fl ash back ΒΟΥΡΛΑ

66 67

Τα Βουρλά ήταν η µαγική περιοχή των παιδικών µου χρόνων. Τόπος που µου φαινόταν µακρινός, αλλά συνάµα απόλυτα δικός µου, ξεπρόβαλε από τις διηγήσεις της γιαγιάς µου,

Ειρήνης Κακουλίδου το γένος Μακρή -και πολλών άλλων γιαγιάδων - στην Καισαριανή, εκεί όπου µεγάλωσα. Διηγήσεις ποτισµένες µε έναν βουβό πόνο, αλλά και µε τη γλύκα της

Ανατολής και µε την περηφάνια µιας ζωής γεµάτης χάρη και επιτεύγµατα.

Κείµενο - Φωτογραφίες: Ειρήνη Κακουλίδου

ταξιδεύοντας στις μνήμες

βουρλάταξιδεύοντας

βουρλάταξιδεύοντας

flash back ΒΟΥΡΛΑ

68 69

Τα Βουρλά, οι αρχαίες Κλαζομενές και στις μέρες μας Urla, βρίσκονται πολύ κοντά στη Σμύρνη. Ήταν σπουδαία πόλη στην αρχαιότητα και σήμερα – όπως και πριν την Μικρασιατική Καταστροφή – είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της περιοχής, μετά τη Σμύρνη. Στην ελληνική της ακμή είχε 35.000 κατοίκους. Η γιαγιά δεν έλεγε πολλά για την πατρίδα της, ούτε για την Καταστροφή και την προσφυγιά τους. Αυτά που έλεγε, όμως, ήταν αρκετά για να συνθέσουν, στο παιδικό μυαλό μου, μία αντιφατική εικόνα ανείπωτης δυστυχίας και ταυτόχρονα δόξας και ευτυχίας, μια εικόνα ανάμεσα στη φαντασία και την πραγματικότητα, με την οποία μεγάλωσα σαν μια Βουρλιώτισσα κι εγώ, από καταγωγή. Ζούσαν με την οικογένειά της στην Πάνω Πόλη των Βουρλών. Γιατί υπάρχει και η παραθαλάσσια πόλη, η Σκάλα των Βουρλών, μέσω της οποίας διεξαγόταν το εμπόριο της σταφίδας. Το εξοχικό τους βρισκόταν μέσα στα κτήματά τους - όχι πολύ μακριά από το σπίτι τους. Κατέβαιναν στην Σκάλα με άλογα και με άμαξες μέσα από την ενδιάμεση περιοχή που την έλεγαν Τσαΐρια. Η περιουσία τους ήταν κυρίως αμπέλια, που η γιαγιά μου περιέγραφε σαν μεγάλες εκτάσεις με ψηλά κλήματα, που δεν έμοιαζαν με τις κοντόσωμες ποικιλίες που καλλιεργούσαν στην Ελλάδα. Μιλούσε συγκρατημένα για τα σπίτια τους και την περιουσία τους, για τον πολιτισμό και τη μόρφωσή τους. Η προσφυγιά και οι ταπεινώσεις που υπέστησαν, στη συνέχεια, ήταν τόσο βαριά που δεν τους έκανε καρδιά να καμαρώσουν γι’ αυτά που είχαν και έχασαν. Έφυγαν απ’ τα Βουρλά κάτω από τις γνωστές δραματικές συνθήκες της Καταστροφής. Οι Τούρκοι πυρπόλησαν την πόλη, όπως και τη Σμύρνη. Η οικογένεια της γιαγιάς χάθηκε προσωρινά, για να ξανασυναντηθεί αργότερα στην Αθήνα. Η ίδια, 18χρονη προσφυγοπούλα, βρήκε κατάλυμα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, που η τότε κυβέρνηση είχε χρησιμοποιήσει για την προσωρινή εγκατάσταση των προσφύγων. Εκεί συνάντησε τον παππού μου, φοιτητή της Γλυπτικής στην Σχολή Καλών Τεχνών τότε, με τον οποίο παντρεύτηκε και έζησε τη ζωή της. Στα Βουρλά δεν ξαναγύρισε ποτέ…

