ΣΧΕΣΕΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΜΕΡΙΑ

Του Θεόδωρου Ε. Παυλίδη Δικηγόρου

Προέδρου του Συλλόγου Δυτικοποντίων Ν. Κιλκίς

«Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ»

Α. ΒΡΕΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΣΑΜΨΟΥΝΤΑ Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΓΕΡΜΑΝΟΥ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗ (;)

Το παρελθόν έτος διάβασα στην τοπική εφημερίδα της

Σαμψούντος Haber (29.1.2011) ότι τεράστιος όγκος βιβλίων γραμμένων

στην Ελληνική και Αρμενική γλώσσα, παραδόθηκε στη βιβλιοθήκη του

Πανεπιστημίου 19ης Μαΐου (Σαμψούντος) ο οποίος ύστερα από

ταξινόμηση από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές της ιστορίας

τοποθετήθηκε στον ισόγειο χώρο της παραπάνω βιβλιοθήκης.

Κατά το πρόσφατο ταξίδι μου στη Σαμψούντα, με συνοδό τον φίλο

μου καθηγητή ξένων γλωσσών του αυτού Πανεπιστημίου Hasan Polat,

επισκεφθήκαμε την εν λόγω βιβλιοθήκη (25.06.2012).

Αφού εξηγήσαμε το λόγο της επίσκεψης, ο διευθυντής της

βιβλιοθήκης Ömer Bozkurt, έθεσε στη διάθεσή μου δύο καρότσια χειρός,

κατάμεστα βιβλίων προκειμένου από μια πρόχειρη επισκόπηση να

σχηματίσω εικόνα της κατάστασης.

Εισαγωγικά ο κ. Διευθυντής μας εξήγησε οτι τα βιβλία αυτά

βρισκότανε σε χώρο της Λαϊκής βιβλιοθήκης Σαμψούντας και κανείς δεν

ήξερε ούτε τινός ήταν, ούτε τι αφορούσαν, ούτε πως βρέθηκαν εκεί.

Επειδή δε, ελλείψει αναγνωστικού ενδιαφέροντος η Διεύθυνση

σκέφθηκε να τα πετάξει, ειδοποίησε προηγουμένως την βιβλιοθήκη του

ειρημένου Πανεπιστημίου μήπως και τα βιβλία αυτά είχαν κάποιο

ενδιαφέρον για το Πανεπιστήμιο. Ο κ. Bozkurt, ως άνθρωπος της

δουλειάς παρακάλεσε να μην τα πετάξουν αλλά να τα φέρουν στη

βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου. Πράγματι τα βιβλία ήρθαν στο

Πανεπιστήμιο, αλλά τα ίδια ερωτήματα για την προέλευση, ιδιοκτησία,

τόπο και χρόνο ευρέσεως των καθώς και για το περιεχόμενό τους

εξακολουθούσαν να υπάρχουν.

Ύστερα από σύντομη και προσεκτική θεώρηση των βιβλίων

(σημειώνω ότι τα δύο καρότσια ήτανε μικρό μόνο μέρος από το σύνολο

των σκονισμένων βιβλίων που είχαν πεταχτεί στο υπόγειο) διαπίστωσα

τα ακόλουθα.

1. Η συντριπτική πλειοψηφία των βιβλίων ήταν γραμμένη στη

Γερμανική γλώσσα που κυκλοφόρησαν το δεύτερο ήμισυ του 19ου αί.

(1850 -1900). Λίγα βιβλία ήταν γραμμένα στην Ελληνική και όλα τα

υπόλοιπα ήταν γραμμένα στην Αγγλική , Ρώσικη και Αρμένικη γλώσσα.

Υπήρχαν πολλά λεξικά διαφόρων γλωσσών.

2. Το σύνολο σχεδόν των βιβλίων ήταν εκκλησιαστικού

περιεχομένου. Σχεδόν όλα αφορούσαν την ορθόδοξη χριστιανική πίστη

και το κανονικό δίκαιο. Κάποια από τα ελληνικά βιβλία, αναφερότανε

στην κλασσική και νεώτερη ιστορία (Παπαρηγόπουλο) και φιλοσοφία.

3. Όλα τα βιβλία κατά διαβεβαίωση του διευθυντού είχαν

βρεθεί σε ένα σημείο και δεν είχαν συγκεντρωθεί από διάσπαρτα μέρη.

Όταν με το πέρας της έρευνας διαπίστωσα ότι το μεγαλύτερο μέρος των

γερμανικών βιβλίων είχε εκδοθεί στη Δρέσδη και είχε γραφεί από

διάσημους καθηγητές της περιόδου εκείνης, αστραπιαία μου ήρθε η

σκέψη ότι τα βιβλία αυτά αποτελούσαν την προσωπική βιβλιοθήκη του

Μητροπολίτου Αμασείας και Αμισού Γερμανού Καραβαγγέλη.

Οι λόγοι που με οδήγησαν σ’ αυτή τη σκέψη είναι οι ακόλουθοι:

1. Το σύνολο σχεδόν των βιβλίων ήτανε εκκλησιαστικού –

θρησκευτικού περιεχομένου.

2. Τα περισσότερα βιβλία ήταν γραμμένα στην Γερμανική

γλώσσα. Είναι γνωστό ότι ο Γενναίος Μητροπολίτης είχε σπουδάσει τρία

(3) χρόνια στη Δρέσδη. Τα βιβλία ήταν τυπωμένα στη Δρέσδη και

χρονικά αφορούσαν την περίοδο εκείνη.

3. Τα βιβλία δεν βρέθηκαν διάσπαρτα, αλλά σε ένα σημείο.

Είναι προφανές ότι όταν οι Τούρκοι κατεδάφισαν τον Μητροπολιτικό

Ναό της Αγίας Τριάδος Σαμψούντος μαζί με το Διοικητήριο της

Μητρόπολης, βρήκαν τα βιβλία στη βιβλιοθήκη. Για να μη τα πετάξουν

τα μετέφεραν στη Λαϊκή βιβλιοθήκη της πόλης. Επειδή δε ύστερα από 70

χρόνια περίπου δεν ήξεραν τι να τα κάνουν (δεν είχαν αναγνωστικό

ενδιαφέρον) τα μετέφεραν κατά τον τρόπο που παραπάνω περιέγραψα

στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της 19 Μαΐου (Σαμψούντος).

4. Τόσο ο Γερμανός Καραβαγγέλης, όσο και ο Επίσκοπος

Ζήλων Ευθύμιος Αγριτέλης (τοποτηρητής της Μητρόπολης κατά τον

χρόνο απουσίας του Μητροπολίτη) εγκατέλειψαν τη Μητρόπολη, υπό

έκτακτες συνθήκες. Ο Καραβαγγέλης είχε καταδικασθεί ερήμην σε

θάνατο από το Δικαστήριο Ανεξαρτησίας της Αμάσειας και καταζητείτο ,

ο δε Αγριτέλης απεβίωσε από τα βάσανα στις φυλακές της Αμάσειας,

πριν τη δίκη του. Οικτρή επίσης τύχη είχε και ο πρωτοσύγκελος της

μητρόπολης Πλάτων Αϊβαζίδης από το ίδιο δικαστήριο.

Τούτων δοθέντων, δεν υπήρχε άνθρωπος να μεριμνήσει για τη

σωτηρία της Μητροπολιτικής βιβλιοθήκης (άλλως προσωπικής

βιβλιοθήκης του Μητροπολίτη) γι’ αυτό και αυτή βρέθηκε απείραχτη από

τους Τούρκους και διαφυλάχθηκε μέχρι τις μέρες μας, όπως παραπάνω

περιγράφεται.

Απ’ όλα τα παραπάνω, βάσιμα συνάγεται η εκτίμηση ότι τα βιβλία

αυτά αποτελούν την προσωπική βιβλιοθήκη του Μητροπολίτη Αμασείας

και Αμισού, Γερμανού Καραβαγγέλη.

Όμως για την ιστορική και επιστημονική τεκμηρίωση της άποψης

αυτής είναι αναγκαίο, επιτροπή εμπειρογνωμόνων από ιστορικούς και

κληρικούς να μεταβεί στη Σαμψούντα και να εξετάσει επιτόπου τα

δεδομένα της υπόθεσης.

Η συμμετοχή στην Επιτροπή του καθηγητή Κ. Φωτιάδη κρίνεται

απαραίτητη και λόγω των ιστορικών του γνώσεων αλλά και λόγω

άριστης γνώσης της Γερμανικής γλώσσας. Επίσης η συμμετοχή του

Μιχαήλ Στάϊκου Μητροπολίτου Αυστρίας έξαρχου Ουγγαρίας και

Μεσευρώπης, κρίνεται τελείως απαραίτητη, λόγω των θρησκειο-

εκκλησιαστικών του γνώσεων και λόγω του ότι κατέχει επίσης άριστα τη

Γερμανική γλώσσα Επιπλέον γιατί έχει μελετήσει προσεκτικά την

προσωπικότητα του Γερμανού Καραβαγγέλη και γνωρίζει λεπτομέρειες

για τις σπουδές και δραστηριότητές του.

Αν αίφνης ο κ. Στάϊκος διαπιστώσει ότι μεταξύ των υπό έρευνα

βιβλίων υπάρχουν και βιβλία των καθηγητών του τότε σπουδαστή

Καραβαγγέλη (Wunt, Luthard, Langen κλπ) τούτο αποτελεί ένα ακόμη

πειστικό αποδεικτικό στοιχείο ότι μπροστά μας βρίσκεται η βιβλιοθήκη

του Μητροπολίτη.

Χρήσιμη θεωρώ ότι θα ήταν και η συμμετοχή της ταπεινότητός

μου στην Επιτροπή και λόγω της μακροχρόνιας μελέτης της

προσωπικότητας και δράσης του λεοντόκαρδου Μητροπολίτη (υπήρξε

Μητροπολίτης των Μπαφραίων γονέων μου) αλλά και λόγω γνώσεως της

τουρκικής γλώσσας. Η γνώση της τουρκικής δεν θα επιλύσει μόνο

ζητήματα επικοινωνίας, αλλά θα μπορούσε να παίξει καθοριστικό ρόλο,

αν ήθελε υποτεθεί ότι κατά την αναψηλάφηση των βιβλίων ευρεθούν

χειρόγραφες σημειώσεις του Δεσπότη ή τρίτων στην τουρκική γλώσσα.

Εξάλλου οι προσωπικές μου γνωριμίες με τις τοπικές αρχές (Δήμαρχο,

πρόεδρο Νομαρχιακού Συμβουλίου κλπ) θα βοηθήσουν σημαντικά στην

επιτυχία του σκοπού της Επιτροπής.

Η Π.Ο.Ε. της οποίας είναι μέλος ο Σύλλογος μου (Σύλλογος

Δυτικοποντίων Ν. Κιλκίς «Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ») φρονώ

ότι έχει καθήκον να φροντίσει για την ταυτοποίηση της σχέσης

Καραβαγγέλη – βιβλιοθήκης συνιστώντας την προτεινόμενη Επιτροπή

Εμπειρογνωμόνων (και όχι μόνο από τα προτεινόμενα πρόσωπα).

Αν η ίδια αδυνατεί να υλοποιήσει την πρόταση, ας αποτανθεί στο

αρμόδιο Υπουργείο. Αν και το Υπουργείο απαντήσει αρνητικά

επικαλούμενο οικονομική ένδεια, η προσπάθεια δεν πρέπει να

εγκαταλειφθεί γιατί είναι βέβαιο ότι υπάρχουν άλλοι φορείς (δημόσιοι ή

ιδιωτικοί) οι οποίοι έχουν μεγάλη ευαισθησία σε ζητήματα ιστορικής

κληρονομιάς (Σημειώνω ότι Σαμψούντιοι δημοσιογράφοι και ιστορικοί,

αυτό το κείμενο περιμένουν από μένα προκειμένου να το διαβιβάσουν

στην Άγκυρα για αξιοποίηση).

Β’ ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΤΟΥ ΥAZILAR (ΓΙΑΖΙΛΑΡ)

Στις 22 Μαρτίου 2008 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Haber της

Σαμψούντας η πληροφορία ότι σκάβοντας ο εκσκαφέας της Νομαρχίας

στην αυλή ενός σχολείου στο χωρίο Yazilar (Γιαζιλάρ) προκειμένου να

κατασκευαστεί τοιχείο αντιστήριξης, βρέθηκε ομαδικός τάφος με

σκελετούς 5-6 ανθρώπων .

Από τα ρεπορτάζ που έκανε η εφημερίδα, συνοπτικά προκύπτουν

τα ακόλουθα:

1. Το χωριό προ της Ανταλλαγής είχε 4 εκκλησίες (επρόκειτο

επομένως για ελληνοχώρι).

2. Κατά πάσα πιθανότητα επρόκειτο για νεκροταφείο Ρωμιών,

αλλά ο ομαδικός τάφος δεν μπορούσε να εξηγηθεί.

3. Κατά δηλώσεις των χωρικών, άλλοι δεν εγνώριζαν την

ύπαρξη του νεκροταφείου και άλλοι εγνώριζαν ότι στη θέση του

σκάμματος, υπήρχε παλιά εκκλησία Ρωμιών.

4. Κατά την δήλωση ενός χωρικού «επειδή ουδείς χωρικός

διεκδίκησε τους σκελετούς, (ως κόκκαλα των προγόνων του) με τον

εκσκαφέα τα έσπρωξαν στο ρέμα» (Selim Aydin). Κατά τη δήλωση όμως

άλλου χωρικού «τους σκελετούς τους στοιβάξαμε στην άκρη του δρόμου

για να τους δουν οι αρμόδιοι που ειδοποιήθηκαν, πλην όμως κανείς δεν

ήρθε» (Musa Aydin).

Κι έτσι άδοξα και αδιάβαστα σπρώχτηκαν τα κόκκαλα των άτυχων

αυτών ανθρώπων μαζί με τα μπάζα στο παρακείμενο ρέμα.

Το χωριό Yazilar (Γιαζιλάρ) υπάγεται στην επαρχία Τεκκιάδος

όπου ο ελληνισμός ανθούσε στα χωριά Τέβκερις, Όξε, Τσιμενλί,

Τσιραχμάν, Μανταρλί, Ασαγί Τσινίκ, Καράπερτσιν, Αντρεάντων κλπ.

Σε πολλά από τα χωριά αυτά σώζονται οι εκκλησίες σε καλή

κατάσταση, ενώ σε άλλα έχουν μετατραπεί σε τζαμιά.

Ο Δημοσθένης Κελεκίδης που έγραψε το «Αντάρτικο του Πόντου»

κατάγεται από το Καράπερτσιν και στο βιβλίο του κάνει συχνότατες

αναφορές για το αντάρτικο που αναπτύχθηκε στην περιοχή αυτή.

Άλλωστε ο μεγάλος καπετάνιος Δημήτριος Χαραλαμπίδης, είναι γέννημα

του χωριού Τσιμενλί. (Τσιμενλί Τιμίτ).

Αν και γνώριζα όλα τα παραπάνω, στις 27 Ιουνίου 2012

εκμεταλλευόμενος την παρουσία μου στη Σαμψούντα, μαζί με δύο

Τούρκους φίλους μου, επισκέφθηκα το χωριό Yazilar. Στον κεντρικό

δρόμο του χωριού πέσαμε σ’ ένα ντόπιο που του εμπιστευθήκαμε τον

σκοπό της επίσκεψης. Εκείνος χαμογελώντας, σχεδόν περιχαρής, μας

δήλωσε ότι ο ίδιος με τον γκασμά του άνοιξε το στόμιο του ομαδικού

τάφου. Πρόσθεσε δε με φανερή κακεντρέχεια «Κακοί άνθρωποι αυτοί οι

Έλληνες. Βάρβαροι και απολίτιστοι. Αν και τα τελευταία χρόνια με την

Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισαν να εκπολιτίζονται» (ο άνθρωπος αυτός πολύ

πιθανόν να μην είχε πάει σχολείο ποτέ, αλλά έδειχνε βαθύς γνώστης των

Ελλήνων και του πολιτισμού τους)

Στη συνέχεια μας έδειξε το σημείο ευρέσεως των σκελετών.

Ταξίδεψα νοερά στην εποχή αυτών των ανθρώπων κι έκανα μια

προσευχή για την ανάπαυση των ψυχών τους.

Το στοιχείο όμως που με συγκλόνισε δεν ήταν ο τόπος. Ήταν η

πληροφορία που πήρα από τον αυτόπτη μάρτυρα του ομαδικού τάφου.

