το να βάζεις μπροστά το μηχανάκι σου για μια ολόκληρη ζωή χωρίς να έχεις τη δύναμη να το σταματήσεις. Τώρα πια, βλέπουμε το βιοχημικό ανάλογο: ρυθμίζουμε, μ' άλλα λόγια, τον ορμονοστάτη μας τόσο ψηλά, που είναι αδύνατο να τον χαμηλώσουμε όσο πολύ κι αν το θέλουμε. Η μόνη λύση σ' αυτό είναι οι Πρωτογενείς Αναβιώσεις που τελικά επιλύουν το τραύμα. Πιστεύω, δηλαδή, ότι ο ορμονοστάτης ρυθμίζεται ψηλά, ακριβώς γιατί πρέπει συνέχεια ν' ανταποκρίνεται σ' ένα ανεπίλυτο γεγονός ή απει-λή. Το σύστημα βρίσκεται σε κατάσταση υπερδιέγερσης, γιατί πρέπει συ-νεχώς ν' αμύνεται ενάντια στον Πόνο.

Μπορούμε να «επανορθώσουμε» μια συμπεριφορά βασισμένη σ' ένα επίπεδο παρόρμησης που ρυθμίζεται στη γέννηση (με τη βοήθεια της θε-ραπείας της συμπεριφοράς), αλλά δεν μπορούμε να επανορθώσουμε τον εγκέφαλο και το ίδιο το επίπεδο παρόρμησης. Μ' άλλα λόγια, μπορούμε να διορθώσουμε ένα νεαρό εγκληματία διοχετεύοντας τη δραστηριότητά του στη σχολική εργασία, αλλά δεν μπορούμε να μεταβάλλουμε το σημείο ρύθμισης του επίπεδου παρόρμησης. Έτσι, θα πληρώσουμε κάποιο τίμη-μα για την καλύτερη συμπεριφορά του νεαρού: νυχτερινή ενούρηση, ε-φιάλτες ή οτιδήποτε άλλο.

Ένα από τα βασικά σημεία της έρευνας του Levine είναι ότι τα θηλυκά ζώα με ιστορικό ανικανοποίητων αναγκών υποφέρουν από μια αλλοίωση της ορμονικής παροχής, με αποτέλεσμα να γίνονται «κακές» μητέρες — νευρωτικές, αδιάφορες, με λιγοστό γάλα, κλπ. Οι ενδείξεις μάς οδηγούν στο συμπέρασμα ότι, αντίθετα με τις ιδέες του Φρόυντ, η κρίσιμη περίοδος της ζωής του παιδιού δεν είναι τα έξι πρώτα χρόνια, αλλά οι έξι πρώτοι μήνες. Η Πρωτογενής στέρηση στη διάρκεια αυτής της περιόδου διαγρά-φει μια πορεία που αφορά τη συμπεριφορά, την ψυχολογία και τη βιοχη-μεία του ατόμου. Σ' αυτή την κρίσιμη περίοδο της ζωής θα πρέπει ν' απο-φεύγεται οποιοσδήποτε τραυματισμός του παιδιού. Αυτό σημαίνει ότι η

" Για μια εξαιρετική και λεπτομερή περιγραφή των διαδικασιών ανάπτυξης, βλέπε Μ. Tanner, «Physical Growth», στο Manual of Child Psychology, 3η έκδ. Paul Mussen (Νέα Υόρκη: Wiley and Sons, 1970).

149

μητέρα δεν πρέπει να επιστρέφει στη δουλειά της αμέσως μετά τη γέννη-ση του παιδιού της. Αν θέλει ν' αποκτήσει παιδί, θα πρέπει να προετοιμα-στεί να είναι μητέρα και όχι εργαζόμενη.

Εκείνο που θα πρέπει απαραίτητα να είναι φυσιολογικό είναι ένας ελεύ-θερος εγκέφαλος — ένας εγκέφαλος που δεν είναι φραγμένος από λογο-κριτικούς μηχανισμούς καταπίεσης των συναισθημάτων. Ελεύθερος είναι ο εγκέφαλος που έχει αναπτυχθεί στο μάξιμουμ των δυνατοτήτων του. Και όπως απόδειξε ο Krech, κάτι τέτοιο οδηγεί σε καλύτερη και γρηγορό-τερη μάθηση*. Πραγματική μάθηση είναι, επομένως, η ελευθερία ν' ανα-πτύσσεται και να εξελίσσεται κανείς με το δικό του ρυθμό. Η παπαγαλία και οι μηχανικές ασκήσεις το μόνο που καταφέρνουν είναι να παρεμποδί-ζουν αυτή την ελευθερία. Ένα πλούσιο σ' ερεθίσματα κι ελεύθερο περι-βάλλον τα πρώτα χρόνια της ζωής επιτρέπει την ανάπτυξη εγκεφαλικών συνδέσεων κι έτσι το άτομο είναι σε θέση να καταλαβαίνει περισσότερα. Η κατανόηση του εαυτού μας — αυτοεπίγνωση — συμπεριλαμβάνεται στα παραπάνω- μπορούμε να πούμε, μάλιστα, ότι είναι το αποτέλεσμα ενός καλοανεπτυγμένου, ελεύθερου εγκεφάλου. Άλλοτε, θεωρούσα ευτύχημα το γεγονός ότι οι άνθρωποι που περιστοιχίζονται από ένα άσχημο περι-βάλλον είναι συνήθως πολύ «κουτοί» για να καταλάβουν τι συμβαίνει γύ-ρω τους- τώρα, είμαι σίγουρος ότι η κατάστασή τους αυτή είναι το νευρο-λογικό αποτέλεσμα ενός τέτοιου περιβάλλοντος. Η φύση αμβλύνει, ευτυ-χώς, τον εγκέφαλο όταν ο Πόνος είναι τεράστιος.

Αν θέλουμε τα παιδιά μας να είναι έξυπνα, διορατικά και γεμάτα επί-γνωση, τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τους άλλους, έτσι ώστε να μη γίνονται εύκολα θύματα χειραγώγησης και εκμετάλλευσης, τότε θα πρέπει να δημιουργήσουμε συνειδητά παιδιά- συνειδητά με την Πρωτογε-νή έννοια. Η συνείδησή τους θα είναι αποτέλεσμα της ολόπλευρης επικοι-νωνίας που θα υπάρχει ανάμεσα σ' όλες τις περιοχές του εγκεφάλου. Η ψευδής συνείδηση δημιουργείται ακριβώς γιατί ο εγκέφαλος δε λειτουρ-γεί σαν αρμονική μονάδα- το ένα τμήμα προσπαθεί συνέχεια να καταπιέ-σει το άλλο. Αυτός είναι ο λόγος που η επίγνωση και η διορατικότητα δε διδάσκονται- είναι απλά λειτουργίες ενός φυσιολογικού εγκεφάλου.

* D. Krech, M.R. Rosenzweig και E.L. Bennett, «Relation between Brain Chemistry and Problem Solving, among Rats Raised in Enriched and Impoverished Environments», Journal of Comparative and Physiological Psychology 55 (1962): 801-807.

150

VIII

Μακροπρόθεσμες Επιπτώσεις των Πρώιμων Εμπειριών

Έχουν γίνει κατά καιρούς πολλά πειράματα που αποδεικνύουν τις μακρο-πρόθεσμες επιπτώσεις ενός πρώιμου τραύματος. Ο Melzack και ο Thom-son, για παράδειγμα, ανακάλυψαν ότι σι σκύλοι που περιορίστηκαν σε νε-αρή ηλικία δεν μπορούσαν αργότερα να συναγωνιστούν άλλους σκύλους για να εξασφαλίσουν την τροφή τους. Ήταν πάντα οι «χαμένοι». Αυτοί οι σκύλοι έμοιαζαν να είναι συνέχεια σε σύγχυση και υπέφεραν από μια «διάχυτη συγκινησιακή διέγερση»*. Ήταν νευρικοί. Άλλες έρευνες στον τομέα της φυσιολογίας σε σχέση με τον περιορισμό (συχνά αποκαλείται «αισθητηριακή αποστέρηση») απέδειξαν ότι όταν μια περιοχή υποβάλλε-ται σε κάποια στέρηση, παρατηρείται μια ανάλογη βλάβη στην ανάπτυξη του εγκεφάλου σ' αυτήν ακριβώς την περιοχή. Η στέρηση, για παράδειγ-μα, του φωτός και του ήχου προξενεί βλάβη στην ανάπτυξη των οπτικών και ακουστικών περιοχών* *. Η βλάβη δεν παρουσιάζεται μόνο στον εγκέ-φαλο, αλλά και στο ίδιο το αισθητήριο όργανο. Ο Riessen, σε μελέτη του με πιθήκους, ανακάλυψε βλάβες στους ιστούς του ίδιου του ματιού σε ζώα που είχαν στερηθεί οπτικά ερεθίσματα.

Δε θα ήθελα να δώσω την εντύπωση ότι μπορούμε, με μια μονοσήμαντη αντιστοιχία, να καταλάβουμε όλα τα συμπτώματα, ας πούμε, από την εκ-παίδευση για τον έλεγχο των σφιγκτήρων μέχρι το βρέξιμο του κρεβα-τιού. Καθώς μεγαλώνουμε, συμβαίνουν τόσα πολλά, που είναι δύσκολο ν' απομονώσουμε κάποιο επεισόδιο και να το θεωρήσουμε κύριο παράγο-ντα. Το μόνο που μπορεί να μας διαφωτίσει για τη σχέση ανάμεσα στα

* R. Melzack και W.R. Thomson, «Effects of Early Experience on Social Behavior», Canadian Journal of Psychology 10 (1956): 82-90.

* * E. Gauron και W.C. Becker, «The Effects of Early Sensory Deprivation on Adult Rat Behavior Under Competition Stress», Journal of Comparative Physiological Psychology 52 (1959): 689-93.

151

συμπτώματα και την πρσέλευσή τους είναι το συναίσθημα. Το συναίσθημα είναι ο συνδετικός κρίκος των πιο διαφορετικών γεγονότων που συμβαί-νουν στον άνθρωπο. Ένας ασθενής, για παράδειγμα, δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί στη μελέτη του για το σχολείο. Σε μια Πρωτογενή Αναβίω-ση φώναξε: «Μαμά, άσε με να πάω έξω να παίξω σαν τ' άλλα αγόρια». Αυτό έλυσε το πρόβλημα της μελέτης του, πριν καν συζητηθεί το ίδιο το πρόβλημα. Πώς; Αυτό το αγόρι έπρεπε πάντα να κάνει τις δουλειές που του επέβαλλαν προτού ξεκουραστεί και παίξει. Ολόκληρο, λοιπόν, το σύ-στημά του όρθωσε ένα φράγμα ενάντια σ' εκείνο που έπρεπε να κάνει πρώ-τα. Η μελέτη ήταν άλλη μια αγγαρεία όπου θα έπρεπε ν' αντισταθεί. Αυτό δεν ήταν μια συνειδητή διαδικασία. Απλώς, κάθε φορά που καθόταν να διαβάσει ανακάλυπτε πως το μυαλό του «ξεστράτιζε». Έλεγε, «θέλω να είμαι ελεύθερος». Από τη στιγμή που ξανάζησε το πρώιμο τραύμα του συ-νεχούς περιορισμού του στο σπίτι, απελευθερώθηκε νοητικά. Μπορούσε πια να μελετάει ξεκούραστα, χωρίς εκείνη την αφόρητη αίσθηση αναταρα-χής που τον έσπρωχνε στην ονειροπόληση μόλις άνοιγε βιβλίο μπροστά του. Ούτε τα ιδιαίτερα μαθήματα ούτε τα παρακάλια ούτε οι απειλές μπό-ρεσαν να επηρεάσουν αυτό το μπλοκάρισμα στη μελέτη του, μέχρι τη στιγ-μή που απελευθερώθηκε το συναίσθημα. Η σχέση ανάμεσα στο διάβασμα και το παιχνίδι ήταν πραγματικά δολιχοδρόμος. Μόνο το συναίσθημα βοή-θησε στο να βγει νόημα από την όλη υπόθεση.

Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι η ζωή στη μήτρα είναι η αρχή του προσανατολισμού μας μέσα στον κόσμο. Μέσα στη μήτρα είμαστε κιό-λας πλάσματα δεκτικά—αντιληπτικά1 αν η παραμονή μας εκεί είναι άνετη, τότε ο αρχικός προσανατολισμός μας στη ζωή μετά τη γέννηση θα είναι θετικός· αν δεν είναι άνετη, αν η μητέρα υποφέρει από χρόνια ένταση, έχει παλμούς γρήγορους ή άρρυθμους, κινήσεις σπασμωδικές, καπνίζει, πίνει και παίρνει ναρκωτικά, τότε το έμβρυο προσανατολίζεται ασυνείδη-τα στο ότι ο κόσμος και η ζωή δεν προσφέρουν ασφάλεια και δεν πρέπει να τους έχει κανείς εμπιστοσύνη. Μια τέτοια ενδομήτρια εμπειρία που συ-νοδεύεται από ένα δύσκολο τοκετό και απουσία κατάλληλης μεταχείρισης τους πρώτους μήνες παγιώνει τον άμορφο προσανατολισμό που είχε αρχί-σει να διαγράφεται μέσα στη μήτρα. Αργότερα, όταν το παιδί αρχίσει να σκέφτεται, οι βασικές ιδέες του θα είναι: «Δεν μπορώ να εμπιστευτώ κανέ-ναν. Ο κόσμος είναι σάπιος, κλπ». Αυτές οι αποκαλούμενες παρανοϊκές ιδέες έχουν πραγματικές ρίζες — στις πραγματικές εμπειρίες του παιδιού που αντιστοιχούν στην ενδομήτρια ζωή του.

Μέσα στη μήτρα το έμβρυο «επισκοπεί» τον κόσμο, όχι με μάτια και

152

αυτιά, αλλά με την αίσθηση της αφής του. Αργότερα, θ' αρχίσει να χρησι-μοποιεί γι' αυτό το σκοπό και τις άλλες αισθήσεις του. Ακόμα, δεν μπορεί να νιώσει τη διαφορά τους. Το έμβρυο είναι, λοιπόν, ένας οργανισμός που αισθάνεται τα πάντα- το κάθε λογής τραύμα μπορεί να του προκαλέσει την ίδια μορφή αισθητηριακής υπερφόρτισης μ' εκείνη που μπορεί να συμ-βεί αργότερα στη ζωή του και να έχει ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα, όπως π.χ. την εξασθένιση της αισθητηριακής αντίληψης. Θα μπορούσαμε να υ-ποθέσουμε ότι το έμβρυο είναι πιο ευαίσθητο στην αισθητηριακή υπερ-φόρτιση, γιατί ο νευρολογικός μηχανισμός του δεν έχει ακόμα αναπτυ-χθεί ικανοποιητικά.

Το αποτέλεσμα μιας αισθητηριακής υπερφόρτισης στη διάρκεια της πε-ριόδου πριν και λίγο μετά τον τοκετό μπορεί να δημιουργήσει τέτοιες αλ-λοιώσεις στον εγκέφαλο, ώστε να επηρεαστούν ορισμένες ικανότητες. Αργότερα, το παιδί μπορεί να εμφανίσει ανεπάρκεια μηχανικής ικανότη-τας. Μπορεί να είναι ανίκανο να δει πώς ταιριάζουν τα διάφορα πράγματα μεταξύ τους. Μπορεί να είναι ανίκανο ν' αντιληφθεί τη σχέση των επίπλων σ' ένα δωμάτιο. Μπορεί, ακόμα, να είναι ανίκανο να καταλάβει πώς συναρ-μολογούνται ορισμένα εξαρτήματα. Αυτές οι ελλείψεις μπορεί να είναι α-ποτέλεσμα πολύ πρώιμων εμπειριών μέσα στη μήτρα και όχι δυσκολίες κληρονομικής φύσης, όπως πιστεύαμε στο παρελθόν. Φυσικά, δεν πρέπει ν' αγνοούμε την τεράστια επίδραση των εμπειριών που συνέβησαν μετά τον τοκετό. Για παράδειγμα, αν οι γονείς αρνούνται ν' αφήσουν ένα παιδί να εξερευνήσει και ν' αγγίξει αντικείμενα, οι μηχανικές ικανότητες του παιδιού μπορεί να ελαττωθούν. Δε θα μπορεί, μ' άλλα λόγια, να βιώνει το περιβάλλον του σε σχέση με το σώμα του, πράγμα βασικό για την ανά-πτυξη των μηχανικών ικανοτήτων. Όταν το μωρό μένει παθητικά μέσα στο καροτσάκι του, η αντίληψή του θα αμβλυνθεί, γιατί η εξερεύνηση του κό-σμου του είναι ατελής. Η αντίληψή του ελαττώνεται κατά τρόπο καθολικό. Η εξερευνητική συμπεριφορά που εκδηλώνεται πολύ νωρίς στη ζωή είναι εκείνη ακριβώς που δημιουργεί στο παιδί τη σωστή αντίληψη του χώρου.

Όταν δεν επιτρέπουμε σ' ένα παιδί ν' αναπτύσσει με πληρότητα τις αισθήσεις του, το αναγκάζουμε να στραφεί στο αφηρημένο — να γίνει, δηλαδή, ένα άτομο με ανεπτυγμένες περισσότερο διανοητικές παρά μη-χανικές ικανότητες. Αργότερα, μπορεί να γίνει ένας διανοούμενος με θαυ* μάσια αφηρημένη σκέψη κι ελάχιστες μηχανικές ικανότητες. Ένας λόγος που ο διανοούμενος είναι συχνά νευρωτικός είναι ότι το άτομο αυτό έχει αφαιρεθεί από τον εαυτό του. Η ουσία, πάντως, είναι ότι η παρεμπόδιση της ανάπτυξης των αισθήσεων νωρίς στη ζωή ενός παιδιού μπορεί να προ-

153

καθορίσει για όλη τη μετέπειτα ζωή του τον τρόπο σκέψης και ύπαρξης του.

Θα έλεγε κανείς ότι μ' ένα καλό ξεκίνημα στη ζωή ο άνθρωπος θα μπο-ρούσε αργότερα ν' αντέξει κάθε μορφή στρες. Μια κακή αρχή απλά εξα-σφαλίζει την ύπαρξη μετέπειτα προβλημάτων. Ακόμα πιο σημαντικό, μια καλή αρχή μπορεί να σημαίνει ένα καλό τέλος ή τουλάχιστον ένα τέλος που δε θα έρθει πρόωρα. Ο William Berkowitz ανέφερε στην εργασία του με τα ζώα ότι εκείνα που δέχτηκαν τα κατάλληλα ερεθίσματα έζησαν πε-ρισσότερο από τα άλλα. Τα παιδιά μιας μητέρας που είχε μια «καλή» αρχή στη ζωή έζησαν κι αυτά περισσότερο*. Έτσι, αυτοί οι πρώτοι μήνες φαίνε-ται να είναι υπόθεση ζωής και θανάτου. Αυτήν ακριβώς την εποχή, οι γο-νείς θα πρέπει να προσφέρουν στο νεογέννητο ένα περιβάλλον ήρεμο, χωρίς καβγάδες, να προσέχουν να μη βομβαρδίζεται το μωρό με δυνα-τούς θορύβους ή να μην περιορίζεται σφιχτά από μια κουβέρτα, να μην αφήνεται βρεμένο, πεινασμένο ή διψασμένο για πολλή ώρα. Με λίγα λό-για, οι πρώτοι μήνες σημαίνουν για τους γονείς μια αδιάκοπη προσπάθεια. Όλα αυτά θα πρέπει να τα έχει υπόψην του το ζευγάρι που σκέφτεται να κάνει παιδί.

Το ίδιο θα έπρεπε να γίνεται και από την πλευρά της κοινωνίας. Γιατί, αν ήταν δυνατό, τόσο η μητέρα όσο και ο πατέρας δε θα έπρεπε να πηγαί-νουν στη δουλειά τους για μερικούς μήνες μετά τη γέννηση του μωρού. Ο πατέρας θα έπρεπε να παίρνει κάποια μορφή άδειας για να συμμετέχει στην πιο σημαντική δουλειά του κόσμου..., να βοηθήσει έναν καινούργιο άνθρωπο ν' αποκτήσει τις καλύτερες ευκαιρίες για τη ζωή.

" Αναφέρθηκε στις συνεδριάσεις της Αμερικάνικης Ψυχολογικής Εταιρείας, στην Ουάσινγκτον, το Σεπτέμβριο του 1971.

154

χ

Ψυχολογικές — Σωματικές Ανάγκες

Παρόλο που είναι φανερό ότι η έννοια ψυχολογική ανάγκη (μια ανάγκη που βρίσκεται μόνο στο μυαλό) δεν εκφράζει απολύτως τίποτα, έχουν ε-ντούτοις γραφτεί πολυάριθμα βιβλία γύρω από αυτή — την ανάγκη π.χ. για γόητρο, εξουσία, αυτοεκτίμηση, κλπ. Ένας από τους συνεργάτες του Φρόυντ, ο Άλφρεντ Άντλερ, θεμελίωσε ολόκληρο το θεωρητικό του σύ-στημα στην ανάγκη για εξουσία κι έγραψε τόμους γι' αυτήν. Μια ανάγκη, όμως, δεν είναι απλά μια κατάσταση του μυαλού' είναι μια καθολική συστη-ματική κατάσταση. Δεν υπάρχει ανάγκη που να μην είναι έκφραση ολόκλη-ρου του συστήματός μας. Γι' αυτό ακριβώς, η στέρηση σε μια μεμονωμένη περιοχή έχει γενικευμένη επίδραση στο σύστημα. Ιδρυματικά παιδιά που είχαν στερηθεί την τρυφερή σωματική επαφή τους έξι πρώτους μήνες της ζωής τους εμφάνισαν αργότερα μια γενική «ανησυχία, κατάθλιψη και αδυ-ναμία συγκέντρωσης»*.

Οι ψυχολογικές ανάγκες δεν είναι παρά συμβολικοποιημένες σωματι-κές ανάγκες. Βρίσκονται πάντα ένα βήμα πέρα από την πραγματικότητα. Είναι δυνατό να ικανοποιήσει το άτομο όλες τις νευρωτικές συμβολικές ανάγκες του και, παρόλ' αυτά, να μην αλλάξει καθόλου, ακριβώς γιατί οι ανάγκες αυτές δεν είναι αληθινές αλλά παράγωγες. Θα μπορούσε κά-ποιος να δώσει τα πάντα σ' ένα παιδί κι όμως αυτό να εξακολουθεί να είναι άρρωστο. Μέχρι τώρα ακολουθούσαμε λάθος δρόμο στη θεραπευτι-κή τεχνική μας, γιατί δεν είχαμε καταφέρει να κάνουμε τη σωστή διάκριση ανάμεσα στις αληθινές και τις ψεύτικες ανάγκες· προσπαθούσαμε, με λίγα λόγια, να θεραπεύσουμε εγκεφαλικά τα συστηματικά προβλήματα. Το α-ποτέλεσμα ήταν ν' αλλάζουμε το μυαλό των ανθρώπων, να τους κάνουμε να σκέφτονται διαφορετικά, χωρίς όμως να μπορούμε να μεταβάλουμε

* Μ. Pringle και V. Bossion, «Α Study of Deprived Children», Vita Humana I (Basel, 1958): 65-92, 142-70.

155

στο παραμικρό τις σωματικές τους ανάγκες- και καμιά βαθιά αλλαγή της «προσωπικότητας» δεν πρόκειται να συμβεί στο μέτρο που δεν αγγίζουμε τις κρυμμένες ανάγκες.

Όλα αυτά τα αναφέρω γιατί έχουν γραφτεί αρκετά βιβλία γύρω από τις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών, που κατά τη γνώμη μου είναι ανύπαρ-κτες. Για παράδειγμα, η ανάγκη του παιδιού να «ανήκει κάπου». Στην ψυ-χολογική βιβλιογραφία, η ανάγκη αυτή είναι γνωστή σαν ανάγκη για κοι-νωνικές σχέσεις ή ανάγκη κοινωνικοποίησης. Θα έπρεπε να είναι φανερό ότι δεν υπάρχει τρόπος ν' ανήκουμε κάπου πέρα από τον εαυτό μας. Όταν οι γονείς μάς στερούν τον εαυτό μας, τότε πρέπει ν' αγωνιστούμε για να νιώσουμε τελικά «μέρος κάποιου συνόλου». Αγωνιζόμαστε για να ζήσουμε μέσα από μια ομάδα ή «οικογένεια» φίλων. Στο μέτρο, όμως, που μας επι-τρέπεται να ζήσουμε μέσα από τον εαυτό μας, δε νιώθουμε την ανάγκη ν' ανήκουμε κάπου. Μπορεί να συμμετέχουμε σε δραστηριότητες με άλλα άτομα και να διασκεδάζουμε, αλλά η κινητήρια δύναμη να μην είναι νευρω-τική. Αυτό το καταλαβαίνουμε με βάση την απλή διαλεκτική. Όταν οι γο-νείς μάς επιτρέπουν να είμαστε ο εαυτός μας, τότε αισθανόμαστε μέρος του εαυτού μας. Τότε αρχίζουμε ν' αγωνιζόμαστε για να γίνουμε «μέρος κάποιου συνόλου». Όταν, λοιπόν, ακούμε κάποιον να παραπονιέται ότι «σήμερα δε νιώθω σαν τον εαυτό μου», δεν πρόκειται για μια προσωρινή αδιαθεσία, αλλά για κάτι πολύ βαθύτερο.

Το να μην ανήκουμε στον εαυτό μας έχει διάφορες συνέπειες. Η αδεξιό-τητα και η έλλειψη συντονισμού είναι δύο παραδείγματα. Το μέρος εκείνο του σώματος που έχει ξεφύγει από τον έλεγχο του παιδιού τού δημιουργεί φοβερές δυσκολίες όσον αφορά την κυριαρχία του. Έτσι, το παιδί δεν έχει ευκαμψία και χάρη, δεν μπορεί να μάθει σπορ ή να χορεύει — παρόλα τα μαθήματα χορού που έχει πάρει. Κάποια ασθενής εξήγησε την αδεξιό-τητά της: «Αυτό δεν είναι το σώμα μου. Είναι το δικό τους. Εγώ απλώς το μεταφέρω, αλλά αυτό κάνει εκείνο που αυτοί θέλουν». Ένας άλλος α-σθενής περιέγραψε το σώμα του σαν κάτι ξένο που μεταφέρεται εδώ κι εκεί από το κεφάλι του. Ένας άλλος, πάλι, μάθαινε να παίζει τένις κι ένιω-θε ιδιαίτερα δυστυχισμένος. Στο τέλος, αισθάνθηκε τόσο ταραγμένος για την αδεξιότητα και τη «βλακεία» του, που κάθισε στη μέση του τερραίν και είχε μια Πρωτογενή Αναβίωση. Έπειτα, εξήγησε στο συμπαίκτη του (που ήταν κι αυτός σε Πρωτογενή Θεραπεία) ότι «το συναίσθημα "δε νιώ-θω σαν να είμαι ο εαυτός μου" μου δημιούργησε φοβερή ταραχή. Μόλις άρχισα να κλαίω, αισθάνθηκα τον παλιό πόνο για το ότι ποτέ δε μου επέ-τρεπαν να κάνω κάτι λάθος. Άρχισα να σιχαίνομαι στον εαυτό μου κάτι

156

που ήταν πολύ φυσιολογικό — την έλλειψη ικανότητας, την αδυναμία απά-ντησης σε κάποια ερώτηση, κλπ. Ο πατέρας μου μ' έκανε να αισθάνομαι γι' αυτό βλάκας. Ποτέ δεν ένιωσα την ελευθερία να αισθανθώ ότι μπορού-σα να κάνω κάτι λάθος ή στραβά. Έτσι, κάθε φορά που συνέβαινε κάτι τέτοιο, ένιωθα ότι δεν ήμουν ο "εαυτός μου"». Όταν αυτός ο άνθρωπος ένιωσε ότι ήταν πολύ φυσικό και αποδεκτό από τον εαυτό του να μην είναι συνέχεια τέλειος, άρχισε να παίζει καλύτερο τένις, χωρίς να φοβάται τα λάθη του.

Η ανάγκη, επίσης, για προσοχή δεν είναι έμφυτη στον άνθρωπο. Προ-σοχή σημαίνει ικανοποίηση για τα παιδιά. Το παιδί δε γεννιέται με την ανάγκη για κάποιον άνθρωπο «κάπου τριγύρω» που θα μπορεί να το ακού-ει. Γεννιέται με μια εσωτερική ανάγκη να εκφραστεί κι εκείνο που χρειάζε-ται είναι ένας άνθρωπος που θα ενδιαφέρεται πραγματικά γι' αυτό. Οι ανά-γκες ξεπηδούν από μέσα προς τα έξω και όχι το αντίστροφο. Έτσι, η απο-καλούμενη ψυχολογική ανάγκη για προσοχή ή ενδιαφέρον από τους άλ-λους είναι στην πραγματικότητα μια σωματική ανάγκη του παιδιού να αι-σθανθεί ασφάλεια και προστασία. Από τη στιγμή που το παιδί αισθάνεται κάτι τέτοιο, μπορεί ελεύθερα να εκφράσει και τις υπόλοιπες ανάγκες του. Η ικανοποίηση αυτής της ανάγκης σημαίνει ότι το παιδί νιώθει ελεύθερο να τρέξει και να παίξει, σίγουρο ότι παρακολουθείται από ένα γονιό που το προστατεύει.

Μια από τις συνηθέστερες αποκαλούμενες ψυχολογικές ανάγκες είναι το να αισθάνεσαι «σημαντικός». Πάλι, πρόκειται για μια πλαστή ανάγκη. Αν το παιδί είναι σημαντικό για τους γονείς του, δε θ' αναγκαστεί ν' αγωνί-ζεται μια ολόκληρη ζωή για να νιώσει σημαντικό άτομο. Μ' άλλα λόγια, αν οι γονείς ακούνε το παιδί, του μιλάνε, ρωτάνε τη γνώμη του, το κοιτά-ζουν, το φωνάζουν με τ' όνομά του, αναγνωρίζουν την ύπαρξή του, είναι σαν να λένε, μ' αυτές τις απλές ανθρώπινες πράξεις, στο παιδί πόσο σημα-ντικό είναι γι' αυτούς. Αν δεν κάνουν τίποτε απ' όλα αυτά, το παιδί νιώθει ασήμαντο και θα προσπαθήσει να κάνει πράγματα στη ζωή του που θα του επιτρέψουν να νιώσει σημαντικό. Το αν θα γίνει αστέρας του κινηματο-γράφου ή καθηγητής δεν αλλάζει αυτό το συναίσθημα. Εκείνο που εξατμί-ζει αυτή την πλαστή ανάγκη του ατόμου να είναι σημαντικό είναι το να αισθανθεί την «ασημαντότητά» του. Κι εδώ πάλι μπαίνει η διαλεκτική: το γεγονός ότι το άτομο νιώθει ασήμαντο αμβλύνει την επίμονη προσπάθειά του να γίνει σημαντικό- όταν το άτομο γίνει «σημαντικό» για τον κόσμο, τα κρυμμένα συναισθήματά του διατηρούνται ανέπαφα. Παρόλη τη σπου-δαιότητα που μπορεί ν' αποκτήσει, το άτομο θα συνεχίσει να νιώθει άγχος,

157

γιατί το συναίσθημα της αναξιότητάς του παραμένει ανέπαφο. Το άτομο νομίζει ότι ο καθένας νιώθει την ανάγκη να είναι σημαντικός, αλλά αν αυ-τός δεν αισθανόταν ασήμαντος, δε θα είχε αυτή την «ψυχολογική» α-νάγκη.

Αν καταλάβουμε ότι οι προσωπικές ανάγκες είναι πραγματικά προσω-πικές και δεν αφορούν άλλους, τότε θα δούμε ότι δεν υπάρχουν ανάγκες για υπεροχή, κυριαρχία, εξουσία, υποταγή, γόητρο ή εκτίμηση. Η βασική Πρωτογενής ανάγκη του ατόμου είναι να αισθάνεται ο εαυτός του, ένα ξεχωριστό άτομο, και γι' συτό χρειαζόμαστε από πολύ νωρίς γονείς που θα βοηθήσουν να καταφέρουμε αυτό το πράγμα.

Οι νευρωτικοί ενδιαφέρονται μόνο για τα πράγματα που ικανοποιούν τις ανάγκες τους. Το ενδιαφέρον για το παιδί δεν παραβαίνει αυτό τον κανόνα. Ο γονιός προσπαθεί να μετατρέψει το παιδί του σε κάποιον που να του προκαλεί ενδιαφέρον. Και το παιδί είναι αναγκασμένο ν' ακολουθή-σει αυτό το δρόμο. Θα γίνει κορυφαίος αθλητής, τέλειος κύριος ή ο καλύ-τερος μποξέρ της γειτονιάς αν αυτό επιθυμούν οι γονείς του.

Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της έρευνας του Harlow σε πιθή-κους στερημένους απτικών ερεθισμάτων ήταν το γεγονός ότι αυτοί οι πί-θηκοι γίνονταν κακές μητέρες. Δεν έδειχναν το παραμικρό ενδιαφέρον ή προσοχή στα παιδιά τους. Τι σχέση έχει, λοιπόν, η απουσία της σωματι-κής επαφής νωρίς στη ζωή με το ενδιαφέρον και την προσοχή; Στην αν-θρώπινη ορολογία, το να «ενδιαφέρεσαι» για ένα παιδί σημαίνει να το πιά-νεις. Το μωρό δεν έχει ψυχολογική ανάγκη να του δίνουν απλώς σημασία. Έχει μια σωματική ανάγκη για απτικά ερεθίσματα — και μόνο οι γονείς που ενδιαφέρονται γι' αυτό μπορούν να του τα προσφέρουν. Οι στερημέ-νοι πίθηκοι του Harlow ήταν ανίκανοι ν' αγαπήσουν, γιατί οι ανάγκες τους δεν είχαν ικανοποιηθεί. Δεν μπορούσαν να γίνουν καλές μητέρες, γιατί, με την Πρωτογενή ορολογία, υπέφεραν από δυνατό Πόνο. Ψυχρές μητέ-ρες είναι εκείνες που μεγάλωσαν ψυχρά. Το να ενθαρρύνουμε μια ψυχρή μητέρα να «δείξει κάποιο ενδιαφέρον» για το παιδί της είναι ουτοπικό, γιατί το «ενδιαφέρον» της είναι μια λειτουργία της δικής της πρώιμης παι-δικής ηλικίας. Για να είμαστε πιο ακριβείς, το ενδιαφέρον του συστήματός της είναι συγκεντρωμένο στον εαυτό της, στη στέρησή της, γι' αυτό ακρι-βώς αδιαφορεί για την ύπαρξη του παιδιού της. Όταν οι γονείς δείχνουν αδιαφορία για το παιδί τους, τότε το παιδί μπορεί ν' αρρωστήσει για να τραβήξει την προσοχή τους· στην πραγματικότητα, γίνεται ο γονιός του εαυτού του. Μπορεί κάποιος να προσπαθήσει διανοητικά να ενδιαφερθεί για το παιδί του- το σώμα του, όμως (η δεξαμενή των αληθινών συναισθη-

158

μάτων), εμποδίζει την ανάπτυξη πραγματικού ενδιαφέροντος, πράγμα που θα αισθανθεί το παιδί. Εκείνο που θα δημιουργείται, κατά συνέπεια, είναι μια απομάκρυνση, μια συναισθηματική απόσταση. Προφανώς, ο γο-νιός δε θα μπορέσει να δοθεί στο παιδί του, γιατί ένα μέρος του εαυτού του είναι απασχολημένο με τους δικούς του Πόνους.

Υπάρχουν πολλοί γονείς που, με τις καλύτερες προθέσεις, θέλουν να δώσουν στο παιδί τους «ό,τι δεν είχα εγώ». Εκείνο, όμως, που θα πάρουν τα παιδιά τους βασίζεται στην ανικανοποίητη ανάγκη των γονιών τους. Έτσι, το ενδιαφέρον των γονιών θα εξαρτηθεί από το κατά πόσο το παιδί τους εκπληρώνει τη δική τους ανάγκη. Το παιδί μπορεί να πάρει πολλά πράγματα που στερήθηκαν οι γονείς του (καλύτερη εκπαίδευση, για παρά-δειγμα). Μ' αυτό τον τρόπο, δε θα μπορέσει ποτέ να αισθανθεί τι πραγματι-κά θέλει από τη ζωή, γιατί θα είναι συνέχεια απασχολημένο με το να ζει τη ζωή του γονιού του. Έτσι, ο καταπιεσμένος θυμός μπορεί να ξεσπάσει αργότερα πάνω σ' ένα παιδί που είναι ανυπεράσπιστο. Αν ο γονιός τρέφει ένα ασυνείδητο μίσος για τη μητέρα του, μπορεί να γενικεύσει αυτό το μίσος προς όλες τις γυναίκες και να κάνει το θηλυκό παιδί του να υποφέρει εξαιτίας του φύλου του. Τα αρσενικά παιδιά μπορεί ασυνείδητα να ευνοού-νται κι έτσι το κορίτσι γίνεται πρώτα νευρωτικό για να κερδίσει λίγη αγά-πη κι έπειτα τιμωρείται επειδή είναι νευρωτικό. Υποταγμένο καθώς είναι στους κανόνες του παιχνιδιού, θα εξελιχθεί πιθανά σ' ένα μισητό ή αντιπα-θητικό απαιτητικό παιδί που θα προκαλεί συνεχώς το θυμό των γονιών του. Επειδή ακριβώς έχασε το παιχνίδι με τους γονείς της, θα εξελιχθεί σε άτομο που δε θα μπορέσει ποτέ να πάρει αγάπη. Η τραγωδία της ζωής της είναι ότι είχε την ατυχία να γεννηθεί κορίτσι από ένα γονιό που μισού-σε τις γυναίκες. Ακόμα κι αν το παιδί άλλαζε και γινόταν διαφορετικό, ο γονιός δε θα μπορούσε να δει τη διαφορά, εξαιτίας της ανάγκης του να το διατηρήσει σαν σύμβολο του καταπιεσμένου συναισθήματός του.

Για τους υγιείς ανθρώπους με συναισθήματα, η ανατροφή των παιδιών είναι κάτι απλό. Δεν προσπαθούν να δώσουν κομμάτια από τον εαυτό τους, γιατί δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να δώσει κάποιος από τον εαύτό του. Μόνο όταν ο γονιός είναι ο εαυτός του μπορεί πραγματικά να δώσει.

159

XIV

Εφαρμογές των Ερευνών στους Ανθρώπους

Πολλές έρευνες αναφέρθηκαν μέχρι εδώ και ήρθε τώρα η στιγμή να δούμε κατά πόσο τα συμπεράσματά τους ισχύουν και για τους ανθρώπους. Το πρώιμο τραύμα έχει μακροχρόνιες συνέπειες. Η μετέπειτα συμπεριφορά παγιώνεται γύρω από τραύματα που συνέβησαν τους πρώτους μήνες ή ακόμα ώρες της ζωής. Ένα παιδί μπορεί να αποξενωθεί από τον εαυτό του στα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του. Η παροχή κατάλληλων ερεθι-σμάτων είναι απόλυτα αναγκαία για έναν οργανισμό που αναπτύσσεται-

η στέρηση αυτών των ερεθισμάτων μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές βλά-βες στον οργανισμό.

Τους πρώτους μήνες της ζωής του ένα μωρό χρειάζεται τη μητέρα του. Χρειάζεται το γάλα, τη ζεστασιά, την απαλότητα και την τρυφερότητά της. Από Πρωτογενείς Αναβιώσεις ασθενών παρατήρησα ότι το μωρό μπορεί από πολύ νωρίς να διακρίνει το σώμα της μητέρας από εκείνο του πατέρα του. Αρχικά, χρειάζεται τη μητέρα του, συνήθως μέχρι τον απογαλακτι-σμό, κι έπειτα και τους δύο γονείς που θα του παρέχουν τη φυσική φροντί-δα που χρειάζεται. Αυτό δε σημαίνει ότι ο πατέρας δεν παίζει κανένα ρόλο τους πρώτους μήνες- απλώς, όσον αφορά τη σωματική επαφή, ο ρόλος του δεν είναι πρωταρχικός.

Όταν οι ανάγκες του παιδιού δεν ικανοποιούνται, τότε θ' αναζητήσει υποκατάστατα και θα ικανοποιήσει τις ανάγκες του συμβολικά — συμβολι-κά, γιατί οι άλλοι δεν είναι οι γονείς του και δεν υπήρχαν τις στιγμές της μεγάλης ανάγκης. Όταν το αγόρι φτάσει στην εφηβεία, μπορεί να εμφανι-στεί κάποιος άντρας που θα του δώσει την τρυφερότητα που ποτέ δεν πήρε από τους γονείς του. Το αγόρι μπορεί, σ' αυτή την περίπτωση, να προσκολληθεί στους άντρες και την εποχή της σεξουαλικότητας να προ-σκολληθεί στο σεξ. Την πρώτη τρυφερότητα τη βρίσκουν συνήθως οι άν-θρωποι στα πρώτα εφηβικά ραντεβού. Οι νέοι προσκολλώνται στο σεξ, γιατί μέσα από αυτό βιώνουν τα πρώτα χάδια και φιλιά. Το κακό είναι ότι

160

όλο το σεξ του κόσμου δεν μπορεί ν' αναπληρώσει την πρώιμη στέρηση της καθαρής ασεξουαλικής ανάγκης. Η θέση μου για όλα αυτά είναι ότι κανένας δεν μπορεί ν' «αναπληρώσει» το παρελθόν του- μπορεί μόνο να το βιώσει ολοκληρωμένα Η προσπάθεια του ατόμου να ξεχάσει το παρελ-θόν του και να συγκεντρωθεί στο παρόν δε φέρνει κανένα αποτέλεσμα, γιατί κάτω από το συνειδητό επίπεδο ολόκληρο το σύστημα αντιδρά συνε-χώς και αυτόματα στο παρελθόν.

Η ικανοποίηση μιας φυσικής ανάγκης δε «χαλάει» το παιδί. Ένα υγιές παιδί δεν παραχαϊδεύεται, ακριβώς γιατί το ίδιο δεν το επιτρέπει. Τα «κα-κομαθημένα» παιδιά είναι παιδιά νευρωτικά που τους λείπει κάτι. Συνήθως ζητάνε άλλα αντί άλλων και δεν ξέρουν τι είναι εκείνο που τους λείπει. Η ικανοποίηση κάθε ανάγκης του κάνει το παιδί ολοκληρωμένο, όχι κακο-μαθημένο. Η ικανοποίηση των αναγκών και η επακόλουθη πληρότητα επι-τρέπουν στο παιδί να είναι ο εαυτός του και να προχωρήσει προς την ωρι-μότητα. Ο πατέρας που ορκίζεται ότι θα «κάνει άντρα» το γιο του δεν κάνει τίποτ' άλλο παρά να εξασφαλίζει το ότι ο γιος του θα μεγαλώσει νευρωτι-κά προσπαθώντας να είναι κάποιος που δεν είναι. Μόνο όταν επιτρέψουμε σ' ένα μωρό να είναι μωρό όσο καιρό το χρειάζεται, εξασφαλίζουμε τη φυσική του ανάπτυξη στα μετέπειτα χρόνια.

Το φυσιολογικό παιδί δεν κλαψουρίζει ασταμάτητα. Το κλαψούρισμα είναι ο τρόπος που χρησιμοποιεί το παιδί για να δείξει ότι είναι ανικανο-ποίητο και δυσαρεστημένο. Οι γονείς γεμίζουν συνήθως απόγνωση μ' ένα κλαψιάρικο παιδί, γιατί τίποτα δε φαίνεται να το ευχαριστεί. Η δυσαρέ-σκεια, όμως, του παιδιού πηγάζει από το γεγονός ότι οι ανάγκες του έχουν μείνει ανικανοποίητες· αυτό του δημιουργεί μια αόριστη δυσαρέσκεια που εντοπίζεται πότε στο ένα πράγμα και πότε στο άλλο. Κάτι παρόμοιο είναι ο φόβος που μπορεί να νιώσει ένα μωρό στους πρώτους μήνες της ζωής του — εγκατάλειψη, για παράδειγμα, στην κούνια του μέσα σ' ένα σκοτει-νό δωμάτιο —, που, αργότερα, ακριβώς επειδή είναι οδυνηρός, θ' αναγκα-στεί να τον απωθήσει και να τον μετατοπίσει σ' άλλα αντικείμενα.

Η Πρωτογενής Θεωρία μάς βοηθάει να καταλάβουμε ότι το παιδί που κάνει συνεχώς αταξίες στο σχολείο του λειτουργεί κάτω από την πίεση του παρελθόντος. Το ονειροπόλημα, πάλι, το γεγονός ότι το μυαλό του ταξιδεύει και δεν το αφήνει να προσέξει στην τάξη, οφείλεται στον πρώιμο Πόνο που απομακρύνει συνεχώς το μυαλό του από το παρόν. Τα ονειροπο-λήματά του το απορροφούν τελείως, γιατί το ίδιο ακριβώς κάνουν και οι Πόνοι του. Η σωστή αντιμετώπιση μιας τέτοιας κατάστασης δεν είναι η κοροϊδία ή η τιμωρία, αλλά η κατανόηση. Από τη στιγμή που υπάρχει κατα-

11. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 161

νόηση, τότε τα παιδιά αυτά αντιμετωπίζονται σαν ανθρώπινα πλάσματα γεμάτα Πόνο και όχι σαν άνθρωποι που πρέπει να μπουν σε καλούπι.

Όσον αφορά την τιμωρία: τα παιδιά δεν πρέπει να τιμωρούνται, γιατί ή τιμωρία δεν προσφέρει τίποτα. Μπορεί κάποιος να ρωτήσει: «Και τι θα γίνει όταν το παιδί μου τρέξει μέσα στο δρόμο; Δε θα πρέπει να τιμωρηθεί γι' αυτό;» Το ν' αποκαλούμε ένα έντονο «μη!» τιμωρία είναι σαν να τεντώ-νουμε υπερβολικά την έννοια του όρου. Το να δέρνουμε, ωστόσο, ένα μι-κρό παιδί που τρέχει ξαφνικά στο δρόμο ή να ουρλιάζουμε «μη!» δεν απο-τελεί αποτελεσματικό τρόπο διδασκαλίας. Πριν καν συμβεί κάτι παρό-μοιο, θα πρέπει να του εξηγήσουμε όλους τους πιθανούς κινδύνους που μπορεί να διατρέξει μέσα σ' ένα δρόμο. Αν το παιδί είναι αρκετά μεγάλο για να τρέξει, είναι σίγουρα σε θέση να καταλάβει απλές εξηγήσεις. Αν έχει ήδη πέσει κάτω, ο γονιός μπορεί να του εξηγήσει ότι στο δρόμο κινδυ-νεύει να πάθει πολύ χειρότερα. Αν ο γονιός έχει μέσα του μεγάλα κατάλοι-πα φόβου, τότε τα λόγια του είναι πιθανότερο να τρομάξουν το παιδί, πα-ρά να το διδάξουν. Μόνο όταν οι ίδιοι οι γονείς δε φοβούνται, το παιδί θα διδαχτεί αποτελεσματικά.

Οι γονείς, όμως, συνηθίζουν να τιμωρούν τα παιδιά βασισμένοι στη λανθασμένη αντίληψη ότι κάτι τέτοιο δημιουργεί σωστό χαρακτήρα. Αυ-τοί οι γονείς θα πρέπει να ξέρουν ότι οποιαδήποτε τιμωρία θα πρέπει αμέ-σως ν' ακολουθείται από αγάπη και τρυφερότητα. Μια τέτοια συμπεριφο-ρά δεν εξαλείφει το «μάθημα»· απεναντίας, βοηθάει το παιδί ν' αντιπαρέλ-θει το συναίσθημα της απόρριψης. Οι θηλυκοί χιμπατζήδες αγκαλιάζουν τα παιδιά τους αμέσως μόλις τα χτυπήσουν η τρυφερότητα αυτή ποτέ δεν εξανεμίζει το νόημα του μαθήματος που έδωσε η μαμά χιμπατζής στο μικρό της. Πρέπει να καταλάβουμε ότι ο θυμός των γονιών κυριολεκτικά τρομοκρατεί τα μικρά παιδιά. Δεν έχουν, τότε, να κάνουν τίποτα καλύτερο από το ν' απωθήσουν τα συναισθήματά τους. Έτσι, το να λέμε στα παιδιά ότι είμαστε θυμωμένοι ή απογοητευμένοι μαζί τους, το να τ' αγνοούμε, κλπ, δημιουργεί φοβερά προβλήματα.

Οι χιμπατζήδες και οι πρωτόγονοι άνθρωποι έχουν να μας διδάξουν πολλά για την ανατροφή των παιδιών. Υπάρχει μια φυλή Εσκιμώων στο νησί Κινγκ Γουίλιαμ, στην Αρκτική, που δεν έχει έρθει ποτέ σ' επαφή με το λευκό πολιτισμό. Το μωρό σ' αυτή την ομάδα ανθρώπων είναι ένας τύ-ραννος. Όταν ξυπνήσει τη νύχτα ουρλιάζοντας για τσάι, οι γονείς του θα σηκωθούν και θα του το ετοιμάσουν αδιαμαρτύρητα. Αποδέχονται το γεγονός ότι το μωρό έχει απαιτήσεις και ότι αυτοί πρέπει να τις ικανο-

ί 62

ποιούν. Γελάνε και παίζουν με το μωρό ώρες ολόκληρες, μέχρι αυτό να βαρεθεί- στη δική μας κοινωνία, αντίθετα, οι γονείς είναι εκείνοι που απο-φασίζουν πότε θα σταματήσουν ν' ασχολούνται με το παιδί. Το παιδί στις δυτικές κοινωνίες νιώθει πραγματική σύγχυση όταν αισθάνεται ότι δεν έπαιξε αρκετά ούτε χάρηκε τους γονείς του τη στιγμή που ακούει «λοιπόν, φτάνει· αρκετά για σήμερα» κι αυτό αναγκάζεται ν' απαντήσει, «εντάξει μαμά». Θα ήταν προτιμότερο να έλεγε ο γονιός απευθείας: «Δεν μπορώ άλλο. Κουράστηκα. Ξέρω ότι θέλεις κι άλλο, αλλά τώρα δεν μπορώ να σου δώσω».

Το μωρό των Εσκιμώων ικανοποιείται ολόπλευρα, πράγμα που δεν το εμποδίζει να σκληραγωγηθεί όσο κανένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα. Φαίνε-ται ότι τα προβλήματά μας ξεπήδησαν από τη στιγμή που εγκαταλείψαμε τη δήθεν «πρωτόγονη» ζωή και αρχίσαμε να μαθαίνουμε στους ανθρώ-πους πώς ν' ανατρέφουν τα παιδιά τους.

Αφού μιλάμε για πρωτόγονες φυλές και «πρωτόγονα συναισθήματα», αξίζει ν' αναφερθούμε σε μια φυλή που ζει σε σπηλιές των Φιλιππίνων και βρίσκεται ακόμα στη λίθινη εποχή: τους Τασαντάι. Μέχρι πρόσφατα, δεν είχαν αναπτύξει την παραμικρή επαφή με τον «πολιτισμένο» κόσμο. Δεν κυνηγούν ούτε σκοτώνουν ζώα- είναι μάλλον τροφοσυλλέκτες και έ-χουν σαν βασική τροφή τους τα φρούτα. Για μένα, αυτοί είναι οι Πρωτογε-νείς άνθρωποι. Δεν έχουν όπλα και δε γνωρίζουν τι θα πει επιθετικότητα και τιμωρία. Συνεργάζονται με τη θέλησή τους, χωρίς κάποιον αρχηγό που δίνει διαταγές. Σέβονται πολύ τα παιδιά τους και τους φέρονται εξαιρετι-κά τρυφερά. Τα παιδιά τους δε γίνονται ποτέ επιθετικά ούτε «κακομαθημέ-να». Δεν κλαψουρίζουν. Η φυλή αυτή δεν έχει θρησκεία ούτε θρησκευτι-κές τελετουργίες. Στο λεξιλόγιο τους δεν υπάρχουν οι λέξεις θυμός, μί-σος και εχθρότητα. Είναι «όμορφοι άνθρωποι» με την πραγματική έννοια της λέξης, τόσο εσωτερικά όσο κι εξωτερικά. Η έλλειψη επαφής τους με τον εξωτερικό κόσμο δείχνει πώς θα μπορούσαν να είναι οι άνθρωποι κά-τω από άλλες συνθήκες. Ο τρόπος ζωής τους μιλάει από μόνος του για το πώς πρέπει ν' ανατρέφονται τα παιδιά. Η οικογένεια βρίσκεται σχεδόν πάντα μαζί. Ο πατέρας παίρνει μαζί του στο ψάρεμα τα μικρότερα παιδιά. Τα μαθαίνει να ψαρεύουν χωρίς φωνές, κριτική και διαταγές. Ο ι άνθρωποι είναι όλοι ζωντανοί. Ο δυτικός άνθρωπος θα τους θεωρούσε ίσως αφελείς και παιδαριώδεις στο μέτρο που δείχνουν τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη ο έ-νας στον άλλο. Δεν έχουν την εκλεπτυσμένη παράνοια να μην εμπιστεύο-νται κανέναν. Όταν περάσει αρκετό διάστημα εκμετάλλευσής τους από την «πολιτισμένη» κοινωνία — που τους ανακάλυψε πρόσφατα —, θα «με-

163

γαλώσουν» και θ' αρχίσουν — δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι' αυτό — να εκδηλώνουν τα πρώτα σημάδια δυσπιστίας.

Μπορούμε να διδαχτούμε πολλά από τις «πρωτόγονες» κοινωνίες. Ένα καλό παράδειγμα είναι ο φορητός σάκος που βάζουν οι Ερυθρόδερμοι στα παιδιά τους. Πιστεύω ότι, όσο είναι δυνατό, τα παιδιά πρέπει να μετα-φέρονται στην πλάτη της μητέρας τους (ή μπροστά) μέσα σ' ένα φορητό σάκο. Η χρήση του παιδικού καροτσιού πρέπει να ελαττωθεί. Μόλις το παιδί είναι σε θέση να κάθεται, ο φορητός σάκος είναι πολύ προτιμότερος, γιατί προσφέρει στο παιδί τη δυνατότητα να είναι σε συνεχή επαφή με το σώμα της μητέρας ή του πατέρα του. Αυτό του δημιουργεί ένα αίσθημα ασφάλειας. Ο φορητός σάκος προσφέρει στο παιδί την ευκαιρία να βλέπει και ν' ακούει οτιδήποτε κάνει η μητέρα ή ο πατέρας, πράγμα που δημιουρ-γεί πολύ περισσότερα ερεθίσματα από το να κάθεται παθητικά σ' ένα κα-ροτσάκι. Επιπλέον, ενθαρρύνει μια δραστήρια και όχι παθητική επαφή με το περιβάλλον και προσφέρει τη ρυθμική κίνηση που, όπως απέδειξαν οι έρευνες με τα πρωτεύοντα, είναι πολύ σημαντική για τα μωρά.

Οι ρυθμικές κινήσεις που παράγονται με το βάδισμα του γονιού μοιά-ζουν μ' εκείνες που συνέβαιναν όταν το έμβρυο βρισκόταν μέσα στη μή-τρα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το παιδί που μεταφέρεται στην πλάτη της μητέρας του γνωρίζει πολύ καλύτερα το φυσικό ρυθμό της ζωής από εκεί-νο που μεταφέρεται σε καροτσάκι.

Χρησιμοποιούμε ολόκληρες δεκαετίες το καροτσάκι, ακριβώς γιατί θε-ωρούμε το παιδί «πράγμα» και όχι ζωντανό οργανισμό με ανάγκες για συ-νεχή ερεθίσματα.

Το μεγαλύτερο ίσως σφάλμα που μπορεί να κάνει ένας γονιός στο παιδί του είναι να το κλείσει σε οικοτροφείο. Τα οικοτροφεία, ανεξάρτητα από τη συλλογιστική του γονιού, χρησιμοποιούνται συνήθως σαν χώροι εκ-φόρτωσης ανεπιθύμητων παιδιών. Αποτελούν, στην κυριολεξία, νεκροτα-φεία της παιδικής ηλικίας, γιατί το παιδί σπάνια μπορεί να είναι μικρό εκεί μέσα. Αντίθετα, διδάσκεται να έχει αυτοπεποίθηση, αυτοπειθαρχία και να κρύβει τα συναισθήματά του. Τα παιδιά χρειάζονται μια μαμά κι έναν μπα-μπά, όπου να μπορούν να προστρέξουν — πράγμα αδύνατο για ένα οικο-τροφείο. Ανάμεσα στους πιο διαταραγμένους ασθενείς μας είναι εκείνοι που δεν πήγαν ποτέ σχολείο.

Η πειθαρχία που μαθαίνουν τα παιδιά σ' αυτά τα σχολεία σημαίνει συ-νήθως να κάνεις αδιαμαρτύρητα πράγματα που δε θέλεις. Αυτή είναι και η ουσία των νευρωτικών καταστάσεων — να κάνεις κάτι που θέλει κάποιος άλλος χωρίς να παραπονιέσαι, Η πειθαρχία είναι απαραίτητη για τους αν-

164

θρώπους που δεν έχουν εμπιστοσύνη στα παιδιά. Πιστεύουν ότι πρέπει να ντρεσάρονται για να κάνουν διάφορα πράγματα, αλλιώς δεν μπορούν να τα κάνουν. Πρέπει να ντρεσάρονται για να λειτουργούν νευρωτικά, εί-ναι αλήθεια. Η καλύτερη, όμως, δυνατή πειθαρχία είναι να κάνεις αυτό που θέλεις. Γιατί ένα παιδί με συναισθήματα βοηθά τους άλλους, δεν είναι επιπόλαιο και κάνει πάντα το καλύτερο δυνατό για την ομάδα. Ένα νευρω-τικό παιδί χρειάζεται πολύ κάτι τέτοιο. Γι' αυτό ακριβώς χρειάζεται να πειθαρχεί στον εαυτό του- γι' αυτό χρειάζεται εξωτερικό έλεγχο.

Οι γονείς που στέλνουν συνήθως τα παιδιά τους σε οικοτροφεία είναι εκείνοι που χωρίζουν. Την εποχή ακριβώς που το παιδί χρειάζεται υποστή-ριξη επιβαρύνεται με την ευθύνη να χειριστεί μόνο του τα οδυνηρά συναι-σθήματά του. Αντί να νιώσει πόσο μικρό είναι, πρέπει να φέρεται σαν μεγά-λος γεμάτος αυτοπεποίθηση.

Δεν υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, μεγαλύτερη τραγωδία για ένα παιδί από το διαζύγιο των γονιών του. Γι' αυτό οι άνθρωποι θα πρέπει να είναι αρκετά σίγουροι για τη σχέση τους πριν αποφασίσουν να κάνουν παιδί. Δεν είναι το ίδιο το διαζύγιο, όμως, που δημιουργεί την τραγωδία. Το φο-βερό βρίσκεται στα γεγονότα που το περιστοιχίζουν..., η απόκτηση ενός καινούργιου «μπαμπά» που δίνει στο παιδί διαταγές ή η παρακολούθηση πολλών «μπαμπάδων» που πηγαινοέρχονται. Σαν αποτέλεσμα, το παιδί συνδέει οποιαδήποτε συναισθηματική σχέση με ενήλικο άντρα με το οδυ-νηρό συναίσθημα της επακόλουθης καταστροφής. Η διαζευγμένη μητέρα είναι συνήθως αναγκασμένη να εργάζεται και ν' αφήνει το παιδί σε κάποιο ξένο άνθρωπο ή ξένο σχολείο. Μια τέτοια μητέρα νιώθει συνήθως ένταση και ανησυχία για τα οικονομικά προβλήματα. Το παιδί, στις περισσότερες περιπτώσεις, χάνει τον πραγματικό του πατέρα που αποφασίζει να ξανα-φτιάξει τη ζωή του με μια άλλη γυναίκα και να δημιουργήσει «καινούργια» οικογένεια. Έτσι, το παιδί καταλήγει να είναι το ανυπεράσπιστο θύμα ό-λης αυτής της αναταραχής. Όταν ζει με τους γονείς του έχει τη δυνατότη-τα ν' αντέξει οποιοδήποτε κοινωνικό στρες, όπως π.χ. μετακίνηση από το ένα μέρος στο άλλο όταν ο πατέρας αλλάζει συχνά δουλειά. Χωρίς όμως την τρυφερή υποστήριξη των γονιών του, αυτά τα νέα τραύματα βαθαί-νουν το πρόβλημά του.

Υπάρχουν, εντούτοις, σταθεροποιητικές δυνάμεις που βοηθούν το παι-δί ν' αντέξει τις οδυνηρές επιπτώσεις ενός διαζυγίου. Σημαντικό ρόλο παί-ζει η διαβίωσή του στο ίδιο σπίτι και γειτονιά. Μέσα σ' αυτό το οικείο περι-βάλλον, το παιδί διατηρεί τους παλιούς φίλους του με τους οποίους μπο-ρεί να συζητήσει. Η απομάκρυνσή τομ σ' ένα καινούργιο σχολείο το ξερι-

165

ζώνει από ένα κοινωνικό περιβάλλον που θα το βοηθούσε να διατηρήσει την ψυχική ισορροπία του.

Στη διάρκεια ενός διαζυγίου είναι φοβερά σημαντικό για το παιδί να Παραμείνει στον οικείο χώρο του σπιτιού τοΰ. Ο καλύτερος τρόπος για να ξεπεράσει το παιδί τη δύσκολη φάση του διαζυγίου είναι η παραμονή του με τον ένα γονιό που θα του δίνει τρυφερότητα και ζεστασιά. Στο βαθ-μό που μπορεί να μιλήσει, να κλάψει και να εκφράσει τα συναισθήματά του για όλη αυτή την αναταραχή στο γονιό που του απέμεινε, η καταστρο-φή δεν είναι τόσο μεγάλη.

Εκείνο που συμβαίνει συνήθως είναι ότι το παιδί χωρίζεται στα δύο από το εχθρικό ζευγάρι. Αποτελεί ένα είδος «συμμάχου» για τον έναν ή τον άλλο. Είναι αναγκασμένο να διαλέξει ανάμεσά τους. Υποχρεώνεται ν' α-κούει τα παράπονα του ενός για τον άλλο και να παίζει το ρόλο του οικογε-νειακού σύμβουλου, αντί να είναι το μικρό τους αγόρι ή κορίτσι. Γίνεται το ίδιο γονιός. Μετά τις Πρωτογενείς Αναβιώσεις που παρακολούθησα από ασθενείς που υπήρξαν παιδιά διαζευγμένων γονιών, νιώθω την ανά-γκη να ξανατονίσω ότι τα ζευγάρια θα πρέπει να είναι πολύ σίγουρα για τη σχέση τους πριν αποφασίσουν να κάνουν παιδί.

Γιατί, όμως, να φταίνε πάντα οι γονείς; μπορεί να ρωτήσει κάποιος. Γιατί ένας κακός δάσκαλος ή μια δύσκολη οικονομική κατάσταση να μην είναι εκείνα που παράγουν τη νεύρωση; Το μόνο που μπορώ ν' απαντήσω είναι ότι οι χιλιάδες Πρωτογενείς Αναβιώσεις που έχω παρακολουθήσει αφορούν σχεδόν αποκλειστικά βαθιά τραύματα που απόκτησαν τα παιδιά μέσα από τη σχέση με τους γονείς τους. Η φτώχια επιβαρύνει το πρόβλη-μα, αλλά δεν αποτελεί βασικό παράγοντα. Όταν το παιδί έχει ένα συναί-σθημα κατωτερότητας επειδή το απέρριψαν οι γονείς του, το γεγονός της φτώχιας επιβαρύνει τη θέση του, γιατί σ' αυτή την κοινωνία οι φτωχοί θεω-ρούνται κατώτεροι. Ένα παιδί με φίλους που έχουν καλύτερα ρούχα, πε-ρισσότερα λεφτά να διασκεδάζουν, ασχολούνται με σπορ και αυτοκίνητα, θα νιώσει αναπόφευκτα ότι δεν είναι τόσο καλό όσο αυτοί. Αν, όμως, αι-σθάνεται ότι οι γονείς του το εκτιμούν και το σέβονται, τότε η εμπειρία του με πλουσιότερα παιδιά δε θα έχει καταστροφικό αποτέλεσμα. Είναι, φυσικά, επιβαρυντικό για το παιδί να έχει ένα ψυχρό, δύστροπο δάσκαλο για μερικούς μήνες. Αλλά αυτό δεν μπορεί να συγκριθεί με την καθημερινή του συμβίωση μ' ένα τέτοιο είδος ανθρώπου. Όταν οι γονείς είναι σκληροί και χωρίς συναισθήματα, το παιδί δεν έχει άλλο μέρος να καταφύγει με τα συναισθήματά του παρά «μέσα του».

Το να είσαι παιδί μέσα σε μια ψεύτικη οικογένεια αποτελεί τραγωδία.

166

Δεν υπάρχει περίπτωση που να μην υποφέρει το παιδί, να μη νιώθει ανί-σχυρο μπροστά στις παραξενιές, τις ανάγκες και το θυμό των γονιών του. Σχεδόν κάθε παιδί που συναντάμε σήμερα είναι μια κινούμενη τραγωδία Ορισμένα την κρύβουν καλύτερα από άλλα. Άλλα μπαίνουν κατευθείαν στο «καλούπι». Δημιουργούν μια κοινωνικά αποδεκτή πρόσοψη που τη δια-τηρούν σ' όλη τη ζωή τους. Άλλα πάλι, βυθίζονται σε κατάθλιψη. Όσρ καλύτερα τα «καταφέρνει» ένα παιδί μέσα σε μια ψεύτικη κοινωνία, τόσο πιο άρρωστο είναι. Εξολοθρεύτηκε, μ' άλλα λόγια, τόσο ύπουλα, που δεν έχει την παραμικρή επίγνωση των Πόνων του. Έτσι, τα παιδιά βυθίζονται απλά και διαλύονται μέσα στην αρρώστια χωρίς την παραμικρή συνείδηση της καταστροφής τους. Τα απροσάρμοστα παιδιά έχουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν υγιή, με την προϋπόθεση ότι ξέρουμε να τα μετα-χειριστούμε.

Η μητέρα μεταδίδει τα συναισθήματά της μέσα από την παραμικρή λέ-ξη, την παραμικρή .επαφή με το παιδί της. Δεν είναι τόσο τα ίδια τα λόγια ή το πόσο πολύ αγγίζει το παιδί της- είναι τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από τις πράξεις της που το παιδί συλλαμβάνει κι επεξεργάζεται. Αυ-τή (και αυτός, ο πατέρας) είναι το μήνυμα. Η προσφορά ενός «οδηγού συ-μπεριφοράς» αποτελεί ασθενέστατο μήνυμα που τελικά εξατμίζεται μέσα στις Πρωτογενείς ανάγκες της μητέρας.

Μπεθ

Έχω τρία παιδιά: την Μπέβερλυ, επτάμισι χρονών, τον Τομ εξίμισι και τον Ντον σχεδόν δύο. Θα είχα πολλά να γράψω και για τα τρία, αλλά θα περιο-ριστώ στην Μπέβερλυ, γιατί νομίζω ότι μου μοιάζει αρκετά. Πάντα ξέρω πώς ακριβώς «αισθάνεται» η Μπέβερλυ για διάφορα πράγματα. Από τότε που άρχισα θεραπεία τη ρωτώ πώς αισθάνεται και σχεδόν ποτέ δεν πέφτω έξω. Η μητέρα μου είναι ψυχρή, κακιά και αισθάνομαι ότι της μοιάζω. Όταν θυμώνω με την Μπέβερλυ, «αισθάνομαι» ότι μοιάζω της μητέρας μου. Δεν μπορώ να θυμηθώ τη μητέρα μου να μου απαγορεύει να την αποκαλώ Μα-μάκα, αλλά θυμάμαι ότι ένιωσα να εξορίζω αυτή τη λέξη. Η Μπέβερλυ με αποκαλεί «Μαμά» και θυμάμαι πόσο αστείο μου φαινόταν όταν κάποτε με αποκαλούσε «Μαμάκα». Όταν τη ρώτησα τις προάλλες γιατί δε με φωνά-ζει Μαμάκα, μου είπε ότι δεν ξέρει. Της είπα ότι θα μου άρεσε να με φωνά-

167

ζει Μαμάκα κι αυτή απάντησε ότι της φαινόταν αστείο. Μπορώ να καταλά-βω πώς αισθάνεται, γιατί κι εγώ δεν μπορώ να πω «Μαμάκα».

Η μητέρα μου με πίεζε συνέχεια να είμαι καθαρή. Μου απαγόρευε να παίζω με την άμμο για να μην μπαίνει στα παπούτσια μου. Ένας λεκές από λάσπη σήμαινε θάνατο για μένα. Μέχρι σήμερα δεν έχω νιώσει τη χαρά να βυθίζω τα πόδια μου στη λάσπη.

Έχω μια φωτογραφία της Μπέβερλυ τότε που ήταν τριών χρονών. Κα-θόταν σε μια λακκούβα με λάσπη, αλλά στο πρόσωπό της διάβαζες το ερώ-τημα «Τι κάνω εγώ εδωπέρα;» Ο μοναδικός λόγος που έβγαλε μια τέτοια φωτογραφία ήταν ότι εγώ έκανα ηλιοθεραπεία και δεν μπορούσα ν' ασχο-ληθώ μαζί της. Είναι τόσο θλιβερό να βλέπει κανείς μια τέτοια φωτογρα-φία: ένα μωρό τριών χρονών που δεν ξέρει πώς να παίξει με τη λάσπη.