Το ιστορικό κέντρο της πόλης

δεν θυμίζει πλέον σε τίποτα

το ένδοξο ελληνικό της παρελθόν

flash back ΒΟΥΡΛΑ

70 71

Ο δρόμος για τα ΒουρλάΟ παλιός δρόμος που συνδέει τον Τσεσμέ με τα Βουρλά ακολουθεί την ίδια χάραξη που είχε και τότε. Αυτόν ακολουθήσαμε. Η νέα εθνική οδός, εγκιβωτισμένη καθώς είναι με βάση τις σύγχρονες προδιαγραφές, δεν σε αφήνει να δεις και να γνωρίσεις τον τόπο.

Η απόσταση Τσεσμές-Βουρλά είναι μικρή (κάπου μισή ώρα) και τα χωριά στο δρόμο λίγα. Μιναρέδες, πολλοί άντρες στα καφενεία και ελάχιστες γυναίκες στους κακοπαθημένους δρόμους, συνθέτουν την εικόνα.

Έψαχνα με τα μάτια να βρω τ’ αμπέλια που περιέγραφε η γιαγιά. Ούτε ένα κλήμα! Αργότερα μου είπαν ότι οι Τούρκοι τα ξερίζωσαν, καθώς η θρησκεία τους απαγορεύει την κατανάλωση κρασιού. Τώρα, λόγω της τουριστικής ανάπτυξης, προσπαθούν να ξαναβάλουν κάποιες ποικιλίες.

Αριστερά, στο βάθος, φαινόταν το Γκιούλμπαχτσε. Μια κοντινή εξοχή για τους Βουρλιώτες τότε, με ιαματικά λουτρά και όμορφα σπίτια, ένα ακριβό θέρετρο σήμερα, στην περιοχή της Ερυθραίας.

Προσεγγίζοντας την Πάνω Πόλη των Βουρλών από τα προάστια, έβλεπα την άναρχη ανάπτυξη μιας πόλης που βιάζεται να μεγαλώσει, αλλά τίποτα που να θυμίζει το ελληνικό παρελθόν της. Προχωρώντας, σκέφτηκα κάτι που είχα ακούσει από έναν φίλο Τούρκο: «Αν θέλεις να βρεις τα ελληνικά μέρη, μου είχε πει, να πηγαίνεις εκεί που οι δρόμοι είναι κατασκευασμένοι με κυβόλιθους. Όχι από χώμα, ούτε με άσφαλτο». Έτσι κατασκεύαζαν τους αστικούς δρόμους τους οι Έλληνες στη Μικρά Ασία. Όπως στα ιστορικά κέντρα των ευρωπαϊκών πόλεων. Οι δρόμοι αυτοί διατηρούνται μέχρι σήμερα άθικτοι και μας οδήγησαν εκεί που βρισκόταν το κέντρο των Βουρλών, πριν από την πυρκαγιά που κατέστρεψε τα πάντα. Σήμερα, εκεί που η γιαγιά γελούσε,

ονειρευόταν, ερωτευόταν, δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα ελληνικό. Η περιοχή των καμένων ορίζεται από μία μεγάλη πλατεία, με το άγαλμα του Κεμάλ σε μία άκρη της να θυμίζει την τουρκική επικυριαρχία.

Η πόλη είναι και σήμερα μεγάλο αστικό κέντρο της περιοχής, αλλά παραδομένη στο Ισλάμ και υποβαθμισμένη. Οι μαντήλες είναι συντριπτικά περισσότερες απ’ ό,τι στη Σμύρνη, αν και εκεί ήταν ήδη πιο πολλές απ’ ό,τι περίμενα.