Όταν τον ρώτησα πόσοι ήταν περίπου οι νεκροί του ομαδικού

τάφου, μου απάντησε αυθόρμητα:

- «Περίπου εκατό (100)». Επειδή μου φάνηκε απίστευτος ο

αριθμός ξαναεπέμεινα στην ερώτηση. Η απάντηση ήτανε αιχμηρότερη:

- «Να μη πω και παραπάνω».

Αν και ο αριθμός φαντάζει υπερβολικός, δεν είναι και απίθανος

διότι ένα ολοκαύτωμα του ελληνικού αυτού χωριού τις δύσκολες εκείνες

μέρες του αντάρτικού, εκ μέρους των Τούρκων τσετέδων δεν

αποκλείεται καθόλου.

Έφυγα με πολύ βαριά καρδιά από το Γιαζιλάρ, σκεπτόμενος ότι

μπορεί οι Τούρκοι να δημοσιοποίησαν το γεγονός ως είδηση, αλλά

απέκρυψαν ότι οι νεκροί ήταν εκατό (100) και αν οι σκελετοί ήτανε μόνο

ανδρών (ικανών να φέρουν όπλα) ή και γερόντων και γυναικόπαιδων.

Γι’ αυτό μάλλον οι αρχές δεν εμφανίστηκαν στο χωριό παρότι

κλήθηκαν και γι’ αυτό τα κόκκαλα μαζί με τα μπάζα άρον – άρον

πετάχτηκαν στο παρακείμενο ρέμα.

Αποτελεί χρέος του κάθε Ποντίου, ως πατριώτη και χριστιανού, να

ανάψει στον τόπο της ομαδικής ταφής, ένα κεράκι στη μνήμη αυτών των

ανθρώπων, αν ποτέ τα βήματά του τον οδηγήσουν στο μαρτυρικό αυτό

χωριό.

Γ. ΕΝΤΟΝΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ

ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Πριν την 30.1.1923 η χώρα μας δέχτηκε χιλιάδες Έλληνες

πρόσφυγες από διάφορα μέρη των Βαλκανίων και της Μ. Ασίας. Η

Τουρκία, με την κατάρρευση της Οσμανικής Αυτοκρατορίας, πριν την

παραπάνω ημερομηνία, δέχτηκε ακόμη περισσότερους μουσουλμάνους

στο έδαφος της από τα Βαλκάνια, την Κριμαία και τον Σοβιετικό

Καύκασο.

Απ' όλους τους παραπάνω, πρόσφυγες Ανταλλάξιμοι θεωρούνται

μόνο οι πρόσφυγες που αντηλλάγησαν μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας,

δυνάμει ειδικής Συμβάσεως και μάλιστα της από 30.1.1923 Σύμβασης

Υποχρεωτικής Ανταλλαγής των Ελληνο – Τουρκικών πληθυσμών που

υπεγράφη στη Λωζάννη μεταξύ των Κυβερνήσεων της Ελλάδος και

Τουρκίας. Όλοι οι υπόλοιποι, παρότι έχασαν τις πατρίδες τους, επειδή

δεν πληρούν νομοτυπικώς τους όρους της Σύμβασης δεν θεωρούνται

Ανταλλάξιμοι.

Κατά το αρθρ. 1 της Σύμβασης ημερομηνία εφαρμογής της

συμφωνίας προσδιορίσθηκε η 1η Μαΐου 1923. Ωστόσο, κατά ρητή

πρόβλεψη του αρθρ. 3 Ανταλλάξιμοι δεν θα θεωρούνται μόνο αυτοί που

αντηλλάγησαν μετά την ημερομηνία αυτή (1.5.1923), αλλά και όσοι ήδη

από τις συμβαλλόμενες χώρες είχαν αλλάξει πατρίδες από 18 Οκτωβρίου

1912.

Το οξύμωρο στην υπόθεση είναι ότι αυτοί οι άνθρωποι, δεν

θεωρούνται καν πρόσφυγες. Κατά το κείμενο της σύμβασης, όλοι οι

Ανταλλάξιμοι θεωρούνται «μετανάστες» (emigrad) και όχι refuge

(πρόσφυγες).

Αν και θεωρητικά είναι ορθός ο χαρακτηρισμός, διότι υπάγονται

σε ειδικό νομικό καθεστώς που διέπει την κατάστασή τους, στην

πραγματικότητα πρόκειται για πρόσφυγες, διότι τα δύο αυτά

εκατομμύρια (2.000.000) ψυχών που αντηλλάγησαν, δεν ήταν εμπόρευμα

για ανταλλαγή αλλά άνθρωποι που, παρά τη θέληση τους, είχαν χάσει για

πάντα τις πατρίδες τους.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η αποκατάσταση αυτών των

ανθρώπων (αγροτική και στεγαστική) εκ μέρους του ελληνικού κράτους

δεν έγινε με νομοθεσία αποκατάστασης των Ανταλλαξίμων, αλλά με

νομοθεσία αποκατάστασης των προσφύγων.

Πέρα όμως από την υλική αποκατάσταση των Ανταλλαξίμων (που

δεν είναι και το κυριότερο) προκλήθηκαν από την εφαρμογή της

Σύμβασης παράμετροι, οι οποίοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη ζωή όχι

μόνο των ίδιων των προσφύγων, αλλά και των επιγόνων τους. Για

παράδειγμα η απώλεια της πατρίδας δεν τραυμάτισε βαριά τον ψυχικό

κόσμο μόνο των προσφύγων που τις έχασαν, αλλά και των επιγόνων τους

τους οποίους εξακολουθεί να πληγώνει το προσφυγικό σύνδρομο.

Απόδειξη, η βαθιά συγκίνηση που νιώθουν χιλιάδες Πόντιοι, Θρακιώτες,

Καππαδόκες, Ίωνες δεύτερης και τρίτης γενιάς όταν επισκέπτονται κάθε

χρόνο τους γενέσιους τόπους των παππούδων τους.

Η άτυχη γενιά των προσφύγων δεν έχασε μόνο την πατρίδα της. Οι

δύσμοιροι πρόσφυγες πέρα από τα βάσανα, τις στερήσεις, τις εξορίες και

τους εκτοπισμούς που βίωσαν, με την Ανταλλαγή έχασαν το σπίτι τους,

τον κήπο τους, το αγαπημένο τους δρομάκι, τον γείτονά τους, την

εκκλησία τους, το σχολείο τους, την κόρη με τα ξανθά μαλλιά, τον νέο με

τα γαλάζια μάτια.

Εκεί ήταν η δουλειά τους, εκεί οι τάφοι των προγόνων τους, εκεί

ήταν οι τόποι όπου έχτιζαν τα όνειρά τους.

Και τώρα με την Ανταλλαγή τα πάντα γκρεμίστηκαν οριστικά.

Στην Ελλάδα δεν φαίνεται οι Έλληνες να ασχολήθηκαν ιδιαίτερα

με την οικονομική, πολιτική, νομική, κοινωνική και κυρίως προσωπική

κατάσταση των προσφύγων.

Λίγες είναι οι καταγραφές, μελέτες και έρευνες γύρω από το

κεφάλαιο αυτό. Πολύ σπουδαίες είναι οι συνεντεύξεις γερόντων που

λήφθησαν από το Κ.Μ.Σ., και τα βιβλία των Λαμψίδη, Τανιμανίδη,

Πελαγίδη που πραγματεύονται ζητήματα για τα προσφυγικά χωριά στην

Ελλάδα και την τύχη των ανταλλαξίμων περιουσιών. Πολύ καλή είναι

επίσης η μελέτη της Ρενέ Χίρσον, η οποία ερευνά τις κοινωνικές

επιπτώσεις στη ζωή των προσφύγων από την βίωση της προσφυγιάς.

Δεν λείπουν βέβαια και άλλα κείμενα που ερευνούν τα αίτια και

αιτιατά του προσφυγισμού και της ζωής των προσφύγων, αλλά στη χώρα

μας φαίνεται οτι είτε δεν έχουμε κατανοήσει το ζήτημα των προσφύγων,

είτε δεν έχουμε αντιληφθεί τις συνέπειες του, είτε δεν έχουμε συγκινηθεί

από το δράμα αυτών των ανθρώπων που, αλλοίμονο, έφυγαν αδικαίωτοι

από τον μάταιο κόσμο.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το κρατικό κανάλι “ΝΕΤ” με αφορμή

την 90η επέτειο από την Μικρασιατική καταστροφή παρουσιάζοντας το

πρόβλημα των Ανταλλαξίμων στην εκπομπή του Σαββάτου 1.9.2012,

προσέφυγε στα φώτα αλλοδαπών “ειδικών” και όχι Ελλήνων (πλην

Βερέμη), όπως της Rene Hirschon, Alexander Kitroef, Bruce Clark,

Mufite Pekin, κλπ. Λέγω, δε, “ειδικών” γιατί η ανάλυση του ζητήματος

των Ανταλλαξίμων απαιτεί γνώσεις και εμπειρίες κατά πολύ πέραν των

απλών ιστορικών πληροφοριών.

Σε αντίθεση με ότι συμβαίνει στην Ελλάδα, στην Τουρκία η

“προσφυγομανία” έχει πάρει στις μέρες μας μορφή καταιγίδας.

Και οι Τούρκοι διαφοροποιούν τους Πρόσφυγες (γενικώς) από

τους Ανταλλάξιμους, γι’ αυτό και έχουν συστήσει διαφορετικούς φορείς

που τους εκφράζουν.

Βεβαίως όταν κλαίνε για τα βάσανα των προσφύγων,

συμπεριλαμβάνουν σ’ αυτούς και τους Ανταλλάξιμους. Όταν όμως

περιγράφουν τις συνθήκες Ανταλλαγής των μουσουλμάνων της Ελλάδος,

τα χωριά που εγκατέλειψαν, τα ονόματα των πλοίων που τους μετέφεραν,

τι έχασαν στην Ελλάδα και τι πήραν στην Τουρκία, τότε αναφέρονται

αποκλειστικά στους μουσουλμάνους Τούρκους που υπάγονται στις

ρυθμίσεις της Σύμβασης Ανταλλαγής των Ελληνο – Τουρκικών

Πληθυσμών της Λωζάννης της 30.1.1923.

Θα ‘λεγε κανείς ότι το ενδιαφέρον των Τούρκων για τους

Ανταλλάξιμους εκδηλώθηκε σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο

επιχειρούν με ιστορική, επιστημονική μεθοδολογία να μελετήσουν τα

αίτια της Σύμβασης, τους υπαίτιους αυτής, τις επιπτώσεις της

Ανταλλαγής (σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο) και της πολιτικές

ευθύνες για την απόφαση εφαρμογής ενός τόσο μεγάλου εθνικού

εγχειρήματος (Συγγραφείς αυτού του τομέα είναι ο Ibrahim Erdal, o

Kemal Ari, η Cahide Zengin Aghatabay, Ipek Nadim κλπ).

Σε δεύτερο πλάνο, υπάρχουν οι συγγραφείς που απασχολήθηκαν

με το ανθρωπιστικό μέρος της Ανταλλαγής. Με τις συνέπειες δηλαδή της

Ανταλλαγής στις ψυχές των δύο εκατομμυρίων Ανταλλαξίμων, χωρίς

πάνταπασι να τους απασχολεί το εθνικό, οικονομικό και κυρίως το

πολιτικό σκέλος του εγχειρήματος.

Κάποιοι από αυτούς κλαίνε για τα βάσανα, τη δυστυχία και

ατελείωτες πορείες αυτών των σμπαραλιασμένων ανθρώπων, τους

οποίους συνδέουν με την κατάντια της οσμανικής Αυτοκρατορίας (Yaşar

Nabi). Κάποιοι άλλοι όμως χωρίς να συμμετέχουν συναισθηματικά στο

αφήγημα, αφήνουν τους ίδιους τους πρόσφυγες να περιγράψουν σε

μακρές συνεντεύξεις τη ζωή τους στην παλιά πατρίδα, τον βίαιο

εκπατρισμό και τις συνθήκες της νέας ζωής των στην Τουρκία.

Στο σημείο αυτό οι γέροντες αφηγητές περιγράφουν απίστευτες

ιστορίες φιλίας με τους γείτονες Έλληνες, αναμνήσεις από τα χωριά και

την καθημερινότητα της ζωής των μέχρι που ήρθε το «καταραμένο»

μαντάτο της φυγής για την Τουρκία, όπου η ζωή τα πρώτα τουλάχιστον

χρόνια δεν ήτανε εύκολη και ειδυλλιακή.

Και όλοι αυτοί οι Ανταλλάξιμοι γέροντες, όμοια με τους Έλληνες

Ανταλλάξιμους, δεν έπαψαν μέχρι τον θάνατό τους να ονειρεύονται

επιστροφή στην πατρίδα. Για να επαληθευθεί το ρητό ότι τα κράτη και οι

εθνικισμοί είναι εφήμερα πολιτικά ευρήματα, ενώ ο άνθρωπος αποτελεί

αξία μοναδική, αιώνια και παγκόσμια.

Συγγραφείς που ασχολήθηκαν μ’ αυτή την πλευρά των

Ανταλλάξιμων Τούρκων είναι ο Kemal Yalcim, Iskender Özsoy, Akin

Üner, Mehmet Ali Gökacti, Ali Ezger Özyürek, Lütfu Kuyucu κλπ.

Αλλά οι Τούρκοι δεν σταμάτησαν το ενδιαφέρον τους για τους

Ανταλλάξιμους συμπατριώτες τους στο παραπάνω ιστορικό και

ερευνητικό πεδίο. Το 2010 άνοιξαν στην Τσατάλτζα (έξω από την

Κων/πόλη αρχ. Μέτρες) ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΩΝ.

Και μιλάμε για κτίριο πλήρως εξοπλισμένο και λειτουργικό το

οποίο κατασκεύασαν οι Τούρκοι το 2010 στα πλαίσια εορτασμών της

Κων/πολης ως πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης.

Στο Μουσείο αυτό οι Τούρκοι εναποθέτουν όλα τα ευρήματα που

συνθέτουν την ιστορία και πολιτισμική κληρονομιά των ανταλλαξίμων

Τούρκων (φωτογραφίες προσφύγων και των πλοίων που τους μετέφεραν,

έγγραφα της εποχής, ταυτότητες ανταλλαξίμων, χρηστικά οικιακά σκεύη

που μετέφεραν απ’ τις πατρίδες, ενδυμασίες κλπ).

Παρόμοιο μουσείο λειτουργεί στο Κάραγατς (Karagac) της

Ανδριανούπολης πάνω σχεδόν στα Ελληνοτουρκικά σύνορα, όπου οι

Τούρκοι πέραν του μουσείου, έστησαν κι ένα μεγαλόπρεπο μνημείο προς

τιμήν των Ανταλλαξίμων προσφύγων. Προέχουσα θέση πρό του

μνημείου έχει η προτομή του Ισμέτ Ινονού, ο οποίος, ως γνωστόν, ως

πρωτεργάτης της Ανταλλαγής υπέγραψε εκ μέρους της Τουρκίας τη

γνωστή Σύμβαση.

Οι Σαμψούντιοι επέλεξαν την κωμόπολη του Αλάτσαμ (Alacam)

ως έδρα του δικού τους μουσείου Ανταλλαξίμων, το οποίο ο υπουργός

πολιτισμού και τουρισμού της Τουρκίας Ερτογρούλ Γκιουνέη εγκαινίασε

στις 19-9-2012.

Εκτός όμως από το Μουσείο, οι Τούρκοι αναδεικνύουν την ιστορία

και πολιτισμό των Ανταλλαξίμων και σε Συλλογικό επίπεδο.

Στην Κων/πολη εδρεύει το Ίδρυμα Ανταλλαξίμων Λωζάννης

(Lozan Mübadiller Vakfi), που έχει παραρτήματα σε όλες τις μεγάλες

πόλεις της Τουρκίας.

Έχει προέλθει σε πολύ σπουδαίες εκδόσεις βιβλίων που αφορούν

τις πατρίδες, μεταξύ των οποίων είναι και ο μεγάλος καλαίσθητος τόμος

με την επωνυμία «Άτλας τοπωνυμίων Βορ. Ελλάδος» όπου

καταχωρούνται όλα τα χωριά και οι πόλεις της Β. Ελλάδος με τα παλιά

(οσμανικά) και σημερινά τους ονόματα. Το ίδρυμα διατηρεί τμήμα

εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, έχει μια πολύ σπουδαία και

δραστήρια χορωδία (στις 11.5.2012 έδωσε συναυλία στο Κιλκίς με

ελληνο – τουρκικά τραγούδια) διοργανώνει ημερίδες για τη Ανταλλαγή

(ratio, σκοπιμότητες, ζητήματα) και φυσικά πρωτοστατεί σε δεκάδες

προσκυνηματικά ταξίδια των μελών του στους γενέσιους τόπους των

παππούδων τους (κυρίως Γρεβενά, Κοζάνη, Πτολεμαΐδα, Καβάλα,

Κιλκίς).