Η Μπέβερλυ μου λέει ότι δε χρειάζεται ούτε θέλει φίλους. Ο λόγος είναι ότι ποτέ δεν την αφήνω να φέρει παιδιά στο σπίτι, γιατί ενοχλούμαι. Ο λόγος που ενοχλούμαι είναι ακριβώς ότι οι φίλοι μου φοβόντουσαν τη μητέρα μου- τους άφηνε να καταλάβουν ότι ήταν ανεπιθύμητοι. Τώρα κά-νω κι εγώ το ίδιο. Αν η μητέρα μου ήταν ευγενική με τους φίλους μου, δε θα ένιωθα αρνητικά συναισθήματα κάθε φορά που η Μπέβερλυ φέρνει κάποιο φίλο της στο σπίτι. Θα ήθελα πολύ να είμαι καλή και τρυφερή μαμά, αλλά κάθε φορά που πλησιάζω την Μπέβερλυ νιώθω ότι προσποιούμαι, κι αυτό ακριβώς είναι το συναίσθημα που με κυριεύει όταν με πλησιάζει η μητέρα μου. Η μητέρα μου αρχίζει να μιλάει πολύ γρήγορα, πράγμα που κάνω κι εγώ όχι μόνο με την Μπέβερλυ, αλλά και με τον άντρα μου. Μόλις προσπαθήσει να μ' αγκαλιάσει, εγώ αρχίζω να φλυαρώ για οτιδήποτε. Μό-λις προσπαθήσω να την αγκαλιάσω, θα μου πει: «Ε, μαμά, θυμάσαι...;» Πο-τέ δεν κράτησα αρκετά την Μπέβερλυ στην αγκαλιά μου. Όταν της έδει-χνα την πρόθεση μου, αυτή πάντα μου ξέφευγε. Αναρωτιέμαι γιατί! Όταν σκέφτομαι τη μητέρα μου να με αγκαλιάζει, νιώθω κάπως σαν αδιάθετη και βρώμικη. Μου έρχεται ναυτία όταν σκέφτομαι ότι αγγίζω το στήθος της. Ξέρω ότι η Μπέβερλυ «αισθάνεται» ακριβώς το ίδιο. Όταν το βράδυ τη φιλώ πριν κοιμηθεί, σκουπίζει το φιλί για να μη σκάσει το στόμα της. Η μητέρα μου πάντα μου έκρυβε το σώμα της κι εγώ σκεφτόμουν ότι αν έκανα παιδιά θα τα άφηνα να με βλέπουν. Και να που με βλέπουν, αλλά τη στιγμή εκείνη νιώθω να τα διαπερνά το ίδιο συναίσθημα. Τόσο η Μπέ-βερλυ όσο και οΤομ κοιτάζουν πολύ προσεκτικά, αλλά εγώ μπορώ να δια-κρίνω το βλέμμα της αποδοκιμασίας τους γι' αυτό που βλέπουν. Η μητέρα μου χαρακτήριζε πάντα τις γυναίκες ανάλογα με το στήθος που είχαν

168

το ίδιο κάνω κι εγώ. Η Μπέβερλυ ελπίζει να μη βγάλει ποτέ «βυζιά». Η μητέρα μου ήταν τόσο βυθισμένη στην ανησυχία μην την εγκαταλεί-

ψει ο πατέρας μου, που δεν είχε χρόνο ν' ασχοληθεί μαζί μου. Ο πατέρας μου έπαιρνε πάντα το καλύτερο κομμάτι πίτα κι αν ξέμενε κάποιο τελευ-ταίο κομμάτι, αυτό ήταν πάντα δικό του. Ανησυχούσε τόσο πολύ γι' αυτόν, ώστε τόσο εγώ όσο και η αδελφή μου ουσιαστικά την ενοχλούσαμε. Ζή-λευε κάθε φορά που εγώ ή η αδελφή μου του μιλούσαμε πολύ- το ίδιο αι-σθάνομαι κι εγώ. Όταν επιστρέφει ο άντρας μου από τη δουλειά του, θέλω να έχει μάτια μόνο για μένα. Του αναλογεί πάντα το μεγαλύτερο, το καλύ-τερο και το τελευταίο. Η Μπέβερλυ αντιμετωπίζει τον πατέρα της με τον ίδιο τρόπο. Ανησυχεί μήπως τραυματιστεί όταν οδηγεί πιωμένος. Αυτός ήταν και ο μεγαλύτερος δικός μου φόβος σαν παιδί — ότι ο μπαμπάς θα σκοτωνόταν, Όταν η Μπέβερλυ έχει να πει κάτι σε μένα ή τον πατέρα της, μιλάει πολύ γρήγορα από φόβο μήπως σταματήσουμε να την προσέ-χουμε. Ο άντρας μου κι εγώ χρειαζόμαστε τόσο πολύ ο ένας τον άλλο, που θυμώνουμε όταν μας διακόπτει κάποιο παιδί μας. Η μητέρα μου εξα-γριωνόταν πάντα όταν τη διέκοπτα κι αυτό ακριβώς συμβαίνει με μένα — γίνομαι έξαλλη με τον Τομ όταν διακόπτει κάποια συζήτησή μου με την Μπέβερλυ.

Η Μπέβερλυ απεχθάνεται τα παγωτά, το βούτυρο και τα πεπόνια- ξέρω ότι αυτό συμβαίνει γιατί δεν μπορεί να γευτεί την τροφή. Είναι τόσο ερμη-τικά κλεισμένη, που η τροφή δεν έχει γι' αυτήν την παραμικρή γεύση- δεν τρώει, όμως, όσο εγώ, γιατί ξέρει πως δεν τη θέλω χοντρή. Εγώ κάνω συ-νέχεια δίαιτα- το ίδιο κάνει κι αυτή. Η μητέρα μου με μπούκωνε γλυκά όπο-τε στενοχωριόμουνα για κάτι. Όταν γύριζα καμιά φορά κλαίγοντας στο σπίτι, μου έλεγε: «Πάρε ένα ωραίο γλυκό κι όλα θα περάσουν». Εγώ, βέ-βαια, δε λέω το ίδιο, μου κόβει περισσότερο (;), αλλά τα παιδιά μου νιώ-θουν το ίδιο συναίσθημα. Όταν στενοχωριούνται, τρώνε.

Ρώτησα την Μπέβερλυ αν έβρισκε ομοιότητες ανάμεσα στη γιαγιά της και μένα (έμεινε με τη μητέρα μου εφτά βδομάδες το προηγούμενο καλο-καίρι κι έβαλε κάμποσα κιλά). Μου απάντησε: «Ναι, και οι δύο ασχολείστε πολύ με τα μαλλιά μου, μόνο που η γιαγιά δε μου τα τραβάει όσο εσύ». Αισθάνομαι μεγάλη ικανοποίηση που της τραβάω τα μαλλιά όταν τα βουρ-τσίζω, γιατί ξέρω ότι μισούσα τη μητέρα μου που γκρίνιαζε συνέχεια για τα δικά μου μαλλιά. Τα μαλλιά μου ήταν το μοναδικό όμορφο πράγμα που είχα πάνω μου και άρεσε στη μητέρα μου. Όταν οι άνθρωποι θαύμαζαν τις μπούκλες μου, εκείνη αισθανόταν ωραία. Τώρα, για να της το ανταπο-δώσω, τραβάω τα μαλλιά της κόρης μου. Η Μπέβερλυ νιώθει άσχημα όταν

169

οι άνθρωποι της φέρονται καλά. Νομίζω ότι η μητέρα και ο πατέρας μου δε μου φέρθηκαν ποτέ καλά1 γι' αυτό κι εγώ πονάω.

Υπάρχουν δύο ακόμα χαρακτηριστικά που διαθέτω τόσο εγώ όσο και η κόρη μου. Όταν χάνει κάτι με πιάνει τρέλα. Αυτή νιώθει φοβερό πανικό κι εγώ ουρλιάζω και τσιρίζω. Δεν μπορώ να θυμηθώ ούτε μια φορά στη ζωή μου που να έχασα κάτι, γι' αυτό και θεωρώ τρομακτικό να χάνει κάτι μέσα στο σπίτι μου. Και κάτι ακόμα: η Μπέβερλυ δεν μπορεί να κοιτάξει στον καθρέφτη και να δει τον εαυτό της. Της ζήτησα να το κάνει κι αυτή μου είπε ότι αισθανόταν παράξενα, γιατί αν την έβλεπε κάποιος θα νόμιζε ότι της αρέσει ο εαυτός της. Τόσο πολύ άρρωστη είναι. Η μητέρα μου πά-ντα έλεγε: «Οι άνθρωποι που κοιτάζονται στις βιτρίνες όταν περπατούν στο δρόμο, θεωρούν ωραίο τον εαυτό τους». Τα κατάφερα καλά να μην αρέσω στον εαυτό μου και η Μπέβερλυ κατέληξε να αισθάνεται το ίδιο και για τον δικό της.

170

XII

Παιδική Σεξουαλικότητα

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ πίστευε ότι τα παιδιά έχουν μια ενεργητική σεξουαλι-κή ζωή- ο λόγος που κανένας πριν από αυτόν δεν το είχε ανακαλύψει ήταν η σεξουαλική καταπίεση της κοινωνίας. Αλλά, παρόλα όσα είπε ο Φρόυντ, η σεξουαλικότητα στα παιδιά δεν εμφανίζεται παρά στην ήβη — τότε, δη-λαδή, που δραστηριοποιούνται οι γεννητικοί αδένες. Μέχρι τότε, το παιδί απλώς εξερευνά τις περιοχές της ευχαρίστησης που για τους ενήλικους είναι «σεξουαλικές». Επειδή ακριβώς οι ενήλικοι αποδίδουν σεξουαλική χροιά στα αφελή, παιδιάστικα παιχνίδια σωματικής επαφής, γι' αυτό επι-βάλλουν απαγορεύσεις και δημιουργούν ενοχές.

Θα πρέπει να διαφοροποιήσουμε τις πράξεις από την εσωτερική εμπει-ρία. Ένα παιδί που αγγίζει τα γεννητικά του όργανα δοκιμάζει ευχαρίστη-ση. Δε θα συνεχίσει ψυχαναγκαστικά κι αδιάκοπα ν' αγγίζει το μέρος αυτό για να αισθάνεται ευχάριστα, παρά μόνο αν νιώθει συνέχεια άσχημα γιατί δεν έχει δίπλα του κάποιο στοργικό γονιό που θα το κάνει να αισθάνεται όμορφα. Ο ψυχαναγκαστικός του αυνανισμός δεν αποτελεί σεξουαλική πράξη. Είναι μια προσπάθεια να ανακουφιστεί από την ένταση. Οι νευρωτι-κοί γονείς αισθάνονται άγχος γι' αυτή τη «συμπεριφορά» (αντί να νιώθουν άγχος για το φανερό άγχος του παιδιού) και απαγορεύουν ή βάζουν όρια γύρω από ορισμένες περιοχές του σώματος — «αποστρατικοποιημένες ζώνες —, όπου ούτε το ίδιο το παιδί δεν μπορεί να περάσει. TQ ίδιρ του το σώμα κατακερματίζεται και περιβάλλεται από τείχη- τα γεννητικά όρ-γανα οχυρωμένα μακριά από τα χέρια και το μυαλό σφραγισμένο στις σκέ-ψεις για ορισμένες περιοχές. Έτσι, η αποδοκιμασία για το άγγιγμα του εαυτού του μπορεί να κομματιάσει το παιδί και να το αποσυνδέσει από το σώμα του.

Όταν ένα παιδί αποσυνδέεται από τον εαυτό του, αναγκάζεται να στη-ριχτεί στη φαντασίωση. Επειδή δεν του επιτρέπεται η εμπειρία του σώμα-τός του (τα συναισθήματα είναι σωματικά γεγονότα- είναι το σώμα), θ' ανα-γκαστεί αργότερα να επινοήσει περίεργες αντιλήψεις γύρω από το σεξ

! 171

για να μπορέσει να αισθανθεί κάτι. Έτσι, η μεταβολή από το φυσιολογικό στη διαστροφή προκαλείται ακριβώς γιατί το παιδί εξοστρακίζεται μακριά από τον εαυτό του κι εξαναγκάζεται να μπει στον κόσμο των διεστραμμέ-νων εικόνων.

Τι συμβαίνει όταν απαγορεύεται ν' αγγίξει κανείς το σώμα του; Εξαρτά-ται κι από άλλες εμπειρίες. Μπορεί ν' αρχίσει να λειτουργεί μια καθήλωση, έτσι ώστε το παιδί ν' αγγίζει πια ψυχαναγκαστικά τα πάντα γύρω του, επει-δή δεν μπορεί ν' αγγίζει εκείνο το μέρος. Όταν αναπτυχθεί η σεξουαλικό-τητά του, μπορεί να βάζει κορίτσια ή τ' αδέλφια του να τον αγγίζουν, με την υποσυνείδητη ελπίδα ότι αν τον αγγίζουν αρκετά θ' αρχίσει να αισθά-νεται. Ότι, δηλαδή, με κάποιο τρόπο, η εξωτερική επαφή θά βάλει τέλος στην αναισθητοποίηση του σώματος. Μπορεί πάλι να συμβεί το αντίθετο. Αν το παιδί εγκλωβιστεί στο καλούπι της γονικής αποδοχής — αν του δί-νουν αρκετά για να το κάνουν να επιθυμεί συνέχεια να τους ευχαριστήσει, τότε, το παιδί μπορεί να εσωτερικεύσει απόλυτα αυτές τις πρώιμες απαγο-ρεύσεις και να μη σκέφτεται καθόλου το σεξ αργότερα. Μπορεί, ακόμα, να γίνει άτομο ψυχρό, σκληρό, που φοβάται ν' αγγίξει τον εαυτό του ή τους άλλους.

Πώς μπορεί να διορθωθεί κάτι τέτοιο; Η σωματική επαφή φέρνει αργό-τερα κανένα αποτέλεσμα; Αν η σωματική επαφή αργότερα στη ζωή βοη-θούσε πραγματικά, τότε πολλοί από τους σεξουαλικά αχαλίνωτους αν-θρώπους, που αγγίζουν και κάνουν έρωτα συνέχεια για να δέχονται απτι-κά ερεθίσματα, θα έπρεπε να είχαν λύσει το πρόβλημά τους. Για ν' απελευ-θερωθεί κάποιος σεξουαλικά, πρέπει να ξαναζήσει αυτές τις πρώιμες μη-σεξουαλικές σκηνές και να τις λύσει δοκιμάζοντας το συναίσθημα της σω-στής αντίδρασης. Ο λόγος που η Αναβίωση της σκηνής δημιουργεί αυτό-ματα τη σωστή αντίδραση είναι ότι η αντίδραση αποτελεί το αληθινό συ-ναίσθημα που το άτομο αισθάνθηκε τότε για μια στιγμή, αλλά που αμέσως μετά κατέπνιξε. Σε μια Πρωτογενή Αναβίωση, ένας άντρας βρέθηκε να ζει μια σκηνή όπου ούρλιαζε στη μητέρα του: «Δεν είναι βρώμικο, μαμά. Είναι εντάξει! Είναι δικό μου, μαμά, δικό μου. Το σώμα μου ανήκει σε μένα. Έχω το δικαίωμα να το νιώσω». Σ' αυτό το σημείο της Αναβίωσης άρχισε ασυνείδητα να παίζει με τα γεννητικά του όργανα κι αυτό κράτησε μια ολόκληρη ώρα. Δεν είχε στύση, γιατί όταν συνέβη εκείνο το γεγονός πα-λιά, δεν είχε σεξουαλικότητα. Ήθελε μόνο να μπορεί ν' αγγίζει το σώμα του. Με διαβεβαίωσε αργότερα ότι αν έπαιζε τώρα με τα γεννητικά του όργανα για μια ώρα, χωρίς να βρίσκεται σε Πρωτογενή Αναβίωση, ασφα-λώς και θα είχε στύση. Μόλις αναβίωσε τη σωστή αντίδραση, άρχισε να

172

αισθάνεται αυτή την περιοχή. Ο άνθρωπος αυτός έπαψε να είναι ανίκανος με τις γυναίκες. Άλλωστε, τι είναι η ανικανότητα τις περισσότερες φορές; Η αδυναμία να αισθανθεί κανείς και να ερεθιστεί στη γεννητική περιοχή.

Το σημείο αυτό είναι πολύ βασικό και θα ήθελα να επιμείνω. Η πρώιμη σκηνή σε ηλικία τριών χρονών, όταν η μαμά έλεγε απλά στο γιο της «μη, μη!» όταν εκείνος άγγιζε το πέος του, έγινε μια βραχυκυκλωμένη ανάμνη-ση, ανεπίλυτη, έτσι που κάθε άγγιγμα στο πέος ζωντάνευε αυτή την ανά-μνηση - απαγόρευση. Ο μόνος τρόπος επίλυσης του προβλήματος είναι η επίλυση αυτού του αναμνησιακού βραχυκυκλώματος. Να δραστηριο-ποιήσουμε, μ' άλλα λόγια, το βραχυκύκλωμα και να πάρουμε μια καινούρ-για, σωστή αντίδραση, ώστε η παλιά υποσυνείδητη δύναμη να εξαλειφθεί.

Αλλιώς, με την εμφάνιση της σεξουαλικότητας στην ήβη, το παιδί δε θα αισθάνεται ποτέ πραγματικά ελεύθερο όταν αυνανίζεται. Μπορεί να σκέφτεται ότι αισθάνεται ενοχή- εκείνο, όμως, που συμβαίνει στην πραγ-ματικότητα είναι ότι τα παλιά απαγορευτικά συναισθήματα επαναδραστη-ριοποιούνται και ανταγωνίζονται τις τωρινές απόπειρες για σεξουαλική απόλαυση. Παρατηρήστε την εξέλιξη. Η απαγόρευση μιας μη σεξουαλι-κής ευχαρίστησης σε πολύ πρώιμη ηλικία εμποδίζει την εμπειρία της σε-ξουαλικής ικανοποίησης αργότερα, έτσι ώστε σεξουαλικά προβλήματα, όπως ψυχρότητα και ανικανότητα, να έχουν την προέλευσή τους σε μη σεξουαλικά γεγονότα και χρονικές περιόδους. Οι συμβουλές πάνω στη σεξουαλική τεχνική ή η απόδοση κεντρικής σημασίας στις σεξουαλικές απαγορεύσεις δεν αντιμετωπίζουν ποτέ τις πραγματικές, υπόγειες δυνά-μεις που βρίσκονται πίσω από τις σεξουαλικές δυσλειτουργίες.

Ένας ασθενής που αγγίζει τα γεννητικά του όργανα για μια ολόκληρη ώρα στη διάρκεια Πρωτογενούς Αναβίωσης βρίσκεται στην ίδια ακριβώς θέση μ' εκείνον που θηλάζει αχόρταγα σε μια νηπιακή Αναβίωση — και οι δύο ξαναζούν συμπυκνωμένες, συμπτυγμένες εμπειρίες που μπορεί να συνέβαιναν χρόνια ολόκληρα. Ο ασθενής δεν αγγίζει τον εαυτό του μόνο για εκείνο το επεισόδιο που θυμάται. Τον αγγίζει για όλες τις φορές που ήθελε και δεν μπορούσε. Μετά, μπορεί να χάσει σχεδόν κάθε διάθεση γι' αυνανισμό, όπως το άτομο που αναβιώνει το θηλασμό χάνει τη διάθεση για κάπνισμα.

Η απαγόρευση ν' αγγίζει κανείς το σώμα του δεν αποτελεί μεμονωμένο επεισόδιο. Οι νευρωτικοί γονείς φαίνεται να περνάνε όλη τη ζωή τους απα-γορεύοντας στα μικρά παιδιά ν' αγγίζουν οτιδήποτε. Καταπνίγουν και α-ναστέλλουν την περιέργεια, έτσι που το παιδί αργότερα παύει να είναι πια περίεργο, και μετά το τιμωρούν, γιατί σάν μαθητής αντιμετωπίζει με

173

αδιαφορία το σχολείο του. Το παιδί, απλούστατα, αντιδρά στις πρώιμες εμπειρίες του, όπου το ελεύθερο άπλωμα του παιδιού, το ενδιαφέρον και η ζωντάνια προκαλούσαν την τιμωρία. Ένα αποτέλεσμα της απαγόρευσης να ενδιαφέρεται και να είναι περίεργο το παιδί για το σώμα του σε νεαρή ηλικία είναι ότι δημιουργείται μια υπερβολική περιέργεια για το σώμα..., μια νευρωτική αντίδραση που κάνει τα μπαρ με τα γυμνά κορίτσια καρπο-φόρες επιχειρήσεις.

Αιμομιξία

Μια από τις βασικές αντιλήψεις στην ψυχολογία, ιδιαίτερα τη φροϋδική, είναι ότι σε μια ορισμένη ηλικία το παιδί αναπτύσσει, και πρέπει να κατα-πνίξει, αιμομικτικά συναισθήματα για το γονιό του αντίθετου φύλου. Νομί-ζω ότι αυτή η ιδέα είναι λαθεμένη. Τα αιμομικτικά συναισθήματα είναι νευ-ρωτικά. Η Jane Goodall, στη μελέτη της για τους χιμπατζήδες, παρατήρη-σε ότι σπάνια, αν όχι ποτέ, υπήρχε αιμομιξία. Η ίδια πιστεύει ότι η στενή και μακροχρόνια σχέση του μικρού χιμπατζή με τη μητέρα του καθιερώνει πολύ σταθερά το ρόλο της. Ο μικρός χιμπατζής δε βλέπει τη μητέρα σαν σεξουαλικό αντικείμενο, όταν φτάνει στην εφηβεία. Όταν μια μητέρα εί-ναι μητέρα που βρίσκεται συνέχεια κοντά στο μωρό της, προστατευτική και στοργική, το παιδί δε θ' αναπτύξει αιμομικτικά συναισθήματα. Μόνο όταν οι μητέρες παίζουν κάποιο άλλο ρόλο, όχι αναγκαστικά ερωτικό, αλ-λά απορριπτικό και αντιμητρικό, τότε μπορεί να γεννηθούν στο νεαρό πλάσμα αιμομικτικά συναισθήματα. Όταν το παιδί νιώθει παραμελημένο και χρειάζεται απελπιστικά στοργή, μπορεί να ερωτικοποιήσει αυτή την ανάγκη, στο μέτρο που δεν μπορεί να ολοκληρώσει τον εαυτό του μέσα από έναν άμεσο και ευθύ τρόπο με το γονιό του. Τότε, η ανάγκη για αγάπη και το σεξ μπερδεύονται και τα αιμομικτικά συναισθήματα βγαίνουν στην επιφάνεια μαζί με την ανάγκη γι' αγάπη. Κατά τη γνώμη μου όμως, τα αιμο-μικτικά συναισθήματα δεν είναι αναπόφευκτα. Κάτι που μαθαίνουμε από τις μελέτες της Dr. Goodall είναι το πόσο μεγάλο διάστημα μένουν τα μι-κρά κοντά στη μητέρα τους, πόσο οι μητέρες τα χαϊδεύουν και τ' αγγίζουν και πόση προστασία προσφέρουν σ' αυτά. Δε γυρίζουν έξω στη δουλειά και τα ψώνια. Βρίσκονται συνέχεια κοντά στο παιδί.

Ένα αρκετά σημαντικό εύρημα της Goodall είναι ότι σπάνια, αν όχι πο-τέ, υπάρχει ομοφυλοφιλία ανάμεσα στους χιμπατζήδες. Επιμένω σ' αυτό

174

το στοιχείο, γιατί μερικές περιπτώσεις ομοφυλοφιλίας που είδαμε οφείλο-νταν σ' ελκυστικές μητέρες που προκαλούσαν υποσυνείδητα τα παιδιά τους. Έτσι, τα παιδιά κατέληξαν ν' απομακρυνθούν απ' όλες τις γυναίκες για ν' αποφύγουν τα αιμομικτικά συναισθήματα.

Ένας από τους λόγους που η Πρωτογενής Θεραπεία είναι αποτελεσμα-τική είναι ότι ο ασθενής δε συζητάει απλώς τα σεξουαλικά του προβλήμα-τα με το θεραπευτή. Αγγίζει τον εαυτό του, αισθάνεται το σώμα του και κάνει αυτό που δεν μπορούσε να κάνει. Η συμβατική ψυχοθεραπεία συγκε-ντρώνει τις προσπάθειές της στο να βοηθήσει τον ασθενή να πει πράγμα-τα που ποτέ δεν τολμούσε (σαν να είχε το πρόβλημα σχέση μόνο με λέξεις και σκέψεις)- κατά συνέπεια, αντιμετωπίζει τον ασθενή με τρόπο διασπα-σμένο, ξεχωριστά από το σώμα του. Για παράδειγμα, ένας επιδειξιομανής μπορεί να δείξει το πέος του στην ομάδα, στη διάρκεια μιας Αναβίωσης, και να αισθανθεί την αιτία της επιδειξιομανίας του («ένα μεγάλο πέος δεν είναι αποκρουστικό, μαμά»). Δεν κάθεται σε μια καρέκλα να συζητήσει το πρόβλημά του.

Η σεξουαλική, λοιπόν, λειτουργία δεν είναι θέμα σεξουαλικής εκπαί-δευσης. Είναι θέμα εκπαίδευσης με την πλατύτερη έννοια του όρου — εκπαίδευσης που τονίζει την επιθυμητότητα του συναισθήματος. Όταν έ-να παιδί φτάνει στη ήβη θα είναι ένα άτομο με συναισθήματα και, με την επιπλέον σεξουαλική δραστηριοποίηση που φέρνει η ήβη, θα είναι άτομο με σεξουαλικά συναισθήματα. Σεξουαλική εκπαίδευση σημαίνει ότι οι γο-νείς επιτρέπουν στα παιδιά τους να εκφράζονται και ν' αντιδρούν, ώστε αργότερα τα ίδια αυτά παιδιά να είναι ικανά να εκφράζονται και ν' αντι-δρούν στο σεξ. Σημαίνει ότι θα τους επιτρέπουν πάντα μια πλήρη σωματι-κή κινητικότητα, αντί να λένε συνέχεια: «Τώρα κάθισε ακίνητος!» Έτσι, ολόκληρο το σώμα θα συμμετέχει στο σεξ μ' ένα σωματικά απελευθερωμέ-νο τρόπο. Τελικά, σημαίνει να μην έχουν καταπιέσει κανένα βασικό συναί-σθημα του παιδιού, γιατί έτσι καταπνίγουν ένα κομμάτι του εαυτού του. Ο όρος σεξουαλική εκπαίδευση είναι ουσιαστικά άτοπος. Το μόνο που έχει σημασία είναι το ν' αφήσουμε έναν άνθρωπο ελεύθερο, ώστε να μπορέσει κάποτε να αναπτύξει τη σεξουαλικότητά του.

Νάνσυ

Την τρίτη μέρα της Πρωτογενούς Θεραπείας, το συναίσθημα άρχισε ν'

175

αναβρύζει μαζί με μια σκηνή που είχε περάσει από το μυαλό μου πολλές φορές πρωτύτερα χωρίς να μπορώ να κάνω την παραμικρή σύνδεση. Η μητέρα μου κι εγώ καθαρίζαμε το πάνω πάτωμα του σπιτιού, όταν με φώνα-ξε κοντά της. «Βλέπεις αυτό», είπε, κουνώντας μπροστά μου μια ματωμένη κυλότα της αδελφής μου. «Αυτό θα συμβεί και σε'σένα». Θεέ μου, αυτός ήταν ο τρόπος, που μου μίλησε για το μυστήριο της ζωής.

Ένιωσα πρώτα το συναίσθημα ότι είχα μια μητέρα ηλίθια και χυδαία κι αμέσως μετά μια αίσθηση αηδίας για το σώμα μου. Αυτό το συναίσθημα ήταν τόσο δυνατό, που μ' έκανε να σκεφτώ αμέσως τη σεξουαλική σχέση που έχω με τον άντρα μου. Ναι, η αηδία υπήρχε κι εκεί. Προσπαθούσα να κάνω έρωτα και η μητέρα μου στεκόταν πίσω από τον ώμο μου λέγο-ντας: «Τι εξευτελιστική εικόνα της ζωώδικης φύσης σου! Δε θα έπρεπε να υποχωρούμε σ' αυτά τα συναισθήματα. Είναι ένα κομμάτι από τα κατώ-τερα ένστικτα της φύσης μας!»Κι έτσι, ξανά και ξανά, το σώμα μου γινόταν σαν ξύλο κι έκλεινε σαν μια παγωμένη μάζα. Ύστερα, η τελική σύνδεση — ο πατέρας μου ποτέ δεν παραδέχτηκε ότι είχα ένα σώμα. Ποτέ δε σχο-λίασε την εμφάνισή μου ή το πώς χόρευα ή το πόσο καλοσχηματισμένη γινόμουνα — και το χειρότερο απ' όλα, ποτέ δε μ' άγγιξε!! Αυτό ήταν! Δεν είχα σώμα.

Μετά από αυτή τη σύνδεση άρχισαν να συμβαίνουν διάφορα πράγματα, τόσο γρήγορα που δεν τα πρόφταινα. Τα πόδια μου σαν να τινάχτηκαν στον αέρα- άρχισα να τ' αγγίζω και μετά να τα τρίβω όσο πιο δυνατά μπο-ρούσα. ΔΕΝ ΑΙΣΘΑΝΟΜΟΥΝΑ ΠΟΝΟ! Μέχρι λίγο πρωτύτερα, το παραμι-κρό χτύπημα στο δέρμα μου ήταν φοβερά οδυνηρό. Ακόμα και τότε που μ' εξέτασε ο Dr. Michael, όταν πίεσε το πόδι μου χαμηλά, με πόνεσε πάρα πολύ (δεν του το είπα).

Μετά άγγιξα τους μηρούς, τον πισινό, το στομάχι και τα πλευρά μου, και ύστερα — πω, πω! — το στήθος μου! Το αισθάνθηκα τρομερά μαλακό, στρογγυλό και ζεστό. Μετά, σαν να με χτύπησε ξαφνικά ηλεκτρικό ρεύμα, βρήκα τις θηλές μου. Αμέσως, ένιωσα ερεθισμό στα γεννητικά μου όργα-να. Η Helen είπε: «Δε νομίζεις ότι είναι λίγο δύσκολο να αισθανθείς ένα καινούργιο σώμα με όλα αυτά τα ρούχα;» Στην αρχή δίστασα, αλλά δεν μπορούσα ν' αντισταθώ στο συναίσθημα. Έβγαλα τα ρούχα μου και άγγι-ξα άπληστα όλο μου το σώμα. Έπαιζα με τα δάχτυλα των ποδιών μου, όταν πρόσεξα τα χέρια μου. Τέντωσα τα δάχτυλά μου. Τα ένιωθα τόσο ευλύγιστα! Μετά, μου ήρθε ξαφνικά — ΚΑΝΕΝΑΣ ΠΟΝΟΣ! Η αρθρίτιδα στα χέρια μου είχε περάσει!

Συνέχισα τις ανακαλύψεις μου πίσω στο μοτέλ. Αφού πέταξα τα ρούχα

176

μου, ξάπλωσα στο κρεβάτι με τη σκέψη ότι θα μπορούσα να γοητεύσω και ν' απολαύσω εκατό άντρες. Εγώ — η γριά, ψυχρή Νάνσυ! Άγγιξα τα γεννητικά μου όργανα. Ήταν μαλακά και ζεστά, υγρά και γλιστερά. Κοιμή-θηκα με το σώμα μου ολάνοιχτο — τα πόδια ανοιχτά, τα μπράτσα απλωμέ-να πίσω από το κεφάλι μου — Θεέ μου! Ακόμα δεν μπορώ να το πιστέψω. Πάντα κοιμόμουνα ζαρωμένη σαν μια σφιχτή μπαλίτσα.

Τώρα ξεπηδούν χρώματα μπροστά μου — σαν να τραβήχτηκε μια γκρί-ζα ομίχλη.

Οι μηροί μου μυρμηγκιάζουν σαν να κυκλοφορεί μέσα τους το αίμα για πρώτη φορά.

Μετά από μια Αναβίωση της γέννησής μου ένιωσα κάτι να σπάει, σαν τα πόδια μου να είχαν κόψει χίλια σκοινιά. Το σπουδαιότερο ήταν ότι ο βασανιστικός πόνος στις αρθρώσεις μου, στα πόδια και τους μηρούς, είχε εξαφανιστεί. Μπορούσα τώρα να καθίσω στη στάση του μισού λωτού (στά-ση γιόγκα) χωρίς να στέκονται τα γόνατά μου στον αέρα.

12. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 177

Xltl

Παιδικοί Φόβοι — Μέρα και Νύχτα

Αναφέραμε παραπάνω ότι ένα πρώιμο τραύμα δημιουργεί φόβο. Ο φόβος είναι ο εκπρόσωπος της καταπίεσης. Όταν Πρωτογενή τραύματα ή θαμμέ-να Πρωτογενή συναισθήματα απειλούν να σπάσουν τις άμυνες, παρουσιά-ζεται ο φόβος και μας ειδοποιεί να ενισχύσουμε την άμυνά μας. Ο οργανι-σμός φοβάται, γιατί η ακεραιότητα και η επιβίωσή του απειλούνται. Ο φό-βος είναι, λοιπόν, ένας μηχανισμός επιβίωσης. Εκείνοι οι καταστροφικοί πρώιμοι Πόνοι και οι φόβοι τους έχουν θαφτεί κι αποθηκευτεί στον εγκέ-φαλο, και ο οργανισμός λειτουργεί σαν να είναι αυτά τα πρώιμα τραύματα παντοτινή απειλή. Κατά κάποια έννοια, είναι πραγματικά απειλή, γιατί ό-ταν μεγαλώνουμε βρίσκονται ήδη στο μυαλό μας και μας απασχολούν. Ο εαυτός μας ποτέ δε μονολογεί, «τώρα είμαι είκοσι πέντε χρονών και μπορώ ν' αντιμετωπίσω το συναίσθημα της εγκατάλειψης που ένιωθα μέ-σα στην κούνια». Γιατί, όσον αφορά αυτό το συναίσθημα, το άτομο δεν είναι είκοσι πέντε χρονών. Πρέπει να γυρίσει πίσω, να γίνει έξι μηνών και να αισθανθεί τους απολιθωμένους φόβους που είχε νιώσει σαν μωρό. Μια ανεπίλυτη εμπειρία στην..ηλικία των έξι μηνών αποθηκεύεται στον εγκέφα-λο και δεν ξεπερνιέται με την «κατανόηση» του ενήλικου. Αυτό θα ήταν ένα διασπασμένο, νευρωτικό γεγονός: ο «ενήλικος» κοιτάζει το «μωρό» μέσα του.

Εκείνο που συμβαίνει σ' όλους αυτούς τους θαμμένους φόβους είναι ότι σχηματίζουν μια Πρωτογενή δεξαμενή φόβου σε λανθάνουσα κατά-σταση και, καθώς το άτομο μεγαλώνει, προσηλώνονται σ' ένα πράγμα (α-νάλογο με τις συνθήκες ζωής) και μεταβάλλονται σε φοβίες. Οι φοβίες είναι παράλογοι φόβοι — δεν έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Δεν έχουν βάση στην εξωτερική πραγματικότητα, αυτό είναι αλήθεια, αλ-λά αποτελούν σίγουρα αντανάκλαση της εσωτερικής πραγματικότητας.

Ας πάρουμε για παράδειγμα μια φοβία — το φόβο μήπως μας καρφώ-σουν κάτω ή μήπως βρεθούμε σ' ένα χώρο τόσο στενό που να μην μπορού-

178

με να κινηθούμε ελεύθερα. Δε θα έπρεπε να τρομοκρατείται κανείς όταν βρίσκεται σ' ένα γεμάτο ασανσέρ μ' ελάχιστα περιθώρια κίνησης. 0 πανι-κός που ξεπηδάει μπορεί να οφείλεται στην αναβίωση πρώιμων φόβων, όπως, για παράδειγμα, το σφήνωμα στον πυελογεννητικό σωλήνα την ώ-ρα της γέννησης. Η φορτισμένη αντίδραση οφείλεται στην παλιά εμπειρία που έρχεται να προστεθεί στην πρόσφατη.

Ο φόβος του σκοταδιού είναι ένας συχνός παιδικός φόβος. Τα παιδιά φοβούνται το σκοτάδι γιατί δεν υπάρχει τίποτα εκεί. Όπως είναι ξαπλωμέ-να μοναχά τους στο κρεβάτι, ανυπεράσπιστα και χωρίς καμιά ιδιαίτερη απασχόληση, οι φόβοι που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση έρχο-νται πιο κοντά στο συνειδητό. Αυτοί οι φόβοι προβάλλονται τότε στο σκο-τάδι, και το παιδί καταλήγει να φοβάται τους ληστές στην ντουλάπα. Ανα-γκάζεται, μ' άλλα λόγια, να επινοήσει μια ιστορία όπου θα τοποθετήσει τους φόβους του. Η ίδια σχεδόν διαδικασία συμβαίνει και στα όνειρα. Ό-ταν το συνειδητό χαλαρώνει, τα συναισθήματα έρχονται στην επιφάνεια, και τότε το μυαλό επινοεί ιστορίες για να βγάλει κάποιο νόημα από αυτά τα Πρωτογενή συναισθήματα.

Ο ληστής στην ντουλάπα συγκεκριμενοποιεί το άμορφο αμάλγαμα των Πρωτογενών φόβων, από το τραύμα της γέννησης μέχρι την περιτομή. Δεν υπάρχει τρόπος για το παιδί (ούτε για κανέναν άλλο, εξάλλου) να «κα-τανοήσει» αυτά τα πρώιμα μη λεκτικά τραύματα, κι έτσι δεν παίρνει την παραμικρή βοήθεια στην αντιμετώπιση τους. Εκείνο που μπορεί να κάνει είναι ν' απασχοληθεί με το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση ή να καταπιέσει τον εαυτό του ακόμα περισσότερο, προσποιούμενο ότι δε φοβάται. Θα προσποιηθεί σίγουρα όταν ακούει κάθε τόσο τους γονείς του να λένε μ' επιδοκιμασία: «Να, αυτό είναι μεγάλο παιδί. Δε φοβάται τίποτα». Φαντα-στείτε πόση σύγχυση δημιουργείται σ' ένα μικρό παιδί όταν του λένε ότι δε φοβάται ενώ αυτό φοβάται. Οι γονείς του, αυτή η παντογνώστρια εξου-σία, πρέπει σίγουρα να ξέρουν πιο πολλά από εκείνο. Κι έτσι, ανεπαίσθη-τα, ολόκληρο το πλαίσιο της αντίληψης του μετασχηματίζεται. Αποπροσα-νατολίζεται, γιατί η αντίληψη των αληθινών συναισθημάτων μετατρέπεται σε κάτι άλλο. Μ' αυτό τον τρόπο, το παιδί αποξενώνεται από τον εαυτό του, χάνει την επαφή με την πραγματικότητα.

Συχνά αναρωτιέμαι γιατί ο φόβος του σκοταδιού είναι πανανθρώπινο φαινόμενο. Αναρωτιόμουνα μέχρι την τελευταία μου Πρωτογενή Αναβίω-ση. Θα τη συζητήσω λεπτομερώς, γιατί νομίζω ότι μας διδάσκει πολλά για το φόβο του σκοταδιού. Κολυμπούσα, κάποια μέρα, σε μια πολύ ζεστή πισίνα. Κολύμπησα πολύ κάτω από το νερό για να δω πόσο μπορούσα να

179

κρατήσω χωρίς ν' ανέβω για αέρα. Αφού τελικά ανέβηκα για να πάρω ανα-πνοή, άρχισα να έχω μια κρίση άγχους με το παράξενο συναίσθημα ότι τρελαινόμουνα. Ένιωθα μια πίεση μέσα στο κεφάλι μου, περισσότερη απ' όση μπορούσα ν' αντέξω..., και μου ήταν αδύνατο να πάρω αναπνοή. Ξε-κουράστηκα λίγα λεπτά, δοκίμασα να ηρεμήσω τον εαυτό μου και μετά το ξέχασα. Εκείνη τη νύχτα, μόνος στο κρεβάτι, άρχισα να ξαναδοκιμάζω το συναίσθημα ότι τρελαινόμουνα. Φοβόμουνα κάτι το ακαθόριστο. Έτρε-ξα στο μπάνιο, άνοιξα το φως και προσπάθησα να συγκρατηθώ. Το φως με ηρέμησε, αλλά δεν ήξερα γιατί. Ούτε αντιλήφθηκα ότι το φως λειτουρ-γούσε πάνω μου σαν ηρεμιστικό.

Ξαναγύρισα στο κρεβάτι κι ένιωσα πάλι άγχος. Βυθίστηκα μέσα στο συναίσθημα, αφήνοντάς το να με παρασύρει. Άρχισα να δοκιμάζω μια Πρωτογενή Αναβίωση γέννησης, πνιγόμουνα κι έχανα την αναπνοή μου, ώσπου το πρόσωπό μου μελάνιασε. Μόλις ξαναβυθίστηκα στην Αναβίωση, ο φόβος χάθηκε. Ξαναζούσα απλά μια γέννα που είχε διαρκέσει σαράντα ώρες και προσπαθούσα να βγω έξω. Καθώς τέλειωνε η Αναβίωση, κατάλα-βα τους παιδικούς μου φόβους για το σκοτάδι. Κατάλαβα γιατί χρειαζό-μουνα πάντα φως για να κοιμηθώ. Μέσα στην Αναβίωση υπήρχε το συναί-σθημα ότι βρισκόμουνα ολομόναχος σ' έναν αγώνα ζωής και θανάτου- κα-νένας δε με προστάτευε, κανένας δε με βοηθούσε. Όταν τελικά βγήκα από την κοιλιά της μητέρας μου έξω στο φως, κάποιος με κράτησε και μ' έκανε τελικά να αισθανθώ ασφάλεια. Η αναζήτηση του φωτός έγινε για μένα εξαρτημένη αντίδραση. Το φως, δηλαδή, συνδέθηκε με ασφάλεια και άνεση. Ο αγώνας γι' αναπνοή και ζωή την ώρα της γέννησής μου είχε συν-δεθεί με το σκοτάδι. Αργότερα, οι φόβοι για το σκοτάδι έρχονταν πάλι, γιατί όταν το βράδυ βρισκόμουνα μόνος στο σκοτάδι, ο ασυνείδητος πανι-κός της γέννησης ξαναζωντάνευε. Τη νύχτα που ένιωσα άγχος, έτρεξα με τρόπο αντανακλαστικό στο μπάνιο κι άναψα το φως, χωρίς να έχω την παραμικρή ιδέα γιατί το έκανα. Αποδείχτηκε τελικά ότι η πράξη μου συμ-βόλιζε την ηρεμία και την ασφάλεια που ένιωσα όταν πρωτοβγήκα στο φως.

Ο πανανθρώπινος αρχέγονος φόβος για το σκοτάδι σχετίζεται, κατά κάποιο τρόπο, με τα τραύματα που δοκιμάζουμε στο σκοτάδι την ώρα της γέννησης. Τουλάχιστον, αυτό ίσχυε για μένα. Είχα «χάσει» το φόβο μου για το σκοτάδι εδώ και δεκάδες χρόνια, αλλά είναι φανερό ότι δεν είχε εξαφανιστεί. Με τον κατάλληλο συνδυασμό των συνθηκών επανήλθε. Η βουτιά μέσα στη ζεστή πισίνα ξαναζωντάνεψε εκείνο τον πρώιμο πανικό. Επειδή δεν ήξερα τι μου συνέβαινε, φοβήθηκα απλώς ότι θα τρελαινόμου-

180

να. Το μυαλό μου δεν μπορούσε ν' αντέξει στην πίεση που ανάβλυζε. Αν δεν είχα την πείρα χρόνων σε Πρωτογενείς Αναβιώσεις, είναι αμφίβολο κατά πόσο το κολύμπι στην πισίνα θα έφερνε κάποιο αποτέλεσμα. Ο πρώι-μος φόβος θα παρέμενε κρυμμένος και θα διοχετευόταν σε «παραδε-κτούς» ενήλικους φόβους, όπως ο φόβος για τις πρίζες ή τ' αεροπλάνα ή ο φόβος μήπως κλειστώ σε ασανσέρ. Αυτοί οι ενήλικοι φόβοι είναι συμ-βολικά παράγωγα του πρώιμου γιγάντιου φόβου.

Όταν ήμουνα παιδί με σχετικά αδύναμες άμυνες, ο πανικός ήταν πιο ξεκάθαρος... Φοβόμουνα να μείνω μόνος στο σκοτάδι. Αυτές οι ίδιες οι αδύναμες άμυνες μ' έκαναν να βλέπω συνεχώς εφιάλτες ότι βρισκόμουνα κάτω από τη γη και προσπαθούσα να βγω στο φως. Τότε, ήμουνα κοντύτε-ρα στον εαυτό μου.

Οι μη λεκτικοί φόβοι δεν είναι βέβαια οι μόνοι που βρίσκονται θαμμένοι μέσα μας. Στον κατάλογο πρέπει να προσθέσουμε το φόβο για τους γο-νείς. Στην πραγματικότητα, ένα εύθραυστο παιδί δεν τολμάει καθόλου να αισθανθεί αυτούς τους φόβους. Δεν τολμάει να αισθανθεί ότι το περιφρο-νούν και το αντιπαθούν. Δεν τολμάει να αισθανθεί την εγκληματική μανία του πατέρα του ή τη θανατερή απελπισία της μητέρας του. Δεν πρέπει καν να αισθανθεί φόβο όταν καταλάβει την αποδοκιμασία των άλλων επει-δή είναι «μαμόθρεφτο».

Πέρα από τους φόβους που διοχετεύουμε σ' ένα παιδί με άμεσο τρόπο, υπάρχουν και οι φόβοι που μεταδίδονται από τους γονείς σαν άτομα με συγκεκριμένη χαρακτηροδομή πλέον. Ένας συνέχεια επικριτικός, σκλη-ρός και θυμωμένος γονιός κάνει το παιδί να φοβάται. Το παιδί αυτό απα-σχολείται τόσο πολύ από τις πρώτες μέρες της ζωής του με το να εξευμενί-σει το γονιό, που δεν είναι ποτέ ικανό να καθίσει και να αισθανθεί την έκταση των φόβων του. Ένας αδύναμος γονιός, που δεν προσφέρει προ-στασία, μπορεί να φέρει το ίδιο αποτέλεσμα. Το παιδί θα έχει έναν υποσυ-νείδητο φόβο ότΐτ δεν υπάρχει κανένας για να το προστατέψει. Μπορεί ν' αγωνιστεί για να κάνει αυτόν το γονιό δυνατό (να κάνει τη μητέρα του να σταματήσει το ποτό, για παράδειγμα), ώστε ν' αποκτήσει κάποιον που θα το προστατεύει. Αυτός ο αγώνας δεν είναι συνειδητός ούτε σκόπιμος. Έχει σαν αυτόματο κίνητρο τους εσωτερικούς φόβους του παιδιού για έλλειψη δύναμης του γονιού του. Ένας συνέχεια φοβισμένος γονιός θα κάνει το παιδί να θάψει τους δικούς του φόβους. Το παιδί αισθάνεται πως δεν υπάρχει ασφάλεια όταν φοβάται κοντά σ' ένα φοβισμένο γονιό. Θυμά-μαι κάποτε που είδα ένα ατύχημα όπου η μητέρα καθόταν στο μπροστινό

181

κάθισμα του αυτοκινήτου, απείραχτη αλλά σε κρίση υστερίας, ενώ το μω-ρό της καθόταν στην πίσω θέση σαν πετρωμένο. Δε βρισκόταν κανένας εκεί να βοηθήσει το παιδί να αισθανθεί προστατευμένο, ώστε να μπορέσει να νιώσει με ασφάλεια τους φόβους του. Ο πανικός του, λοιπόν, ήταν συ-ντριπτικός αλλά καταπιεσμένος.

Συχνά, ένα παιδί φοβάται να κοιμηθεί. Υπάρχουν πολλοί λόγοι, κι ένας από αυτούς είναι ο φόβος ότι δε θα ξυπνήσει. Αλλά η πιο συχνή αιτία είναι ότι φοβάται τους εφιάλτες που βλέπει. Ένα παιδί μπορεί να προσποιείται τον άφοβο όλη τη μέρα, αλλά όταν κοιμάται και βρίσκεται χωρίς άμυνες, οι φόβοι του θα το βασανίσουν. Ανέφερα πρωτύτερα ότι τα πρώιμα κατα-στροφικά γεγονότα μοιάζουν να δημιουργούν άμυνες γύρω τους. Ένας από τους τρόπους που το ανακαλύπτουμε είναι οι εφιάλτες. Το πρώιμο τραύμα, διατηρημένο σε καθαρή μορφή, έρχεται στην επιφάνεια στη διάρ-κεια του ύπνου, ειδικά αν κάτι μέσα στη μέρα πυροδότησε το αναμνησιακό κύκλωμα. Για παράδειγμα, αν σκαλώσει κανείς σ' ένα φράχτη ή στριμω-χτεί κάπου, το γεγονός αυτό μπορεί να ξαναζωντανέψει το συναίσθημα της σύνθλιψης στον τοκετό. Όπως παρατήρησα αλλού, εκείνο που βγαίνει στον ύπνο είναι ακριβώς η πρώιμη αίσθηση της σύνθλιψης και το παιδί περιπλέκει μετά τον εφιάλτη γύρω από αυτήν. Ο λόγος που στον ύπνο ξεπηδάει μόνο η αίσθηση είναι ότι το παιδί δεν μπορεί να συνειδητοποιή-σει τους φόβους του χωρίς Πρωτογενή Θεραπεία — δεν υπάρχει τρόπος να καταλάβει τι συνέβη στην πραγματικότητα, στο μέτρο που η εμπειρία του ήταν μη λεκτική. Αυτή η αίσθηση είναι ο τρόμος. Αν το παιδί ήξερε ότι αυτές οι αισθήσεις έχουν τις ρίζες τους στο γεγονός της γέννησής του, θα μπορούσε — με την προϋπόθεση ότι θα ήταν αρκετά ευαισθητο-ποιημένο — να μετατρέψει τον εφιάλτη σε Πρωτογενή Αναβίωση. Οι ε-φιάλτες, επομένως, είναι αντεστραμμένες αναβιώσεις. Οι αναβιώσεις α-ποτελούν το αντίδοτο στους εφιάλτες, ιδιαίτερα εκείνους που εμφανίζο-νται τακτικά.

Έβλεπα τακτικά τον ίδιο εφιάλτη τριάντα ολόκληρα χρόνια: προσπα-θούσα να πυροβολήσω με όπλο έναν εχθρό, αλλά το όπλο δεν εκπυρσο-κροτούσε. Η Πρωτογενής Αναβίωση ήταν μια εικόνα του εαυτού μου με πιτζάμες από εκείνες που δένουν καλύπτοντας τα χέρια. Τα χέρια μου ή-ταν άχρηστα τους πρώτους μήνες της ζωής μου — αυτό ακριβώς φανερω-νόταν στους εφιάλτες μου. Ένιωθα πανικό από πολύ νωρίς στη ζωή μου, γιατί αισθανόμουν ανυπεράσπιστος. Η αίσθηση αυτή δήλωνε την αδυνα-μία μου να καταπνίξω την αδιάκοπη απογοήτευση, τον Πόνο και τον τρόμο.

182

Τον εφιάλτη αυτό συνέχισα να τον βλέπω λιγότερο έντονα και πιο σπο·* ραδικά ακόμα και μετά από αυτή την Αναβίωση.

Μερικούς μήνες ύργότερα είδα τον ίδιο εφιάλτη, μόνο που αυτή τη φο-ρά άφησα τον εαυτό μου να βυθιστεί βαθύτερα στα συναισθήματα που κρύβονταν πίσω του. Πνιγόμουνα, δεν μπορούσα ν' αναπνεύσω. Το πρό-σωπο μου είχε στραβώσει από τη μια μεριά. Το στόμα μου έμοιαζε να έχει παραλύσει, ώσπου ξαφνικά αισθάνθηκα τι συνέβαινε. Βρισκόμουνα μέσα στον πυελογεννητικό σωλήνα, προσπαθούσα να γεννηθώ, αλλά τα χέρια μου ήταν άχρηστα. Δεν μπορούσα να τα χρησιμοποιήσω για να βοηθήσω τον εαυτό μου να γεννηθεί. Μιλάμε για μια αρχετυπική αχρηστία των χε-ριών. Πάνω σ' αυτή συσσωρεύτηκαν πολλές άλλες εμπειρίες, όπως εκείνη με τις πιτζάμες. Μετά από αυτή την «Αναβίωση» που έζησα στον ύπνο μου και τη σύνδεσή της, δεν ξαναείδα ποτέ άλλοτε τον εφιάλτη. Όχ ι μόνο αυ-τό, αλλά και η γενική έλλειψη επιδεξιότητας που με χαρακτήριζε σ' όλη μου τη ζωή πέρασε τελείως. Η αίσθηση της αχρηστίας στο σώμα μου είχε περάσει.

Ένας ομφάλιος λώρος τυλιγμένος σφιχτά γύρω από το λαιμό του νεο-γέννητου μπορεί να δημιουργήσει αργότερα εφιάλτες ασφυξίας, ενώ η απόφραξη με αμνιακό υγρό μπορεί να δημιουργήσει εφιάλτες πνιγμού. Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που αναβλύζει είναι η αίσθηση, και θα συνεχί-σει ν' αναβλύζει και να προκαλεί εφιάλτες μέχρι να μετατραπεί σε συναί-σθημα.

Ο Φόβος της Επιθυμίας

Ένας από τους βασικούς φόβους των παιδιών, όσο απλός κι αν φαίνεται, είναι ο φόβος της επιθυμίας. Η δήλωση μιας επιθυμίας δημιουργεί την πιθανότητα μιας ανοιχτής απόρριψης. Όταν οι γονείς είναι πραγματικά απλησίαστοι, φανερά εκκεντρικοί, υπέρμετρα σκληροί ή απόλυτα παραι-τημένοι, το παιδί είναι αναγκασμένο να θάψει την ανάγκη του γι' αυτούς. Ταυτόχρονα όμως, πρέπει να διαμορφώσει κατάλληλα την ανάγκη του, γιατί αν δεν κάνει τίποτα θ' αντιμετωπίσει από πολύ νωρίς στη ζωή του ένα συναίσθημα καταστροφικής απελπισίας. Έτσι, το παιδί προσποιείται ότι δεν έχει ανάγκες και πανικοβάλλεται όταν αυτές εκδηλώνονται. Το παιδί φοβάται ακόμα και να πει «μαμά, μπορώ να έχω», «μπορώ να πάρω», κλπ, γιατί το πιθανότερο είναι ότι η Μητέρα θα τεντώσει το δάχτυλό της και θα πει απότομα: «Τώρα κάθισε ήσυχα και μη μ' ενοχλείς».

183

Οι περισσότεροι άνθρωποι πνίγουν την επιθυμία τόσο αυτόματα, που ' ούτε καν το καταλαβαίνουν. Η απουσία επιθυμιών αποτελεί βασικό τρόπο διατήρησης των φόβων μας σε απόσταση. Λίγους μήνες παλιότερα, καθό-μουνα σ' ένα εστιατόριο δίπλα σε μια γιαγιά και τις δύο εγγονές της. Τα παιδιά πήραν από ένα μενού στα χέρια τους. Το ένα κορίτσι το κοίταξε και είπε: «Ξέρεις, δε θα ήθελα να παραγγείλω φαγητό απόψε. Θέλω να πάρω όλων των ειδών τα ορντέβρ». Η γιαγιά, χωρίς να διστάσει λεπτό, είπε: «Ω! Σπουδαία ιδέα. Κοίταξε και διάλεξε ό,τι θέλεις».

Αυτό το παιδί δε φοβόταν να επιθυμήσει. Πόσα παιδιά θα άρπαζαν άρα-γε την ευκαιρία να πουν κάτι παρόμοιο; Οι νευρωτικοί γονείς αντιμετωπί-ζουν συνήθως κάτι που ξεφεύγει από το συνηθισμένο μ' ένα: «Σταμάτα τις ανοησίες και παράγγειλε εκείνο που πρέπει». Μ' αυτό τον αδιόρατο τρόπο που επαναλαμβάνεται καθημερινά σε μυριάδες μορφές, η επιθυμία σημαίνει απόρριψη. Όταν τ' αποδοκιμαστικά βλέμματα πέφτουν απανω-τά, το παιδί γίνεται μια «σωστή νεαρή κυρία» ή ένας «μικρός κύριος», αντί ένα ελεύθερο πλάσμα που αγαπάει το παιχνίδι κι εκφράζει τις επιθυμίες του.

Οι γονείς που έχουν και οι ίδιοι ανάγκες δε θέλουν παιδιά με ανάγκες. Τα παιδιά επαινούνται τις περισσότερες φορές γιατί είναι αυτάρκη και δεν εκφράζουν επιθυμίες. «Όταν θέλεις κάτι», εξηγεί κάποιος ασθενής, «πρέ-πει να φοβάσαι ότι δε θα το πάρεις ποτέ». Το μόνο σίγουρο πράγμα που μπορεί να επιθυμήσει κανείς σε μια νευρωτική οικογένεια είναι εκείνο που θέλουν οι γονείς, κι αυτό που θέλουν οι νευρωτικοί γονείς είναι να μην έχουν τα παιδιά τους άμεσες επιθυμίες. Πρέπει πρώτα να εκτελούν και να «κερδίζουν» αυτό που παίρνουν. Πρέπει να διαστρεβλώνουν τις επιθυ-μίες τους. Οι νευρωτικοί γονείς δε θέλουν τα παιδιά τους να θέλουν, γιατί οι ίδιοι δεν μπορούν να δώσουν.

Οι φόβοι των παιδιών πρέπει ν' αντιμετωπίζονται με επιείκεια. Όταν ένα παιδί φοβάται πραγματικά να μάθει κολύμπι ή να κάνει κατάδυση ή ν' ανέβει σε άλογο, δεν πρέπει να το εξαναγκάζουμε. Τα παιδιά λειτουρ-γούν συνήθως μέχρι το όριο που τους επιτρέπουν οι φόβοι τους. Το να-επιβάλλουμε σ' ένα παιδί να «ξεπεράσει» τους φόβους του σημαίνει ότι το υπερφορτώνουμε τόσο που αναγκάζεται να τους απομονώσει μέσα στην Πρωτογενή «δεξαμενή».

Ένα τρομοκρατημένο παιδί που κλαίει δεν πρέπει να μπει στο χειρουρ-γείο χωρίς τους γονείς του, όπως ακριβώς ένα φοβισμένο παιδί δεν πρέ-πει να εγκαταλείπεται μόνο του στο νηπιαγωγείο. Τα μικρά παιδιά δεν πρέ-πει να εγκαταλείπονται σε γιατρούς και νοσοκόμες στα νοσοκομεία. Οι

184

γονείς δεν πρέπει να δειλιάζουν μπροστά σε γιατρούς που τους ζητάνε ν' αφήσουν το παιδί στα χέρια τους. Τα παιδιά, σε μια περίοδο στρες, χρειάζονται τους γονείς τους κι αν ένας γιατρός δεν το καταλαβαίνει, θα πρέπει να το καταλάβει τουλάχιστον ο γονιός. Οι γονείς, όσο είναι δυνατό, πρέπει να διαλέγουν γιατρούς που συμμερίζονται αυτές τις αντιλήψεις.

Τα παιδιά που είναι φυσιολογικά χαίρονται να κάνουν διάφορα πράγμα-τα. Δεν μπορούμε να επιβάλλουμε σ' ένα παιδί να είναι φυσιολογικό ανα-γκάζοντάς το να κάνει διάφορα πράγματα. Το παιδί θα προσποιηθεί ότι δε φοβάται- θα φοβηθεί τη νύχτα που θα είναι μόνο του και σε θέση να αισθανθεί εκείνο το φόβο.

Ο λόγος που πρέπει να δείχνουμε επιείκεια στους φόβους, ιδιαίτερα τους νυχτερινούς, είναι γιατί συνήθως πρόκειται για πολύπλοκες υποθέ-σεις. Κάποιος ασθενής ξανάζησε την εμπειρία της εγκατάλειψής του στην κούνια μέσα σ' ένα σκοτεινό δωμάτιο, ενόσω ήταν πεινασμένος και διψα-σμένος. Το φως που αντίκρισε όταν οι γονείς του άνοιξαν την πόρτα ήταν ένα σημάδι σωτηρίας. Αργότερα, το αναμμένο φως στο δωμάτιό του τον καθησύχαζε, αν και ποτέ δεν ήξερε το λόγο μέχρι που άρχισε θεραπεία.

Κανένα παιδί δεν ξεπερνάει το φόβο του μεγαλώνοντας. Αν ο φόβος του είναι παράλογος, τότε είναι Πρωτογενής. Και οι Πρωτογενείς φόβοι δεν εξαφανίζονται. Η καλύτερη απόδειξη είναι οι εφιάλτες που αρχίζουν στα πέντε και συνεχίζονται μέχρι τα εξήντα κι εβδομήντα. Νομίζουμε ότι τα παιδιά ξεπερνάνε τους φόβους τους, γιατί τους μετατρέπουν και τους συγκαλύπτουν περισσότερο. Καμιά νιόπαντρη κοπέλα δεν παραδέχεται ότι φοβάται τους ληστές στην ντουλάπα, αλλά μπορεί να φοβάται να μπει στο σπίτι της όταν είναι σκοτεινό. Ένα παιδί, καθώς μεγαλώνει, μαθαίνει να διοχετεύει κατάλληλα τους φόβους του. Μπορεί ν' ασχοληθεί με ράλλυ αυτοκινήτων και ν' απελευθερώσει έναν τρομακτικό φόβο για να βρει κά-ποια ανακούφιση στο τέλος του αγώνα. Έτσι, παρόλο που τώρα μπορεί να φαίνεται γενναία ψυχή που «φοβόταν άλλοτε», ο ίδιος έχει απλώς διο-χετεύσει το φόβο του σε άλλο κανάλι.

Αν ένα παιδί χρειάζεται τη νύχτα συντροφιά για να ηρεμήσει, ας μη διστάσουμε να του τη δώσουμε. Ας το αφήσουμε να έχει τους φόβους του κι ας μην τους περιπλέκουμε κάνοντάς το να ντρέπεται και να τους θάβει. Η διαλεκτική που ισχύει για το φόβο είναι ότι όσο περισσότερο τον αισθά-νεται κανείς, τόσο πιο γενναίος και ατρόμητος είναι. Όσο τον καταπνίγει, τόσο ο φόβος μεγαλώνει. Μ' άλλα λόγια, όσο περισσότερο αισθάνεται κα-νείς τον εαυτό του, τόσο είναι ο εαυτός του και τόσο λιγότερο φοβάται.

185

Ας δούμε ένα παράδειγμα του φόβου της επιθυμίας και ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις του:

«Μια από τις αιτίες που μ' έσπρωξαν στην Πρωτογενή Θεραπεία ήταν ότι πάντα φοβόμουνα ν' αγγίξω τους ανθρώπους. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν είχα ποτέ φίλους· είχα, αλλά φοβόμουνα να δεχτώ ή να προσφέρω οποιαδήποτε μορφή σωματικής αγάπης. Ακόμα και τότε που ήμουνα παιδί, δεν μπορούσα να δεχτώ στοργή από τη μητέρα μου. Απλά, δεν την εμπι-στευόμουνα. Όπως ομολογεί η ίδια "συνήθιζα να σε αποκαλώ το αεικίνη-τό μου, πάντα ξεγλίστραγες να φύγεις, ποτέ δεν καθόσουνα ήσυχος να σε κουνήσω, να σου διαβάσω ή να σε σφίξω στην αγκαλιά μου". Δε χρειά-ζεται να πω ότι σ' ολόκληρη τη ζωή μου ήμουνα ουσιαστικά ανίκανος.

«Μετά από πέντε μήνες Πρωτογενούς Θεραπείας, άρχισα να καταλαβαί-νω την αιτία: έζησα αρκετές Πρωτογενείς Αναβιώσεις όπου βρίσκομαι ξα-πλωμένος ανάσκελα — σηκώνω συνέχεια το κεφάλι μου, με το στόμα μου τόσο διάπλατα ανοιχτό που νομίζω ότι τα χείλη μου θα σκιστούν στις ά-κρες —, δεν μπορώ να βγάλω λέξη ούτε να κουνηθώ από το στομάχι και κάτω. Είναι ένα αγωνιώδες συναίσθημα επιθυμίας/φόβου.

«Αργά μια νύχτα, όταν ήμουνα περίπου δεκαπέντε μηνών, φώναζα τη "μανούλα" να έρθει να με σηκώσει. Όταν είδα ότι δεν ερχόταν, άρχισα να κουνάω την κούνια μου τόσο δυνατά που έφυγε από τη θέση της. Ο πατέρας μου, που κοιμάται συνήθως ελαφρά, θύμωσε πολύ μαζί μου. Ήρ-θε μέσα με τη μητέρα μου και προσπάθησαν να με δέσουν στην κούνια.

«Είναι μάταιο να περιγράψω ένα συναίσθημα που είναι αδύνατο να εκ-φραστεί με λέξεις. Δεν έχω μπορέσει ακόμα να αισθανθώ εκείνη τη φρίκη στην ολότητά της — τη δολοφονία της ανάγκης μου για χάρη των ανθρώ-πων που αποτελούσαν τον κόσμο μου. Θα χρειαστούν ακόμα πολλές Ανα-βιώσεις για να το κατορθώσω. Όταν κοιτάζω τώρα τα πόδια μου και βλέπω τις φουσκωμένες φλέβες απ' όλα εκείνα τα χρόνια της αδιάκοπης κίνησης (λίγα χρόνια πριν, γύρισα βαδίζοντας όλο τον κόσμο), καταλαβαίνω ότι η ανάγκη μου έπρεπε με κάποιο τρόπο να καταπνιγεί».

186

XIV

Ανάγκες των Γονιών

Έχουμε ήδη αναφέρει ότι εκείνο που συχνά καθορίζει τη σύλληψη ενός παιδιού είναι η νευρωτική ανάγκη. Η νεύρωση του γονιού, φυσικά, δεν εξαφανίζεται μόλις γεννηθεί το παιδί. Συνήθως διογκώνεται καθώς το παι-δί μεγαλώνει, με τελικό αποτέλεσμα μια αντιστροφή των ρόλων: το παιδί γίνεται ενήλικος και ο γονιός μικρό παιδί, γεμάτο αβεβαιότητα και ανά-γκες. Οι γονείς δεν καταστρέφουν τα παιδιά τους ενσυνείδητα. Εκείνο που τα καταστρέφει είναι η προσπάθεια των γονιών να ικανοποιήσουν μέσα από αυτά τις δικές τους ανάγκες.

Σε μια νευρωτική οικογένεια όλοι είναι θύματα. Ο νευρωτικός κύκλος διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο, που ο καθένας γίνεται ταυτόχρονα θύτης και θύμα- κανένας δεν κερδίζει. Το νευρωτικό άτομο ενσωματώνει τα πά-ντα στη δομή των αναγκών του κι έτσι, όταν κάνει παιδιά τα παρασύρει κι αυτά μέσα στην ίδια δίνη. Οι νευρωτικοί δεν μπορούν να επιτρέψουν στους ανθρώπους να είναι ο εαυτός τους' αισθάνονται επιτακτική την ανά-γκη να τους διαμορφώνουν σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες. Η ανάγκη παραμορφώνει την πραγματικότητα για τον νευρωτικό- ο νευρωτικός δεν αντιμετωπίζει ποτέ το παιδί του σαν ανεξάρτητο άτομο, ακριβώς γιατί προσπαθεί συνέχεια να το προσαρμόσει στα πρότυπα των αναγκών του. Οι ανικανοποίητες Πρωτογενείς ανάγκες του γονιού γίνονται άμεσες δια-ταγές για το παιδί. Αν κοιτάξουμε προσεκτικά οποιοδήποτε παιδί, θα κατα-λάβουμε ποιες είναι οι ανάγκες των γονιών του. Το παιδί γίνεται, συνή-θως, υπηρέτης των γονιών του για ν' αναπληρώσει το κενό που άφησαν οι δικοί του αδιάφοροι γονείς. Μια μητέρα μπορεί, για παράδειγμα, να ντύνει και να στολίζει τα παιδιά της (σε βαθμό που τους είναι ενοχλητικό), γιατί αυτό είναι κάτι που θα το ήθελε η ίδια υπερβολικά για τον εαυτό της. Ο πατέρας που απέτυχε σαν αθλητής κι έχασε την αγάπη του πατέρα του θα προσπαθήσει να προσαρμόσει το γιο του σ' αυτό το πρότυπο. Από την άλλη μεριά, το «αδιόρθωτο» παιδί είναι παιδί που δεν προσαρμόζεται

187

σε καμιά από τις ανάγκες των γονιών του. Ένα παιδί με συμπεριφορά ακα-τανόητη για τους γονείς είτε προσαρμόζεται, τελικά, σε πρότυπα συμπερι-φοράς κατανοητά σ' αυτούς, είτε θεωρείται αδιόρθωτο.

Στις νευρωτικές οικογένειες, τα ταλέντα και οι ικανότητες του παιδιού γίνονται εμπορεύσιμα αγαθά, έτσι ώστε να είναι σε θέση ο γονιός να κερ-δίσει πλούτο, γόητρο, σπουδαιότητα, εξουσία ή οτιδήποτε άλλο. Αν ο γο-νιός έχασε κάποτε τη μάχη με τ' αδέλφια του, τότε το παιδί του θα αποτε-λέσει ένα είδος όπλου γι' αυτόν: το χρησιμοποιεί συμβολικά για να παλέ-ψει και τελικά να θριαμβεύσει πάνω «τους». Το παιδί δεν αποτελεί για το γονιό παρά ένα σύμβολο που το χρησιμοποιεί για να νικήσει και να νιώσει κάτι που δεν ένιωσε ποτέ σαν παιδί — «σπουδαίος». Όλα αυτά, φυσικά, εκλογικεύονται στο βαθμό που ο γονιός δεν μπορεί να αισθανθεί την αση-μαντότητα και αναξιότητά του. Έτσι, λέει στο παιδί πόσο σημαντικό είναι να διαβάζει (το παίδι") για το σχολείο του ή πώς να προσέχει τον εαυτό του και να ντύνεται όμορφα ή ότι είναι απαραίτητο να συνεχίσει τα μαθή-ματα χορού, κλπ. Το παιδί πείθεται εύκολα, γιατί θέλει να ευχαριστήσει και του αρέσει να πιστεύει ότι οι γονείς του ενδιαφέρονται αποκλειστικά για το καλό του. Το αληθινά «καλό» του είναι στην πραγματικότητα το συ-ναίσθημα: «Θέλω να παίξω, δε θέλω να διαβάσω».