Γύρω από την Πλατεία του Κεμάλ Ατατούρκ εκτείνεται η περιοχή των καμένων, που καταλήφθηκε από Τούρκους και μουσουλμάνους της Ελλάδας και της Βοσνίας, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών. Σπίτια χαμηλά και φτωχικά, που μου θύμισαν λίγο τα προσφυγικά της Καισαριανής, μόνο που τα δικά μας ήταν πιο στιβαρά στην κατασκευή τους. Αλλά και μερικές άσχημες σύγχρονες πολυκατοικίες να προσπαθούν να πνίξουν τα ελάχιστα δημόσια κτίρια που διασώθηκαν από την εποχή της ελληνικής ακμής και σήμερα στεγάζουν τουρκικές υπηρεσίες.

Τα απομεινάρια

των ελληνικών

σπιτιών

σου κόβουν

την ανάσα

flash back ΒΟΥΡΛΑ

72 73

Η Ελλάδα εκεί «Postaci Sokak», μου είπε βιαστικά η Τουρκάλα φαρμακοποιός, κατευθύνοντάς με στον δρόμο όπου είχαν διασωθεί ελληνικά σπίτια.

Κάποιοι άλλοι, λίγο πριν, είχαν γελάσει κοροϊδευτικά όταν τους ρώτησα πού βρισκόταν η περιοχή με τα σπίτια των Ελλήνων.

Postaci Sokak. Δεν χρειάζεται να έχεις καταγωγή από τη Μικρά Ασία, για να σε πνίξει η συγκίνηση με αυτό το ανεπαίσθητο κομμάτι Ελλάδας που αντικρίζεις εκεί.

Δυο-τρεις μικροί δρόμοι με σπίτια που αισθάνεσαι ότι είναι τόσο κουρασμένα, που θα τα πάρει ο πρώτος άνεμος. Σπίτια, όμως, που κραυγάζουν τη δόξα τους, που μιλάνε για την Ελλάδα, για τον πολιτισμό και την αισθητική της, για τη γοητεία και το νάζι της, για μία εποχή σπουδαία που δεν υπάρχει πια.

«Είναι απίστευτο! Σαν να βρισκόμαστε στο Θησείο, πριν γίνει μπαρογειτονιά, πριν να χαθεί η πατίνα του χρόνου και η αυθεντικότητά του» ψέλλισα, την στιγμή που συνειδητοποιούσα ότι το πεζοδρόμιο που πατούσα ήταν «κεντημένο» με μαιάνδρους! Κατέβηκα στα ακροδάχτυλα, μην το πληγώσω άλλο, όταν άκουσα τον τύπο που παρέμενε για ώρα αμετακίνητος μέσα στο φωτογραφικό μου κάδρο να με ρωτάει αν είμαι Ελληνίδα.

-Ναι, του απάντησα.-Έλα να δεις το σπίτι και από μέσα, με

προσκάλεσε.Μπήκα. Οι παρεμβάσεις που είχαν γίνει

ήταν μικρές. Τα κεραμικά πλακάκια στο δάπεδο μία ακόμη εικόνα από το Θησείο. Κατάλαβα πώς ζούσαν. Ήταν μία αστική κοινωνία, εξωστρεφής, κοσμοπολίτικη, επηρεασμένη πολύ από την Ελλάδα και από την Ευρώπη. Γι’ αυτό, άλλωστε, μπόρεσαν να προσαρμοστούν, συγκριτικά εύκολα, μετά την Καταστροφή και να αντιστρέψουν την προσφυγιά σε μία νέα πρόοδο.

Η φασαρία ξύπνησε τη νεαρή γυναίκα του και το μικρό παιδί τους από τον μεσημεριανό ύπνο. Μόλις ξεπρόβαλαν, ευχαρίστησα και έφυγα για να μην ενοχλήσω άλλο.

Στα Πάνω Βουρλά δεν ήπια ούτε νερό. Έφυγα σαν να με κυνηγούσαν...