Επειδή σύμφωνα με τον τουρκικό νόμο ο αριθμός των μελών του

ιδρύματος είναι κλειστός (numerus clausus) οι Τούρκοι ίδρυσαν δεκάδες

συλλόγους Ανταλλαξίμων και πραγματώνουν τους ίδιους στόχους του

ιδρύματος με μεγαλύτερη ευελιξία.

Αλλά και ο επιστημονικός κόσμος της Τουρκίας δεν μένει

αδιάφορος στο θέμα των Ανταλλαξίμων.

Στις 4. 2. 2012 ο Δικηγορικός Σύλλογος Κων/ πολης, διοργάνωσε

ημερίδα με θέμα «Η Ανταλλαγή στις ιστορικές, νομικές και κοινωνικές

διαστάσεις της’. Μεταξύ των ομιλητών ήταν και ο καθηγητής Kemal Ari,

ο οποίος θεωρείται ο πατέρας της έρευνας γύρω από τα ζητήματα της

Ανταλλαγής.

Παρόμοιο συμπόσιο διοργάνωσε στις 29.1.2011 ο Σύλλογος

Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Βοηθείας Τούζλας με θέμα “Από την

Θεσσαλονίκη στην Τούζλα” και ήδη ο ίδιος Σύλλογος διοργανώνει στις

13.10.2012 ημερίδα για τους Ανταλλάξιμους στην οποία κλήθηκε να

συμμετάσχει ως ομιλητής και η ταπεινότητα μου.

Όλες οι παραπάνω δράσεις των Τούρκων (επιστημονικές ημερίδες,

διαλέξεις, μουσείο, ιδρύματα, Σύλλογοι) δείχνουν το σεβασμό που

τρέφουν οι γείτονες μας για μια γενιά συμπατριωτών τους που

στερήθηκε, βασανίστηκε ταλαιπωρήθηκε και τελικά έχασε την πατρίδα

της.

Αν στις παραπάνω στερήσεις, βασανισμούς, ταλαιπωρίες και

απώλεια τις πατρίδος των Τούρκων, προσθέσουμε και τις θανατώσεις,

τους εκτοπισμούς και τις εξορίες που υπέστησαν οι Έλληνες

Ανταλλάξιμοι, αντιλαμβάνεται ο καθένας πόσο μεγαλύτερο από τους

Τούρκους είναι το χρέος μας να αναδείξουμε την ιστορία αυτών των

ανθρώπων μας, να διατηρήσουμε αιώνια τη μνήμη τους και να δείξουμε

σεβασμό στα παθήματά τους, την ιστορία τους και τον πολιτισμό τους.

Παρεμπιπτόντως αναφέρω ότι το τρίτο βιβλίο μου αφορά τους

ανταλλάξιμους πρόσφυγες, αλλά εδώ και ένα χρόνο εκκρεμεί η έκδοση

του ελλείψει χρημάτων

Δ. Η ΟΜΙΛΙΑ ΜΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΣΑΜΨΟΥΝΤΟΣ

Στις 28 Ιουνίου 2012 με πρόσκληση του Αντινομάρχη

Σαμψούντος, μίλησα στο αιρετό Νομαρχιακό Συμβούλιο Σαμψούντος.

Μου ζητήθηκε στην αρχή να αυτοσυστηθώ και να επιβεβαιώσω

στη συνέχεια τη σκοπιμότητα των πολλαπλών ταξιδιών μου στην

περιοχή, δεδομένου ότι γνώριζαν τον μακροχρόνιο και σταθερό μου

αγώνα για τη θεμελίωση και διεύρυνση των σχέσεων ειρήνης, φιλίας και

συνεργασίας μεταξύ των Λαών μας.

Εκμεταλλευόμενος την κατάσταση, μίλησα στους αιρετούς

εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας για την ανάγκη ειρηνικής

συνύπαρξης των Λαών μας και παρουσιάζοντας τον εαυτό μου, τους είπα

ευθέως ότι είμαι γιος δύο Ελλήνων από την Μπάφρα (επαρχία Ν.

Σαμψούντας) οι οποίοι αφού εκτοπίσθηκαν το 1917 στο Τσάγγιρι (αρχ.

Γάγγρες) στη συνέχεια το 1921, σε ηλικία 9 ετών ο καθένας, πήραν το

δρόμο της εξορίας στο δρομολόγιο του θανάτου από Μπάφρα μέχρι την

Βυρηττό του Λιβάνου. Τους μίλησα για τις θανατώσεις των παππούδων

μου εκ μέρους των Τούρκων και για τον θάνατο της γιαγιάς μου (απ’ τον

πατέρα μου) από τα βάσανα της εξορίας στην τοποθεσία Ουτς Χαν,

δυτικά της Σεβάστειας.

Παρέλκει να τονίσω τον τραγικό τόνο της μαρτυρίας μου και το

παγερό κλίμα που αυτή δημιούργησε.

Ωστόσο, ουδείς με διέκοψε, ουδείς έδειξε δυσφορία, ουδείς

μόρφασε ή μουρμούρισε.

Αν έγραψα το παρόν κείμενο, δεν το έκανα για να δείξω ότι στη

Σαμψούντα έχω «υψηλούς» φίλους. Το έκανα για να μεταφέρω στην

ελληνική κοινή γνώμη και ιδιαίτερα στους «φονικούς super Pontius» ότι

οι Τούρκοι με την σταθερή προσέγγιση, την άρση των προκαταλήψεων

και τον συνεχή διάλογο (μαζί με τις διαφωνίες) αρχίζουν να κατανοούν

κάποιες αλήθειες και να έρχονται πρόσωπο με πρόσωπο με την ιστορία

τους.

Αν αυτά που είπα εγώ στο Νομαρχιακό Συμβούλιο τα έλεγε

κάποιος άλλος, πιθανότατα την άλλη ώρα να ήταν κρατούμενος. Εμένα

όμως με σεβάστηκαν, με άκουσαν με προσοχή και δεν με ενόχλησαν, δεν

με προσέβαλαν, δεν με κάκιωσαν, διότι απέκτησα την εμπιστοσύνη τους

και γνωρίζουν τις φιλειρηνικές προθέσεις μου και τους σκοπούς των

προσπαθειών μου. Με τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν, μπορούμε

πλέον και συνομιλούμε. Χωρίς καχυποψίες, χωρίς προκαταλήψεις. Οι

συνομιλητές μου γνωρίζουν πολύ καλά, ότι έχω διαφορετική (φιλική)

αντίληψη για τους Τούρκους φίλους μου και τελείως διαφορετική

(απαξιωτική) αντίληψη για το τουρκικό κράτος. Ωστόσο και μ’ αυτή

ακόμη τη ρητή επιφύλαξη, οι Τούρκοι εξακολουθούν να συζητούν μαζί

μου. Καλοπροαίρετα και φιλικά. Με διαφωνίες πολλές φορές και

αντιρρήσεις. Όμως συζητούν.

Ερωτώ λοιπόν τους «super patriot Pontius» με τα μυαλά που

κουβαλάνε, έχουν καμιά ελπίδα να προσεγγίσουν το Ποντιακό ζήτημα

στις πραγματικές του διαστάσεις, δεδομένου ότι ο άλλος βραχίονας του

ζητήματος είναι οι Τούρκοι;

Φρονώ ότι θα πρέπει να πλησιάσουν με φιλικές διαθέσεις και

χωρίς προκαταλήψεις τον Τουρκικό Λαό, διότι μόνο μέσα από το

διάλογο και την αλληλογνωριμία, θα δημιουργηθεί το κλίμα και θα

προκύψουν οι συνθήκες ωρίμανσης ώστε το Ποντιακό Ζήτημα, με την

μορφή που σήμερα εμφανίζεται, να αχθεί σε αίσιο τέλος με αμοιβαία

αποδοχή. Άλλωστε δεν χρειάζεται να υπομνήσω με πόση χαρά και

φιλόξενη διάθεση ο Τουρκικός Λαός του Πόντου αγκαλιάζει τους

Ελληνοπόντιους, όταν αυτοί στα προσκυνηματικά ταξίδια τους δείχνουν

ανάλογα αισθήματα αγάπης, φιλίας, ειρήνης και συνεργασίας.

Αλλάζουν λοιπόν πολλά πράγματα στην Τουρκία, αρκεί κι εμείς να

προσεγγίσουμε την πραγματικότητα με ειλικρίνεια, σοβαρότητα και

σύνεση.

Χρήσιμο είναι να κάνουν κάποιοι στοιχειώδη αυτοκριτική. Και να

διερωτηθούν αν θα μπορούσε να μιλήσει Τούρκος σε οποιοδήποτε

Νομαρχιακό Συμβούλιο της χώρας μας κατηγορώντας τους Έλληνες για

εγκλήματα σε βάρος των Τούρκων. Και μην πείτε ότι τέτοια δεν έγιναν,

απλά αυτά των Τούρκων ήταν μεγαλύτερα και περισσότερα. Στο

εγκληματικό όμως πεδίο δεν ψάχνουμε για ισοδύναμα και

συμψηφισμούς. Το έγκλημα της μιας μεριάς, δεν δικαιώνεται με το

έγκλημα της άλλης. Ούτε βέβαια και με την υποχώρηση της μιας

πλευράς.

Δικαιοσύνη χρειάζεται και τιμωρία του ενόχου. Και αυτές οι

διαδικασίες στις διεθνείς σχέσεις δεν γίνονται με καχυποψίες, βιαιότητες,

εχθρότητες και προκαταλήψεις. Απαιτούν σύνεση, διάλογο, υπομονή ,

κατανόηση.

Απαιτούν αμοιβαία εμπιστοσύνη και ειλικρίνεια. Και τότε μια

ομιλία πολίτη στο Νομαρχιακό Συμβούλιο του άλλου, δεν θα αποτελεί

είδηση, αλλά μέθοδο απολύτως λογική και αναγκαία για την εύρεση της

ιστορικής αλήθειας.

Ε. Η ΑΓΓΛΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΠΟΝΤΟ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΟΥΔΡΟ (30.10.1918) ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ (30.1.1923)

Όταν οι Οσμανοί είδαν ότι ο πόλεμος (Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος) είχε χαθεί γι αυτούς, στις 4.10.1918 ζήτησαν συνθηκολόγηση.

Πράγματι, ανοιχτά του λιμανιού του Μούδρου (της νήσου Λήμνου) πάνω στο πλοίο «Αγαμέμνων», στις 30 Οκτωβρίου 1918, υπεγράφη η ομώνυμη συνθήκη ανακωχής.

Οι Σύμμαχοι εκπροσωπήθηκαν από τον Άγγλο Ναύαρχο Άρθουρ Κάλθορπ (Arthur Kalthorpe) και η Οσμανική Κυβέρνηση από τον Υπουργό Ναυτιλίας Χουσεΐν Ραούφ (Hüsseyin Rauf).

Την πρωτοβουλία εκπροσώπησης των Συμμάχων ανέλαβαν οι Άγγλοι γιατί θεώρησαν ότι αυτοί είχαν συμβάλει περισσότερο από τους λοιπούς συμμάχους στη συντριβή των αντιπάλων.

Ελπίζανε, λοιπόν, ότι με την «πρωτοκαθεδρία» τους αυτή θα μπορούσαν να θέσουν στη Συνθήκη Ανακωχής όρους που θα ήταν ευνοϊκότεροι για τους ίδιους.

Οι όροι της Ανακωχής ήτανε πολύ σκληροί για τους Οσμανούς. Μεταξύ άλλων προβλεπότανε:

1. Το άνοιγμα των Στενών των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου προς Εύξεινο Πόντο, και η κατάληψη όλων των φρουρίων από τους Συμμάχους.

2. Η συγκέντρωση όλων των αιχμαλώτων των Συμμαχικών Δυνάμεων και των Αρμενίων στην Κωνσταντινούπολη και η παράδοση τους στους Συμμάχους.

3. Η άμεση αποστράτευση του Οσμανικού Στρατού, με εξαίρεση ελαχίστων μονάδων για τη φύλαξη των συνόρων και την διασφάλιση της δημόσιας τάξης.

4. Η παράδοση όλων των πολεμικών πλοίων των Οσμανών.5. Η ελεύθερη χρήση των λιμανιών που κατείχαν οι Οσμανοί από τα

Συμμαχικά πλοία.6. Ο εφοδιασμός των δυνάμεων κατοχής από τους Οσμανούς με

τρόφιμα και καύσιμες ύλες.7. Ο έλεγχος του Σιδηροδρομικού Δικτύου από τους Συμμάχους.8. Το δικαίωμα στάθμευσης των Συμμαχικών δυνάμεων στις

πετρελαιοφόρες περιοχές του Batum και Baku.9. Η παράδοση στους συμμάχους όλων των κατειλημμένων από τους

Οσμανούς λιμένων της Τριπολίτιδας και Κυρηναϊκής.10.Η άμεση παράδοση όλων των Γερμανών και Αυστριακών που

ευρίσκοντο στο έδαφος της Οσμανικής Αυτοκρατορίας.11. Η τοποθέτηση Αξιωματικών των Συμμάχων στο Υπουργείο

Επισιτισμού.12.Η κατακράτηση των Τούρκων αιχμαλώτων από τους Συμμάχους.13.Η απαγόρευση σχέσεων της Τουρκίας με τις χώρες των Κεντρικών

Δυνάμεων.

14.Η Οσμανική Αυτοκρατορία ήταν υποχρεωμένη να αποσύρει τα στρατεύματα της από την Συρία, Υεμένη, Κιλικία, Χετζάτζη, Μεσοποταμία, και βιλαέτια Αρμενίας.

15.Σε περίπτωση διασάλευσης της δημόσιας τάξης, σε οποιοδήποτε σημείο της Αυτοκρατορίας, οι Σύμμαχοι είχαν δικαίωμα επέμβασης.

Σύμφωνα με το τελευταίο άρθρο της Συνθήκης (αρθρ. 25), η κατάπαυση του πυρός άρχιζε από το μεσημέρι της ίδιας μέρας.

---------------------------

Αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης:

α) Ο Γερμανός στρατηγός Liman von Schaders παρέδωσε την ηγεσία του στρατού στον Müstafa Kemal και γύρισε στην Κωνσταντινούπολη.

β) Το κύριο Σώμα του Οσμανικού στρατού παραδόθηκε στους Συμμάχους στα Άδανα.

γ) Αγγλικά στρατεύματα κατέλαβαν την Θράκη, τα Δαρδανέλια και τις πετρελαιοφόρες περιοχές Καυκάσου και Μεσοποταμίας.

δ) Οι Γάλλοι μπήκανε στην Κιλικία και

ε) Οι Ιταλοί τον Μάρτιο του 1919 αποβίβασαν από τη Ρόδο στρατεύματα στην Αντάλεια (στηριζόμενοι στη συμμαχική Συμφωνία του Αγίου Ιωάννου της Μωριέννης).

Τον Νοέμβριο 1918 ο Συμμαχικός στόλος, μαζί με το Ελληνικό θωρηκτό «Αβέρωφ», αγκυροβόλησε στο Βόσπορο ανοιχτά της Κωνσταντινούπολης.

Η Κωνσταντινούπολη τέθηκε υπό συλλογική κατοχή των συμμάχων και ιδρύθηκε Συμμαχική Επιτροπή υπό την προεδρεία του Άγγλου Ναύαρχου Kalthorpe για τον ανώτατο στρατιωτικό και

διοικητικό έλεγχο του Οσμανικού Κράτους (τον Kalthorpe διαδέχθηκε αργότερα ο Γάλλος στρατηγός Ντ’ Εσπεραί).

Από την πλευρά της Αυτοκρατορίας, μετά τον θάνατο του Σουλτάνου Ρεσάτ (Reşat), που επισυνέβη στις 30.7.1918 (δηλ. 3,5 περίπου μήνες πριν το Μούδρο), στο θρόνο ανήλθε ο Βαχντεντίν (Vahdeddin) με το όνομα Μεχμέτ ΣΤ΄. Για τον Σουλτάνο αυτόν εξακολουθούν να υπάρχουν μέχρι και σήμερα στην Τουρκία οξύτατες αμφισβητήσεις, διάλογοι και αντιπαραθέσεις κατά πόσο υπήρξε προδότης της πατρίδας, διότι κατ’ άλλους μεν φρόντισε μόνο για τα συμφέροντα των Άγγλων και του Παλατιού, και κατ’ άλλους ενίσχυσε μυστικά το εθνικιστικό κίνημα των Τούρκων με όπλα και πυρομαχικά.