Ακούμε συχνά νευρωτικούς γονείς να λένε: «Μακάρι να με πίεζαν οι γέροι μου και να στρωνόμουνα στο διάβασμα». Η ένταση και η ανησυχία αυτών των ανθρώπων πηγάζει από το γεγονός ότι τους ανάγκασαν να κά-νουν πολλά πράγματα ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα να μη γίνεται κανένα σωστά. Πειθαρχία μπορεί να δημιουργήσει μόνο η επιθυμία του ίδιου του παιδιού. Η επιθυμία του παιδιού να κάνει ορισμένα πράγματα αποτελεί μέρος της φυσικής αυτορρυθμιζόμενης ανάπτυξης κι εξέλιξης του. Μόνο έτσι το παιδί μπορεί να μάθει και ν' απολαύσει αυτά που μαθαίνει. Η νευρω-τική επιθυμία του γονιού, με όσες απειλές ή παρακάλια κι αν συνοδεύεται, δεν είναι ποτέ δυνατό να μετουσιωθεί σε γνήσια επιθυμία του παιδιού.

Οι γονικές ανάγκες λειτουργούν με απλό τρόπο. Όταν ένα άτομο αγνο-είται από τους γονείς του, αποσύρεται και αισθάνεται ανάξιο. Το κυρίαρχο συναίσθημα είναι: «Δεν είμαι σημαντικός για κανέναν». Όταν το άτομο αυτό αποκτήσει παιδιά, δε διανοείται ότι η αγάπη του είναι κάτι απαραίτη-το στα παιδιά του. Τα αγνοεί, ακριβώς επειδή ο ίδιος αισθάνεται μηδενικό. Η αδιαφορία των γονιών μπορεί, εντούτοις, να δημιουργήσει το αντίθετο αποτέλεσμα — ένα άτομο που μιλά δυνατά και συνέχεια για να επισύρει την προσοχή. Η φλυαρία είναι ένας τρόπος για να διατηρεί τον Πόνο του σε απόσταση. Τα παιδιά του είναι αναγκασμένα να τον ακούνε και συχνά

188

νιώθουν ανίκανα να εκφραστούν, ακριβώς γιατί ο γονιός πρέπει να εκφορ-τίζει συνεχώς την ένταση του. Στην περίπτωση που ο γονιός φλυαρεί ακα-τάπαυστα, το παιδί υπερφορτίζεται εξαιτίας του ότι οι αισθήσεις του βρί-σκονται σε συνεχή διέγερση. Είναι τόσο απασχολημένο με το να ακούει το γονιό του, που δεν του μένει καιρός ν' απολαύσει το περιβάλλον του, να προσέξει την ομορφιά γύρω του ή να σκεφτεί τον εαυτό του. Ο φλύαρος γονιός τραβάει συνεχώς την προσοχή και το παιδί δε θα τολμήσει ποτέ να του πει «σκασμός!» από φόβο μήπως τιμωρηθεί. Έτσι, εξελίσσεται σε «ακροατή». Το γεγονός ότι είναι προσεκτικός ακροατής επιδοκιμάζεται, ενώ στην ουσία δεν πρόκειται παρά για μια άμυνα.

Το παιδί αποτελεί ολοφάνερα το σύμπτωμα του γονιού του. Η ανικανο-ποίητη ανάγκη θ' αναγκάσει το γονιό να έχει αρρωστημένη σχέση με το παιδί του. Τι σημαίνει «αρρωστημένη» σχέση; Σημαίνει ότι υπάρχουν τό-σες πολλές ανάγκες και Πόνος, που σχεδόν ολόκληρη η πραγματικότητα παραποιείται για χάρη τους.

Τα παιδιά προσπαθούν σχεδόν πάντα να γίνουν όπως τα θέλουν οι γο-νείς τους. Κι οι επιθυμίες των γονιών δε διαφέρουν από τις άλλες νευρωτι-κές επιθυμίες — συμβολίζουν κάποια ανάγκη. Ένα εύθραυστο μικρό παιδί αγωνίζεται ασταμάτητα να ικανοποιήσει τους γονείς του, γιατί όταν αυτοί θυμώνουν δεν υπάρχει κανένας στον κόσμο που να μπορεί να το παρηγο-ρήσει. Κλέβει, κατουριέται πάνω του, αυνανίζεται — όλα αυτά για ν' ανα-κουφίσει τον εαυτό του —, κι έπειτα τιμωρείται γι' αυτές τις πράξεις του. Μπορούμε, ίσως, να καταλάβουμε τον παιδικό τρόμο αν αναλογιστούμε πώς αισθανόμαστε όταν μας κριτικάρουν ή όταν μας ταπεινώνουν. Το πρώτο που κάνουμε συνήθως είναι να βρούμε κάποιον φίλο για παρηγο-ριά. Το παιδί δεν μπορεί να κάνει κάτι τέτοιο. Υποφέρει μόνο του.

Τώρα πια αρχίζουμε να βλέπουμε γιατί οι γνήσιες ανάγκες δεν ικανο-ποιούνται ποτέ και, παρόλ' αυτά, διατηρούνται μέσα μας. Όταν ένα μικρό παιδί αναγκάζεται να κάνει δουλειές στο σπίτι και να φροντίζει τη μητέρα του για να εξασφαλίσει την αγάπη της, θα εξελιχθεί μεγαλώνοντας σ' ένα τέτοιο είδος ανθρώπου. Θα παντρευτεί κάποιο αδύναμο άτομο σαν τη μη-τέρα του, για ν' αγαπιέται με τον τρόπο που έχει μάθει. Μπορεί, ωστόσο, να παριστάνει τον ανεξάρτητο — «δε χρειάζομαι κανέναν» —, γιατί οποια-δήποτε άλλη στάση του θα έφερνε στην επιφάνεια τον παλιό Πόνο και το φόβο—φόβο ότι κανένας δε θα τον φροντίσει και αγαπήσει γι' αυτό που είναι. Πραγματικά, η αποδοχή της ανάγκης του (για φροντίδα) του δημιουργεί φοβερό άγχος, στο βαθμό που η ανάγκη να στηρίζεται στη Μητέρα δεν αντιμετωπίστηκε με αγάπη.

189

Παραδοχή της ανάγκης σημαίνει Πόνο. Για να μπορέσει το άτομο να αισθανθεί κάποια ασφάλεια, αναγκάζεται να οργανώσει τη ζωή του με τέ-τοιο τρόπο, ώστε η ανάγκη του να μην ικανοποιείται. Ταυτόχρονα, θα προ-σπαθεί να πείσει τη γυναίκα του να γίνει πιο ανεξάρτητη — κι όλα αυτά για ν' αποκτήσει επιτέλους μια αληθινή, ανεξάρτητη, προστατευτική μητέ-ρα. Η εξάρτηση, η αναποφασιστικότητα και η παθητικότητα της γυναίκας του θα τον εξοργίζουν- κι όμως, η ίδια του η ανάγκη ήταν εκείνη που τον έσπρωξε να την παντρευτεί. Τελικά, φαίνεται δυσαρεστημένος με την ε-κλογή του- στην πραγματικότητα, δεν είχε ποτέ δυνατότητα εκλογής. Έ-να τέτοιο άτομο θ' αποφύγει μια ζεστή, εκδηλωτική γυναίκα, γιατί η προ-σφορά ζεστασιάς και τρυφερότητας χωρίς προηγούμενο αγώνα τού ξυ-πνάει τον Πόνο της παλιάς επιθυμίας, της παλιάς στέρησης. Με όρους της διαλεκτικής, η ανάγκη παράγει Πόνο και η τρυφερότητα αποφυγή — αποφυγή του παλιού συναισθήματος της ανυπαρξίας τρυφερότητας.

Η ανάγκη είναι ασυνείδητη, τόσο γιατί είναι οδυνηρή όσο και γιατί το γεγονός ότι το άτομο δεν πήρε ποτέ τίποτα το κάνει ν' αγνοεί την ανάγκη του. Κάποιος ασθενής θυμάται ότι όταν ήταν οχτώ χρονών πούλαγε εφη-μερίδες ένα μίλι μακριά από το σπίτι του. Κάπου σ' ένα δρόμο, μαζεύτηκε ξαφνικά κόσμος κι αυτός πλησίασε να δει τι συμβαίνει. Αισθάνθηκε «παρά-ξενα», καθώς βρέθηκε κοντά σ' όλους εκείνους τους μεγάλους. Έπειτα, συνέχισε να πουλάει τις εφημερίδες του. Δεν αισθάνθηκε: «Ω! πόσο χρειά-ζομαι τη μαμά μου. Δε θα 'πρεπε να είμαι εδώ ολομόναχος». Είχε μεγαλώ-σει τελείως παραμελημένος. Δε φανταζόταν κάποιον άλλο τρόπο ζωής. Μόνο το σώμα του, η ανάγκη του του είπαν ότι κάτι δεν πήγαινε καλά. Ένιωσε «παράξενα». Η ανάγκη του αυτή τον έσπρωξε να γίνει ένα νευρω-τικό, ανεξάρτητο άτομο και, ταυτόχρονα, να ψάχνει μάταια για κάποιον που θα του επέτρεπε να στηριχτεί πάνω του. Αυτή η ανάγκη, συνειδητή ή όχι, αποτελούσε την κεντρική αλήθεια του αγοριού. Και δε θα εξαφανι-ζόταν με το να του την υποδείξει κάποιος ψυχαναλυτής. Η νευρωτική συ-μπεριφορά αυτού του αγοριού είχε δημιουργηθεί από τους γονείς του. Η φιλοσοφία τους ήταν ότι η σκληρή δουλειά και η εργατικότητα φτιά-χνουν το σωστό άνθρωπο. Το μόνο που κατάφεραν να φτιάξουν ήταν ένα νευρωτικό παιδί.

Το αγόρι που αναφέραμε παραπάνω κουβαλούσε πάνω του, στιγμή προς στιγμή, την ανικανοποίητη ανάγκη του. Αφέθηκε μόνο του ν' αγωνι-στεί και να βρει το δικό του τρόπο ζωής. Σε γενικές γραμμές, εκείνο που θα καθορίσει το δρόμο που θα διαλέξει το άτομο είναι εντελώς τυχαίο. Ένα ευγενικό αφεντικό που τον επαινεί για τις εφημερίδες που πούλησε

190

θα του δημιουργήσει το κίνητρο να γίνει ένα εργατικό νευρωτικό άτομο. Ένας ευγενικός καθηγητής ιστορίας θα τον κάνει ν' αφοσιωθεί στην ιστο-ρία. Ή ένας καθηγητής της γυμναστικής μπορεί να τον κάνει ν' ασχοληθεί με τον αθλητισμό. Η ελάχιστη έστω ικανοποίηση της ανάγκης μπορεί να καθορίσει την πορεία ζωής του παιδιού. Γι' αυτό και όλοι θυμόμαστε τόσο καλά τους ευγενικούς δασκάλους μας. Αποτέλεσαν, μ' άλλα λόγια, ορόση-μα στη ζωή μας για την τρυφερότητα που μας χάρισαν χωρίς ν' απαιτή-σουν το δικό μας αγώνα.

Αν το αγόρι γίνει εργατικό, τότε η απόκτηση χρημάτων αποτελεί τόσο άμυνα όσο και ικανοποίηση. Τα χρήματα, όμως, καταπραΰνουν απλώς την ανάγκη· δεν την ικανοποιούν. Είναι φανερό ότι η ανάγκη δε μεταβάλλεται-

εκείνο που αλλάζει είναι οι πράξεις μας που έχουν σαν στόχο την ικανο-ποίησή της. Οι πράξεις αυτές οικοδομούν εκείνο που αποκαλούμε μορφή της νεύρωσης. Η ομοφυλοφιλία, η διαστροφή ή η ψυχαναγκαστική από-κτηση χρημάτων είναι συμβολικές προσπάθειες ικανοποίησης της ανά-γκης μας. Οι προσπάθειες αυτές δε σταματούν ποτέ. Το άτομο αναγκάζε-ται να τρέχει από το πρωί μέχρι το βράδυ στη μια και την άλλη δουλειά. Δε χαλαρώνει ποτέ, γιατί αν χαλαρώσει και καθίσει να παίξει με τα παιδιά του, θα νιώσει αυτόματα το άγχος ότι δεν εργάζεται, και η εργατικότητα είναι γι' αυτόν η μάταιη αναζήτηση της αγάπης. Η κοινωνία, εξάλλου, τον επιδοκιμάζει και ο άνθρωπος μεθάει από την επιτυχία. Στο μεταξύ, η γυ-ναίκα και τα παιδιά του μπορεί να νιώθουν εγκατάλειψη, ακριβώς γιατί αυτός υπολογίζει μόνο την προσωπική του ικανοποίηση. Συμβουλές ενά-ντια στην εντατική εργασία δε φέρνουν το παραμικρό αποτέλεσμα- είναι σαν να λέμε «μη φας!» σ' έναν άνθρωπο που πεθαίνει από πείνα.

Αποκαλώ τις ανάγκες «Πρωτογενείς», γιατί έχουν την προτεραιότητα από οποιαδήποτε άλλη ανθρώπινη δραστηριότητα, προτεραιότητα ακόμα και μπροστά στις ανάγκες του ίδιου σου του παιδιού. Οι γονείς δεν αδια-φορούν συνειδητά για τα παιδιά τους· πραγματικά, όταν τους ρωτήσεις αν αγαπάνε τα παιδιά τους, θ' απαντήσουν σίγουρα καταφατικά. Παρόλ' αυτά, κάνουν τα παιδιά τους νευρωτικά. Πιστεύουν ότι με το να απαιτούν μεγάλους βαθμούς από τα παιδιά τους και την είσοδό τους σε ανώτατες σχολές, τα βοηθούν για το δικό τους καλό. Είναι αδύνατο να πειστούν ότι οι απαιτήσεις τους δεν έχουν καμία σχέση με την αγάπη. Ελάχιστοι νευρωτικοί γονείς παραδέχονται ότι αυτά που κάνουν (εντατική δουλειά, παρακολούθηση νυχτερινών μαθημάτων, κλπ) είναι για δικό τους όφελος. Εκλογικεύουν τις ενέργειές τους λέγοντας ότι είναι κάτι απαραίτητο για την οικογένεια. Ορισμένες φορές, το βλέπουν και σαν «θυσία». Όταν τα

191

παιδιά παραπονιούνται, ο γονιός νιώθει δικαιολογημένος φωνάζοντας: «Κοίτα τι κάνω για σένα, αχάριστε!»

Ορισμένοι γονείς είναι τόσο βυθισμένοι στον Πόνο τους, που αναγκά-ζονται να ζουν συνέχεια μέσα σε φαντασιώσεις — αυτά τα νοητικά δίχτυα που υφαίνουν γύρω από τον πόνο τους. Όταν το παιδί κάνει μια ερώτηση, συχνά δεν την ακούνε' αν επιμείνει, τότε το μαλώνουν για την ενόχληση που προκαλεί. Αν ο γονιός δε βρίσκει διέξοδο σε φαντασιώσεις, θα βρει σε πάρτυ ή σε νυχτερινά κέντρα. Μια μητέρα βυθισμένη σε χρόνια κατά-θλιψη μπορεί να έχει ανάγκη να πηγαίνει σε μπαρ ή σε χορούς για να βρί-σκει κάποια ανακούφιση. Το γεγονός ότι το παιδί υποφέρει δεν έχει και τόση σημασία για μια μητέρα που υποφέρει κι αυτή. Δε θα βοηθήσει το παιδί της μέχρι να αισθανθεί, και όχι απλά να εξωτερικεύσει, τη δυστυχία της. Μόνο όταν συμβεί κάτι τέτοιο, θα μπορέσει, χωρίς καμιά υπόδειξη, να δει τι κάνει στο παιδί της.

Οι νευρωτικοί γονείς είναι απομακρυσμένοι, ακριβώς γιατί δεν είναι ο εαυτός τους. Το παιδί έχει να κάνει με ένα «προσωπείο». Αυτό μοιάζει με την εμπειρία των ψυχοθεραπευτών που χάνουν πολύ χρόνο για ν' αγγί-ξουν ασθενείς με γερές άμυνες. Οι άμυνες αυτές σχηματίζουν μια μάσκα που κρύβει τα αληθινά συναισθήματα. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που οι γονείς με τις απαιτήσεις τους αναγκάζουν τα παιδιά τους να φορέσουν κι αυτά μάσκες. Έτσι, το παιδί αναπτύσσει μια «προσωπικότητα» που το προφυλάσσει από τον Πόνο και του επιτρέπει να επιβιώσει. Δεν είναι, ακό-μα, περίεργο που η ανάπτυξη κάποιας «προσωπικότητας» ενθαρρύνεται υπερβολικά. Αν, για παράδειγμα, το παιδί μαθαίνει να χρησιμοποιεί καλα-μπούρια σαν άμυνα και αν η ικανότητά του να προκαλεί ευθυμία ευχαρι-στεί τους γονείς του, τότε θα επιμείνει στη χρησιμοποίηση αυτής της συ-γκεκριμένης άμυνας. Αν και οι άλλοι γύρω του τον προτιμούν για την ευθυ-μία του, θ' αρχίσει σύντομα να ευχαριστιέται μ' αυτά που ακούει — η «προ-σωπικότητά του αρέσει στα κορίτσια!»

Η πρόσοψη δε δημιουργείται συνειδητά. Οικοδομείται σιγά σιγά στη βάση χιλιάδων εμπειριών, όπου το άτομο δεν μπόρεσε απλά να είναι ο εαυτός του. Γι' αυτό και δεν έχουμε συνείδηση ότι λειτουργούμε με μια μάσκα. Ο αγώνας είναι αυτόματος. Όταν ένα αγόρι προσπαθεί να γίνει «άντρας» για να ικανοποιήσει τον πατέρα του, μπορεί να εμφανίσει χοντρή φωνή, αφύσικη για την ηλικία του. Η χοντρή φωνή είναι ο υποσυνείδητος τρόπος που διαλέγει το αγόρι για να ευχαριστήσει τον πατέρα του. Τις περισσότερες φορές, το παιδί δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι ο πατέρας

192

του τον θέλει σκληρό και αρρενωπό. Όλα αυτά συμβαίνουν με έμμεσο τρόπο, όπως είναι το ενδιαφέρον που δείχνει ο πατέρας στην αθλητική στήλη της εφημερίδας ή οι έπαινοι του για τους αθλητές στην τηλεόραση. Αν αυτό αποτελεί το μοναδικό τρόπο για να τραβήξει την προσοχή του Πατέρα, τότε, φυσικά, το παιδί θα καταλάβει ότι δεν μπορεί να είναι ο εαυ-τός του και ταυτόχρονα να παίρνει αγάπη. Έτσι μαθαίνει να είναι εκείνο που θα του εξασφαλίζει αγάπη.

Η «πράξη» τού να μιλάει το άτομο με χοντρή φωνή ή να είναι γλυκό κι ευγενικό είναι μια ασυνείδητη παράσταση που διαρκεί σ' όλη του τη ζωή. Το παιδί μπορεί ν' αναγκαστεί να παίζει τον χαμένο μπροστά σ' έναν πατέρα που θέλει να αισθάνεται πάντα νικητής ή τον κουτό όταν ο γονιός του θέλει να νιώθει έξυπνος. Σαν ενήλικος θα εξελιχθεί σε «καλό Σαμαρεί-τη» — ρόλος οικείος σ' ένα παιδί που πέρασε ολόκληρη την παιδική του ηλικία φροντίζοντας μια άρρωστη μητέρα. Ένας άλλος ρόλος είναι αυτός του μεσάζοντα- παίζεται συνήθως από παιδιά που προσπαθούσαν σ' όλη τη ζωή τους να συμφιλιώσουν τους γονείς τους για να διατηρήσουν μια οικογένεια για τον εαυτό τους.

Οι γονείς, όσο και το παιδί, δεν έχουν την παραμικρή ιδέα για όλα αυτά που συμβαίνουν. Ο γονιός που αναγκαζόταν από τους δικούς του γονείς να συμπεριφέρεται ευπρεπώς, θα προσπαθήσει να κάνει το ίδιο και στο παιδί του. Ο γονιός που είναι ψυχολογικά νεκρός θα επιπλήξει αυτόματα το παιδί του μόλις αυτό γελάσει δυνατά. Η εκλογίκευση μπορεί να είναι, «σουτ, θα ξυπνήσεις τον Πατέρα» — κάτι που έμαθε από τους δικούς του γονείς. Όταν το παιδί δε συμπεριφέρεται καλά, όταν δεν είναι έξυπνο και παίρνει χαμηλούς βαθμούς, όταν χάνει μια νότα στο πιάνο, δεν κάνει α-πλώς ένα λάθος... Οι πράξεις του έχουν κάποιο νόημα και το νόημα είναι: «Δε μ' αγαπούν». Γι' αυτό τα παιδιά που μπερδεύονται στην αριθμητική νιώθουν τέτοιο φόβο. Το παιδί μπορεί ν' αντιδράσει υπέρμετρα στην κριτι-κή του δασκάλου του, γιατί η κριτική αυτή του ξυπνάει το βαθύτερο φόβο της απόρριψης από τους γονείς του. Γιατί οι γονείς αναζητούν μια τέτοια τελειότητα; Γιατί χρειάζονται αγάπη και εκφράζουν αυτή την ανάγκη μέ-σα από τα παιδιά τους. Ένα «αυθάδικο» παιδί αποτελεί απειλή για μια μη-τέρα που υπήρξε «γλυκιά» σ' όλη τη ζωή της για να παίρνει αγάπη, όπως κι ένα μη μελετηρό, «κουτό» παιδί αποτελεί απειλή για ένα διανοούμενο γονιό που έμαθε από μικρός να σέβεται τη μόρφωση. Έτσι, το παιδί συνε-χίζει την παράστασή του, νομίζοντας ότι παίρνει αγάπη- η αληθινή, όμως, αγάπη είναι κάτι ολότελα διαφορετικό — κάτι που δεν απαιτεί κανενός είδους θέατρο. Ο σκοπός αυτής της μακροχρόνιας παράστασης είναι να γί-

13. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 193

νουν οι γονείς όπως τους χρειάζεται απαραίτητα ένα παιδί — άνθρωποι γεμάτοι αγάπη.

Το τραγικό είναι ότι η πρόσοψη που διαθέτουμε όλοι μας είναι το μέσο για να διατηρούμε το παρελθόν στο παρόν. «Παίζουμε» τους δειλούς, τους επιθετικούς, τους έξυπνους ή τους φοβισμένους σε περιπτώσεις που δεν υπάρχει καμία ανάγκη. Οι φυσιολογικοί άνθρωποι δεν είναι δειλοί. Όταν αυτές οι μορφές συμπεριφοράς δεν ταιριάζουν στις τωρινές συνθήκες, τότε πρέπει να προέρχονται από το παρελθόν, όπου ήταν οι πλέον κατάλ-ληλες. Έτσι, μ' έναν τελείως ασυνείδητο τρόπο, το παρελθόν μεταφέρεται στο παρόν. Αυτό συμβαίνει για να εμποδιστεί η αναβίωση των συναισθη-μάτων απόρριψης. Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε Πρωτογενή Θερα-πεία νιώθουν άγχος καθώς πλησιάζουν τ' αληθινά συναισθήματά τους. Η Πρωτογενής Θεραπεία δεν αποδέχεται την πρόσοψη, το θέατρο. Απ' αυτή την άποψη, ο θεραπευτής παίζει ρόλο αντίθετο από εκείνον των γο-νιών.

Όταν οι νευρωτικοί λειτουργούν στο παρόν σαν να βρίσκονταν στο πα-ρελθόν, αυτό σημαίνει ότι δε βιώνουν εκείνο το παρελθόν, εκείνο τον τρό-μο σαν ξεχωριστή πραγματικότητα. Εξακολουθούν ν' αγωνίζονται συμβο-λικά. Και τα παιδιά αποτελούν κι αυτά μέρος του αγώνα μας. Κάποιος α-σθενής είδε, σε μια Πρωτογενή Αναβίωσή του, για πρώτη φορά τη νέκρα στα μάτια των γονιών του και συνειδητοποίησε μέσα σ' ένα τρομερό, απο-καλυπτικό λεπτό ότι κι αυτός, για να μπορέσει να ζήσει, έπρεπε να πεθά-νει. Έτσι, υιοθέτησε αυτό τον τρόπο συμπεριφοράς, το να μοιάζει άψυχος — μέχρι τη στιγμή που ξανάζησε στη θεραπεία τον πρώιμο τρόμο του τι σήμαινε να είναι ξένοιαστος κι ευτυχισμένος: ολοκληρωτική απόρριψη.

Τώρα βλέπουμε γιατί ένα βιβλίο πάνω στην ανατροφή των παιδιών εί-ναι τόσο περιορισμένο. Όταν οι γονείς δεν προσέχουν, σπάνια μιλάνε ή ρωτάνε τη γνώμη του παιδιού, τότε αυτό αναπτύσσει το διαβρωτικό ασυ-νείδητο συναίσθημα ότι είναι ένα μηδενικό — κάποιος που δεν αξίζει την παραμικρή προσοχή. Κάθε μετέπειτα πράξη που θα στηρίζεται σ' αυτό το συναίσθημα θα είναι ασυνείδητη. Όταν αυτό το «μηδενικό» γίνει γονιός, θα αναγκάσει το παιδί του να πετύχει στη ζωή και να γίνει «κάποιος». Μ' άλλα λόγια, θα περιλάβει τη βοήθεια του παιδιού του στις δικές του άμυ-νες ενάντια στο συναίσθημα της αναξιότητας. Όσα βιβλία γύρω από την ανατροφή των παιδιών κι αν διαβάσει, αυτός θα εξακολουθήσει να σπρώ-χνει το παιδί του στην επιτυχία. Τα πράγματα αυτά συμβαίνουν με έμμεσο τρόπο. Πηγαίνοντας βόλτα με το πεντάχρονο παιδί του, σταματάει μπρο-στά σ' ένα σήμα. Ζητάει από το παιδί να του δείξει το γράμμα «Α». Μόλις

194

το παιδί τα καταφέρει, ο γονιός αρχίζει να το ρωτάει για τα υπόλοιπα γράμματα. Δεν αφήνει το παιδί να αισθανθεί την επιτυχία του, παρά μόνο να δείξει όλα τα γράμματα που του ζήτησε. Ο γονιός αυτός δε «διδάσκει» απλώς το παιδί- το εξαναγκάζει. Το μάθημα δε γίνεται για το παιδί- αποτε-λεί μάλλον ένα είδος ηρεμιστικού για το γονιό που χρειάζεται ένα έξυπνο, «σπουδαίο» παιδί. Αργότερα, θα πιέσει το παιδί να δουλεύει ώρες πολλές για το σχολείο του- θα περηφανεύεται για το μελετηρό βλαστό του και θα επιμένει ότι όλα αυτά γίνονται για το καλό του ίδιου του παιδιού. Τα πράγματα, όμως, όπως είδαμε, δεν είναι ακριβώς έτσι.

Ο ψυχολόγος που γράφει ένα βιβλίο-οδηγό για την ανατροφή των παι-διών μπορεί να προειδοποιεί τους γονείς: «Μην υποχρεώνετε τα παιδιά σας να έχουν πάντα επιτυχίες». Αλλά ο νευρωτικός γονιός δε γνωρίζει καν ότι υποχρεώνει το παιδί του. Πάντως, και να το ήξερε, δεν έχει σαφή επίγνωση των έμμεσων τρόπων που χρησιμοποιεί... Έτσι, η συμβουλή δεν έχει νόημα. Επιπλέον, ο γονιός μπορεί να απορρίψει την προειδοποίηση του ψυχολόγου στη βάση... ιδεολογικών διαφορών. Θα πει, δηλαδή, ότι «οι άνθρωποι βρίσκονται σ' αυτή τη γη για να πετύχουν κάποιο σκοπό» και η επιτυχία αποτελεί μέρος αυτού του σκοπού. Η συλλογιστική τους είναι πάλι μια άμυνα. Ο ψυχολόγος απευθύνεται στην πρόσοψη του γονιού — σε κάποιον που αισθάνεται «κανένας».

Αν καταλάβουμε ότι δεν έχουμε συναισθήματα, αλλά, στην κυριολεξία, είμαστε τα συναισθήματά μας, τότε, στο βαθμό που αυτά τα συναισθήματα είναι ασυνείδητα, είμαστε κι εμείς ασυνείδητοι όσον αφορά τις πράξεις μας. Αν δεν αλλάξει ο τρόπος ύπαρξης του γονιού, οι συμβουλές δεν έ-χουν την παραμικρή αξία. Όσο έξυπνο κι αν είναι το άτομο, στις περιοχές που αφορούν την ανάγκη του εμφανίζεται ολότελα τυφλό. Οι νευρωτικοί δε βλέπουν πέρα από τις ανάγκες τους. Κι αν κάποιος προσπαθήσει να τους μιλήσει για το κακό που κάνουν στα παιδιά τους, αυτοί δε θα το δε-χτούν ούτε θα το καταλάβουν. Είναι γνωστό ότι ορισμένοι γονείς μεταχει-ρίζονται το μωρό αγοράκι τους σαν κορίτσι από τη στιγμή σχεδόν που γεννιέται. Κοιτάζουν, μ' άλλα λόγια, το αγόρι και «βλέπουν» ένα κορίτσι. Άλλοι, πάλι, γονείς κοιτάζουν το μωρό τους και «βλέπουν» μια «κούκλα». Ανεξάρτητα με το πώς φέρεται το παιδί, ο γονιός το βλέπει με τον τρόπο που του υπαγορεύει η ανάγκη του. Καθώς το παιδί αρχίζει να παραμορφώ-νεται μέσα στη δίνη της γονικής ανάγκης, αλλάζει και ο τρόπος που έβλε-πε τον εαυτό του. Κοιτάζοντας τον καθρέφτη, βλέπει κι ο ίδιος ένα κορίτσι ή μια κούκλα, πράγμα που σημαίνει ότι ο τρόπος ζωής του είναι ανάλογος. Η παραμορφωμένη αντιληπτικότητα, τόσο του γονιού όσο και του παιδιού,

195

παίρνει τη μορφή αμοιβαίας σχέσης. Δεν υπάρχει τίποτα που να κάνει το γονιό ή το παιδί περισσότερο διορατικούς όσον αφορά τις τυφλές περιο-χές, γιατί ο τρόπος που αντιλαμβάνονται τα πράγματα είναι απόρροια των θαμμένων συναισθημάτων τους. Ο γονιός μπορεί να είναι αρκετά διορατι-κός σε ορισμένες περιοχές που δεν αφορούν άμεσα την ανάγκη του. Μια μητέρα, για παράδειγμα, μπορεί να «δει» ότι δεν έχει και τόση σημασία αν ο γιος της δε γίνει αθλητής- ένας πατέρας, όμως, με μια τέτοια ανάγκη, δεν μπορεί.

Η παραμορφωμένη αντιληπτικότητα αποτελεί ιδιαίτερη μορφή ασυνει-δησίας. Τα θαμμένα συναισθήματα παραμορφώνουν διαρκώς την αντιλη-πτικότητα, ακριβώς για να εμποδίσουν το άτομο να συνειδητοποιήσει τι πραγματικά συμβαίνει γύρω του. Το άτομο αυτό μπορεί να είναι ένας πολύ διορατικός παιδοψυχολόγος που, ενώ βλέπει τι κάνουν οι άλλοι στα παι-διά τους, ο ίδιος δεν έχει την παραμικρή συνείδηση της συμπεριφοράς του. Το επίπεδο της συνειδητότητάς μας εξαρτάται από τη δύναμη των Πρωτογενών Πόνων. Όσο μεγαλύτερη είναι η δύναμη των κρυμμένων συ-ναισθημάτων, τόσο πιο παραμορφωμένη είναι η αντιληπτικότητα. Ένα ά-τομο με υπέρμετρη ανάγκη γι' αγάπη θα διαλέξει οποιονδήποτε που δεί-χνει έστω και ένα ελάχιστο ενδιαφέρον γι' αυτόν δε θα μπορέσει, όμως, ποτέ να «δει» τον άλλο όπως πραγματικά είναι. Όσο μεγαλύτερος είναι, μ' άλλα λόγια, ο Πόνος, τόσο μεγαλύτερη και η παραμόρφωση της αντιλη-πτικότητας· όσο μικρότερος ο θαμμένος Πόνος, τόσο πιο συγκεκριμένη και αληθινή η αντιληπτικότητα. Αυτό είναι το πραγματικό νόημα της αντι-κειμενικότητας για τον εαυτό μας. Όσο κοντύτερα βρισκόμαστε στον εαυ-τό μας, τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να παρεξηγήσουμε, να παρα-μορφώσουμε ή να εξαπατηθούμε.

Όσο το άτομο δεν είναι ο εαυτός του, είναι «κανένας». Το μόνο πράγμα που μπορεί να τον κάνει να γίνει «κάποιος» είναι το συναίσθημα — το να αισθανθεί ότι είναι «κανένας». Το συναίσθημα είναι εκείνο ακριβώς που μας κάνει αληθινούς. Εδώ μπαίνει η διαλεκτική: ο αποκλεισμός ενός συναι-σθήματος αναξιότητας κάνει το άτομο να ζει μέσα από τα παιδιά του. Μόνο όταν ο γονιός γίνει ο εαυτός του, θα σταματήσει να εξαναγκάζει το παιδί του και θα του επιτρέψει να είναι ο εαυτός του. Σπάνια γράφουμε βιβλία που να υποδείχνουν στα παιδιά πώς να συμπεριφέρονται στους γονείς τους, γιατί ξέρουμε ότι τα παιδιά φέρονται όπως ακριβώς αισθάνονται. Γιατί είναι τόσο δύσκολο να καταλάβουμε ότι το ίδιο ισχύει και για τους γονείς;

Όποτε σκέφτομαι τις γονικές ανάγκες, μου έρχονται στο μυαλό εκεί-

196

νες οι μηχανές στα λούνα-παρκ που αποτελούνται από ένα αυτοκίνητο και μια απομίμηση δρόμου που κινείται πέρα δώθε. Ο στόχος του παίκτη είναι να κρατήσει το αυτοκίνητο στη σωστή λωρίδα. Η νεύρωση, βέβαια, δεν απεικονίζεται γραφικά- εντούτοις, οι γονείς σκιαγραφούν με ασυνείδητο τρόπο τα δικά τους νευρωτικά όρια, προσπαθώντας να προσαρμόσουν την κίνηση των παιδιών τους μέσα σ' αυτά. Προστριβές παρατηρούνται μόνο στις περιπτώσεις που το παιδί ξεφεύγει από την καθορισμένη πορεία του. Εκείνο που δημιουργεί αυτά τα όρια είναι η γονική ανάγκη. Το παιδί που θα προσπαθήσει να φανεί εξυπνότερο από ένα γονιό που έχει ανάγκη να αισθάνεται έξυπνος, θα έχει μπλεξίματα. Είναι ασύλληπτο πόσο ανεξέλε-γκτα παράλογοι μπορεί να γίνουν οι γονείς, όταν αντιμετωπίζουν ένα πει-σματάρικο ή «παραστρατημένο» παιδί. Ο Πόνος ξεχειλίζει και οι άμυνες ενεργοποιούνται από κάτι ασήμαντο, όπως είναι η άρνηση του παιδιού να χτενίσει τα μαλλιά του όπως θέλουν οι γονείς του.

Όταν μια γυναίκα παντρεύεται έναν «πατέρα» που είναι σκληρός, έναν άνθρωπο που θ' αγωνιστεί να τον κάνει τρυφερό, η ανάγκη της υπερκαλύ-πτει το συμφέρον των παιδιών της. Θα τα κρατήσει με τη θέλησή της σ' ένα σπιτικό μ' ένα σκληρό πατέρα, γιατί και η ίδια δεν είναι παρά ένα απελ-πισμένο παιδί εξαρτημένο από τον «Μπαμπά». Μπορεί να πει στα παιδιά της ότι δε φεύγει από το σπίτι για το δικό τους καλό, αλλά αυτό είναι ένα τεράστιο ψέμα. Ο γονιός που υποχρεώνει τα παιδιά του να μένουν κοντά σ' έναν άλλο σκληρό γονιό είναι κι αυτός το ίδιο σκληρός, ίσως και περισ-σότερο από εκείνον που το εκφράζει ανοιχτά.

Τα παιδιά μπορεί κι αυτά να βλέπουν τη Μαμά σαν θύμα. Το συναίσθη-μα είναι: «Αγωνίζεται τόσο πολύ για μας, αλλά η καημένη είναι τελείως ανυπεράσπιστη». Τα παιδιά δεν μπορούν να αισθανθούν ότι η Μητέρα τούς πρόδωσε, ότι η ανάγκη γι' αγάπη από τον άντρα της δεν της αφήνει, περιθώρια να σκεφτεί το καλό των παιδιών της. Επειδή η Μητέρα είναι κι αυτή ένα μικρό κοριτσάκι, ολόκληρο το σπιτικό καταλήγει να περιστρέ-φεται γύρω από τα «κέφια του Μπαμπά». Όλοι περπατάνε στα νύχια των ποδιών τους και τα παιδιά αναρωτιούνται πότε η Μαμά θα εγκαταλείψει τον Μπαμπά και θα τα σώσει από αυτή τη δυστυχία. Θα περιμένουν για πολύ. Θα περιμένουν μέχρι να ξεπεράσει η Μητέρα την ανάγκη της, πράγ-μα που, φυσικά, είναι ανέφικτο. Τα παιδιά αυτά θα περάσουν τα χρόνια τους προσπαθώντας να κρατηθούν σε απόσταση από τις θυελλώδεις αντι-δράσεις του πατέρα τους, ελπίζοντας για ένα καλύτερο αύριο που ποτέ δεν έρχεται.

Είναι φανερό τώρα πια γιατί οι συμβουλές που δίνουμε στους γονείς

197

για τα παιδιά τους έχουν ελάχιστη αξία. Η προσπάθεια να στρέψουμε το κεφάλι του γονιού ενάντια στις ανάγκες του σώματός του είναι μάταιη. Πολλοί γονείς «ξέρουν» ήδη ότι κάνουν κάτι κακό- το ίδιο καλά ξέρουν ότι δεν πρέπει να καπνίζουν ή να πίνουν υπερβολικά.

ΟΙ γονικές ανάγκες δεν εξαφανίζονται με το πέρασμα του χρόνου. Ό-ταν ο γονιός θυμώνει γιατί το παιδί του δείχνει αδιαφορία, δεν απαντάει σωστά σε ερωτήσεις, κλπ, αισθάνεται ένα αληθινό συναίσθημα — έξω, όμως, από το σωστό του πλαίσιο. Στην πραγματικότητα, θυμώνει με την αδιαφορία του δικού του γονιού, για παράδειγμα, πράγμα που θα σταμα-τήσει να συμβαίνει μόνο όταν αισθανθεί αυτό το θυμό στ' αληθινά του πλαίσια. Ο γονιός θα μεταβάλει τη συμπεριφορά του προς το παιδί μόνο όταν αισθανθεί το θυμό για το σωστό άνθρωπο και μέσα στο σωστό σκηνι-κό. Αυτό, λοιπόν, που αποκαλούμε κατ' ευφημισμό «οδηγίες για παιδιά» θα πρέπει ίσως να ονομαστεί «οδηγίες για γονείς» — οδηγίες που θα προ-σανατολίσουν το γονιό στα δικά του συναισθήματα.

Αν ο γονιός δει αργότερα φως και θελήσει να επανορθώσει το κακό που έκανε στα παιδιά του δε θα καταφέρει τίποτα. Δεν μπορεί να εξαλείψει τα χρόνια της ανέκφραστης έχθρας και πικρίας. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει, αν αισθάνεται πραγματική αγάπη, είναι ν' αφήσει το παιδί να αισθανθεί το παλιό μίσος. Αληθινή αγάπη για ένα παιδί που είναι κατε-στραμμένο δε σημαίνει να του χαρίσουμε τώρα ένα ζεστό σπιτικό, αν και αυτό βοηθάει αρκετά. Σημαίνει να το απελευθερώσουμε από το παρελθόν του.

Ρόλος των Γονιών

Πολλά άρθρα και βιβλία έχουν γραφτεί για το ρόλο των γονιών: πώς να είσαι καλός πατέρας, μητέρα, σύζυγος, κλπ. Αν σκεφτούμε, όμως, καλύτε-ρα, θα δούμε ότι ρόλος είναι κάτι που χρειάζονται μόνο οι νευρωτικοί άν-θρωποι. Οι ρόλοι (όπως π.χ. ο ρόλος του «πατέρα») είναι αφηρημένες έν-νοιες. Η προσπάθεια του ατόμου να προσαρμοστεί σ' ένα ρόλο σημαίνει να ζει μέσα σε μια συμβολική αφαίρεση. Οι νευρωτικοί κλείνονται ερμητι-κά μέσα στους ρόλους τους και δεν παρουσιάζουν ελαστικότητα στις σχέ-σεις τους. Έτσι, ο πατέρας είναι πάντα ένας πατέρας που δίνει διαταγές, δουλεύει για την οικογένειά του, κλπ. Στην περίπτωση που τα οικονομικά

198

του δεν πηγαίνουν καλά, δε θα σκεφτεί να επιτρέψει στη γυναίκα του να εργαστεί, γιατί αυτός είναι ο «κουβαλητής».

Οι άνθρωποι έχουν σχέσεις άλλοτε για να φροντίζουν άλλους ανθρώ-πους (γυναίκα, παιδιά) και άλλοτε για να παίρνουν οι ίδιοι φροντίδα. Συμ-βουλές του είδους «πώς να γίνετε καλή μητέρα» δεν έχουν νόημα. Πώς να γίνεις οτιδήποτε, εκτός από το να είσαι ο εαυτός σου; Είναι πραγματικά κάτι χωρίς νόημα. Όσο για το πώς να είσαι ο εαυτός σου, δεν έχουν πάλι νόημα οι συμβουλές. Μόνο εσύ ξέρεις πώς να είσαι ο εαυτός σου και αυτό είναι κάτι διαφορετικό από οποιονδήποτε άλλο «εαυτό σου». Οι ρόλοι είναι αποτελέσματα και αιτίες της νεύρωσης. Για παράδειγμα, ένας «υπάκουος γιος» κάνει αυτά κι εκείνα για τη μητέρα του, δε δημιουργεί φασαρίες, σκέφτεται πάντα αυτήν πρώτα και έχει την υποχρέωση να προσέχει αν είναι ευτυχισμένη. Ένας αληθινός γιος φέρεται όπως αισθάνεται. Αν είναι άτομο με συναισθήματα, θα αγαπάει, με την πλήρη έννοια του όρου, τη μητέρα του. Καθετί άλλο πέρα από αυτό είναι θέατρο. Μπορούμε να υπο-χρεώσουμε ένα αγόρι να παίξει το ρόλο του υπάκουου γιου, αλλά αυτός ο ρόλος μπορεί να έρχεται σε άμεση αντίθεση με τα συναισθήματά του.

Οι άνθρωποι που έχουν συνηθίσει να ζουν επιφανειακά, με θαμμένα βαθιά τα συναισθήματά τους, ικανοποιούνται με επιφανειακούς ρόλους, επιφανειακή συμπεριφορά και στάση. Εξαπατώνται εύκολα από μια επιφα-νειακή συμπεριφορά, γιατί η απουσία των συναισθημάτων τους τους κάνει να δίνουν μεγάλη έμφαση σε μια τέτοια συμπεριφορά. Οι άνθρωποι που αποτελούν μια αληθινή οικογένεια δεν έχουν ρόλους. Λειτουργούν σύμ-φωνα με τις ικανότητές τους και οι λειτουργίες αυτές συχνά εναλλάσσο-νται. Ο καθένας τους μπορεί να φροντίσει τον κήπο ή να μαγειρέψει. Όλα εξαρτώνται από το ποιος έχει τη διάθεση να κάνει κάτι και όχι από το ποιος έχει αναλάβει το σχετικό ρόλο.

Ο συνηθέστερος ρόλος που υιοθετούν οι ενήλικοι είναι αυτός του «με-γάλου». Οι μεγάλοι έχουν συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς. Αν σκεφτούμε καλύτερα, θα δούμε ότι αυτοί οι τρόποι είναι νευρωτικοί — απαγορευτικοί. Όταν μιλάμε για κάποιον μεγάλο, σκεφτόμαστε ένα άτο-μο συγκρατημένο, που ζυγίζει προσεκτικά τα λόγια του, μιλάει λίγο και δε χάνει ποτέ τον έλεγχό του. Οι ασθενείς που υποβάλλονται σε Π ρωτογε-νή Θεραπεία μαθαίνουν ότι ο ρόλος του «μεγάλου» είναι κάτι πλασματικό. Ωριμότητα για έναν άνθρωπο σημαίνει να είναι όπως τα παιδιά — τίμιος, ανοιχτός, ελεύθερος, συναισθηματικός, αυθόρμητος και άμεσος. Τα παι-διά που παίζουν τους μεγάλους για να ευχαριστήσουν τους γονείς τους («η μικρή κυρία και ο μικρός κύριος») χάνουν αυτές τις πολύτιμες ιδιότη-

199

τες. Αφομοιώνονται στο ρόλο του μεγάλου. Όταν μεγαλώσουν συνεχί-ζουν το θέατρο, γιατί, στο βαθμό που δεν έζησαν μια αυθόρμητη παιδική ηλικία, δεν μπορούν να είναι πραγματικά μεγάλοι. Δεν ωριμάζουν με τον κατάλληλο ρυθμό, γιατί μεγάλωσαν υπερβολικά γρήγορα. Γίνονται αυ-στηροί, δύσκαμπτοι και δυστυχισμένοι, γιατί αναγκάστηκαν ν' απαρνη-θούν αυτές τις πολύτιμες ιδιότητες που χαρακτηρίζουν τη νεότητα — ιδιό-τητες που θεωρήθηκαν «ανώριμες».

Οι άνθρωποι που έχουν εύκολη πρόσβαση στην παιδικότητα και τον αυθορμητισμό τους είναι οι πραγματικοί ώριμοι που θα επιζήσουν. «Μεγά-λος» και «ώριμος» είναι έννοιες, όχι πραγματικότητες, και η συνηθέστερη σημασία που αποδίδεται σ' αυτές τις έννοιες είναι η καταπίεση. Ένα άτομο υπερβολικά «συναισθηματικό» θεωρείται, σύμφωνα με την κλασική ψυχο-θεραπεία, «υστερικό». Αν το άτομο δεν μπορεί ν' αναβάλει την ικανοποίη-σή του, να παραβλέψει την ευτυχία του, θεωρείται ανώριμο.

Η έννοια του «μεγάλου» δεν έχει πραγματική υπόσταση. Αναπτυσσόμα-στε, ψηλώνουμε, αλλά δε γινόμαστε «μεγάλοι». Το να μεγαλώσουμε και να γίνουμε ο εαυτός μας είναι κάτι διαφορετικό για τον καθένα. Συχνά αναρωτιέμαι γιατί δε βλέπουμε ποτέ τον Πρόεδρο να συμπεριφέρεται ε-λεύθερα, ακόμα και να γελάει δυνατά. Ο λόγος, κατά τη γνώμη μου, είναι ότι δεν μπορούμε να επιτρέψουμε σ' έναν Πρόεδρο να είναι μικρός. Αλ-λιώς, πώς θα φροντίσει όλους εμάς σαν ένας καλός πατέρας; Ο άνθρωπος αυτός είναι προσκολλημένος στο ρόλο του και η ευελιξία που επιτρέπεται στη συμπεριφορά του είναι φοβερά περιορισμένη. Δεν μπορεί, εξ ορισμού, να είναι ο εαυτός του. Αν τολμούσε να μας δείξει το παιδί μέσα του, τότε όλοι θα βλέπαμε ότι είμαστε παιδιά με ανάγκες· κι εμείς ξοδεύουμε μια ολόκληρη ζωή για ν' αποκρύψουμε αυτό το γεγονός.

Ο Αγώνας

Το αντίστοιχο της γονικής ανάγκης είναι ο αγώνας του παιδιού να ικανο-ποιήσει αυτή την ανάγκη. Ο αγώνας δεν κορυφώνεται ποτέ σ' ένα σημείο όπου το παιδί καταλαβαίνει ότι δεν υπάρχει αγάπη να πάρει- είναι, εξάλ-λου, ένας τρόπος που χρησιμοποιεί το παιδί για να μην αισθάνεται ότι δεν το αγαπούν. Η στέρηση ενός τέτοιου αγώνα μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη ή αυτοκτονία, γιατί ο αγώνας κρύβει μέσα του την ελπίδα γι' αγάπη. Οι ελπίδες του παιδιού καταρρακώνονται όταν ο αγώνας του αντα-

200

μείβεται με ψυχρότητα, δυσαρέσκεια ή ανοιχτή κακία. Πολλές φορές, αρ-κεί ένα συνοφρύωμα ή ένα αποδοκιμαστικό βλέμμα για να κάνουν το παιδί ν' αγωνιστεί για ένα χαμόγελο, χάδι ή φιλί. Οι τρόποι που χρησιμοποιούν οι γονείς για να σπρώξουν τα παιδιά τους σ' αυτό τον αγώνα είναι συγκα-λυμμένοι και ύπουλοι. Τώρα θα δούμε πώς μπορούμε να πιστοποιήσουμε αυτή την τραγωδία.

Όταν ο γονιός δεν μπορεί να γελάσει, σπρώχνει αυτόματα το παιδί του στον αγώνα. Το παιδί μπορεί να είναι γνήσια ευχάριστο, αλλά δε βλέ-πει καμία έκφραση στο πρόσωπο του γονιού του. Θ' αγωνιστεί τότε σκλη-ρότερα να γίνει διασκεδαστικό και να «πιέσει» το γονιό του να δείξει κά-ποια συγκίνηση. Αργότερα, ο αγώνας αυτός μπορεί να πάρει πραγματικές διαστάσεις και το παιδί να γίνει κωμικός του θεάτρου. Το επάγγελμά του αποκαλύπτει το συμβολικό αγώνα του να κάνει τους γονείς του να εκφρά-σουν κάποιο συναίσθημα. Θα ψάξει ανάμεσα στο κοινό του να βρει εκεί-νους που, όπως οι γονείς του, δε φαίνεται να διασκεδάζουν με το νούμερό του και θα βάλει τα δυνατά του να παίξει καλά για να τους κάνει τελικά να γελάσουν. Εκείνη τη στιγμή, θα νιώσει ότι αγαπιέται. Επειδή, όμως, η αγάπη είναι συμβολική και δεν ικανοποιεί την αληθινή ανάγκη, θα συνε-χίσει τις παραστάσεις του.

Αν ο γονιός αναγκάστηκε να γίνει «σκληρός» για να προστατέψει τον εαυτό του από τους δικούς του γονείς, μπορεί τα μάτια του να γίνουν «σκληρά» και ψυχρά. Το παιδί του, ολάνοιχτο κι ευαίσθητο καθώς είναι, αναγνωρίζει τη σκληρότητα, αναγνωρίζει ότι είναι επικίνδυνο να είναι τρυφερό και ανοιχτό κι έτσι αρχίζει σιγά σιγά να προστατεύει το μικρό ευάλωτο εαυτό του. Εκείνα τα «σκληρά» μάτια του γονιού εμποδίζουν το παιδί να γίνει αληθινό.

Ένας γονιός γεμάτος δυστυχία, που εκφράζεται στη θλίψη των ματιών του, το κύρτωμα των χειλιών του και γενικά τη «δαρμένη» όψη του, εξωθεί αυτόματα το παιδί στον αγώνα να τον κάνει ευτυχισμένο. Το παιδί αρχίζει να νιώθει από πολύ νωρίς ότι κάτι δεν πάει καλά μ' αυτό, γιατί ο γονιός του είναι συνέχεια θλιμμένος. Έτσι, αρχίζει ο αγώνας να τον κάνει ευτυχι-σμένο. Το τσακισμένο πρόσωπο μιας μητέρας γεμίζει το παιδί άγχος και το κάνει να προσέχει περισσότερο τα συναισθήματα της μητέρας του πα-ρά τα δικά του.

Η απάντηση «βρες τη στο λεξικό» στην ερώτηση του παιδιού για το νόημα μιας λέξης αρκεί για να το σπρώξει στον αγώνα. Η διστακτικότητα που αντιμετωπίζει το παιδί όταν κάνει μια ερώτηση, φέρνει παρόμοιο απο-τέλεσμα. Μ' άλλα λόγια, η αναποφασιστικότητα του γονιού κάνει το παιδί

201

ν' αγωνίζεται για να τον κάνει αυθόρμητο κι αποφασιστικό. Το παιδί ανα-γκάζεται να μιλά γρήγορα, δυνατά, εμφατικά, για να «πείσει» το γονιό του ότι πρέπει να πάει εδώ ή εκεί. Μαθαίνει μ' έναν ασυνείδητο τρόπο ότι τίπο-τα δεν κατορθώνεται εύκολα, χωρίς αγώνα. Μεγαλώνοντας, θα διστάσει ν' αποδεχτεί κάτι, στο βαθμό που δεν αναγκάζεται ν' αγωνιστεί γι' αυτό. Η εκλογίκευση που προσφέρει στον εαυτό του είναι ότι ο αγώνας οικοδο-μεί ατσάλινο χαρακτήρα. Την κοινωνική προέκταση αυτής της συμπεριφο-ράς τη βλέπουμε όταν οι άνθρωποι καταφέρονται ενάντια στους αμφισβη-τίες λέγοντας: «Αυτή είναι η καλύτερη χώρα της γης. Τα βρήκατε όλα πολύ εύκολα. Αν δουλέψετε σκληρά, θα τα καταφέρετε. Αν δεν μπορείτε, δικό σας λάθος». Μια τέτοια στάση εμφανίζει το άτομο που αγωνίζεται συνέ-χεια για να κρατηθεί σε απόσταση από το συναίσθημα της ανάγκης του. Με λίγα λόγια, απαρνιέται τη δική του ανάγκη κι έπειτα παροτρύνει τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Η παραδοχή της ανάγκης αποτελεί κίνδυνο για τά ψεύτικα συστήματα, τόσο τα προσωπικά όσο και τα κοινωνικά.

Ας δούμε πάλι πώς η έκφραση του προσώπου ενός πατέρα εξωθεί το παιδί σ' έναν αγώνα. Κάποιος ασθενής, μετά από μια βαθιά Πρωτογενή Αναβίωση, ρωτήθηκε από το θεραπευτή πώς αισθάνθηκε. Αυτός σήκωσε τους ώμους του, ενώ το πρόσωπό του πήρε μια έκφραση απέχθειας. Ο θεραπευτής στάθηκε σ' αυτό, και σε λίγο ο ασθενής βυθίστηκε σε μιαν άλλη Πρωτογενή Αναβίωση· άρχισε να αισθάνεται ότι το μόνιμα στρυφνό πρόσωπο της μητέρας του τον έκανε να νιώθει ότι τον απεχθάνεται. Αργό-τερα, άρχισε και ο ίδιος να νιώθει απέχθεια για τον εαυτό του, πράγμα που αποτυπώθηκε τόσο στην έκφραση του προσώπου του, όσο και στον τρόπο που κουνούσε τους ώμους του. Πεισμένος ότι προκαλεί απέχθεια, έκοψε κάθε σχέση με τις γυναίκες. Έτσι, το βασικό στοιχείο στον αγώνα αυτού του νέου ανθρώπου ήταν η έκφραση του προσώπου της μητέρας του, που δεν απείχε, εξάλλου, πολύ από τη στρυφνή, σαρκαστική και δη-κτική στάση της απέναντι του.

Υπάρχει μια έκφραση στα μάτια του γονιού που ερμηνεύεται: «Συμμορ-φώσου, αλλιώς...»- μια άλλη χρόνιας «απογοήτευσης»· κι ακόμα μια άλλη φοβερά καταστροφική: to να κοιτάζει το πάτωμα αντί το παιδί, πράγμα που κάνει το παιδί ν' αμφιβάλλει για την ύπαρξή του. Οι φοβισμένοι γονείς δυσκολεύονται να κοιτάξουν κατάματα τους ανθρώπους και τα παιδιά το διαισθάνονται. Μεγαλώνοντας μ' αυτό τον τρόπο, καταλήγουν να μην ξέ-ρουν ότι τα πράγματα θα έπρεπε να είναι διαφορετικά. Έτσι, τους είναι τελείως αδύνατο να υποδείξουν κάτι και να πούνε: «Αυτό προκάλεσε τη νεύρωσή μου». Υπάρχει, βέβαια, πάντα ένα «τυραννισμένο» βλέμμα που

202

κάνει τα παιδιά να νιώθουν συνεχώς ένοχα για κάποιο έγκλημα που έχουν διαπράξει. Καθένας από αυτούς τους παράγοντες παίζει το ρόλο του: το βλέμμα, η στάση του γονιού, ο τόνος της φωνής του, το πάχος ή η αδυνα-μία του. Υπάρχουν φορές που ασθενείς, μέσα στις Πρωτογενείς Αναβιώ-σεις τους, φωνάζουν: «Θέλω μια όμορφη μαμά — ντρέπομαι που η μαμά μου είναι τόσο χοντρή». Μια παχύσαρκη μητέρα όχι μόνο αναγκάζει το παιδί της να επιθυμεί μια λεπτή και όμορφη μαμά, αλλά το κάνει και να φοβάται να φάει μήπως τελικά γίνει σαν κι αυτήν.

Όπως αναφέραμε, ο αγώνας γενικεύεται αργότερα στον κόσμο. Ένας επιχειρηματίας μπαίνει το πρωί στο γραφείο του και μόλις ανακαλύψει ότι δεν τον έχουν ζητήσει καθόλου στο τηλέφωνο, ταράζεται. Γιατί; Α-πλούστατα, γιατί νιώθει ν' αναδύεται μέσα του ένα παλιό συναίσθημα: «Κανένας δε με θέλει». Η αναμπουμπούλα της επιχειρηματικής δραστη-ριότητας — τηλεφωνήματα, συμβούλια — παρεμποδίζει το ξέσπασμα του Πόνου του. Έτσι, όταν η εξωτερική δραστηριότητα ελαττώνεται, αρχίζει ο Πόνος, μόνο που ο επιχειρηματίας τον αισθάνεται μέσα σε λάθος πλαί-σια. Υποφέρει από κάποιο αόριστο αγχωτικό συναίσθημα, που γρήγορα απωθείται με κάποια επιπλέον δραστηριότητα. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ο πανικός των επιχειρηματιών όταν οι δουλειές τους δεν πηγαίνουν καλά, δεν οφείλεται απλώς στον κίνδυνο των μειωμένων κερδών.

Ένα ευαίσθητο παιδί δεν μπορεί ν' αντέξει το συναίσθημα ότι δεν έχει καμία απολύτως αξία για τους γονείς του — και να το ξέρει —, γι' αυτό αγωνίζεται να γίνει κάτι σπουδαίο στα μάτια τους. Αγωνίζεται, δηλαδή, για ν' απωθήσει το συναίσθημα ότι είναι «ασήμαντο». Όταν μεγαλώσει, θ' αποφύγει τις ασήμαντες δουλειές, προσπαθώντας να ξεκινήσει από την κορυφή, για να μην αισθάνεται ασήμαντος — η παλιά «ασημαντότητα». Στο σχολείο του ανταγωνίζεται συχνά τα άλλα παιδιά για ηγετικές'θέσεις. Η ανικανοποίητη ανάγκη του και ο Πόνος της κάνουν τους άλλους να τον αντιπαθούν. Δε θα μπορέσει ποτέ να ξεκινήσει από το τίποτα, πράγμα που του εξασφαλίζει μελλοντικές αποτυχίες και ένα συναίσθημα ασημαντότη-τας. Αυτό το άτομο δε μαθαίνει ποτέ από τις εμπειρίες του- εκλογικεύει πάντα τις αποτυχίες του και είναι ολότελα ανίκανο να δει την πραγματικό-τητα της ζωής. Ο αληθινός αγώνας του δεν έχει τόσο σχέση με τη σημερι-νή πραγματικότητα, όσο μ' ένα μόνιμο συναίσθημα επιθυμίας να είναι ση-μαντικό για τους γονείς του.

Τα παιδιά πρέπει ν' αγωνίζονται, γιατί αν δεν τ' αγαπάνε οι δικοί τους γονείς, ποιος άλλος μπορεί; Μεγαλώνοντας, αναπαράγουν παντού αυτόν τον αγώνα: ένας άντρας μπορεί να δημιουργήσει σχέση με κάποιον που

203

όπως φαίνεται δεν τον συμπαθούν αρκετά- ή μπορεί ν' αγωνίζεται για να βγάλει τρυφερότητα από ένα ψυχρό άτομο- ή ένα κορίτσι μπορεί να πα-ντρευτεί έναν «κακομοίρη», πεισμένη ότι κανένας αξιόλογος άνθρωπος δεν είναι δυνατό να τη θέλει.

Η τραγωδία της νευρωτικής ζωής είναι ότι από ελάχιστα κομμάτια της βγαίνει κάποιο νόημα. Ένα παιδί δεν μπορεί ποτέ να καταλάβει γιατί απα-γορεύεται να μιλάει στο τραπέζι ή να βγαίνει με φίλους του ή να περιφέρε-ται ακούγοντας μουσική. Το χειρότερο, ίσως, απ' όλα: ο φαινομενικά αδι-καιολόγητος θυ μός του πατέρα και το ξύλο που επακολουθεί ή τα ανεξέλε-γκτα ουρλιαχτά μιας μητέρας ή, ακόμα, οι παράλογες διαταγές και από τους δύο γονείς. Τα παιδιά προσπαθούν να βγάλουν κάποιο νόημα από όλες αυτές τις ανοησίες για να μπορέσουν να επιζήσουν, θα τους ήταν αδύνατο ν' αντέξουν τους αναίτιους ξυλοδαρμούς. Η συνηθισμένη εξήγη-ση που δίνει το παιδί στον εαυτό του είναι: «Εγώ φταίω. Κάτι δεν πάει καλά με μένα», κι έτσι συνεχίζει τον αγώνα. Η αναγκαιότητα ν' αγωνίζεται από τη στιγμή, ουσιαστικά, της γέννησής του, του αποκρούει το γεγονός ότι αγωνίζεται. Είναι κάτι «φυσικό» γι' αυτόν. Παρόλ' αυτά, αγωνίζεται για να πείσει τους γονείς του να κάνουν κάτι που θα έπρεπε ήδη να κάνουν — να τον αγαπούν.

Συμπεράσματα

Δε θα ήμουνα ειλικρινής αν δημιουργούσα την εντύπωση ότι οι άνθρωποι που τελειώνουν την Πρωτογενή Θεραπεία επιθυμούν να κάνουν παιδιά. Οι περισσότεροι δεν το θέλουν. Αυτό είναι πραγματικά δυστύχημα, γιατί αντιστρέφει ολόκληρη φυσική διαδικασία επιλογής- εκείνοι που είναι οι περισσότερο ικανοί να μεγαλώσουν παιδιά δε γίνονται γονείς και η ανα-τροφή των παιδιών παραμένει στα χέρια των νευρωτικών. Οι λόγοι που δε θέλουν ν' αποκτήσουν παιδιά είναι πολλοί- συνήθως είναι γιατί συνει-δητοποιούν ότι θυσίασαν πολλά από τον εαυτό τους για τους γονείς τους και η απόκτηση παιδιών θ' απαιτούσε ακόμα περισσότερες θυσίες — οι ανάγκες του παιδιού έχουν αναμφίβολα την προτεραιότητα. Οι άνθρωποι αυτόί που έχουν τελειώσει την Πρωτογενή Θεραπεία ξέρουν τι σημαίνει να είσαι καλός γονιός και απεχθάνονται την ιδέα να κάνουν αυτά που ξέ-ρουν ότι θα πρέπει ίσως να κάνουν όταν έχουν παιδιά. Ξέρουν ότι δεν μπορούν να κάνουν συμβιβασμούς πάνω στις ανάγκες των παιδιών, χωρίς

204

να αισθανθούν και οι ίδιοι Πόνο- δεν μπορούν ν' απομακρυνθούν από τα παιδιά τους, όπως κάνουν πολλοί νευρωτικοί γονείς, χωρίς να νιώσουν δυσφορία.

Οι άνθρωποι που έχουν υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία ξέρουν, επίσης, ότι μέσα σ' αυτή την κοινωνία είναι πολύ δύσκολο ν' αναθρέψεις ένα φυσιολογικό παιδί. Το σχολείο και μόνο αρκεί για να δυσκολέψει τα πράγματα, για να μην αναφέρουμε την καθημερινή επαφή του παιδιού με άλλα νευρωτικά παιδιά. Πώς μπορεί να γίνει ένα παιδί φυσιολογικό, όταν οι γονείς του αναγκάζονται να το αφήνουν τόσο πολύ μόνο του για να δουλέψουν; Πώς μπορεί να γίνει φυσιολογικό, όταν ολόκληρη η κοινωνία συνδέεται με μια ψεύτικη πραγματικότητα — από αυτά που μαθαίνει στα βιβλία της ιστορίας μέχρι εκείνα που βλέπει να γίνονται στην πολιτική; Πώς μπορεί να γίνει φυσιολογικό τη στιγμή που μπορεί να πεθάνει σ' έναν πόλεμο ή τη στιγμή που είναι υποχρεωμένο να υπηρετήσει για χρόνια τη στρατιωτική του θητεία;

Οι φυσιολογικοί γονείς θα πρέπει να προσπαθούν συνεχώς ν' αντισταθ-μίζουν όλες αυτές τις επιδράσεις. Προσωπικά, πιστεύω ότι τα παιδιά είναι φτιαγμένα για να γεννιούνται σ' ένα φυσικό περιβάλλον — όπως ήταν το αγροτικό περιβάλλον όπου ζούσαν οι Σουμέριοι. Δεν είναι καθόλου φυ-σιολογικό, αντίθετα, να υποχρεώνουμε τα παιδιά να ζουν τριγυρισμένα από τσιμέντο και πλαστικό, χωρίς καθαρό αέρα για ν' αναπνέουν. Δεν εί-ναι καθόλου φυσιολογικό να υποχρεώνουμε τα παιδιά να τρώνε πλαστικές τροφές στερημένες από τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ένα ανα-πτυσσόμενο σώμα. Δεν είναι, ακόμα, καθόλου φυσιολογικό για ένα παιδί να πηγαίνει στα έξι του χρόνια σ' ένα σχολείο, να κάθεται ακίνητο και ν' ακούει κάποιον να μιλάει για πράγματα άσχετα από τις ανάγκες του. Κατα-φέραμε να οικοδομήσουμε ένα αφύσικο περιβάλλον, έτσι που η ψυσιολο-γικότερη απ' όλες τις διαδικασίες — η απόκτηση παιδιών — να γίνεται κατάρα. Παρόλ' αυτά, τα παιδιά υπάρχουν κι εμείς πρέπει ν' ασχοληθούμε με τα προβλήματά τους.

Πώς μπορεί ένας γονιός να ξέρει τι είναι σωστό για το παιδί του; Πώς μπορεί να ξέρει πόσο χαρτζιλίκι πρέπει να του δίνει; Τι επιτρέπεται να λέει; Πόση ελευθερία επιτρέπεται να έχει; Το πρόβλημα βρίσκεται στα ίδια τα ερωτήματα. Το χαρτζιλίκι, η ελευθερία ή η ομιλία είναι προβλήματα που θα λυθούν από το γονιό σε συνεργασία με το παιδί. Τα φυσιολογικά παιδιά δε χρειάζονται την υπερβολική ελευθερία, γιατί αυτό είναι αναρχία — συμβολική εξωτερίκευση ενός θαμμένου συναισθήματος. Τα φυσιολο-γικά παιδιά δε θα ζητήσουν μεγάλο χαρτζιλίκι. Η ιδέα να δίνουμε καθημε-

205

ρινά στα παιδιά από λίγα χρήματα μπορεί να μην είναι πάντα εφαρμόσιμη. Υπάρχουν παιδιά που προτιμούν να έχουν κοινά τα χρήματά τους με τους γονείς τους. Τα φυσιολογικά παιδιά παίρνουν μόνον όσα χρήματα χρειά-ζονται και όταν τα χρειάζονται. Τι μπορούμε να επιτρέψουμε σ' ένα παιδί να λέει; Οτιδήποτε θέλει να πει. Όπως βλέπουμε, τα περισσότερα προβλή-ματα γύρω από την ανατροφή των παιδιών λύνονται από μόνα τους, με την προϋπόθεση ότι έχουμε επιτρέψει στο παιδί μας να είναι αληθινό. Τα ίδια ερωτήματα ισχύουν και για τους φυσιολογικούς ενήλικους. Πόσα θα πρέπει να ξοδεύουν ή να λένε; Η ερώτηση είναι άσχετη, γιατί οι φυσιολογι-κοί άνθρωποι ξοδεύουν για να πάρουν πράγματα που χρειάζονται αληθι-νά" δε μιλάνε υπερβολικά πολύ ή υπερβολικά λίγο εξαιτίας του άγχους τους, αλλά όσο αισθάνονται. Τα φυσιολογικά παιδιά δε χρειάζονται να βλαστημούν και να ουρλιάζουν κάθε τόσο για ν' αποδείξουν ότι είναι επα-ναστατημένα ή απελευθερωμένα. Δε θα χρειαστεί να κάνουν σκασιαρχείο (με την προϋπόθεση ότι το μάθημα είναι ενδιαφέρον) για ν' αποδείξουν την ελευθερία τους. Με λίγα λόγια, τα παιδιά ξέρουν τι είναι καλύτερο γκϊ τα ίδια- η ελευθερία δεν είναι κάτι που τους χαρίζει ένας αυταρχικός γονιός.