Κατέβηκα στην Σκάλα των Βουρλών για να δω το σπίτι του Γιώργου Σεφέρη, που έχει μετατραπεί σε ξενώνα. Οι Τούρκοι ιδιοκτήτες του, πολύ φιλόξενοι, με ξενάγησαν στους χώρους. Δύο πελάτες, μαθαίνοντας ότι είμαι Ελληνίδα, μου είπαν ότι οι Έλληνες των Βουρλών ήταν πολύ ευκατάστατοι και ότι κάποιοι έγιναν πλούσιοι από τον χρυσό και τις λίρες που βρήκαν στα κτήματα που εγκαταλείφτηκαν από τους (καταδιωγμένους) ιδιοκτήτες τους.

Απέναντι από την Σκάλα των Βουρλών υπάρχει ένα νησάκι, όπου μπορεί να δει κανείς το όμορφο νεοκλασικό κτίριο του παλιού λοιμοκαθαρτήριου που, τώρα, έχει γίνει ορθοπεδικό νοσοκομείο.

flash back ΒΟΥΡΛΑ

74 75

ο ναός της παναγίας

στα Αλάτσατα

έχει μετατραπεί

σε τζαμί

Το σπίτι του Γιώργου Σεφέρη

στη Σκάλα των Βουρλών

flash back ΒΟΥΡΛΑ

76 77

Μοιραία συνάντησηΗ φωτογράφιση της περιοχής ήταν συγκλονι-στική όχι μόνο για μένα, αλλά και για κά-ποιον άλλον.-Κατάγεσαι από αυτό το μέρος; άκουσα κάποιον να με ρωτάει στα αγγλικά, με άψογη προφορά.Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι ένας ψηλός, ωραίος άντρας φωτογράφιζε δίπλα μου το ίδιο ελληνικό κτίριο.-Ναι, είμαι Ελληνίδα του απάντησα, ενώ ανα-ρωτιόμουν αν είναι πατριώτης.-Εγώ γεννήθηκα εδώ, μου είπε, και οι παπ-πούδες μου ήταν Τούρκοι που ήρθαν από την Καβάλα, με την ανταλλαγή των πληθυσμών.Έμεινα εμβρόντητη. Και γιατί φωτογράφιζε το ελληνικό κτίριο;-Εδώ γεννήθηκα, απάντησε. Αυτό ήταν νοσο-κομείο. Ο Μεμέτ -αυτό είναι το όνομά του- γεννήθηκε στα Βουρλά, την ίδια χρονιά που εγώ γεννή-θηκα στην Αθήνα. Τα τελευταία 20 χρόνια ζει στην Αμερική, όπου σπούδασε, εργάζεται και έφτιαξε οικογένεια. Γύρισε για ένα προσκύ-νημα στον γενέθλιο τόπο του που, όπως μου είπε, έχει αλλάξει πολύ.Από αυτόν έμαθα ότι στα Βουρλά ζούσαν άν-θρωποι που μιλούσαν ελληνικά και μετά την Καταστροφή. Ακόμη και στην 10ετία του ’60, όταν ήταν μικρός, θυμάται γείτονές του που μιλούσαν ελληνικά. Τούρκοι που είχαν μάθει ελληνικά, λόγω της συμβίωσης ή κάποιοι που δεν άντεξαν τον αποχωρισμό και προτίμησαν να μείνουν κάνοντας τους απαραίτητους συμ-βιβασμούς; Ποιος ξέρει…Και για τους δικούς του παππούδες, όμως, που εγκατέλειψαν βίαια τη ζωή τους στην Καβάλα, ο πόνος ήταν μεγάλος. Μιλούσαν κι αυτοί για το σπίτι τους, στο οποίο δεν επέστρεψαν ποτέ.- Ι wish they had all stayed in their motherlands, είπε ο Μεμέτ, αποχαιρετώντας με. Μακάρι να είχαν μείνει όλοι στον τόπο που γεννήθηκαν… Κι εγώ συμφώνησα…

Εδώ γεννήθηκε ο Μεμέτ

την ίδια χρονιά με μένα.