Κυρίως, όμως, γιατί έστειλε τον Κεμάλ στη Σαμψούντα με την γνωστή του ιδιότητα, για να οργανώσει τον Αγώνα Ανεξαρτησίας των Τούρκων κατά των Συμμάχων.

Ιστορικά, άλλωστε, είναι αποδεδειγμένο ότι το κέντρο αντίδρασης των Τούρκων κατά των Συμμάχων (και μετά τη Σμύρνη κατά των Ελλήνων) ήταν η Μικρασιατική ενδοχώρα (Anadolu), και κέντρο αποστολής πολεμοφοδίων στις ανατολικές επαρχίες ήταν η Πρωτεύουσα.

Αλλά γιατί μιλάμε για εθνικιστικά κινήματα στην Ανατολία, δηλ. για την διασάλευση της δημόσιας τάξης στην περιοχή, αφού οι Σύμμαχοι, κατά τους όρους της Ανακωχής, είχαν δικαίωμα άμεσης επέμβασης;

Γιατί μιλάμε για αποστολή όπλων και πυρομαχικών, αφού αυτά (υποτίθεται) θα ήταν κλεισμένα σε αποθήκες υπό την φύλαξη των Συμμάχων;

Γιατί μιλάμε για οργάνωση εθνικιστικού κινήματος, και μάλιστα υπό την άμεση εποπτεία και ηγεσία του τακτικού στρατού, ο οποίος (υποτίθεται) ότι έπρεπε να έχει αφοπλισθεί και αποστρατευθεί;

Η απάντηση είναι απλή. Οι Σύμμαχοι ουδέποτε αξίωσαν την εφαρμογή των όρων της Ανακωχής. Ειδικότερα:

- Αρχικά αδιαφόρησαν, ίσως γιατί νόμισαν ότι με το Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων, το οποίο θα ακολουθούσε, θα επιλυόταν οριστικά τα όποια ζητήματα, και η Συνθήκη Ανακωχής θα

ατονούσε ούτως ή άλλως. Εξάλλου, πέντε (5) χρόνια συνεχούς πολέμου ήταν σημαντική αιτία αδιαφορίας για κάθε νέα πολεμική τριβή.

- Παρέλειψαν να καταλάβουν μεγάλα στρατιωτικά κέντρα της Μ. Ασίας. Έτσι, ανεξαρτητοποιημένα αυτά από τον έλεγχο της κεντρικής εξουσίας, έγιναν ισχυρές εστίες αντίστασης.

- Παρέλειψαν επίσης οι Σύμμαχοι να αφοπλίσουν τον στρατό. Ο διοικητής του 15ου Σώματος Στρατού, στρατηγός Κιαζίμ Καράμπεκίρ (Kâzim Karabekir) αρνήθηκε να αποστρατεύσει τις εξ (6) ετοιμοπόλεμες Μεραρχίες του. Το 3ο Σώμα Στρατού, με έδρα τη Σεβάστεια και Διοικητή τον Refet Bey, από την αρχή έδειξε σημάδια ανυπακοής στους Άγγλους ελεγκτές αξιωματικούς απειλώντας μάλιστα να τους συλλάβει.

Ο Διοικητής του 20ου Σώματος Στρατού, με έδρα την Άγκυρα, Ali Fuat, πέρασε από την Κωνσταντινούπολη στην Ανατολία γι αυτό το σκοπό και αμέσως συνέπλευσε ιδεολογικά με τον Κεμάλ.

Επίσης, η 15η Μεραρχία με έδρα τη Σαμψούντα, η 3η Μεραρχία Καυκάσου με έδρα το Τορτούμ (Tortum), η Μεραρχία Κεραυνός (Yildirim) με έδρα το Ικόνιο, ουδόλως εθίγησαν από τις συμμαχικές δυνάμεις. Αντίθετα, παρατηρούμε ότι οι Άγγλοι αξιωματικοί ελέγχου (Salter, Hurst, Perring, Krawford, κλπ) επισκέπτονται τους διοικητές των μεγάλων και μικρότερων στρατιωτικών μονάδων στην περιοχή του Πόντου, συνομιλούν μαζί τους για ζητήματα διασφάλισης της δημόσιας τάξης και προσφέρουν τη συνεργασία τους γι αυτό.

- Οι Σύμμαχοι αδιαφόρησαν τελείως για την ασφαλή περιφρούρηση των αποθηκών με πολεμικό υλικό. Στην Ελληνική βιβλιογραφία αναφέρονται περιστατικά, όπου οι Ιταλοί, στην περιοχή δικαιοδοσίας τους (Αιδίνιο, Μούγλα) μάζευαν τα όπλα των Τούρκων σε αποθήκες, κι εν συνεχεία τα πουλούσαν στους….Τούρκους! Από την άλλη μεριά, στην Τουρκική βιβλιογραφία αναφέρονται (μάλιστα με μεγάλη έπαρση κι εθνική περηφάνια) περιστατικά λαθραίας αγοράς ή κλοπής, από αποθήκες της Κωνσταντινούπολης, όπλων και πυρομαχικών από «εθνικιστές αντιστασιακούς», οι οποίοι στη συνέχεια μέσω λιμανιών του Πόντου (κυρίως Ινέμπολη) τα προωθούσαν στο εσωτερικό.

- Η βασικότερη, όμως, αιτία της μη εφαρμογής των όρων της Συνθήκης Ανακωχής ήταν η ασυνεννοησία των Συμμάχων. Οι Γάλλοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους «ριγμένους» από τους

Άγγλους, αφού αυτοί είχαν εξασφαλίσει (μόνο) για τον εαυτό τους τη μερίδα του λέοντος (πετρέλαια Καυκάσου, Μεσοποταμίας).Οι Ιταλοί, που εξ αρχής ήταν αντίθετοι με την «φιλελληνική» πολιτική των Συμμάχων, από πολύ νώρις διέγνωσαν τις δυνατότητες που τους παρείχε η συνεργασία με το ανερχόμενο εθνικιστικό κίνημα των Τούρκων κι έστρεψαν το βλέμμα τους προς αυτή την κατεύθυνση. Έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποκτήσουν την φιλία των Τούρκων.

Φυσικά αργότερα, όταν πια η προοπτική νίκης των Ελλήνων όλο και απομακρυνόταν, την πολιτική των Ιταλών την υιοθέτησαν και οι Γάλλοι. Συνεπείς και οι Άγγλοι στο δόγμα τους ότι «δεν έχουν ούτε μόνιμους φίλους, ούτε μόνιμους εχθρούς, παρά μόνο μόνιμα συμφέροντα», μας εγκατέλειψαν κι αυτοί τελευταία υπέρ των Τούρκων.

Ποιος, λοιπόν, από τους Συμμάχους θα νοιαζόταν για το Μούδρο;

Ο Μούδρος, όπως κάθε Ανακωχή άλλωστε, ήταν μια προσωρινή παύση των πυρών μέχρι να λυθούν τα ζητήματα οριστικά από το Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων.

Από το Μούδρο, όμως, μέχρι την λήξη του Συνεδρίου, που σημαδεύτηκε από τη Συνθήκη της Λωζάννης, πέρασαν σχεδόν πέντε (5) χρόνια.

Μέσα σ’ αυτά τα πέντε χρόνια είχαν αλλάξει τα πάντα. Βενιζέλος, Κλεμανσώ, Τζωρτζ, Ουΐνστον, είχαν τεθεί στο περιθώριο ή είχαν πεθάνει. Στην Οσμανική Αυτοκρατορία, στη θέση των Οσμανών, είχανε μπει οι Τούρκοι. Στην Ελλάδα βασίλευε ο διχασμός.

Φυσικό επακόλουθο ήταν ένας μεταρρυθμιστής Τούρκος Αξιωματικός, που κατά σύμπτωση είχε γεννηθεί στη Θεσσαλονίκη, να καταφέρει να συσπειρώσει τον Λαό του σε αγωνιστικές κινητοποιήσεις και, με την δύναμη του στρατού που ανασύνταξε, να πετάξει στη θάλασσα τους Έλληνες, σβήνοντας οριστικά τα όνειρα τους για μια μεγάλη Ελλάδα.

Για τα όσα συνέβησαν στο Μικρασιατικό Μέτωπο για το ρόλο των Συμμάχων και κυρίως των Άγγλων, έχουν χυθεί ποταμοί μελάνης.

Οι εξελίξεις κατέδειξαν ότι από τους Συμμάχους, μόνο τα αυτοκρατορικά συμφέροντα της Αγγλίας συνέπλεαν με τα εθνικά συμφέροντα των Ελλήνων. Κι αφού η Ελλάδα ήταν μικρή και ανίσχυρη να αντιμετωπίσει μόνη τους Τούρκους, η μπάλα βρισκόταν στα χέρια των Άγγλων. Δυστυχώς, τελικά την μπάλα την πέταξαν οι Άγγλοι στους Τούρκους, γιατί έκριναν πως με αυτούς θα έκαναν τώρα καλύτερα τη δουλειά τους.

Ποια, όμως, υπήρξε η πολιτική των Άγγλων στον Εύξεινο Πόντο μετά την υπογραφή της Συνθήκης Ανακωχής του Μούδρου;

Αμέσως μετά το Μούδρο, το Οσμανικό κράτος που απέμεινε, χωρίστηκε σε Ζώνες επιρροής. Οι Άγγλοι πήγαν στον Πόντο και στον Καύκασο, οι Γάλλοι στην Κιλικία και οι Ιταλοί στην περιοχή Αιδινίου. Την Σμύρνη την άφησαν για τους Έλληνες.

Ανώτατος Διοικητής των Αγγλικών δυνάμεων κατοχής Πόντου, ορίσθηκε ο Άγγλος στρατηγός Milne.

Αλλά ποιών στρατιωτικών δυνάμεων; Οι Άγγλοι, όλο κι όλο, έβγαλαν στη Σαμψούντα μια μικρή δύναμη 100 στρατιωτών στις 9 Μαρτίου 1919 και, μετά την εκκένωση του Μπατούμ, έστειλαν στη Σαμψούντα μια άλλη δύναμη 200 ανδρών (Ινδούς στρατιώτες φυλής “gurka”).

Αυτή η μικρή δύναμη μοιράστηκε στις φρουρές Σαμψούντας, Μπάφρας και Μερζιφούντας. Είναι η περίοδος που στη συνέντευξη του ο αδελφός της μητέρας μου, Σόλων Αβραμίδης, λέει ότι στο Διοικητήριο της Μπάφρας κυμάτιζε η Ελληνική σημαία. (Όρα βιβλίο μου «Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΠΟΝΤΟΥ», Εκδόσεις Αφων Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2009).

Τι κρίμα, όμως, έστω κι αυτοί οι 300 στρατιώτες, ξαφνικά στις 4 Οκτωβρίου 1919 εκκένωσαν την Σαμψούντα. Έφυγαν χωρίς να αναπληρωθούν και φυσικά χωρίς να λογοδοτήσουν σε κανέναν.

Οι Έλληνες πάντα φιλότιμοι, ευκολόπιστοι και συναισθηματικοί, με την έλευση των Άγγλων πίστεψαν ότι όχι μόνο τελείωσαν τα βάσανα τους από τις διώξεις των Τούρκων, αλλ’ ότι αυτοί πλέον θα έχουν τον έλεγχο στην διοίκηση της περιοχής. Πληθυσμιακά, οι Έλληνες της περιοχής Σαμψούντας, ελάχιστα υστερούσαν των Τούρκων, ενώ η οικονομία και η εκπαίδευση ήταν στα χέρια τους.

Δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι με την έλευση των Άγγλων φούντωσαν τα όνειρα των Ελλήνων για δημιουργία ανεξάρτητης Ποντιακής Δημοκρατίας, γιατί η ιδέα αυτή πρόσφατα είχε αρχίσει να καλλιεργείται στους αντάρτες και δεν είχε ωριμάσει ως περιεχόμενο εθνικο-απελευθερωτικού Αγώνα. (Όρα βιβλίο μου «ΤΟ ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ» του ιδίου εκδοτικού οίκου)

Αλλά κι από πρόσφατες έρευνες μου, διαπίστωσα ότι αυτό που κυρίως ενδιέφερε τους αντάρτες του Νεμπυάν (του Δυτικού Πόντου γενικότερα) μετά τον Μούδρο, ήταν η αμνήστευση τους, η επιστροφή στα σπίτια τους και η ειρηνική και παραγωγική συμβίωση με τους μουσουλμάνους συγχωριανούς τους.

Στις 26.5.1919 (δηλ. μία εβδομάδα μετά την αποβίβαση του Κεμάλ)ήρθε στη Σαμψούντα ο νέος Μουτασαρίφης Τζανικής Καπαντζηζαντέ Χαμίτ Μπέη (Kapancizade Hamit Bey). Ο Μουτασαρίφης αυτός, στα απομνημονεύματα του, γράφει ότι μαζί με τον Άγγλο αξιωματικό ελέγχου, λοχαγό Σώλτερ (Salter) συναντήθηκαν στο Ντερέκιοϊ (Dereköy) με τους αντάρτες της περιοχής.

Στη συνάντηση αυτή, γράφει ο Χαμίτ Μπέη, «Ο Σώλτερ έβγαλε κι έδειξε στους άνδρες μια σημαία του Πόντου. Το έκανε για να βολιδοσκοπήσει τις πολιτικές τους ροπές. Οι άνθρωποι αδιαφόρησαν τελείως. Ζήτησαν μόνο να επιστρέψουν στα χωριά τους ελεύθερα, όσοι κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν καταστεί φυγόστρατοι…».

Παραπέρα ο Μουτασαρίφης γράφει ότι, όπως τον ενημέρωσε ο Σώλτερ, την επομένη της συναντήσεως ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης κάλεσε τους οπλαρχηγούς αυτούς στο γραφείο του και τους επέπληξε γιατί στη συνάντηση τους με τους Σώλτερ – Χαμίτ Μπεή, δεν έδωσαν έμφαση στον εθνικό χαρακτήρα του Αγώνα τους.

Συνάγεται, λοιπόν, ότι «κυκλοφορούσε» κάποιο Ζήτημα Εθνικού Αγώνα και Ελληνοποντιακού κράτους, αλλά αυτό δεν είχε ωριμάσει ούτε ιδεολογικά ούτε οργανωτικά.

Το ίδιο, βέβαια, ίσχυε σε όλο τον Πόντο. Η διαφορά είναι ότι η πνευματική ελίτ της Τραπεζούντας, ύψωσε τη σημαία της ιδρύσεως του Ελληνο-Ποντιακού Κράτους, όχι επαναστατικώ δικαίω, αλλά δικαίω ευκαιρίας, μιας και στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων συζητιόταν τέτοια θέματα για τους Αρμένιους και Κούρδους και δεν θα ήταν άσχημα να ασχοληθούν οι Μεγάλοι και με τους Έλληνες του Πόντου.

Άλλωστε, με την άποψη αυτή συντάσσονται και ο Καπετάνιος του Πόντου Λάζαρος Αβραμίδης (δηλ. ο καπετάν Λαζίκ, η συνέντευξη του οποίου επίσης εμπεριέχεται στο βιβλίο μου «Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΥΤΙΚΟΥ ΠΟΝΤΟΥ»), αλλά και ο Δημοσθένης Κελεκίδης στο βιβλίο του «Το αντάρτικό του Πόντου». Γράφει ο Κελεκίδης «ποια ήταν η κεφαλή μας; Πώς λεγόταν η οργάνωση μας. Αυτό δεν το ξέραμε. Ούτε μπορούσαμε να ελπίζουμε ότι υπάρχει μια κεφαλή. Μας ικανοποιούσε μόνο τούτο, ότι είχαμε το Δεσπότη και τη Μητρόπολη και περιμέναμε όλοι κατεύθυνση και καθοδήγηση. Που και που ακούγαμε αναμεταξύ μας, γιατί δεν είχαμε εφημερίδες, ότι από το Πατριαρχείο ήρθε μήνυμα στην Μητρόπολη και ρωτούσε αν είμαστε έτοιμοι. Και μαθαίναμε ότι έλεγαν οι δικοί μας ότι ακόμη δεν ετοιμαστήκαμε».