Τα νευρωτικά παιδιά συνεχώς επιθυμούν, ακριβώς γιατί δεν αναγνωρί-ζουν τις ανάγκες τους· η επιθυμία είναι συμβολική της ανάγκης — χρήμα-τα, ρούχα, γλυκά. Τίποτα δεν τα ικανοποιεί, όπως τίποτα δεν ικανοποιεί τους νευρωτικούς γονείς.

Ας πιάσουμε το θέμα των χρημάτων. Αν τα χρήματα προσφέρονται σαν υποκατάστατο της αγάπης, τότε θα χρησιμοποιηθούν συμβολικά από το παιδί στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει την ανάγκη του. Θα ζητά όλο και περισσότερα χρήματα, γιατί ικανοποιεί την ανάγκη του συμβολικά. Ε-ξαπατάται με υποκατάστατα που το καταπραΰνουν πρόσκαιρα. Σύντομα, θα ζητήσει περισσότερα.

Τα ίδια ισχύουν και για το πρόβλημα του φαγητού. Όταν το παιδί πεινά-ει, πρέπει πρώτα να φάει κι έπειτα να κάνει ό,τι θέλει. Αυτό δεν κάνουν και οι φυσιολογικοί ενήλικοι; Οι γονείς, στην ουσία, δε χρειάζονται κανό-νες για ν' αναθρέψουν τα παιδιά τους. Κανένα βιβλίο δε διδάσκει το γονιό πώς να γίνει τρυφερός. Ένας γονιός με συναισθήματα θα ρωτήσει το παιδί του: «Πώς αισθανόσουνα σήμερα στο σχολείο;»- ο νευρωτικός θα θελήσει να μάθει: «Τι έκανες σήμερα στο σχολείο;» Ένας υγιής γονιός ενδιαφέρε-ται περισσότερο για τα συναισθήματα του παιδιού, παρά για την παραγω-γικότητά του.

Ίσως πολλοί να ερμηνεύσουν σαν αναρχία τη φράση μου «αφήστε το

206

παιδί να κάνει όπως νομίζει». Στην πραγματικότητα, σημαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι γονείς που καλλιεργούν την αναρχία είναι οι αδιάφοροι, γιατί είναι ανίκανοι να περιορίσουν και να προστατέψουν ένα παιδί. Το μικρό παιδί για να αισθανθεί ασφάλεια χρειάζεται προστασία. Όταν αφήνουν ένα οκτάχρονο παιδί ολομόναχο να πουλάει εφημερίδες, σημαίνει ότι δεν το αγαπάνε. Όταν οι γονείς καβγαδίζουν δυνατά την ώρα που το παιδί προσπαθεί να κοιμηθεί, δεν το αφήνουν να μείνει με τον εαυτό του. Όταν το παιδί τρώει και κοιμάται στη βάση καθορισμένου ωραρίου, χάνει σιγά σιγά τον εαυτό του. Είναι άραγε αναρχία το να επιτρέπουμε σ' ένα παιδί να κάνει ό,τι αισθάνεται; Δε νομίζω. Είναι ελευθερία, και η ελευθερία δη-μιουργεί παιδιά που ποτέ δεν την καταπατούν. Τα παιδιά αυτά δεν επιθυ-μούν πράγματα που δε χρειάζονται.

Όλα αυτά δε σημαίνουν, βέβαια, ότι το παιδί δε χρειάζεται καθόλου καθοδήγηση. Από τη στιγμή που ένα παιδί είναι νευρωτικό, με νευρωτικές επιθυμίες, χρειάζεται κάποια όρια. Το θέμα είναι να καθοδηγούμε το παιδί μέσα στα πλαίσια της ανάπτυξης και των αναγκών του και όχι σύμφωνα με τις διαστρεβλωμένες αξίες των νευρωτικών γονιών.

Τα παιδιά χρειάζονται μια μακριά, όμορφη παιδική ηλικία, για να προε-τοιμαστούν για κάθε καινούργιο στάδιο της ανάπτυξής τους. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, δε θα γίνουν ενήλικοι με παιδικές ανάγκες. Δε θα νιώθουν τίποτα να τους τραβάει προς τα πίσω. Τα κορίτσια δε θα υποφέρουν από τρομερούς πόνους στην εμμηνόρροια, πόνους που συνήθως οφείλονται στην ανικανότητα και απροθυμία τους να γίνουν «γυναίκες». Τα αγόρια δε θα παρουσιάσουν καθυστερημένη σωματική ανάπτυξη. Αυτό δε σημαί-νει ότι πρέπει να φερόμαστε στο παιδί σαν να είναι μωρό. Κάτι τέτοιο απο-τελεί τρόπο διατήρησης του παιδιού κάτω από έλεγχο. Η ανωριμότητα, συνήθως, δεν προέρχεται από το γεγονός ότι οι γονείς παραχαϊδεύουν τα παιδιά τους, αλλά από το ότι τα εξαναγκάζουν να διατρέξουν εν περιλή-ψει την παιδική τους ηλικία.

Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί από εμάς τρέχουμε πέρα δώθε σε ανα-ζήτηση ανθρώπων που θα μας χαϊδολογήσουν.

Μια εκδικητική κοινωνία καλλιεργεί το μύθο ότι οι εγκληματίες — και τα παιδιά που δε συμπεριφέρονται καλά αντιμετωπίζονται σαν εγκλημα-τίες — μαθαίνουν μόνο με την τιμωρία. Η τιμωρία δε διδάσκει τίποτα πέρα από το πώς να την αποφύγεις- απλώς παρεμποδίζει την ανεπίτρεπτη συ-μπεριφορά. Τα παιδιά δε μαθαίνουν όταν τιμωρούνται, αλλά μόνο όταν αισθάνονται και βυθομετρούν την κακή συμπεριφορά τους. Ο λόγος που τα συναισθηματικά υγιή παιδιά φέρονται καλά, με την αληθινή έννοια του

207

όρου, είναι ότι δεν έχουν λόγο να μην είναι ο εαυτός τους. «Καλή συμπερι-φορά» για ένα νευρωτικό σπίτι σημαίνει υποταγή στη νεύρωση των γο-νιών. Για το παιδί, σημαίνει να «τους» βοηθήσει να το καταστρέψουν. «Κα-κό κορίτσι» είναι συνήθως εκείνο που διατηρεί ακατάστατο το δωμάτιό του ή που δεν πλένει τα πιάτα όταν θέλει η μητέρα του. «Κακό αγόρι» είναι εκείνο που «τεμπελιάζει», εκείνο που δεν κατεβάζει καθημερινά τα σκουπί-δια ή δεν κόβει τ' αγριόχορτα από τον κήπο. Κακό παιδί είναι για τους νευρωτικούς γονείς εκείνο που φέρεται όπως αισθάνεται. Οι νευρωτικοί γονείς «δαμάζουν» κι επομένως καταστρέφουν τα παιδιά τους.

Το καλό παιδί σε μια νευρωτική οικογένεια δεν ασχολείται με τις δικές του ανάγκες. Δεν παραπονιέται ούτε φωνάζει όταν αρρωσταίνει. Αυτό το ίδιο «καλό» παιδί γίνεται ο ενήλικος που πεθαίνει πρόωρα, γιατί κράτησε μέσα του για πολλά χρόνια όλη αυτή την αρρώστια, με αποτέλεσμα να καταστρέψει το σώμα του. Το να είμαστε ψεύτικοι αποτελεί μοιραία αρρώ-στια, γιατί το σώμα μας αναγκάζεται μια ολόκληρη ζωή να εξωτερικεύει συμβολικά τις αξίες του. Αυτή η εσωτερική, οδυνηρή πίεση που προέρχε-ται από το ότι ποτέ δε σου απεύθυναν το λόγο, ποτέ δε σε πρόσεξαν, ποτέ δεν αναγνώρισαν την ύπαρξή σου, σκοτώνει το «καλό» παιδί-ενήλικο.

Είναι φανερό ότι τα παιδιά δεν ξεπερνούν τα πρώιμα συμπτώματά τους, γιατί ακριβώς δεν μπορούν να ξεπεράσουν την ιστορία τους. Το βρέξιμο του κρεβατιού, το φάγωμα των νυχιών, οι αλλεργίες ή οι πονοκέφαλοι εί-ναι αποτελέσματα ενός υπερφορτίου Πρωτογενών συναισθημάτων τα συναισθήματα αυτά παραμένουν ακόμα κι όταν τα συμπτώματα γίνονται λιγότερο φανερά και περισσότερο εκλεπτυσμένα. Ένα σοκ μπορεί, πραγ-ματικά, να σταματήσει για πάντα το βρέξιμο του κρεβατιού- στην ουσία, όμως, βοηθάει στην οικοδόμηση της έντασης από το παιδί που στερήθηκε έστω κι αυτή την «ασυνείδητη» διέξοδο. Οι νευρωτικοί γονείς αντιδρούν συνήθως υπερβολικά στα συμπτώματα των παιδιών τους, γιατί καταλαβαί-νουν ότι κάτι δεν πάει καλά. Τα συμπτώματα αυτά αναγγέλλουν στον κό-σμο ότι κάτι πάει στραβά και οι νευρωτικοί γονείς θέλουν να τα εξαφανί-σουν, όχι τόσο για το καλό του παιδιού τους, όσο για να δικαιολογηθούν απέναντι στον εαυτό τους. Η εξαφάνιση του συμπτώματος αποδεικνύει τότε περίτρανα ότι το πρόβλημα ήταν του παιδιού και όχι του ίδιου του γονιού. Όταν το παιδί αρχίζει να μαθαίνει καλύτερα ή να τραυλίζει λιγότε-ρο, ανεξάρτητα με το αν εξακολουθεί να είναι δυστυχισμένο, ο νευρωτι-κός γονιός ανακουφίζεται από τις ενοχές του.

Προσωπικά, πιστεύω ότι τα ψυχολογικά τεστ για γονείς (ή ακόμα και για παιδιά) είναι άχρηστα. Σε γενικές γραμμές, δεν έχει κανείς παρά να

208

κοιτάξει τα παιδιά για να καταλάβει ποιες είναι οι ανάγκες των γονιών. Ανεξάρτητα με το πόσο γοητευτική εικόνα δίνει ο γονιός προς τα έξω, μαθαίνουμε πολύ περισσότερα γι' αυτόν αν παρατηρήσουμε τη σχέση που έχει με το παιδί του· μπροστά στα παιδιά που είναι ανυπεράσπιστα και αδύναμα, ο γονιός αφήνει ελεύθερο τον εαυτό του κι εκφράζει τις ανάγκες του: Ένας γονιός που αισθάνεται αδύναμος εξαιτίας της σχέσης με τους δικούς του γονείς, θα καταχραστεί τη θέση εξουσίας που έχει απέναντι στα παιδιά του και θα τα χρησιμοποιήσει για να ξανακερδίσει εκείνο το συναίσθημα. Μπορούμε θαυμάσια να καταλάβουμε πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις ενός ανθρώπου με τους γύρω του αν παρατηρήσουμε τα παιδιά του. Μόνο έτσι βλέπουμε ποιες είναι οι αληθινές ανάγκες ενός ατόμου.

Όχι μόνο τα ψυχολογικά τεστ είναι ολότελα άχρηστα, αλλά και ολόκλη-ρος ο τομέας της ψυχοθεραπείας των παιδιών είναι ύποπτος. Υπήρξα ψυ-χοθεραπευτής παιδιών πολλά χρόνια, στην ψυχιατρική πτέρυγα ενός νο-σοκομείου για παιδιά- ο τομέας αυτός μπορεί, κατά τη γνώμη μου, ν' αντι-κατασταθεί με Μεγάλους Αδελφούς* ή κάποια άλλη ομάδα ανθρώπων που θα παραστέκονται στα δυστυχισμένα παιδιά και θ' ανακουφίζουν ένα μέρος του πόνου τους. Όταν επιβαρύνουμε τα διαταραγμένα παιδιά με το φορτίο της ενδοσκόπησης, όχι μόνο δεν τα βοηθάμε, αλλά τους κάνου-με κακό. Πολλοί παιδοψυχοθεραπευτές προσπαθούν να κάνουν τα παιδιά να «καταλάβουν» τους γονείς τους. Έτσι, το παιδί αναγκάζεται ν' απαρνη-θεί τα συναισθήματα που τρέφει για τους γονείς του και να φερθεί σαν ενήλικος μέσα στην οικογένεια — σαν άτομο που ξέρει περισσότερα απ' όσα ξέρουν οι γονείς του. Αυτό αποτελεί πολύ βαρύ φορτίο για ένα παιδί που δεν έχει ανάγκη από τόσες ενδοσκοπήσεις αν έχει κάποιο φίλο να μιλήσει για τη δυστυχία του. Πολλοί παιδοψυχοθεραπευτές πιστεύουν ότι πρέπει να δικαιώσουν με κάποιο τρόπο την ύπαρξή τους με το να είναι κάτι άλλο από φίλοι και με το να γεμίζουν το κεφάλι του παιδιού με ψυχο-λογικές έννοιες κι έπειτα να το στέλνουν πίσω στη ζούγκλα της οικογέ-νειας για να κολυμπήσει ή να βουλιάξει. Η ζωή του παιδιού γίνεται έτσι ακόμα πιο ανυπόφορη, γιατί αισθάνεται ότι πρέπει να συμφιλιωθεί με το οικογενειακό χάος, τη στιγμή που κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. Εκείνο που χρειάζεται είναι τρυφερούς γονείς, κι ένας παιδοψυχοθεραπευτής δεν μπορεί να δημιουργήσει κάτι τέτοιο. Το καλύτερο πράγμα που έχει να κά-νει ένας παιδοψυχοθεραπευτής είναι να δει τους γονείς και να τους βοη-θήσει να σταματήσουν να πληγώνουν το παιδί.

* Όρος από το μυθιστόρημα του Όργουελ («1984») που σημαίνει Αρχηγός.

14. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 2 0 9

Υπάρχει ευτυχώς ένας τρόπος να διορθώσουμε το κακό που έχει γίνει σ' ένα παιδί. Μπορούμε να του επιτρέψουμε να αισθανθεί λίγο λίγο τον Πόνο του, μέχρι να πάψει να είναι διχασμένο. Συνήθως, αυτό σημαίνει να το αφήσουμε να γίνει το μωρό που ποτέ δεν ήταν — εκείνο το μωρό το τόσο πληγωμένο που αναγκάστηκε να θάψει βαθιά μέσα του τα συναισθή-ματά του. Σημαίνει να επιτρέψουμε στο μωρό να εξερευνήσει το σώμα του, κάτι που συνήθως του απαγόρευαν οι γονείς του- σημαίνει να του επιτρέ-ψουμε να εκφράσει απαγορευμένες λέξεις και συναισθήματα. Με λίγα λό-για, σημαίνει να του επιτρέψουμε να αισθανθεί και όχι να θάψει βαθιά τον Πόνο του. Ο Πόνος είναι η απελευθερωτική δύναμη. Ο άνθρωπος αρχίζει να αισθάνεται μόνο από τη στιγμή που θα αισθανθεί Πόνο.

Μ' όλα αυτά δε θέλω να πω ότι οι νευρωτικοί γονείς πρέπει να κάνουν το παιδί τους να έχει Πρωτογενείς Αναβιώσεις. Όταν, όμως, οι γονείς γί-νουν ξαφνικά τρυφεροί κι ευγενικοί, προσφέρουν στο παιδί τους ένα συ-ναίσθημα ασφάλειας, πράγμα που επιτρέπει στο παιδί να αισθανθεί τις παλιές πληγές του. Το συναίσθημα της ασφάλειας που νιώθει το παιδί να εκφράσει τους φόβους του, φέρνει στην επιφάνεια τον τρόμο που είχε νιώσει παλιότερα- η τρυφερότητα που θ' αρχίσει να παίρνει ξαφνικά από τον πατέρα του, θα φέρει στην επιφάνεια τον πόνο της απόρριψης που είχε νιώσει παλιότερα.

Ο λόγος που οι νευρωτικοί γονείς δεν πρέπει να σπρώχνουν τα παιδιά τους σε Πρωτογενείς Αναβιώσεις είναι πρώτα απ' όλα ότι, στο βαθμό που οι ίδιοι είναι νευρωτικοί, θα χαλάσουν τη δουλειά. Δεύτερο, θ' αναγκά-σουν το παιδί να βρεθεί ανυπεράσπιστο μέσα σ' ένα νευρωτικό περιβάλ-λον. Το μικρό παιδί είναι υπερβολικά ευαίσθητο κι εξαρτημένο για να βυθι-στεί πρόωρα στον Πόνο του. Μόνον οι γονείς που έχουν υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους να έχουν Πρωτογενείς Αναβιώσεις, κι αυτό με επιφύλαξη (βλέπε το τμήμα πάνω στα Σεμινάρια Γονιών που έχουν υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία).

Από τη στιγμή που ο γονιός επιτρέπει στο παιδί του να βιώσει τον εαυτό του, το παιδί ξανοίγεται και μπορεί να αισθανθεί όλους τους υπόλοιπους Πόνους του χωρίς προσπάθεια. Έχει πια τη δυνατότητα να γίνει καλά. Ο Πόνος θα διατηρήσει το παιδί αληθινό, γιατί ακριβώς, αντί να καταπιέζει και να διαστρεβλώνει τα συναισθήματά-του, θα τα νιώθει με πληρότητα. Από τη στιγμή που το άτομο—γονιός ή παιδί — αισθάνεται τους βασικούς Πόνους του, η αλλαγή είναι αυτόματη, ακριβώς όπως και η απώθηση του Πόνου κάνει αυτόματα το άτομο νευρωτικό. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να μισοτελειώνει πάντα το γεύμα του. Στο βαθμό που εξαναγκάζε-

210

ται να τελειώνει πάντα το φαγητό του, η πράξη του αυτή μπορεί να σημαί-νει: «Δε θα σας δώσω όλο τον εαυτό μου». Η συμβολική αυτή συμπεριφορά θα σταματήσει μόνο όταν το παιδί νιώσει αυτό το συναίσθημα. Γονείς με συναισθήματα δεν πιέζουν ποτέ το παιδί τους να φάει όταν δε θέλει. Πολ-λές φορές, οι οικογένειες λειτουργούν σαν το στρατό: τα παιδιά είναι υπο-χρεωμένα να φάνε όποτε θέλουν οι γονείςκανοτιδήποτε τους βάζουν στο τραπέζι. Τα συναισθήματα του παιδιού παραβλέπονται. Μ' αυτό τον τρό-πο, η καταστολή των συναισθημάτων του παιδιού δεν είναι μια ενεργητική διαδικασία. Το γεγονός ότι τα συναισθήματά του συστηματικά παραβλέ-πονται δημιουργεί στο παιδί σιγά σιγά την πεποίθηση ότι τόσο αυτά όσο και οι επιθυμίες του δεν έχουν την παραμικρή αξία. Έτσι, μετατρέπεται σε ρομπότ που αγνοεί ακόμα και το ίδιο το γεγονός ότι υπάρχει κάτι που αποκαλείται συναίσθημα. Μ' αυτή την έννοια, ο στρατός και οι στρατιωτι-κές σχολές αποτελούν το χειρότερο μέρος για ένα ανθρώπινο πλάσμα. Τα συναισθήματα διαγράφονται και στη θέση τους μπαίνει η πειθαρχία-έτσι, οι άνθρωποι γίνονται μηχανές.

Σε μια κοινωνία που ο κύριος στόχος είναι η παραγωγή, τα παιδιά που δεν παράγουν δημιουργούν άγχος. Η ιδέα ότι τα παιδιά που απλώς απο-λαμβάνουν τη ζωή είναι κακομαθημένα είναι πολύ βαθιά ριζωμένη στους ανθρώπους, που εκλογικεύουν την κατάστασή τους πιστεύοντας ότι οι μη παραγωγικοί άνθρωποι δεν απολαμβάνουν τη ζωή· η πεποίθηση αυτή κυ-ριαρχεί στους ανθρώπους που δε χαλαρώνουν στιγμή.

Ο νευρωτικός αγώνας είναι ύπουλος. Αυτό το βλέπουμε στη στάση μας απέναντι στην εκπαίδευση· καλά σχολεία θεωρούνται τα δύσκολα και κα-κά εκείνα όπου τα παιδιά κάνουν ό,τι θέλουν, Η ιδέα ότι ένα σχολείο μπο-ρεί να είναι διασκεδαστικό είναι απαράδεκτη για τους γονείς που έχουν φιλοδοξίες για τα παιδιά τους. Οι φιλοδοξίες αυτές είναι καταστροφικές, γιατί δεν επιτρέπουν στο παιδί να διασκεδάζει, αλλά το αναγκάζουν να προσπαθεί σκληρά για να είναι παραγωγικό. Η πειθαρχία δημιουργεί Πό-νο, ανεξάρτητα με το τι νομίζουν οι γονείς. Το τίαιδί πρέπει να παίζει όταν το επιθυμεί. Αφού πρώτα παίξει, μπορεί μετά να θελήσει να μελετήσει. Το να επιτρέπουμε στο παιδί κάτι τέτοιο σημαίνει να του έχουμε εμπιστο-σύνη και οι νευρωτικοί γονείς δε διαθέτουν ποτέ κάτι τέτοιο.

Όταν το παιδί αναγκάζεται να φέρεται με οποιονδήποτε τρόπο για να ικανοποιεί τους γονείς του, η ανάγκη του διαστρέφεται. Η διαστροφή της ανάγκης ενός ατόμου να είναι ο εαυτός του οδηγεί στη διαστροφή τόσο του μυαλού όσο και του σώματος. Το μυαλό διαστρέφεται, γιατί είναι ανί-κανο πια ν' αναγνωρίσει τις ανάγκες του σώματος. Η σεξουαλική διαστρο-

211

φή δεν είναι παρά μια προέκταση αυτής της διαδικασίας· οι σεξουαλικές διαστροφές είναι μια λειτουργία της ανθρώπινης φυσιολογίας, όπου το μυαλό εξωθεί το σώμα σε παράξενη συμπεριφορά για να βρει ικανοποίη-ση. Τα παιδιά που εξωθούνται να γίνουν αφύσικα τελικά γίνονται — είναι «διεστραμμένα». Η διαστροφή αποτελεί καθολικό γεγονός και όχι απλώς σύγχυση του μυαλού. Το παιδί που παίρνει αγάπη μόνον όταν μελετάει θα καταλήξει ν' «αγαπάει» τη μελέτη, γιατί ακριβώς δεν αντέχει το οδυνη-ρό συναίσθημα του να μη μελετάει. Η ανάγκη του γι' αγάπη διαστρέφεται κι έτσι η μελέτη το ανακουφίζει.

Προσωπικά, πιστεύω ότι η δουλειά των γονιών είναι να βοηθήσουν τα παιδιά ν' απολαύσουν τη ζωή. Μόνον όταν τα παιδιά νιώθουν πληρότητα και ευτυχία μπορούν να παράγουν και να-συμμετέχουν στην κοινωνική ζωή. Στην αντίθετη περίπτωση, δεν παράγουν γιατί το αισθάνονται, αλλά για να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους γι' αγάπη. Τα παιδιά που δεν είναι παραγωγικά στη μελέτη τους δημιουργούν φοβερό άγχος στους γονείς τους. Θεωρούνται αποτυχημένα, γιατί δεν πετυχαίνουν εκείνο που θα έ-πρεπε. Το να πετυχαίνουν μόνο εκείνο που τους αρέσει θεωρείται αποτυ-χία. Ο καλύτερος κανόνας για την ανατροφή των παιδιών είναι να τους φερόμαστε λογικά. Τα παιδιά πρέπει να κοιμούνται όταν, για παράδειγμα, αισθάνονται κουρασμένα και όχι γιατί το υπαγορεύει κάποιος αυθαίρετος κανόνας. Όταν τους δείξουμε εμπιστοσύνη κι υπομονή, τα παιδιά θα κατα-λάβουν πότε πρέπει να κοιμηθούν, όπως ακριβώς κάνουν και οι ενήλικοι.

Οι ψυχολογικές θεωρίες θα πρέπει να διέπονται από τη λογική που χα-ρακτηρίζει τους κανόνες γύρω από την ανατροφή των παιδιών. Η έμφυτη ζήλεια και το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα δεν έχουν κανένα νόημα. Δεν είναι φυσικές καταστάσεις. Το παιδί δε γεννιέται με την προδιαγραφή να στρα-φεί σε κάποια ηλικία ενάντια στον πατέρα του και ν' αναζητήσει αγάπη από τη μητέρα του. Η προσπάθεια επικύρωσης τεχνητών θεωριών μέσα από τα παιδιά είναι ακριβώς εκείνο που κάνει την ανατροφή τους μυστη-ριώδη και προβληματική, τη στιγμή που το μοναδικό πράγμα που θα έπρε-πε να κάνουμε είναι να είμαστε αληθινοί μαζί τους.

Η αγάπη για ένα παιδί θα έπρεπε να είναι κάτι τόσο φυσικό όσο και η αναπνοή μας. Τα παιδιά τη θεωρούν δεδομένη'και όταν τους λείψει αρχί-ζουν ένα ξέφρενο και συχνά ασυνείδητο αγώνα. Φανταστείτε την απόγνω-ση, τον πανικό, τον αφόρητο Πόνο που θα νιώθαμε αν ξαφνικά δεν είχαμε αέρα ν' αναπνεύσουμε. Κάτι τέτοιο αισθάνεται και το παιδί όταν δε βρίσκει αγάπη. Η αγάπη, όπως ορίζεται από την Πρωτογενή Θεωρία, είναι απαραί-τητη για τη ζωή.

212

Το να επιτρέπουμε σ' ένα παιδί να μεγαλώνει με φυσικό τρόπο είναι κάτι αρκετά απλό. Σημαίνει να του μαγειρεύουμε ό,τι θέλει να φάει και να του επιτρέπουμε να ντύνεται όπως του αρέσει. Τα περισσότερα παιδιά μεγαλώνουν χωρίς καν να φαντάζονται ότι η μητέρα τους θα έπρεπε να τους μαγειρεύει ό,τι θέλουν. Είναι υποχρεωμένα να τρώνε το φαγητό που βλέπουν μπροστά τους και να μην παραπονιούνται, σαν «καλά» παιδιά.

Το πρόβλημα με τους ψυχρούς, «νεκρούς» γονείς που ποτέ δε βίωσαν τον εαυτό τους είναι ότι ζουν συνέχεια μέσα στο παιδί τους. Οι αξίες και οι κρίσεις τους είναι εκείνες που διαστρεβλώνουν το μυαλό του και παρα-μορφώνουν το σώμα του.

Εκείνο που προκαλεί σύγχυση είναι ότι οι γονείς λένε συχνά στο παιδί τους ότι το αγαπούν κι αυτό αναγκάζεται να τους πιστέψει. Το σώμα του, όμως, ουρλιάζει ότι έχει ανάγκη να κρατηθεί περισσότερο αγκαλιά, να βρει κατανόηση και προσοχή. Η μητέρα μπορεί να πει: «Ο πατέρας σου σ' αγαπάει, το ξέρεις- απλά, δεν είναι τόσο εκδηλωτικός». Έτσι, το παιδί πρέπει να «καταλάβει» ότι αγαπιέται. Το να ξέρει, όμως, ότι αγαπιέται εί-ναι πολύ διαφορετικό από το να αισθάνεται την αγάπη- αναγκάζεται να καταλάβει ότι αγαπιέται και μ' αυτό η ανάγκη του περνάει στο ασυνείδητο. Η ανάγκη καλύπτεται από την «κατανόηση» ότι «μ' αγαπούν, αλλά θα μ' αφήσουν για να πάνε στη δουλειά τους». Όταν τα παιδιά λένε, «εντάξει, καταλαβαίνω- μη στενοχωριέστε για μένα», επαινούνται για την ωριμότη-τα και την αυτάρκειά τους. Πολύ καλύτερα, όμως, είναι το παιδί που πέφτει κάτω και φωνάζει: «Μη μ' αφήνετε!»

Οι νευρωτικοί γονείς σπάνια βλέπουν τη φρίκη των πράξεών τους, γιατί τα παιδιά τους γίνονται συνήθως όπως τα χρειάζονται. Με λίγα λόγια, το παιδί προσαρμόζεται στο κενό των γονιών του και χάνει την οντότητά του. Οι γονείς δεν αισθάνονται τις ανάγκες τους ή τον αγώνα του παιδιού τους. Μόνον όταν ο γονιός είναι ανοιχτός απέναντι στον εαυτό του και τον Πόνο του μπορεί να δει τι έχει κάνει στα παιδιά του, πώς τα χρησιμο-ποίησε σαν σύμβολα για να ικανοποιήσει τις θαμμένες ανάγκες του.

Ο γονιός που τελικά βλέπει τι έκανε στο παιδί του, μπαίνει συχνά στον πειρασμό να του ζητήσει«συγνώμη». Δε θα πρέπει, όμως, να ενδώσει σε κάτι τέτοιο, γιατί κι αυτό αποτελεί προσπάθεια να «πάρει» κάτι από το παι-δί του. Η επιθυμία για «συγνώμη» δεν είναι αληθινό συναίσθημα. Είναι σαν να ζητάει από το παιδί να ξεχάσει το κακό που του έκανε, πράγμα αδύνατο. Δεν υπάρχουν λέξεις που να μπορούν να σβήσουν το παρελθόν. Όταν αναγκάζουμε το παιδί να συγχωρέσει, τα αληθινά συναισθήματα καλύπτο-νται και το παιδί είναι υποχρεωμένο να υποκρίνεται ότι δεν πονάει πια,

213

τη στιγμή που ο Πόνος εξακολουθεί να παραμένει μέσα του. Μόνον όταν to παιδί μπορέσει να ξαναζήσει τον Πόνο του μέσα από Πρωτογενείς Ανα-βιώσεις είναι σε θέση να τον ξεπεράσει- και τότε, η έννοια της συγχώρε-σης δεν έχει πια νόημα.

Όταν ο γονιός είναι ανίκανος να αισθανθεί, θα συνεχίσει ασυνείδητα να πληγώνει το παιδί του. Καμία διάλεξη ή βιβλίο δεν έχει τη δύναμη να σταματήσει τη γονική καταστροφικότητα. Ποιο το νόημα να διδάξουμε σε κάποιον να είναι καλός γονιός τη στιγμή που είναι βυθισμένος στην από-γνωση; Ποιο το νόημα να πούμε σε κάποιον να |ιην αγνοεί το παιδί του τη στιγμή που ο ίδιος αισθάνεται σαν παιδί που προσπαθεί να τραβήξει την προσοχή;

Η σκέψη που με ταράζει συνεχώς είναι ότι τα παιδιά δεν είναι παρά αθώα θύματα. Η ζωή του παιδιού εξαρτάται από την κάθε παραξενιά του γονιού. Αυτό το παρατηρώ ιδιαίτερα στα εστιατόρια. Το βρίσκω μαρτυρικό να κάθομαι δίπλα σε οικογένειες. Σπάνια, αν όχι ποτέ, βλέπω τίποτ' άλλο πέρα από συνεχή έμμεση ταπείνωση, πίεση και επιθετικότητα. Οι γονείς δεν επιτρέπουν στα παιδιά να μιλάνε όταν τρώνε ή να μιλάνε στο φυσικό τους τόνο. Μοιάζουν να υποφέρουν από ένα πανανθρώπινο άγχος γύρω από την τροφή και το φαγητό, και τα παιδιά πρέπει να φάνε... και να φή,νε ό,τι αποφασίζουν οι γονείς τοος. Δεν επιτρέπουν, ακόμα, στα παιδιά να κινούνται. Τους κάνουν συνεχώς παρατηρήσεις, μέχρι να εξατμιστεί και το τελευταίο ίχνος ευχαρίστησης που παίρνουν τα παιδιά από το φαγητό.

Τα παιδιά μπορεί να φωνάζουν «μαμά, μαμά» ώρες ολόκληρες και οι γονείς να συνεχίζουν να μιλάνε σε άλλους ή να κοιτάζουν τις βιτρίνες σαν να μην υπήρχαν τα παιδιά τους. Ποτέ δε θα σκέφτονταν να φερθούν με τέτοιο τρόπο σε άλλους ενήλικους. Αλλά για τους νευρωτικούς τα παι-διά έχουν ελάχιστα δικαιώματα. Υποτίθεται ότι πρέπει να περιμένουν να μεγαλώσουν για να ζήσουν. Δεν είναι παράξενο που τόσα πολλά παιδιά βιάζονται να μεγαλώσουν. Σπάνια, πραγματικά, είναι η περίπτωση του γο-νιού που νιώθει ευτυχισμένος όταν βρίσκεται με τα παιδιά του. Ορισμένοι νευρωτικοί γονείς απολαμβάνουν τα παιδιά όταν αυτά παίζουν κάποιο ρό-λο. Ελάχιστα, όμως, διασκεδάζουν οι ίδιοι σε μια σχέση όπου το παιδί είναι απλά ο εαυτός του. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες ευχαριστιούνται καλύ-τερα με τα παιδιά, γιατί έχουν ήδη εκφράσει τις ανάγκες τους μέσα από τα δικά τους παιδιά. Έτσι, έχουν τη δυνατότητα να είναι λιγότερο απαιτη-τικοί με το παιδί κάποιου άλλου.

Έχει γίνει, ελπίζω, ολοφάνερο ότι οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις

214

ανάμεσα στο γονιό και το παιδί είναι σημαντικές μόνο στο βαθμό που αντι-κατοπτρίζουν συναισθήματα.

Το γεγονός ότι εκατοντάδες βιβλία έχουν γραφτεί για την ανατροφή των παιδιών υποδηλώνει ότι τα παιδιά είναι ένα ξεχωριστό είδος που απαι-τεί ιδιαίτερη συμπεριφορά. Τα παιδιά είναι άνθρωποι που χρειάζονται α-κριβώς ό,τι χρειάζονται και οι γονείς τους. Το πρόβλημα δεν είναι «πώς θα έπρεπε να μεταχειρίζομαι τα παιδιά μου», αλλά «πώς συμπεριφέρεσαι στους ανθρώπους που αγαπάτε». Γονιός δεν είναι κάποιος που ορίζει κα-νόνες. Είναι ένας αγαπημένος φίλος.

Το συναίσθημα είναι η ουσία κάθε σχέσης. Τα παιδιά είναι απλώς άν-θρωποι. Δεν υπάρχει ιδιαίτερος κανόνας που ν' αφορά μόνο τα παιδιά και να μην ισχύει σ' όλες τις άλλες σχέσεις. Τα παιδιά δε χρειάζονται υπερβο-λικά πράγματα. Δεν υπάρχει λόγος να τους επιβάλλουμε πειθαρχία, να τα νουθετούμε συνεχώς, να τα τιμωρούμε ή να τα καθοδηγούμε. Τα μόνα ^ πράγματα που πρέπει να κάνουμε είναι να τους μιλάμε, να τ' ακούμε, ν® τ' αγκαλιάζουμε, να είμαστε ευγενικοί κι ελεύθεροι, αυθόρμητοι και απλοί» και να τους επιτρέπουμε απλά να είναι ο εαυτός τους.

Έπειτα απ' όλα αυτά, τι σημασία έχουν οι ρόλοι, όταν είναι φανερό ότι όλοι μας εκδηλώνουμε το μικρό εαυτό μας και ότι αυτός ο μικρός εαυτός είναι εκείνος που υπαγορεύει τη συμπεριφορά προς τα παιδιά μας και δεν απορρέει από κανέναν τίτλο που μας έχουν δώσει; Όταν ο μικρός εαυτός μας έχει γνωρίσει μια ολόκληρη ζωή ταπείνωσης, δεν είναι δυνατό να α-ντέξουμε την παραμικρή αυθάδεια από το παιδί μας χωρίς να εκδηλώσου-με την οργή μας. Όταν ο μικρός εαυτός μας έχει ζήσει μια ολόκληρη ζωή μέσα στην πειθαρχία και τις διαταγές, είναι αδύνατο να προσφέρει στο παιδί την καθοδήγηση και την αποφασιστικότητα που χρειάζεται. Όταν αυτός ο μικρός εαυτός μέσα μας δεν έχει νιώσει ποτέ χάδι κι αγκαλιά, το παιδί μας δε θα μάθει τι σημαίνει σωματική επαφή και ζεστασιά.

215

XVII

Μαθαίνοντας από τα Παιδιά μου

της ΒΙΒΙΑΝ ΤΖΑΝΟΦ

Έχω υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία και τώρα είμαι θεραπεύτρια Πρωτογενούς Θεραπείας και μητέρα ενός αγοριού κι ενός κοριτσιού. Έχω ακούσει χιλιάδες φορές τον Πρωτογενή Πόνο ασθενών: «Άφησε εμένα να είμαι το μωρό... Μαμά, γίνε καλή, μη με πληγώνεις». Κάθισα πολλές φορές σαν θεραπεύτρια με τα δικά μου παιδιά που φώναζαν τη «Μαμά» της νηπιακής τους ηλικίας — εμένα! Αυτό υπήρξε μια τρομακτική, οδυνη-ρή εμπειρία που, παρόλ' αυτά, με αντάμειψε. Ο πόνος των παιδιών μου πηγαίνει πίσω στα πρώτα χρόνια της ζωής τους και μέσα από την αναβίω-ση εκείνων των σκηνών διαμορφώνεται η εικόνα της μητέρας που ήμουνα στο παρελθόν. Δε φοβούνται να πουν την αλήθεια, παρόλο που είμαι δίπλα τους. Δεν αρνούμαι ότι αυτές οι ώρες υπήρξαν για μένα κάτι παραπάνω από απλές θεραπευτικές συνεντεύξεις. Συχνά αποτέλεσαν τον προάγγε-λο των δικών μου Πρωτογενών Αναβιώσεων.

Μερικές φορές, σκηνές που θεωρούσα τελείως ασήμαντες για τη ζωή τους αποτέλεσαν την αιτία τρομακτικού πόνου γι' αυτά. Έμαθα κάτι πολύ σημαντικό: Οι προθέσεις μου δε συμφωνούσαν πάντα με τη δικιά τους πραγματικότητα. Οι καλοπροαίρετοι γονείς, στην προσπάθειά τους να συμμορφώσουν τα παιδιά τους, δημιουργούν πολλές φορές μια πραγματι-κότητα φοβερά οδυνηρή γι' αυτά. Ένα καλό παράδειγμα είναι η πρόωρη εκπαίδευση για τον έλεγχο των σφιγκτήρων. Η πρόθεση της μητέρας είναι να μάθει στο παιδί ορισμένες καλές συνήθειες. Η πραγματικότητα του μω-ρού είναι πόνος και σύγχυση για το ότι τιμωρείται για μια φυσική λειτουρ-γία. Επιπλέον, οι γονείς που δεν μπορούν να αισθανθούν το δικό τους πό-νο εμποδίζουν συχνά τα παιδιά τους να εκφράσουν πόνο. «Έλα, έλα, μην κλαις- δεν πονάει». Η πρόθεση είναι να καταπραϋνθεί τόσο ο γονιός όσο

216

και το παιδί. Η πραγματικότητα είναι να μάθει το παιδί να καταπιέζει το συναίσθημά του.

Θα ήταν ίσως χρήσιμο στους γονείς αν γενίκευα την κοινή λογική που έμαθα από τα παιδιά μου. Και τα δύο παιδιά μου είχαν τρομακτικές Π ρωτο-γενείς Αναβιώσεις που τα μετέφεραν πίσω στην κούνια τούς πρώτους μή-νες της ζωής τους. Εκείνες τις πρώιμες στιγμές έκλαιγαν και φώναζαν τη Μαμά τους. Εγώ δεν πήγαινα κοντά τους και το συναίσθημα που ένιω-θαν ήταν: «Ήξερα ότι θα πέθαινα αν δε συνέχιζα να σε φωνάζω». Θυμάμαι τον παιδίατρο που μου έλεγε ότι θα πρέπει να «σπάσουμε» τα παιδιά που κλαίνε τη νύχτα ζητώντας τροφή, αφήνοντάς τα να κλαίνε για ώρες. Όταν συνειδητοποίησα τον τρόμο και τον πόνο που προκάλεσα σ' αυτά τ' ανυπε-ράσπιστα πλάσματα ακολουθώντας τις συμβουλές του (συμβουλές που πιθανόν συνεχίζει να δίνει), ένιωσα την επιθυμία να του «σπάσω» το κεφά-λι. Φυσικά, η ευθύνη για το ότι δεν ανταποκρίθηκα στις επιθυμίες τους ενάντια σε κάθε συμβουλή είναι ολότελα δική μου. Πιστεύω ακράδαντα ότι τα μωρά δεν έχουν άλλο τρόπο να επιβιώνουν πέρα από το να εκφρά-ζουν τις επιθυμίες τους μέσα από το κλάμα. Όταν το κλάμα τους αντιμετω-πίζεται με αδιαφορία από τους γονείς, νιώθουν τον ίδιο τρόμο που αισθά-νεται ένας ενήλικος τη στιγμή που πνίγεται. Η Μαμά αποτελεί το μοναδικό τους κρίκο με τη ζωή. Η απουσία της Μαμάς σημαίνει θάνατο! Έχω παρα-τηρήσει αυτήν ακριβώς την Αναβίωση σε πολλούς ασθενείς και είμαι σί-γουρη ότι συνδέεται με την αντίληψη ότι τα μωρά πρέπει να μεγαλώνουν γρήγορα, για ν' απαλλάσσουν τους γονείς από την ευθύνη και τη φροντί-δα τους.

Ήρθε ο καιρός να επαναφέρουμε την κούνια στην κρεβατοκάμαρα των γονιών, για να εκπληρώνονται αμέσως οι ανάγκες του μωρού. Μου έρχο-νται στο μυαλό γιαγιάδες που γκρινιάζουν ότι το μωρό γίνεται κακομαθη-μένο. Υπάρχει, πραγματικά, ολόκληρη στρατιά από παιδίατρους, ψυχολό-γους και γονείς που αποδίδουν στα μωρά μαγικές ιδιότητες (πανουργία, δολοπλοκία)1 γι' αυτό και νιώθουν επιτακτική την ανάγκη να τους επιβάλ-λουν πειθαρχία και αυτοέλεγχο από τη στιγμή που γεννιούνται. Πιστεύω ότι το μωρό θα είναι ευχαριστημένο, χωρίς μεγάλους πόνους και απαιτή-σεις, όταν οι γονείς ανταποκρίνονται στην κάθε κραυγή του που σημαίνει «έχω ανάγκη». Όλα αυτά προϋποθέτουν ότι οι γονείς ήθελαν πραγματικά το μωρό και είχαν υπόψην τους πόσο πολύ χρόνο και υπομονή απαιτεί η σωστή ανατροφή του. Οι περισσότεροι γονείς έχουν στο μυαλό τους ένα μωρό «κούκλα» που θα το παίζουν όσο τους αρέσει και θα το παρατάνε όταν κουράζονται. Για να εμποδίσουμε την ανάπτυξη της νεύρωσης, πρέ-

217

πει ν' αφιερώσουμε στο παιδί πολλές ώρες τρυφερότητας και αφοσίωσης. Βγαίνοντας από το στάδιο της νηπιακής ηλικίας, ο γιος μου έκφρασε

την επιθυμία να κοιμάται το βράδυ με κάποιο φως αναμμένο στο δωμάτιό του. Ξέραμε ότι αυτό είναι κάποιος γενικευμένος φόβος και δεχτήκαμε. Φυσικά, εγώ τον διαβεβαίωνα ότι δεν υπήρχε περίπτωση να έρθουν «λη-στές», πράγμα που δεχόταν διανοητικά, χωρίς, όμως, αυτό να μεταβάλλει την επιθυμία του για το φως, ακριβώς γιατί το συναίσθημα του υπαγόρευε άλλα. Αυτό με στενοχώρησε, γιατί ένιωθα αδυναμία να προχωρήσει στους αληθινούς φόβους του. Η κατάσταση συνεχίστηκε μέχρι τη μέρα που ξα-νάζησε μέσα από μια Πρωτογενή Αναβίωση αυτούς τους νυχτερινούς φό-βους- από τη στιγμή που έγινε η σύνδεση με το συνειδητό, οι φόβοι εξαφα-νίστηκαν. Ο φόβος του ήταν ότι οι «ληστές» θα τον έπνιγαν και αν φώναζε βοήθεια, θα έκαναν το ίδιο στη Μαμά και τον Μπαμπά. Εμείς, οι γονείς του, αποτελούσαμε τη μοναδική πηγή ασφάλειας γι' αυτόν. Ο φόβος μή-πως μας χάσει έπαιρνε τεράστιες διαστάσεις στο σκοτάδι. Πόσες φορές δε λέει ο γονιός: «Τα μεγάλα παιδιά δε φοβούνται το σκοτάδι». Πολλά μεγάλα παιδιά, καθώς και πάρα πολλά μικρά παιδιά, φοβούνται πολύ το σκοτάδι. Οι γονείς επιδεινώνουν την πληγή όταν κάνουν το παιδί να φοβά-ται το γεγονός ότι φοβάται!

Η προέλευση των νυχτερινών φόβων του γιου μου βρίσκεται πιθανά στις στιγμές που τον άφηνα να «κλαίει για να μάθει» ή στη σύντομη παρα-μονή του σ' ένα νοσοκομείο για αμυγδαλεκτομή, όταν ήταν πέντε χρονών. Δε μου είχαν επιτρέψει να μείνω τη νύχτα μαζί του. Όταν έφτασα στο νο-σοκομείο την άλλη μέρα στις 6 το πρωί, αυτός ήδη έκλαιγε αναζητώντας με. Η νύχτα εκείνη θα πρέπει να του φάνηκε εφιαλτική..., ξένοι άνθρωποι στα λευκά, ένα γυμνό δωμάτιο νοσοκομείου, το δέσιμό του με λουριά, η μαύρη μάσκβ στο στόμα και τη μύτη του, το ξύπνημα από τον πόνο στο λαιμό και πουθενά Μαμά ή Μπαμπάς. Ανατριχιάζω τώρα που τα γράφω όλα αυτά. Πώς μπόρεσα να εκθέσω το μωρό μου σε μια τόσο τραυματική κατάσταση; Τα νοσοκομεία και οι γιατροί πρέπει απαραίτητα να συνειδη-τοποιήσουν τη ζημιά που προκαλούν και όχι μόνο να επιτρέπουν στους γονείς να παραμένουν κοντά στο παιδί, αλλά και να επιμένουν γι' αυτό. Εκείνο που έχει σημασία είναι η πραγματικότητα του παιδιού. Όταν αισθά-νεται τα πράγματα να γίνονται επικίνδυνα, η σκέψη ότι η Μαμά θα ξαναγυ-ρίσει δεν μπορεί να το ανακουφίσει. Θέλει να νιώσει ασφάλεια και οι γο-νείς είναι οι μόνοι που μπορούν να του τη δώσουν.

Έχουμε τόσο πολύ συνηθίσει τον τρόπο που είναι οργανωμένα τα πράγματα, που καταλήγουμε να πιστεύουμε ότι έτσι πρέπει να είναι. Πα-

218

ράδειγμα είναι το γεγονός ότι βάζουμε τα μωρά σε κούνιες. Ίσως θα έπρε-πε να κοιμούνται ανάμεσα στους δύο γονείς για να νιώθουν ασφάλεια, ακριβώς όπως κάνουν οι Εσκιμώοι. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των παι< * διών υποφέρει από νυχτερινούς φόβους ίσως να προέρχεται από την αφύ-σικη συνήθεια να βάζουμε τα μωρά να κοιμούνται ξεχωριστά από τη μονα-δική πηγή της ζωής τους.

Πρόσφατα, ένα ζευγάρι που είναι σε Πρωτογενή Θεραπεία μετέφερε τα κρεβατάκια των μωρών στη δική του κρεβατοκάμαρα. Η ευτυχία και η σιγουριά που άρχισαν να νιώθουν τα μωρά ήταν ανυπολόγιστη. Χρειά-στηκε, βέβαια, κάποια αναπροσαρμογή της σεξουαλικής ζωής του ζευγα-ριού, αλλά τελικά όλα πήραν το δρόμο τους.

Συχνά σκεφτόμαστε ότι πρέπει να τιμωρούμε αυστηρά τα παιδιά μας για τις κακές πράξεις, αλλιώς θα γίνουν αντι-Αμερικάνοι, ψυχοπαθείς ε-γκληματίες. Κάποιο απόγευμα, ο γιος μας δοκίμασε κρυφά με κάτι φίλους του ποτό και τσιγάρα. Φοβηθήκαμε πολύ και τον μαλώσαμε με φράσεις όπως «δε σου έχουμε πια εμπιστοσύνη», «νομίζαμε ότι ήσουν υπεύθυνο παιδί», κλπ. Ξαφνικά άρχισε να κλαίει πολύ βαθιά και μόνο όταν ξανάζησε παρόμοια περιστατικά μέσα από τις Πρωτογενείς Αναβιώσεις του, συνει-δητοποίησα πόσο πολύ τον είχε πληγώσει η δίκαιη αγανάκτηση και ο θυ-μός μας. Οι δηλώσεις μας έφταναν στ' αυτιά του σαν επαναλαμβανόμενη ηχώ... «Η Μαμά και ο Μπαμπάς δε μ' αγαπάνε πια». Οι δικοί μας φόβοι μας έκαναν να δώσουμε στο περιστατικό δυσανάλογες διαστάσεις. Η δι-κιά του πραγματικότητα ήταν ότι εμείς απογοητευτήκαμε από το γιο μας και ότι θ' αλλάξουμε για πάντα τη συμπεριφορά μας προς αυτόν. Είναι φοβερά σημαντικό για μας τους γονείς να συνειδητοποιήσουμε ότι η ανι-κανότητά μας ν' αποδεχτούμε μια ασυνήθιστη συμπεριφορά ενός παιδιού μπορεί να κάνει το παιδί να αισθανθεί τέλεια απόρριψη σαν άτομο. Πόσο γρήγορα ξεχνάμε τις δικές μας παιδικές εμπειρίες!

Όταν ο νευρωτικός γονιός βρίσκεται αντιμέτωπος με τις αποτυχίες του παιδιού του, στην ουσία αντιμετωπίζει τη δικιά του αποτυχία. Το παιδί του υπάρχει σαν προέκταση κι αντανάκλαση του εαυτού του, αντί να αποτελεί ξεχωριστό ανθρώπινο πλάσμα με δικιά του προσωπικότητα. Ίσως γι' αυτό δεν μπορούσα να καταλάβω ή ν' αποδεχτώ ανεπιφύλακτα τα παιδιά μου τις στιγμές που δε συμμορφώνονταν στις προσδοκίες μου. Δεν μπορούσα να δω ότι εγώ ήμουνα η «κακιά». Καμιά φορά, όταν ακούω σε δημόσιους χώρους γονείς να μαλώνουν τα παιδιά τους και να τ' αποκαλούν «κακά παιδιά», με πιάνει ταραχή. Κοιτάζω τ' αγγελικά πρόσωπα και τα θλιμμένα μάτια που κοιτάζουν τη θυμωμένη μητέρα. Δεν υπάρχουν κακά παιδιά- μό-

219

νο παιδιά με ανεκπλήρωτες ανάγκες — θύματα γονιών με ανεκπλήρωτες ανάγκες. Ο Τζων Λένον στο τραγούδι του «Μητέρα» λέει: «Μητέρα, εσύ με είχες, εγώ ποτέ... Εγώ σε χρειαζόμουνα, εσύ όχι»...

t

Το μοναδικό πράγμα που θα μπορούσα να πω σ' ένα νευρωτικό γονιό, με την προϋπόθεση ότι θα τον έπειθα να με ακούσει, είναι ότι ο αδικαιολό-γητος θυμός, το μάλωμα, η αυστηρότητα ή η απορριπτική τιμωρία προσ-λαμβάνονται από το μικρό παιδί σαν έλλειψη αγάπης, ανεξάρτητα με το αν ο γονιός νομίζει ότι το αγαπάει και το κάνει για «το καλό του». Για το καλό του, προσπαθήστε να βρείτε τις αληθινές αιτίες της συμπεριφοράς του, προτού το καταστρέψετε με σκληρές επιπλήξεις και τιμωρίες. Προ-σπαθήστε να δείτε το παιδί σας σαν αληθινό άτομο. Τα παιδιά μπορούν και θα σας μιλήσουν για τ' αληθινά τους συναισθήματα. Όταν τα πάντα είναι αποδεκτά, τίποτα δεν μπορεί να θεωρηθεί κακό ή άξιο τιμωρίας. Το παιδί σας είναι σε θέση να διαλέξει μια ικανοποιητική συμπεριφορά, όταν του προσφέρεται η δυνατότητα ελεύθερης επιλογής. Γιατί να φέρεται ύ-πουλα όταν όλα μπορούν να συζητηθούν ανοιχτά; Η ελευθερία είναι ο μό-νος δρόμος που οδηγεί στην υγιή ανάπτυξη του εαυτού, αλλά είναι κάτι που προσφέρεται μόνο από γονείς με συναισθήματα. Όταν ο γονιός επι-τρέπει στο παιδί του να είναι ελεύθερο, τότε το αγαπάει πραγματικά.

Μέσα από τις Αναβιώσεις τους, τα παιδιά μου ξανάζησαν τις στιγμές που φεύγαμε, εγώ κι ο πατέρας τους, για δουλειά ή διασκέδαση και τ' αφή-ναμε σε μπέιμπυ-σίττερς. Τώρα ξέρω πόσο κακό είναι να εγκαταλείπεται το παιδί όταν φοβάται και αναζητά τους γονείς του. Όταν τα παιδιά κλαίνε από φόβο μήπως εγκαταλειφθούν, έχουν δίκιο και δεν πρέπει να εγκατα-λείπονται. Οι γλυκές κουβέντες μιας μπέιμπυ-σίττερ δεν μπορούν ν' αλλά-ξουν το γεγονός. Ξέρω ότι πολλές μητέρες έχουν ανάγκη να εργαστούν και πρέπει ν' αφήσουν κάπου τα παιδιά τους- θα έπρεπε, όμως, να ξέρουν τουλάχιστον τα αποτελέσματα μιας τέτοιας κατάστασης.

Έχω ακούσει συχνά γυναίκες επαγγελματίες που είναι έγκυες να σχε-διάζουν πότε θα επιστρέψουν στη δουλειά τους μετά τη γέννηση του μω-ρού τους- το μόνο πρόβλημα που τις απασχολεί είναι η μίσθωση μιας ικα-νής οικιακής βοηθού. Δεν μπορώ να κρύψω την απέχθειά μου γι' αυτό το είδος μητρότητας. Αν μια μητέρα δε σκοπεύει ν' αναλάβει τις ευθύνες της μητρότητας, με την πραγματική της έννοια, θα ήταν ίσως καλύτερα να μη γίνει μητέρα! Η μητρότητα δεν είναι ένα επίτευγμα που κορνιζάρεται δί-πλα στο πτυχίο του πανεπιστημίου και το πιστοποιητικό του γάμου. Πρό-κειται για τη ζωή ενός παιδιού που χρειάζεται απαραίτητα δίπλα του την

220

αληθινή rou μητέρα- μια μητέρα που θα συνεχίσει να τρέφει το σώμα του, όπως έκανε πριν έρθει στον κόσμο.

Το Γυναικείο Απελευθερωτικό Κίνημα έχει να πει πολλά σημαντικά πράγματα γύρω από την ισότητα των δύο φύλων. Σίγουρα όμως, δεν υπάρ-χει τρόπος ν' αντικαταστήσει αληθινά ένας άντρας τη μητέρα. Μπορεί α-ναμφίβολα να επωμιστεί ευθύνες και να συνεισφέρει πολλά, μόνο που δεν μπορεί να θηλάσει το μωρό στον πρώτο χρόνο της ζωής του- προσωπικά πιστεύω ότι η εμπειρία του θηλασμού, με όλη την απαλότητα, τρυφερότη-τα και αγάπη που την περιβάλλει, είναι ουσιαστική για την παρεμπόδιση της νεύρωσης.

Στην εποχή μας που ο έλεγχος των γεννήσεων λειτουργεί ικανοποιητι-κά και η έκτρωση έχει γίνει σχετικά απλή, πιστεύω ότι κανένας δεν έχει το δικαίωμα να γεννάει κι έπειτα να εγκαταλείπει ένα παιδί. Η επιλογή ανάμεσα στη μητρότητα και την καριέρα πρέπει να γίνεται πριν από την εγκυμοσύνη. Το ίδιο πρέπει να γίνεται όσον αφορά την επιλογή μικρής οικογένειας, όπου η αγάπη και η προσοχή παρέχονται με ρεαλιστικό τρό-πο. Ναι, επιμένω ότι αν δεν είσαστε έτοιμοι να δώσετε πολλά ή αν δεν έχετε να δώσετε πολλά, μην κάνετε παιδιά. Αρκετά διαιωνίσαμε μέχρι τώ-ρα τη νεύρωση κάνοντας παιδιά για λάθος λόγους. Μερικοί από αυτούς τους λόγους είναι η επιθυμία να μας αγαπάνε, η επιθυμία να διατηρήσουμε το γάμο μας, το γεγονός ότι έχουμε βαρεθεί τη δουλειά μας, η επιθυμία ν' αναπληρώσουμε τη δική μας κακή παιδική ηλικία και η επιθυμία να προ-σφέρουμε στους γονείς μας ένα εγγόνι.

Ένα άλλο σημαντικό μήνυμα που έπιασα από τις Αναβιώσεις των παι-διών μου αφορά το ταλέντο. Μόλις η κόρη μας άρχισε να φανερώνει την κλίση της για το χορό, το τραγούδι, το τένις, τα ποιήματα, αρχίσαμε να κάνουμε σχέδια για το μέλλον της. Πολύ σύντομα, η χαρά και ο ενθουσια-σμός της έγινε κάτι δικό μας, ενώ αυτή σταμάτησε να ενδιαφέρεται. Τώρα νιώθει θυμό για το ότι καταστρέψαμε κάτι που αγαπούσε πολύ. Αισθάνο-μαι βαθιά λύπη καθώς τα γράφω όλα αυτά, όταν σκέφτομαι ότι καταστρέ-ψαμε το μεγάλο ταλέντο και τη δημιουργικότητα της κόρης μας. Η πρόθε-σή μας ήταν να της δώσουμε όλα εκείνα που εμείς στερηθήκαμε- ν' «ανα-πτύξουμε το δυναμικό της» για να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας. Η δι-κιά της πραγματικότητα ήταν η πίεση να γίνει κάτι και να μην είναι ο εαυ-τός της. Τώρα πια δεν υπάρχει τρόπος να επανορθώσουμε αυτό το κακό.

Π ρέπει σίγουρα να υπάρχουν εκατομμύρια τρόποι να πληγώνουν οι γο-νείς τα παιδιά τους με το να τους απαγορεύουν να είναι ο εαυτός τους. Αναφέρομαι στη μητέρα που επιθυμούσε κορίτσι και τελικά γεννάει αγόρι.

221

Αυτό δεν την πτοεί. Φέρεται στο αγόρι σαν να ήταν κορίτσι, με αποτέλε-σμα να καταλήξει να γίνει το παιδί ομοφυλόφιλος. Αναφέρομαι στον πατέ-ρα που θέλει το γιο του αθλητικό γίγαντα. Το αγόρι αδυνατεί να παίξει αυτό το ρόλο- ο πατέρας συνεχίζει να επιμένει, με αποτέλεσμα να καταλή-ξει το παιδί νευρωτικό, με μια αίσθηση ότι είναι συνεχώς ο χαμένος. Ανα-φέρομαι στο παιδί που πρέπει να φέρνει στο σπίτι πάντα «άριστα», γίνεται διανοούμενος και χάνει τον αυθορμητισμό του. Αναφέρομαι σ' όλα τα προ-καθορισμένα σχέδια, πρότυπα, απαιτήσεις, φιλοδοξίες, επιτεύγματα, τα-λέντα, στόχους κι ελπίδες που επενδύουν οι γονείς σ' ένα ανυπεράσπιστο παιδί πολύ πριν έρθει στον κόσμο. Ο γονιός κατατρύχεται από το άγχος ν' αναπληρώνει τις αποτυχίες της δικής του ζωής μέσα από το παιδί του. Το παιδί δεν αντιμετωπίζεται ποτέ σαν ξεχωριστό ανθρώπινο πλάσμα με ξεχωριστές ικανότητες κι επιθυμίες. Είναι προγραμματισμένο ν' ανακου-φίσει την ένταση των γονιών και των δασκάλων του.

Μπορεί ν' αναρωτιέστε πώς μια οικογένεια που υποβάλλεται σε Π ρωτο-γενή Θεραπεία καταφέρνει να επιβιώσει. Υπήρξαν ιστορικές μέρες που και οι τέσσερις μας είχαμε ταυτόχρονες Αναβιώσεις, η μια να πυροδοτεί την άλλη. Το αποτέλεσμα των Αναβιώσεων είναι ότι όλοι μας πετύχαμε ένα μεγάλο βαθμό ελευθερίας. Τα παιδιά έχουν μεγαλύτερη ελευθερία στη ζωή τους, γιατί είναι σε θέση να κρίνουν τα πράγματα με λογικό και όχι νευρωτικό τρόπο. Στο βαθμό που δεν κατευθύνονται από παλιές κατα-πιεσμένες επιθυμίες, λειτουργούν υπεύθυνα και αυθόρμητα. Κατά και-ρούς νιώθουν ορισμένες παράλογες επιθυμίες που μπορούν τελικά να τις συνδέσουν μ' ένα παλιό συναίσθημα. Οι Πρωτογενείς Αναβιώσεις αποτε-λούν τη διαδικασία μέσα απ' όπου το άτομο αισθάνεται τι είναι αληθινό. Δεν αποτελούν «λυσάρι» για όλα τα προβλήματα.

Πρόσφατα, ο γιος μου διαπίστωσε ότι στο σχολείο του υπήρχε φοβε-ρός συνωστισμός και ότι τα μαθήματα διδάσκονταν με ένα βαρετό παρα-δοσιακό τρόπο. Αποφάσισε να το εγκαταλείψει και να πάει σ' ένα «ελεύθε-ρο» σχολείο, πράγμα που έκανε. Η δική μου αντίδραση στην απόφασή του ήταν άμεσο αποτέλεσμα της θεραπείας μου. Ο παλιός εαυτός μου θα είχε πολλές αντιρρήσεις. Τι θα γίνει με το πανεπιστήμιο; τα μαθήματα; τις σπουδές; το κατεστημένο; τους φίλους του; τη διδακτέα ύλη; το μέλλον του; Η νέα αντίδρασή μου ήταν ανοιχτή απέναντι σε οποιαδήποτε κατά-σταση ελεύθερης εκπαίδευσης, όπου το παιδί θα μπορούσε να μάθει ό,τι πραγματικά ήθελε πέρα από τη συμβατικότητα των δημόσιων σχολείων. Ένιωθα ότι ήταν ικανός να ικανοποιήσει τις δικές του ανάγκες..., όχι τις δικές μου ούτε της κοινωνίας.

222

Και τα δύο παιδιά στολίζουν και τακτοποιούν τα δωμάτιά τους όπως τους αρέσει. Το δωμάτιο του καθένα αποτελεί τον ιδιωτικό του χώρο, κα-θώς και την έκφραση της προσωπικότητάς του. Οι γονείς τείνουν συχνά να αγνοούν το δικαίωμα του παιδιού να έχει ιδιωτική ζωή, όπως ακριβώς αγνοούν και τα υπόλοιπα δικαιώματά του.

Η οικογένειά μας μπορεί να φανεί μοναδική όσον αφορά το θέμα της ελεύθερης έκφρασης. Οτιδήποτε μπορεί να εκφραστεί, και εκφράζεται. Θυμός, βλαστήμιες, απέχθεια,- αγάπη, τρυφερότητα, κραυγές, κλάμα ή γέ-λιο — όλα μπορούν να εκφραστούν ελεύθερα. Οτιδήποτε αισθάνεται κά-ποιος την οποιαδήποτε αιιγμή είναι επιτρεπτό και αποδεκτό. Ίσως αυτός να είναι ο αληθινός ορισμός της αγάπης. Με το να εκφραζόμαστε ελεύθε-ρα δε συσσωρεύουμε κι άλλα δεινά στη δεξαμενή των πόνων και των απο-γοητεύσεων. Όταν το άτομο είναι ελεύθερο να αισθανθεί τις οδυνηρές σκηνές του σήμερα, δε θα χρειαστεί να τις ζήσει αργότερα σαν Αναβιώ-σεις σε κάποια ψυχιατρική κλινική. Η αλήθεια κάθε κατάστασης παραμέ-νει μέσα στο σώμα και όσο κι αν την αρνηθούμε δεν μπορούμε να την εξα-λείψουμε. Η ζήλεια ανάμεσα στ' αδέλφια είναι πολλές φορές γεγονός. Ό-ταν λέμε σ' ένα παιδί ότι αγαπάει πραγματικά τον αδελφό ή την αδελφή που μόλις γεννήθηκε, το κάνουμε ν' απαρνηθεί την πραγματικότητα της στιγμής και να καταπιέσει τον πόνο του.

Όταν άκουσα την κόρη μου να κλαίει σε μια Αναβίωση και να λέει ότι ο ερχομός του αδελφού της σήμαινε πως «δε θα μπορούσε πια να είναι αυτή το μωρό», κατάλαβα πόσο είχα απαρνηθεί τη δικιά της πραγματικό-τητα στο παρελθόν. Είχαμε προσπαθήσει να την πείσουμε πόσο πολύ την αγαπούσαμε και πόσο σημαντικό ήταν να είναι μια μεγάλη αδελφή. Κάνα-με τα πάντα εκτός από το να αποδεχτούμε το αληθινό συναίσθημά της. Πώς θα μπορούσε να παραδεχτεί ότι μισεί την ιδέα ενός καινούργιου μω-ρού τη στιγμή που όλοι γύρω της ήταν ενθουσιασμένοι; Ο πρωταρχικός της φόβος ήταν ότι η αγάπη που έπαιρνε μέχρι τότε θα προσφερόταν σ' έναν αντίζηλο. Ο δεύτερος ήταν η έκφραση της ζήλειας της που θα σήμαι-νε ακόμα λιγότερη αγάπη. Έτσι, ο καθένας προσποιόταν και «έλεγε» τα σωστά πράγματα. «Θα μεγαλώσεις και θα βοηθάς τη Μαμά που έχει τώρα ένα μωρό, έτσι δεν είναι;» ρωτά η γιαγιά. Αυτή η ερώτηση περικλείει κάπου πέντε επίπεδα πόνου.

Η σχέση ανάμεσα στα δύο παιδιά έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Μια αξιομνημόνευτη νύχτα έκλαψαν και τα δυο μαζί, μιλώντας για τις πι-κρίες που είχαν συσσωρεύσει ο καθένας για τον άλλο. Ήταν η πρώτη φο-ρά που μπόρεσαν να δουν ο ένας τον άλλο σαν άνθρωπο και όχι σαν ανχί-

223

ζηλο στον αγώνα για την εξασφάλιση της γονικής αγάπης. Μέσα από αυτή την εμπειρία ξεπήδησε μια στενή, συναισθηματική σχέση, πράγμα που, είμαι σίγουρη, δε θα συνέβαινε χωρίς τις Πρωτογενείς Αναβιώσεις.

Ξέρω ότι δεν μπορώ να επανορθώσω το κακό που έκανα στο παρελθόν. Δεν υπάρχει τρόπος ν' αρχίσουν όλα πάλι από την αρχή. Συχνά θλίβομαι για το ότι η δική μου ψεύτικη πραγματικότητα πλήγωσε τόσο πολύ τα παι-διά μου, αλλά νιώθω ευγνωμοσύνη για την Π ρωτογενή Θεραπεία. Υπάρχει τουλάχιστον κάτι που μπορώ να κάνω για τα λάθη μου ακούγοντας και αποδεχόμενη τους πόνους τους. Φυσικά, μπορώ να κάνω κάτι τέτοιο στο βαθμό που εξερευνώ συνεχώς τους δικούς μου πόνους· έτσι, μπορώ να είμαι ανοιχτή στο παρόν και να εμποδίζω τη γάγγραινα του παρελθόντος να μολύνει τη ζωή μας.

Ένας τρόπος που θα εξασφάλιζε πιθανά την ανατροφή μη νευρωτικών παιδιών είναι η επιστροφή σε πιο πρωτόγονους τρόπους ζωής. Θα μπο-ρούσαμε να διδαχτούμε πολλά από τις πρωτόγονες φυλές που μεταφέ-ρουν τα παιδιά στην πλάτη τους, που τ' αφήνουν να κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι με τους γονείς τους, που τα θηλάζουν όσο καιρό εκείνα επιθυ-μούν, που τους επιτρέπουν να παίζουν και να μαθαίνουν ελεύθερα και που τα περιβάλλουν με μια ασφαλή κοινότητα υποκατάστατων γονιών.

224

XVI

Η Βραδιά του Ρικ στον Κινηματογράφο

Χτες το βράδυ ο γιος μου Ρικ, που είναι δεκατεσσάρων χρονών, η γυναίκα μου κι εγώ πήγαμε να δούμε την Αναζήτηση, ένα έργο γυρισμένο στη δε-καετία του '40 με τον Μοντγκόμερυ Κλιφτ. Ήταν η ιστορία ενός αγοριού που αποχωρίστηκε τη μητέρα του σ' ένα ναζιστικό στρατόπεδο συγκε-ντρώσεως και η μετέπειτα αναζήτησή του να την ξαναβρεί. Ο Μοντγκόμε-ρυ Κλιψτ ήταν ο Αμερικάνος στρατιώτης που βρήκε το αγόρι και το βοήθη-σε στην αναζήτησή του. Όταν γυρίσαμε σπίτι, ο Ρικ είπε: «Λοιπόν, ήταν μια σκηνή που πραγματικά μου την έδωσε. Εννοώ εκείνη που ο στρατιώ-της, πάνω στην όχθη του ποταμού, λέει στο αγόρι ότι η μητέρα του έχει πεθάνει και δεν πρόκειται να γυρίσει». Η γυναίκα μου, Βίβιαν, καθόταν δίπλα του ενόσω ο Ρικ ετοιμαζόταν να ξαπλώσει στο κρεβάτι του. Επέμενε στο συναίσθημα: «Τι εννοείς σου την έδωσε;» Ο Ρικ είπε: «Ξέρεις, καμιά φορά ανησυχώ ότι θα πεθάνετε και οι δύο και δε θα ξαναγυρίσετε. Είναι κάτι που φοβάμαι συχνά». Η γυναίκα μου είπε ότι ίσως πρόκειται για κά-ποιο Πρωτογενές συναίσθημα, αλλά ο Ρικ την αγνόησε. (Κανένας μας δεν αρχίζει Αναβιώσεις χωρίς κάποιο σπρώξιμο). Η γυναίκα μου συνέχισε: «Γιατί δε βυθίζεσαι σ' αυτό το συναίσθημα;» Και πάλι ο Ρικ είπε ότι είναι φυσικό συναίσθημα που το έχει όλος ο κόσμος. «Άλλωστε, θα ήταν πολύ κακό αν πεθαίνατε». Η Βίβιαν τον πίεσε. Τον έκανε να επαναλάβει τα λόγια που ο άντρας του έργου είπε στο αγόρι, μέχρι που ο Ρικ βυθίστηκε στο συναίσθημά του. Έπειτα, σιωπή. Άρχισε να κλαίει απαλά, λέγοντας ότι και πενήντα χρονών να γινόταν πάλι θα λυπόταν αν πεθαίναμε, ότι μας αγαπάει πολύ, κλπ.