Ήταν ελληνικό νοσοκομείο

flash back ΒΟΥΡΛΑ

78 79

με τον χρόνο! Βρίσκεσαι, ξαφνικά, σε ένα καλοδιατηρημένο ελληνικό χωριό του προ-περασμένου αιώνα (από αυτά που στην Ελλάδα καταστρέψαμε) με τα όμορφα σπίτια, την πλατεία, την εκκλησία του. Μόνο η γλώσσα σού θυμίζει ότι όλα αυτά είναι τουρκικά και μουσουλμανικά.

Το χωριό δημιουργήθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν ο Τούρκος αγάς τής Ερυθραίας κάλεσε τους Έλληνες από τα νησιά να αποξηράνουν τα έλη για να αντιμετωπιστούν οι αρρώστιες και να αυξηθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

Όταν η αποξήρανση ολοκληρώθηκε, οι περισσότεροι αποφάσισαν να παραμείνουν εκεί και δημιούργησαν τα Αλάτσατα (από το άλας=αλάτι) που ήκμασαν και έφτασαν να έχουν 15.000 κατοίκους πριν από την Καταστροφή.

Υπάρχουν πολλές εικασίες για τους λόγους για τους οποίους οι Τούρκοι δεν έκαψαν το χωριό. Λένε ότι οι Αλατσατιανοί το εγκατέλειψαν, όταν κατάλαβαν ότι τα πράγματα στην Μικρά Ασία είχαν δυσκολέψει για τους Έλληνες και ότι γι’ αυτό τον λόγο γλύτωσε. Αλλά και αυτή η ερμηνεία δεν είναι εξακριβωμένη.

Τα περισσότερα σπίτια στο κέντρο του χωριού έχουν μετατραπεί σε κομψούς ξενώνες, εστιατόρια, καφέ, καταστήματα και γκαλερί. Η κεντρική πλατεία διατηρεί μια ατμόσφαιρα κοσμοπολίτικη, όχι συνηθισμένη για τα μικρά μέρη στην Τουρκία, αλλά η επίσκεψη στον μεγάλο ναό της Παναγίας που βρίσκεται εκεί, είναι πραγματικά

αποκαρδιωτική. Οι Τούρκοι τον έχουν μετατρέψει σε τζαμί στο οποίο, φυσικά, οι πιστοί μουσουλμάνοι προσεύχονται.

Πρόκειται για μία εικόνα που σε αναστατώνει, αφού ο ναός διατηρεί όλα τα χριστιανικά του στοιχεία (το τέμπλο, το άβατο, τον γυναικωνίτη), με μόνη έλλειψη τις μορφές των αγίων στις τοιχογραφίες που είναι καλυμμένες με λευκό χρώμα.

Ο ναός της Παναγίας στα Αλάτσατα κατασκευάστηκε την ίδια χρονιά με τον Άγιο Χαράλαμπο στον Τσεσμέ (1833). Το μαρμάρινο τέμπλο του δημιουργήθηκε από τον πατέρα τού Γιαννούλη Χαλεπά, Ιωάννη, ο οποίος ήταν επίσης σπουδαίος μαρμαρογλύπτης.

Στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας, που σήμερα έχει καταληφθεί σε μεγάλο βαθμό από υπαίθρια καταστήματα, το βοτσαλωτό δάπεδο απεικονίζει δικέφαλους αετούς!

Τα Αλάτσατα είναι φημισμένα στην κοινότητα των απανταχού σέρφερ. Οι άνεμοι είναι πολύ ισχυροί, αλλά η θάλασσα ρηχή και ήπια, με αποτέλεσμα τα σερφ να μην απουσιάζουν ποτέ απ’ το θαλασσινό τοπίο. Το λέει, άλλωστε, και το παραδοσιακό τραγούδι: «Αλατσατιανέ μου αέρα, που φυσάς νύχτα και μέρα»!

Στα Αλάτσατα θυμήθηκα και μια συμμαθήτριά μου με παράξενο επώνυμο, την Αγγελική Αλατσατιανού που, ίσως, έχει ρίζες σε αυτή τη μικρή πόλη. Είναι δύσκολο να αποφύγεις τους γρίφους με τα ονόματα και τα τοπωνύμια στην περιοχή. Όλα κάτι σου θυμίζουν...