--------------------------

Οι Άγγλοι, ναι μεν δεν αποβίβασαν στρατό στον Πόντο, έστειλαν όμως εκεί αξιωματικούς προκειμένου να ελέγχουν και να παρακολουθούν τα ζητήματα δημόσιας τάξης στην περιοχή.

Για το λόγο αυτό, ερχότανε σε επαφή κυρίως με τις τουρκικές αρχές (Μουτασαρίφη, διοικητές στρατιωτικών μονάδων, διοικήσεις χωροφυλακής, κλπ).

Στη Σαμψούντα, την στρατιωτική εκπροσώπηση των Άγγλων είχε ο λοχαγός Salter, ενώ την πολιτική ο λοχαγός Hurst.

Μετά το επεισόδιο ληστείας του στρατιωτικού αποσπάσματος του Hurst, στο ενδιάμεσο Καβάκ – Σαμψούντας από Τούρκους αντάρτες τον Ιούνιο 1919, ο τελευταίος αντικαταστάθηκε από το λοχαγό Perring.

Στην περιοχή της Τραπεζούντας, οι Άγγλοι αξιωματικοί ελέγχου ήταν οι λοχαγοί Krawford, Rawlinson και Elliot.

Ερωτάται λοιπόν: Αφού οι Άγγλοι δεν ήθελαν να στείλουν στρατό τους στον Πόντο, κι αφού δεν επέτρεπαν στην Ελληνική Κυβέρνηση να στείλει δικούς της στρατιώτες στην περιοχή, ποιος ήταν ο απώτερος σκοπός τους εκεί (στην περιοχή);

Τι ήθελαν και τι θα μπορούσαν να πετύχουν στον Πόντο με την παρουσία 5-10 αξιωματικών ελέγχου;

Είναι γεγονός ότι οι αξιωματικοί αυτοί περιεφέροντο μεταξύ Σαμψούντας, Μπάφρας, Κάβζας, Μερζιφούντας και Αμάσειας, ερχόμενοι σε επαφή με προσωπικότητες και οργανώσεις Ρωμιών και Αρμενίων, αλλά οι επαφές αυτές κακό μόνο προξένησαν στον επιχώριο ελληνισμό, γιατί στη συνέχεια ακολουθούσε επαφή με τις τουρκικές αρχές και κατάδοση των πληροφοριών στους Τούρκους. Αυτό το τελευταίο το συνομολογεί ο Χαμίτ Μπέη στα απομνημονεύματα του. Επίσης, ο καπετάν Λαζίκ καταθέτει ότι οι Άγγλοι συγκέντρωναν ονόματα Ρωμιών, οπαδών της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ, και στη συνέχεια παρέδιδαν τους καταλόγους ονομάτων στις τουρκικές Αρχές.

Σύμφωνα με τους όρους του Μούδρου, οι Άγγλοι έπρεπε να μεριμνήσουν για τον αφοπλισμό των Τούρκων. Στην πράξη, όμως, υπό το πρόσχημα διασφάλισης της δημόσιας τάξης, όχι μόνο δεν αφόπλισαν τους Τούρκους, αλλά ζητούσαν επίμονα από τις τουρκικές αρχές να αφοπλίσουν τους Έλληνες.

Από την ώρα που οι Άγγλοι απέστεργαν στην ίδρυση Ποντιακού Κράτους (αυτό συνομολογήθηκε δημόσια και στο Αγγλικό Κοινοβούλιο) είχαν κάθε συμφέρον να διοικούν ανθρώπους αδύναμους και άοπλους.

Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Σώλτερ στον Μουτασαρίφη Χαμίτ Μπέη, όταν του ανακοίνωσε τον διάλογο Καραβαγγέλη – οπλαρχηγών: «Αυτός ο παπάς δεν πρόκειται να μείνει στη Σαμψούντα πάνω από 15 ημέρες». Και πράγματι, ύστερα από 15 ημέρες, με αγγλική κανονιοφόρο, ο Καραβαγγέλης μεταφέρθηκε βίαια στην

Κωνσταντινούπολη, πλήρως απομονωμένος και κατά τρόπο εξευτελιστικό.

Το χειρότερο, δε, που πέτυχαν οι Άγγλοι, με την απλή παρουσία τους στον Πόντο, είναι ότι ενεθάρρισαν οι Ρωμιοί, προκάλεσαν κάποιες φορές τους Τούρκους και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τις αγριότερες διώξεις τους, όταν αργότερα τα πράγματα γύρισαν σε βάρος των Ελλήνων.

Αλήθεια, δεν μπορεί κανείς να εξηγήσει τη σκοπιμότητα παρουσίας των Άγγλων αξιωματικών ελέγχου στη Σαμψούντα, όταν μπροστά στα μάτια τους στη Μερζιφούντα, Τούρκοι με βοδοκαρα μετέφεραν όπλα και πυρομαχικά σε στρατιωτικές τους αποθήκες, χωρίς να αντιδράσουν.

Αλλά για ποια αντίδραση τους να μιλήσουμε όταν στην Μερζιφούντα και την Αμάσεια τώβαλαν στα πόδια, όταν βρέθηκαν προ λαϊκών συλλαλητηρίων. Δεν υπήρξε, βέβαια, καλύτερη και η συμπεριφορά των Συμμάχων Γάλλων, η μονάδα χωροφυλακής των οποίων έφυγε άρον-άρον (μέσα σ’ ένα μήνα) από την Κάβζα, φοβούμενοι (οι Γάλλοι) ότι οι μουσουλμάνοι Σενεγαλέζοι χωροφύλακες τους σε λίγο θα συνεργαζότανε με τους μουσουλμάνους Τούρκους, παρά με τους ίδιους.

Οι Τούρκοι για να μεγιστοποιήσουν τη σημασία του «Εθνικού Αγώνα Ανεξαρτησίας» τους, συνεχίζουν να υπερβάλουν διογκώνοντας το ρόλο των Άγγλων στον Πόντο υπέρ των Ελλήνων.

Ειδικότερα ισχυρίζονται ότι οι Άγγλοι:

5. Αποβίβασαν στρατό στη Σαμψούντα (μιλάμε για 300 άνδρες) και απειλούσαν ότι θα φέρουν στην περιοχή άλλους 10.000 στρατιώτες.

6. Συνέβαλαν καθοριστικά στη μεταφορά Ελλήνων από τη Ρωσία (Batum, Kars, κλπ) στον Πλοντο για να αλλοιώσουν την πληθυσμιακή δημογραφία υπέρ των Ελλήνων.

7. Μοίρασαν όπλα στους Πόντιους αντάρτες. Μόνο στη Σαμψούντα έδωσαν 10.000 όπλα. (Ο ισχυρισμός αυτός των Τούρκων είναι τελείως αόριστος και αναπόδεικτος).

8. Μάζευαν μόνο τα όπλα των Τούρκων και όχι των Ελλήνων ανταρτών. Στην πραγματικότητα τα όπλα δεν τα μάζευαν οι Άγγλοι αλλά οι Οσμανικές αρχές. Στο όνομα της ασυλίας (κάποιοι

Ρωμιοί αντάρτες παρέδωσαν στις αρχές τα όπλα και τις σφαίρες τους. Οι περισσότεροι, όμως, μη έχοντας εμπιστοσύνη στην αξιοπιστία των Τούρκων, αρνήθηκαν να παραδώσουν τον οπλισμό τους. Αντιθέτως, οι τουρκικές αρχές, όχι μόνο δεν μάζεψαν τα όπλα των Τούρκων, αλλά σε συνεννόηση με στρατιωτικές αρχές, μοίραζαν όπλα σε μουσουλμάνους Τούρκους, προκειμένου να χτυπήσουν τους Έλληνες αντάρτες. (Ομολογία του Μουτασαρίφη Χαμίτ Μπέη στα απομνημονεύματα του).

Κλείνοντας θα αναφέρω (από τουρκικές πηγές) τις ταυτότητες των στρατιωτικών μονάδων του Πόντου, τις οποίες υποτίθεται ότι οι Σύμμαχοι έπρεπε να είχαν αφοπλίσει, σε εφαρμογή ρητών όρων της Συνθήκης Ανακωχής του Μούδρου.

Τούτο το κάνω για να καταδείξω ότι η παρουσία των Άγγλων στην περιοχή όχι μόνο δεν ωφέλησε τους Έλληνες αλλά, τουναντίον, τους έβλαψε. Οι Άγγλοι δεν έστειλαν στον Πόντο στρατό για να επιβάλουν καθεστώς (Μadat, δημιουργία Ποντιακού Κράτους, ή αντιπερισπασμό για ικανοποίηση συμφερόντων τους σε άλλη περιοχή) αλλά έστειλαν απλά 5 – 10 αξιωματικούς (αφτιά και μάτια) για να καθορίσουν, σύμφωνα με τις πληροφορίες, τη στάση τους, όχι μόνο απέναντι στους Τούρκους, αλλά και στους άλλους Λαούς της περιοχής (Έλληνες, Αρμενίους, Κούρδους, Γεωργιανούς, κλπ).

Επιπλέον, με την καταγραφή των στρατιωτικών μονάδων, θα κατανοήσουν οι νεώτεροι Έλληνες αλλά και οι ερευνητές των γεγονότων της περιόδου εκείνης, ποιες τακτικές στρατιωτικές μονάδες είχαν να αντιμετωπίσουν οι ηρωικοί αντάρτες του Δυτικού Πόντου, εκτός των τουρκικών άτακτων ομάδων (Τσετών), που δεν ήτανε και λίγες.

ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΙΣΧΥΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ

ΑΝΑΚΩΧΗΣ ΤΟΥ ΜΟΥΔΡΟΥ

Γ΄ ΣΩΜΑ ΣΤΡΑΤΟΥ: Έδρα Σεβάστεια. Διοικητής Refet Bey.

ΧV ΣΩΜΑ ΣΤΡΑΤΟΥ: Έδρα Ερζερούμ. Διοικητής Kazim Kârabekir.

XV ΜΕΡΑΡΧΙΑ: Έδρα Σαμψούντα. Διοικητής στην αρχή ο Mustafa Asim και τον διαδέχτηκε ο Ismail Hakki.

Επειδή η αντιμετώπιση των ανταρτών του Νεμπυάν και Γιουντάγ υπαγόταν στην τοπική και υλική δωσιδικία της XV (15ης ) Μεραρχίας, θα καταγράψω παρακάτω τις μονάδες της Μεραρχίας αυτής που χτύπησαν ανελέητα τις αντάρτικες ομάδες του Δυτ. Πόντου.

Α΄ 38ο Σύνταγμα Πεζικού: α. Διοίκηση στη Σαμψούντα.

β. 1ο και 3ο Τάγμα εις Σαμψούντα

γ. 2ο Τάγμα εις Τσαρσαμπά.

Β΄45ο Σύνταγμα Πεζικού: α. Διοίκηση και 2ο Τάγμα εις Τσακαλλι

β. 1ο Τάγμα εις Κανταμούρτ

γ. 3ο Τάγμα εις Καβάκ

Γ΄ 56ο Σύνταγμα Πεζικού: α. Διοίκηση και 1ο Τάγμα εις Μπάφρα

(Διοικητής Ταγμ/ρχης Fehmi Bey)

β. 2ο Τάγμα εις Βεζύρκιοπρού

γ. 3ο Τάγμα εις Λαντίκ

Δ΄ 15ο Σύνταγμα Πυροβολ. α. Διοίκηση εις Καβάκ

β.2 ορεινές πυροβολαρχίες εις Σαμψούντα

γ.2 ορεινές πυροβολαρχίες εις Τσακαλλι

δ.4 οβιδοβόλες « « εις Ντιπχανλαρ

ε.4 πεδινές « « εις Λαντίκ

στ.Ένα Τάγμα εφόδου εις Σαμψούντα

Έναντι τίνος στρεφόταν αυτές οι δυνάμεις μόνο στο Νομό Σαμψούντας, αφού δεν υπήρχε εχθρικός τακτικός στρατός στην περιοχή;

Είναι προφανές ότι οι δυνάμεις αυτές υπήρχαν για την αντιμετώπιση των Ποντίων Ανταρτών. Το τραγικό, δε, για τους Τούρκους είναι ότι επειδή δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τους αντάρτες, προέβησαν σε αναδιάρθρωση του στρατεύματος για καλύτερα αποτελέσματα.

Έτσι, με την υπ’ αριθμ. 407/ 9.12.1920 απόφαση της Μεγάλης Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης (δηλ. της Κυβέρνησης του Κεμάλ στην Άγκυρα) ιδρύθηκε η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΑ (Ordu Merkezi) με έδρα την Αμάσεια και διοικητή τον γνωστό από την Σμύρνη Nureddin Pasa.

Στη δύναμη της Κεντρικής Στρατιάς υπήχθησαν στρατιωτικές μονάδες, οι οποίες προηγουμένως ανήκανε στο Γ΄ ΣΣ της Σεβάστειας, το οποίο διαλύθηκε.

Η περιοχή ευθύνης της Γ΄ Στρατιάς ήτανε το Βιλαέτι Σεβάστειας και οι ανεξάρτητες περιοχές (σαντζάκια) Τζανικής, Σινώπης, Αμάσειας, Τοκάτης, Τσορούμ και Γιοσγάτης.

Οι μονάδες, δε, που συγκρότησαν τη δύναμη της νέας Στρατιάς ήταν οι ακόλουθες:

5. 5 η Μεραρχία Καυκάσου Αυτή αποτελείτο από: α. Το 9ο Σ.Π. με έδρα την Έρπαα

β. Το 10ο Σ.Π. με έδρα τα Ζήλα

γ. Το 13ο Σ.Π. με έδρα τη Μερζιφούντα

δ. Το 5ο Σ. Πυροβ. με έδρα την Αμάσεια

ε. Τάγμα Εφόδου με έδρα την Μερζιφούντα

6. 15 η Μεραρχία Σαμψούντας Οι μονάδες της αναφέρονται παραπάνω.

7. 6 η Μεραρχία Έφιππου Πεζικού (Αργότερα έγινε 14η Μεραρχία Ιππικού με έδρα την Σεβάστεια)

8. 13 η Ανεξάρτητη Μεραρχία Πεζικού

9. Διάφορες μικρότερες μονάδες, διάσπαρτες στην περιοχή, μεταξύ των οποίων και το 47ο Σύνταγμα Πεζικού με διοικ ητή τον Τοπάλ Οσμάν, ο οποίος ενισχύθηκε από την Άγκυρα με 3.000 στρατιώτες και μόνιμους αξιωματικούς.Απ' όλα τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι αν οι Άγγλοι (κατά τους

όρους της Συνθήκης του Μούδρου) αφόπλιζαν και διέλυαν τις παραπάνω δυνάμεις του τουρκικού στρατού και δεν άφηναν αβοήθητους 25.000 αντάρτες Δυτικού Πόντου, θα άλλαζαν τελείως τα πολιτικά, εθνικά και γεωγραφικά δεδομένα της περιοχής.

ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4. Mehmet Okur: “Milli Mücadele karadeniz Bölgesi ne yönelik Ingiliz faaliyetleri“. Μεχμέτ Οκούρ: «Αγγλικές δραστηριότητες στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου κατά τη διάρκεια του Εθνικού Αγώνα». Έκδοση ινστιτούτου Ιστορικών και Στρατηγικών μελετών του ΓΕΕΘΑ». Άγκυρα 2006.

5. Ali Satan: “İngiliz yillik raporlarinda Türkiye 1921”. Αλή Σατάν: «Η Τουρκία το έτος 1921 στις ετήσιες εκθέσεις των Άγγλων». Εκδοση Tarihci Kitabevi, Κωνσταντινούπολη 2011.

6. Mehmet Okur – Murat Küçukuğurlu: İngiliz Yüksek komiserelenin gözüyle Milli Mücadele. 1918 – 1920”. Μεχμέτ Οκούρ και Μουράτ Κιουτσουκουγουρλου: «Ο Εθνικός Αγώνας 1918 -1920 με τα μάτια των Άγγλων Υπατων Αρμοστών». Εκδόσεις Serander, Τραπεζούντα 2006.

7. Şenol Katkat:”İlk kivilcim”. Σενόλ Κατκάτ: «Η πρώτη Σπίθα». Έκδοση του ιδίου, Σαμψούντα 2012.

8. “Çağdas Türkiye 1908 – 1980”. «Σύγχρονη Τουρκία 1908 – 1980». Συλλογικό έργο όπου άρθρο του Sina Aksin “Savaşin sonu ve birakişma (19 Mayis 1919 a değin). «Το τέλος του πολέμου και η Ανακωχή (του Μούδρου) μέχρι την 19.5.1919». εκδόσεις Cem yayinevi, Κωνσταντινούπολη 2007.