Οι λυγμοί του έγιναν βαθύτεροι. Η Βίβιαν συνέχιζε να μη μιλάει. Έπει-τα από πέντε ή δέκα λεπτά, τα πόδια του άρχισαν ν' ανεβοκατεβαίνουν, τα γόνατά του λύγιζαν κι έπειτα τεντώνονταν — κινήσεις που ήταν απα-ράλλακτες με τις κινήσεις ενός μωρού. Τα χέρια του ήταν σηκωμένα ψηλά, λυγισμένα και στραμμένα προς τα μέσα, ακριβώς όπως ενός μωρού. Οι

15. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 225

λυγμοί του άρχισαν να γίνονται μωρουδίστικοι, μέχρι που άρχισε να κου-νιέται και να κλαίει όπως ένα μωρό, χωρίς καμιά προσπάθεια. Οι λυγμοί του έπειτα γύρισαν σε «Άμα, Άμα». (Αργότερα εξήγησε ότι δεν είχε μάθει ακόμα να λέει «Μαμά»). Το κλάμα και οι συσπάσεις συνεχίστηκαν για μια ώρα, μέχρι που σταμάτησε εξουθενωμένος. Δεν ήταν σίγουρος πού ακρι-βώς βρισκόταν, στο δωμάτιό του ή στην κούνια του σαν μωρό μέσα σ' ένα θεοσκότεινο δωμάτιο. Σαν μωρό είχε νιώσει κατακλυσμικό τον τρόμο του θανάτου, γιατί, σύμφωνα με τις οδηγίες του γιατρού, το γάλα που έπαιρνε ήταν λιγοστό. Εμείς δεν είχαμε την παραμικρή ιδέα ότι υποσιτιζόταν. Θή-λαζε, αλλά επειδή ήταν μεγάλο μωρό, χρειαζόταν επιπλέον γάλα. Οι κραυ-γές του οφείλονταν στο φόβο ότι θα πεθάνει από την πείνα και κανείς δε θα τον βοηθήσει. Ένιωσε σαν να βρισκόταν πραγματικά μέσα σ' εκείνο το δωμάτιο, σ' εκείνη την κούνια, παλεύοντας να ζήσει. Το δυνατό κλάμα του γύρισε έπειτα σε απαλά βογκητά μαζί μ' ένα συναίσθημα «απόγνω-σης» (παραίτηση από την ελπίδα ότι θα ερχόταν κάποιος). Σ' αυτό ακριβώς το σημείο ήταν που άρχισε να παραιτείται από την επιθυμία και την ελπίδα. Σ' όλη τη διάρκεια της Αναβίωσης, η αναπνοή του Ρικ ήταν γρήγορη και έντονη σαν να έτρεχε τον τελικό της ζωής του. Καθώς τα βογκητά του σταμάτησαν σιγά σιγά, άρχισε να τρέμει ανεξέλεγκτα — τα δόντια του χτυπούσαν σαν να είχε, όπως είπε, «αφόρητα ρίγη». Μετά από δεκαπέντε με είκοσι λεπτά, άρχισε ν' αναδύεται από την εμπειρία του, έχοντας την αίσθηση ότι ξύπνησε από ένα κακό όνειρο. «Έτσι ακριβώς ήταν. Σαν να έβγαινα από ένα διαφορετικό κόσμο. Το κεφάλι μου γύριζε». Έπειτα, άρχι-σε να πλημμυρίζει επίγνωση. Μιλούσε για μια ώρα περίπου κάνοντας συν-δέσεις. «Είναι εκπληκτικό!» Ανεξάρτητα με το πόσες Πρωτογενείς Ανα-βιώσεις έχει ο καθένας μας, στο τέλος καθεμιάς από αυτές καταλήγει: «Είναι εκπληκτικό!» Και πραγματικά είναι.

Ο Ρικ συνειδητοποίησε από την Αναβίωσή του ότι είχε τελείως εγκατα-λειφθεί όταν έκλαιγε επειδή πεινούσε. Κατάλαβε γιατί δεν μπορούσε τα βράδια να κοιμηθεί χωρίς το φως αναμμένο και την πόρτα ανοιχτή..., για να σιγουρευτεί ότι ήμασταν εκεί και θα ερχόμασταν όταν μας χρειαζόταν. Όταν ήταν μωρό, δεν μπορούσε μέσα στο σκοτάδι να ξέρει πού βρισκόμα-σταν- αν ήμασταν κοντά, μακριά ή αν είχαμε φύγει τελείως. Αργότερα, ένιωθε την ανάγκη ν' ακούει τη φωνή μας για να αισθάνεται ασφάλεια το βράδυ.

Η επίγνωση συνεχίστηκε: όταν έπεφτε να κοιμηθεί, μας ήθελε εμάς ξύ-πνιους, γιατί έτσι μόνο ήταν σίγουρος ότι σε περίπτωση που μας χρειαζό-ταν εμείς θα ήμασταν ξύπνιοι και έτοιμοι να τον βοηθήσουμε. Μετά απ'

226

όλα αυτά ένιωσε εξουθενωμένος κι αποφάσισε να κοιμηθεί. Φύγαμε από το δωμάτιό του. Δέκα λεπτά αργότερα μπήκε στο δωμάτιό μας και είπε: «Μόλις έπεσα μου ήρθε μια σκέψη στο μυαλό. Ξέρετε ότι πάντα υπάρχει κάτι που θέλω, παιχνίδι ή οτιδήποτε άλλο. Λοιπόν, πρέπει να θέλω γιατί ποτέ δεν πήρα. Θέλω να πω, αυτή η πρώιμη επιθυμία έμεινε μέσα μου και διοχετευόταν σε διάφορα πράγματα. Γι' αυτό όταν μου πήρατε ένα ρολόι, εγώ ζήτησα κάτι άλλο και όταν μου πήρατε κι αυτό, εγώ αναγκάστηκα να βρω κάτι άλλο πάλι να ζητήσω. Ήμουν αναγκασμένος να διατηρήσω ζω-ντανή αυτή την επιθυμία, γιατί από αυτήν εξαρτιόταν η ζωή μου. Αυτή η επιθυμία με διατήρησε ζωντανό. Η Αναβίωση που είχα θα σας γλιτώσει από πολλά λεφτά». Έπειτα γύρισε στο δωμάτιό του, έσβησε το φως και κοιμήθηκε.

Αυτή η Πρωτογενής Αναβίωση αφορά μια εμπειρία που έζησε ο Ρικ στην κούνια του, όταν ήταν τριών μηνών. Ο Ρικ την περιέγραψε έτσι: «Ό-ταν είδα τη σκηνή που ο στρατιώτης εξηγεί στο αγόρι ότι η μητέρα του δεν πρόκειται να ξαναγυρίσει, ο τωρινός εγκέφαλός μου πυροδότησε τον νηπιακό και τον έβαλε σε λειτουργία. Αναδύθηκε ένα συναίσθημα που εγώ δε γνώριζα. Έτσι, άρχισα πάλι ν' ανησυχώ μήπως πεθάνει η Μαμά. Πολύ σύντομα το ξέχασα, μέχρι που γύρισα σπίτι. Αν η Μαμά δε με είχε πιέσει, θα έβλεπα πιθανά κάποιο όνειρο γύρω από αυτό το συναίσθημα. Επειδή ακριβώς με πίεσε να έχω μια Αναβίωση, επειδή με ανάγκασε να επαναλά-βω τη φράση «η μητέρα σου είναι νεκρή και δε θα ξαναγυρίσει ποτέ», μπό-ρεσα να συνδέσω αυτό το συναίσθημα με το νηπιακό μου εγκέφαλο. Έπει-τα, μπόρεσα να συνδέσω αυτό το νηπιακό εγκέφαλο με όλους τους μετέ-πειτα φόβους μου, όπως το φόβο του σκοταδιού, το φόβο μήπως με κλει-δώσουν σ' ένα σκοτεινό δωμάτιο, κλπ». Η επανάληψη της φράσης πού είπε ο στρατιώτης άνοιξε το δρόμο σ' όλα αυτά τα συναισθήματα».

Ο Ρικ ανακάλυψε μέσα από αυτή την εμπειρία του την αιτία πολλών πραγμάτων. Κατάλαβε, για παράδειγμα, ότι όταν σκέφτεται το θάνατό μας τη μέρα δεν ενοχλείται υπερβολικά- όταν τον σκέφτεται, όμως, τη νύ-χτα τρομοκρατείται. Μου υπενθύμισε ότι όποτε έκφραζε το φόβο του μή-πως πεθάνουμε, του απαντούσα: «Μην ανησυχείς, όταν εμείς πεθάνουμε εσύ θα είσαι εξηντάρης. Έχουμε ακόμα πολύ καιρό». Αυτός όμως εξακο-λουθούσε να φοβάται, γιατί δεν είχε σημασία το γεγονός ότι αυτό μπορού-σε να συμβεί όταν ο ίδιος θα ήταν ίσως εκατό χρονών — ο φόβος παρέμενε αναλλοίωτος όπως τον είχε ζήσει τριών μηνών. Κατάλαβε ακόμα ότι στην πραγματικότητα δε φοβόταν μήπως πεθάνουμε εμείς. Φοβόταν ότι ο ίδιος θα πέθαινε αν πέθαινε ο συνδετικός κρίκος του με τη ζωή (η Μαμά του).

227

Γι' αυτό και ανησυχούσε υπερβολικά όταν εμείς φεύγαμε για λίγες μέρες σε ταξίδι. Αυτή ήταν η πηγή του άγχους του αποχωρισμού. Ο ίδιος θεώρη-σε πολύ μεγάλη αυτή την Αναβίωση, γιατί τον βοήθησε να συνδέσει πολλά πράγματα — όλους τους φόβους, τις ψεύτικες επιθυμίες του, κλπ. Ένιωσε ότι οι επιθυμίες του ήταν ψεύτικες, ακόμα κι αν αυτό που επιθυμούσε ήταν αληθινό και χρήσιμο, γιατί ακριβώς η αντίδρασή του ήταν υπερβολική — επιθυμούσε φρικτά. Αυτό είναι και η αλήθεια. Οι υπερβολικές αντιδράσεις καθοδηγούνται από Πρωτογενή συναισθήματα.

Ο Ρικ ορίζει την Πρωτογενή Αναβίωση σαν τη σύνδεση του τωρινού εγκέφαλου με τον παλιό. Συζητώντας για τις καρδιακές κρίσεις, είπε: «Ο τρόπος που χτυπούσε η καρδιά μου στη διάρκεια της Αναβίωσης μ' έκανε να πιστέψω ότι θα πάθαινα καρδιακή κρίση. Είμαι σίγουρος ότι αν δεν α-πάλλασσα το σύστημά μου από το φορτίο αυτών των Πρωτογενών συναι-σθημάτων, θα συνέχιζα να βλέπω εφιάλτες όπου η καρδιά μου θα χτυπού-σε βίαια, μέχρι τη μέρα που θα παρέδινε το πνεύμα».

Ο Ρικ και η αδελφή του, Έλεν, είναι μοναδικά πλάσματα. Ζουν μια καθη-μερινή κάθαρση. Τα κίνητρά τους είναι καθαρά και δεν αποτελούν μυστή-ριο για τους ίδιους. Όταν δεν μπορούν να συγκεντρωθούν στο σχολείο, ξέρουν το λόγο. Όταν εμφανίζουν κάποιο σύμπτωμα, καταλαβαίνουν αμέ-σως από πού πηγάζει. Σαν αποτέλεσμα, είναι και οι δύο εξαιρετικά υγιείς — το σώμα τους είναι αρμονικό. Δεν είναι παραμορφωμένο όπως τόσων πολλών νευρωτικών. Η απουσία σωματικής ενότητας φαίνεται στον κορμό ή τα πόδια του νευρωτικού π ου είναι άλλοτε πολύ κοντά, άλλοτε πολύ μα-κριά ή οτιδήποτε άλλο.

Η Αναβίωση του Ρικ με κάνει ν' αναρωτιέμαι πόσα πολλά παιδιά έχουν νυχτερινούς φόβους σαν αποτέλεσμα του ότι οι γονείς τους τα άφηναν να κλαίνε όταν ήταν μωρά. Ο φόβος δεν είναι κάτι που εκφράζεται συνει-δητά. Συνεχίζει, μάλλον, την πορεία του σαν βιώσιμη οντότητα, ένα γενι-κευμένο υπόστρωμα φόβου ή ανησυχίας που προσκολλάται σε τούτο ή σ' εκείνο. Αρχίζει από τόσο νωρίς στη ζωή και είναι τόσο διαδομένος, που ορισμένοι νευροφυσιολόγοι προσπάθησαν ν' αποδείξουν τη γενετική του ποιότητα — ο αρχέγονος φόβος του σκοταδιού.

Τι πρέπει να μάθουμε απ' όλα αυτά; Οι παράλογοι φόβοι είναι πάντα λογικοί, μόνο που το παιδί δεν μπορεί να κάνει τις σωστές συνδέσεις στο σωστό πλαίσιο. Καθετί που δε συμφωνεί με την τωρινή πραγματικότητα αναφέρεται σε μια αληθινή, παλιά πραγματικότητα κι επομένως είναι λογι-κό. Η προσπάθεια να μείνει το παιδί ανοιχτό απέναντι στον εαυτό του και τα συναισθήματά του είναι το μεγαλύτερο δώρο αγάπης που μπορεί ένας γονιός να δώσει στο παιδί του..., να του δώσει τον εαυτό του.

228

XVII

Πρωτογενείς Οικογένειες

Στο υπόλοιπο μέρος του βιβλίου ακολουθούν αποσπάσματα από συναντή-σεις που έγιναν στο Ινστιτούτο με γονείς που έχουν υποβληθεί σε Πρωτο-γενή Θεραπεία. Οι άνθρωποι αυτοί γράφουν ιστορία, γιατί είναι οι πρώτοι που έβαλαν την Πρωτογενή Θεωρία σε πράξη και προσπαθούν να επανορ-θώσουν το κακό που έκαναν παλιότερα στα παιδιά τους. Θα συνεχίσουν να συναντιούνται και να συζητούν τις εμπειρίες τους σε μια προσπάθεια ανεύρεσης νέων τεχνικών που βοηθούν τα παιδιά. Αυτές οι αρχικές συνα-ντήσεις διαγράφουν απλώς δυνατότητες. Το σίγουρο είναι ότι τα παιδιά που έχουν υποβληθεί σε Πρωτογενή Θεραπεία παρουσιάζουν άμεσες δια-φορές στη συμπεριφορά. Η διαδικασία αυτή δε συστήνεται παρά μόνο σε ανθρώπους που έχουν δική τους εμπειρία Πρωτογενών Αναβιώσεων. Ο γονιός πρέπει να είναι ανοιχτός, για να επιτρέπει και στο παιδί του να είναι ανοιχτό απέναντι στα συναισθήματά του. Δεν μπορεί, και δεν πρέπει, ν' αμύνεται μπροστά στα συναισθήματα του παιδιού του- και επειδή ακρι-βώς το παιδί θα νιώθει Πόνο, ο νευρωτικός γονιός αισθάνεται εντονότερη την επιθυμία να συγκαλύψει, παρά να ψάξει σε βάθος.

Σεμινάριο Πρωτογενών Γονιών

3 Φεβρουαρίου 1971

APT: Ο σκοπός αυτών των συναντήσεων είναι να συζητήσουμε ορισμένα πράγματα με συνταρακτικές επιπτώσεις. Η Πρωτογενής Θεραπεία δεν μπορεί να θεραπεύσει όλο τον κόσμο. Εντούτοις, οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν τι είναι οι Π ρωτογενείς Αναβιώσεις και να δώσουν την ευκαιρία στα παιδιά τους να ξαναζήσουν μ' αυτό τον τρόπο περασμένες εμπειρίες της ζωής τους· μόνο έτσι θα μπορέσουν ίσως να επανορθώσουν ένα μέρος

229

της ζημιάς που τους έχουν προκαλέσει. Αυτό μπορεί να διαδοθεί πλατιά. Πρόκειται για κάτι θεμελιακό. Το πρόβλημα είναι πώς το κάνεις και τι συμ-βαίνει έπειτα.

ΣΟΥΖΑΝ: Αρτ, είχα μια Αναβίωση τις προάλλες και η εξάχρονη κόρη μου μου είπε: «Μαμά, βοήθησέ με στη θεραπεία». Θέλω να πω, βιαζόταν πολύ να ξαπλώσει κάτω στο πάτωμα. Τη ρώτησα έπειτα ποιος νομίζει ότι είναι ο στόχος όλης αυτής της ιστορίας- σκέφτηκε και μου είπε: «Να είσαι αληθινός». Είναι πολύ δύσκολο. Ξέρει τα πάντα γύρω από τη θεραπεία.

APT: Καλά, τι συμβαίνει όταν έχει Αναβίωση; Πώς είναι; ΣΟΥΖΑΝ: Λοιπόν, τα μικρότερα παιδιά μου είναι πολύ κοντύτερα στο

σώμα τους απ' ό,τι ορισμένοι ενήλικοι. Με την εξάχρονη κόρη μου είχα περισσότερες δυσκολίες. Ήταν ανέκαθεν πολύ αποτραβηγμένη, καλό κο-ρίτσι, με διάθεση πάντα να ευχαριστεί τους άλλους και μεγάλο έλεγχο πάνω στον εαυτό της. Πρόσφατα, μόλις συμβεί κάτι, εκδηλώνει το θυμό της. Δεν ξέρω από πού ν' αρχίσω. Τα παιδιά μου άρχισαν να έχουν Αναβιώ-σεις παρατηρώντας εμένα. Απλά, κάποια μέρα ξάπλωσα στο πάτωμα. Ό-πως είπα, η εξάχρονη κόρη μου βρίσκεται αυτή την εποχή σ' ένα σημείο όπου αν την πιάσω σε μια ήρεμη στιγμή, θ' αρχίσει να διανοητικοποιεί πολύ περισσότερο απ' ό,τι αν συμβεί κάποιο γεγονός, οπότε θα εκφράσει αμέσως το θυμό της. Είναι δύσκολο. Πολλές φορές πετάει πράγματα. Γι' αυτήν είμαι ο αποδιοπομπαίος τράγος, η χειρότερη Μαμά του κόσμου. Έ-διωξα τον πατέρα της. (Η Σούζαν είναι χωρισμένη). Σε ορισμένες Αναβιώ-σεις της φώναζε: «Γιατί δεν μπορούμε να είμαστε πάλι μια οικογένεια; Θέ-λω να είμαι μια οικογένεια».

APT: Πώς είναι αυτές οι Αναβιώσεις: Πώς τη σπρώχνεις προς τα εκεί; ΣΟΥΖΑΝ: Α, όλα γίνονται με το σώμα της. «Θέλω τον Μπαμπά μου!»

κι εγώ της λέω: «Φώναξε τον Μπαμπά. Πες, Μπαμπά». Και το κάνει. Έχει κάτι άλλο ακόμα. Μόλις στερηθεί κάτι αρχίζει ν' αναζητά κάτι άλλο ιδιαίτε-ρο και ξέρω ότι αυτό είναι μια εκδήλωση της ανάγκης της. Επειδή ακριβώς τα παιδιά ήταν τέσσερα, χάσανε την ταυτότητά τους. Τρία από τα παιδιά μου φώναζαν στις Αναβιώσεις τους: «Μαμά μου. Μαμά μου. Μόνο μαμά μου. Κανενός άλλου Μαμά».

ΠΑΤ: Έκανα την μπέιμπυ-σίττερ στον Μπράιαν (τεσσάρων χρονών), ε-νόσω η Λίντα και ο Μπεν έφυγαν από την πόλη για έξι μέρες. Είχε συνηθί-σει να τους αποχωρίζεται Σαββατοκύριακα, αλλά ποτέ δεν είχε μείνει μα-κριά από αυτούς πάνω από τρεις μέρες.

Τις πέντε πρώτες μέρες τα πήγε αρκετά καλά, καθώς ο Τζιμ κι εγώ τον απασχολούσαμε συνέχεια. Όλη τη μέρα τριγύριζε στη φάρμα κι έδειχνε

230

χαρούμενος. Την έκτη μέρα τον κράτησα σπίτι, γιατί οι γονείς του θα γύρι-ζαν κατά το μεσημέρι ή νωρίς το απόγευμα. Το πρωί σηκώθηκε και βγήκε για τη συνηθισμένη του βόλτα με τον Τζιμ. Από τις δέκα μέχρι τις δώδεκα με ρώτησε στην κυριολεξία είκοσι πέντε φορές πότε θα γυρίσουν η μαμά του κι ο μπαμπάς του και αν πραγματικά θα γύριζαν. Στις δώδεκα δεν εί-χαν ακόμα φανεί και ο Μπράιαν άρχισε να δείχνει εκνευρισμό. Κυνηγούσε γάτες, πέταγε πράγματα εδώ κι εκεί, με δυο λόγια ήταν απαίσιος. Τελικά, κατάφερα να τον σπρώξω μαλακά μέσα στο συναίσθημά του, οπότε άρχισε να λέει ότι δεν είναι παρά ένα μικρό αγοράκι που θέλει τη μαμά και τον μπαμπά του. Έκλαιγε ελαφρά όταν χτύπησε το τηλέφωνο. Μόλις το σήκω-σα και είπα «Γεια σου, Μπεν», ο Μπράιαν άρχισε να κλαίει δυνατά και να φωνάζει ότι θέλει να μιλήσει στον μπαμπά του. Του έδωσα το τηλέφωνο κι αυτός παρακάλεσε τον Μπεν να γυρίσουν σπίτι αμέσως — είχε κουρα-στεί να τους περιμένει όλη τη μέρα (στην πραγματικότητα ήταν μόνο δυο ώρες). Ο Μπεν τού είπε «Όχι», ότι δεν μπορούσε να έρθει εκείνη τη στιγμή, αλλά μετά από αρκετές ώρες, γύρω στο βράδυ. Ο Μπράιαν άρχισε να τσι-ρίζει και να λέει ότι ο Μπεν είναι βλάκας, βλάκας, και ότι το μικρό αγοράκι πονάει. Έκλεισα το τηλέφωνο και άφησα τον Μπράιαν να κλαίει. Καθόμου-να δίπλα στο πιάνο όταν σταμάτησε να κλαίει και μου ζήτησε να του παίξω ένα τραγούδι. Ξανάρχισε να κλαίει με λυγμούς. Τον ρώτησα τι τραγούδι ήθελε. Μου είπε ότι ήθελε ένα τραγούδι που να λέει για το ότι είχε μιλήσει στον μπαμπά του από το τηλέφωνο και ότι ο μπαμπάς του δε θα ερχόταν και πόσο πολύ αυτό τον είχε πληγώσει. Άρχισα να χτυπάω τα πλήκτρα με το ένα δάχτυλο και να λέω ότι ο Μπράιαν ήθελε τον μπαμπά του, αλλά ο μπαμπάς του δεν ερχόταν. Κάθε φορά που τέλειωνα αυτή τη φράση, ο Μπράιαν έκλαιγε λέγοντας: «Με πονάει, με πονάει». Σταμάτησα να παί-ζω και περίμενα να συνεχίσει μόνος του, όταν με κοίταξε ξαφνικά και μου ζήτησε να το ξαναπαίξω. Αυτό συνεχίστηκε κάπου σαράντα πέντε λεπτά, με δυνατό κλάμα και βήχα. Τέλος, μου ζήτησε να σταματήσω να παίζω. Ήθελε να καθίσει απλώς στην αγκαλιά μου και να ηρεμήσει.

Σε μια άλλη περίπτωση, τον ρώτησα αν ήθελε να επισκεφτεί μια φίλη μου που μόλις είχε γεννήσει μωρό. Είπε όχι, με απότομο τρόπο, δεν του άρεσαν τα μωρά. Τον ρώτησα γιατί και μου απάντησε ότι δεν του άρεσε να είναι μωρό. Τον ρώτησα τι συνέβη όταν ήταν μικρός. Είπε ότι ήταν διαρ-κώς αναγκασμένος να πέφτει για ύπνο και ότι έκλαιγε συνέχεια και ότι η μαμά τού έκλεινε την πόρτα και τον άφηνε μόνο. Του είπα: «Η μαμά σου το έκανε αυτό;» Απάντησε: «Ναι, και ο μπαμπάς μου». Έμεινα σιωπηλή για λίγο, γιατί κατάλαβα ότι δεν ήθελε να μιλήσει άλλο. Στο τέλος είπα:

231

«Μπράιαν, δοκίμασες ποτέ να τους πεις πώς αισθανόσουνα μέσα στο δω-μάτιο μόνος;» Με κοίταξε μέσα στα μάτια και είπε μαλακά: «Πάτυ, πώς θα μπορούσα να τους πω; Τα μωρά δε μιλάνε».

ΜΑΪΚ: Το αγόρι μας έχει κολλήσει κάπου. Είναι τριάμισι χρονών και δεν είναι σε θέση να διατυπώνει λεκτικά τα συναισθήματά του. Κλαίει και ξεσπάει μέσα από σπασμούς σ' ολόκληρο το σώμα του. Δεν ξέρω αν το συναίσθημα εκείνη τη στιγμή είναι σημερινό ή πηγαίνει πίσω. Δε νομίζω, όμως, ότι είναι παλιό Για παράδειγμα, όταν φεύγω για τη δουλειά κι αυτός δε θέλει να φύγω, αρχίζει να κλαίει. Ζει το συναίσθημά του, δεν το απωθεί. Γι' αυτό νομίζω ότι δε συσσωρεύει καινούργιους πόνους την κάθε φορά. Δε θα μπορέσει να το κάνει μέχρι τη στιγμή που θα αρχίσει να εκφράζεται λεκτικά και θα γυρίσει μόνος του στο παρελθόν.

APT: Δεν είμαι σίγουρος γι' αυτό. ΝΤΑΪΑΝ: Το ίδιο πρόβλημα είχα κι εγώ με τον Φρεντ που είναι εφτά

χρονών. Ποτέ δεν έκλαιγε όταν τον άφηνα, και τον άφηνα πολλές φορές. Όταν ήμουνα στην Ισπανία, είχα κάποιον άλλο να τον φροντίζει τρεις μέ-ρες τη βδομάδα, γιατί εγώ δεν μπορούσα. Μπορούσα να τον αφήσω μια ολόκληρη βδομάδα και να μη χύσει ούτε ένα δάκρυ- τους τελευταίους δυο μήνες δεν μπορώ να πάω πουθενά χωρίς αυτόν, πουθενά. Πηγαίνω να ψω-νίσω, «θέλω να έρθω μαζί σου»... Προσπάθησα να τακτοποιήσω το ωράριο της δουλειάς μου με τέτοιο τρόπο, ώστε να έχω δυο μέρες ελεύθερες.

APT: Δώσε μας ένα παράδειγμα πώς τον οδηγείς σε Πρωτογενή Ανα-βίωση.

ΝΤΑΪΑΝ: Είχε την πρώτη του Αναβίωση το περασμένο Σάββατο. Προ-σπαθούσα να είμαι συνέχεια μαζί του, να μην τον αφήνω ποτέ μόνο κι έτσι πήρα και τα δύο παιδιά το Σάββατο να τα πάω στο θέατρο. Κόντεψε να μου στρίψει. Πενήντα χιλιάδες παιδάκια να πετάνε ποπκόρν, ξέρετε. Είδα-με τους Αριστοκράτες τρεις φορές και όταν γυρίσαμε σπίτι ένιωθα την ανάγκη να βγω έξω. Όταν το είπα στον Φρεντ, άρχισε να ουρλιάζει: «Δεν μπορείς να φύγεις». Κι εγώ είπα: «Λυπάμαι, πρέπει να βγω». Κάθισα δίπλα του κι αυτός άρχισε να κλαίει. Έκλαιγε και φώναζε δυο ολόκληρες ώρες. «Σε παρακαλώ μη φύγεις, σε παρακαλώ μη φύγεις». Και στο μπακάλικο να πάω θα κλάψει. Δεν πηγαίνει πίσω να πει: «Είμαι μωρό».

APT: Μα πήγε πίσω. ΝΤΑΪΑΝ: Το συναίσθημά του είναι τωρινό. Το σώμα του πηγαίνει πίσω. ΒΙΒΙΑΝ ΤΖΑΝΟΦ: Ακόμα δεν ξέρω πώς ορισμένοι από εσάς σπρώχνετε

τα παιδιά σας σε Αναβιώσεις. ΣΕΛΜΑ: Με τον Σαμ (τριών χρονών) φτάσαμε σ' ένα σημείο όπου δεν

232

μπορούσα να πάω πουθενά μόνη, ούτε στο λουτρό. Δοκίμασα τα πάντα κι αυτός δε μιλούσε ή έβρισκε κάτι άλλο ν' απασχοληθεί. Έβγαλα παλιές φωτογραφίες και του μίλησα για τη Νέα Υόρκη. «Ξέρεις», του είπα, «εκεί η μαμά σ' εγκατέλειψε για πολύ καιρό». Με κοίταζε θλιμμένα, το σκεφτό-ταν πολλή ώρα κι έπειτα μιλούσε γι' αυτό σ' εμένα, στους γείτονες: «Αμέ, η μαμά μου μ' εγκατέλειψε». Φαίνεται να βοήθησε. Εξακολουθεί ακόμα να είναι κολλημένος πάνω μου, αλλά φαίνεται να έχει βοηθήσει. Δεν μπο-ρούσε να κάνει τη σύνδεση· την έκανα εγώ γι' αυτόν.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Αλλά δεν τον έβαλες να ξαπλώσει κάτω και... ΣΕΛΜΑ: Αυτό δε γίνεται με τα παιδιά. Έχουν το σώμα τους. Όταν δεν

έχεις το σώμα σου πρέπει να ξαπλώσεις, να συγκεντρωθείς στο συναίσθη-μα και τότε θα συμβεί. Αλλά θα πρέπει να είσαι έτοιμος όταν συμβεί.

ΤΖΕΗΝ: Έχει δημιουργηθεί μια κατάσταση με τον τετράχρονο γιο μας που είναι άσχημα εδώ και δυο βδομάδες. Μοιάζει να αισθάνεται πολλά. Ήταν τρομερό. Κακός. Αλλά ήταν ο εαυτός του.

APT: Τι κάνει; ΤΖΕΗΝ: Δε θέλει να πάει σχολείο. Δε θέλει να φύγει από το σπίτι. Με

θέλει συνέχεια κοντά του. Πάει, ας πούμε, να παίξει κάπου και σε δέκα λεπτά παίρνει τηλέφωνο, θέλει να γυρίσει σπίτι, και μόλις εμφανίζομαι αρχίζει, πέντε λεπτά ακόμα, δέκα λεπτά, και με θέλει εκεί δίπλα του και δε θέλει να πάει σχολείο.

ΜΑΪΚ: Έτσι, τον αφήσαμε να περάσει όλο το Σαββατοκύριακο με τις πιτζάμες του, αυτό ήθελε να κάνει. Δεν ήθελε να ντυθεί καθόλου.

APT: Μιλήστε για την Πρωτογενή Αναβίωση. ΤΖΕΗΝ: Δεν ξέραμε τι να κάνουμε. Ίσως δεν καταλαβαίνετε. ΜΑΪΚ: Καθίσαμε κάτω χτες βράδυ και προσπαθήσαμε να βρούμε κά-

ποια άκρη. Τελικά, σταματήσαμε σ' ένα γεγονός που έγινε πριν μερικές βδομάδες. Ο γιος μας πάτησε κάτι ακαθαρσίες από σκύλο, ενόσω ήταν στο πάρκο του νηπιαγωγείου μ' άλλα παιδιά. Η Τζέην πέρασε για πέντε λεπτά από το πάρκο κι έπειτα έφυγε. Αυτός ήθελε να πάει μαζί της. Η Τζέ-ην δεν τον πήρε. Καθώς συζητάγαμε αυτό το γεγονός, νιώσαμε έντονα ότι αυτή ήταν η αιτία της συμπεριφοράς του γιου μας τις δύο τελευταίες βδομάδες.

ΒΙΒΙΑΝ: Μα Μάικλ, δεν είναι αυτό. Εννοώ, είναι και δεν είναι.Δεν είναι δυνατό να κρέμεται ο γιος σας από πάνω σας είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο εξαιτίας ενός πεντάλεπτου γεγονότος.

ΤΖΕΗΝ: Πού τραβάμε τη διαχωριστική γραμμή στο θέμα της εξωτερί-

233

κευσης; Να, η εξάχρονη κόρη μου δεν πάει σχολείο. Είναι η τρίτη βδομάδα τώρα που μένει σπίτι.

APT: Ωραία, αλλά πρέπει να φτάσετε στο συναίσθημα. TZEHNlE, λοιπόν, η δασκάλα τσιρίζει συνέχεια και τα μαλώνει... APT: Καλά, ας πάρουμε το παράδειγμα του Μάικλ. Εσείς, τι ακριβώς

κάνετε; ΜΑΪΚ: Όταν είναι πραγματικά λυπημένος για κάτι, τότε είναι ανοιχτός

σε οτιδήποτε. ΤΖΕΗΝ: Έτσι λοιπόν, η πιο κατάλληλη στιγμή είναι όταν κλαίει. Τα

πράγματα είναι δύσκολα μ' ένα τετράχρονο παιδί. Ένα παιδί εννιά χρο-νών μπορεί να λυπηθεί αναδρομικά. Γ ι' αυτό, πρέπει να προσπαθούμε τις στιγμές που το μικρό παιδί ταράζεται· όταν βλέπει, για παράδειγμα, τη Μαμά να φεύγει.

ΛΙΝΤΑ: Όταν ο Μπράιαν κλαίει και λέει «η Μαμά μου έκανε αυτό κι εκεί-νο», του λέω: «Λοιπόν, πες της το». Μπορεί να της το πει αμέσως.

ΒΙΒΙΑΝ: Βλέπετε, αυτό συμβαίνει στα παιδιά μας όταν τους υποδείξου-με κατά κάποιο τρόπο το δρόμο. Μπορούν να είναι ελεύθερα. Τα παιδιά μου, για παράδειγμα, μπορεί να με κατσαδιάζουν είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο. Ο Μπράιαν ξεσπάει και μ' αυτό τον τρόπο ο πόνος του δε συσσωρεύεται. Μέχρι να έρθει η ελευθερία, μέχρι τα παιδιά να μπο-ρέσουν να φωνάξουν ελεύθερα τη στιγμή που το αισθάνονται, ο πόνος θα συσσωρεύεται και θ' αποθηκεύεται.

ΛΙΝΤΑ: Θυμάμαι πώς ήταν ο Μπράιαν πριν φτάσει στο σημείο που είναι σήμερα. Δεν μπορείς να τον κάνεις να γυρίσει πίσω. Πρέπει να περιμένεις να συμβεί κάτι και όταν αρχίσει να κλαίει και να φωνάζει, τότε μόνο μπο-ρείς να τον πιάσεις και να τον κάνεις να βυθιστεί στο συναίσθημά του.

APT: Τι θα έκανες εσύ, όμως; Ας υποθέσουμε ότι αυτή ετοιμάζεται να φύγει, εσύ τι κάνεις; Φεύγεις κι αυτός κλαίει. Τι κάνεις τότε;

Νομίζω ότι είναι απλό. Λες στο παιδί ποιο είναι το συναίσθημα. Του λες: «Δε θέλεις να φύγει η Μαμά». Το διδάσκεις: «Πες το στη Μαμά». Πυρο-δοτείς το συναίσθημα. Ο ένας γονιός φεύγει, δε φεύγουν όμως και οι δύο. Όταν το παιδί κλαίει και φωνάζει «μαμά, μη φεύγεις», ο άλλος μένει μαζί του και το βοηθάει να έχει Πρωτογενή Αναβίωση.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Όταν υπάρχει ένα άτομο, τι γίνεται; APT: Δείτε απλώς πώς φερόμαστε στη θεραπεία. Ορισμένες φορές ε-

ξοργίζομαι με κάποιον ασθενή και τον αφήνω. Γιατί; Για να επαναδραστη-ριοποιήσω το συναίσθημα. Μόλις βυθιστεί μέσα σ' αυτό, επιστρέφω και τον βοηθώ στην Πρωτογενή του Αναβίωση. Αυτό γίνεται εύκολα.

234

ΤΖΕΗΝ: Όσον αφορά ένα παιδί, το παιδί έχει Πρωτογενή Αναβίωση με βάση το γεγονός ότι φεύγεις, ωραία, και είναι εφτάμισι χρονών κι εσύ έχεις να βγεις το βράδυ με παρέα. Και το γεγονός ότι ένιωσε τόσο α-παίσια;

APT: Βοηθάει. ΜΠΕΝ: Τις προάλλες, ήμασταν μαζί και η Λίντα ετοιμαζόταν να φύγει.

Αυτός αντέδρασε. Άρχισε να κλαίει. Έμεινε μαζί μου. Κοίταζε από το πα-ράθυρο τη Λίντα που έμπαινε στο αυτοκίνητο και φώναζε: «Δε θέλω να φύγει». Του είπα «πες της το» και τότε ξέσπασε. Όταν ηρέμησε, παίξαμε μαζί και περάσαμε υπέροχα.

ΤΖΕΗΝ: Τότε, κάθε φορά που φεύγουμε δεν προσθέτουμε άλλη μια πλη-γή στο παιδί μας;

ΒΙΒΙΑΝ: Όχι, γιατί το συναίσθημα ότι δε θέλει να φύγεις είναι πολύ, πολύ βαθύ και μπορεί να προέρχεται από χιλιάδες πληγές θαμμένες μέσα του- σ' αυτή την περίπτωση, δεν είναι ρεαλιστικό. Μπορεί να συνδέεται με κάποιο γεγονός της νηπιακής του ηλικίας — ότι δεν του έδωσες γάλα όταν πείναγε, πράγμα που ήταν γι' αυτόν ζήτημα ζωής ή θανάτου. Όσο κι αν φαίνεται παρατραβηγμένο, σε κάτι τέτοια γεγονότα βρίσκεται η αιτία της σημερινής συμπεριφοράς του. Ο φόβος του Ρικ μήπως φύγω, το κατά-λαβα εκ των υστέρων, προέρχεται από το γεγονός ότι υποσιτιζόταν άθελά μου μικρός ή από μια σκηνή στο νοσοκομείο· το ότι δεν ήμουνα πλάι του όταν βρισκόταν στο νοσοκομείο. Μια Πρωτογενής Σκηνή.

ΜΠΕΝ: Ξέρω πολύ καλά από πού προέρχονται οι φόβοι του δικού μας παιδιού. Από τη συμπεριφορά της μητέρας μου προς εμένα. Η αρχή της ήταν: «Άσ' το να κλαίει, περνάει την άσχημη φάση του». Έτσι λοιπόν κι εγώ, τα μεσημέρια, όταν ο Μπράιαν ήταν κουρασμένος, τον έβαζα, εγώ ή η Λίντα, στο παρκάκι του και φεύγαμε. Λέγαμε: «Πού θα πάει, θα κλάψει, θα κλάψει και μετά θα κοιμηθεί». Είχα Πρωτογενείς Αναβιώσεις όπου έ-βλεπα στα μάτια του τι αισθανόταν τη στιγμή που μας έβλεπε να φεύ-γουμε.

ΒΙΒΙΑΝ: Ξέρετε τι σημαίνει αυτό — θάνατο. Είτε το πιστεύετε είτε όχι, σημαίνει θάνατο. «Θα πεθάνω». Δεν είναι ότι εσείς θα ξαναγυρίσετε αργό-τερα ή ότι το παιδί νιώθει μοναξιά. Είναι θάνατος. Αυτό είναι το συναίσθη-μα ενός μωρού- η πείνα, η ανάγκη — κι αυτός είναι ένας αγώνας ζωής ή θανάτου. Κάθε φορά που δεν ικανοποιείται η αγάπη του, συσσωρεύεται πάνω στα άλλα κι άλλο ένα τρομακτικό συναίσθημα.

APT: Πρέπει να διδάξετε τα παιδιά σας. Να τα διδάξετε πώς να ξαπλώ-νουν και να εκφράζουν τον πόνο τους ουρλιάζοντας. Πέστε τους ποιο είναι

235

το συναίσθημα. Ενθαρρύνετέ τα να εκφράζονται βγάζοντας κραυγές. ΝΤΑΪΑΝ: Ο Φρεντ κλαίει σχεδόν κάθε φορά που έρχομαι για θεραπεία.

Θέλει να την εγκαταλείψω. ΒΙΒΙΑΝ: Καλά, μα δεν ξέρει καν τι είναι αυτό. ΝΤΑΪΑΝ: Όχι, απλώς ουρλιάζει: «Αυτή η θεραπεία». ΣΟΥΖΑΝ: Τα δικά μου παιδιά θέλουν να έρθουν κι αυτά μαζί μου. APT: Πρόκειται για το ίδιο συναίσθημα. Εξωτερικεύουν το «Μαμά, μη

φεύγεις». Γι' αυτό πρέπει να τα οδηγήσεις στο συναίσθημα που κρύβεται από κάτω.

ΜΑΪΚ: Όλα αυτά λειτουργούν όταν πρόκειται για ένα παιδί. Τα πράγμα-τα μπερδεύονται όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα παιδιά. Καμιά φο-ρά, για να απαιτήσει εκείνο που επιθυμεί και χρειάζεται το ένα, υπονομεύ-ει τη σωματική ακεραιότητα του άλλου. Όπως όταν προσπαθούν να σκο-τώσει το ένα το άλλο ή όταν επιθυμούν κάτι — ένα παιχνίδι τώρα αμέσως, που δεν είναι το παιχνίδι τους, αλλά το θέλουν.

APT: Περίγραψέ μας τη σκηνή. ΜΑΪΚ: Είναι τόσες πολλές, που μου είναι δύσκολο να διαλέξω μια. Το

ένα παιδί (κορίτσι) πήρε σαν δώρο από τη γιαγιά του ένα παιχνίδι. Το άλλο (αγόρι), τεσσάρων χρονών, λέει: «Το θέλω». Και είναι πιο μεγαλόσωμο από το κορίτσι που είναι πέντε χρονών. Όταν η μεγάλη δεν τον κοιτάει, της δίνει μια γροθιά και αρπάζει το παιχνίδι. Αυτή αρχίζει να ουρλιάζει γιατί της πήρε το παιχνίδι. Έπειτα αρχίζει αυτός να ουρλιάζει γιατί η αδελφή του του τραβάει τα μαλλιά για να πάρει πίσω το παιχνίδι. Στο τέλος ουρ-λιάζουμε εμείς, γιατί δε θέλουμε να είμαστε γονείς. Ξέρω καλά τι έκανα όταν αντιμετώπιζα παρόμοιες καταστάσεις παλιότερα.

ΒΙΒΙΑΝ: Δηλαδή; ΜΑΪΚ: Ερχόμουνα σαν τον Αδόλφο Χίτλερ κάι έλεγα: «Δώσε πίσω το

παιχνίδι, κάνε τούτο κι εκείνο, γιατί αλλιώς θα σε χτυπήσω». Και χτυπούσα πολύ τα παιδιά. Μου ερχόταν τρέλα- ήθελα ησυχία πάση θυσία. Έπαιρνα μια αυθαίρετη απόφαση και κανένας, ούτε εγώ, δεν μπορούσε να δει τα συναισθήματα που κρύβονταν από κάτω.

APT: Έχετε δύο θεραπευτές εκεί, δεν είναι έτσι; ΜΑΪΚ: Ναι, μα είναι δύσκολο να πεις σ' ένα παιδί: «Στην πραγματικότη-

τα, δε θέλεις το παιχνίδι, θέλεις εμένα». ΤΖΕΗΝ: Τι κάνουμε όταν το παιδί κλαίει για κάποιο συγκεκριμένο πράγ-

μα; Όπως μια βάρκα, για παράδειγμα. Πήγα τις προάλλες στα μαγαζιά και είδα κάτι σε τιμή ευκαιρίας- όταν πήγα σπίτι και το έδωσα στο ένα

236

παιδί, τα άλλα δύο εξαγριώθηκαν.Πώς μπορώ να τα εμποδίσω να κλαίνε για μια τράπουλα;

APT: Τι θα έκανες εσύ σαν ενήλικος για μια Πρωτογενή Αναβίωση; ΤΖΕΗΝ: Θα προσπαθούσα απλώς να νιώσω τον πόνο. APT: Ποιο πόνο; ΤΖΕΗΝ: Του ότι στερούμαι κάτι που έχω ανάγκη. APT: Τι; Από πού θα άρχιζες; Αρχίζεις από τη βάρκα που έχεις μπροστά

σου και λες: «Υπάρχουν πολλά πίσω από την επιθυμία σου, προσπάθησε να τα αισθανθείς». 'Ετσι, βάζεις το παιδί σ' ένα δρόμο. Μπορεί να μη δεις αποτελέσματα για τρεις μήνες.

ΜΠΕΤΤΥ: Αρτ, έχω ένα διαφορετικό συναίσθημα πάνω σ' αυτό. Όταν προσπάθησα με τον Τζο, ένιωσα ότι θα έπρεπε να έχω προχωρήσει αρκετά για να σπρώξω κι αυτόν. Άλλωστε είναι δεκαπέντε χρονών, πράγμα που τον αποκλείει από την κατηγορία των παιδιών που συζητάμε.

ΒΙΒΙΑΝ: Καμιά φορά είναι ευκολότερο με τα μεγαλύτερα παιδιά. ΜΠΕΤΤΥ: Με τη δεύτερη Αναβίωσή του γύρισε πίσω στους τρεις μήνες. APT: Πώς; ΜΠΕΤΤΥ: Ήταν στο δωμάτιό του και κάποια στιγμή βγήκε έξω. Και μπο-

ρώ να ξέρω πότε πονάει ο Τζο από τα μάτια του. Του είπα: «Σ' ενοχλεί τίποτα μ' όλα αυτά τα μωρά γύρω σου;» «Όχι», μου είπε, «κοίταζα στον καθρέφτη και άκουγα μουσική». Γρήγορα τα μάτια του σκεπάστηκαν με θλίψη. Έτσι, του είπα: «Λοιπόν, ξάπλωσε και προσπάθησε να το αισθαν-θείς, ξέρεις». Άρχισε να μιλάει, να μιλάει, μέχρι που μια στιγμή σταμάτη-σε. Είχε βγάλει το πουκάμισό του και μπορούσα να δω το στομάχι του να κάνει σπασμωδικές κινήσεις. Έπειτα από λίγο ανακάθισε κι εγώ του είπα: «Τι είδες;» Ξαναξάπλωσε και είπε ότι δεν μπορούσε να μιλήσει γι' αυτό. Ξαφνικά είπε: «Ήμουνα μέσα στην κούνια κι από πάνω μου στέκο-νταν τρεις άνθρωποι». Ο ένας ήταν ο αδελφός του. «Δεν ξέρω ποιος ήταν ο άλλος, αλλά είχε τρομακτικά μάτια και μια γενειάδα και είπε ότι θα με σκότωνε κι εγώ δεν ξέρω ποιος ήταν». Κάποτε ο μπαμπάς του είχε γενειά-δα κι έτσι με ρώτησε αν ο μπαμπάς είχε ποτέ γενειάδα. «Τζο, πραγματικά, δεν ξέρω τι να σου πω», του απάντησα.

APT: Τι έκανες για να τον βοηθήσεις να βυθιστεί περισσότερο μέσα στην Αναβίωσή του;

ΜΠΕΤΤΥ: Τίποτα. Δεν ήθελε να γυρίσει πιο πίσω. APT: Την επόμενη φορά θ' αναγκαστεί να το κάνει, γι' αυτό θα πρέπει

να ξέρεις τι έχεις κάνει.

237

ΜΠΕΤΤΥ: Το βασικό είναι να μη φοβάμαι. Δεν είμαι ακόμα έτοιμη γι' αυτό, Αρτ.

ΒΙΒΙΑΝ: Πραγματικά, είναι επικίνδυνο να το κάνεις γιατί θα πλημμυρί-σεις από δικά σου συναισθήματα, και ιδιαίτερα την πρώτη φορά που το παιδί σου θα κλαίει για ένα συγκεκριμένο πράγμα που έχεις κάνει.

ΜΠΕΤΤΥ: Εκείνος που με προβληματίζει περισσότερο είναι ο δεκαεν-νιάχρονος γιος μου· τον βοήθησα στην πρώτη Αναβίωσή του και μετά δεν ήξερα τι να κάνω.

APT: Για πες μας. Γι' αυτό είμαστε εδώ — για να μιλάμε γύρω από αυτά. ΜΠΕΤΤΥ: Μιλούσε, λοιπόν, για κάτι στο σχολείο του, για την ειδίκευση

που θέλει να πάρει, κάτι γύρω από την τέχνη. Ενόσω μιλούσε, αφαιρέθηκε. «Δεν ξέρω αν μπορώ να το κάνω, μαμά», είπε. Ένιωθε κάποιο αίσθημα ανα-σφάλειας.

APT: Κι εσύ τι έκανες σ' αυτό το σημείο; Είναι τόσο απλό. ΜΠΕΤΤΥ: Του είπα: «Μάικ, αισθάνεσαι κάτι. Γιατί δεν ξαπλώνεις να βυ-

θιστείς στο συναίσθημά σου;» Πραγματικά, ξάπλωσε. Τον ρώτησα: «Τι αι-σθάνεσαι;» Θα πρέπει να προσθέσω ότι εκείνη τη μέρα είχα ζήσει την Πρω-τογενή Αναβίωση της γέννησής μου, το κεφάλι μου βούιζε συνέχεια και τα μάτια μου ήταν σαν ν' αλληθώριζαν, κι αυτός ήταν βυθισμένος στο συ-ναίσθημά του και προσπάθησα να φύγω, ξέρεις, για να τον κάνω να νιώσει κάτι και τουλάχιστον, ξέρεις, να τον βοηθήσω έστω και λίγο. «Αισθάνομαι τόσο μικρός και αισθάνομαι τον μπαμπά, τον μπαμπά. Βλέπω αυτόν κι εμέ-να να παίζουμε μπάλα», είπε. Ο πατέρας του ήταν προπονητής και ο Μάικ είναι πολύ δυνατός για την κατασκευή του και: «Ο μπαμπάς με σκουντάει, με σπρώχνει απότομα και μου λέει συνέχεια ότι είμαι βουτυρόπαιδο». Ο Μάικ είναι διαβητικός. Και του είπα: «Δεν ήξερα τι να πω». Αν προσπαθού-σα καλύτερα, θα έλεγα: «Τι θέλεις να πεις στον μπαμπά σου;».

APT: Ακριβώς — θαυμάσια. Θυμήσου ένα πράγμα. Εκείνο που πονάει είναι η επιθυμία. Λέμε πάντα: «Τι θέλεις να πεις;» για να σπρώξουμε το άτομο προς τα πίσω. Μετά το αφήνουμε να εκφράσει το συναίσθημα.

ΜΠΕΤΤΥ: Έπειτα προχώρησε σε κάτι άλλο- τότε που ο πατέρας του, ενόσω αυτός ήταν στην προτελευταία τάξη του γυμνασίου, ο πατέρας του είπε ότι δεν ήθελε να τον φωνάζει μπαμπά, γιατί έτσι δε φαινόταν γιος ενός προπονητή ποδοσφαίρου.

APT: Γι' αυτό κι εσύ του λες να φωνάξει «Μπαμπά». ΒΙΒΙΑΝ: Ο Αρτ θέλει να πει ότι η Πρωτογενής Αναβίωση του Μάικ πρέ-

πει να είναι κάτι σαν: «Σε παρακαλώ, άσε με να σε φωνάζω μπαμπά, είσαι ο μπαμπάς μου».

238

ΤΖΕΗΝ: Και τι κάνεις παρόλ' αυτά; Η δωδεκάχρονη κόρη μου έχει Πρω-τογενείς Αναβιώσεις απλώς για να ευχαριστήσει τη Μαμά, χωρίς να βυθί-ζεται πραγματικά στα συναισθήματά της.

ΒΙΒΙΑΝ: Μείνε μαζί της. Πες της: «Κοίτα, ξέρω τι κάνεις. Προσπαθείς να κάνεις κάτι που κάνω εγώ, γιατί ξέρεις ότι έτσι θα σε προσέξω».

APT: Αυτό είναι το συναίσθημα: «Ο λόγος που το κάνεις», θα της πεις, «είναι ότι θέλεις να σ' αγαπάω». Ρώτα με απευθείας. Κλείσε τα μάτια σου.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Τότε η Πρωτογενής Αναβίωση γίνεται εξωτερί-κευση.

ΒΙΒΙΑΝ: θα σας πω τι κάνω με το γιο μου που μπορεί να βοηθήσει. Όλα γίνονται στο σκοτάδι. Εγώ κάθομαι στο πάτωμα πίσω του για να μη βλεπό-μαστε. Δεν είναι ανάγκη να με βλέπει, ξέρει ότι είμαι εκεί. Κάποτε πήγαμε στον κινηματογράφο κι εγώ κατάλαβα ότι κάτι συνέβη μέσα του. Μετά από ένα διάστημα ξέρεις τα πράγματα που πονάνε. Τέλος πάντων, μια σκη-νή του έργου αναφέρεται στο θάνατο. Ο τύπος λέει στο αγόρι ότι η μητέρα του είναι νεκρή. Όταν γυρίσαμε σπίτι, ο γιος μου είπε: «Το έργο ήταν ανόη-το. Δεν είχε τίποτα. Γιατί με πήγες;» Του λέω: «Εννοείς ότι δεν αισθάνθη-κες τίποτα σ' όλο το έργο — τίποτα;» Μου απαντάει: «Ε, βέβαια, ένιωσα κάτι ψιλοπράγματα σ' ένα σημείο». Του λέω: «Στοιχηματίζω ότι ξέρω πού». Και γέλασε. Όλα αυτά συμβαίνουν στο δωμάτιό του με σβησμένο το φως. Μιλήσαμε ξανά και ξανά για εκείνη τη σκηνή, μέχρι που τον έκανα να πει τι του θύμιζε. Του θύμιζε την ιδέα ότι εμείς κάποτε θα πεθαίναμε. Και αφού πέρασε καμιά τριανταριά επίπεδα, ξαφνικά (δεν μπορούσα να το πιστέψω-

έχω δει χιλιάδες Αναβιώσεις, αλλά είναι παράξενο όταν συμβαίνει στο ίδιο σου το παιδί), ήταν ένα μωρό, το εννοώ — ακόμα και μέσα στο σκοτάδι μπορούσα να τον δω να γίνεται μωρό, με τα πόδια ψηλά κι ένα κλάμα τε-λείως μωρουδίστικο. Σταμάτησα να μιλάω. Όταν αναδύθηκε, μου είπε ότι βρισκόταν στην κούνια του και φοβόταν ότι θα πέθαινε αν δεν ερχόμουνα. Το αληθινό συναίσθημα του παιδιού για το δικό μας θάνατο — εμάς των γονιών — είναι ότι αποτελούμε το συνδετικό κρίκο με τη ζωή — του φέρ-νουμε το γάλα. Τόσο ξεκάθαρο είναι — τόσο απλό. Το τρελό είναι ότι οι άνθρωποι δεν ταΐζουν τα παιδιά τους όταν κλαίνε.

APT: Το χειρότερο που μπορείτε να κάνετε με τα παιδιά σας είναι να μιλάτε υπερβολικά. Όταν βυθίζονται στο συναίσθημά τους, κλείστε το στόμα σας και μην ξαναμιλήσετε μέχρι να πουν αυτά την πρώτη λέξη.

ΒΙΒΙΑΝ: Ο ίδιος δεν μπορούσε να το πιστέψει. Είπε: «Ήμουνα μωρό — έβλεπα πάλι τα κάγκελα της κούνιας μου».

ΜΑΪΚ: Τι λέμε σ' ένα παιδί όταν ρωτάει, ξέρεις, και τα τρία πέρασαν

239

από αυτό το στάδιο: «Μπαμπά, πόσο χρονών είσαι — και η Μαμά; Και ποιος θα πεθάνει πρώτος;» Κι εγώ φοβάμαι υπερβολικά το θάνατο. Δεν ξέρω τι να της πω...

ΒΙΒΙΑΝ: Θα πρέπει να δει τι κρύβεται από κάτω. APT: Το ίδιο πράγμα. Θα πρέπει να ξαπλώσει κάτω, μακριά από σένα,

μέσα στο σκοτάδι, κοιτώντας από την άλλη μεριά.

ΜΑΙΚ: Εκείνο που συνήθως απαντάω είναΐφ «Θ' αργήσει πολύ να συμβεί».

ΒΙΒΙΑΝ: Αυτό έλεγα κι εγώ στον Ρικ δώδεκα ολόκληρα χρόνια — «μη στενοχωριέσαι, είμαστε μια χαρά», κλπ, κλπ. Ήταν σαν να μην τα είχα πει. Τα λόγια δεν είχαν καμία σημασία — σημασία είχε το συναίσθημα μέσα του. Όταν μεγαλώσουν αρκετά κι όταν εσύ αισθάνεσαι ότι μπορείς να το κάνεις, πες τους: «Φαντάσου ότι εγώ δεν είμαι πια εδώ».

Ο Ρικ είπε: «Αισθάνομαι ότι εσύ κι ο Μπαμπάς είσαστε τα χέρια και τα πόδια μου». Είπε ακόμα: «Τι νομίζεις ότι θα αισθανθώ όταν φύγετε;» Και τότε άρχισε να κλαίει.

(Η Βίβιαν κλαίει). ΝΤΑΪΑΝ: Ξέρεις, για το κλάμα, μου φαίνεται ότι ο γιος μου, ο μικρός

μου γιος, κάνει ακριβώς το αντίθετο. Κάθε φορά που κάθομαι κάτω, μαζεύ-εται ανάμεσα στα πόδια μου και λέει ότι θέλει να ξαναβρεθεί στο στομάχι μου. Ξέρεις, κάνει σαν να το θέλει πραγματικά. Το κάνει πέντε φορές τη μέρα.

APT: Εσύ τι κάνεις; — κι αυτό είναι ένα συγκεκριμένο είδος Αναβίωσης. ΝΤΑΪΑΝ: Δεν ξέρω τι να κάνω. ΒΙΒΙΑΝ: Τι εννοεί; Αυτό πρέπει να ρωτάς πάντα τον εαυτό σου.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Τι εννοούν όταν λένε ότι θέλουν να γυρίσουν εκεί μέσα;

ΒΙΒΙΑΝ: Αισθάνεται ανασφάλεια και προσπαθεί να σου πει ότι ο κόσμος εδώ έξω είναι απαίσιος. Στην πραγματικότητα, δε θέλει να γυρίσει πίσω.

APT: Από την άλλη μεριά, θα μπορούσε. Άφησέ τον ν' ακουμπήσει το κεφάλι του εκεί πάνω. Σκέπασέ του τα μάτια με μια μάσκα. Όλοι σας θα πρέπει να έχετε μάσκες για τα μάτια. Βάλε του τη μάσκα και άφησέ τον να φτάσει εκεί που θέλει κι έπειτα πες του: «Προσπάθησε να το αισθαν-θείς. Μείνε εκεί, αλλά προσπάθησε να το αισθανθείς». Και μπορεί ν' ανα-καλύψετε ορισμένες φοβερά ενδιαφέρουσες Αναβιώσεις της γέννησης.

ΝΤΑΪΑΝ: Ο Μάικλ γεννήθηκε με τεχνητό τοκετό. Δεν ήθελε να γεν-νηθεί.

240

ΦΡΑΝΣΙΣ: Ο Πάτρικ γεννήθηκε με το λώρο τυλιγμένο τρεις φορές γύ-ρω από το λαιμό του. Τώρα δεν ανέχεται τίποτα στο λαιμό.

APT: Αυτό θα κάνεις κι εσύ. Πάρε κάτι, τύλιξέ το γύρω από το λαιμό του και βοήθησέ τον να τον αισθανθεί.

ΦΡΑΝΣΙΣ: Θα ήθελα να ξέρω αν πραγματικά βοηθάω την τετράχρονη κόρη μου. Διάβασα τον Ιούνιο το βιβλίο Η Πρωτογενής Κραυγή κι από τότε είιΐα στην κόρη μου να φωνάζει όποτε το αισθάνεται. Αλλά αυτό είναι όλο. Χτες γυρίζαμε από το γιατρό κι αυτή ήθελε να πάμε να φάμε σ' ένα ακριβό εστιατόριο. «Όχι σήμερα», της είπα, «η Μαμά δεν έχει λεφτά». Αυ-τή άρχισε να χτυπιέται στο πίσω κάθισμα. Έκλαιγε, φώναζε κι εγώ της είπα: «Ωραία, άσ' το να βγει». Χτύπησε με τα πόδια της το μπροστινό κάθι-σμα κι εγώ ξαναείπα: «Ωραία, άσ' το να βγει». Αυτό έκανα όλο κι όλο. Δεν είπα «ζήτησε αυτό που θέλεις από τη Μαμά», αλλά «προσπάθησε να το αισθανθείς».

ΒΙΒΙΑΝ: Τι έγινε ύστερα; ΦΡΑΝΣΙΣ: Ολόκληρο το σώμα της άρχισε ν' αντιδρά — το πρόσωπό

της παραμορφώθηκε, έγινε άκαμπτο, τα συναισθήματά της εκφράζονταν μέσα απ' όλο το σώμα της. Όταν τέλειωσε ήταν σαν να μην είχε γίνει. Αισθανόταν καλά.

ΦΡΑΝΣΙΣ: Εκείνο που οι φυσιολογικοί άνθρωποι αποκαλούν ξεσπάσμα-τα οργής, για μένα είναι Πρωτογενείς Αναβιώσεις, έτσι δεν είναι;

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Τα ξεσπάσματα οργής είναι οι Πρωτογενείς Α-ναβιώσεις των παιδιών.

ΜΑΪΚ: Ο γιος μου μου είπε: «Μείνε μαζί μου στο μπάνιο γιατί φοβάμαι». Κι έμεινα μαζί του- αυτό ήταν όλο. Δεν τον ρώτησα: «Γιατί;» Γιατί μπορεί να μην είμαι σε θέση να τον κάνω να αισθανθεί- μπορώ, όμως, να είμαι δίπλα του.

ΣΕΛΜΑ: Τι κάνετε όταν ένα παιδί σάς επιτίθεται; Και ο Σαμ είναι πραγ-ματικά δυνατός — με χτυπάει κι εγώ δεν μπορώ να τον χτυπήσω, αλλά πονάω.

ΒΙΒΙΑΝ: Τι θέλεις να πεις; APT: Χρησιμοποίησε ένα μαξιλάρι για να προστατευτείς. ΣΕΛΜΑ: Δε θέλει να χτυπάει ένα μαξιλάρι. Θέλει να χτυπάει τη Μαμά. ΝΤΑΪΑΝ: Ο Φρεντ με χτύπησε τις προάλλες και του το ανταπέδωσα.

Ίσως δεν έπρεπε να το κάνω. Μου έδωσε μια γροθιά κι εγώ του έδωσα άλλη μια. Και του είπα: «Αν με ξαναχτυπήσεις, θα σε ξαναχτυπήσω κι εγώ».

ΦΡΑΝΣΙΣ: Αυτό με μπερδεύει. Έχω πει στην κόρη μου όταν θυμώνει μαζί μου να μη με χτυπάει, αλλά να λέει: «Είσαι κακιά, Μαμά». Και το λέει.

16. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 241

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Το χτύπημα είναι εξωτερίκευση του θυμού. APT: Λοιπόν, έχεις δίκιο. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο. Κατα-

λαβαίνετε. Ο θυμός δεν είναι το αληθινό συναίσθημα. Αφήστε τα να το κάνουν κι έπειτα προσπαθήστε να τα κάνετε να νιώσουν το παλιό συναί-σθημα. Ξέρετε γιατί έχετε τόσες δυσκολίες όσον αφορά το τι π|έπει να λέτε στα παιδιά σας; Γιατί έχετε συνηθίσει να λέτε ψέματα. Ποτέ δε λέτε την αλήθεια. Πέστε την αλήθεια. Λέτε απλά την αλήθεια στους ανθρώ-πους. Είναι πολύ απλό.

ΝΤΑΪΑΝ: Ο Φρεντ με ρωτάει αν θα νιώθω πιο ευτυχισμένη να ζω μόνη μου. Δεν αγαπώ πολύ τον πατέρα μου κι αυτός μπορεί θαυμάσια να το καταλάβει. Πάντα προσπαθούσα και σχεδίαζα αυτά που θα του έλεγα.

ΒΙΒΙΑΝ: Υπάρχουν γύρω στα είκοσι πέντε βιβλία με θέμα τους διαζευγ-μένους γονείς και το τι πρέπει να λέγεται στα παιδιά.

ΝΤΑΪΑΝ: Τα έχω διαβάσει όλα (γέλιο από την ομάδα).

APT: Πρέπει να ξέρετε ότι τα παιδιά σήμερα φοβούνται τα απλούστερα πράγματα. Φοβούνται να πουν «Είμαι στενοχωρημένος» ή «Σε χρειά-ζομαι».

ΝΤΑΪΑΝ: Ο Φρεντ απόκτησε ένα πέτσινο σακάκι τα Χριστούγεννα- ένα από τα πράγματα που επιθυμούσε πολύ ήταν ένα πέτσινο σακάκι. Του το αγόρασε ο πατέρας του και πλήρωσε γύρω στα πενήντα δολάρια, νομίζω. Ήταν ένα από αυτά με τα κρόσσια, ξέρετε, και με άλλα διάφορα πάνω του — πραγματικά φρικτό σακάκι, κι αυτός βαθιά μέσα του ένιωσε ότι δεν του άρεσε. Είπε «Μ' αρέσει πολύ» κι εγώ του είπα: «Ωραία, θα πάμε κάπου, βάλε το σακάκι σου». «Τι, θα φοράω πάντα το σακάκι μου;» με ρώτησε και το φορούσε στο αυτοκίνητο για να το βγάλει μόλις έμπαινε σε κάποιο κα-τάστημα. Στο τέλος, μόλις πριν δύο μέρες, μου είπε: «Αυτό το σακάκι πραγ-ματικά μ' ενοχλεί. Νιώθω άσχημα όταν το φοράω».

APT: Δεν είναι αυτό το συναίσθημα. ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Και ποιο είναι;

ΝΤΑΪΑΝ: Το συναίσθημα του Φρεντ είναι ότι δεν του αρέσει ποτέ να τραβάει πάνω του την προσοχή — είναι παιδί, ξέρετε, που δεν έχει ποτέ απαιτήσεις, δεν τραβάει την προσοχή, δεν κάνει εντυπωσιακά πράγματα. Είναι το συναίσθημα πολλών παιδιών που επιζητούν την προσοχή, αλλά δεν την παίρνουν από τους γονείς τους. Στο τέλος, καταλήγουν στο συ-μπέρασμα ότι δεν αξίζουν την προσοχή. Νιώθουν ότι είναι σκατά. Έτσι, όταν τραβούν την προσοχή, πιστεύουν ότι όλοι θα δουν ότι είναι σκατά.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Βέβαια, βέβαια (γέλιο).

242

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Είναι αδύνατο να μεγαλώσεις περισσότερα από δύο παιδιά σήμερα.

ΒΙΒΙΑΝ: Αυτό ακριβώς σκεφτόμουνα πρωτύτερα — απλά, δεν υπάρχει αρκετός χρόνος.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ Δεν είναι φυσικό να κάνουμε πολλά παιδιά. ΜΕΛΟΣ Τ0Σ ΟΜΑΔΑΣ: Δε ζούμε σε μια αγροτική κοινωνία. Πρέπει να

είμαστε σχεδόν συνέχεια με τα παιδιά μας. ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Αν δεν μπορείς, δε θα πρέπει να κάνεις παιδιά. ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Φανταστείτε να ζούσατε σε μια μικρή καλύβα

και να μένατε όλη μέρα γύρω από ένα καζάνι με οτιδήποτε και τα παιδιά γύρω σας.

APT: Η αλήθεια είναι ότι ο καπιταλισμός είναι ένα ψεύτικο σύστημα, όπου ο πατέρας και η μητέρα πρέπει να εργάζονται συνέχεια. Το παιδί γεννιέται μέσα σ' ένα ψεύτικο σύστημα όπου όλοι φεύγουν — είναι τρελό.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Ο λόγος που φεύγουν είναι για να βγάλουν λεφτά.

ΛΙΝΤΑ: Και το σχολείο επηρεάζει το παιδί. Το κάνει ανόητο. Δεν μπο-ρείς ν' αφήσεις το παιδί σου ελεύθερο σ' αυτή την κοινωνία. Είναι πραγμα-τικά δύσκολο.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Και τι θα κάνουμε; Θα μετακομίσουμε όλοι σ' ένα νησί Πρωτογενών ανθρώπων;

APT: Κάνεις το καλύτερο που μπορείς — ποτέ δε θα καταφέρεις το τέ-λειο.