ΕρυθραίαΗ απόσταση ανάμεσα στη Χίο και τον Τσεσμέ είναι μόλις 8 μίλια. Τα διανύσαμε με ένα παλιό τούρκικο ferry boat στυλ… «παντόφλα», σε περίπου 40 λεπτά. Αυτή η ακτοπλοϊκή σύνδεση ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία είναι η μοναδική που δεν διακόπηκε ποτέ - ούτε στις περιόδους της έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Τα δρομολόγια είναι καθημερινά, χειμώνα-καλοκαίρι και εκτελούνται απρόσκοπτα, αφού στα στενά η θάλασσα είναι ήρεμη, με πολύ σπάνια απαγορευτικά απόπλου.

Ανακαλύψαμε όμως και άλλη σύνδεση!«Πώς ήρθατε;», ρωτήσαμε δύο νεαρούς

Έλληνες που έμεναν στο ίδιο ξενοδοχείο με εμάς.

«Κολυμπώντας», μας απάντησαν, γελώντας.

Δεν τους πιστέψαμε, μέχρι που φόρεσαν τις μακό μπλούζες με τυπωμένο το σήμα των ετήσιων κολυμβητικών αγώνων Χίος-Τσεσμέ για τους Έλληνες και Τσεσμέ-Χίος για τους Τούρκους. Περνάνε το στενό κολυμπώντας, στο όνομα της ελληνοτουρκικής φιλίας!

ΤσεσμέςΤσεσμέ στα τουρκικά σημαίνει Κρήνη, όπως ήταν η ελληνική ονομασία τής πλούσιας σε νερά πόλης. Παλιά φιλοξενούσε 10.000 Έλληνες και ήταν έδρα επισκοπής. Σήμερα, είναι ένα σημαντικό τουριστικό λιμάνι που εξυπηρετεί τα θέρετρα της περιοχής τής Ερυθραίας, η οποία θεωρείται από τους πιο in και ακριβούς προορισμούς διακοπών στην Τουρκία.

Φτάνοντας στον Τσεσμέ, το πρώτο που αντικρίζεις είναι το καλοδιατηρημένο γενοβέζικο κάστρο του 14ου αιώνα. Στην πόλη υπάρχουν πολλά κτίρια που θυμίζουν το ελληνικό παρελθόν της. Η αρχιτεκτονική τους δεν έχει τα νεοκλασικά στοιχεία των κτιρίων στα Πάνω Βουρλά· θυμίζουν, όμως, πολύ τα παλιά αρχοντόσπιτα στις ελληνικές επαρχιακές πόλεις.

Πάνω στον πεζόδρομο της αγοράς τού Τσεσμέ βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους, μία από τις μεγαλύτερες στα παράλια της Μικράς Ασίας. Ήταν η μητρόπολη και, όπως λέγεται, χωρούσε 3.000 πιστούς. Σήμερα είναι πολιτιστικό κέντρο.

Αγία Παρασκευή-DalyanΜάθαμε, από τον ταξιδιωτικό οδηγό, ότι το Dalyan (το μέρος όπου μείναμε) λεγόταν Αγία Παρασκευή. Είναι δύσκολο να ξεθάψεις τα ελληνικά ονόματα στην περιοχή, αν και κάποιες φορές διαπιστώνεις, με έκπληξη, ότι διατηρούνται ακόμη αυτούσια!

Μια τέτοια περίπτωση είναι ο κοντινός, πανέμορφος παραθαλάσσιος οικισμός του Άι Γιώργη που οι Τούρκοι τον αποκαλούν Αγιά Γιόργκι.

Και σε μένα όμως, από την άλλη πλευρά, κάτι θύμιζε αυτό το Dalyan. Κάποιον Δαλιάνη στην Ελλάδα, τη συνάδελφο Ντόρα Νταϊλιάνα που, πιθανώς, έχουν καταγωγή από εκεί. Αν και αυτοί που ξέρουμε, σίγουρα, ότι κατάγονται από το Dalyan, έχουν επώνυμο που δεν παραπέμπει - είναι η δημοσιογραφική οικογένεια των Καψήδων.