9. Atilla Şahiner : “Osmanli Tarihi”. «Ιστορία των Οσμανών». Εκδόσεις Lacivert kitap, Κωνσταντινούπολη 2008.

10.“Kapancizade Hamit Bey. Bir milli mücadele valisi ve Anilari”. «Καπαντζιζαντέ Χαμίτ Μπέη. Ένας Μουτασαρίφης του Εθνικού Αγώνα και οι αναμνήσεις του». Επιμέλεια Halit Eken. (Σημ : παρότι στο βιβλίο φέρεται ως Νομάρχης (vali) στην πραγματικότητα υπήρξε Μουτασαρίφης δηλ. διοικητής ευρύτερης περιοχής από τη Νομαρχία)

11. Nuri Yazici : “Pontusçu Faaliyetler 1918 – 1922”. Νουρί Γιαζιτσί: «Ποντιακές δραστηριότητες (κινήματα) 1918 – 1922». Εκδόσεις Çizgi Konya 2003 (β΄ έκδοση). 

ΣΤ’: Ο ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΑΡΑΒΑΓΓΕΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΗΤΑΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ ΑΠΟ ΑΥΤΟΝ ΤΗΣ ΣΑΜΨΟΥΝΤΑΣ;

Τον Γερμανό Καραβαγγέλη στην πλειονότητά του ο ελληνικός

Λάος τον γνωρίζει ως Μητροπολίτη Καστοριά, λόγω της εθνικής δράσης

που ανέπτυξε στον Μακεδονικό αγώνα στην περίοδο της εκεί ιεραρχίας

του.

Ωστόσο ο γενναίος αυτός κληρικός, μέχρι του θανάτου του,

συνολικά εθήτευσε στις ακόλουθες Μητροπόλεις.

16. Μητροπολίτης Καστοριάς (21.10.1900 – 5.2.1908)

17. Μητροπολίτης Αμασείας και Αμισού (5.2.1908 –

27.10.1922).

18. Μητροπολίτης Ουγγαρίας και Έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης

(15.4. 1924 – 11.8.1924). Στις 12.8.1924 εκλέγεται Μητροπολίτης

Αμάσειας και Αμισού κι επειδή φυσικά δεν υπάρχει ποίμνιο τοποθετείται

στην Μητρόπολη Κεντρώας Ευρώπης ως Μητροπολίτης Αμασείας και

Αμισού και ως Έξαρχος του Πατριαρχείου με έδρα τη Βιέννη.

Στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι του θανάτου του (11.2.1935).

Πληροφορίες για την πρώτη περίοδο της Ιεραρχίας του (ως

Μητροπολίτου Καστοριάς) παίρνουμε από τα απομνημονεύματα του

ίδιου που κυκλοφόρησαν το 1958 από την Εταιρία Μακεδονικών

Σπουδών και το Ι.Μ.Χ.Α.

Για τις δράσεις του στον Πόντο, ως Μητροπολίτη Αμασείας και

Αμισού, πληροφορίες παίρνουμε από το βιβλίο της Αντιγόνης Μπέλλου –

Θρεψιάδου «Μορφές Μακεδονομάχων και τα Ποντιακά του Γερμανού

Καραβαγγέλη» (εκδόσεις Τροχαλία, Αθήνα 1984).

Τέλος τις πληροφορίες για την τρίτη περίοδο της ιεραρχίας του, ως

Μητροπολίτη Ουγγαρίας και Έξαρχου Κεντρώας Ευρώπης, μας τις δίνει

ο Μιχαήλ Θ. Στάϊκος Μητροπολίτης Αυστρίας και έξαρχος Ουγγαρίας

και Μεσευρώπης στο έργο του «Γερμανός Καραβαγγέλης Μητροπολίτης

Αμασείας και Έξαρχος Κεντρώας Ευρώπης» (Θεσ/νίκη 1998).

Κι ενώ η παρουσία του Καραβαγγέλη στη Μητρόπολη Καστοριάς

εγγίζει τα όρια του θρύλου, η θητεία του στη Μητρόπολη Αμασείας και

Αμισού (έδρα Σαμψούντα) παραμένει σχεδόν άγνωστη.

Σε κάθε περίπτωση, το ελλαδικό κατεστημένο αποσιώπησε, αν δεν

πολέμησε, όλες τις εθνικές δράσεις και πρωτοβουλίες του γενναίου

Ιεράρχη στον Πόντο διότι στη Σαμψούντα ο Καραβαγγέλης, ούτε

προσωπικότητα άλλαξε, ούτε στερήθηκε εθνικών συγκυριών

αποτρεπτικών της ανάδειξης του εκρηκτικού του χαρακτήρα.

Ή μήπως ο Γερμανός Καραβαγγέλης, μετατιθέμενος στην

Σαμψούντα , έπαυσε να ασχολείται με τα εθνικά θέματα και

περιορίστηκε στο εκκλησιαστικό και κοινωνικό του έργο;

Είναι αλήθεια ότι αν και περιβαλλόμενος από την αίγλη του

Μακεδονικού Αγώνα, με μεγαλύτερες τώρα εμπειρίες και ηλικιακή

ωρίμανση, δεν ακολούθησε τις μεθόδους της Καστοριάς όπου κατά την

ομολογία του ίδιου κυκλοφορούσε στα χωριά Κουνοπλάτι και

Ζαγοριτσάνη «με το μαλιγχέρ στον ώμο και το πιστόλι ρεβόλβερ στην

πέτσινη θήκη» (όρα απομνημονεύματα Μακεδονικού Αγώνα».

Βέβαια και τώρα ανέβαινε στο μαύρο άλογο και τώρα ήτανε

εκρηκτικός στις ομιλίες του και τώρα οργάνωνε τις αντάρτικες ομάδες

και τώρα έχριζε τους αρχηγούς των ανταρτών, τους οποίους εφοδίαζε με

όπλα και πυρομαχικά, αλλά ο Αγώνας του εδώ στη Σαμψούντα είχε

διαφορετικά χαρακτηριστικά από εκείνον της Καστοριάς.

Στον Μακεδονικό Αγώνα, είχε συγκεκριμένο και άμεσο αντίπαλο.

Η κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Έλληνες ή τους Βουλγάρους,

ήταν αγώνας δρόμου.

Στον αγώνα του αυτόν ο Καραβαγγέλης είχε συμμάχους τα

ελληνικά προξενεία Θεσ/νίκης και Μοναστηρίου, τους Έλληνες

αξιωματικούς του τακτικού στρατού και τις τοπικές αντάρτικες ομάδες

που είχαν συνείδηση εθνικο – απελευθερωτικού Αγώνα.

Καμία από τις παραπάνω «υποδομές» δεν υπήρχε στον Πόντο. Και

το σπουδαιότερο εκεί έλειπε ο Βούλγαρος δηλαδή ο άμεσος κίνδυνος.

Για πρώτη φορά οι Πόντιοι έδωσαν εθνικο – απελευθερωτικό

περιεχόμενο στον «αγώνα» τους, όταν η πνευματική τους ελίτ (κυρίως

της Τραπεζούντας) αισθάνθηκε ότι στην αναμπαμπουλα του Συνεδρίου

Ειρήνης των Παρισίων, θα μπορούσε να βγει «λαγός» και για τους

Πόντιους. Πατρίδα ζητούσαν οι Κούρδοι, πατρίδα ζητούσαν και οι

Αρμένιοι στην ίδια περιοχή. Γιατί όχι και οι Πόντιοι;

Αυτές όμως οι ελπίδες ξεκίνησαν στις αρχές του 1919 όταν το

αντάρτικό στα βουνά της Μπάφρας είχε ήδη ζωή τριών (3) ετών.

Επομένως δεν ήταν αντάρτικο με εθνικο – απελευθερωτικό όραμα, αλλά

αντάρτικο άμυνας για την προστασία των διωκόμενων Ελλήνων.

Όταν λοιπόν ο Καραβαγγέλης λέει στα απομνημονεύματά του ότι ο

ίδιος οργάνωσε τις μικρές αντάρτικες ομάδες σε τακτικά και αξιόμαχα

ανταρτικά σώματα, εννοεί ότι τις ομάδες αυτές τις βρήκε έτοιμες και δεν

τις ίδρυσε ο ίδιος. Παραπέρα στα ίδια απομνημονεύματα παραδέχεται ότι

οι ομάδες αυτές ιδρύθηκαν από την ανάγκη των διωκόμενων ελλήνων να

προστατέψουν τους εαυτούς των και τις οικογένειές τους.

Στους αρχηγούς λοιπόν αυτών των ομάδων έδινε ο Μητροπολίτης

το χρίσμα και όχι σε αρχηγούς – αντάρτες κάποιου εθνικο -

απελευθερωτικού μετώπου.

Ωστόσο, μετά τη Συνθήκη του Μούδρου (30.10.1918) και κυρίως

μετά τον «ξεσηκωμό» της πνευματικής ηγεσίας των Ποντίων, η οποία

εκδηλώθηκε στο Συνέδριο των Παρίσιων και διεθνή forum και ο

Καραβαγγέλης άρχισε να καλλιεργεί στις ψυχές των ανταρτών το

μαχητικό πνεύμα της εθνικής ανεξαρτησίας. Για την ακρίβεια το πνεύμα

αυτό είχε ξεκινήσει στα σχολεία μετά τη συνθήκη του Βερολίνου (1878)

αλλά τόσο σοβαρά ζητήματα δεν ωριμάζουν σε 20 και 30 χρόνια.

Παρά ταύτα ο Καραβαγγέλης φαίνεται ότι ήταν η ψυχή των

Ανταρτών και του Αγώνα τους.

Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στα απομνημονεύματα του Μουτασαρίφι

Τζανικής (Σαμψούντας) Καπαντζή Ζάδε Χαμίτ Μπέη (Kapancizade

Hamit Bey).

Γράφει λοιπόν ο Μουτασαρίφης ότι κατά ην συνάντησή που είχαν

ο ίδιος, ο στρατιωτικός εκπρόσωπος των Άγγλων λοχαγός Σώλτερ και οι

Μπαφραίοι οπλαρχηγοί στο Ντερέκιοϊ (στο δρόμο Σαμψούντος –

Μπάφρας κοντά στο Ταφλάν) οι Πόντιοι οπλαρχηγοί συμφώνησαν εντός

τριών ημερών «να παραδοθούν» με αντάλλαγμα να γυρίσουν στα χωριά

τους χωρίς διώξεις. Ωστόσο μέχρι την τρίτη μέρα ουδείς αντάρτης

παραδόθηκε.

Σύμφωνα με πληροφορίες του Solter (γράφει ο Μουτασαρίφης)

«την επόμενη ημέρα, ο Γερμανός Καραβαγγέλης συναντήθηκε με

κάποιους οπλαρχηγούς και τους επέπληξε για τη συμπεριφορά τους.

Ιδιαιτέρως θύμωσε που δεν ισχυρίσθηκαν (στους Solter και Hamit Bey)

ότι ήταν έτοιμοι να επαναστατήσουν για τον Ποντιακό Σκοπό. Και τους

προειδοποίησε ότι, δεν επρόκειτο ποτέ να παραδοθούν».

Ο Solter φανερά εκνευρισμένος, δήλωσε στο Μουτασαρίφη ότι

κατόπιν τούτου «ο παπάς δεν πρόκειται να μείνει στη Σαμψούντα πάνω

από δεκαπέντε (15) ημέρες». Πράγματι ύστερα από 15 ημέρες ο

Μητροπολίτης οδηγήθηκε στην Κων/πολη από τους Άγγλους με

εξευτελιστικό τρόπο.

Στο πρώτο στάδιο της Μητροπολιτικής του θητείας στη

Σαμψούντα (1908 – 1916) ο Καραβαγγέλης αφιερώθηκε κυρίως στο

εκκλησιαστικό , εκπαιδευτικό και φιλανθρωπικό του έργο (εκκλησίες –

σχολεία – ιδρύματα).

Όταν άρχισαν οι εκτοπισμοί και εξορίες των Ποτνίων (1916 –

1922) επιδόθηκε σε μια εκστρατεία προστασίας και διάσωσης των

διωκόμενων με προσφυγές, διαμαρτυρίες και παραστάσεις τόσο στις

οσμανικές Αρχές και Οικουμενικό Πατριαρχείο, όσο και στην Ελληνική

Κυβέρνηση. Δεν δίστασε μάλιστα στο καταχείμωνο του 1916 να

επισκεφτεί τον στρατηγό και παλιό του γνώριμο Βεχήπ πασά στο

Σούσεχιρ, προκειμένου να ζητήσει τη διαμεσολάβηση του στους

Νεότουρκους για την παύση του εκτοπισμού των Ελλήνων. Και στην

Κιουτάχεια πήγε τον Ιούλιο του 1921 προκειμένου να πείσει τον

πρωθυπουργό Γούναρη για την ανάγκη συνεργασίας ελληνικού στρατού

και Ποντίων ανταρτών. Την εποχή εκείνη μόνο στην μητροπολιτική του

περιφέρεια οι αντάρτες ανερχότανε στις 25.000 άνδρες, αριθμός τον

οποίο συνομολογεί και ο ίδιος ο Κεμάλ στην γνωστή του ομιλία (Νutuk).

Δυστυχώς η υπεροψία και απερισκεψία του επιτελή αξιωματικού

Δούσμανη, απέτρεψε την υλοποίηση παρόμοιας σκέψης.

Ως Μητροπολίτης Αμισού, ο Καραβαγγέλης είχε τακτικές επαφές

με το Πατριαρχείο και συχνές παρεμβάσεις στα εκκλησιαστικά

πράγματα.

Δεδηλωμένος Βενιζελικός ο ίδιος, δύο φορές απέτυχε να εκλεγεί

πατριάρχης, παραιτούμενος ισάριθμες φορές της εκλογής, την πρώτη

χάριν του γηραιού Μητροπολίτου Χαλκηδόνος Γερμανού (1913) και την

δεύτερη χάριν του Μελετίου Μεταξάκη (1921).

Πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα βρισκότανε στην Κων/πολη είτε

ως τοποτηρητής του θρόνου, είτε ως Συνοδικός, είτε εξόριστος από την

Οσμανική Κυβέρνηση των Νεότουρκων.

Άλλωστε την σύλληψη και καταδίκη του σε θάνατο από το

Δικαστήριο Ανεξαρτησίας της Αμάσειας, τα γλύτωσε επειδή ακριβώς δεν

βρισκότανε στην Πόλη (ήτανε σε Πατριαρχική αποστολή στη Ρουμανία).

Δεν απέφυγαν όμως τις καταδίκες τους σε θάνατο δι’ απαγχονισμού ο

βοηθός του, Επίσκοπος Ζήλων Ευθύμιος Αγριτέλης (έδρα Μπάφρα) και

ο πρωτοσύγκελος του Μητροπολιτικού Ναού της Αγίας Τριάδος Πλάτων

Αϊβαζίδης. (Σημείωση «Ο Αγριτέλης πέθανε από τις κακουχίες στη

φυλακή πριν τη καταδίκη του, και ο Αϊβαζίδης καταδικασθείς

απαγχονίστηκε»).

Τα τελευταία χρόνια, σκόπιμα ή όχι, αμφισβητούν πολλοί (ακόμη

και Πόντιοι) την διακεκριμένη εθνική παρουσία και δράση του Γερμανού

Καραβαγγέλη στον Πόντο και ισχυρίζονται ότι την «φωτιά» όλης της

κρίσιμης περιόδου την έφαγε ο άτυχης επίσκοπος Ζήλων ο οποίος επάξια

αναπλήρωσε τον απουσιάζοντα συνεχώς προϊστάμενο του, τόσο στα

εκκλησιαστικά όσο και στα εθνικά του καθήκοντα.

Αν δεν το λένε, αφήνουν να εννοηθεί ότι άλλος ήταν ο

Καραβαγγέλης της Καστοριάς και άλλος της Αμισού.

Ακόμη και ο Σάββας Ιωακειμίδης, άνθρωπος μορφωμένος που

γνώριζε καλά τα της εκκλησίας, κατηγορεί στο βιβλίο του τον

Καραβαγγελη για έλλειψη σύνεσης, διορατικότητας και διπλωματίας

(Συμβολή εις την Γενικήν Ιστορία του Πόντου, Αθήνα 1985).