ΤΖΟΫ: Ξέρετε ποια είναι, κατά τη γνώμη μου, η διαφορά; Όταν το παιδί δεν παίρνει επιδοκιμασία από το σπίτι του, θα προσπαθήσει να τη βρει αλλού, στο σχολείο και σ' άλλους κοινωνικούς χώρους. Η δωδεκάχρονη κόρη μου είχε ορισμένα προβλήματα στο σχολείο, και ήταν πάντα εξαιρε-τική μαθήτρια. Τώρα βλέπω πόσο τρελό είναι το εκπαιδευτικό σύστημα — οι βαθμοί, οι απαιτήσεις, όλα αυτά είναι τόσο παράλογα. Τώρα βλέπει κι αυτή τη στάση μου. Οτιδήποτε κάνει είναι για μένα θαυμάσιο. Δεν κάνει πια εκείνη την τρελή προσπάθεια που έκανε άλλοτε για να κερδίσει επιδο-κιμασία από το σχολείο της.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Κι έπειτα σε καλεί η δασκάλα. ΤΖΟΫ: Α, το έκανε. Θέλανε να τη σταυρώσουν κι εγώ δε θα τους βοηθού-

σα. Για πρώτη φορά — γιατί δε φοβάμαι πια την αποδοκιμασία. ΛΙΝΤΑ: Κάτι που παρατήρησα στον Μπράιαν είναι ότι αν δε φτάσω στο

συναίσθημα, αν τον αφήσω να φωνάζει, να ουρλιάζει για κάτι συμβολικό, αν δεν τον βοηθήσω να πλησιάσει το συναίσθημά του, συνεχίζει να το εξω-

243

τερικεύει συμβολικά όλη τη μέρα. Όπου βρει. Ήρθε, για παράδειγμα, τις προάλλες η μητέρα μου να μας δει κι αυτός της είπε: «Εγώ, δε μου αρέ-σεις» και της έκλεισε την πόρτα στα μούτρα. Όταν τελικά αυτή ξαναμπήκε μέσα, της είπε: «Μην κρεμάσεις το παλτό σου σ' αυτή την κρεμάστρα».

APT: Εσύ τι είπες; φ ΛΙΝΤΑ: Είπα απλώς: «Τι είπες Μπράιαν;» κι αυτός το επανέλαβε: «Δε

θέλω να κρεμάσει η γιαγιά το παλτό της σ' εκείνη την κρεμάστρα». Ξαφνι-κά άρχισε να κλαίει. Στο μεταξύ, η μητέρα μου προχώρησε και κρέμασε το παλτό της στην κρεμάστρα. Τον αγνόησε τελείως. Τότε, αυτός άρχισε να ουρλιάζει μ' όλη τη δύναμη της φωνής του. Έπειτα άρχισε να κλαίει: «Δε θέλω να κρεμάσει η γιαγιά το παλτό της στην κρεμάστρα». Αυτό ήταν το μόνο που μπόρεσε να πει- πρέπει να το επανέλαβε γύρω στις εκατό φορές.

APT: Εσύ τι έκανες; ΛΙΝΤΑ: Τον άκουγα κι όταν ηρέμησε κάπως τον ρώτησα: «Τι θέλεις

πραγματικά; Τι θέλεις πραγματικά;» Δεν είπε τίποτα, μόνο συνέχισε να κλαίει... Κι έπειτα, ξέρετε τι είπε; Είπε: «Θέλω τον Μπαμπά μου». Ούτε που μου είχε περάσει από το μυαλό. Δεν τον είχε καν αναζητήσει. Στην κρεμά-στρα εκείνη κρεμάει το παλτό ο μπαμπάς του. Κι αυτή πήγε να πάρει τη θέση του Μπαμπά του. Έπειτα, άρχισε να κλαίει συνέχεια. Φώναζε: «Θέλω τον Μπαμπά μου. Θέλω να έρθει ο Μπαμπάς μου σπίτι». Πριν συμβούν όλα αυτά, εγώ δεν είχα καταλάβει τίποτα.

ΤΖΕΗΝ: Λοιπόν, στο θέμα των γιαγιάδων και των παππούδων που λέγα-με πρωτύτερα, έχω ακούσει αρκετά πράγματα από τα παιδιά μου — την πραγματική ζημιά που προξενούν μια γιαγιά κι ένας παππούς. Είναι τρομε-ρό (διάφοροι θόρυβοι που δείχνουν ότι η ομάδα συμφωνεί). Η μητέρα μου είπε ορισμένα πολύ άσχημα πράγματα στην κόρη μου. Της λέω: «Γιατί δεν τα είπες σε μένα;» κι αυτή μου απαντάει: «Πώς μιλάς έτσι στη μητέρα σου; Δεν ξέρεις καν τι συμβαίνει». Να, είναι αυτό το είδος της διαβολικής πα-νουργίας.

ΜΑΙΡΗ: Η δεκατετράχρονη κόρη μου είχε καθυστέρηση στην περίοδό της τον περασμένο μήνα κι όταν της ήρθε βρισκόταν στο σπίτι της μητέρας μου. Αναστέναξε μ' ανακούφιση. «Αχ, επιτέλους!» Η μητέρα μου της έριξε ένα αυστηρό πουριτανικό βλέμμα και της είπε: «Ποτέ δεν είδα κορίτσι να είναι τόσο ευχαριστημένο που του ήρθε η περίοδος, παρεκτός αν αναρω-τιόταν μήπως είναι έγκυος». Γι' αυτό ακριβώς κι εγώ δεν απόλαυσα ποτέ το σεξ στη ζωή μου. Δεν μπορούσα ν' αγγίξω καν το σώμα μου για ν' αυνα-νιστώ και τώρα κάνει το ίδιο πράγμα στα παιδιά μου.

244

Μ ΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Και δε θυμάσαι πώς ακριβώς σου πέρασαν αυτά τα πράγματα.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Τα ξαναθυμάσαι συνήθως όταν βλέπεις να τα κάνουν στα παιδιά σου.

ΜΕΛΟΣ^ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Έτσι είναι. ΦΡΑΝΣΙΣ: Έχω ένα μωρό δεκαοχτώ μηνών. Χτες το βράδυ, είχε μια

κάποια εμπειρία, ξύπνησε γύρω στα μεσάνυχτα κι άρχισε να κλαίει. Σηκώ-θηκα και πήγα αμέσως κοντά του. Ήξερα ότι μόλις είχε αρχίσει να κλαίει και, σας λέω, πρέπει να είχε σίγουρα τρομοκρατηθεί με κάτι. Δεν ξέρω αν φοβήθηκε επειδή ήταν μόνο του ή οτιδήποτε άλλο — η ουσία είναι ότι έμοιαζε με ζωάκι. Το έφερα κοντά μου γρήγορα κι αυτό κόλλησε πάνω μου. Ήταν πολύ τρομοκρατημένο. Αποκοιμήθηκε στην αγκαλιά μου μέσα σε τριάντα περίπου δευτερόλεπτα. Αλλά το εκπληκτικό ήταν ότι ένιωσα αυτό το φόβο, την ανάγκη του και βρέθηκα δίπλα του. Ήταν κάτι απί-στευτο.

ΒΙΒΙΑΝ: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για ν' αναθρέψεις σωστά ένα παιδί θα πρέπει να ασχολείσαι μαζί του σε εικοσιτετράωρη βάση. Είναι πολύ δύσκολο.

APT: Θα ήθελα να σας υπενθυμίσω κάτι. Όταν βοηθάτε τα παιδιά σας σε μια Πρωτογενή Αναβίωση, κάντε το μέσα σε έξι ή οχτώ ώρες από τη στιγμή που συνέβη κάτι κακό. Η έρευνα απέδειξε ότι μετά από οχτώ ώρες αποθηκεύεται στον εγκέφαλο. Από κοντοπρόθεσμη μεταβάλλεται σε μα-κροπρόθεσμη ανάμνηση. Παρόλο που δεν είμαι ολότελα σίγουρος πάνω σ' αυτό, αν το βοηθήσετε σε μια Αναβίωση μέσα σε έξι με οχτώ ώρες, ίσως μπορέσετε να ξεριζώσετε την ανάμνηση. Και τον Πόνο.

ΒΙΒΙΑΝ: Αυτό ακριβώς κάνει ο Μπράιαν. Καθαρίζει συνεχώς το σώμα του από τον πόνο. Έμαθε, βλέπετε, να το κάνει, γιατί του το επέτρεψαν.

APT: Έτσι, μόλις συμβεί κάτι κακό, σπρώξτε τα αμέσως σε Αναβίωση. Πέστε: «Λοιπόν, σήμερα η γιαγιά έκανε τούτο ή τ' άλλο, έτσι δεν είναι;»

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Πολλοί γονείς θα φέρονταν σωστά αν ήξεραν. Εγώ, για παράδειγμα, δε θα άφηνα τα παιδιά μου να κλαίνε τη νύχτα αν ήξερα ότι είναι τόσο καταστροφικό. Νόμιζα ότι τα εκπαίδευα να κοιμού-νται όλο το βράδυ.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Μα αυτό σου είχε πει τότε ο παιδίατρος. "ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Αυτό λέει όλος ο κόσμος. Κάνεις πολύ κακό ό-

ταν τα σηκώνεις τη νύχτα. ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Δε νομίζω ότι έχει κανένα νόημα το βιβλίο που

συμβουλεύει νευρωτικούς γονείς πώς να μεγαλώσουν τα παιδιά τους.

245

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Σ' ένα τέτοιο βιβλίο, ο γιατρός συμβουλεύει τη μητέρα (μιλάει για το πότε τα παιδιά γίνονται κακομαθημένα): «Αφήστε τα να κλαίνε μέχρι είκοσι λεπτά, αν το αντέχετε». Αν εσείς το αντέχετε. Και το παιδί-, Πόσα εκατομμύρια γυναίκες έχουν διαβάσει αυτό το βιβλίο;

ΒΙΒΙΑΝ: Εμένα κάποτε με βοήθησε μια συμβουλή. Έναπράγμαθυμάμ^ τότε που η Έλεν ήταν μωρό. Ότι έκλαιγε μια συγκεκριμένη ώρα που τύχαι-νε να είναι η ώρα του βραδινού φαγητού μας. Μόλις ερχόταν ο Αρτ από τη δουλειά, αυτή άρχιζε να κλαίει. Τότε ο γιατρός μου είπε ή το διάβασα κάπου, δε θυμάμαι, να φέρνω το παιδί κοντά μας στο τραπέζι. Αυτό ήταν όλο. Ήταν μια καλή συμβουλή.

APT: Τη στηρίζαμε στη μέση του τραπεζιού την ώρα που τρώγαμε. ΒΙΒΙΑΝ: Ήθελε να είναι μαζί μας. Εγώ ούτε που το φανταζόμουνα. APT: Κρατούσε το κέτσαπ, βούταγε τα χέρια της συνέχεια στο φαγητό

κι εμείς προσπαθούσαμε να φάμε. ΣΤΑΡ: Ο γιος μου που είναι δυόμισι χρονών είχε μια μη λεκτική Αναβίω-

ση. Η αιτία ήταν ένα παιχνίδι που είδε στο σούπερ-μάρκετ. Ήθελε ένα παιχνίδι και του το πήραμε. Μόλις το έπιασε στα χέρια του προσπάθησε να το ανοίξει κι όταν είδε ότι δεν μπορούσε άρχισε να εκνευρίζεται. Εγώ ήμουνα με το καλάθι μισογεμάτο κι αυτός, ανεβασμένος πάνω στο καλάθι, άρχισε να κλαίει. Στο τέλος, του το πήρα λέγοντας: «Δεν είναι αυτό που θέλεις». Τότε άρχισε να κλαίει δυνατότερα και να πιάνει ό,τι έβρισκε μπρο-στά του — κράκερς, μπισκότα, οτιδήποτε. Σταμάτησα να ψωνίζω και του λέω: «Θέλεις να σε κατεβάσω κάτω;» «Όχι». Και συνέχισε να κλαίει, να κλαίει, όταν ξαφνικά σταματάει, δείχνει με το δάχτυλό του το μάτι μου και λέει: «Ωχ!» Τότε θυμήθηκα ένα γεγονός πριν έξι μήνες, όταν κάποια στιγμή με πλησίασε, μου έμπηξε το δάχτυλό του στο μάτι μου κι εγώ τον χτύπησα. Και μου είπε: «Ωχ!» Τον πήρα αγκαλιά και του λέω: «Ναι, πόνε-σα». Τότε ηρέμησε, που με πόνεσε θέλω να πω. Κι όλα αυτά χωρίς να πει την παραμικρή λέξη, αφού άλλωστε μιλάει ελάχιστα ακόμα.

APT: Ξαναδημιούργησες την ίδια ακριβώς σκηνή; ΣΤΑΡ: Αυτός την ξαναδημιούργησε. APT: Να μια Αναβίωση ενός δίχρονου παιδιού. Ένα δίχρονο παιδί που

Αναβιώνει την παιδική του ηλικία! (γέλιο) ΣΤΑΡ: Πριν συμβεί αυτό έμπηγε το δάχτυλό του σ' οποιουδήποτε το

μάτι έβρισκε κοντά του. Ή του άρεσε να πλησιάζει πολύ κοντά στα μάτια των ανθρώπων.

APT: Στοιχηματίζω ότι δεν αντέδρασες την πρώτη φορά που σου έ-μπηξε το δάχτυλο στο μάτι σου. Μήπως ήταν η νεκρή σου περίοδος;

246

ΣΤΑΡ: Ναι, δε θυμάμαι να πόνεσα. Θυμάμαι μόνο ότι τον χτύπησα. APT: Κι αυτός μοιάζει να λέει: «Θυμήσου εκείνη τη φορά, ξέρεις, που

σε πόνεσα κι εσύ με χτύπησες κι εγώ ένιωσα άσχημα». Άσχημα είτε γιατί πόνεσε τη μαμά είτε γιατί τον χτύπησες. Βλέπετε όμως, όταν χτυπάτε ένα παιδί, ούτε εσείς ούτε αυτό μπορεί να νιώσει πόνο- ακόμα, δεν μπορεί να νιώσει λύπη γι' άϊιτό που έκανε, γιατί εσείς είστε τρελοί κι αυτό μόνο μπο-ρεί να δει. Όταν η αντίδρασή σας δεν είναι αληθινή, κάνει και το παιδί ψεύτικο. Αντί να αισθανθεί πόνο και λύπη, νιώθει φόβο.

ΒΙΒΙΑΝ: Τι νομίζεις ότι προκάλεσε αυτή τη σκηνή — γιατί βρέθηκες κάποια στιγμή πολύ κοντά του ή γιατί τον άφησες να κλάψει όσο ήθελε;

ΣΤΑΡ: Απλά γιατί βρισκόμουνα εκεί, νομίζω. ΒΙΒΙΑΝ: Και πραγματικά εκεί. ΣΤΑΡ: Υπάρχει και συνέχεια στην ιστορία. Όλα αυτά συνέβησαν πολύ

νωρίς το πρωί, οπότε δεν υπήρχε πολύς κόσμος στο σούπερ-μάρκετ, αλλά οι ταμίες μάς κοίταζαν μ' έναν τρόπο..., είχαν φρίξει.

Βρέθηκα στα αυτόματα πλυντήρια σήμερα, όπου κοίταζα μια γυναίκα που κρατούσε ένα μικρό παιδί στην αγκαλιά της και του χτένιζε τα μαλλιά. Το παιδί, προφανώς, δεν ήθελε να του χτενίζουν τα μαλλιά. Η μητέρα του είπε: «Κάτσε ακίνητος, κάτσε ακίνητος, γιατί αλλιώς θα σε χτυπήσω». Ο Ντέιβιντ έκανε βόλτες με το ποδήλατο του εκεί κοντά. Τον κοίταξα και καθώς τον είδα ν' αντιδρά, πήγα και κάθισα δίπλα του. Και του είπα: «Αυτή είναι κακιά μαμά και ξέρω ότι πονάς». Και, ξέρετε, ακόμα δυσκολεύεται να εκφραστεί λεκτικά.

ΒΙΒΙΑΝ: Έχει καθυστερήσει στην ομιλία του, δεν είναι έτσι; ΣΤΑΡ: Ναι, πολύ. APT: Μπορείς να πεις κάτι σαν «Είσαι τρελός». Να είσαι λιγόλογη. Αν

πεις, «Ω! αυτή είναι μια κακιά μαμά», μπορεί να μην ανταποκρίνεσαι ακρι-βώς στο συναίσθημά του.

ΣΤΑΡ: Μα δεν τον αφορούσε το γεγονός. APT: Τον αφορούσε. ΣΤΑΡ: Ναι, νομίζω ότι βλέπω τι θέλεις να πεις. ΒΙΒΙΑΝ: Δεν υπάρχει λόγος να φοβάσαι ότι έκανες λάθος. Αν έκανες

λάθος, βρίσκεσαι ακόμα στο σημείο που ήσουν όταν άρχισες. Θα σου πει: «Ξέρεις, δεν είναι αυτό».

APT: Το σωστό είναι πάντα η αλήθεια. «Δε θέλω να είμαι μαζί σου σήμε-ρα. Είμαι κουρασμένη. Φύγε». Αυτή είναι η αλήθεια. Μπορούν να αντέξουν κάτι τέτοιο αν δε γίνεται πολύ συχνά.

ΤΖΕΗ Ν: Ακριβώς αυτό έκανα κι εγώ την περασμένη βδομάδα που ήμου-

247

να άρρωστη. Λέω: «Λυπάμαι, η Μαμά είναι άρρωστη και δεν μπορεί να σου διαβάσει». Ένιωθα άσχημα καθώς τα έλεγα, αλλά δεν μπορούσα να κάνω τίποτ' άλλο. Κι έπειτα ένιωσα ότι ίσως δε θα έπρεπε να του μιλήσω έτσι.

APT: Πες του: «Ξέρω πώς αισθάνεσαι, είσαι μωράκι κι εγώ είμαι η μαμά σου και θα ήθελες να σε φροντίζω — έχεις δίκιο. Είμαι η μαμά σου, το | ξέρω, αλλά σήμερα δεν αισθάνομαι τόσο καλά. Αύριο που θα είμαι καλύτε-ρα, θα σε φροντίσω περισσότερο». Να λες πάντα την αλήθεια (η ομάδα συμφωνεί). Εξαρτώνται τελείως από εσάς — και πρέπει να ξέρουν ότι είσα-στε έτοιμοι να τα φροντίσετε.

Σεμινάριο Πρωτογενών Γονιών

Επόμενη Συνάντηση

1 Μαρτίου, 1971

APT: Όλοι σας πρέπει να είχατε διάφορες εμπειρίες από την τελευταία φορά που συναντηθήκαμε. Θα τις συζητήσουμε κι έπειτα θ' αναφερθούμε σε ορισμένες πιο εξειδικευμένες τεχνικές που αφορούν τις Πρωτογενείς Αναβιώσεις παιδιών.

ΒΙΒΙΑΝ: Είχατε καμιά νέα εμπειρία από την τελευταία φορά που συνα-ντηθήκαμε;

ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Ναι, βέβαια. Μια βδομάδα περίπου μετά την τελευταία συ-νάντηση, ήταν κάποιο Σάββατο, και η Παμ (η μητέρα) ένιωθε πάρα πολύ άσχημα- το απόγευμα έφερα την Κλαούντια (τριών χρονών) μαζί με την Παμ στο Ινστιτούτο. Η Παμ θα είχε μια ατομική συνέντευξη για να δει τι της συνέβαινε. Η Κλαούντια άρχισε να κλαίει. Έκλαιγε συνέχεια, γύρω στα είκοσι λεπτά. Εγώ κάθισα δίπλα της και την άφησα να κλαίει. Όταν σταμάτησε, δεν είπε τίποτα, απλώς με κοίταξε πολύ θλιμμένα. Τη ρώτησα τι είχε και μου είπε ότι ήταν λυπημένη. Τη ρώτησα γιατί και μου είπε ότι ήταν λυπημένη επειδή είχε φύγει η Μαμά. Τη ρώτησα μήπως της θύμιζε κανένα παρόμοιο γεγονός παλιότερα κι αυτή δε μίλησε. Άρχισε πάλι να κλαίει. Έκλαιγε για άλλα δεκαπέντε λεπτά. Εγώ δε μιλούσα καθόλου. Ό-ταν σταμάτησε, μ' αγκάλιασε και μου είπε: «Μοιάζει σαν τότε που εσύ και η Μαμά φύγατε για κάμπινγκ, πέρσι το καλοκαίρι». Αυτό είχε γίνει πριν εννιά μήνες· είχαμε πάει στο Όρεγκον για κάμπινγκ χωρίς την Κλαούντια.

248

Και τώρα έκανε μόνη της τη σύνδεση ανάμεσα στο σημερινό γεγονός που έφυγε η Μαμά της και το παλιό που είχαμε φύγει και οι δύο.

ΒΙΒΙΑΝ: Γι' αυτήν είναι το ίδιο συναίσθημα. ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Ακριβώς. Τη σύνδεση την έκανε τελείως μόνη. Και της έκα-

νε πραγματικά καλό. APT: Πώς ήταν μετά; ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Ω, μετά είχε πολύ ευχάριστη διάθεση. Τη ρώτησα αν ήθελε

να πάμε μέσα και να δούμε τη Μαμά και μου είπε: «Όχι». Ήθελε απλώς να παίξει. Η καλή της διάθεση διατηρήθηκε κάπου τρεις μήνες.

ΒΙΒΙΑΝ: Είναι εκπληκτικό αυτό που συμβαίνει σ' ένα τρίχρονο παιδί — το ρωτάς πότε σου ξανασυνέβη στο παρελθόν κι αυτό λειτουργεί, ακόμα και μέσα στα πλαίσια των περιορισμένων εμπειριών του...

ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Μα είναι πραγματικά απίστευτο που είπε ότι πήγαμε για κάμπινγκ πέρσι το καλοκαίρι. Δεν ήξερα ότι είχε την έννοια του χρόνου, ποτέ δεν είχε αναφέρει κάτι σαν καλοκαίρι ή χειμώνα ή εποχή. Κι όμως, είπε «το περασμένο καλοκαίρι». Και γύρισε πίσω σ' αυτό.

APT: Το συναίσθημα τη γύρισε πίσω. ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Σωστά. ΒΙΒΙΑΝ: Μήπως είπε πώς ακριβώς αισθάνθηκε; ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Όχι. Όταν πήγαμε σπίτι τη ρώτησα: «Τι αισθάνθηκες;» Με

κοίταξε για λίγο κι έπειτα μου είπε: «Δε θέλω να μιλήσω γι' αυτό» (γέλιο). APT: Έκλαψε ξανά από τότε όταν έφευγε η μητέρα της; ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Όχι. Άλλοτε έκλαιγε κάθε φορά που έφευγε η Παμ, τώρα

όμως όχι. Δε νομίζω, εντούτοις, ότι όλα έχουν τελειώσει, γιατί τώρα κλαίει όταν — βέβαια, ίσως αυτό είναι διαφορετικό — εγώ φεύγω, πράγμα που δεν έκανε παλιότερα. Τώρα κλαίει όταν φεύγω εγώ και δεν κλαίει όταν φεύγει η Παμ.

ΒΙΒΙΑΝ: Ξέρεις γιατί; ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Όχι, όχι ακόμα. ΒΙΒΙΑΝ: Δε νομίζω ότι ήσουν πολύ προσκολλημένος σ' αυτήν παλιότε-

ρα, έτσι δεν είναι; ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Όχι, δεν ήμουνα. Τώρα όμως, αρχίζει ίσως να προσκολλά-

ται πάνω μου και γι' αυτό της λείπω όταν φεύγω. Βέβαια! Είναι πολύ απλό (γέλιο).

ΒΙΒΙΑΝ: Αρχίζει να ενδιαφέρεται για σένα. ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Ναι, άλλωστε τώρα με φοβάται λιγότερο. Παλιότερα, όταν

έμπαινα το βράδυ στο δωμάτιο της φοβόταν. Αν ήθελε νερό ή κάτι άλλο, δεν ήθελε να της το φέρω εγώ αλλά η Παμ. Τώρα δεν την πειράζει. Τις

249

μισές, μάλιστα, φορές φωνάζει την Παμ και τις άλλες μισές εμένα. Τώρα πια την καταλαβαίνω τελείως. Έχει γίνει πολύ απλή.

APT: Ναι, έχει αλλάξει τελείως. ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Ω, Θεέ μου! Θα έπρεπε να τη βλέπατε τα Χριστούγεννα,

όταν γύρισε σπίτι από τη γιαγιά της, όπου είχε μείνει λίγες μέρες. Έμοιαζε με ρομπότ. Κάθισε στην τραπεζαρία και δεν μπορούσε να κάνει την π<^α-μικρή κίνηση προς το τραπέζι. Έτσι, πήραμε το πιάτο, της το πήγαμε κοντά και καθίσαμε μαζί της στο πάτωμα. Τότε, άρχισε να κλαίει. Έκλαιγε δύο περίπου μέρες. Έπειτα άρχισε σιγά σιγά να παίζει, ν' ασχολείται με διάφο-ρα. Έμοιαζε να έχει συσσωρεύσει μέσα της όλα εκείνα τα δάκρυα που δε θα της επέτρεπε σίγουρα η γιαγιά της να βγάλει. Τώρα είναι ένα τε-λείως διαφορετικό παιδί.

ΒΙΒΙΑΝ: Είναι τόσο χαρούμενη, δε μοιάζει καθόλου με άλλοτε. ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Πραγματικά, είναι πολύ κεφάτη τώρα. Κάνει διάφορα παι-

χνίδια, όπως ήταν χτες που έριξε κάτω ποπκόρν κι άρχισε να περπατάει από πάνω. Θα ήταν αδύνατο να κάνει κάτι τέτοιο πριν από τρεις μήνες (γέλιο). Έκανε κι άλλα πράγματα. Πριν μερικές μέρες μέναμε σ' ένα διαμέ-ρισμα πάνω από ένα γκαράζ. Το βράδυ η Κλαούντια άρχισε να κλαίει, δε θυμάμαι γιατί, πάντως ήταν κάτι συγκεκριμένο. Η Παμ προσπάθησε να την κάνει να δει γιατί έκλαιγε πραγματικά κι αυτό που βγήκε ήταν ότι φο-βόταν ένα μεγάλο δέντρο που έβλεπε από το παράθυρό της. Φοβόταν ότι καθώς το δέντρο κουνιόταν πέρα δώθε από τον αέρα θα την έπαιρνε κι αυτή μαζί. Φοβόταν ότι το δέντρο θα την πήγαινε σ' ένα τέρας που θα την έτρωγε. Και το τέρας είχε τρία μάτια, και το τέρας την έκανε να λυπά-ται και να κλαίει. Προσπαθήσαμε κάπου μισή ώρα να την κάνουμε να μας περιγράψει το τέρας. Αυτή το μόνο που ήθελε ήταν μπισκότα, κράκερς, ένα μπουκάλι γάλα, να κοιμηθεί — τα πάντα, εκτός από το να μιλήσει για το τέρας. Στο τέλος σταματήσαμε γιατί ήταν πολύ τρομοκρατημένη κι έ-τρεμε ολόκληρη. Δε μου έκανε καρδιά να την πιέσω παραπάνω, γιατί δεν ήθελε βοήθεια.

APT: Κι εκεί τέλειωσε; ΒΙΒΙΑΝ: Δεν μπόρεσες να την κάνεις να βυθιστεί στο συναίσθημά της; ΓΟΥΩΛΤΕΡ: Όχι, δεν άντεχα. Την έβλεπα μισή ώρα να τρέμει μπροστά

μου σύγκορμη. APT: Ωραία λοιπόν, τι θα κάνατε κανονικά; Τι θα κάνατε στην περίπτω-

ση που ένα παιδί πραγματικά φοβάται; ΒΙΒΙΑΝ: Ας μιλήσει κάποιος. ΜΑΪΚ: Η εννιάχρονη κόρη μου άρχισε μ' ένα φόβο κι έπειτα, θέλω να

250

πω, πρόκειται για μια πολύ παράξενη ιστορία, αλλά... τα αποτελέσματά της ήταν πολύ θετικά... Κάποια μέρα άρχισε να νιώθει φόβο, καθώς εμείς ετοιμαζόμασταν να φύγουμε. «Όταν φεύγετε, φοβάμαι», είπε. Έτσι, την έβαλα να ξαπλώσει στο κρεβάτι μας, μέσα σ' ένα μισοσκότεινο δωμάτιο, και αρχίσαμε να μιλάμε για το φόβο της. Μου εξομολογήθηκε ότι έβλεπε τα ίδια όνειρα μ' εκείνα που έβλεπε όταν ήταν μικρή. Αυτό μου έδωσε κάτι να πιαστώ. Η συζήτηση περιστρεφόταν γύρω από το ότι είναι πολύ μικρή. «Τι είναι περίπου αυτά τα όνειρα;» τη ρωτάω. «Δεινόσαυροι», μου λέει. Θυμήθηκα ότι η Κάθυ ένιωθε, όταν ήταν μικρότερη, πανικό στην ιδέα του δεινόσαυρου- θυμήθηκα ότι πολλές φορές την τρομοκρατούσα, την παί-δευα — ήμουνα τρελός τότε. Η Κάθυ ήθελε να κοιμάται στο κρεβάτι μας. Κι εμείς δε θέλαμε να την αφήνουμε να έρχεται στο κρεβάτι μας, γιατί ήταν το δικό μας κρεβάτι. Αλλά δεν μπορούσαμε να την κλειδώσουμε ούτε να τη δέσουμε- γι' αυτό φτιάξαμε ένα πορτάκι ώστε να μπορεί να μας βλέ-πει, αλλά να μην μπαίνει μέσα. Συνέχισε για το φόβο της με τους δεινόσαυ-ρους- το δωμάτιο ήταν πολύ σκοτεινό και τότε με είδε να στέκομαι στην πόρτα του δωματίου της- ήμουνα τόσο θυμωμένος μαζί της, που κρύφτηκε κάτω από τα σκεπάσματα, αγκάλιασε το μαξιλάρι της, το θυμάμαι καλά αυτό, έσφιγγε το μαξιλάρι της και προσπαθούσε να κρυφτεί. Άρχισε να κλαίει. Ήταν πραγματικά μια Αναβίωση. Οι λυγμοί της έβγαιναν βαθιά μέ-σα από το στομάχι της. Άρχισε να χτυπά. Ο θυμός ήταν το πρώτο συναί-σθημα που ένιωσε. Έπειτα σαν κάτι να έσπασε, ξέρεις. Έκλαιγε και ξαφνι-κά μου λέει: «Εσύ είσαι ο δεινόσαυρος! Εσύ είσαι ο δεινόσαυρος!» Κι εγώ της είπα: «Σωστά». Αλλά δεν ένιωθα έτσι φλεγματικός όπως φάνηκα. Ή-ταν πραγματικά κάτι πολύ εξαιρετικό. Κι έπειτα, δυστυχώς, δεν μπορούσα να συγκρατηθώ άλλο. Σηκώθηκα, την αγκάλιασα και είχαμε ταυτόχρονα Πρωτογενή Αναβίωση. Καθυστερήσαμε μιάμιση ώρα στο ραντεβού που είχαμε. Αλλά ήταν φανταστικό. Όταν αναδύθηκε από την Αναβίωσή της, το πρόσωπό της, δεν έχω δει ποτέ το πρόσωπό της έτσι. Είχε συνήθως ένα ψεύτικο χαμόγελο καρφιτσωμένο στο πρόσωπό της. Και τώρα δεν υ-πήρχε. Δεν μπορούσε να είχε ενδιαφερθεί λιγότερογια το ότι εμείς φεύγα-με. Στην πραγματικότητα, δεν την ενδιέφερε καθόλου. Δεν μπήκε καν στον κόπο να μας πει καληνύχτα. Αυτό έχει συμβεί δύο φορές μέχρι σήμε-ρα. Είχε δύο μεγάλες Πρωτογενείς Αναβιώσεις γύρω από το ότι εμείς βγαίναμε τα βράδια. Η δεύτερη αφορούσε ιδιαίτερα το πορτάκι της κρεβα-τοκάμαράς μας. Όταν ήταν μικρή, πίστευε ότι υπήρχε ένας λύκος στο ντουλάπι. Έκλαιγε και φώναζε: «Ο λύκος είναι το πορτάκι και ο λύκος είσαι εσύ!»

251

ΒΙΒΙΑΝ: Είχε δύο Πρωτογενείς Αναβιώσεις; ΜΑΪΚ: Θα έλεγα τρεις, πέρα από τις φορές που έκλαψε πολύ και τις

θεωρώ κάτι ενδιάμεσο. Δεν μπορώ να μιλήσω για τις μικρές Αναβιώσεις, νιώθω πλήρη αδυναμία. Δεν ξέρω τι να κάνω. Πολλές φορές παραμένουν συ μβολικές. Το αγόρι μας είναι τεσσάρων χρονών και όταν έρχεται η στιγ-μή, το βάζω να ξαπλώσει στο κρεβάτι κι αυτός είναι εξαγριωμένος με τη * Μαμά του. Γι' αυτό του λέω: «Χτύπα τη Μαμά», εννοώντας, χτύπα το μαξι-λάρι. Και τότε αυτός σηκώνεται και λέει: «Πού είναι;» (γέλιο). Αυτό είναι το δυσκολότερο σημείο. Δεν μπορώ να τον οδηγήσω κάπου αλλού. Αυτός θέλει να χτυπάει, γιατί τον χτυπούσα, τον χτυπούσα πολύ όταν ήταν μι-κρός. Έρχεται κοντά μας κι αρχίζει να στριγγλίζει. Δεν μπορώ να τον στα-ματήσω και να τον κάνω να βγάλει το αληθινό του συναίσθημα. Το συναί-;

σθημα είναι ότι θέλει να χτυπήσει. Είναι πολύ θυμωμένος. Ο θυμός δεν είναι συναίσθημα, αλλά είναι φοβερά δύσκολο για μένα να τον διαπεράσω και να φτάσω στο συναίσθημα.

ΑΙ ΝΤΑ: Όταν πω στο γιο μου, που είναι τριάμισι χρονών, «είσαι θυμωμέ-νος με τη Μαμά;» θα πει: «Πού είναι αυτή;» Όταν του πω, «πες το στον Μπαμπά», σταματάει αμέσως να κλαίει. Κοιτάζει γύρω του και λέει: «Πού είναι αυτός;» ή «Δεν μπορώ, δεν είναι εδώ». Ή αρχίζει να μου λέει: «Δεν είναι εδώ, ξέρεις, είναι στη δουλειά του». Τότε, του λέω: «Δεν πειράζει. Πες του». Με κοιτάει για λίγο σαν να μην είναι σίγουρος. Αν συνεχίσω να τον παροτρύνω, συνήθως τα καταφέρνει.

Από την τελευταία μας συνάντηση, αποφάσισα να του λέω ποιο είναι το συναίσθημα. Είδα ότι έτσι λειτουργεί πολύ καλύτερα. Προχωράει γρη-γορότερα. Δεν περιφέρεται για πολύ γύρω από το συναίσθημα. Αν του πω: «Θέλεις να έρθει ο Μπαμπάς σπίτι;» ή «Λυπάσαι γιατί ο Μπαμπάς έφυ-γε;» θα μου πει: «Ναι». Έπειτα αρχίζει να κλαίει και στο τέλος λέει: «Θέλω τον Μπαμπά μου». Ή οτιδήποτε άλλο. Αλλά νομίζω ότι πρέπει να επιμέ-νουμε και να το επαναλαμβάνουμε συνέχεια.

Χτες, ο Μπράιαν έκανε σαν τρελός. Έτρεχε μέσα στο σπίτι, με κυνηγού-σε, με χτυπούσε- το πρόσωπό του ήταν κατακόκκινο από το θυμό. Το σώμα του έτρεμε ολόκληρο. Κι εγώ προσπαθούσα συνέχεια να του ξεφεύγω, γιατί πονάω πολύ όταν με χτυπάει έτσι εξαγριωμένος. Φοβόμουνα, όμως, μη χτυπήσει κι αυτός έτσι που έτρεχε πάνω στα έπιπλα. Έριξε το τηλέφω-νο από το τραπέζι, έσπασε ένα βάζο. Κάποια στιγμή τον πιάνω και τον ρίχνω στο πάτωμα. Επειδή δε θέλω συνήθως να του παγιδεύω τα χέρια και τα πόδια, τον πίεσα μαλακά στο στήθος. Μόλις τον άφησα για ένα λε-πτό, μου ξέφυγε και είπε: «Άσε με ήσυχο. Δε θέλω να με αγγίζεις». Και

252

άρχισε να ουρλιάζει. Πήγε στο μπάνιο λέγοντας: «Θα σε καταβρέξω με νερό». Εγώ κάθισα στο σαλόνι χωρίς να τον πιστέψω, όταν ξαφνικά βγήκε από το μπάνιο μ' ένα μπουκάλι γεμάτο νερό, άρχισε να με κυνηγάει και στο τέλος μού το έριξε στα μούτρα. Τότε άρχισα κι εγώ να τον κυνηγάω, μπαίνει στην κρεβατοκάμαρά του, κρύβεται κάτω από το κρεβάτι, ουρλιά-ζει, χτυπιέται, κάνει σαν παλαβός. Τον έπιασα από τους αστραγάλους κι αυτός συνέχισε να χτυπιέται στο πάτωμα. Ξαφνικά του λέω: «Τι συμβαίνει, Μπράιαν;» Τότε σταμάτησε. Εγώ δεν είπα τίποτ' άλλο. Αυτός άρχισε να ξανακλαίει. Στο τέλος, είπε: «Θέλω τον Μπαμπά μου να έρθει σπίτι». Ο Μπεν είχε πάει για σκι από την προηγούμενη Πέμπτη. Κάθε φορά που πη-γαίναμε από τότε στο αεροδρόμιο ο Μπράιαν άρχιζε να κλαίει, χωρίς όμως να βγάζει το συγκεκριμένο συναίσθημα. Απλώς έκλαιγε κι έλεγε ότι δεν ήθελε ν' απογειωθεί το αεροπλάνο. Μέχρι χτες δεν είχε μπορέσει να νιώ-σει το συναίσθημά του. Μόλις το έκφρασε, τον άφησα μόνο. Έκλαιγε γύρω στα είκοσι λεπτά. Όταν βγήκε από το δωμάτιό του, χαμογελούσε. Τον κοί-ταξα και του είπα: «Είσαι εντάξει;» και μου απάντησε «Ναι». Έπειτα έτρεξε, μ' αγκάλιασε και κάθισε για λίγο πάνω μου. Μετά κατέβηκε και γύρισε στα παιχνίδια του. Την υπόλοιπη μέρα ήταν τόσο ευτυχισμένος όσο ποτέ.

ΜΑΪΚ: Όταν ήμουνα μικρός, τα παιδιά με φώναζαν «ο Καθηγητής», για-τί φορούσα γυαλιά. Το είπα στη μαμά μου κι αυτή μου απάντησε: «Είσαι καλύτερος από τα άλλα παιδιά. Εσύ είσαι έξυπνος». Με απομάκρυνε στη στιγμή από το συναίσθημά μου. Εκείνο που ήθελα να μου πει ήταν: «Θεέ μου, πρέπει να νιώθεις απαίσια!» Αυτό κάνω κι εγώ σήμερα. Όταν ένα από τα παιδιά μου μου λέει κάτι, του απαντάω: «Πρέπει να νιώθεις — οτι-δήποτε. Πρέπει να νιώθεις θλίψη. Ή, πρέπει να νιώθεις απαίσια». Τα βοη-θάω να διατυπώσουν λεκτικά το συναίσθημά τους και τους δείχνω ότι κα-ταλαβαίνω. Γιατί έτσι πραγματικά είναι. Δεν τους αλλάζω τον αδόξαστο.

ΜΠΕΤΤΥ: Σωστά. Εγώ έχω ένα δεκαπεντάχρονο γιο, τον Τζο, Ξέρω πό-τε ακριβώς νιώθει πόνο απλά κοιτάζοντας τα μάτια του. Μόλις αρχίσουν ν' αναβλύζουν δάκρυα, τον βάζω να ξαπλώσει στον καναπέ, ένα κανονι-σμένο μέρος. Τις τέσσερις πρώτες φορές δε δυσκολεύτηκα να τον σπρώ-ξω σε Αναβιώσεις. Βυθιζόταν κι έμοιαζε να μιλάει στον εαυτό του. Την τελευταία φορά, καθώς μπαίναμε σπίτι μετά τον κινηματογράφο, μου είπε: «Φοβάμαι όταν φεύγετε εσύ κι ο Ντουγκ (ο πατριός του)». Κι εγώ του λέω: «Ξάπλωσε και προσπάθησε να το αισθανθείς». Αλλά δεν μπορούσε. Κι έτσι αποφάσισα να τον βοηθήσω.

APT: Πώς; ΜΠΕΤΤΥ: Να, του έδωσα μια μάσκα να σκεπάσει τα μάτια του.

253

APT: Του έδωσες διαταγές να αισθανθεί. Μη διατάζετε ποτέ τον άλλο να αισθανθεί, γιατί δε θα καταφέρετε τίποτα.

ΒΙΒΙΑΝ: Να περιμένετε πάντα την Πρωτογενή φράση. Είναι κάτι που διδάσκουμε στα εκπαιδευτικά σεμινάρια. Ακούτε, ακούτε, ακούτε και ξαφφ νικά πιάνετε μια φράση που περικλείει το συναίσθημα. Τότε τον σταματά-τε. Αυτός θ' αρχίσει να κλαίει. Ή, όταν πρόκειται για το δικό σας παιδί που το ξέρετε καλά, μπορεί να παρατηρήσετε κάποιο σημάδι, κάποια αλ-λοίωση, στα μάτια του για παράδειγμα. Τότε του λέτε, «Σσσ!» ή κάτι παρό-μοιο. Απλώς για να κόψετε τη ροή του λόγου σ' αυτό το σημείο. Και συ-μπληρώνετε: «Το νιώθεις πραγματικά αυτό, έτσι δεν είναι;»

ΚΑΡΟΛ: Και τα τρία παιδιά μου ενθουσιάζονται να κοιτάνε τα ημερολό-για που κρατούσα όταν ήταν μωρά. Η μικρότερη, ιδιαίτερα, είχε εντυπο> σιαστεί από τις φωτογραφίες που τα έδειχναν μωρά. Όταν εγώ βρισκό-μουνα σε Πρωτογενή Θεραπεία, της άρεσε να το κουβαλάει παντού μαζί της (ένα άλμπουμ σε σχήμα πορτοφολιού)1 το βράδυ, το έβαζε κάτω από το μαξιλάρι της και πριν κοιμηθεί του έριχνε μια ματιά. Στη διάρκεια της μέρας πάει κάθε τόσο και το ανοίγει. Ο λόγος που φαινόταν να έχει κολλή-σει στη βρεφική ηλικία ήταν ότι εγώ θα την αγαπούσα μόνο σαν μωρό και όχι αν μεγάλωνε. Έπρεπε να μείνει μωρό. Στην πρώτη της Αναβίωση της λέω: «Δεν μπορείς πια να είσαι μωρό, έτσι δεν είναι;» «Όχι», απαντάει, και αρχίζει να κλαίει και να χτυπιέται ακριβώς σαν μωρό. Αυτή ήταν η πρώ-τη Αναβίωσή της. Από τότε δεν ξαναείχε άλλη. Τα μόνα ξεσπάσματα που έχει τώρα είναι όταν χάνει τη γάτα της ή κάτι παρόμοιο.

APT: Δε μου λες, εκφράζεται ξεκάθαρα όταν θέλει κάτι; ΚΑΡΟΛ: Ναι, πολύ. APT: Τότε, να γιατί. ΒΙΒΙΑΝ: Σήμερα, ξέρεις, ένιωσα ότι ορισμένοι από αυτούς που μίλησαν

για τις Αναβιώσεις των παιδιών τους ήταν ελαφρά απογοητευμένοι — με τ' αποτελέσματα, θέλω να πω. Εσύ;

ΚΑΡΟΛ: Α, όχι! Καθόλου μάλιστα! Η διαδικασία είναι σίγουρα πολύ αρ-γή κι αυτό ίσως να μ' απογοητεύει λίγο, αλλά είναι δευτερεύον. Ο καθένας έχει το δικό του ρυθμό. Είμαι, όμως, πολύ ευχαριστημένη με τ' αποτελέ-σματα.

ΒΙΒΙΑΝ: Υπάρχουν ίσως πολλά που έχουμε ν' ανακαλύψουμε ακόμα για τα παιδιά. Πάντως, πρέπει να περιμένουμε κάθε φορά τη στιγμή που είναι τα ίδια έτοιμα για μια τέτοια εμπειρία.

ΚΑΡΟΛ: Δεν μπορώ πια να σπρώξω τα παιδιά μου σε Πρωτογενείς Ανα-βιώσεις λέγοντάς τους να ξαπλώσουν κάτω1 πρέπει, θέλω να πω, να αι-

254

σθανθούν τα ίδια και να βυθιστούν στο συναίσθημά τους πρωτύτερα. ΛΙΝΤΑ: Ο Μπράιαν μιλάει αργότερα γι' αυτό- δύο ή τρεις ώρες αργότε-

ρα, θα πει: «Μαμά, έκλαιγα». Κι εγώ θα του πω: «Ναι, σε είδα». Και τότε θα πει, όπως είπε χτες: «Μ' αρέσει να κλαίω». «Γιατί;» τον ρώτησα. «Γιατί αισθάνομαι καλύτερα» (γέλιο).

ΒΙΒΙΑΝ: Του αρέσει να κλαίει γιατί είναι κάτι επιτρεπτό, και μια αληθινή ανάγκη.

ΛΙΝΤΑ: Σωστά. Και όταν τον ρώτησα «γιατί», απάντησε: «Γιατί αισθάνο-μαι καλύτερα». Κι έτσι είναι. Αισθάνεται καλύτερα, λειτουργεί καλύτερα, φαίνεται καλύτερα. Ο Μπεν έφερε σπίτι αυτή τη μεγάλη φωτογραφία που είχε κρεμασμένη στον τοίχο του γραφείου του. Την είχε τραβήξει όταν ο Μπράιαν δεν είχε ακόμα συμπληρώσει τα δύο, με τα μακριά ξανθά μαλ-λιά του. Όπως είναι σήμερα δε διαφέρει πολύ από τη φωτογραφία, μόνο που το πρόσωπό του έχει χάσει εκείνη τη μωρουδίστικη έκφραση. Όταν την είδε ο Μπράιαν, θύμωσε πολύ. Είπε απλώς: «Εγώ δεν είμαι έτσι». «Για-τί;» του λέω. «Δεν είμαι εγώ», λέει. «Μα εσύ είσαι» του απαντάω. «Όχι», επιμένει. Και άρχισε να επαναλαμβάνει αδιάκοπα: «Όχι, δεν είμαι εγώ». «Γιατί; Γιατί δεν είσαι εσύ;» τον ρωτάω. Και μου είπε ότι δεν ήξερε γιατί. Δεν μπορούσε να το εξηγήσει. Απλώς συνέχισε να λέει: «Όχι, δεν είμαι εγώ». Πραγματικά, όταν ήταν ενάμισι χρονών ήταν ολότελα διαφορετικός απ' ό,τι είναι σήμερα.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Ανατρέφουμε τώρα μια νέα γενιά Πρωτογενών παιδιών.

APT: Θ' αποτελέσουν μια εκπληκτική ομάδα για έρευνα και μελέτη.

Μ Π ΕΤΤΥ: Θα ήθελα να συζητήσω ορισμένες θεωρητικές επεκτάσεις αυ-τού του θέματος, γιατί μου φαίνονται διαφορετικές από αυτά που διάβασα στο βιβλίο σου. Όπως ξέρουμε, το παιδί από τη στιγμή που απωθεί τα συναισθήματά του γίνεται ψεύτικο και, απ' ό,τι ακούω τώρα, ένα παιδί μπο-ρεί ν' αναστρέψει γρήγορα αυτή την πορεία σε πολύ μικρή ηλικία. Για πα-ράδειγμα, εσύ ο ίδιος έχεις πει ότι ακόμα κι ένας θαυμάσιος δάσκαλος στο σχολείο δεν μπορεί να καταφέρει σπουδαία πράγματα. Εξακολουθείς να πιστεύεις κάτι τέτοιο; Ότι, δηλαδή, κανένας άλλος πέρα από το γονιό δεν μπορεί να επαναφέρει το παιδί στην πρώτη του κατάσταση;

APT: Ναι, βέβαια. ΜΠΕΤΤΥ: Μόνο ο γονιός, έτσι δεν είναι;

APT: Το θέμα είναι ότι αν καταφέρεις να στρέψουν τα παιδιά σου όλο το θυμό και την κακία τους προς τα σένα, θα πάψουν να τα εκδηλώνουν

255

στο σχολείο τους. Στην αντίθετη περίπτωση, θα τα βγάζουν καθημερινά στο σχολείο τους.

PI ΚΥ: Είπες ότι ένας υγιής άνθρωπος θα πρέπει να μπορεί να μεταχειρί-ζεται άρρωστα παιδιά στο σχολείο. Εγώ δεν πιστεύω ότι θα έπρεπε. Φ

APT: Γιατί; ΡΙΚΥ: Γιατί απλά δε θα θέλει να ζει σ' ένα τέτοιο περιβάλλον. Δε θα

θέλει να ζει κοντά σε νευρωτικούς ανθρώπους. APT: Αυτό είναι αλήθεια. ΡΙΚΥ: Νευρωτικά παιδιά. APT: Κι εσύ τι προτείνεις; ΡΙΚΥ: Το καλύτερο που θα μπορούσα να προτείνω είναι ένα Πρωτογε-

νές σχολείο. ' APT: Ίσως στις μέρες σου, Ρικ, να γίνει κάτι τέτοιο. ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Σκέφτομαι, ξέρεις, δεν προσπαθώ απλώς να

λέω ότι αυτή θα ήταν η μοναδική λύση. Νομίζω ότι υπάρχουν πραγματικά προβλήματα και Πρωτογενή προβλήματα. Και το πρόβλημα του σχολείου είναι πολύ πραγματικό για μερικά παιδιά. Πληγώνονται καθημερινά από τους δασκάλους, από οτιδήποτε γύρω τους.

ΡΙΚΥ: Κι από τα ίδια τα παιδιά. APT: Ας σκεφτούμε μόνο το γεγονός ότι είναι υποχρεωμένο να κάθεται

ακίνητο οχτώ ώρες, πράγμα που είναι τελείως τρελό. Θεότρελο. Ένα μι-κρό παιδί; Να κάθεται ακίνητο σε μια τάξη μια ολόκληρη ώρα μέχρι το διάλειμμα;

ΒΙΒΙΑΝ: Οι Αναβιώσεις γύρω από το σχολείο είναι πολύ συνδεδεμένες με τη μητέρα και τον πατέρα.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Με ποιο τρόπο; ΒΙΒΙΑΝ: Γιατί το παιδί φοβάται να πει στους γονείς του ότι τα άλλα

παιδιά δεν το αποδέχονται. Η απόρριψη έχει πολλές πλευρές. ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Είναι φοβερή απώλεια της αυτοεκτίμησής σου

να παραδεχτείς κάτι τέτοιο στους γονείς σου. ΒΙΒΙΑΝ: Πολύ σωστά. APT: Αν το παιδί παραδεχτεί ότι τα άλλα παιδιά το αποφεύγουν, μπορεί

να νομίζει ότι θα συμβεί το ίδιο και με τους γονείς του. Δε θέλει, βλέπετε, να διακινδυνέψει κάτι τέτοιο.

ΚΑΡΟΛ: Η κόρη μου πέρασε πολλά στο σχολείο, αλλά τελικά τα ξεπέρα-σε, γιατί πήγαινα κάθε τόσο στη δασκάλα της κι έκανα φοβερές σκηνές για τον τρόπο που της φερόταν. Τώρα, όποτε θέλει να κάνει κάτι, το κάνει. Όταν θέλει να μασήσει τσίχλα στην τάξη το κάνει, παίρνοντας τα μέτρα

256

της να μην τη δει η δασκάλα. Έμαθε να τα βγάζει πέρα γιατί τη βοήθησα πολύ.

ΡΙΚΥ: Όταν σκέφτομαι τώρα το δημόσιο σχολείο, νομίζω ότι ξέρω τι θα έπρεπε να είχα κάνει. Θυμάμαι τον τρόπο που είχαν να σε ελέγχουν και να σου επιβάλλονται. Αναρωτιέσαι γιατί δεν έκανες ορισμένα πράγμα-τα, γιατί πραγματικά δε θα συνέβαινε τίποτα αν τα έκανες. Είχαν, όμως, τον τρόπο τους να σε τρομοκρατούν από τότε που ήσουνα τεσσάρων ή πέντε χρονών, από το νηπιαγωγείο.

ΣΕΛΜΑ: Θυμάμαι μερικά παιδιά που έλεγαν στον Σαμ: «Θα το πω στη μαμά σου». Και παρόλο που ήξερε ότι ακόμα κι αν μου το έλεγαν δε θα είχε καμιά σημασία, στενοχωριόταν υπερβολικά. Ερχόταν κλαίγοντας και μου έλεγε: «Μου είπε ότι θα σου πει αυτά που έκανα». Κι έκλαιγε επί τόπου. Δεν ήταν ότι με φοβόταν, αλλά ότι τα παιδιά χρησιμοποιούσαν μια τέτοια μέθοδο.

APT: Όταν καταλαβαίνετε ότι τα παιδιά σας αποκρύβουν την πραγματι-κότητα, πρέπει να τα κάνετε να μιλήσουν στα ίσια. Αυτό είναι το βασικό θέμα της Πρωτογενούς Θεραπείας. Με τις Αναβιώσεις των παιδιών προ-σπαθούμε να δούμε τι συμβαίνει πίσω από την εικόνα που μας παρουσιά-ζουν. Τα βάζετε να ξαπλώσουν. Ο φωτισμός πρέπει να είναι χαμηλός. Έ-πειτα, μιλάτε για το συναίσθημα και περιμένετε κάποιο άνοιγμα από το παιδί.

ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ: Ναι, το μισοσκόταδο είναι πολύ σημαντικό. Προσωπικά, τα κατάφερα πολύ καλύτερα σε σκοτεινά παρά σε φωτισμένα δωμάτια.

ΡΙΚΥ: Δε θα πρέπει, νομίζω, να είναι μισοσκόταδο, αλλά σκοτάδι. APT: Ναι, όσο το δυνατό σκοτεινότερα. ΛΙΝΤΑ: Προσπάθησα σ' ένα μισοσκότεινο δωμάτιο- καθόμουνα πίσω α-

πό τον Μπράιαν και μόνο το γεγονός ότι μπορούσε ν' ακούει τη φωνή μου και να με βλέπει, κατά κάποιο τρόπο τον έκανε να σηκώνεται και να κοιτά-ει. Αν ήταν τελείως σκοτεινά, δε θα είχε σημασία πού θα καθόμουνα. Στο μισοσκόταδο, όμως, δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί τελείως, γιατί είχε τη δυνατότητα να με βλέπει.

PI ΚΥ: Μπορείς να οραματιστείς καλύτερα τις σκηνές που θυμάσαι. Όλα τα περασμένα μπορείς να τα δεις καλύτερα.

APT: Ξέρετε, πρόκειται για κάτι θαυμάσιο- να διατρέχεις ανάποδα το χρόνο και να δίνεις στο παιδί σου να καταλάβει ότι είναι ωραίο να αισθάνε-ται. Ας το δούμε καλύτερα. Σ' αυτή τη θεραπεία δεν πρόκειται να υποβλη-θούν όλοι οι γονείς. Ορισμένοι γονείς νομίζουν ότι είναι πολύ καλό να

17. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 257

μαθαίνουν από πολύ νωρίς στα παιδιά τους να κοιμούνται τη νύχτα. Αυτό έμαθαν, αυτό κάνουν. Τώρα όμως, διαβάζουν ότι αυτό είναι πολύ κακό, πολύ οδυνηρό και σταματούν να το κάνουν. Μιλάμε για μικρά πράγματα, όχι μεγάλα. Αυτό εννοώ όταν λέω προληπτικά μέτρα. Εκείνο που μπορού· φ με να κάνουμε είναι να πάψουμε να χρησιμοποιούμε κανόνες- έτσι, τα παι-διά δε θα είναι υποχρεωμένα να ζουν μέσα σε κανόνες που περιχαρακώ-νουν τα συναισθήματα.

Σεμινάριο Πρωτογενών Γονιών

12 Δεκεμβρίου 1972 j

ΒΙΒΙΑΝ: Βρήκα στο γραφείο μου σημειώματα από μερικούς από εσάς που ρωτάτε πότε θα έχουμε την επόμενη συνάντηση των γονιών. Είχαμε κάνει ορισμένες συναντήσεις στο παρελθόν και, όπως τότε, έτσι και τώρα, θ' αφιερώσουμε αυτή τη συνάντηση σε πράγματα που θέλετε να μάθετε, ν' ανακαλύψετε ή να προσφέρετε.

ΝΤΟΤΗ: Να, εγώ βρίσκομαι σε τεράστια σύγχυση όσον αφορά τα παι-διά μου. Ποτέ δεν ήξερα τι να τα κάνω, και από τότε που βρίσκομαι σε θεραπεία, μ' ενοχλούν πολύ και δεν ξέρω πώς να τα μεταχειριστώ.

ΒΙΒΙΑΝ: Θέλεις ν' αναφέρεις πιο συγκεκριμένα μερικά από τα προβλή-ματά σου;

ΝΤΟΤΗ: Αντιμετωπίζω ένα πραγματικά μεγάλο πρόβλημα με τον εξά-χρονο γιο μου. Κλέβει λεφτά. Πριν από μια βδομάδα έκλεψε κάτι ψιλά από το σχολείο του. Δεν ξέρω αν έκανα καλά, αλλά δεν τον ανάγκασα να τα επιστρέψει. Χτες το βράδυ έκλεψε κάτι λεφτά από το γείτονα κι έπειτα κρύφτηκε στην ντουλάπα γιατί φοβόταν να το πει στον άντρα μου. Έτσι είπε στο δεκαεννιάχρονο αγόρι από τον Καναδά που μένει μαζί μας. Πραγ-ματικά δεν ξέρω τι να κάνω μαζί του.

ΒΙΒΙΑΝ: Ομολόγησε στο αγόρι που μένει μαζί σας ότι έκλεψε λεφτά; ΝΤΟΤΗ: Ναι. Εγώ βρισκόμουνα στο Ινστιτούτο και ο άντρας μου ήταν

σπίτι. Πραγματικά φοβόταν να το πει στον πατέρα του, γιατί όταν άρχισε να κλέβει στα τέσσερά του, ο Ρον τον ανάγκασε μια φορά να επιστρέψει τα λεφτά.

ΒΙΒΙΑΝ: Τον έχεις ρωτήσει ποτέ γιατί κλέβει; ΝΤΟΤΗ: Σήμερα το πρωί μου είπε ότι δεν ξέρει γιατί κλέβει- έκλαιγε

και μου είπε ότι μισεί τον εαυτό του. Τον ρώτησα πώς αισθάνεται τη στιγμή

258

που κλέβει και μου είπε ότι του είναι αδύνατο να το αποφύγει. Επαναλαμ-βάνει συνέχεια στον εαυτό του, «Τομ, δεν πρέπει να πάρεις αυτά τα λε-φτά», αλλά πριν το καλοκαταλάβει, τα λεφτά βρίσκονται στην τσέπη του. Σήμερα δεν ήθελε να πάει σχολείο.

ΒΙΒΙΑΝ: Αντιμετωπίζει κανένας άλλος από εσάς αυτό το πρόβλημα; ΝΟΡΜΑ: Ναι, εγώ με τη δεύτερη κόρη μου. Το ανακαλύψαμε από τότε

που αρχίσαμε θεραπεία και δεν το έχουμε συζητήσει ανοιχτά μαζί της ακό-μα. Αυτή ξέρει καλά ότι το ξέρουμε. Καθώς ερχόμασταν εδώ από το Οχάιο, σταματήσαμε στο σπίτι της αδελφής μου στο Σαν Φραντζίσκο. Πήγαμε όλοι μαζί στο Τσάινα-τάουν να πάρουμε κάτι για τα παιδιά. Η κόρη μου έκλεψε τότε κάτι λεφτά από την ξαδέλφη της. Ήταν ολοφάνερο ότι τα είχε πάρει αυτή, γιατί έλειπε ένα ασημένιο δολάριο, πράγμα που δεν είχε αυτή πάνω της πρωτύτερα. Καταλάβαινε, βέβαια, ότι ήταν ύποπτη. Εγώ δεν ήθελα να δημιουργήσω θέμα. Δεν ξέρω όμως τι να κάνω. Όταν αγγίζω αυτό το θέμα, γυρίζει αμέσως τη συζήτηση αλλού. Τα μάτια της στριφογυ-ρίζουν κάνει οτιδήποτε για ν' αποφύγει τη συζήτηση κι εγώ το ξέρω. Σ' αυτό ακριβώς το σημείο βρίσκομαι τώρα. Δεν ξέρω πώς ν' αγγίξω το συναί-σθημα που βρίσκεται πίσω από τις πράξεις της.

ΒΙΒΙΑΝ: Λίντα, νομίζω ότι κι εσύ είχες μια παρόμοια εμπειρία με τον Μπράιαν.

ΛΙΝΤΑ: Ο Μπράιαν το κάνει αυτό συνέχεια με μένα και τον Μπεν. Παίρ-νει το πορτοφόλι του Μπεν ή λεφτά από το δικό μου πορτοφόλι και τα κρύβει στο δωμάτιό του.

ΝΤΟΤΗ: Τα ξοδεύει, όμως; ΛΙΝΤΑ: Όχι, συνήθως όχι. Η στάση του είναι καθαρά συσσωρευτική-

θέλει να παίρνει όσα περισσότερα μπορεί. Όταν πηγαίνουμε για ψώνια, του λέω: «Πάρε το πορτοφόλι σου να ξοδέψεις μερικά λεφτά». «Όχι, δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Θέλω να τα μαζεύω», απαντάει.

ΝΤΟΤΗ: Του παίρνετε ποτέ πίσω τα λεφτά; ΛΙΝΤΑ: Όχι. ΒΙΒΙΑΝ: Τι έχεις να μου πεις γι' αυτό; Τι σημαίνει για σένα και τι γι'

αυτόν; ΛΙΝΤΑ: Τον ρωτάω και ουσιαστικά δεν παίρνω άλλη απάντηση πέρα απ'

το ότι απλώς θέλει λεφτά. Είναι πέντε χρονών και είμαι σίγουρη ότι αυτό το έμαθε στο σχολείο: όποιος έχει λεφτά είναι πλούσιος. Λέει: «Θέλω πολ-λά λεφτά για να είμαι πλούσιος». Αν τον ρωτήσω, «Τι σημαίνει πλούσιος;» θα μου απαντήσει: «Να έχεις πολλά λεφτά και να τα κάνεις ό,τι θέλεις». Το συναίσθημά του είναι να κάνει αυτό που θέλει. Τα λεφτά είναι συμβολι-

259

κά, νομίζω- έχει σημασία που μπορεί να τα παίρνει κι εμείς να μην του τα παίρνουμε πίσω. Τον αφήνουμε να τα έχει. Δεν ξέρει τη διαφορά ανά(Ι-σα στο χαρτονόμισμα του ενός δολαρίου και των δέκα. Όταν μου παίρνει ένα δεκαδόλαρο, στην πρώτη ευκαιρία τού το αντικαθιστώ με χαρτονόμι-σμα του ενός δολαρίου. Ο Μπεν δοκίμασε να του τα πάρει λέγοντας: «Δεν είναι δικά σου, είναι δικά μου» και τότε αυτός ταράζεται, γίνεται επιθετι-κός, αρχίζει να κλαίει, να φωνάζει και να χτυπιέται. Το συναίσθημά του εκείνη τη στιγμή είναι ότι δεν έχει αυτό που θέλει.

ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ: Του δίνετε συχνά χαρτζιλίκι; ΛΙΝΤΑ: Όχι, όχι συχνά. ΜΠΡΙΤ: Όταν σας το ζητάει, τού δίνετε; ΛΙΝΤΑ: Βέβαια. Όταν πάμε για ψώνια του δίνουμε. ΒΙΒΙΑΝ: Όταν εκπαιδευόμαστε εδωπέρα να γίνουμε θεραπευτές, λέμε

πάντα να μην κοιτάτε την επιφάνεια, αλλά τι κρύβεται από κάτω. Αυτό πρέπει να κάνετε και με τα παιδιά σας. Τι υπάρχει κάτω από την επιθυμία τους να κλέβουν λεφτά από εσάς και από άλλους ανθρώπους;

ΠΑΤ: Όταν ήμουνα μικρή έκλεβα συνέχεια από τα καταστήματα γλυκά, καραμέλες, κλπ. Έκλεβα ακόμα και τη μέρα που πήγαινα για εξομολόγη-ση. Δε νομίζω ότι το ήξερε κανένας εκτός από τη μητέρα μου. Η ουσία ήταν ότι κανένας δε μου έδινε σημασία. Ο πατέρας μου δεν ήταν σπίτι και η μητέρα μου εργαζόταν. Δεν υπήρχε κανένας.

ΒΙΒΙΑΝ: Γιατί το έκανες, λοιπόν; ΠΑΤ: Για να κερνάω τις φίλες μου καραμέλες και να έχω κι εγώ λεφτά

να τα κάνω ό,τι θέλω — συνήθως ν' αγοράζω ζαχαρωτά. Μ' άρεσε πολύ. ΒΙΒΙΑΝ: Υπάρχει ίσως κίνδυνος στη γενίκευση της κλασικής φροϋδικής

ερμηνείας τού ότι τα παιδιά που κλέβουν λεφτά, στην πραγματικότητα κλέβουν αγάπη. Σε γενικές γραμμές, όμως, κάτι τέτοιο πρέπει να ισχύει για όλα τα παιδιά που κλέβουν. Μ' άλλα λόγια, το παιδί θέλει αγάπη, με την πλατιά έννοια, αλλά, πιο συγκεκριμένα, τα λεφτά τι τα θέλει; Τι θέλει να πάρει κλέβοντας; Τι θέλει ο Μπράιαν από τη Λίντα και τον Μπεν όταν τους κλέβει λεφτά, που είναι κάπως διαφορετικό από το να κλέβει τα λε-φτά άλλων ανθρώπων; Ας δούμε με ποιο τρόπο μπορούμε να δούμε τα συναισθήματά τους. Πώς μπορούμε να καταλάβουμε τι ακριβώς θέλει να μας πει ένα παιδί; Όπως ακριβώς ένας ασθενής λέει κάτι στο θεραπευτή εκδηλώνοντας μια συμβολική συμπεριφορά, έτσι και το παιδί θέλει να πει κάτι μέσα από την εκδήλωση μιας κάποιας συμπεριφοράς.

ΛΙΝΤΑ: Ρωτάς πώς θα το καταλάβουμε; ΒΙΒΙΑΝ: Οτιδήποτε. Πώς θα το χειριστούμε, τι θα κάνουμε γι' αυτό,

260

ποιες είναι κατά τη γνώμη μας οι αιτίες που προκαλούν μια τέτοια συμπερι-φορά. Πιστεύω ότι βαθιά μέσα της κάθε μητέρα ξέρει γιατί τα παιδιά της κάνουν αυτά που κάνουν. Ντότη, γιατί, κατά τη γνώμη σου, ο γιος σου κλέβει λεφτά από άλλους ανθρώπους;

ΝΤΟΤΗ: Δεν ξέρω, εγώ του δίνω λεφτά. ΒΙΒΙΑΝ: Τότε γίνεται ακόμα πιο παράλογη η συμπεριφορά του. ΝΤΟΤΗ: Δεν του δίνω καθημερινά λεφτά. Δεν ξέρω πότε να του δώσω

χαρτζιλίκι, γι' αυτό έχει τα δικά του λεφτά. ΒΙΒΙΑΝ: Τι θέλει να κάνει με τα λεφτά;

ΝΤΟΤΗ: Δεν ξέρω. Πάντως, δε θέλει να τα ξοδεύει. Του αρέσει απλώς να τα κρύβει.

ΛΙΝΤΑ: Δε νομίζω ότι έχει σημασία τι τα κάνει. Πόσο χρονών είναι; « ΝΤΟΤΗ: Έξι.

ΛΙΝΤΑ: Κάθισες ποτέ να το συζητήσεις μαζί του; ΝΤΟΤΗ: Ναι. ΛΙΝΤΑ: Τι συμβαίνει τότε; ΝΤΟΤΗ: Κλαίει, λέει ότι μισεί τον εαυτό του και δεν ξέρει γιατί το κάνει. ΛΙΝΤΑ: Πώς πλησιάζεις το επίμαχο θέμα όταν του μιλάς;

Ν ΤΟΤΗ: Χτες το βράδυ, όταν γύρισα σπίτι, του είπα: «Άκουσα ότι πήρες κάτι λεφτά από το διπλανό σπίτι». Αυτός άρχισε να κλαίει και να λέει πάλι ότι μισεί τον εαυτό του, ότι δεν ξέρει γιατί το κάνει κι ότι ξέρει πως πρέπει να το σταματήσει.

ΒΙΒΙΑΝ: Όταν τα παιδιά κάνουν ορισμένα πράγματα, όπως για παρά-δειγμα είναι το κλέψιμο, εκείνο που προσπαθούν να πουν είναι ότι θέλουν, και καμιά φορά δεν ξέρουν καν τι είναι αυτό που θέλουν.

ΝΤΟΤΗ: Σωστά. Εγώ του είπα: «Τομ, τι θέλεις να κάνεις μ' αυτά τα λε-φτά;» Μου είπε ότι δεν ήξερε.

ΛΙΝΤΑ: Πιθανά δεν ξέρει. ΒΙΒΙΑΝ: Δεν ξέρει. Εσύ τότε τι κάνεις σαν μητέρα; ΤΖΩΡΤΖ: Δε νομίζω ότι ένα κάποιο χαρτζιλίκι θα βοηθούσε. Δε θα αρ-

κούσε. Ποτέ δε θα μπορέσει να κλέψει τόσα ώστε να πάρει αρκετά.

ΝΤΟΤΗ: Είναι η έξαρση τη στιγμή που κλέβεις. Το ξέρω αυτό το συναί-σθημα. Ακόμα το νιώθω.