Το Dalyan λοιπόν ή Αγία Παρασκευή ήταν φημισμένο για το ψάρι του. Τα ψάρια παγιδεύονταν στον στενό σαν φιόρδ κόλπο του, κάνοντας την αλιεία ένα απλό παιχνίδι. Σήμερα, πάντως, το ψάρι δεν είναι τόσο φθηνό αν και προέρχεται, κυρίως, από ιχθυοκαλλιέργειες!

Αλάτσατα- «Έλα να σε πάω στο Αλάτσατι», μου είπε ο Ercan, ο Τούρκος ιδιοκτήτης του γραφείου ενοικίασης αυτοκινήτων στο ξενοδοχείο μας. Είναι το καλύτερο μέρος σε όλη την περιοχή και τα ελληνικά σπίτια δεν έχουν καταστραφεί.

Τα Αλάτσατα (Alaçati για τους Τούρκους) είναι μία απρόσμενη έκπληξη – σε προκαλούν σε ένα μοναδικό παιχνίδι

Βρίσκεσαι σε ένα ελληνικό χωριό του προ-περασμένου αιώνα με τα σπίτια, την πλατεία, την εκκλησία του. Μόνο η γλώσσα σού θυμίζει ότι όλα αυτά είναι τουρκικά και μουσουλμανικά

flash back ΒΟΥΡΛΑ

80 81

Θα μου πεις το φλιτζάνι;- Ελάτε μέσα να σας κεράσουμε, μας κάλεσε η ηλικιωμένη γυναίκα, μόλις ο Ercan της εξήγησε τον λόγο που φωτογράφιζα τα σπίτια τής γειτονιάς της, στα Αλάτσατα - και την ίδια φυσικά, στα κρυφά.

Μπήκαμε στην εσωτερική αυλή. Το τραπέζι ήταν καλυμμένο με νάιλον μουσαμά. Γύρω του κάθονταν ο γιος της, η νύφη της και τα μικρά παιδιά τους. Ήταν η ώρα της απογευματινής χαλάρωσης, του καφέ και της οικογενειακής ψιλοκουβέντας. Όπως παλιά και σε εμάς...

Το σπίτι ήταν ελληνικό, όπως και όλα τής γειτονιάς. Η οικογένεια, με φανερή την οικονομική δυσκολία της, καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη και εγκαταστάθηκε στα Αλάτσατα με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Η Θεσσαλονικιά γιαγιά, που έφυγε από γεράματα πριν από λίγα χρόνια, μιλούσε καλά ελληνικά.

- Μας ζητάνε το σπίτι για να το κάνουν ξενώνα, μου είπε ο γιος της, αλλά εμείς δεν το δίνουμε. Η γειτονιά τους ήταν από τις λίγες στο χωριό που δεν έχουν αναπτυχθεί τουριστικά.

Μέσα σ’ αυτό το σπίτι ένιωσα σαν να έκανα επίσκεψη σε κάποιο μακρινό συγγενή. Μου έδειχναν με υπερηφάνεια τις επισκευές που έκαναν, προσέχοντας μην καταστρέψουν τα όμορφα διακοσμητικά του στοιχεία. Μου μίλησαν για τη ζωή τους, για τα παιδιά τους, για τα σχέδιά τους.

- Ξέρεις να λες τον καφέ; ρώτησα τη Σούκραν, τη νύφη της οικογένειας. - Ναι, μου απάντησε, γελώντας. Γύρισε το φλιτζάνι σου. Να ξέρεις, όμως, ότι λέω μόνο τα

καλά.Και τα είπε!

Με την ανταλλαγή των πληθυσμών

τα ελληνικά σπίτια στα Αλάτσατα

φιλοξένησαν μουσουλμάνους

πρόσφυγεσ από τη Θεσσαλονίκη,

την Καβάλα και τη Βοσνία