Σίγουρα η θριαμβική επιστροφή του στη Μητροπολιτική έδρα

(μετά την Ανακωχή του Μούδρου) και οι πανηγυρισμοί των

Σαμψούντιων, με πύρινους λόγους και εθνικά λάβαρα, αποτέλεσαν

συμπεριφορά άφρονα και ασύνετη η οποία προκάλεσε τα αισθήματα των

Τούρκων πολιτών.

Όμως ούτε οι εκδηλώσεις αυτές, ούτε το ανταρτικό μπορούν να

αποτελέσουν το άλλοθι των Τούρκων για τους εκτοπισμούς και εξορίες

των Ποντίων που ακολούθησαν. Η εθνοκάθαρση είχε αποφασισθεί από

τους Νεότουρκους ήδη από το Συνέδριό τους στη Θεσσαλονίκη το 1909.

Είναι αλήθεια ότι ο Καραβαγγέλης δεν όρθωσε στη Σαμψούντα

αντάρτικο ανάστημα όπως στην Καστοριά. Αυτή του όμως η στάση σε

τίποτε δεν υποβαθμίζει την προσωπικότητα και τις δράσεις που ανέπτυξε

ο Μεγάλος αυτός Ιεράρχης για την πατρίδα και το έθνος.

Αν στην Καστοριά ήταν ένας μάχιμος στρατιώτης και μάλιστα

ανδρείος, στην Αμισό ήταν ο Ηγέτης.

Μαχητικός και οργανωτικός σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στην

Καστοριά, εδώ έπαιξε τον ρόλο του σε πολλά επίπεδα (πατριαρχείο,

Κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς).

Σε ότι δε αφορά τους αντάρτες ήταν το σημείο αναφοράς τους. Δεν

αναγράφεται πουθενά , ούτε ένα επεισόδιο εναντίωσης κάποιου

οπλαρχηγού κατά του Δεσπότη. Πέρα από την υλική στήριξη των

ανταρτών, η παρουσία του και μόνο τους εμψύχωνε ηθικά και

ψυχολογικά.

Γι’ αυτό και κυνηγήθηκε τόσο από Άγγλους (που ήθελαν να

παίξουν στις πλάτες άοπλων Λαών) όσο και από τους Τούρκους. Και οι

δύο εγνώριζαν ότι η απομάκρυνση (αν όχι η σωματική εκκαθάριση) του

Δεσπότη από τη Σαμψούντα, θα σήμαινε ουσιαστικά «ευνουχισμό» του

αντάρτικου αγώνα.

Ευθέως άλλωστε το ομολογεί ο Hamit Bey στα απομνημονεύματά

του.

Γράφει συγκεκριμένα ο Hamit Bey – «Ο εκτοπισμός του

Μητροπολίτη, άφησε ακάλυπτους τους παλληκαράδες (αντάρτες) και

τους έγινε ένα γερό μάθημα. Οι εκκλήσεις για συγχώρεση και έλεος

ακολούθησαν η μια την άλλη.

Στην ανακοίνωση που διανείμαμε μαζί με τον Σωματάρχη Refet

Bey, δηλώσαμε ότι θα ανασταλεί η δίωξη όσων προτίθενται να ζητήσουν

άσυλο μέσα σε 15 μέρες.

Άρχισε αμέσως η προσέλευση των ανταρτών».

Αυτή η ομολογία του Οσμανού μουτασαρίφη αποδεικνύει από

μόνη της τον καταλυτικό ρόλο που έπαιζε και μόνο η παρουσία του

Μητροπολίτη στην περιοχή.

Παρενέβαινε στις τουρκικές αρχές, κατήγγειλε τις βιαιοπραγίες

των Τούρκων, συνομιλούσε με την ελληνική κυβέρνηση, το Πατριαρχείο

και διεθνείς οργανισμούς, πίεζε τους Ρώσους για αποστολή στρατού στον

Πόντο, συνέταξε με τον Χρύσανθο το Υπόμνημα που υποβλήθηκε στις

2.5.1919 στο Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων, εκπροσωπούσε τον

τοπικό Χριστιανικό πληθυσμό στους εκπροσώπους των Συμμάχων και

γενικά ήταν ο Ηγέτης στο πρόσωπο του οποίου συναντιόταν οι ελπίδες

του ποιμνίου του για άμυνα και προστασία από τις βαρβαρότητες των

Τούρκων.

Γι’ αυτό και οι Τούρκοι τον εξόρισαν δύο φορές βίαια στην

Κων/πόλη και τελικά τον καταδίκασαν ερήμην σε θάνατο στις 21.9.1921

πλην όμως η απόφαση ουδέποτε εκτελέστηκε γιατί βρισκόταν στην

Κων/πολη και σε διάφορες αποστολές του Πατριαρχείου στη Σερβία και

Ρουμανία.

Είναι λοιπόν τουλάχιστον άδικο να επιχειρείται μειωτική κριτική

στο πρόσωπο του Δεσπότη για τα όσα έπραξε στη Σαμψούντα,

συγκριτικά με την Καστοριά, γιατί ο ρόλος του στη Σαμψούντα ήταν

αξιολογικά πιο σύνθετος και πιο περίπλοκος.

Εκτός κι αν οι επικριτές του, εμφορούνται από το πνεύμα του

Σπυρίδωνα Βλάχου, Μητροπολίτη Ιωαννίνων και μάστορα της

διαπλοκής.

Γιατί και τούτο πρέπει να λεχθεί.

Εκτός από τις παραπάνω μητροπόλεις, ο Καραβαγγέλης υπήρξε

και Μητροπολίτης Ιωαννίνων (27.10.1922 έως 14.4.1924). Συγκεκριμένα

επιστρέφοντας με πλοίο από Κωστάντζα (Ρουμανία) όπου ήταν σε

πατριαρχική αποστολή, δεν κατέβηκε στην Κων/πολη ειδοποιηθείς για

από κίνδυνο συλλήψεώς του. Ήδη είχε καταδικασθεί σε θάνατο από το

δικαστήριο της Ανεξαρτησίας, και στο πλοίο του εδόθη η Συνοδική

απόφαση τοποθέτησής του στη Μητρόπολη Ιωαννίνων. Για να εκκενωθεί

η θέση, η σύνοδος τοποθέτησε τον Μητροπολίτη Σπυρίδωνα Βλάχο

Μητροπολίτη Αμασείας και Αμισού (φυσικά ουδέποτε ο άνθρωπος πήγε

στην Αμισό).

Όμως ο Σπυρίδων Βλάχος δεν ήταν ένας τυχαίος “ιερωμένος”. Είχε

αιχμηρά δόντια. Κατόρθωσε να ξαναπάρει την έδρα του στη Μητρόπολη

Ιωαννίνων και να «ξαποστείλει» τον Καραβαγγέλη στη … Βιέννη. Αυτός

ο Σπυρ. Βλάχος συνέπραξε με τον Γεωργ. Τσολάκογλου στην κατάργηση

της νόμιμης ιεραρχίας του στρατού, μετά την οποία ακολούθησε η

γνωστή Συμφωνία Ανακωχής με τους Γερμανούς. Προς επιβράβευση των

ραδιουργιών του το 1949 εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης

Ελλάδος.

Σήμερα, άγνωστο γιατί, στην επετηρίδα της Μητρόπολης

Ιωαννίνων ουδέ καν αναγράφεται ότι από την έδρα αυτή πέρασε ως

Μητροπολίτης και «κάποιος» Γερμανός Καραβαγγέλης (οράτε, internet,

σχετική ιστοσελίδα).

Άξιος ο μισθός τους!...

Η. ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΡΙΖΩΝ, ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑΣ

Σε σκουπιδοτηλεοπτική σειρά, κάνοντας ζάπινγκ, τυχαία άκουσα

έναν νεαρό εικοσάρη, να απαντάει σε σχετική παρατήρηση συγγενούς

του.

- «Μα εγώ δεν έχω ρίζες, γιατί δεν είμαι δέντρο».

Μ’ αυτή την απάντηση ο νεαρός νόμισε ότι είναι ανώτερος από το

…. δένδρο και του διέφυγε ότι το δένδρο με τα κλαδιά και τις ρίζες του

θα υπάρχει και αύριο, ενώ εκείνος χωρίς ρίζες και κλαδιά θα είναι

άνθρωπος μιας χρήσης.

Δε βρεθήκαμε στον κόσμο ουρανόσταλτοι, αλλά επειδή

προϋπήρξαν ημών κάποιοι άλλοι οι οποίοι μας μοιάζανε, ήταν δικοί μας.

Άνθρωποι οι οποίοι είχαν τη ιστορία τους, τις παραδόσεις και τον

πολιτισμό τους, στοιχεία τα οποία μέσω σειράς γενεών μας έφεραν στις

μέρες μας.

Η ιστορία των δικών μας προγόνων, είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με

την ιστορία των Τούρκων. Μετά το 1453 και μέχρι την Ανταλλαγή οι

άνθρωποι μας δεν ήτανε μόνο υποχρεωμένοι να συμβιώνουν με τους

μουσουλμάνους Τούρκους, αλλά ήταν αναγκασμένοι να πειθαρχούν στις

επιταγές της Οσμανικής εξουσίας, αφού αυτή κυβερνούσε στα εδάφη

κυριαρχίας της.

Σε μια από τις ραδιοφωνικές μου συνεντεύξεις για τα Ελληνο –

τουρκικά, με τηλεφωνική του παρέμβαση ακροατής διαμαρτυρήθηκε

«γιατί ο Παυλίδης μιλάει συνέχεια για τους Τούρκους και δεν ασχολείται

μόνο με τους Πόντιους».

Προφανώς ο ακροατής δεν έχει αντιληφτεί την ουσία του θέματος.

Ποντιακό Ζήτημα, χωρίς ελληνο- τουρκική συσχέτιση (αν θέλετε

σύγκρουση) δεν υπάρχει. Η άλλη πλευρά του Ποντιακού Ζητήματος και

μάλιστα η καθοριστική, είναι οι Τούρκοι. Μια συζήτηση για το Ποντιακό

που να αφορά μόνο τους Ελληνοπόντιους είναι συζήτηση κενού

περιοχομένου. Λόγια του αέρος.

Το Ποντιακό Ζήτημα δηλαδή τους εκτοπισμούς, τις εξορίες, τους

βασανισμούς, τις κρεμάλες, τους βιασμούς ακόμη και την Ανταλλαγή

των πληθυσμών, τα προκάλεσαν οι Τούρκοι. Σήμερα για το τι

επισυμβαίνει στον ιστορικό Πόντο υπεύθυνοι είναι οι Τούρκοι.

Πως λοιπόν να μην ερευνάς τις απόψεις τους, πώς να μη

λαμβάνεις υπόψη σου τι σκέπτονται, πώς να μη ξέρεις τις προθέσεις,

σχέδια και στόχους τους, αφού τον λογαριασμό της ιστορίας (όρα

γενοκτονία) οι Ελληνοπόντιοι τον ζητούν από του Τούρκους;

Ο άλλος παίχτης είναι αυτοί και οι Πόντιοι αν θέλουν να

νικήσουν, αν θέλουν δηλαδή να δικαιωθεί ιστορικά το Ποντιακό Ζήτημα,

οφείλουν να μελετήσουν τους ισχυρισμούς θέσεις και απόψεις των

Τούρκων και να παρακολουθήσουν από κοντά τις τακτικές και

στρατηγικές των κινήσεις.

Συντάσσομαι απολύτως με τις απόψεις σκεπτόμενων Ποντίων ότι ο

Πόντος δεν αρχίζει με το τιβ –τιβ-τιβ του κεμεντζέ και τελειώνει με τον

«εθνικό» πυρίχειο.

Πόντος σημαίνει κυρίως ιστορία, παραδόσεις, γλώσσα, πολιτισμός.

Ευτυχώς όχι λίγοι Πόντιοι και μη (ιστορικοί – ερευνητές) έχουν

αναφερθεί επισταμένα στις παραπάνω πλευρές του Ποντιακού

Ελληνισμού.

Η έγνοια όμως για τα παραπάνω (ιστορία Πόντου, σφαγές, εξορίες,

εκτοπισμοί Ποντίων, Ανταλλαγή πληθυσμών, νόστος για τις πατρίδες,

κλπ) προϋποθέτει ενδιαφέρον για τις ρίζες. Προϋποθέτει βεβαιότητα

αυτογνωσίας. Αν δεν γνωρίζεις ποιος είσαι, φυσικό είναι να αδιαφορείς

και για το μέλλον σου.

Ένας Λαός χωρίς ρίζες, είναι ένα ξερό δενδράκι στην έρημο. Είναι

ένα ξερό πλατανόφυλλο που το σέρνει το ρυάκι της θερινής βροχής στην

πορεία του.

Μπορεί να φαντάζει απίστευτο, αλλά άκομψα και άπρεπα

απέπεμψα προσωπικά εβδομηντάχρονο πελάτη από το γραφείο μου,

επειδή δεν γνώριζε το όνομα του παππού του. Τι ρίζες θα μπορούσε να

είχε αυτός ο άνθρωπος, όταν 70 χρόνια δεν νοιάστηκε να μάθει πως

λέγανε τον παππού του. Τι συνέχεια θα μπορεί να έχει η ράτσα του, αν τα

παιδιά και τα εγγόνια του, επιδείξουν την ίδια με αυτόν αδιαφορία;

Ρίζες, δεν είναι μόνο το γενεαλογικό δένδρο. Τις ρίζες στη ράτσα

συναποτελούν η ιστορία της φυλής, η γλώσσα, οι παραδόσεις και ο

πολιτισμός της.

Η άγνοια της ρίζας δηλαδή της καταγωγής, καταλείπει κενό στην

προσωπικότητα του ανθρώπου. Και δείχνει έλλειψη αυτογνωσίας, τόσο

αναγκαίας για την πλήρη συγκρότηση της προσωπικότητάς του.

Θ΄ Ο ΑΓΩΝΑΣ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Κατ’ αρχήν για όσους δεν με ξέρουν, να αυτοσυστηθώ. Είμαι

γόνος δεύτερης γενιάς Ανταλλαξίμων προσφύγων Χριστιανών Ελλήνων

που ήρθαν στην Ελλάδα από τη Μπάφρα Ν. Σαμψούντας του Πόντου.

Μεγάλωσα με ακούσματα για «ηρωικές» σφαγές που διέπραξαν οι

Έλληνες αντάρτες σε βάρος των Τούρκων στα χωριά της Μπάφρας της

Κάβζας, του Καβάκ, του Λαντίκ, της Ερπάα και του Βεζύρκιοπρου, , και

για ιστορίες πόνου, ταλαιπωριών, βασανισμών, εκτοπισμών, δολοφονιών

και εξοριών που υπέστησαν το ίδιο διάστημα οι Έλληνες εκ μέρους των

Τούρκων από τη μια έως τη άλλη άκρη του ιστορικού Πόντου.

Για τα πρώτα, «φρόντισε» ο Καπετάνιος του Νεμπυάν και

Γιουντάγ Λάζαρος Αβραμίδης (καπετάν Λαζίκ) στο περιβάλλον του

οποίου μεγάλωσα. Για τα δεύτερα, αιτιά ήταν η μάνα μου (Βασιλική

Αβραμίδου – Παυλίδου) η οποία ποτέ δεν έπαψε να κλαίει για τις

δολοφονίες του δασκάλου πατέρα της, του θείου της Νικόλαου και τον

θάνατο του αδελφού της Νεοφύτου στο Τσάγγιρι (αρχ. Γάγγρες) όπου

και εκτοπίστηκε η οικογένεια της το 1917. Ακόμη ποτέ δε στέγνωσε το

δάκρυ της μάνας μου για τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες που τράβηξε

κοριτσάκι 9 ετών που με τα πόδια στο καταχείμωνο περπάτησε

ρακένδυτη και πεινασμένη τα ορεινά μονοπάτια από Μπάφρα και μέχρι

Ντιγυάρμπακίρ του Κουρδισταν. Εκεί περισυλλεγείσα από τους

Αμερικάνους του Ιδρύματος Βοηθείας Εγγύς Ανατολής, μεταφέρθηκε με

βοδόκαρα στη Βυρηττό του Λιβάνου και στη συνέχεια με μέριμνα της

ελληνικής πρεσβείας μαζί με άλλα παιδάκια εστάλη με πλοίο στην

Ελλάδα (Πειραιά και εν συνεχεία κρατικό Ορφανοτροφείο Ζαππείου).