ΒΙΒΙΑΝ: Τι εννοείς ακριβώς; ΝΤΟΤΗ: Εγώ νιώθω φοβερή έξαρση όταν κλέβω. Τώρα ακριβώς, βρί-

σκομαι σ' ένα σημείο στη θεραπεία όπου θέλω να κλέβω συνέχεια. ΒΙΒΙΑΝ: Τι σημαίνει το κλέψιμο για σένα;

261

ΝΤΟΤΗ: Νιώθω πραγματική συγκίνηση όταν κλέβω· είναι το μ<9ο πράγ-μα που μου τη δίνει. Κάτι παρόμοιο βλέπω και στον Τομ.

ΒΒΙΑΝ: Έχεις αισθανθεί γιατί κλέβεις; ΝΤΟΤΗ: Αισθάνομαι ότι παίρνω χωρίς να δίνω τίποτα. ΒΙΒΙΑΝ: Και ο γιος σου παίρνει κάτι χωρίς να χρειάζεται να είναι κά-

ποιος ή να κάνει κάτι1 αυτό, όμως, δεν το ξέρει- είναι ασυνείδητο. ΤΖΩΡΤΖ: Υπάρχουν ταυτόχρονα συναισθήματα θυμού και μνησικακίας.

Το να κλέβει κάτι από κάποιον φέρνει στην επιφάνεια το συναίσθημα: «Δι-καιούμαι κι εγώ κάτι1 θα έπρεπε να είναι δικό μου».

ΒΙΒΙΑΝ: Πάλι, αυτό που αναζητούμε δεν είναι η επιφανειακή συμπερι-φορά. Σαν Πρωτογενείς γονείς προσπαθούμε να κάνουμε κάτι διαφορετι-κό από εκείνο που κάνουν οι συνηθισμένοι γονείς — να τιμωρούν, να δί-νουν χαρτζιλίκι ή ν' ανταποδίδουν μ' επιφανειακό τρόπο την επιφανειακή συμπεριφορά. Πρέπει να δούμε τι κρύβεται πίσω από αυτή τη συμπερι-φορά.

ΝΤΟΤΗ: Μήπως αυτό σημαίνει ότι πρέπει, όπως στη θεραπεία, να τα βάζουμε να ξαπλώνουν και να τους μιλάμε;

ΒΙΒΙΑΝ: Ναι, αλλά αυτό δεν πρέπει να γίνεται με μηχανικό τρόπο. Δεν είναι υποχρεωτικό να βάζουμε τα παιδιά να ξαπλώνουν για να αισθάνο-νται ή να μιλάνε. Πραγματικά, δε θα σύστηνα κάτι τέτοιο, γιατί ίσως τα παιδιά αρχίσουν να νιώθουν ότι πρόκειται περισσότερο για μια ιεροτελε-στία παρά για μια ανθρώπινη συζήτηση. Λοιπόν, ξαναγυρίζουμε στο θέμα μας. Πώς θα μπορέσετε εσείς, σαν γονείς, να έρθετε σ' επαφή με τα συναι-σθήματα του παιδιού σας που κρύβονται κάτω από μια ασυνείδητη φράση ή συμπεριφορά; Με ποιο τρόπο θα τα καταφέρετε;

ΝΟΡΜΑ: Όταν ανακάλυψα ότι η κόρη μου έκλεβε, το πρώτο που έκανα ήταν να καθίσω να το σκεφτώ. Ήξερα ότι ήταν κάτι επιφανειακό. Τα άλλα παιδιά μου δεν κλέβουν. Γύρισα τη σκέψη μου προς τα πίσω. Τα παιδιά μου είναι έξι, εφτά και οχτώ χρονών. Αυτή είναι η μεσαία. Κι εγώ ήμουνα μεσαία. Η πατρική μου οικογένεια είχε τον ίδιο ακριβώς αριθμό μελών όπως και η συζυγική μου. Ένιωθα έντονα το γεγονός ότι ήμουνα μεσαία. Η μικρότερη αδελφή μου ήταν το μωρό, η μεγαλύτερη ήταν η μεγάλη κι έπαιρνε χα πάντα- εγώ δεν έπαιρνα τίποτα. Εγώ δεν έκλεβα, αλλά νομίζω ότι το βασικό συναίσθημα της κόρης μου είναι ότι βρίσκεται παγιδευμένη στη μέση- δεν είναι ούτε πολύ μεγάλη ούτε πολύ μικρή- νιώθει σχεδόν ένα τίποτα.

ΒΙΒΙΑΝ: Ίσως αυτός να είναι ο λόγος. ΝΟΡΜΑ: Αυτό που έκανα ήταν να σκεφτώ την κατάσταση. Τι έχω κάνει

262

εγώ στην κόρη μου; Η μεγαλύτερη κόρη μου τραβούσε ένα μεγάλο μέρος της προσοχής μας· έπειτα ήρθε η δεύτερη κι όλα πήγαιναν καλά όσο ήταν μωρό. Παρόλ' αυτά, εγώ ήμουνα πολύ απασχολημένη με την πρώτη κόρη μου, ακριβώς γιατί ήταν μεγαλύτερη. Έτσι, η δεύτερη έμεινε περισσότερο καιρό στο καροτσάκι απ' ό,τι η πρώτη. Έπειτα γεννήθηκε η τρίτη και τότε, νομίζω, τέλειωσαν όλα για τη δεύτερη. Έχω την εντύπωση ότι την ξέχασα μ' όλη αυτή την ανακατωσούρα. Πρόσφατα άρχισα να τη χαϊδεύω, να τη ζουλάω καλύτερα, κάθε φορά που πλησίαζε. Πρωτύτερα, το σώμα της έ-μοιαζε με σανίδα- δεν το έγερνε καθόλου. Αισθάνομαι άσχημα που τα λέω όλα αυτά. Αλλά από τότε που άρχισα θεραπεία, προσπάθησα αρκετές φο-ρές να την αγκαλιάσω ή να τη φιλήσω στο μάγουλο ή να την αγγίξω με οποιονδήποτε τρόπο, πράγμα που δεν έκανα παλιότερα, γιατί προφανώς ήταν κάτι που δε γνώριζα. Καμιά φορά το κάνω, παρόλο που δεν το αισθά-νομαι· νιώθω ότι το σώμα της έχει γίνει πιο ευλύγιστο. Τώρα κάθεται και στην αγκαλιά μου. Νομίζω ότι αυτό δεν είναι παρά η αρχή.

ΒΙΒΙΑΝ: Νομίζω ότι έκανες κάτι πολύ έξυπνο- κάτι που ταιριάζει με τη θεραπεία. Ξυπνάμε στους ασθενείς τα πράγματα που δεν πήραν ή χρειά-ζονταν κι αυτό ακριβώς κάνεις κι εσύ με τα παιδιά σου. Η σωματική επαφή που χρειάζονται τα μωρά και τα μικρά παιδιά είναι πολύ σημαντική. Όταν η κόρη σου κλέβει λεφτά, μπορεί μέσα της να λέει: «Θέλω μια μαμά, θέλω κάτι, θέλω». Θέλει, αλλά δεν ξέρει τι θέλει. Η επιθυμία της εξωτερικεύεται σαν επιθυμία για λεφτά, αλλά και η ίδια ξέρει ότι δεν είναι αυτό. Προσπα-θεί να δώσει στον εαυτό της κάτι που δεν πήρε ποτέ.

ΜΠΙΛ: Τα παιδιά θέλουν το ίδιο πράγμα που θέλουμε κι εμείς. Εμείς θέλουμε τη Μαμά και τον Μπαμπά μας κι αυτά θέλουν τη Μαμά και τον Μπαμπά τους. Το αγόρι σου καταφέρνει να σε έχει κλέβοντας, γιατί όταν κάθεσαι κοντά του, κι αυτό μπορεί να νιώθει τα συναισθήματά του, του δίνεις κάτι.

ΒΙΒΙΑΝ: Κάτι που μπορούμε να κάνουμε μ' αυτό, αλλά και με πολλά άλλα προβλήματα, είναι να καθίσουμε και να σκεφτούμε: «Τι δεν πήρε το παιδί μου από αυτά που νομίζω ότι χρειάζεται;» Κάτι άλλο που μπορούμε να κάνουμε είναι να επιτεθούμε στην ασυνείδητη επιθυμία διατυπώνοντάς τη στο παιδί. Για παράδειγμα, στην πρώτη ευκαιρία, του λέτε: «Δε νομίζω ότι εκείνο που χρειάζεσαι στην πραγματικότητα είναι τα λεφτά. Νομίζω ότι χρειάζεσαι τη Μαμά σου». Τότε, δείτε πώς θ' αντιδράσει το παιδί σ' αυτή την παρατήρηση.

ΠΑΤ: Ξέρω ότι αυτό πραγματικά λειτουργεί. Φαίνεται κουτό όταν το λες, αλλά τα παιδιά μου συνήθως λένε: «Ναι».

263

ΒΙΒΙΑΝ: Τι ακριβώς τους λες; ΠΑΤ: «Νομίζω παιδιά ότι θέλετε να καθίσετε στην κουζίνα μαζί μου,

ενόσω εγώ θα πλένω τα πιάτα ή θα μαγειρεύω» κι αυτά απαντούν: «Ναι». Με ταλαιπωρούσαν γύρω στη μια ώρα και δεν μπορούσαν να πουν ότι ήθε-λαν να είναι μαζί μου, γιατί απλούστατα δεν μπορούν να πουν κ ί̂τι τέτοιο.

ΒΙΒΙΑΝ: Μ' άλλα λόγια, οι περισσότεροι από εσάς έχετε εμπειρίες όπου λέτε καθαρά εκείνο που διαισθητικά νομίζετε ότι θέλει το παιδί σας, κι αυτό αρπάζει αμέσως την ευκαιρία.

ΜΠΙΛ: Εξαγριώνονται και ο θυμός βγαίνει στην επιφάνεια. ΒΙΒΙΑΝ: Δεν καταλαβαίνω. ΜΠΙΛ: Το παιδί μπορεί να είναι θυμωμένο και δεν το εκδηλώνει καθαρά,

αλλά πειράζει τον αδελφό του ή χτυπάει πράγματα. ΒΙΒΙΑΝ: Εσύ τι λες τότε; ΜΠΙΛ: «Ο Μπαμπάς σ' έχει παραμελήσει λίγο τον τελευταίο καιρό, έτσι

δεν είναι;» Και τότε, αφήνει τα συναισθήματά του να ξεχυθούν. ΚΑΘΥ: Νομίζω ότι αυτό το σημείο είναι πολύ σημαντικό. Το ίδιο κάνω

κι εγώ με το γιο μου. «Ήμουνα κακιά μαμά», του λέω κι αυτός αρπάζει αμέσως την ευκαιρία. Αν θυμώσει, του λέω: «Μήπως θα ήθελες να κλά-ψεις;» κι αυτός σταματάει, λέει ναι κι αρχίζει να κλαίει.

ΒΙΒΙΑΝ: Είχατε και οι υπόλοιποι παρόμοιες εμπειρίες; ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Η κόρη μου είναι οχτώ χρονών. Εκείνο που λέω κατ' αρ-

χάς είναι: «Μήπως αυτό μοιάζει με κάτι που έχεις αισθανθεί παλιότερα;» κι αν εγώ νομίζω ότι ξέρω κι αυτή δεν ξέρει, την αφήνω να προσπαθήσει πρώτα μόνη της. Καμιά φορά μου λέει: «Βοήθησέ με, μαμά- εσύ πας στο Ινστιτούτο και πρέπει να ξέρεις για συναισθήματα». Χτες το βράδυ έκλαι-γε, γιατί η βοηθός της δασκάλας της, που έμενε μαζί μας τρεις μήνες, φεύγει και η κόρη μου αισθάνεται άσχημα όταν οι άνθρωποι φεύγουν.

ΒΙΒΙΑΝ: Εννοείς οικιακή βοηθό; ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Βοηθό της δασκάλας από το σχολείο. Μένει κάπου

τρεις μήνες στο σπίτι μας και σ' αντάλλαγμα πηγαίνει την κόρη μου στο σχολείο το πρωί κι έπειτα με βοηθάει στις δουλειές.

ΒΙΒΙΑΝ: Μερικοί άνθρωποι αποκαλούν μια τέτοια γυναίκα βοηθό της μητέρας.

ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Τέλος πάντων, η κόρη μου έκλαιγε ασταμάτητα γιατί η γυναίκα αυτή έφευγε και θα της έλειπε πολύ. Της είπα: «Πάμε στο δωμά-τιό σου». Είχα καταλάβει τι γινόταν, γι' αυτό της λέω: «Μήπως αυτό μοιάζει με κάτι που έχεις αισθανθεί παλιότερα;» «Ναι, όταν έφυγε ο Μπαμπάς μου». Κι έκλαιγε, έκλαιγε, έκλαιγε ασταμάτητα. Έπειτα σηκώθηκε και εί-

264

πε: «Αλλά αυτό με πονάει πολύ περισσότερο» κι αυτό ήταν το τέλος. Συνή-θως καταλαβαίνω για τι πρόκειται, άλλες φορές μπορεί να κάνω λάθος. Ξέρω ακόμα ότι μπορεί να κάνω λάθος. Ξέρω ακόμα ότι μπορεί να είναι κάτι που συνέβη πριν πέντε χρόνια. Καμιά φορά το μαντεύω και της λέω: «Ίσως μοιάζει μ' εκείνο και με τ' άλλο», αλλά δίνω πρώτα σ' αυτήν την ευκαιρία.

ΒΙΒΙΑΝ: Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ σωστό. Είναι καλό να λέμε εμείς πρώτα κάτι γενικό, έτσι ώστε να διατυπωθεί το συναίσθημα πρώτα από το παιδί. Στη δική σου περίπτωση μπορούσες, βέβαια, να προτείνεις- με το κλέψιμο, όμως, είναι διαφορετικά. Δεν μπορείς να πεις: «Μήπως είναι κάτι που έχεις αισθανθεί παλιότερα;» Όταν το παιδί λέει ότι μισεί τον εαυ-τό του γι' αυτό που κάνει, θα μπορούσαμε ίσως να το ρωτήσουμε: «Μήπως είναι επειδή;» ή «Νομίζεις ότι είναι επειδή;»

ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Θα μπορούσαμε να ρωτήσουμε: «Τι θέλεις από τα λεφτά;»

ΝΤΟΤΗ: Γιατί, όμως, να μισεί τον εαυτό του που κάνει κάτι τέτοιο; ΚΑΛ: Γιατί φοβάται ότι όταν το μάθεις δε θα τον αγαπάς πια. ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Έκανε κάτι «κακό».

ΚΑΛ: Αν έλεγε κάτι τέτοιο, θα μπορούσες να του πεις: «Φοβάσαι ότι δε θα σε αγαπάω επειδή κλέβεις»;

ΒΙ ΒΙΑΝ: Δε νομίζω ότι τα παιδιά μισούν τον εαυτό τους. Βλέπουν απλώς τον εαυτό τους μέσα από τα δικά σας μάτια. Λέει μέσα του: «Θα με μισήσεις άραγε επειδή έκανα κάτι κακό;» Πρόκειται για ψυχαναγκαστική συμπερι-φορά. Θα πρέπει να καταλάβετε ότι δε σχεδιάζει απλώς να κάνει κάτι κα-κό. Κάνει κάτι που χρειάζεται τόσο πολύ όσο και οι άνθρωποι το μεσημε-ριανό φαγητό. Έχει ανάγκη να πάρει τα λεφτά. Πρέπει να το δείτε μ' αυτό τον τρόπο. Δεν πρέπει να το βλέπετε σαν ανωμαλία. Είναι αναγκασμένος να το κάνει.

ΚΑΛ: Θυμάστε το βιβλίο του Α.Σ. Νηλ, Σάμερχιλ. Αυτός αντάμειβε συ-νήθως τα παιδιά που έκλεβαν. Προσπάθησα να το εφαρμόσω κι εγώ σε νεαρούς εγκληματίες και πραγματικά τους την έδινε, γιατί δεν μπορούσαν να καταλάβουν γιατί το έκανα.

ΒΙΒΙΑΝ: Όλοι όσοι διαβάσαμε το Σάμερχιλ εντυπωσιαστήκαμε- αυτό το βιβλίο μού φαίνεται σαν πρόδρομος της Πρωτογενούς Θεωρίας. Οι ιδέ-ες του Νηλ ήταν πολύ όμορφες και ο ίδιος απογοητεύτηκε όταν πήρε μεγα-λύτερα παιδιά και είδε ότι δεν μπορούσε να τις εφαρμόσει πάνω τους. Τα παιδιά αυτά είχαν ήδη προχωρήσει πολύ μέσα στον πόνο και ήταν πολύ

265

δύσκολο να διορθωθούν με τις μεθόδους που ο Νηλ χρησιμοποιούσε με τετράχρονα και πεντάχρονα παιδιά.

ΚΑΛ: Οι άμυνές τους είχαν γίνει πολύ ισχυρές. j ΒΙΒΙΑΝ: Αυτά που είπαμε βοήθησαν κανέναν από εσάς; Ταιριάζουν με

τον τρόπο που ανατρέφετε τα παιδιά σας; ΝΤΟΤΗ: Προσπάθησα να πω στην οκτάχρονη κόρη μου παρόμοια πράγ-

ματα μ' αυτά που λέει η Μπάρμπαρα στη δική της κι αυτή μου είπε: «Δε θέλω να μου μιλάς γι' αυτή τη θεραπεία. Δε μου αρέσει».

ΒΙΒΙΑΝ: Κι εγώ έχω παρόμοια εμπειρία να μην μπορώ να μιλήσω στο σπίτι για τη θεραπεία. Κάποια φορά ο Ρικ προειδοποίησε: «Άλλη μια λέξη ν' ακούσω γύρω απ' αυτό...» Όταν ξεκίνησε αυτή η ιστορία ήταν δέκα περί-που χρονών. Δύσκολο πράγμα για παιδιά. Για το γιο μου, αυτά είναι πράγ-ματα για μεγάλους που ισχύουν μόνο στους μεγάλους κι έτσι δε θέλει να ξανακούσει τίποτα γύρω από αυτά. «Δε ρωτάνε εμένα για μένα. Μιλάνε για πόνο», κι έτσι κλείνει τ' αυτιά του. Δεν τον κατηγορώ γι' αυτό. Το ίδιο μπορεί να συμβαίνει και με την κόρη σου, όπως επίσης μπορεί να θυμώνει γιατί της λες να κάνει πράγματα που δεν μπορεί.

ΝΤΟΤΗ: Μα δεν ξέρει πώς αισθάνεται. Τι να κάνω; Μί||ΡΜΠΑΡΑ: Υπάρχει ένα οδυνηρό σημείο εδωπέρα. Όπως ακριβώς

κι αυτέςίοι συναντήσεις είναι οδυνηρές για όλους μας εδώ. Όσο περισσό-τερο πλησιάζεις τα συναισθήματά σου, τόσο εντονότερα νιώθεις ότι έχεις καταστρέψει τα παιδιά σου. Έτσι είναι. Τα ποσά είναι ανάλογα. Κάθε μέρα το αισθάνομαι όλο και πιο πολύ. Ήθελα πάρα πολύ το παιδί μου. Την αγα-πώ και είναι το σπουδαιότερο πράγμα στη ζωή μου. Θέλουμε να βοηθάμε τα παιδιά μας για να γίνει η ζωή μας λιγότερο επώδυνη. Αυτό είναι όλο. Δεν υπάρχει τρόπος να ξυπνήσουμε μια μέρα υγιείς ούτε να κάνουμε υγιή τα παιδιά μας. Πρέπει ν' ανοίξουμε το καπάκι για να βγει η πίεση. Πρέπει να βρισκόμαστε εκεί δίπλα τους, πάντα διαθέσιμοι- να προσπαθούμε να είμαστε ειλικρινείς όσο μπορούμε πιο πολύ- και έτοιμοι να υποφέρουμε τον πόνο που είναι επακόλουθο της επίγνωσης, και πάλι να προσπαθούμε το καλύτερο που μπορούμε. Τίποτα περισσότερο δε γίνεται. Ακόμα κι αν συναντιόμασταν κάθε μέρα και συζητάγαμε ποιος είπε τι. Οι συναντήσεις αυτές μας βοηθάνε γιατί μας δίνουν δύναμη. Όλοι μας έχουμε τα ίδια προ-βλήματα- ο δρόμος είναι μακρύς και οδυνηρός.

ΛΩΡΑ: Θα ήθελα να πω ότι η δική μου αντίδραση είναι τελείως διαφορε-τική από τη δική σας. Εγώ ποτέ δεν ήθελα την κόρη μου, από τότε που γεννήθηκε, αλλά πάντα το έκρυβα. Τώρα πια δεν μπορώ να το κρύβω άλλο. Μου είναι αδύνατο να προσποιούμαι. Νιώθω μαρτυρικά όταν είμαι μαζί

266

της. Αισθάνομαι φοβερά ψεύτικη. Νιώθω ότι πρέπει να προσποιούμαι για να μην της κάνω χειρότερο κακό, παρόλο που βλέπω ότι το διαισθάνεται. Δεν ξέρω τι να κάνω. Αν μπορούσε να φύγει και να μην ξαναγυρίσει, θα ήμουνα πολύ ευχαριστημένη. Αλλά αυτό δεν πρόκειται να συμβεί. Βρίσκο-μαι μπροστά σ' ένα φοβερό δίλημμα.

ΒΙΒΙΑΝ: θα πρέπει να βυθιστείς μέσα σ' αυτό το συναίσθημά σου. ΑΩΡΑ: Αυτό προσπαθώ, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και μια πραγματικό-

τητα γύρω μου. Έλπιζα ότι μ' αυτή τη θεραπεία, μετά την αναβίωση των δικών μου πόνων, θα μπορούσα να την αγαπήσω ελεύθερα1 μέχρι τώρα, όμως, δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο.

ΒΙΒΙΑΝ: Έχεις αισθανθεί γιατί δεν την ήθελες; ΑΩΡΑ: Έχω αισθανθεί το γεγονός ότι εμένα δε με ήθελαν. Αλλά δε

με βοήθησε. Συμβαίνει, μάλιστα, ακριβώς το ανάποδο- τη μισώ όλο και περισσότερο. Δε θέλω να είμαι κοντά της. Όσο για τους φόβους της: «Φύ-γε, δεν έχω διάθεση ν' ασχοληθώ μ' αυτό», είναι η απάντησή μου.

ΒΙΒΙΑΝ: Μιλάτε καθόλου μεταξύ σας; ΑΩΡΑ: Ναι. Κάτι άλλο που έχει βοηθήσει σημαντικά είναι το γεγονός

ότι δε μένουμε μαζί. Έρχεται μόνο τα Σαββατοκύριακα κι όλα είναι τόσο ψεύτικα. Μιλάμε αρκετά και ένα από τα καλά του ότι έμεινε μακριά από μένα αυτό το χρόνο είναι το ότι μου είπε: «Νιώθω πολύ καλύτερα με τον εαυτό μου» κι εγώ ξέρω γιατί. Γιατί δεν ξεφορτώνω πάνω της. Ενθαρρύνω αυτού του είδους τη συμπεριφορά. Αλλά είναι πολύ σκληρό για μένα. Έρ-χεται και μου λέει: «Σ' αγαπώ, μου έλειψες». Μ' αγκαλιάζει κι εγώ δεν το θέλω. Αισθάνομαι σκατά που λέω αυτά τα πράγματα — ότι δεν αγαπώ την κόρη μου —, αλλά αυτή είναι η αλήθεια- δεν την αγαπώ. Έχει κανένας από σας παρόμοια εμπειρία;

ΝΤΟΤΗ: Έχω κι εγώ το ίδιο με την κόρη μου. Δεν μπορώ να την αγκαλιά-σω. Δε θέλω να με αγγίζει. Το γιο μου μπορώ να τον αγκαλιάσω και να νιώσω το σώμα του. Το σώμα της κόρης μου είναι σαν ξύλο. Το έχει τόσο πολύ ανάγκη- είναι γραμμένο σ' όλο το πρόσωπό της. Με χρειάζεται. Α-κουμπάει τα χέρια της και χαϊδεύει το στήθος μου, ενώ ταυτόχρονα φλυα-ρεί ακατάπαυστα για να μην παρατηρήσω τι κάνει. Το σώμα μου παγώνει, γιατί δεν το αντέχω.

ΑΩΡΑ: Σωστά. Η ανάγκη είναι ολοφάνερη. Κοιτάζω την κόρη μου και τη βλέπω και τότε αισθάνομαι χειρότερα.

ΝΤΟΤΗ: Τις πρώτες τρεις βδομάδες της θεραπείας μου έκλαψα πολύ γι' αυτήν. Μπορώ πραγματικά να κλάψω γι' αυτήν, αλλά δεν μπορώ να νιώσω τον πόνο μου.

267

ΜΠ1Λ: Πιστεύω ότι, όπως είπαμε προηγούμενα, τα πράγματα που δεν μπορούμε να δώσουμε στα παιδιά μας είναι ακριβώς εκείνα που δεν πήρα-με κι εμείς. Είμαστε σκληροί, γιατί ακριβώς τα τραύματά μας είναι ί̂ αριά. Το ίδιο αισθάνομαι κι εγώ με το γιο μου και ακούω πολλούς ανθρώπους να λένε το ίδιο. Το καλύτερο πράγμα που έχουμε να κάνουμε είναι να βυθι-στούμε κατευθείαν στο δικό μας πόνο. Τα πράγματα κυλάνε για κάποιο διάστημα κι έπειτα, χωρίς να ξέρουμε ακριβώς γιατί, το παιδί παρουσιάζει κάποιο πρόβλημα — έτσι γίνεται συνήθως. Το πρόβλημά σου γίνεται δικό του. Περνάει ίσια σ' αυτό. Γι' αυτό είναι τόσο δύσκολο να το χειριστούμε.

ΝΟΡΜΑ: Σκέφτομαι ότι ποτέ δε θα είχα τα κότσια να πω αυτά που είπε η Ντότη. Τώρα όμως, νομίζω ότι κι εγώ βρίσκομαι στο ίδιο ακριβώς σημείο, μόνο που δυσκολεύομαι να το παραδεχτώ. Νομίζω ότι είχες πολύ κουρά-γιο να τα πεις. Αλλά, τι στο διάολο, αφού κι εσένα ποτέ δε σε θέλανε, αφού δε σου δώσανε τίποτα, πώς θα μπορέσεις να δώσεις στα παιδιά σου;

ΤΖΩΡΤΖ: Δεν μπορείς- και πονάς.

ΝΟΡΜΑ: Εγώ μπορώ· το κάνω καθημερινά. Θεέ μου, τις έχω συνέχεια πάνω μου, δίπλα μου — η μια κρέμεται στο ένα χέρι μου, η άλλη στο άλλο και η τρίτη στο πόδι μου. Είμαστε συνέχεια κάτι σαν κουβάρι. 'Αρχισα να μη φοράω σουτιέν και κάθε φορά που κάποιο παιδί σκαρφαλώνει πάνω μου... Θεέ μου, τρίβονται, με πιέζουν, είναι φοβερά οδυνηρό, αλλά τι να κάνω, το χρίζονται.

ΠΑΤ: Κάτι έλέγες για την επαφή, ότι δεν ήθελες ν' αγγίξεις την κόρη σου. Όταν θήλαζα τα παιδιά μου (εγώ θήλασα μόνο δυο μήνες κι έπειτα βρέθηκα σε μια κατάσταση μισο-ασιτίας) έκλαιγα πολύ, γιατί ήξερα ότι εγώ δεν είχα θηλάσει τη δικιά μου μάνα. Ήθελα, όμως, να θηλάσω τα δικά μου παιδιά για να τους δώσω όλα εκείνα που είχα στερηθεί, κάποια τρυφε-ρότητα, σωματική επαφή. Έκλαιγα- πονούσα. Στην αίθουσα τοκετού καθό-μουνα κι έκλαιγα. Δεν ήταν ένα είδος υστερίας- απλά, πονούσα πολύ.

ΒΙΒΙΑΝ: Δε νομίζω ότι θα καταφέρεις τίποτα με το παιδί σου αν δεν είσαι απόλυτα αληθινή απέναντι' του.

ΑΩΡΑ: Δεν μπορώ να της πω ότι δεν τη θέλω.

ΒΙΒΙΑΝ: Θέλω να πω ότι η θεωρία πίσω από αυτή τη θεραπεία είναι ότι μόνο αν αισθανθείς κάτι βαθιά, ακόμα κι αν αυτό είναι ότι δεν αγαπάς την κόρη σου ή πόσο πολύ δεν την αγαπάς, θα μπορέσεις κάποτε να την αγα-πήσεις.

Μ Π PIT: Νομίζω πως το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε θεραπεία είναι πραγματικά σκληρό για τα παιδιά. Φεύγουμε από κοντά τους αρκετά συ-

268

χνά· τρία βράδια τη βδομάδα συν το ότι τώρα τους δίνουμε πράγματα που δεν τους είχαμε δώσει ποτέ.

ΒΙΒΙΑΝ: Αν είσαστε και οι δυο σε θεραπεία, μπορείτε να έρχεστε διαφο-ρετικές ώρες.

Μ Π PIT: Αλλά ο Μπιλ φεύγει πολύ πιο συχνά από μένα. ΒΙΒΙΑΝ: Τα παιδιά έρχονται πρώτα. Όταν φεύγει ο ένας, ο άλλος πρέ-

πει να μένει στο σπίτι μαζί με τα παιδιά και να τους δίνει ό,τι μπορεί περισ-σότερο. Το πρώτο βήμα είναι αυτό που είπαν η Ντότη και η Νόρμα — να αισθανθείς πόσο πολύ δεν τα ήθελες. Δεν ξέρω αν αυτό τελειώνει κάποτε ή αν μπορείς να προχωρήσεις πέρα από αυτό. Το δεύτερο είναι ότι τα έχεις και, στο βαθμό που ξέρεις όλα αυτά που έμαθες από την Πρωτογενή Θερα-πεία, πρέπει να σταθείς δίπλα τους γιατί σε χρειάζονται πολύ. Θέλεις, δε θέλεις, αυτή τη στιγμή τα παιδιά σου υπάρχουν. Ίσως ήταν λάθος που τα έκανες, αλλά αυτό το λάθος δε διορθώνεται- τώρα έχεις ευθύνες που πρέπει ν' αντιμετωπίσεις. Δεν μπορείς να γυρίσεις την πλάτη σου και να τις αγαπήσεις. Θα ήταν τρελό να ερχόσουνα σ' αυτή τη θεραπεία μόνο για να καταστρέψεις το ίδιο σου το παιδί.

ΝΤΟΤΗ: Δεν κατάλαβα κάτι που είπες τώρα προς το τέλος. Το συναί-σθημα ότι δε μ' αρέσει να με αγγίζει η κόρη μου θα με κάνει να αισθανθώ ότι θέλω να με αγγίζει;

ΒΙΒΙΑΝ: Αν αισθανθείς σε βάθος όλα τα συναισθήματά σου, τα κακά συναισθήματα θα εξαφανιστούν. Όταν αισθάνεσαι κάτι σε βάθος απελευ-θερώνεσαι.

ΜΠΙΛ: Ένα μικρό παράδειγμα πάνω σ' αυτό είναι ότι εγώ δε βάζω ποτέ τα παιδιά για ύπνο. Βρίσκω πάντα κάτι άλλο να κάνω. Τα βάζει πάντα η Πατ. Κατάλαβα ότι εξωτερίκευα κάτι. Κάποιο βράδυ είπα ότι θα το έκανα εγώ- ξάπλωσα μαζί τους κι άρχισα να βυθίζομαι στα συναισθήματά μου. Βγήκαν πολλά πράγματα. Τώρα νιώθω αρκετή ευχαρίστηση να το κάνω (αποτελεί απλώς ένα μικρό μέρος της ζωής μου και δεν προσποιούμαι ότι λειτουργεί θαυμάσια)· το σίγουρο είναι ότι δεν προσπαθώ να το αποφύγω, όπως παλιότερα. Από τη συμβολική συμπεριφορά πέρασα στα συναισθή-ματα κι από κει σε μια ευχαρίστηση j/α το κάνω. Δε μ' αρέσει πάντα- τις περισσότερες, όμως, φορές μ' αρέσει.

ΒΙΒΙΑΝ: Αυτά τα ανθρωπάκια που μας περιτριγυρίζουν δεν είναι κά-ποια τέρατα που περιμένουν την ευκαιρία να μας αρπάξουν κάτι. Όταν

- παίρνουν αυτά που χρειάζονται, είναι πραγματικά όμορφα. Σκεφτείτε για λίγο τι όμορφη σχέση μπορεί να δημιουργηθεί ανάμεσα σε σας και το παι-δί σας από τη στιγμή που θα αισθανθείτε ότι δε θέλετε να δώσετε. Αυτή

269

είναι η ουσία του προβλήματος. Κάποια στιγμή θα νιώσετε παγιδευμένοι-

σ' όλη τη ζωή σας δεν πήρατε τίποτα και ξαφνικά έχετε ένα μωρό που θέλει να του δώσετε. Έτσι νιώθετε πάντα ο χαμένος της υπόθεση^· εκεί-νος που δεν πήρε, αλλά είναι αναγκασμένος να δώσει.

ΚΑΘΥ: Δεν ξέρω πώς αντιμετωπίζετε τα μεγαλύτερα παιδιά, αλλά νομί-ζω, όσο τουλάχιστον αφορά εμένα, ότι κάπως έτσι είναι τα πράγματα. Ό-ταν είσαι κοντά στα δικά σου συναισθήματα, τότε δεν υπάρχει πρόβλημα με τα παιδιά. Το ξέρω αυτό από τη σχέση μου με το γιο μου. Τα προβλήμα-τα ήταν άπειρα μέχρι τη στιγμή που ένιωσα τα συναισθήματα. Μετά δε θυμόμουνα καν ότι παλιότερα υπήρχαν προβλήματα.

ΒΙΒΙΑΝ: Θέλεις να μιλήσεις κάπως πιο συγκεκριμένα; ΚΑΘΥ: Όταν τον έβαζα το βράδυ να κοιμηθεί γινόταν μεγάλη φασαρία.

Εγώ ήθελα να τον βάζω να κοιμάται για να είμαι ελεύθερη το βράδυ. Γίνο-νταν μεγάλες σκηνές και τελικά του δημιουργούσα μεγάλη ταραχή. Τώρα δεν τα θυμάμαι πολύ καλά. Βγήκαν τόσα πολλά από ένα μοναδικό πράγμα. Το σίγουρο είναι ότι δεν ήθελα να νιώσω τα συναισθήματά μου και τα φόρ-τωνα πάνω του. Αυτός θα έπρεπε να είναι εκείνος που θα έκλαιγε το βράδυ.

ΒΙΒΙΑΝ: Αισθανόσουνα ότι ήθελες να είσαι ελεύθερη τα βράδια; ΚΑΘΥ: Δεν ήθελα με κανένα τρόπο να νιώσω τον πόνο μου, ανεξάρτητα

με το τι σύναΐβθήματα ένιωθα την κάθε φορά. Τα συναισθήματα ήταν πολ-λά και διάφορα' τα φόρτωνα πάνω του, τον άφηνα να αισθάνεται τον πόνο, να κλαίει και στο τέλος να πηγαίνει για ύπνο. Όταν πλησίασα τον εαυτό μου κατάλαβα τι βρισκόταν κάτω από αυτή τη συμπεριφορά. Στην Πρωτο-γενή μου Αναβίωση, έλεγα στους γονείς μου ακριβώς αυτά που λέω τώρα στο παιδί μου. Του λέω: «Πήγαινε να κοιμηθείς, χρειάζομαι κάποιο χρόνο». Χρειάζομαι κάποιο χρόνο για τον εαυτό μου» ήταν το συναίσθημα. Τα συ-ναισθήματά μου με οδήγησαν στο «χρειάζομαι». Ήταν γελοίο, γιατί η τη-λεόραση είχε τότε μεγαλύτερη σημασία για μένα απ' ό,τι ο γιος μου. Έπρε-πε να κοιμηθεί για να μπορέσω να παρακολουθήσω τηλεόραση. Όταν έζη-σα σε βάθος αυτά τα συναισθήματα, είπα στον εαυτό μου: «Τι προτιμάς — την τηλεόραση ή μια ζωή;» Έτσι ακριβώς νιώθω τώρα. Θα ήθελα να τονίσω κάτι ακόμα. Αν προσπαθήσουμε να επαναλάβουμε τις πρώτες λέ-ξεις οποιασδήποτε φράσης που λέμε στο παιδί μας, θα δούμε ότι βρισκό-μαστε πολύ κοντά σε μια δική μας Αναβίωση. Τουλάχιστο με μένα, αυτό ισχύει σίγουρα.

ΛΙΝΤΑ: Όσον αφορά αυτά που ειπώθηκαν από τη Λώρα και την Ντότη — το συναίσθημα αυτό εξακολουθεί ν' αναδύεται από μέσα μου, αλλά όχι

270

τόσο συχνά όσο παλιότερα. Σ' όλο το διάστημα της θεραπείας μου — ενά-μιση χρόνο τώρα — προσπαθούσα να γίνω μια καλή μαμά και να λέω ότι ξέρω πως δεν ήθελα τον Μπράιαν αφού τον έκανα όμως, θα έπρεπε να είμαι καλή μαμά. Η παράσταση κράτησε κάπου ενάμιση χρόνο. Έπειτα κα-τάλαβα ότι ο γιος μου ήξερε πολύ καλά ότι έπαιζα θέατρο. Μου το αποκά-λυψε λέγοντας: «Τι συμβαίνει Μαμά;» ή «Δεν είναι αυτό που πραγματικά αισθάνεσαι» ή «Δεν είναι αυτό που πραγματικά θέλεις να πεις».

Πέρασε πολύς καιρός προτού συνειδητοποιήσω ότι είχε δίκιο, προτού ρωτήσω τον ίδιο μου τον εαυτό: «Τι συμβαίνει;» Έπειτα, ήρθαν απανωτές Αναβιώσεις με συναισθήματα, όπως «Σε μισώ», «Δε σε θέλω», «Παίρνεις συνέχεια» και «Δεν έχω χρόνο για τον εαυτό μου». Όλα αυτά με ξαναγύρι-σαν πίσω στο «Ποτέ δεν υπήρχε αρκετός χρόνος για μένα, ποτέ δε με ήθε-λαν, ποτέ δε με χρειάζονταν, ήμουνα πάντα ένα οδυνηρό φορτίο. Σ' όλο αυτό το διάστημα είχα φοβερές δυσκολίες με το γιο μου. Έπρεπε, όμως, να είμαι ειλικρινής, γι' αυτό καμιά φορά του έλεγα: «Λοιπόν, τώρα φύγε από κοντά μου» ή «Αυτή τη στιγμή δε θέλω να σου δώσω τίποτα, Μπράιαν» ή «Δε θέλω να σου μιλήσω άλλο. Πήγαινε να παίξεις και άσε με ήσυχη». Ή μουνα ειλικρινής, πράγμα που το ένιωθε, κι έτσι τα πράγματα ήταν καλύ-τερα από τότε που έπαιζα θέατρο. Μπορούσε να δει ότι ήμουνα τίμια μαζί του κι ότι έτσι ακριβώς αισθανόμουνα. Έτσι κι αυτός αισθανόταν ασφά-λεια στο να εκδηλώνει μπροστά μου τα συναισθήματά του.

Τώρα, τον περισσότερο καιρό είναι το μικρό μου αγόρι, πράγμα που μου δίνει μεγάλη χαρά. Ενδιαφέρομαι πραγματικά γι' αυτόν και του δίνω πολύ πιο εύκολα αυτά που χρειάζεται. Υπάρχουν, όμως, φορές που θέλω πράγματα για τον εαυτό μου, που νιώθω κάποια προτεραιότητα στις δικές μου ανάγκες, και το κάνω. Αυτός βρίσκεται πάντα εκεί και είναι το παιδί μου και θα μου πει όταν θέλει κάτι και με βλέπει ν' αντιστέκομαι, είτε λεκτι-κά είτε σωματικά είτε δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα. Θα πει: «Μα είσαι η μαμά μου». Μου το υπενθυμίζει κι έχει δίκιο. Αυτή τη στιγμή ξέρει ότι οι ανάγκες του προηγούνται. Είναι αρκετά μεγάλος κι εμείς βρισκόμαστε αρκετό καιρό σε θεραπεία για να ξέρουμε για ποιο πράγμα αγωνίζεται (στην κυριολεξία αγωνίζεται). Ξοδεύει και το τελευταίο ίχνος της ενεργη-τικότητάς του για να σιγουρευτεί ότι βλέπουμε πως οι ανάγκες του προη-γούνται. Αυτό είναι κάτι που εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε. Επιμένει, ουρλιάζει, χτυπιέται και αγωνίζεται σωματικά για να ενδιαφερθούμε γι' αυτόν, για να σιγουρευτεί ότι είμαστε η μαμά του και ο μπαμπάς του και ότι δε θα τον κακομεταχειριστούμε. Όταν τον βλέπω να κάνει έτσι, αισθά-νομαι πολλά πράγματα για τον εαυτό μου.

271

ΠΑΤ: Ο γιος μου λέει: «Είμαι παιδί». ΤΖΩΡΤΖ: Είπα στη γυναίκα μου, που δε βρίσκεται γζ θεραπεία, ότι θα

φύγω μετά τα Χριστούγεννα. Δεν ξέρω αν μπορώ να παρω το γιο μου μαζί, να δουλεύω, εννοώ, και να τον φροντίζω ταυτόχρονα.

ΕΛΕΝ: Αν ήσουνα γυναίκα, θα τον έπαιρνες μαζί σου. Εγώ αναγκάστη-κα να εγκαταλείψω τον άντρα μου και πήρα μαζί μου το γιο μου. Είναι σκληρό. Έπρεπε να βρω δουλειά κι όλα αυτά. Αλλά θα είναι πολύ καλύτε-ρα από το να ζούμε σ' ένα διαλυμένο σπιτικό. Έτσι, ο γιος μου θα έχει τουλάχιστον εμένα.

ΒΙΒΙΑΝ: Η γυναίκα σου τι σκέφτεται; Θα σου τον δώσει αφού τον θέλεις κοντά σου; Αυτή δεν τον θέλει;

ΤΖΩΡΤΖ: Δεν τη ρώτησα. Θεωρούσα πάντα ότι θα ήταν καλύτερα να έχει μια μαμά από το να μην έχει καθόλου.

ΤΖΟΥΛΙΟΥΣ: Νομίζω ότι είναι καλύτερο να έχει ένα σωστό μπαμπά πα-ρά μια μπερδεμένη μαμά.

ΕΛΕΝ: Σίγουρα. ΤΖΩΡΤΖ: Θα έχει δικαίωμα να τον βλέπει τα Σαββατοκύριακα. ΒΙΒΙΑΝ: Όλες αυτές οι λύσεις είναι ψεύτικες. Ημίμετρα. Η καλύτερη

λύση θα ήταν να ήσασταν και οι δύο γονείς με συναισθήματα. Μ Π PIT: Ίσως, η γυναίκα του Τζωρτζ να μην μπορεί να εκφράσει μπρο-

στά του τα συναισθήματά της. Κι εγώ το ίδιο πάθαινα με τον Μπιλ, γι' αυτό και κάναμε θεραπεία διαφορετικές ώρες. Τις φορές που προσπάθησε να με σπρώξει μέσα στα συναισθήματά μου αντέδρασα έντονα.

ΜΠΙΛ: Νομίζω ότι η γυναίκα σου θα προσκολληθεί στο γιο σου, γιατί ίσως πιστεύει ότι μ' αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να σε κρατήσει κοντά της.

ΒΙΒΙΑΝ: Είναι τρελό να μιλάμε για το ποιος θα πάρει το γιο σου. Εκείνο που πρέπει να δούμε είναι πώς θα τη βοηθήσουμε να γίνει ένας πιο συναι-σθηματικός άνθρωπος.

ΤΖΩΡΤΖ: Το Ινστιτούτο είναι απειλή γι' αυτή. ΒΙΒΙΑΝ: Καμιά φορά πρέπει να πείθετε τους ανθρώπους για ορισμένα

πράγματα, ακόμα κι αν αυτό φαίνεται τεχνητό. Θα έπρεπε, ίσως, να την πάρεις από το χέρι και να την πας κάπου για θεραπεία, όχι επειδή ενδιαφέ-ρεσαι τόσο γι' αυτήν όσο για το γιο σου. Αυτή είναι η μόνη λύση — να μπορέσει να γνωρίσει τα συναισθήματά της.

ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Έχεις φύγει κι άλλη φορά; ΤΖΩΡΤΖ: Όχι. ΚΑΡΛΟΣ: Όσον αφορά εμένα και τα παιδιά μας (τα δύο είναι ήδη ά-

272

ντρες, είκοσι και είκοσι ενός χρονών, ένα αγόρι δεκατεσσάρων κι ένα κορί-τσι έντεκα), το συναίσθημά μου είναι: «Πώς μπορώ καλύτερα να βοηθήσω τα παιδιά μου και πότε θα είναι έτοιμα για Πρωτογενή Θεραπεία;» Παρόλο που τα δύο μικρότερα παιδιά μου ζουν σ' ένα ζεστό σπιτικό, δε νομίζω ότι μπορούν να επιτρέψουν στα συναισθήματά τους ν' αναδυθούν. Αυτό ισχύει για το δεκατετράχρονο γιο μου- κρύβει καλά τα συναισθήματά του και τ' αρνιέται. Θα χρειαστούν άραγε όλα τα παιδιά μου Πρωτογενή Θερα-πεία;

ΒΙΒΙΑΝ: Ναι. ΚΑΡΛΟΣ: Νόμιζα ότι με τα δύο μικρότερα θα μπορούσε να γίνει κάτι

στο σπίτι. ΒΙΒΙΑΝ: Μόλις προχωρήσετε αρκετφΐσύ και η γυναίκα σου στη θερα-

πεία σας, θα μπορείτε ν' αναλάβετε ίη θεραπεία οποιουδήποτε παιδιού σας.

ΚΑΡΛΟΣ: Είχα ήδη μια τέτοια εμπειρία με το δεύτερο γιο μου που βρί-σκεται κοντύτερα απ' όλους τους άλλους στα συναισθήματά του.

Η ιστορία άρχισε μ' έναν καβγά, όπου εγώ του είπα να χαμηλώσει την τηλεόραση κι αυτός αρνήθηκε. Άρχισα να νιώθω δυνατό θυμό. Του είπα ότι σαν γιος μου είχε υποχρέωση να με αγαπάει και να με σέβεται. Έκλαψα μπροστά του. Παραδέχτηκε ότι ήθελε ν' αφήσει δυνατά την τηλεόραση γιατί ποτέ δεν τον είχα ακούσει κι αυτός ήταν ένας τρόπος να μου δείξει ότι θα έπρεπε να τον ακούω. Έπειτα μου είπε ότι ένιωθε την επιθυμία να με σκοτώσει. Τι κάνω σ' αυτή την περίπτωση; Πρέπει να τον αφήσω να με σκοτώσει συμβολικά αφήνοντάς τον να χτυπάει τον τοίχο ή κάτι άλλο ή μήπως πρέπει να τον αφήσω να επιτεθεί σε μένα προσωπικά;

ΒΙΒΙΑΝ: Νομίζω ότι μπορεί να το βγάλει με διάφορους τρόπους — ουρ-λιάζοντάς το, λέγοντάς το, χτυπώντας κάτι.

ΚΑΡΛΟΣ: Μπορώ να είμαι εγώ ο θεραπευτής σ' αυτή την περίπτωση; ΒΙΒΙΑΝ: Νομίζω ότι θα ήταν καλύτερα ν' αναλάμβανε κάποιος άλλος

τη θεραπεία των παιδιών σου. Αν όμως αυτό δε γίνεται, τότε είναι καλύτε-ρα με σένα παρά καθόλου.

ΤΖΗ Ν: Θέλεις να πεις ότι σε καμία περίπτωση δεν είναι καλό να γίνεται ο γονιός θεραπευτής του παιδιού του;

ΑΩΡΑ: Όχι, καλύτερα ο γονιός, παρά να μη γίνει καθόλου θεραπεία. ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ: Μπορείς να διακρίνεις ανάμεσα στο να κάνεις θεραπεία

στο παιδί σου και στο να είσαι απλώς εκεί δίπλα του σαν ένα είδος θερα-πευτικής κατάστασης. Δε νομίζω ότι το να προσπαθείς και να κάνεις θερα-πεία έχει μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας.

18. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 273

)

ΜΑΙΡΗ: Η κόρη μου θέλει πολύ να κάνει θεραπεία, με την έννοια ότι καταλαβαίνει αυτή τη διαδικασία. Όταν κλαίει για κάτι, θέλει να έρχεται να μου το λέει. Σχεδόν πάντα, μόλις αρχίσει να καταλαβαίνει τι ακριβώς αισθάνεται, με πιάνουν και μένα τα κλάματα. Κλαίμε και οι δύο, η μια δίπλα στην άλλη, κι έτσι δυσκολεύομαι πολύ να παρακολουθήσω αυτά που μου λέει.

ΒΙΒΙΑΝ: Αυτό οφείλεται στο ότι είσαι ακόμα στην αρχή της θεραπείας σου· μόλις γίνεις λίγο πιο δυνατή, θα μπορείς να συγκρατείς τα συναισθή-ματά σου στις περιπτώσεις που θα σ' έχει ανάγκη να την ακούς και να τα εκδηλώνεις όταν βρεθείς μόνη σου. Έτσι κάνω κι εγώ με τα παιδιά μου-

ποτέ δεν παρακολούθησα τον πόνο τους χωρίς να κλάψω, μόνο που αυτά δεν το ήξεραν. Όταν το παιδί σου κλαίει για τη ζωή του, είναι πραγματικά αδύνατο να μην αισθάνεται πόνο.

ΜΑΙΡΗ: Συνήθως ξαπλώνω κοντά της, την αγκαλιάζω και την αφήνω να κλαίει.

ΒΙΒΙΑΝ: Ωραία. Αυτό λέει πολλά πράγματα χωρίς να χρειάζεται να τα διατυπώνεις λεκτικά.

ΠΑΤ: Βίβιαν, κάποιος είπε πρωτύτερα ότι το παιδί διαλέγει σε ποιο γο-νιό θα μιλήσει. Όταν το παιδί αισθάνεται κάτι για τη μαμά του, θα πάει στον μπαμπά του, και τ' αντίστροφο. Τα παιδιά μου τουλάχιστον αυτό κά-νουν.

ΝΤΟΤΗ: Όταν και οι δύο γονείς βρίσκονται σε Πρωτογενή Θεραπεία, ο ένας γονιός μπορεί ν' αντιμετωπίσει τα συναισθήματα του παιδιού για τον άλλο.

ΒΙΒΙΑΝ: Σωστά. Όταν κάθομαι μαζί με ένα από τα παιδιά μου και τη στιγμή εκείνη αισθανθεί κάποιο συναίσθημα για μένα, το τροποποιεί συνή-θως λίγο λέγοντας: «Ξέρω ότι δεν μπορούσες να κάνεις αλλιώς μαμά, αλ-λά...» Όταν βρεθούν, όμως, με κάποιον άλλο θα βυθιστούν ελεύθερα μέσα σ' αυτό, βγάζοντας ατόφια όλη την επιθετικότητά τους για μένα, πράγμα που το έχουν ανάγκη.

ΚΑΡΛΟΣ: Υποστηρίζεις ότι τελικά το παιδί θα συνειδητοποιήσει ότι αυ-τό που αισθάνεται είναι δικό του και θα πάει στον άλλο γονιό, αν βέβαια είναι και οι δύο διαθέσιμοι;

ΒΙΒΙΑΝ: Αν είναι έξυπνα, με την Πρωτογενή σημασία του όρου, αν, δη-λαδή, συνειδητοποιήσουν ολόκληρη τη διαδικασία, θα φερθούν σωστά. Μεγάλη σημασία έχει το να «βρίσκεστε εκεί» γι' αυτά. Σαν Πρωτογενείς γονείς θα πρέπει να έχετε τρία πράγματα υπόψη σας:

1. Να είστε αποφασισμένοι και, το σπουδαιότερο, ευαισθητοποιημένοι,

274

ώστε να μην προκαλέσετε περισσότερο πόνο στα παιδιά σας. Μην τα φορ-τώνετε με το δικό σας πόνο. Σκεφτείτε με ποιους τρόπους είχατε πληγώ-σει μέχρι σήμερα τα παιδιά σας. Ένας από τους τρόπους που αναφέραμε πρωτύτερα ήταν η απουσία σωματικής επαφής. Αναγνωρίστε το πρόβλη-μα και κάντε κάτι γι' αυτό.

2. Αφήστε τα παιδιά σας ελεύθερα να αισθανθούν τους παλιούς πόνους τους. Προσέξτε: δεν είπα, δώστε στα παιδιά σας Πρωτογενείς Αναβιώ-σεις, γιατί δε μ' αρέσει να σκέφτομαι οργανωμένους τρόπους θεραπείας των παιδιών. Στις προηγούμενες συναντήσεις είδαμε ότι ο οργανωμένος τρόπος γίνεται καμιά φορά καταστροφικός για τη σχέση και το «έχω Ανα-βιώσεις για τη Μαμά» αποτελεί τη νέα άμυνα του παιδιού. Δημιουργήστε ένα κλίμα ασφάλειας για να μπορέσει το παιδί να αισθανθεί τους τωρινούς και περασμένους πόνους του, όπως έκανε η Μπάρμπαρα με την κόρη της που έκλαιγε επειδή έφυγε εκείνη η γυναίκα από το σπίτι τους. Η Μπάρμπα-ρα, με το να κάνει την κόρη της να νιώσει ασφάλεια, τη βοήθησε να αισθαν-θεί τόσο το σημερινό γεγονός όσο κι εκείνο που είχε συμβεί παλιά με τον πατέρα της. Δεν της είπε: «Άντε, ας κάνουμε μια Αναβίωση!» Καταλαβαί-νετε τη διαφορά; Αυτό είναι όλο κι όλο που μπορείτε να κάνετε.

3. Προσπαθήστε να είστε όσο περισσότερο ειλικρινείς μπορείτε- προ-σπαθήστε, δηλαδή, να νιώσετε τον πόνο σας. Θυμηθείτε τι μας έλεγε η Κάθυ που ήθελε να είναι ελεύθερη τα βράδια για να βλέπει τηλεόραση, γι' αυτό και απαγόρευσε στο γιο της να μένει ξύπνιος μέχρι εκείνη την ώρα.

ΚΑΡΛΟΣ: Η παρατήρηση που έκανες για το ότι ο ένας τουλάχιστον από τους δύο γονείς πρέπει να βρίσκεται με τα παιδιά συνέχεια, αφορά μόνο τα μικρά παιδιά; Σ' αυτό το τελευταίο διάστημα, άφηνα τα μικρότερα παι-διά μας (δεκατεσσάρων και έντεκα χρονών) με τον εικοσάχρονο γιο μου που θα φύγει πάλι μετά τα Χριστούγεννα. Όταν ερχόμαστε κι εγώ και η γυναίκα μου στο Ινστιτούτο τα αφήνουμε μόνα τους, πράγμα που θεωρώ δικαιολογημένο- νομίζω ότι είναι αρκετά μεγάλα για να φροντίσουν τον εαυτό τους.

ΣΑΝΤΥ: Σωστά. Είναι αρκετά μεγάλα για να λείπεις κάποιο διάστημα. ΒΙΒΙΑΝ: Νομίζω ότι είναι αρκετά μεγάλα για να τα ρωτήσεις πώς αισθά-

νονται όταν φεύγετε. ΚΑΡΛΟΣ: Αν τους ενοχλεί να μένουν μόνα τους; ΒΙΒΙΑΝ: Ναι, αλλά εκτός από την ποσότητα υπάρχει και η ποιότητα.

Το σίγουρο είναι ότι η λιγόωρη απουσία σου δε θα τους στοιχίσει αν προη-γούμενα αισθάνονταν ότι σε είχαν πραγματικά κοντά τους. Είναι πολύ ση-

275

μαντικό να μπορούν τα παιδιά να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, όταν σας βλέπουν να φεύγετε. «Ορίστε, πάλι φεύγουν, ποτέ δε μου δίνουν τίπο-τα». Αυτό είναι πολύ οδυνηρό συναίσθημα. Προσωπικά, θα το συζητούσα μαζί τους. Εξαρτάται, βέβαια, και σε ποιο σημείο βρίσκεται η οικογένεια. Μερικές οικογένειες μπορούν να λένε συνέχεια την αλήθεια. Εσύ μπορείς να πεις στον εντεκάχρονο γιο σου: «Κοίταξε, σήμερα έχουμε συνάντηση με την ομάδα- αν όμως θέλεις, μπορεί κάποιος από τους δύο να μείνει σπίτι». Το κλίμα μέσα σε μια τέτοια οικογένεια ενθαρρύνει το παιδί να εκ-φράσει τις ανησυχίες του. «Φοβάμαι, σήμερα. Θα ήθελα κάποιος από τους δυο σας να μείνει μαζί μου». Μια άλλη οικογένεια μπορεί ν' αποθαρρύνει τελείως το παιδί να εκφράζει παρόμοιους φόβους. Η ουσία είναι να κάνεις το σπίτι σου μέρος όπου ο καθένας να μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα. Ανέφερες πρωτύτερα το θέμα του σεβασμού. Τι ήθελες να πεις; Είπες ότι ο γιος σου δε σεβόταν τις απαιτήσεις σου. Τι εννοείς;

ΚΑΡΛΟΣ: Το συναίσθημα ήταν ότι δε με αγαπούσε. ΒΙΒΙΑΝ: Ούτε σε φοβάται, όμως. ΚΑΡΛΟΣ: Σωστά. Αν δεν είχα περάσει από θεραπεία, θα είχαμε τσακω-

θεί άσχημα. ΒΙΒΙΑΝ: Η παραδοσιακή σημασία του «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέ-

ρα σου» καταλήγει συνήθως σε φόβο προς τους γονείς, που φυσικά δεν είναι αληθινός σεβασμός.

ΚΑΡΛΟΣ: Δεν είχα ποτέ καταπιέσει τα παιδιά μου τόσο που να με φο-βούνται. Τσακωνόμασταν συχνά. Όταν γύριζα από τη δουλειά (παλιότερα, πριν αρχίσω θεραπεία), η γυναίκα μου μου έλεγε όλα τα παράπονά της..., αυτός έκανε τούτο κι εκείνο κι εγώ τον τιμωρούσα. Ξέρω ότι αυτό που έκανα ήταν κακό. Παρόλ' αυτά, είμαι σίγουρος ότι τα παιδιά μου ήξεραν πως όταν τα τιμωρούσα, δεν ένιωθα αληθινή κακία γι' αυτά. Ξέρω ότι μπο-ρούσαν να το διαισθανθούν.

ΒΙΒΙΑΝ: Το θέμα που έθιξες αυτή τη στιγμή έχει φοβερές συνέπειες για το παιδί. Ας πούμε ότι κάνει κάτι κακό στη διάρκεια της μέρας. Τότε η μητέρα του αποσύρει την αγάπη της, λέγοντας: «Αυτό που έκανες ήταν πολύ κακό, θα το πω στον πατέρα σου» ή «Περίμενε να γυρίσει ο πατέρας σου και θα δεις τι έχεις να πάθεις». Όλη τη μέρα αυτό το παιδί ζει μέσα στον τρόμο. Μιλάμε για ένα είδος σούπερ-τιμωρίας. Κάνει κάτι κακό, η Μαμά δεν το αγαπάει και όλη μέρα περιμένει την τιμωρία του Μπαμπά. Είναι προτιμότερο να φάει ένα χαστούκι από τη μητέρα του και να τελειώ-νει η ιστορία. Αυτή η επιστροφή του Μπαμπά στο σπίτι, σε συνδυασμό με την τιμωρία, είναι κάτι τρελό. Γιατί το έκανες;

276

ΚΑΡΛΟΣ: Ξέρω ότι ήταν κακό και τώρα αισθάνομαι απαίσια γι' αυτό. Γύριζα σπίτι και άκουγα τι είχαν κάνει τα παιδιά μου.

ΒΙΒΙΑΝ: Αλλά αφού δε σ' ενδιέφερε τόσο πολύ, γιατί το έκανες; ΚΑΡΛΟΣ: Πραγματικά, δε μ' ενδιέφερε καθόλου. Ήμουνα πολύ απα-

σχολημένος με τη δουλειά μου. ΒΙΒΙΑΝ: Τι κίνητρο είχες να τα χτυπάς; ΚΑΡΛΟΣ: Η γυναίκα μου έλεγε ότι αυτό ήταν δική μου δουλειά, όχι δική

της, κι έτσι μου φόρτωνε όλο το πρόβλημα. ΒΙΒΙΑΝ: Εσύ ένιωθες ότι ήταν δική σου δουλειά; ΚΑΡΛΟΣ: Όχι. ΚΑΛ: Μήπως πρόκειται για πολιτισμική συνήθεια; ΚΑΡΛΟΣ: Η γυναίκα μου είναι Νοτιοαμερικάνα. Στο Πόρτο Ρίκο, ο πατέ-

ρας είναι ο τιμωρός. Ίσως σ' αυτό να οφείλεται. ΒΙΒΙΑΝ: Όχι, αυτό συμβαίνει και στις εβραϊκές οικογένειες του Μπρού-

κλιν. ΝΤΟΤΗ: Ο Ρον κι εγώ χτίζουμε ένα δωμάτιο για τις Πρωτογενείς Ανα-

βιώσεις μας. Έξω από το δωμάτιο μπορείς θαυμάσια ν' ακούς κλάματα και πνιχτές κραυγές. Είναι κακό αυτό για τα παιδιά;

ΒΙΒΙΑΝ: Αν η οικογένειά σου βρίσκεται σ' ένα τέτοιο σημείο, νομίζω ότι το κλάμα είναι ένα πολύ φυσικό πράγμα- έρχεται όταν έρχεται και δε χρειάζεται ν' ασχολούμαστε ιδιαίτερα μ' αυτό. Το κλάμα δεν πρέπει να είναι κάτι κρυφό.

ΝΤΟΤΗ: Θέλεις να πεις ότι μπορείς να έχεις Αναβίωση μπροστά στα παιδιά σου;

ΜΑΙΡΗ: Έχω ένα ιδιαίτερο δωμάτιο για τις Αναβιώσεις μου και όταν ο γιος μου με χρειάζεται, έρχεται και μου χτυπάει την πόρτα.

ΝΤΟΤΗ: Εγώ δε θα χρησιμοποιούσα αυτό το δωμάτιο ενόσω τα παιδιά είναι ξύπνια. Τις προάλλες πήγαν σ' ένα γειτονικό σπίτι, όπου τόσο ο ά-ντρας όσο και η γυναίκα είχαν ταυτόχρονα Πρωτογενή Αναβίωση. Όταν γύρισαν σπίτι, ο γιος μου μου είπε: «Ο τάδε και η τάδε είχαν συνεχώς Ανα-βιώσεις όσο ήμουν εκειπέρα». Με τον τρόπο που το είπε κατάλαβα ότι δεν του άρεσε.

ΒΙΒΙΑΝ: Νομίζω ότι είναι κάτι τρομακτικό για ένα παιδί. ΚΑΘΥ: Υπάρχει κάτι το φοβερό στο να βλέπεις τη μαμά και τον μπαμπά

να έχουν μια τέτοια εμπειρία. Γιατί να μην έχουμε ένα ιδιαίτερο δωμάτιο γι' αυτή τη δουλειά; Την ώρα που βρισκόμαστε μέσα, τα παιδιά θα ξέρουν ότι ζούμε τα συναισθήματά μας.

ΒΙΒΙΑΝ: Εξαρτάται από το πόσο καταλαβαίνουν όλη αυτή την ιστορία.

277

Αν το βλέπουν σαν κάτι φοβερά μυστήριο ή μιαπαράξενη διαδικασία όπου είναι μπλεγμένος ο γονιός, το συναίσθημα θα είναι: «Δεν έχω πια μαμά-

έχασα τη μαμά μου». ΝΤΟΤΗ: Αυτό ένιωσα κι εγώ όταν είδα τη θεραπεύτριά μου να κλαίει.

Δεν ήθελα να κάνει κάτι τέτοιο. Δεν ξέρω αν και τα παιδιά μου αισθάνονται έτσι για μένα.

ΒΙΒΙΑΝ: Όπως είπα και στον Κάρλος, όλα αυτά εξαρτώνται από το ση-μείο όπου βρίσκεται η οικογένειά σου. Το ιδανικό θα ήταν να μπορούσαν όλοι να καταλάβουν ότι ο πόνος είναι κάτι συνηθισμένο και ότι υπάρχει δυνατότητα να τον ξεπεράσουμε. Μερικές φορές, τα παιδιά θα πρέπει να καθοδηγούνται με μεγάλη προσοχή σ' αυτή την επίγνωση.

ΝΟΡΜΑ: Κάποια μέρα, στη διάρκεια των τριών πρώτων βδομάδων της θε-ραπείας μου, ο άντρας μου πήρε τα παιδιά και τα έφερε μέχρι το Ινστιτού-το. Σταθήκανε έξω, προς την πίσω πλευρά του κτιρίου, απ' όπου ακούγο-νταν κλάματα και κραυγές. Τα παιδιά άκουσαν με προσοχή κι έπειτα ρώτη-σαν αν μέσα στο κτίριο υπήρχαν μωρά. Ο άντρας μου τους είπε όχι και πρόσθεσε ότι εκεί μέσα υπήρχαν άνθρωποι που ξαναζούσαν παλιά συναι-σθήματα. Το θέμα των παλιών συναισθημάτων το ήξεραν, γιατί το συζη-τούσαμε κάπου ένα χρόνο μπροστά τους. «Ώστε ξαναζούν παλιά συναι-σθήματα!» είπαν χωρίς να δείχνουν τον παραμικρό φόβο. Εγώ έμεινα έκ-πληκτη. Νόμιζα ότι θα τρομοκρατούνταν όπως κι εγώ, όταν άκουσα την ομάδα για πρώτη φορά. Ήθελα να φύγω αμέσως από εδώ.

ΒΙΒΙΑΝ: Είναι σημαντικό το ότι κρατούσαν τον μπαμπά τους από το χέ-ρι. Δεν είναι το ίδιο σαν να βρίσκονταν στο σαλόνι και ξαφνικά ν' ακούσουν τον μπαμπά, που βρίσκεται στην κουζίνα, να ουρλιάζει. Όταν είναι μόνα τους, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά.

ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Έθιξες ένα θέμα που είναι πολύ διαφορετικό στις οικο-γένειες. Πολλοί από μας εδωπέρα είμαστε χωρισμένοι γονείς, πράγμα που δημιουργεί ιδιαίτερα προβλήματα. Είναι υπέροχο να υπάρχουν δύο γονείς με συναισθήματα- την ώρα που ο ένας απομονώνεται, μένει ο άλλος με τα παιδιά. Όταν υπάρχει ένας μόνο γονιός, η εμπειρία μπορεί να είναι τρομακτική για το παιδί. Προσωπικά, δεν κάνω ποτέ Πρωτογενείς Αναβιώ-σεις στο σπίτι, μόνο εδώ.

ΒΙΒΙΑΝ: Πρέπει να κάνουμε διάκριση ανάμεσα στο μαλακό κλάμα μπρο-στά στο παιδί και τις κραυγές της Αναβίωσης. Νομίζω ότι τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι οι γονείς κλαίνε- αυτό είναι, όμως, διαφορετικό από το να βλέπουν τη Μαμά να κάνει σαν τρελή και να χάνει τελείως τον έλεγχο της.

ΣΑΝΤΥ: Όταν ο πόνος γίνεται αφόρητος, νομίζω ότι είναι ίσως προτιμό-

278

τερο να έχουμε μια Αναβίωση, παρά να τον εξωτερικεύουμε συμβολικά πάνω στα παιδιά μας. Αυτή την εποχή βρίσκομαι σε μια κατάσταση αφόρη-του πόνου. Αν τη στιγμή που με πνίγει δεν καθίσω να τον αισθανθώ, με πιάνει τρέλα, αληθινή τρέλα- πρέπει να βγω αμέσως από το δωμάτιο και να βυθιστώ μέσα στο συναίσθημά μου, διαφορετικά κάνω ανοησίες, όπως να χτυπάω τα παιδιά μου.

ΜΑΙΡΗ: Το ίδιο συμβαίνει και σε μένα, μόνο που δε χτυπάω τα παιδιά μου, ακόμα κι όταν είμαι θυμωμένη. Καμιά φορά, η κόρη μου βασανίζει τον πεντάχρονο γιο μου κι εγώ δεν το αντέχω. Νιώθω φοβερό θυμό ενα-ντίον της. Δε θέλω να πληγώνει τον μικρό. Τις περισσότερες φορές προ-σπαθώ να βρίσκομαι εκεί δίπλα τους και όταν πλημμυρίζω συναισθήματα, αναγκάζομαι να τα παραμερίσω και να τα αισθανθώ αργότερα. Το δωμάτιο για τις Πρωτογενείς Αναβιώσεις που έχω στο σπίτι με βοηθάει πολύ στο να γίνομαι όλο και περισσότερο αληθινή με τα παιδιά μου.

ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ: Το μεγαλύτερο πρόβλημα στην οικογένειά μας είναι η ζή· λεια του γιου μου για τη μικρότερη αδελφή του. Αυτή δε φαίνεται να το αισθάνεται, αλλά έχει ήδη αρχίσει ν' αγανακτεί με τη συμπεριφορά του. Προσπάθησα να του δείξω μεγαλύτερη προσοχή — τον φρόντιζα, του έδε-να τα παπούτσια, συγύριζα το δωμάτιό του πολύ συχνότερα απ' ό,τι άλλο-τε. Αισθάνομαι δυσφορία για όλα αυτά. Στην αρχή κιόλας αυτής της συνά-ντησης, κατάλαβα ότι δεν ήμουνα ειλικρινής μαζί του. Νομίζω ότι όσα και να του δώσω, όσο κι αν τον μεταχειριστώ όπως την κόρη μου, τίποτα δεν μπορεί ν' αναπληρώσει το χρόνο που αφιερώνω στην κόρη μου και όχι σ' αυτόν. Νιώθω την ανάγκη να του τα πω όλα αυτά. Δε θέλει την αδελφή του. Εκείνο που κατάφερε να εκφράσει μέχρι τώρα είναι ότι δεν τη θέλει στο σπίτι. Νομίζω ότι βρίσκεται στο σημείο που μπορεί να το αισθανθεί, μόνο που εγώ δεν μπορώ να τον βοηθήσω σ' αυτό.

ΣΑΝΤΥ: Πραγματικά, φαίνεται να βρίσκεται κοντά στα συναισθήματά του.

ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ: Γνωρίζει τα συναισθήματά του. ΒΙΒΙΑΝ: Πρέπει ν' αφήσεις το θυμό και το μίσος να συσσωρευτούν, μέ-

χρι τη στιγμή που το οικοδόμημα θα καταρρεύσει με την κραυγή: «Σε θέλω όλη δική μου».

ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ: Πώς μπορώ να τον αφήσω να συσσωρεύει αυτό το μίσος χωρίς να πληγώνει την κόρη μου;

ΒΙΒΙΑΝ: Να το κάνεις όταν είσαστε μόνοι οι δυο σας. Βοήθησέ τον να το εκφράσει.

ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ: Αυτό το κάνω.

279

ΠΑΤ: Νομίζεις ότι δε θα πρέπει να του δένει τα παπούτσια, να τον φρο-ντίζει κι όλα αυτά, για να μπορέσει να συσσωρεύσει το μίσος του;

ΒΙΒΙΑΝ: Ίσως κάτι τέτοιο να βοηθούσε. ΜΠΙΛ: Προσπάθησε απλώς να πεις: «Ό,τι κι αν σου προσφέρω, ποτέ

δε θα είναι αρκετό για σένα». ΜΑΙΡΗ: Θα σας διηγηθώ κάτι τρελό που συνέβη πρόσφατα στο σπίτι

μας. Η εννιάχρονη κόρη μου επιτέθηκε στον πεντάχρονο γιο μου κι άρχισε μια φοβερή μάχη ανάμεσά τους. Κάποια στιγμή αναγκάστηκα να παρέμ-βω, γιατί τον χτυπούσε άσχημα. Τότε αυτή έσπασε κι άρχισε να κλαίει. Κάθισα μαζί της στο δωμάτιο που είναι αφιερωμένο στις Αναβιώσεις, γιατί ήθελε να κλάψει και να μου μιλήσει. Άρχισε λέγοντας πόσο πολύ μισεί τον αδελφό της, πόσο πολύ θέλει να τον διώξουν από το σπίτι, πόσο θα ήθελε να μην είχε ποτέ γεννηθεί. Θύμωσε πολύ ενόσω έλεγε όλα αυτά και είπε: «Αυτός φταίει που χωρίσατε με τον Μπαμπά». Πάντα ένιωθε ότι ο αδελφός της ήταν η αιτία του χωρισμού μας. Εκείνη τη στιγμή ο γιος μου άρχισε να ζητάει επίμονα να καθίσει στα γόνατά μου. Δεν του άρεσε να μένει απέξω. Μπήκε μέσα και ήρθε κατευθείαν στην αγκαλιά μου. Η κόρη μου δεν το άντεχε. Εγώ δεν μπορούσα να κάνω τίποτα. Αυτός επέμε-νε να μείνει εκεί. Στο τέλος κλαίγαμε και οι τρεις μαζί.

ΒΙΒΙΑΝ: Δεν ήταν άσχημη εμπειρία. ΜΑΙΡΗ: Όχι, βέβαια. Το μόνο που με ανησυχεί είναι ότι ο γιος μου δεν

μπορεί να εκφράσει αυτά τα συναισθήματα. Πληγώνεται συνέχεια από την κόρη μου, αλλά σφυρίζει, τραγουδάει και προσποιείται τον ευτυχισμένο. Έτσι όμως, δε νιώθει ότι στερείται τη φροντίδα της, πράγμα που επιθυμεί πάρα πολύ.

ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Έτσι περίπου αισθάνονται τα παιδιά για τη μητέρα τους.

ΜΑΙΡΗ: Ο δικός μου αναζητά παντού ψήγματα αγάπης. Αυτή την εντύ-πωση, τουλάχιστο, μου δίνει. Είναι πολύ κλειστός και δεν αισθάνεται α-σφαλής να μου μιλήσει για τα συναισθήματά του ή να τα αισθανθεί.

ΒΙΒΙΑΝ: Η κόρη σου, όμως, το κάνει, πράγμα που δείχνει ότι κάτι συμ-βαίνει. Επαναλαμβάνω ότι ο στόχος μας είναι να κάνουμε το παιδί να νιώ-σει πρώτα ασφάλεια, για να μπορέσει να αισθανθεί έπειτα τα συναισθήμα-τά του. Δεν υπάρχει τρόπος να σας υποδείξω. Νιώθεις ασφάλεια όταν εί-σαι ασφαλής. Υπάρχουν παιδιά που δεν μπορούν να σε κοιτάζουν όταν αισθάνονται. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, χαμηλώστε το φως και καθίστε πί-σω του. Πολλές φορές αυτό βοηθάει. Κι εσείς θα πρέπει να αισθάνεστε καλά. Μην πιέζετε ποτέ τα πράγματα- αφήστε τα να κυλήσουν μόνα τους.

280

Ο γιος μου δεν μπορούσε ποτέ να κλάψει με αναμμένο το φως. Του ήταν φοβερά δύσκολο να με κοιτάζει.

ΜΑΙΡΗ: Ο δικός μου γιος όσο περισσότερο πλησιάζει τα συναισθήματά του, τόσο ευκολότερα μπορεί να εκφράζει το θυμό του για μένα. Μπορεί να μου πει πόσο σκατά είμαι, πόσο με μισεί, αλλά δεν προχωράει πέρα από αυτό. Θέλει, ακόμα, πάρα πολύ να είναι μωρό. Θέλει να αισθάνεται σαν μωρό και ξέρω ότι όταν είναι μωρό δεν του επέτρεπα να θυμώνει. Δεν άντεχα να παίρνει από μένα πολλά πράγματα.

ΒΙΒΙΑΝ: Πραγματικά, φαίνεται να συμβαίνουν όλα αυτά ταυτόχρονα. ΜΑΙΡΗ: Τώρα και τα δύο παιδιά παίρνουν τόσα πολλά κι εγώ έχω να

δώσω τόσο λίγα, που είναι δύσκολο αλλά γίνεται. ΒΙΒΙΑΝ: Το παράδειγμα της κόρης σου που επιτίθεται πρώτα στο αντι-

κείμενο του θυμού της κι έπειτα νιώθει το αληθινό συναίσθημα που βρίσκε-ται από κάτω, είναι θαυμάσιο. Κάτω από το θυμό υπάρχει πόνος. Μην το ξεχνάτε ποτέ. Καμιά φορά δεν μπορούν να προχωρήσουν πέρα από το θυμό. Εσείς, όμως, πρέπει να ξέρετε ότι η ουσία βρίσκεται κάτω από το θυμό και το παιδί θα τη νιώσει μόνο όταν μπορέσει.

ΜΠΙΛ: Κάτι που βοήθησε στην περίπτωση της δικιάς μας οικογένειας είναι ότι τα παιδιά μας, όλα τα παιδιά μας, φέρονται σαν να ήταν πολύ μεγαλύτερα απ' ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Νομίζω ότι ένα εξάχρονο υγιές παιδί φέρεται σαν ένα νευρωτικό παιδί τριών χρονών. Ίσως να είναι υπερβολή αυτό που λέω. Να τους επιτρέπουμε να είναι μικρά. Αυτό βοηθά-ει πολύ. Νιώθουν ασφάλεια — είναι μια ανάγκη που εξακολουθούν να έ-χουν, κι αν είναι αρκετά μικρά μπορούν να πάρουν αρκετά από εμάς. Αυτό, βέβαια, σημαίνει ότι πρέπει να δώσουμε περισσότερα.

ΒΙΒΙΑΝ: Πολύ σωστά. Ένα βασικό λάθος που έκανα με τα παιδιά μου ήταν ότι τα ανάγκαζα πάντα να δείχνουν μεγαλύτερα απ' ό,τι πραγματικά ήταν όχι συνειδητά, αλλά με το να περηφανεύομαι υπερβολικά για τα κα-τορθώματά τους.

ΜΠΙΛ: Ναι, αυτό είναι γέννημα της κοινωνίας μας. ΒΙΒΙΑΝ: Είναι απαίσιο πράγμα να βιάζεις τα παιδιά σου. Ο γιος μου πή-

γε σχολείο νωρίτερα — ω! θα μπορούσα να σας αραδιάσω χιλιάδες λό-γους για να δικαιολογηθώ. Η ουσία είναι ότι όσο περισσότερο αφήνεις τα παιδιά σου να είναι μικρά, τόσο γρηγορότερα μεγαλώνουν. Το πρόβλη-μα είναι ότι ποτέ δε σκεφτήκαμε πόσο μεγάλη ανάγκη έχουν τα παιδιά να είναι μικρά για ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα.

ΜΠΙΛ: Όπως και στη θεραπεία μας- το ίδιο συμβαίνει. ΚΑΘΥ: Τα παιδιά μας κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Αυτό που ξέρω

281

είναι ότι ο Ντον ξανάρχισε να φοράει πάνες εκεί που νόμιζα ότι είχε πια μάθει να πηγαίνει στην τουαλέτα από δύο χρονών. Τώρα είναι περήφανος για τις πάνες του.

ΒΙΒΙΑΝ: Ο Μπράιαν πίνει ακόμα γάλα με μπιμπερό. Οι συνέπειες μιας τέτοιας συμπεριφοράς—όπως αν το πεντάχρονο παιδί μου εξακολουθού-σε να χρησιμοποιεί μπουκάλι πριν από πολλά χρόνια, όταν ήμουνα νεαρή μητέρα: «Θεέ μου, τι θα πουν οι γείτονες; Πώς θα το στείλω σχολείο;» —, όλα αυτά σε κάνουν να νιώθεις ότι απέτυχες, γιατί το παιδί σου εξακολου-θεί να είναι μωρό, κλπ. Αλλά, Θεέ μου, αν μπορείς να εκπληρώνεις τις μω-ρουδίστικες ανάγκες των παιδιών σου, αυτό είναι υπέροχο.

ΚΑΛ: Διάβασα κάπου για μια φυλή Ινδιάνων όπου τα παιδιά θηλάζουν μέχρι την εποχή που περπατάνε δίπλα στη μητέρα τους και είναι τόσο ψηλά που φτάνουν το στήθος της — δηλαδή, οκτώ με εννιά χρονών.

ΜΑΙΡΗ: Ο γιος σου χρησιμοποιεί μπουκάλι; ΒΙΒΙΑΝ: Όχι, ο Μπράιαν, ο γιος της Λίντα. ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Η Λιζ συνηθίζει να μου γράφει μακροσκελή σημειώμα-

τα. Όταν γυρίζω σπίτι το βράδυ από το Ινστιτούτο, υπάρχει ένα μακρύ σημείωμα στο μαξιλάρι μου. Όταν δεν είμαι κοντά της να μιλήσουμε, μου γράφει σημειώματα.

ΒΙΒΙΑΝ: Τα φυλάς για τις μελλοντικές Αναβιώσεις της; ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Φυσικά. Πάντως, τις προάλλες μου είπε: «Ξέρω, Μαμά,

ότι υπάρχουν βράδια που πρέπει να βγεις έξω» κι έπειτα μου ζήτησε να της αφήνω το μπουκάλι της όποτε βγαίνω, κι εγώ συμφώνησα.

ΒΙΒΙΑΝ: Πολύ ωραία, τι νομίζεις ότι κρύβεται πίσω από αυτό; ΜΠΑΡΜΠΑΡΑ: Να, αισθάνεται μικρή και θέλει να τη μεταχειρίζομαι

σαν να είναι μικρή. ΒΙΒΙΑΝ: Υπάρχουν πολυάριθμες ανικανοποίητες ανάγκες που πρέπει

να ικανοποιήσετε. ΠΑΤ: Βιβλία για μωρά, μαξιλάρια και άλλα πολλά. ΒΙΒΙΑΝ: Αυτό που έκαναν η Πατ και ο Μπιλ στην κρεβατοκάμαρά τους

είναι σπουδαίο. Θέλετε να μιλήσετε γι' αυτό; ΜΠΙΛ: Βέβαια. ΠΑΤ: Τα σπίτια που μέναμε μέχρι τώρα ήταν πολύ μικρά κι έτσι κοιμόμα-

σταν όλοι μαζί στο ίδιο δωμάτιο. Το σπίτι, όμως, που έχουμε τώρα είναι μεγάλο και μακρύ και μας φάνηκε παράξενο που οι άνθρωποι εδώ κοιμού-νται όλοι μαζί, γι' αυτό κι εμείς τοποθετήσαμε όλα τα κρεβάτια στο ίδιο δωμάτιο. Δεν ξέρω αν ο εξάχρονος γιος μου θα το έκανε- το σίγουρο, ό-μως, είναι ότι του αρέσει να κοιμάται στη μέση.

282

ΝΟΡΜΑ: Λοιπόν, όταν ο Τζο ήταν τριών εβδομάδων μωρό, εγώ κόντευα να τρελαθώ — όλη τη νύχτα ήμουνα στο πόδι κι έτρεχα από δωμάτιο σε δωμάτιο, ο καθένας χρειαζόταν κάτι. Έτσι, μια μέρα, μόλις γύρισαν τα παιδιά από το σχολείο, πήραμε όλα τα κρεβάτια και τα στριμώξαμε σ' ένα δωμάτιο. Μ' αυτό τον τρόπο γλίτωσα το νυχτερινό τρεχαλητό. Τα παιδιά τρελάθηκαν από τη χαρά τους. Όταν τους είπα: «Πώς σας φαίνεται η ιδέα να μεταφέρουμε όλα τα κρεβάτια σ' ένα δωμάτιο;» δεν μπορούσαν να το πιστέψουν. «Τι, όλοι μαζί! Ζήτω!»

ΒΙΒΙΑΝ: Πραγματικά, έτσι κάθε μέρα είναι γιορτή. Θέλεις να είσαι μαζί με τους δύο ανθρώπους που αγαπάς περισσότερο, όσο το δυνατόν περισ-σότερο.

ΝΤΟΤΗ: Εμείς δεν κοιμόμαστε σε κρεβάτια. Πέφτουμε όλοι στο πάτωμα του σαλονιού.

ΜΑΙΡΗ: Κι εμείς το ίδιο κάνουμε. Αλλά ένιωσα ορισμένα πράγματα γύ-ρω από αυτό. Τα παιδιά μου κοιμούνται το ένα από τα δεξιά και το άλλο από τ' αριστερά μου, και πολλές φορές έρχονται όλο και πιο κοντά, μέχρι που νιώθω στριμωγμένη ασφυκτικά στη μέση.

ΒΙΒΙΑΝ: Εννοείς στο ίδιο κρεβάτι; ΜΑΙΡΗ: Στο πάτωμα. ΒΙΒΙΑΝ: Νομίζω ότι αυτό που έκαναν ο Μπιλ και η Πατ είναι πιο λογικό

— τουλάχιστο γι' αυτούς. Υπάρχουν κρεβάτια για τον καθένα, μόνο που βρίσκονται στο ίδιο δωμάτιο.

ΜΑΙΡΗ: Μα, τα παιδιά μου θέλουν να είναι πολύ κοντά μου — ο γιος μου θέλει να είναι από πάνω μου. Δε μου αφήνει καθόλου χώρο.

ΠΑΤ: Ο γιος μου ήθελε να ξαπλώνω δίπλα του, πολύ κοντά του. Του είπα ότι ήμουνα καλά εκεί που βρισκόμουνα. «Όχι, Μαμά, κοντά είναι εδώ» (τρίβοντας ίο μπράτσο της).

ΚΑΘΥ: Ο Ντον έρχεται στο δωμάτιό μας κάθε βράδυ πριν πάει να κοιμη-θεί στο δικό του. Δύο ώρες αργότερα, ξαναέρχεται, ενώ εμείς κοιμόμαστε. Δεν έρχεται να ξαπλώσει πλάι μου- έρχεται κατευθείαν ανάμεσά μας, μας σπρώχνει τον ένα από δω και τον άλλο από εκεί, μας χωρίζει κι έπειτα γυρίζει στο δωμάτιό του.

ΝΟΡΜΑ: Θα ήθελα να ήξερα τι κάνουν οι Πρωτογενείς Οικογένειες τα Χριστούγεννα. Αισθάνομαι τόσο απαίσια κάθε Χριστούγεννα.

ΟΛΟΙ: Τότε κλάψε... ΝΟΡΜΑ: Όχι, δεν εννοώ αυτό. Εννοώ τις αηδίες με τον Άγιο Βασίλη,

τα ψέματα κι όλα αυτά. Αισθάνομαι ότι τα παιδιά πιστεύουν πως ο Άγιος Βασίλης μπορεί να τους φέρει ό,τι θέλουν. «Ξέρουμε, Μαμά, ότι δεν έχεις

283

λεφτά1 αλλά ο Άγιος Βασίλης θα μου φέρει...» θα πουν. Εκείνο που χρειά-ζονται δεν είναι, βέβαια, δέκα χιλιάδες παιχνίδια. Δεν ξέρω πώς ακριβώς να φερθώ. Δεν ξέρω αν πρέπει να πω όχι, η Μαμά και ο Μπαμπάς είναι ο Άγιος Βασίλης. Δε μου φαίνεται σωστό.

ΝΤΟΤΗ: Αυτό κάναμε κι εμείς, και ξέρεις τι μας είπαν; «Το ξέραμε πά-ντα». Δεν μπορείτε να φανταστείτε τι απογοήτευση ήταν αυτό για μένα.

ΒΙΒΙΑΝ: Θέλεις να πεις ότι το πρόβλημα είναι αν θα συνεχίσουμε το μύθο;

ΜΠΙΛ: Είναι ένα κομμάτι της παιδικής ηλικίας — αυτός ο μύθος. Εμένα μ' αρέσει.

ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ: Συνεχίστε το μύθο ακόμα και μετά την αποκάλυψη της αλήθειας. Εμείς το εξηγήσαμε στη Σοφία, αλλά αυτή θέλει να πιστεύει στον Άγιο Βασίλη κι έτσι του γράφουμε ένα γράμμα.

ΜΠΡΙΤ: Το ίδιο συμβαίνει και μ' εμάς. Το έχουμε πει από παλιά στο Μάικλ και το ξέρει. Πριν από λίγες μέρες μου είπε, εντούτοις, ότι ο Άγιος Βασίλης θα κατέβει από την καμινάδα να βρει τους φίλους του. Θέλουν να το πιστεύουν.

ΚΑΛ: Ο δωδεκάχρονος γιος μας μου έφερε μια κάρτα που έφτιαξε μό-νος του στο σχολείο: «Καλά Χριστούγεννα στη Μαμά και στον Μπαμπά» και από τη μέσα μεριά: «Μην ξεχάσετε να μου κάνετε πολλά δώρα». Αυτός νομίζω ότι ήταν και ο σκοπός του όλου πράγματος — να μεταδώσει κάποιο μήνυμα.

ΝΤΟΤΗ: Ο γιος μου, μου έστειλε μια κάρτα μ' αυτό που επιθυμεί περισ-σότερο για τα Χριστούγεννα: «Σε παρακαλώ, δώσε μου αγάπη».

ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ: Θα ήθελα να κάνω άλλη μια ερώτηση. Πάντα μου άρεσε η ιδέα να κοιμόμαστε μαζί με τα παιδιά στο ίδιο δωμάτιο, ακόμα και στο ίδιο κρεβάτι. Τι γίνεται, όμως, αν θέλουμε να κάνουμε έρωτα;

ΠΑΤ: Εμείς έχουμε στο σαλόνι έναν καναπέ που γίνεται κρεβάτι. ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ: Και ξεγλιστράτε στα κρυφά, έτσι δεν είναι; ΠΑΤ: Είναι πολύ ρομαντικό. Κλειδώνουμε την πόρτα. ΒΙΒΙΑΝ: Υπάρχουν κι άλλες ώρες τη μέρα που μπορείτε να κάνετε έρω-

τα, όταν τα παιδιά δεν είναι στο κρεβάτι. ΚΑΘΥ: Όταν έχεις μικρό παιδί, δε γίνεται. Το δικό μας που είναι δύο

χρονών βρίσκεται όλη τη μέρα μέσα στα πόδια μας. ΠΑΤ: Κοιμάται, όμως, κάπου κάπου. ΚΑΘΥ: Όχι, δεν κοιμάται. ΒΙΒΙΑΝ: Τη νύχτα δεν κοιμάται; ΚΑΘΥ: Ναι, όταν θέλει κοιμάται.

284

ΒΙΒΙΑΝ: Αυτό εννοώ. Απλά θα πρέπει να προγραμματίσετε έτσι τη μέρα σας.

ΝΤΟΤΗ: Θα ήθελα να ρωτήσω κάτι ακόμα. Τα παιδιά μου, τα δύο μεγα-λύτερα, τσακώνονται συνέχεια. Η Πάμελα μισεί τον Τομ. Ο Τομ πραγματι-κά τη βασανίζει- την αγαπάει, τη χρειάζεται και αυτή τον μισεί. Έτσι, τσα-κώνονται. Όταν παλεύουν, αυτός το κάνει για να τραβήξει την προσοχή της, ενώ αυτή για να τον σκοτώσει. Και δεν ξέρω αν το «Πάμελα πήγαινε στο δωμάτιό σου κι εσύ Τομ στο δικό σου» βοηθάει σε τίποτα. Εσύ, Παμ, πρέπει να έχεις παρόμοιο πρόβλημα. Τι κάνεις σε μια τέτοια περίπτωση;

ΠΑΜ: Προσπαθώ συνήθως να τραβήξω το παιδί που μοιάζει να βρίσκε-ται εκείνη τη στιγμή πιο κοντά στο συναίσθημά του, και αν είναι δυνατό να μιλήσουμε. Συνήθως φωνάζουν, ουρλιάζουν, στο τέλος κλαίνε — όχι καμιά σπουδαία Αναβίωση — και ξαναγυρίζουν στον καβγά τους.

ΜΠΙΛ: Είναι φοβερή άμυνα, ξέρεις, να έχεις μπροστά σου το άτομο που σου έκανε κάτι. Ο Μπομ εξακολουθεί να μισεί την Μπέττυ· το ίδιο πράγμα είναι.

ΒΙΒΙΑΝ: Είναι αναπόφευκτο. Όταν ένα παιδί δεν παίρνει αυτά που χρειάζεται, και κανένα από τα παιδιά μας δεν πήρε, και γεννιέται δεύτερο παιδί, τότε αυτό το δεύτερο παιδί γίνεται σύμβολο απόρριψης και στόχος επιθετικότητας. Αν και τα δύο παιδιά αισθάνονταν ότι έπαιρναν αγάπη, θα γίνονταν θαυμάσιοι φίλοι.

Παράρτημα α: Ντόροθυ

Το ακόλουθο κείμενο αποτελεί μέρος μιας περιγραφής Πρωτογενούς Α-ναβίωσης γέννησης από μια γυναίκα σαράντα πέντε χρονών. Είναι μια από τις πολλές Αναβιώσεις που έχουμε δει κι αυτή εδώ ειδικά έχει κινηματο-γραφηθεί. Πρόκειται για την πέμπτη Αναβίωση της γέννησής της.

Ντόροθυ

Βρισκόμουνα στο σπίτι χτες το βράδυ κι ένιωθα πολύ ταραγμένη κι εκνευ-ρισμένη. Το σώμα μου ήταν αδύνατο να βρει μια αναπαυτική θέση. Άρχισα ξανά να τρέμω, όπως και στις προηγούμενες Αναβιώσεις της γέννησής

285

μου. Δεν είχα τον παραμικρό έλεγχο στις κινήσεις του σώματός μου. Τα χέρια μου, το πρόσωπο, τα μπράτσα, τα πόδια και το στήθος μου κινούνταν χωρίς να το θέλω. Ένιωθα κάτι σαν «σήμα» να κουδουνίζει στο κεφάλι μου- περίμενα ήσυχα και το σώμα μου ανταποκρινόταν σ' αυτή την αίσθη-ση. Ένιωθα σαν να έστελνε ο εγκέφαλός μου μηνύματα στο υπόλοιπο σώ-μα μου. Ήξερα ότι δοκίμαζα τις πρώτες κινήσεις μου στη ζωή. Οι κινήσεις ήταν πολύ αργές- αισθανόμουν σαν να χόρευα μπαλέτο μέσα σε νερό. Στο τέλος, οι κινήσεις στο πάνω μέρος του στήθους μου πήραν έναν ξεκάθαρο ρυθμό. Μετά, η γλώσσα μου κρεμάστηκε έξω από το στόμα μου κι άρχισε να τρεμουλιάζει, κι έπειτα να κινείται μέσα έξω. Από εκείνη τη στιγμή άρχι-σα αυθόρμητα να ρουφάω.

Τα «σήματα» διοχετεύονται τώρα πιο έντονα προς τα κάτω, στη σπον-δυλική στήλη και τα πόδια μου. Μετά από πολλές ρυθμικές κινήσεις, άρχι-σαν συσπάσεις στο σώμα μου που, στο τέλος, τεντώθηκε. Αργά, άρχισα να κινούμαι προς τα κάτω με σπασμωδικά κύματα. Ξαφνικά ένιωσα τρόμο κι αντιλήφθηκα ότι κάτι είχε συμβεί πάνω μου, από τα έξω. Το σώμα μου έπαψε να κινείται ελεύθερα κι αυθόρμητα. Με τραβούσαν απέξω — με συ-νέτριβαν, με χτυπούσαν*. Δεν περίμενα να μου συμβεί κάτι τέτοιο. Αντιλή-φθηκα ακόμα ότι κάτι (ο πλακούντας) ήταν τυλιγμένο γύρω στα πόδια μου και δεν μπορούσα να τα κουνήσω ελεύθερα. Άρχισα να τρέμω δυνατά. Το «χτύπημα» από τα έξω συνεχιζόταν. Ήθελα να φωνάξω βοήθεια, αλλά δεν μπορούσα. Σ' αυτό το σημείο, το χέρι μου μάγκωσε στη μύτη μου και δεν μπορούσα ν' ανασάνω ελεύθερα**. Γι' αρκετή ώρα δεν μπορούσα να ελευθερώσω το χέρι μου από αυτή τη θέση. Όλο το σώμα μου έτρεμε από φόβο. Έτσι εξηγείται το γιατί δεν ήθελα να γεννηθώ. Έτσι εξηγείται το γιατί χρειάστηκα τόσο πολύ για να ολοκληρώσω την Αναβίωση της γέννη-σής μου. (Στην πραγματικότητα, όλη η ιστορία κράτησε κάπου τριάντα ώ-ρες, σύμφωνα με τις πληροφορίες αυτών που βρίσκονταν εκεί). Όλα τούτα συνδυάζονται με τις προηγούμενες Αναβιώσεις που είχα σε σχέση με τα πόδια μου και την αδυναμία μου να τα κινώ ελεύθερα.

Το σώμα μου κυριολεκτικά «χτυπήθηκε» πριν γεννηθώ, στις προσπά-θειές τους να με φέρουν στην κανονική θέση. Συχνά αναρωτιόμουν γιατί δεν ένιωθα την πραγματική ένταση του ξύλου που έτρωγα από τη μητέρα

* Εξωτερικός χειρισμός από το γιατρό για να επαναφέρει το μωρό στη σωστή θέση προτού να βγει έξω.

* * Το χέρι σ' αυτή τη θέση δεν μπορούσε να προκαλέσει δυσκολίες στον τοκετό, γιατί το οξυγόνο διοχετεύεται στο σύστημα από τον ομφάλιο λώρο. Πάντως, αυτό δημιούργησε πρόβλημα όταν ξαναβιώθηκε η εμπειρία.

286

μου όταν ήμουνα παιδί. Τώρα ξέρω την απάντηση. Στη γέννησή μου δοκί-μασα κάτι πέρα από την αντοχή μου κι έτσι από τότε σταμάτησα να αισθά-νομαι τα χτυπήματα.

Το κομμάτι που ακολουθεί είναι απόσπασμα από τη μαγνητοφώνηση που έγινε αμέσως μετά την Αναβίωση της γέννησής μου (μιλούσα κλαίγο-ντας με δυνατούς λυγμούς, καθώς έκανα την ενδοσκόπηση):

...Δεν υπήρχε κανένας να με βοηθήσει. Κανένας, κανένας. Και κανένας να δει..., κανένας να δει ότι κινδύνευα και ότι με πονούσαν. Έβαζαν όλη τους τη δύναμη πάνω μου. Μετά, ο σβέρκος μου σπρώχτηκε βίαια δώθε κείθε και οι δονήσεις μεταδόθηκαν σ' όλο το σώμα μου. Κάποιος με κρα-τούσε από το κεφάλι και προσπαθούσε να με τραβήξει και να μ' αναγκάσει να βγω έξω (εμβρυουλκό)... στριφογυρίζοντάς με και τραβώντας με μπρος πίσω. Έπειτα, ο πλακούντας ήταν τυλιγμένος γύρω από τα πόδια μου και δεν μπορούσα να κουνηθώ, με κατέστρεφαν και δεν μπορούσα να φωνάξω βοήθεια. Κανένας δεν άκουγε και κανένας δεν έβλεπε... αυτές ήταν Πρω-τογενείς σκηνές για μένα...

...Για να γεννηθώ δε χρειαζόμουνα παρά μερικούς απαλούς, απαλούς χειρισμούς..., αλλά κανένας δεν ήταν εκεί να με βοηθήσει. Είναι θαύμα πώς επέζησα... Πονούσα τόσο πολύ και ήμουνα τόσο τρομαγμένη..., το μόνο που μπορούσα να κάνω ήταν να τα απωθήσω... δεν είχα μέρος να πάω.

...Σ' όλη τη ζωή μου έτρεχα προσπαθώντας να βρω κάποιον που θα έ-βλεπε πόσο μεγάλη ήταν η ανάγκη μου και πόσο πολύ πονούσα.

...Ξέρω ότι όταν αρχίζουν να ξετυλίγονται οι Πρωτογενείς Αναβιώσεις μου ακολουθούν ένα σταθερό πρότυπο. Αν μπορούσε κανείς να τις σκια-γραφήσει, θα έβλεπε μια φυσική σειρά, μια φυσική τάξη που θα ήταν όμως μοναδική για μένα..., ένας δικός μου ατομικός τρόπος. Οι Πρωτογενείς σκηνές είναι βασικές, γιατί αποτελούν τη βάση των συνδέσεων που κάνω. Καταλαβαίνω ακόμα κάτι για την αγάπη... είναι ν' αφήνεσαι να είσαι... α-πλά να υπάρχεις... δεν είναι να είσαι μικρός ή μεγάλος, έξυπνος ή κουτός ή οτιδήποτε... Απλά να είσαι, αυτό είναι όλο. Απλά είμαι. Η μαμά ένιωθε μεγαλύτερη ασφάλεια να έχει συνεχώς ένα μικρό κοριτσάκι. Ποτέ δεν ήθε-λε να μεγαλώσω κι από την αρχή με κράτησε πίσω με το σώμα της. Έπρεπε να με κρατήσει κουτή, για να μην ανακαλύψω ποτέ ότι στην πραγματικότη-τα με μισούσε και δε με ήθελε. Αν μπορούσε να μ' εμποδίσει να μεγαλώσω, τόσες περισσότερες πιθανότητες είχε να μου κρύψει αυτό το γεγονός. Έπρεπε να εξαρτιέμαι από αυτή για κάθε πρόβλημα που μου παρουσιαζό-ταν..., μ' αυτό τον τρόπο ένιωθε ασφάλεια. Έπρεπε να είμαι το πιο αγαπη-

287

μένο της παιδί, για να μπορεί να μ' ελέγχει και να μ' εμποδίζει ν' ανακαλύ-ψω την πραγματικότητα...

Ξέρω ότι αυτό που δοκίμασα στην Πρωτογενή Αναβίωση δεν ήταν παρά η απαρχή της διαδικασίας όπου το σώμα μου έκλεισε ερμητικά. Δεν μπο-ρούσε ν' απορροφήσει όλο τον Πόνο που ένιωθα. Από εκείνη τη στιγμή (της Αναβίωσης) το σώμα μου κυριολεκτικά ζωντάνεψε. Πριν αρχίσω θερα-πεία, έπαιρνα καθημερινά τέσσερα μιλλιγκράμ φάρμακο για το θυρεοειδή μου. Από την πρώτη κιόλας μέρα της θεραπείας μου δε χρειάστηκε να ξα-ναπάρω, χωρίς αυτό να μου δημιουργήσει την παραμικρή επιπλοκή. Η θερ-μοκρασία μου έπεσε... πόσο δεν ξέρω, αλλά τελευταία προσβλήθηκα από ίωση, το σώμα μου δοκίμασε συμπτώματα υψηλού πυρετού, κι όμως το θερ-μόμετρο δεν έδειχνε θερμοκρασία πάνω από 97.2° F. Ο γιατρός μου δεν μπορούσε να καταλάβει αυτή την ανωμαλία. Επίσης, το δέρμα μου έγινε λιπαρό. Η ξηρότητα, που όλο και χειροτέρευε με τα χρόνια, εξαφανίστηκε και το δέρμα μου τώρα λάμπει.

Αληθινά, μόλις τώρα αρχίζω, για πρώτη φορά στη ζωή μου, να νιώθω ζωντανή. I

Σ' αυτές τις Αναβιώσεις βλέπουμε τις λεπτές διασυνδέσεις των τραυ-μάτων της γέννησης και της μετέπειτα συμπεριφοράς. Δε μιλάμε τόσο για αιτίες και αποτελέσματα, όσο για ολότητες που συσχετίζονται οργανικά. Το σφήνωμα στη μήτρα μετατράπηκε αργότερα, γι' αυτήν τη γυναίκα, στην αίσθηση ότι ήταν κουτή. Μ' άλλα λόγια, η εμπειρία στη μήτρα, κι επι-πλέον η ανάγκη της μητέρας της να την κάνει κουτή με χιλιάδες τρόπους που κάλυπταν χρόνια ολόκληρα σχέσεων, συνδυάστηκαν για να δημιουρ-γήσουν την «κουτή» ασυνείδητη συμπεριφορά αυτής της γυναίκας. Όταν ξανάζησε την εμπειρία της γέννησής της, πολλές από τις μετέπειτα εμπει-ρίες με τη μητέρα της διευκρινίστηκαν. Ένας άλλος τρόπος για να πούμε το ίδιο πράγμα είναι ότι η ανάγκη της μητέρας της να την κρατήσει κουτή ήταν απλά μια επέκταση της παρεμπόδισής της να γεννηθεί σύμφωνα με το δικό της ρυθμό. Ένα άλλο άτομο που αντιμετώπισε δυσκολίες να γεν-νηθεί θα μπορούσε να έχει γονείς με έντονη την ανάγκη να ελέγχουν τα πάντα- αυτοί οι γονείς θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια τέτοια σχέση αργότερα με το παιδί, ώστε να το κρατούν αδύναμο και ανίκανο να κάνει οτιδήποτε για τον εαυτό του. Έτσι, η δική του Πρωτογενής εμπειρία της γέννησης θα εξωτερικευόταν σαν τέλεια αδυναμία και όχι σαν κουταμάρα. Η αίσθηση «αδυναμία» είναι μια «ερμηνεία» της εμπειρίας. Αυτή η ερμη-νεία είναι φυσικό επακόλουθο της χρήσης της γλώσσας και της ανάπτυ-ξης των αντιληπτικών ικανοτήτων. Αλλά το συναίσθημα της αδυναμίας,

288

το ότι κανένας δεν μπορεί να αποφύγει τον Πόνο, αρχίζει σε μερικά άτομα με την εμπειρία της γέννησης. Αυτό το συναίσθημα είναι υποσυνείδητο και δεν αναγνωρίζεται εύκολα, αλλά επειδή υπάρχει και προέρχεται από μια εμπειρία «ζωής», κατευθύνει τη συμπεριφορά με τέτοιο τρόπο, ώστε το άτομο μπορεί να παριστάνει αργότερα τον αδύναμο (να ενεργεί, δηλα-δή, σαν αδύναμος σε μια κατάσταση όπου δε διαθέτει δύναμη).

Παράρτημα Β: Ρίτσαρντ

Το ακόλουθο κείμενο είναι περιγραφή μιας Πρωτογενούς Αναβίωσης γέν-νησης, όπου το παιδί ερχόταν με τα πόδια. Αρχικά, ο ασθενής παραπονιό-ταν ότι κρύωναν τα πόδια του κι ο πισινός του. Στο άγγιγμα ήταν πολύ κρύος. Μαζευόταν και εκδήλωνε σπασμούς κάθε τόσο, χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα για το τι συνέβαινε. Μόνο μερικές μέρες αργότερα, όταν συνάντησε τη μητέρα του στη Νέα Υόρκη, πληροφορήθηκε τον τρόπο που γεννήθηκε.

«Το όνομά μου είναι Ρίτσαρντ. Βρίσκομαι σε θεραπεία ακριβώς τέσσε-ρις μήνες. Χτες, σε μια ατομική συνέντευξη, κάτι συνέβη — δεν ξέρω τι. Άρχισα να έχω σπασμούς, δεν ξέρω πώς να σας το πω, και μετά άρχισα να έχω διάφορους πόνους, κυρίως πίσω στην πλάτη μου. Αυτό κράτησε μια ολόκληρη ώρα. Στο τέλος, ο θεραπευτής μου με ρώτησε τι συνέβαινε και του είπα: "Νομίζω ότι γεννιέμαι..." — αυτό ακριβώς του είπα.

Αυτό που δεν μπορούσε να καταλάβει, γιατί μου έλεγε συνέχεια ότι τα μωρά γεννιούνται με το κεφάλι, ήταν ότι τα πόδια μου και ο πισινός μου ήταν κρύα. Του είπα ότι έτσι ήταν. Δεν ξέρω πώς γεννιούνται τα παι-διά. Τα πόδια μου ήταν κρύα, το ίδιο κι ο πισινός μου... Την επόμενη μέρα επισκέφτηκα κάτι φίλους που κάνουν Πρωτογενή Θεραπεία. Αυτά συνέ-βησαν».

Απόψε, Κυριακή 2 Νοεμβρίου 1969, ο Ρίτσαρντ ήρθε να φάει το βράδυ σπίτι μας. Είπε ότι χτες τού είχε συμβεί ένα καταπληκτικό πράγμα. Είχε μια Αναβίωση της γέννησής του. Απ' όσα μου είπε, κατάλαβα ότι είχε γεν-νηθεί με τα πόδια. Αυτό επιβεβαιώθηκε αργότερα, όταν ο Ρίτσαρντ τηλε-φώνησε στη μητέρα του, στη Νέα Υόρκη. Είχε γεννηθεί στη Λιβάνια, στην Ιταλία, στις 9 Απριλίου 1941. Το πρώτο αγόρι που γεννήθηκε σ' εκείνο το χωριό (που τώρα ανήκει στη Γιουγκοσλαβία) αφότου άρχισε ο πόλεμος. Οι ντόπιοι φασίστες γέμισαν τη μητέρα του δώρα και τον έκαναν επίσημο

19. Το Παιδί και ο Ψυχικός του Κόσμος 289

μέλος του κόμματος. Ο Ρίτσαρντ θυμάται ότι γεννήθηκε σ' ένα κρύο μεγά-λο δωμάτιο. Απόψε στις εννιά, ενώ μας έλεγε για τη χτεσινή του Αναβίω-ση, έπεσε στο πάτωμα και άρχισε να κυλιέται πέρα δώθε. Άρχισε να βο-γκάει κουλουριασμένος στην εμβρυακή στάση. Έβγαλα έξω από το δωμά-τιο το γιο μου που είναι μωρό, για ν' αφήσω τον Ρίτσαρντ να αισθανθεί τον Πόνο του. Στη συνέχεια, η γυναίκα μου σημειώνει:

9.02 - Βρίσκεται στο πάτωμα βογκώντας στην εμβρυακή στάση. Τα βο-γκητά του είναι μάλλον κανονικά και δίνει την εντύπωση ότι σπρώχνει. Και αλήθεια σπρώχνει τόσο πολύ που βγάζει αέρια, τόσο από τα έντερά του όσο και από το στόμα με ρέψιμο, και το πρόσωπό του είναι μελανό.

«...Με πονάει, άι... πονάει...» Κρατώντας τα πλευρά του κι έπειτα την πλάτη του (αργότερα είπε ότι αυτό ήταν το μέρος του σώματος — δηλαδή, η πλάτη του — που τον πονούσε περισσότερο). Το πρόσωπό του μοιάζει με νεογέννητου μωρού. Το σώμα του τραντάζεται. «Είναι κρύα έξω. Ω, ω... ω, ω...»

9.25 - Είναι ξαπλωμένος ακίνητος, με το δεξί χέρι κάτω από το αριστερό μάγουλο, το αριστερό μπράτσο ανάμεσα στα λυγισμένα γόνατα. Η ανα-πνοή είναι δύσκολη, οι σπασμοί βαριοί αλλά αργοί — σπασμωδικοί. Τα βογκητά του βαριά, εμβρυακά. Έρχονται περίπου σε διαστήματα είκοσι δευτερολέπτων. Μοιάζει να ακούει τον ήχο της πένας μου στο χαρτί κι ανοίγει τα μάτια του- είναι κόκκινα. Όταν τα ξανακλείνει, αρχίζει πάλι ν' αναπνέει βαριά — μαζί με βογκητά πολύ βίαια. Τώρα οι ώμοι του ταράζο-νται — το πρόσωπό του είναι συσπασμένο σαν να βρισκόταν κάτω από μια ατμόσφαιρα φοβερής πίεσης. Τώρα βογκάει (9.30, πολύ δυνατά, πιο γρήγορα). Η αναπνοή του γίνεται δύσκολη. Τα βογκητά, μια σειρά από ακατανόητους ήχους.

«Κάνει κρύο - κάνει κρύ-ο...» ψιθυρίζει.

Τώρα (9.32), και τα δύο μπράτσα είναι ανάμεσα στους μηρούς του και κλαψουρίζει. Τα πόδια του είναι σταυρωμένα στους αστράγαλους. Είναι ξαπλωμένος στην αριστερή πλευρά.

9.33 — Το δεξί του χέρι, σε γροθιά τώρα, είναι κάτω από το αριστερό του μάγουλο. Το πρόσωπό του μοιάζει πρησμένο, σαν να είχε κάνει δεκα-πέντε γύρους σε αγώνα του μποξ.

Οι φωνές είναι βαθύτερες τώρα (9.34), περισσότερο μέσα από το στή-θος του. Κλαψουρίζει, καθώς το δικό μου μωρό που του κάνουν επάνω μπάνιο με φωνάζει.

Ποτέ μου δεν έχω δει μάτια να υποφέρουν τόσο. Οι φωνές του αγοριού

290

μου φαίνεται να βγάζουν τον Ρίτσαρντ από την Αναβίωσή του. Κάθεται. «Δε θέλω να συνεχίσω άλλο».

«Ηρέμησε», λέω. Αρχίζει να κλαίει με λυγμούς. «Κάνει κρύο». Μετά από λίγο ζητάει ένα χαρτομάντιλο. Όταν μπορεί να ξαναμιλήσει, λέει: «Τα βογκητά μου είναι ένας αγώνας

που μ' εμποδίζει να συντριβώ... Αισθάνομαι μεγάλη πίεση λίγο πιο πάνω από τον πισινό μου μέχρι ψηλά (ως τις μασχάλες του) — λίγο πιο κάτω από τις ωμοπλάτες μου, εκεί με πονάει χειρότερα απ' όλα, γιατί τα χέρια μου ήταν διπλωμένα μπροστά μου».

«Και τα χέρια σου έκαναν την πλάτη σου να πονάει;» «Ναι, δεν ξέρω αν αυτά με έστριβαν ή αν ήμουνα εγώ με τον τρόπο

που έβγαινα. Μετά από αυτό νιώθω τρομερό κρύο. Νιώθω ότι το σώμα μου ζυγίζει ένα εκατομμύριο τόνους. Προσπαθώ να στρίψω το κεφάλι μου και το μόνο που καταφέρνω είναι να το κουνήσω ένα με δύο πόντους. Τί-ποτ' άλλο δεν μπορώ να κάνω».

«Αυτό πώς σε κάνει να αισθάνεσαι;» 0

«Δεν ξέρω. Σαν να είμαι μια μάζα. Σαν να είμαι μια μάζα που δεν μπορεί να κουνηθεί».

«Θα ήθελες να κλάψεις;» «Δε νομίζω ότι ξέρω πώς κλαίνε. Μ' αρέσουν τα βογκητά — αισθάνομαι

ολόκληρο το σώμα μου όταν βογκάω. Αισθάνομαι το σώμα μου από τα νύχια των ποδιών μου μέχρι το λαιμό μου — αλλά το κεφάλι μου από το λαιμό και πάνω μοιάζει σαν ένα σώμα και από το λαιμό και κάτω μέχρι τα δάχτυλα των ποδιών μου σαν άλλο σώμα.

»...Τα δύο μέρη του σώματός μου δε λειτουργούν το ίδιο ή κάτι τέτοιο». «Θέλεις να πεις ότι το κεφάλι σου και το σώμα σου δεν είναι κομμάτια

ενός συνόλου;» «Ναι, κάπως έτσι. Ο πισινός μου είναι κρύος πάλι και το κεφάλι μου

ζεστό. Μοιάζει να έχω σφηνώσει στη μέση, γι' αυτό πονάει το πάνω μέρος του σώματός μου... Δεν ξέρω πώς να τα συντονίσω για να τα κάνω να δου-λέψουν μαζί. Δεν το καταλαβαίνω. Όταν είμαι κουλουριασμένος αισθάνο-μαι ότι το πάνω μέρος μου είναι πολύ βαρύ (το κεφάλι). Δε θέλω να νιώθω το κεφάλι μου τόσο βαρύ (βογκητά). Μοιάζει σαν οι μύες κάποιου άλλου να με σκοτώνουν συντρίβοντάς με. Αυτό συμβαίνει μόνο από τη μέση και πάνω, και πονάει φρικτά. Είναι σαν η σπονδυλική μου στήλη να στραβώνει και δυνατοί μύες να με τσακίζουν. Νιώθω καλά όταν αυτό σταματάει και δε θέλω να ξαναρχίσει, αλλά αυτό γίνεται συνέχεια...»

291

Ο Ρίτσαρντ ξαναγυρίζει στο χαλί και οι σπασμοί του ξαναρχίζουν. Αρ-γότερα, αφού κάθεται και μπορεί να μιλήσει, συνεχίζει: «Ξέρεις, ένα σωλη-νάριο οδοντόπαστας... όταν το πιέζεις από το κάτω μέρος; Νιώθω σαν να πιέζεται ολόκληρο το σώμα μου και όλη η πίεση πάει στο στήθος και το κεφάλι μου. Σαν να πρόκειται όλα να σκάσουν. Σαν να κάνεις εμετό χωρίς να μπορείς να βγάλεις τίποτα.

Νιώθω έναν πόνο στο δεξί μου ώμο. Δεν ξέρω τι μου κάνουν. Είναι σαν να έχω σφηνώσει σε μια σήραγγα και κάποιος στριφογυρίζει το σώμα μου και τραβάει τους ώμους μου. Κι όλα αυτά μου ξεσκίζουν την πλάτη». (10.5) Κρατώντας τον ώμο του. «Μμμμμ, μμμμμ...» Το πρόσωπο συσπάται και κοκκινίζει. Οι μύες του στομαχιού ξαναρχίζουν να κινούνται.

«Είναι σαν να με τραβάνε την ώρα που δεν πρέπει!» «Ποιοι είναι αυτοί;» «Γιατροί — δεν ξέρω. Δε θέλω να μιλήσω άλλο γι' αυτό. Πονάει. Πονάει

τόσο πολύ. Όσο το κουβεντιάζω, ξαναγυρίζω πίσω σ' αυτό». 10.15 — Είναι πάλι στο πάτωμα σε αγωνία. Το αριστερό χέρι κάτω από

το δεξί μάγουλο, το δεξί χέρι μέσα στα σκέλια. Κουλουριασμένος στην αριστερή πλευρά. Βογκάει πολύ δυνατά. Μουγκρίζει και βογκάει. Το πρό-σωπό του συσπάται σε κάθε προσπάθεια. Το στομάχι του κινείται ανεξάρ-τητα από το σώμα του. Σε αντίθεση με το υπόλοιπο σώμα, το πρόσωπό του είναι ζωηρό ροζ.

10.20 — Ο Ρίτσαρντ κυλάει ανάσκελα και ατενίζει το ταβάνι κάπου για δέκα δευτερόλεπτα. Τελικά, μ' ένα βογκητό ανακάθεται.

Καθισμένος πάνω στον πισινό του, με τα χέρια σταυρωμένα πάνω στα γόνατά του, κουνάει το κεφάλι του. Τα μάτια του είναι σφιχτά κλεισμένα και θυμίζει παιδί που πονάει — θέμα του Μουρίλλο ζωγραφισμένο από τον Γκόγια.

Ξανασωριάζεται στον καναπέ1 πνίγεται, δεν μπορεί να πάρει ανάσα. Το φως είναι χαμηλό, αλλά τα μαλλιά του είναι βρεμένα από ιδρώτα.

«Δεν μπορώ άλλο. Αλήθεια! Πονάει πάρα πολύ». «Τώρα ξέρουμε τι δοκιμάζει ένα μωρό στη γέννησή του. Μόνο που ποτέ

δεν είχαμε ακούσει ένα μωρό να μιλάει» «Υποφέρουν άραγε όλα τα μωρά τόσο πολύ; Νόμιζα πάντα ότι μόνο

η μητέρα υπέφερε», λέει ο Ρίτσαρντ — «Τόνυ, σταμάτα να με κοιτάς έτσι!» «Τι μπορώ να πω; Ποτέ δεν έχω δει κάτι τέτοιο σαν κι αυτό, Ρίτσαρντ». Οι Πρωτογενείς Αναβιώσεις του Ρίτσαρντ συνεχίστηκαν για πολλές

βδομάδες. Μια από τις βασικότερες συνδέσεις που έκανε με την Αναβίω-ση ήταν: «Σ' όλη μου τη ζωή ήμουνα έτοιμος να παλέψω μ' όποιον με χτύπα-

292

γε ή με σκούνταγε. Στο σχολείο γινόμουνα θηρίο, όταν κάποιο παιδί έπε-φτε τυχαία επάνω μου- άρχιζα αμέσως καβγά. Τώρα καταλαβαίνω ότι πά-ντα αμυνόμουνα ενάντια σ' εκείνο τον πρώιμο πόνο. Οτιδήποτε τύχαινε να με πονέσει τώρα, ξύπναγε εκείνο τον πόνο της γέννησης και εγώ ορ-μούσα να προστατέψω τον εαυτό μου για να μην πονέσω άλλο». Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι καβγάδες αυτού του αγοριού στο σχο-λείο είχαν τις ρίζες τους στο σφήνωμά του στον πυελογεννητικό σωλήνα;

Παράρτημα Γ: Το Σώμα Θυμάται

Ή φωτογραφία δείχνει τις μελανιές στο πόδι μιας σαρανταοχτάχρονήζ γυναίκας που ξανάζησε τη βίαιη μεταχείρισή της από το γιατρό τη στιγμή

Αυτή η φωτογραφία, τραβηγμένη μερικές μέρες μετά την Πρωτογενή Αναβίωση, δείχνει τους μώ-λωπες κατά 70% μαυρισμένους.

293

της γέννησής της. Ο γιατρός έκανε πολύ απότομους χειρισμούς και, σαν αποτέλεσμα, τα αποτυπώματα των δαχτύλων του αριστερού χεριού του παρέμειναν σαράντα οχτώ ολόκληρα χρόνια στο πόδι αυτής της γυναίκας. Ένα γεγονός που συνέβη πριν από μισό σχεδόν αιώνα αναβιώθηκε στην ολότητά του — όχι απλά με το μυαλό. (Η οικογένεια αυτής της γυναίκας επιβεβαίωσε το γεγονός ότι οι μελανιές δημιουργήθηκαν πάνω στη γέννη-ση). Το σώμα διατηρεί καλά τις αναμνήσεις του. Μόνο όταν αποδεχτούμε ότι οι μελανιές αποτελούν σωματικές αναμνήσεις που αποτυπώνονται στο σύστημα — παραμένοντας σε λανθάνουσα κατάσταση, αναλλοίωτες από το χρόνο, αλλά πάντα εκεί —, θα καταλάβουμε πώς άλλες αναμνήσεις πα-ραμένουν μέσα μας σ' όλη τη ζωή, ασκούν έντονη πίεση και δημιουργούν νεύρωση. Αυτή η φωτογραφία δείχνει την ενότητα του σώματος και του μυαλού. Το να θυμάσαι και να αισθάνεσαι αποτελεί καθολικό ψυχοσωματι-κό γεγονός. Το σώμα είναι μια δεξαμενή αναμνήσεων που δεν ξεχνάει την παραμικρή εμπειρία, ακόμα κι αν το μυαλό έχει αποσυνδεθεί από αυτή.

Η πλήρης κατανόηση αυτής της φωτογραφίας θα διευκρινίσει ένα με-γάλος μέρος της Πρωτογενούς θεωρίας.

Το πιο φανερό γεγονός είναι ότι ο Πόνος (σωματικός, σ' αυτή την περί-πτωση) που δεν μπορεί ν' αφομοιωθεί στην πρώτη περίοδο της ζωής κατα-γράφεται και παραμένει αποτυπωμένος μέσα στο σύστημα για ολόκληρη τη μετέπειτα ζωή. Όταν ένας οργανισμός αδυνατεί να αφομοιώσει αυτά που του συμβαίνουν εξαιτίας ενός υπερφορτίου Πόνου, προκαλείται ένας αυτόματος διαχωρισμός του μυαλού από την εμπειρία του. Αυτή η αποσυν-δετική διαδικασία διατηρεί και διαιωνίζει το γεγονός με τη μορφή ανεπί-λυτης, ασυνείδητης δύναμης.

Το σώμα είναι μια δεξαμενή αναμνήσεων που διατηρεί όλες τις εμπει-ρίες του, δεν ξεχνά τίποτα, ακόμα κι όταν το συνειδητό μυαλό είναι ανίκα-νο να θυμηθεί αυτά τα γεγονότα.

Δεν είναι μόνο το «μυαλό» που διατηρεί ή «θυμάται» εμπειρίες- είναι και ολόκληρο το σώμα. Επειδή ακριβώς το σώμα και το μυαλό είναι μια ενότητα, το σώμα συνεχώς αντιδρά στην εμπειρία που είναι αποσυνδεμέ-νη, κωδικοποιημένη και αποθηκευμένη. Μ' άλλα λόγια, ο Πόνος (και οι ανι-κανοποίητες ανάγκες μετατρέπονται σε Πόνο) είναι θέμα ιστών και οι ι-στοί «θυμούνται» μ' ένα σωματικό τρόπο. Πρόκειται για το ίδιο είδος «ανά-μνησης» που παρατηρείται όταν το σύστημά μας «θυμάται» ότι έχουμε πά-ρει μεγάλη δόση κάποιου φαρμάκου κι έπειτα παρουσιάζει ανοσία σ' αυτό.

Η εμπειρία δεν είναι μια ολότητα που διατηρείται εγκλωβισμένη μόνο στον εγκέφαλο. Μια αναφομοίωτη πρώιμη εμπειρία δημιουργεί ένα επα-

294

ναλαμβανόμενο βραχυκύκλωμα στον εγκέφαλο που ερεθίζει το σώμα και το καθιστά αναπόσπαστο τμήμα αυτής της εμπειρίας. Το μέρος του σώμα-τος που ερεθίζεται εξαρτάται από τη φύση του Πόνου. Αν το πρώψο τραύ-μα ήταν ένα σωματικό χτύπημα που εκδηλώθηκε σαν μελανιά, τότε το σώ-μα εμφανίζει την τάση να παρουσιάζει μελανιές, όπως συνέβαινε με εκείνη τη γυναίκα που παρουσίαζε συχνά ανεξήγητες μελανιές στο σώμα της. 4

Αν, για παράδειγμα, το τραύμα συνδεόταν με την έξοδο του έμβρυου σε μια ψυχρή αίθουσα τοκετών, τότε το κυκλοφορικό σύστημα αντιδρά στο τραύμα με συστολή των αιμοφόρων αγγείων. Αυτή η συσταλτική διαδικα-σία μπορεί να μονιμοποιηθεί, με αποτέλεσμα το άτομο να παρουσιάζει υ-πέρμετρη καρδιοαγγειακή αντίδραση σε οποιοδήποτε στρες που ενεργο-ποιεί το στρες του πρώιμου τραύματος. Ένα τέτοιο άτομο μπορεί να πα-ρουσιάσει αργότερα στη ζωή καρδιοαγγειακές παθήσεις.

Εδώ μαθαίνουμε ορισμένα πράγματα και για τη θεραπευτική διαδικα-σία. Γιατί αν στην περίπτωση που αναφέρθηκε παραπάνω δε γίνονταν οι απαραίτητες πρώιμες συνδέσεις, η θεραπεία των μελανωμάτων που εμφα-νίζονταν σ' αυτή τη γυναίκα θα εξακολουθούσε να είναι ανεπαρκής. Όλα τούτα διαπιστώθηκαν και με άλλους ασθενείς που είχαν την τάση να εμφα-νίζουν μελανιές στο σώμα τους- οι πρώιμες συνδέσεις που έγιναν στη διάρκεια Αναβιώσεων όχι μόνο περιόρισαν αυτή την τάση του σώματός τους, αλλά επιτάχυναν και τη θεραπευτική διαδικασία στις σπάνιες περι-πτώσεις που εμφανιζόταν κάποια μελανιά.

Βλέπουμε, λοιπόν, ότι υπάρχουν όργανα-στόχοι που είναι ευάλωτα όχι μόνο εξαιτίας κάποιας βεβαρημένης κληρονομικότητας (που δε θα πρέπει να παραβλέπεται), αλλά και εξαιτίας κάποιου πρώιμου τραύματος. Φανε-ρό παράδειγμα είναι η περίπτωση ατόμου που υποσιτιζόταν σαν μωρό ε-ξαιτίας καθορισμένου ωράριου φαγητού και που, αργότερα, παρουσίασε γαστρεντερικά προβλήματα. Αυτά τα συμπτώματα αποδεικνύουν ότι το σώμα «θυμάται». Αποτελούν «μετασχηματισμένες» αναμνήσεις.

Πρέπει ίσως ν' αναρωτηθούμε: «Πού βρισκόταν αυτή η μελανιά όλα αυ-τά τα σαράντα οχτώ χρόνια;» Βρισκόταν ασφαλώς κωδικοποιημένη κάπου μέσα στο σύστημα. Αποτελούσε πάντα μια λανθάνουσα τάση. Υπενθύμιζε, μ' άλλα λόγια, συνεχώς στο σώμα, μ' έναν κυριολεκτικό αλλά γενικευμένο τρόπο, ότι κάποτε είχε συμβεί ένα συγκεκριμένο χτύπημα που έπρεπε ν' αναβιωθεί και να επιλυθεί. Το σώμα, δηλαδή, γενικεύει τους συγκεκριμέ-νους Πόνους, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά, και αυτή η διαδικασία γενίκευσης αποτελεί την ουσία της νεύρωσης. Ο φόβος για τη μητέρα κα-

295

ταπιέζεται και γενικεύεται αργότερα για να περιλάβει ολόκληρο το γυναι-κείο φύλο.

Όταν συνέβη αυτή η μελανιά, μπορεί ο φλοιός του εγκεφάλου να μην είχε αναπτυχθεί αρκετά, ώστε να ερμηνεύσει αυτό το γεγονός. Αργότερα, ο «ενήλικος» εγκέφαλος θα συνειδητοποιήσει πιθανά το γεγονός και θα το μεταδώσει στον «νηπιακό». Η σύνδεση είναι η ακόλουθη: γνώση της πηγής του Πόνου — συγκεκριμενοποίησή της, έτσι που να μη χρειαστεί να γενικευτεί νευρωτικά.

Μια γενίκευση που μπορούμε να κάνουμε από τις παρατηρήσεις μας γύρω από τον πρώιμο Πόνο είναι: το σωματικό τραύμα γενικεύεται σωμα-τικά και το ψυχολογικό ψυχολογικά. Εξαιτίας, όμως, της ενότητας του σώ-ματος και του μυαλού παρατηρείται αλληλεπικάλυψη. Όταν, όμως, υπάρ-χει ένα προλεκτικό τραύμα που διεγείρει μια καθαρά σωματική αντίδρα-ση, τότε μια στερεότυπη, αρχετυπική αντίδραση σε μετέπειτα τραύμα μπο-ρεί να προκαλέσει σωματικά συμπτώματα. Όταν το τραύμα είναι μεταλε-κτικό, η αντίδραση στο μετέπειτα στρες αφορά το επίπεδο των ιδεών, όπως είναι για παράδειγμα οι παρανοϊκές ιδέες.

Ο αποσυνδεμένος Πόνος εξασκεί πίεση στο σύστημα. Δεν είναι στατι-κός ούτε αδρανής. Η σύνδεση επιλύει τον Πόνο και εξασθενίζει τη δύναμη. Το άτομο θα έχει πάντα την τάση να εμφανίζει στομαχικές διαταραχές ή έλκος, για παράδειγμα, όσο καλή κι αν είναι η θεραπευτική αγωγή που υπομένει, μέχρι τη στιγμή που το πρώιμο τραύμα της στέρησης της τρο-φής θ' αναβιωθεί και θα συνδεθεί με τη συνείδηση.

Κατά μια έννοια, το ασυνείδητο είναι διαχρονικό. Η γυναίκα (που το πόδι της βλέπουμε στη φωτογραφία) θα συνέχιζε να παρουσιάζει μελα-νιές για μια ολόκληρη ζωή αν δεν αναβίωνε την εμπειρία μιας συγκεκριμέ-νης μελανιάς που συνέβη μια συγκεκριμένη στιγμή. Μέχρι τότε, η «εμφάνι-ση μελανωμάτων» αποτελούσε διαχρονική αντίδραση.

Για να επιλυθεί εκείνη η πρώιμη μελανιά έπρεπε να επανεμφανιστεί. Η απλή εγκεφαλική ανάμνηση της εμπειρίας ξέχωρα από το σώμα δε θα μπορούσε να φέρει το παραμικρό αποτέλεσμα. Το γεγονός αυτό αποδει-κνύει ότι μόνο η καθολική ψυχοσωματική εμπειρία είναι θεραπευτική. Έ-τσι, η επίγνωση ή η συνειδητοποίηση ή η ζωντανή ανάμνηση δεν έχουν τη δύναμη ν' αναχαιτίσουν καμία τάση οποιασδήποτε προέλευσης. Δεν μπορούν να ελέγξουν το σώμα μ' έναν αληθινό τρόπο.

Η επαναδραστηριοποίηση ενός εμφανούς φαινομένου, όπως είναι οι μελανιές, έχει κι άλλες επεκτάσεις όσον αφορά μη εμφανή ασυνείδητα φαινόμενα, όπως είναι τα τραύματα της γέννησης. Αν ο εγκέφαλος μπορεί

296

ν' αναπαράγει ένα γεγονός που συνέβη στο σώμα λίγες στιγμές μετά τη γέννηση, τότε το τραύμα μπορεί θαυμάσια ν' αποτυπωθεί στο σύστημα λίγες στιγμές πριν από τη γέννηση μέσα στον ίδιο εγκέφαλο. Δεν υπάρχει σημαντική διαφορά σ' αυτό τον εγκέφαλο όσον αφορά την ικανότητά του * να θυμάται γεγονότα. Το συμπέρασμα είναι ότι, όπως ακριβώς ο Πόνος μετά τη γέννηση διατηρείται εξασκώντας συνεχή πίεση πάνω στο σύστη-μα, έτσι και ο Πόνος πριν από τη γέννηση εξασκεί ασυνείδητη πίεση.

Η συζήτηση αυτή κάνει τη διάκριση ανάμεσα σε μια Πρωτογενή Ανα-βίωση και την ψυχολογική κάθαρση. Κάθαρση συνήθως θεωρείται ένα συ-γκινησιακό ξέσπασμα που συνοδεύει μια ανάμνηση. Θα έπρεπε να τεντώ-σουμε το νόημα αυτού του όρου πέρα απ' όσο γίνεται, για να συμπεριλά-βουμε φαινόμενα όπως είναι οι μελανιές από χτύπημα στη γέννηση. Η δια-φορά βρίσκεται ανάμεσα στην ανάμνηση και την Αναβίωση. Η ξαφνική ε-πανεμφάνιση μιας τέτοιας μελανιάς στη διάρκεια της αναβίωσης ενός γεγονότος δεν αποτελεί ψυχολογική κάθαρση, αλλά Πρωτογενή Ανα-βίωση.

Προειδοποίηση!

Η Πρωτογενής Θεραπεία δεν πρέπει να ασκείται από ανειδίκευτα άτομα. Τα άτομα που μπορούν ν' ασκούν Πρωτογενή Θεραπεία είναι εκείνα που διαθέτουν δίπλωμα Πρωτογενούς Θεραπευτή από το Πρωτογενές Ινστι-τούτο του Λος Άντζελες. Η «Πρωτογενής Θεραπεία» είναι υπηρεσία που παρέχεται στις Η ΠΑ και πολλές άλλες χώρες. Δεν μπορεί να χρησιμο-ποιείται από μη εξουσιοδοτημένα άτομα.

297

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΑ ΜΥΣΤΙΚΑ

Η τέχνη της έκστασης στον έρωτα

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ 1983 που πρέπει να διαβαστεί απ' όλους τους Έλληνες για να βρουν

• Σεξουαλική Αρμονία

• Ψυχική Ισορροπία

• Πνευματική Νηφαλιότητα

Η Σοφία και η Τέχνη του Έρωτα της Ανατολής, από 2.000 χρόνια πριν μέχρι σήμερα, αποκαλύ-πτονται για πρώτη φορά στο Δυτικό πολιτισμό που εφαρμόζει στον έρωτα ταμπού ή βάρβαρες μεθόδους και ζωώδη ένστικτα.

Ζητήστε το σε όλα τα βιβλιοπωλεία.

Μια έκδοση υπεύθυνη σε σχήμα 23 χ 32 με πά-νω από 600 φωτογραφίες και γκραβούρες.

Μια έκδοση «ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗΣ»

Δρ. Άρθουρ Τζάνοφ

Προτού ανακαλύψει την Πρωτογενή Θερα-πεία, ο Δρ. Τζάνοφ εφάρμοζε για δεκαεπτά χρόνια τη θεραπεία ενδοσκόπησης τόσο σαν ψυχολόγος όσο και σαν ψυχιατρικός κοινωνι-κός λειτουργός. Είναι μέλος της Αμερικάνικης Ψυχολογικής Ένωσης και σύμβουλος του Προ-γράμματος για την Αποκατάσταση των Ναρκο-μανών στην πολιτεία της Καλιφόρνιας, καθώς και σύμβουλος σε πολλά σχολεία για καθυστε-ρημένα παιδιά. Ο Δρ. Τζάνοφ μοιράζει το χρό-νο του ανάμεσα στη διεύθυνση του Ινστιτούτου Πρωτογενούς Θεραπείας στο Λος Άντζελες και στην επίβλεψη της έρευνας στο Εργαστή-ριο Πρωτογενούς Έρευνας. Άλλα έργα του εί-ναι Η Πρωτογενής Κραυγή, Η Ανατομία της Ψυχικής Αρρώστιας, Η Πρωτογενής Επανά-σταση και Ο Πρωτογενής Άνθρωπος: Η Νέα

Συνείδηση.

«Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να σταματήσουν τα παιδιά να υποφέρουν. Δεν μπορούμε να διορθώσουμε τους γονείς, μπο-ρούμε όμως να προσφέρουμε κατευθυντήριες γραμμές σ' εκεί-νους που πελαγοδρομούν με τα παιδιά τους».

Δρ. Άρθουρ Τζάνοφ

Ο Δρ. Άρθουρ Τζάνοφ είναι ένας διάσημος ψυχολόγος που θεμε-λίωσε την ιδέα της Πρωτογενούς Θεραπείας στη σύγχρονη ψυχο-λογία. Το καινούργιο και σημαντικό αυτό βιβλίο του στηρίζεται στην τεράστια πείρα που απέκτησε μέσα από την ερευνητική του εργασία πάνω σε ασθενείς στο Ινστιτούτο Πρωτογενούς Θερα-πείας. Με βάση τ ' αποτελέσματα της ερευνάς του σε ενήλικους, προτείνει συγκεκριμένους τρόπους ανατροφής συναισθηματικά υγιών παιδιών.

Το βιβλίο Το παιδί και ο ψυχικός του κόσμος δε γράφτηκε με σκο-πό να χρησιμοποιηθεί σαν οδηγός από τους γονείς. Κεντρικό του θέμα αποτελεί η συνηθισμένη αποτυχία των γονιών ν ' αναγνωρί-σουν τις αληθινές ανάγκες των παιδιών τους. Προσφέρει σαφείς ενδείξεις για το ότι η νεύρωση βλασταίνει πολύ νωρίτερα απ' ό,τι νομίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι - σε ορισμένες περιπτώσεις ενόσω το παιδί βρίσκεται ακόμα σαν έμβρυο μέσα στη μήτρα. Στο βιβλίο αυτό, ο Δρ. Τζάνοφ αναπτύσσει ακόμα ένα πλατύ φάσμα προβλημάτων, από το φόβο για το σκοτάδι μέχρι τις συναισθημα-τικές συνέπειες ενός διαζυγίου πάνω στο παιδί- τέλος, υποδει-κνύει τον τρόπο επίλυσης πολλών προβλημάτων ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά, έτσι που να μπορούν τελικά ν ' απολαμβά-νουν ένα όμορφο οικογενειακό περιβάλλον απαλλαγμένο από νευρωτικό πόνο.