Περιττό να τονίσω ότι την ίδια ακριβώς πορεία ακολούθησε και ο

συνομήλικος αυτής πατέρας μου (Μπάφρα – Σαμψούντα – Καβάκ –

Κάβζα – Αμάσεια – Τουρχάλ – Τοκάτη – Καγκάλ – Σεβάστεια –

Μαλάτεια – Ντιγθάρμπακιρ – Ούρφα – Χαλέπι – Βυρηττός,- Πειραιάς –

Αθήνα (Ζάππειο, Ορφανοτροφείο) του οποίου, τον μεν πατέρα

δολοφόνησαν οι Τούρκοι τσέτες, έξω από το χωριό Μαρτάρ (σημ.

Τσετίνκαγια) κοντά στο Μουσουλμανικό Νεκροταφείο, η δε μητέρα του

πέθανε από τις κακουχίες της εξορίας στην τοποθεσία Ούτς Χαν

ανατολικά της Σεβάστειας.

Με δεδομένο ένα τέτοιο οικογενειακό παρελθόν, η τουρκοφαγία

θα έπρεπε να είναι το πρώτο πιάτο του καθημερινού μου μενού.

Κι όμως δεν είναι έτσι τα πράγματα ή τουλάχιστον δεν

εξελίχθηκαν έτσι.

Σε τούτο με βοήθησαν τα πολλαπλά ταξίδια μου στον Πόντο (περί

τα είκοσι) και η πόλυ καλή γνώση των απόψεων των Τούρκων για το

λεγόμενο Ποντιακό Ζήτημα (Pontus Meselesi).

Αφού εξήντλησα την Ελληνο - ποντιακή βιβλιογραφία, τα

τελευταία 15 χρόνια μελέτησα εξίσου καλά την Τoυρκο – ποντιακή

βιβλιογραφία για το όλο ζήτημα. (Γνωρίζω πολύ καλά την Τουρκική

γλώσσα).

Τα συμπεράσματα μου για τις απόψεις των Τούρκων, τα

αξιολόγησα στο δεύτερο βιβλίο μου (Εκδόσεις Κυριακίδη Θεσσαλονίκη

2009) με τον τίτλο «ΤΟ ΠΟΝΤΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ

ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ».

Παρέλκει στα πλαίσια ενός άρθρου, να επαναλάβω τα ζητήματα

αυτά. Το ρεζουμέ όμως της υπόθεσης είναι ότι υπάρχουν ακροδεξιοί

φασίστες συγγραφείς που αναφέρονται στα γεγονότα μόνο με

τουρκοκεντρικό μάτι. Υπάρχουν όμως και φωτισμένοι Τούρκοι

συγγραφείς (δημοσιογράφοι, ιστορικοί, Πανεπιστημιακοί, ερευνητές) οι

οποίοι επιχειρούν να εξετάσουν τα γεγονότα εκείνα (1914 – 1924) με

αντικειμενικό μάτι.

Να μη ξεχνάμε ποτέ. Το μήλο της έριδος ήτανε ο ΠΟΝΤΟΣ

ΠΑΤΡΙΔΑ. Αν και η ιστορία την έταξε κοινή (Ελλήνων και Τούρκων) η

κάθε πλευρά την διεκδίκησε αποκλειστικά για τον εαυτό της.

Το αποτέλεσμα υπήρξε γνωστό. Και δυστυχώς αυτό το

αποτέλεσμα δεν ήρθε χωρίς βάσανα, ταλαιπωρίες, εκτοπίσεις, κρεμάλες,

δολοφονίες, βιασμούς, εξορίες.

Και μετά; Μετά ήρθε η Μικρασιατική καταστροφή και το αδιέξοδο

των Ελληνο – τουρκικών σχέσεων.

Ένα αδιέξοδο από το οποίο ακόμη δεν βγήκαν οι δύο Λαοί μας,

επειδή οι Κυβερνήσεις και των δύο χωρών, το θέλουν και το συντηρούν.

Ωστόσο οι ίδιοι οι Λαοί την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία, με

τις συνεχείς επισκέψεις στα πατρώα εδάφη και τις συχνές επαφές άρχισαν

να γνωρίζονται καλύτερα μεταξύ τους, άρχισαν να εμπιστεύονται

περισσότερο ο ένας τον άλλον και φυσικά αίροντας τις προκαταλήψεις

άρχισαν να αμφισβητούν τα όσα αρνητικά τους επέβαλαν ο τύπος και η

εκπαίδευση των χωρών τους.

Επισκέπτομαι τις πατρίδες από το 1987. Άλλες εποχές, άλλο κλίμα,

άλλες αντιλήψεις, άλλη υποδοχή.

Έκτοτε γίνανε πολλά. Στα είκοσι (20) περίπου ταξίδια που έκανα

στον Πόντο και ιδιαίτερα στην περιοχή του Νομού Σαμψούντας, πέτυχα

να γνωριστώ με το σύνολο σχεδόν των Δημάρχων του Νομού, με

Έπαρχους, ιστορικούς, συγγραφείς, δημοσιογράφους, προέδρους φορέων

(κυρίως Ανταλλαξίμων) με πλούσιους επιχειρηματίες, εκδότες

εφημερίδων, ιδιοκτήτες τηλεοπτικών σταθμών και εκατοντάδες

Τούρκους πολίτες.

Έχω την τιμή να με θεωρούν όλοι φίλο τους.

Έχω δώσει επανειλημμένα συνεντεύξεις στην τοπική τηλεόραση

AKS (δορυφορική) και όχι λίγες συνεντεύξεις σε εφημερίδες της

Σαμψούντας, Μπάφρας, Αμάσειας και Κωνσταντινούπολης.

Στο τελευταίο μου ταξίδι (24 – 30 Ιονίου 2012) έγινα μάρτυρας

(κουμπάρος) μαζί με τον Δήμαρχο της Μητροπολιτικής Σαμψούντας

φίλο μου Yusuf Ziya Yilmaz στο γάμου του γιού του κοινού μας φίλου

Ahmet Ali Bulut.

Συναντήθηκα και συζήτησα με ιστορικούς ερευνητές και

συγγραφείς βιβλίων της περιοχής Ali Ak, Senol Katkat, Alptekin

Ahishlioğlu και Αkim Üner και ανταλλάξαμε απόψεις για τις σκοτεινές

πλευρές της κοινής μας ιστορίας.

Σε τοπική εφημερίδα της Σαμψούντα (Haber) προ επταμήνου είχα

διαβάσει ότι από Υπηρεσία της Σαμψούντας, παρεδόθη στη βιβλιοθήκη

του «Πανεπιστήμιο 19 Μαΐου» τεράστιος όγκος βιβλίων γραμμένων στην

Ελληνική και Αρμένικη γλώσσα, χωρίς να έχει διακριβωθεί για τι βιβλία

ακριβώς πρόκειται και ποιος ήταν ο ιδιοκτήτης τους.

Στις 25.6.2012 μαζί με τον αγαπητό μου φίλο Hasan Polat,

καθηγητή ξένων γλωσσών στο ίδιο πανεπιστήμιο, επισκεφθήκαμε την

βιβλιοθήκη και ο Διευθυντής αυτής Ömer Bozkurt μου παρέδωσε δύο

καρότσια χειρός από τα βιβλία αυτά, προκειμένου από την πρόχειρη

θεώρησή τους να αχθώ σε κάποιο συμπέρασμα.

Πολύ μεγάλη υπήρξε η έκπληξή μου όταν αντιλήφθηκα ότι κατά

πάσα πιθανότητα είχα μπροστά μου την βιβλιοθήκη του Μητροπολίτη

Αμάσειας και Αμισού Γερμανού Καραβαγγέλη (θα γράψω ειδικό άρθρο

γι’ αυτό).

Είναι τόση πια η εμπιστοσύνη που έχω αποκτήσει από τους

Τούρκους πολίτες, ώστε τώρα δεν διστάζουν να μου συστήνονται ως

απόγονοι Ελλήνων και ζητούν από μένα να βρω στην Ελλάδα τους

Ανταλλάξιμους πρόσφυγες παππούδες τους. Σε χωριό της Μπάφρας, η

Ρωμιά γιαγιούλα με υποδέχτηκε με την γεμάτη λαχτάρα φράση «ήρθες,

παιδί μου» για να συμπληρώσει σε λίγο ότι «και αυτό το σπίτι ήτανε

Ρωμιών και κείνο το σπίτι ήτανε Ρωμιών και το άλλο σπίτι ήτανε Ρωμιών

και το διπλανό σπίτι ήτανε Ρωμιών» και να καταλήξει ότι η τελευταία

ζώσα Ρωμιά, η Mevlute, πέθανε πριν λίγα χρόνια (την είχα γνωρίσει το

1987 προσωπικά, όπου μου συστήθηκε με το αληθινό της όνομα

Μελπομένη).

Σε αυτές τις εξομολογήσεις των Τούρκων πολιτών δεν υπάρχει

τίποτε επιλήψιμο, τίποτε ύποπτο τίποτε προδοτικό. Αυτά υπάρχουν μόνο

στο μυαλό των οπαδών του εθνικού φανατισμού και μισαλλοδοξίας.

Ούτε o Arif, ούτε ο Huseyin, ούτε ο Erdal, ούτε η Sefiye (Σοφία) έλληνες

στο γένος, έχουνε λόγο να αφήσουν σήμερα τον ιστορικό Πόντο και να

έρθουνε στην Ελλάδα, αφού οι οικογένειες τους μένουν εκεί, είναι

μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα και το σπουδαιότερο αισθάνονται ότι ζουν

στην πατρίδα τους. Αν τους πουν Τούρκους ή Έλληνες μικρή σημασία

έχει γι’ αυτούς.

Οι γνωριμίες μου με τις τοπικές αρχές, είχανε και μια άλλη

ευχάριστη πλευρά. Αν και έλειπε ο Νομάρχης Σαμψούντας (ήταν εκτός

Σαμψούντας) κλήθηκα στο αιρετό Νομαρχιακό Συμβούλιο Σάμψούντας

όπου και μίλησα για είκοσι (20) λεπτά περίπου.

Ο Παυλίδης του 2012, δεν ήτανε βέβαια ο Παυλίδης του 1987.

Ούτε το Νομαρχιακό Συμβούλιο Σαμψούντας, εμφορείτο από τις προ

Erdoğan αντιλήψεις.

Μίλησα ελεύθερα. Τους μίλησα για το Ποντιακό Ζήτημα, για τις

δολοφονίες των παππούδων μου, τους εκτοπισμούς και εξορίες και των

δύο γονέων μου.

Είτε από ενδιαφέρον, είτε από σεβασμό στο πρόσωπό μου, είτε

από ευγένεια, είτε από λόγους φιλοξενείας, είτε από λόγους πολιτισμού,

ολόκληρο το Νομαρχιακό Συμβούλιο με άκουσε με ησυχία και πολύ

προσοχή, χωρίς οποιοδήποτε μέλος να με διακόψει ή να εκφράσει

αντιρρήσεις του.

Αυτό το «θράσος» μου, αιτία του είχε την εμπιστοσύνη που

απέκτησα στους ανθρώπους της περιοχής, οι οποίοι παρακολουθούν με

ενδιαφέρον τις ειλικρινείς προσπάθειες που καταβάλω για την ανάπτυξη

σχέσεων ειρήνης, φιλίας και συνεργασίας μεταξύ των Λαών μας.

Ξεκινώντας από τη Λαϊκή Βάση στόχο έχουμε να φτάσουμε στις

Κυβερνήσεις μέσω των Ο.ΤΑ. Η διπλωματία των Λαών, θέλουμε να

αποτελέσει το μέσο για την άρση κάθε αιτίας που θα επέτρεπε την

διατήρηση της έχθρας μεταξύ των Λαών μας.

Τα τελευταία χρόνια τα γκρουπ με λεωφορεία πηγαινοέρχονται

Ελλάδα – Τουρκία και οι τοπικοί πολιτιστικοί φορείς κάνουν πολύ

σοβαρή δουλειά για την άρση των μεταξύ μας προκαταλήψεων και την

βελτίωση των σχέσεων. Τα αποτελέσματα, είναι όντως θεαματικά.

Στις 11/5/2012 στο Κιλκίς και στις 12/5/2012 στην Έδεσσα, η

χορωδία του Ιδρύματος Ανταλλαξίμων της Λωζάννης (Έδρα Κων/πολη)

έδωσε κοινή μουσική Συναυλία με τις τοπικές χορωδίες αντίστοιχα με

τραγούδια της προσφυγιάς και από τις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Πολλοί ποντιακοί Σύλλογοι κυρίως της Β. Ελλάδος έχουν

αναπτύξει δυνατούς δεσμούς με αντίστοιχους Συλλόγους του Ιστορικού

Πόντου. Οι ταξιδιώτες (Έλληνες και Πόντιοι) νοιώθουν

απελευθερωμένοι στην πατρίδα του άλλου. Η έννοια της φιλοξενίας και

κάποιων κοινών παραδόσεων άρχισαν να εμφανίζονται στο κάδρο του

κοινού πολιτισμού μας.

Οι Ελληναράδες υπερπόντιοι, οι σκληροί θεματοφύλακες του

Ελληνικού Ποντιακού πολιτισμού και ιστορίας, οι αυριανοί ελευθερωτές

σταυροφόροι της Ποντιακής Γης, ας πούνε ότι θέλουν.

Για μένα ο Recer Yilmaz, o Ahmet Ali Bulut, o Fatih Temiz, o

Fahrettin Çelik, o Aletekin Ahishalioğlu, o Hasan Davran, η Gonca

Cezayrli o Erol Çendek, o Hasan Polat, o Okfay Yildiz και τόσοι άλλοι

και άλλοι είναι πραγματικοί μου φίλοι. Ως άνθρωποι και ως

προσωπικότητες, τους αγαπώ και ξέρω ότι με αγαπούν και κείνοι.

Διαφορετική βεβαίως αντίληψη έχω για το κράτος τους και αυτό

δεν το κρύβω ποτέ. Ούτε από τους ίδιους.

Το σύγχρονο Τουρκικό κράτος και ιδιαίτερα το βαθύ, φανερά ή

κάτω από το τραπέζι ( Κων/πολη Σεπτέμβρης 1955 – Κύπρος 1974)

έμπρακτα έδειξε ότι συμμερίζεται την πολιτική εθνοκάθαρσης των

Νεοτούρκων.

Η συμπεριφορά αυτή είναι απολύτως εχθρική προς τους

ανθρώπους της χώρας μου. Αυτές όμως τις αντιρρήσεις μου δεν μπορώ

να τις μεταφέρω απ’ ευθείας στο Τουρκικό κατεστημένο. Μπορώ όμως

να τις εκμυστηρευτώ στους Τούρκους φίλους μου. Θα μου

εκμυστηρευτούν κι εκείνοι τις απόψεις τους και θα’ αρχίσει έτσι ένας

γόνιμος διάλογος για άρση των προκαταλήψεων και για θεμελίωση

σχέσεων ειρήνης και συνεργασίας.

Από έναν πόλεμο δεν κερδίζει ποτέ κανείς. Όμως ένας διάλογος

ειδικά μεταξύ φίλων, μπορεί να επιλύσει πολλά ζητήματα.

Εμένα αυτά με συμβούλεψε ο παππούς μου Θεόδωρος, κάθε φορά

που πάω στο οικόπεδο του (Hidirellez Mπάφρας) για να φιλήσω το χώμα

που έζησε, να ανάψω ένα κερί στη μνήμη του και να χύσω ένα δάκρυ για

τον άδικο χαμό του.

- «Ένα πράγμα μη ξεχνάς» μου λέει κάθε φορά ο παππούς

μου. «Οι σύγχρονοι Τούρκοι και ειδικά οι φίλοι σου, δεν φταίνε σε

τίποτε. Το κράτος τους όμως οφείλει σε μας τους νεκρούς και στους

απογόνους μας ένα ανεξόφλητο Γραμμάτιο. Την Συγγνώμη. Κι αν οι

φίλοι σου πουν ότι κι εμείς τους χρωστάμε μια συγγνώμη για το

Τσαγσούρ, το Ίνεζου, την Κόσατσα, το Κιουπετσίκ, το Ορτάκιοϊ, το

Σαρπούν κι ένα σωρό άλλα τουρκοχώρια τα οποία κατέκαυσαν οι

Έλληνες αντάρτες, μη διστάσεις να μπεις σε διάλογο. Τα επιχειρήματα

μας τα ξέρεις. Είναι πιο τεκμηριωμένα και πιο δίκαια. Στο τέλος θα

καταλάβουν οι φίλοι σου με ποιόν είναι το δίκαιο. Και θα ζητήσουν

Συγγνώμη. ΓΙ’ ΑΥΤΟ ΣΥΝΕΧΙΣΕ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΣΟΥ».