Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α

Ονοματεπώνυμο: Γιάννης Σταθόπουλος Σχολείο: 1ο ΓΕΛ Τμήμα: Β’ 4 Θέμα: Η νοημοσύνη στα ζώα.

Περιεχόμενα

Σκοπός εργασίας………………………………………………………… σελ.3

Εισαγωγή………………………………………………………………….σελ.4

Νοημοσύνη στους χιμπατζήδες και στους πιθήκους………………………σελ.4

Νοημοσύνη στους σκύλους………………………………………………σελ.5

Νοημοσύνη στους χοίρους…………………………………………………σελ.8

Νοημοσύνη στα έντομα……………………………………………………σελ.9

Νοημοσύνη στα δελφίνια…………………………………………………σελ.10

Νοημοσύνη στους ελέφαντες και στους παπαγάλους……………………σελ.11

Χρήση των ζώων σε μορφές θεραπείας…………………………………σελ.12

Βιβλιογραφία…………………………………………………………….σελ.13

2

Σκοπός εργασίας:

Στην εργασία μου θα μελετήσω οτιδήποτε σχετικό με τη νοημοσύνη των ζώων, και σε γενικό και σε πιο ειδικό επίπεδο. Αρχικά, θα ήθελα να αναφερθώ στο ότι η άποψη σχετικά με την ύπαρξη νοημοσύνης στα ζώα, είναι δεδομένη θα λέγαμε, από την στιγμή που ο φυσιοδίφης και γεωλόγος Κάρολος Ροβέρτος Δαρβίνος άρχισε να μελετά και στη συνέχεια να εισηγείται πως όλα τα είδη ζωής, με ανώτερο τον άνθρωπο, προέρχονται από κοινούς παράγοντες και έχουν διαμορφωθεί ανάλογα, με την πάροδο του χρόνου. Ο Δαρβίνος μελέτησε την ποικιλομορφία των ειδών και το 1838 ανέπτυξε τη θεωρία του για την «Καταγωγή των ειδών», δηλαδή της εξέλιξης από κοινή καταγωγή ως την πρωταρχική επιστημονική εξήγηση για την ποικιλότητα στην φύση. Με βάση λοιπόν, τη Δαρβινική θεωρία, και ότι τα είδη στη φύση είναι συνδυασμός εξέλιξης του ενός με το άλλο, η νοημοσύνη και στα ζώα, θα μπορούσαμε να πούμε, πως λαμβάνεται σα δεδομένο. Οι μετέπειτα επιστήμονες, ήρθαν για να εξετάσουν τους εγκεφάλους των ζωντανών οργανισμών, ώστε να βγάλουν συμπεράσματα για το μέγεθος των νοητικών ικανοτήτων συγκεκριμένων ζώων, όπως αυτό του σκύλου, της γάτας, του δελφινιού, του ελέφαντα ή του παπαγάλου, που θα αναλύσω κι εγώ με τη σειρά μου μέσα από την εργασία μου. Σκοπός μου λοιπόν, είναι να μελετήσω τις παρατηρήσεις των επιστημόνων και να συνοψίσω τα συμπεράσματα που έχουν παραχθεί όσων αφορά τη νοημοσύνη στα ζώα.

3

Εισαγωγή:Ο όρος Ζωική νοημοσύνη χρησιμοποιείται αυτήν την περίοδο σε τρεις τρόπους: σαν συνώνυμο για την «ζωική γνώση», για να απαντηθεί η ερώτηση αν είναι τα ζώα ευφυή, ή για να δείξει μια συζήτηση των σχετικών επιπέδων νοημοσύνης στα διαφορετικά ζωικά είδη.Η φράση «ζωική νοημοσύνη» μπορεί να εισαγάγει μια συζήτηση για το αν μπορούμε να θέσουμε το χαρακτηρισμό για «ευφυές» σε ένα ζώο, ή εάν η ζωική συμπεριφορά πρέπει να θεωρηθεί σαν μια σειρά από μηχανικές απαντήσεις στα ερεθίσματα που δημιουργούνται στα εσωτερικά ή εξωτερικά περιβάλλοντα του ζώου με μόνο τον άνθρωπο στη θέση της συνειδητής σκεπτόμενης και εύκαμπτης απάντησης. Τα πιο ευφυή ζώα στον πλανήτη μας, είναι οι μεγάλοι πίθηκοι (άνθρωπος και χιμπατζήδες), κοίτη (όπως δελφίνια και φάλαινες), χοίροι, χταπόδια, άλογα, ελέφαντες και σκύλοι που θα τα μελετήσω και πιο αναλυτικά στη συνέχεια της εργασίας μου. [πηγή 13]

Νοημοσύνη στους χιμπατζήδες και στους πιθήκους:

Πρόσφατη έρευνα, που έγινε σε ζωολογικό πάρκο της Σουηδίας, ανακάλυψε ότι ένα ζώο, διαφορετικό απ’ τον άνθρωπο, ένας αρσενικός χιμπατζής, μπορεί να κάνει σχέδια για το μέλλον και να προσχεδιάζει τις πράξεις του. Συγκεκριμένα, ο χιμπατζής αυτός, ονόματι «Σαντίνο» παρατηρήθηκε να μαζεύει πέτρες σε σωρούς, κι όταν άνοιγε ο ζωολογικός κήπος να τις πετάει προς τους επισκέπτες, κι ευτυχώς για όλους, χωρίς καλό σημάδι. Δεκαετής έρευνα που πραγματοποιήθηκε από το Σουηδικό πανεπιστήμιο του Λουντ, και δημοσιεύτηκε στο βιολογικό περιοδικό «Current Biology», έδειξε ότι οι πίθηκοι κάνουν όντως σχέδια για το μέλλον και μάλιστα με πολύπλοκο τρόπο. Έχουν μια αρκετά εξελιγμένη συνείδηση, πιθανόν και έναν «εσωτερικό κόσμο» όπως εμείς, όταν σκεφτόμαστε περασμένα γεγονότα της ζωής μας ή αυτά που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον. Αυτή λοιπόν είναι η πρώτη φορά που οι επιστήμονες θεωρούν ότι αυτή η συμπεριφορά του χιμπατζή δεν βασίζεται σε μια ώθηση της στιγμής, αλλά σε μια ήρεμη και συνειδητοποιημένη κίνηση που έκανε για κάποιο σκοπό, να χρησιμοποιήσει αργότερα τις πέτρες εναντίον των επισκεπτών του. Άλλα παραδείγματα είναι ο χιμπατζής «Αγιούμου», ο οποίος τα κατάφερε τόσο καλά σε ένα τεστ μνήμης, που ξεπέρασε και τους ανθρώπους. Άλλη πρόσφατη έρευνα, από το Πανεπιστήμιο του Σαιντ Άντριους, έδειξε ότι ένας νεαρός χιμπατζής τα καταφέρνει καλύτερα σε διάφορες δραστηριότητες από ένα τετράχρονο παιδί. Ο χιμπατζής «Νιμ Τσίμπσκι» (παραφθορά του διάσημου γλωσσολόγου «Νόαμ Τσόμσκι») διδάχτηκε και καταλαβαίνει 125 σύμβολα επικοινωνίας. [χρήση πηγής 1]

4

Όσων αφορά στους πιθήκους έρευνες δείχνουν ότι ο άνθρωπος και οι ανθρωποειδείς πίθηκοι κληρονόμησαν την ικανότητά τους να γελούν από κάποιο πρόγονό τους, που έζησε πριν εκατομμύρια χρόνια. Από την εποχή του Δαρβίνου, οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει ότι οι ανθρωποειδείς πίθηκοι, παράγουν ήχους όταν γαργαλιούνται ή όταν παίζουν, σαν ένδειξη ενδιαφέροντος για παιχνίδι και κοινωνικές συναναστροφές. Παρ’ όλο που το γέλιο των πιθήκων δεν μοιάζει με αυτό του ανθρώπου, η Δρ Μαρίνα Νταβίλα Ρος του Πανεπιστημίου του Πορτσμούθ στη Βρετανία, ανέλυσε το γέλιο τους, και διαπίστωσε ότι οι ήχοι που παρήγαγαν τα ζώα είχαν αρκετές ομοιότητες με αυτούς που παράγουν οι άνθρωποι όταν γελούν.Το συμπέρασμα από αυτή την παρατήρηση είναι ότι το γέλιο εμφανίστηκε πολύ πριν ο άνθρωπος διαχωριστεί από αυτό το παρακλάδι των ανθρωποειδών πιθήκων. [πηγή 6]

Νοημοσύνη στους σκύλους:

Υπάρχει η άποψη ότι τα σκυλιά, δεν χρειάζονται τίποτα παραπάνω από τροφή και βόλτα καθημερινά για να είναι ήσυχα, χαρούμενα και ικανοποιημένα ζώα. Η αλήθεια είναι όμως, ότι τα σκυλιά είναι πολυδιάστατα πλάσματα και πέρα από σωματικές, έχουν και ψυχολογικές ανάγκες. Ανάγκες άμεσα συνδεδεμένες μεταξύ τους, για να διαμορφώσουν ένα υγιή και ισορροπημένο σκύλο. [πηγή 2]

Έτσι, το 1995 ο Μπράϊαν Χερ, φοιτητής ακόμη, αναρωτώμενος τι μπορεί να σκέφτεται ο σκύλος του, προχώρησε στα παρακάτω πειράματα.

Έδειχνε με το δάχτυλό του στον σκύλο του προς ποια κατεύθυνση να πάει και το τετράποδο ακολουθούσε τις συμβουλές του. Στη συνέχεια, έκρυβε τροφή κάτω από διάφορα δοχεία και δείχνοντας στον σκύλο που είναι η τροφή, εκείνος τα έβρισκε αμέσως. Σήμερα, ο Μπράϊαν Χερτ είναι επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστήμιου Ντιουκ και εξακολουθεί να μελετά το νου των σκύλων. Ο Χερ είναι επίσης επιστημονικός διευθυντής της εταιρείας Dognition. Στον ισότοπο αυτής της εταιρείας, ο κάθε ενδιαφερόμενος μπορεί αν ελέγξει τις νοητικές ικανότητες του τετράποδου φίλου του. Ο δρ Χερ υποστηρίζει πως οι σκύλοι ξεκίνησαν να αναπτύσσουν τις διανοητικές τους ικανότητες, από όταν άρχισαν να βρίσκονται κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς.

5

Το 2009, ο επιστήμονας αυτός δημιούργησε το Κέντρο Γνωσιακών Μελετών Σκύλων στο Πανεπιστήμιο Ντιούκ που με τη βοήθεια των συνεργατών του, έχουν συγκεντρώσει χίλιους περίπου κατόχους σκύλων, που πρόθυμα απαντούν σε ερωτήσεις, και πηγαίνουν τα σκυλιά τους στο κέντρο αυτό, προκειμένου εκείνα να εκπαιδευθούν και σε πιο δύσκολα καθήκοντα όπως η ανίχνευση εκρηκτικών. [πηγή 7]

Η νοημοσύνη στους σκύλους έχει πολλές μορφές και διαφέρει από ράτσα σε ράτσα. Σύμφωνα με τους νευροψυχολόγους, οι σκύλοι έχουν τρείς τύπους νοημοσύνης:

1. Την ενστικτώδη νοημοσύνη.

2. Την προσαρμοσμένη νοημοσύνη (δηλαδή τι μπορεί αν μάθει το σκυλί από μόνο του).

3. Τη νοημοσύνη εργασίας και υπακοής (δηλαδή τι μπορεί να μάθει το σκυλί όταν το εκπαιδεύουν οι άνθρωποι).

Πιο έξυπνη ράτσα στην εκπαίδευση και στην υπακοή θεωρείται το Μπόρντερ Κόλει. Λιγότερο ευφυή, παρατηρούνται τα σκυλιά της ράτσας του Αφγανικού Κυνηγόσκυλου.

Αν θέλουμε να αντιδιαστείλουμε την εξυπνάδα της γάτας, με αυτή των σκύλων, οι επιστήμονες αναφέρουν πως οι γάτες αναλογικά με το μέγεθος τους, έχουν μικρότερο εγκέφαλο από αυτόν των σκύλων, γεγονός που δείχνει το μέτρο της νοημοσύνης. Ωστόσο, οι γάτες παρατηρείται ότι είναι πιο έξυπνες στην χρήση των ποδιών τους. Επίσης, έχει παρατηρηθεί πως ένα μέσο σκυλί μπορεί αν διδαχθεί μέχρι και 250 λέξεις. Οι ερευνητές σε ένα Μπόρντερ Κόλει έχουν καταφέρει να διδάξουν πάνω από 1.000 λέξεις, δηλαδή όσες χρησιμοποιεί ένα τρίχρονο παιδί. Τα σκυλιά μπορούν ακόμα να υπολογίζουν μέχρι το 4 ή το 5, ενώ δείχνουν να κατανοούν τις έννοιες της πρόσθεσης και της αφαίρεσης. Εάν δηλαδή ένα σκυλί βλέπει ένα μπόλ με 5 τροφές και ένα με 2, πιθανότατα θα επιλέξει το δοχείο με τα περισσότερα κομμάτια. Κατανοούν ακόμα και την έννοια του χώρου και του χρόνου, δηλαδή ότι τα πράγματα συμβαίνουν με κάποιο είδος σειράς, τι έγινε πριν και τι ακολούθησε μετά. Αναπτύσσει την ικανότητα της συνεργασίας με άλλα σκυλιά, και την επικοινωνία του με τους ανθρώπους. [πηγή 10]

6

Έχουν τραβηχτεί και φωτογραφίες που τα μάτια των σκύλων (όπως η παραπάνω) δείχνουν πολλά για τα συναισθήματά τους. Στη συνέχεια, θα παραθέσω τέσσερις διαδοχικές φωτογραφίες που δείχνουν την αγάπη και την πίστη ενός σκύλου για τον φίλο του.

(1)

(2)

(3)

7

(4)

Ένα αυτοκίνητο χτυπάει το ένα σκυλί και ο φίλος του προσπαθεί να το σώσει.

Υπάρχει ακόμη μαρτυρία κατά την οποία φαίνεται πως το σκυλί ενός άστεγου, καθώς δεν μπορούσε να πιεί νερό από τη βρύση, ένας περαστικός έβαλε ένα δοχείο κάτω από τη βρύση για να το βοηθήσει. Τα μάτια του σκύλου την ώρα που κοίταζε τον περαστικό λένε αν μη τι άλλο, πως τα σκυλιά πέρα από νοημοσύνη έχουν και συναισθήματα. [πηγή 5]

Νοημοσύνη στους χοίρους:

Σε μια στήλη της New York Times στις 10 Νοεμβρίου του 2009, δημοσιεύτηκε μια έρευνα σχετική με τη νοημοσύνη των χοίρων, από τη Natalie Angier. Η σημαντική ανακάλυψη είναι ότι οι χοίροι που εκτίθενται σε καθρέφτες, μαθαίνουν ότι οι καθρέφτες, δεν είναι παράθυρα που δείχνουν ένα άλλο γουρούνι πίσω από ένα τζάμι, αλλά αντίθετα είναι τα είδωλα των εαυτών τους και του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκονται. Η μελέτη που έγινε ήταν βασισμένη στο εξής γεγονός: τοποθετούσαν ένα δοχείο τροφής, σε ένα σχετικά κρυφό σημείο ενός δωματίου με λαβύρινθους, το οποίο φαινόταν σαν είδωλο σε έναν καθρέφτη που φαινόταν στο τέρμα της ευθείας του διαδρόμου του δωματίου. Παράλληλα, υπήρχαν ανεμιστήρες που σκόρπιζαν ομαλά το άρωμα της τροφής, όμοια σε όλο το δωμάτιο. Οι περισσότεροι χοίροι από αυτούς που εξετάστηκαν, αντιλαμβάνονταν ότι η εικόνα στον καθρέφτη ήταν το είδωλο της τροφής τους, και δεν πήγαιναν πίσω από τον καθρέφτη για να το βρουν, αλλά καταλάβαιναν που πραγματικά βρίσκεται. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι η νοημοσύνη των χοίρων ποικίλει κι από φυλή σε φυλή. Γουρούνια της φυλής Ντούροκ, έχουν αποδειχθεί πιο έξυπνα από εκείνα της φυλής Χαμπσάιαρ.Ωστόσο, καθοριστικό παράγοντα στην ανάπτυξη της νοημοσύνης τους παίζει και η θρέψη. Τα γουρουνάκια που έχουν μια συγκεκριμένη θηλή στη γουρούνα για να τρέφονται, έχουν πλεονέκτημα στην ανάπτυξη τους και

8

στην αύξηση του βάρους τους, απέναντι σε αυτά που χάνουν στην αρχική μοιρασιά του γάλακτος, ακόμη κι αν αργότερα αποκτήσουν δεδομένη πρόσβαση σε θηλή. Αυτό συμβαίνει γιατί στο γάλα της γουρούνα συγκεντρώνεται μια μεγάλη ποσότητα σιαλικού οξέος, το οποίο είναι υπεύθυνο για την ανάπτυξη του εγκεφάλου του χοίρου. Η ερευνήτρια, που δημοσίευσε την έρευνα, στο άρθρο της καταλήγει πως αν δεν εκτρέφαμε τα χοιρίδια και δεν τα σκοτώναμε από πολύ νωρίς για να τα τρώμε, θα μπορούσαν να αναπτύξουν τις δυνατότητες τους και με τη βοήθεια μας, ένας χοίρος να γίνει κατοικίδιο ζώο ισάξιο του σκύλου. [πηγή 3]

Νοημοσύνη στα έντομα:

Παρατηρείται ότι ακόμα και τα έντομα που κάνουν διάφορες ενέργειες κατά τη διάρκεια της ζωής τους, μας δείχνουν ότι έχουν κάποιο σκοπό και τίποτα δεν είναι τυχαίο. Η κάμπια φτιάχνει κάλυμμα από ξυλαράκια και σάλιο για να κρύβεται από τα πουλιά. Οι μύγες δεν πετούν συνειδητά κυκλικά, για να μην προβλέπουν τα άλλα ζώα ή οι άνθρωποι την τροχιά τους και τις σκοτώνουν. Τα αποδημητικά πουλιά που μεταναστεύουν πριν έρθει ο χειμώνας, προκειμένου να εξασφαλίσουν τη διαβίωσή τους και το πετυχαίνουν κάθε χρόνο με επιτυχία, υποδηλώνει την ύπαρξη νοημοσύνης και δείχνουν σε εμάς πανέξυπνα. Επίσης, οι θαλάσσιες χελώνες περιπλανούνται στην θάλασσα κι όταν έρχεται η ώρα να γεννήσουν, επιστρέφουν και γεννούν μόνο στο μέρος που γεννήθηκαν. [πηγή 4]

9

Νοημοσύνη στα δελφίνια:

Επιστήμονες υποστηρίζουν πως στα δελφίνια παρατηρείται μια συμπεριφορά, παρόμοια με εκείνη των ανθρώπων, και πολύ ανώτερη από εκείνη των χιμπατζήδων. Αν και προηγούμενες μελέτες υποβίβασαν τα δελφίνια κάτω από τους χιμπατζήδες (ως προς το βαθμό ευφυΐας), σύγχρονες μελέτες δείχνουν πως τα δελφίνια ξεπερνούν τους χιμπατζήδες σε εξυπνάδα και μάλιστα υποστηρίζουν πως τα δελφίνια έχουν ιδιαίτερες προσωπικότητες, καθώς μπορούν να σκεφτούν για το μέλλον, μπορούν να αναγνωρίσουν σε έναν καθρέφτη σημεία του κορμιού τους που αλλιώς δεν είναι ορατά, καθώς επίσης μπορούν να μάθουν και μια συμβολική γλώσσα (σημείο-κλειδί για την ύπαρξη πολιτισμού). Επιπλέον, το συμπέρασμα αυτό για την υπέρτερη νοημοσύνη των δελφινιών, υποστηρίζεται κι από την ανατομική έρευνα που δείχνει ότι ο εγκέφαλος του δελφινιού έχει πολλά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ανώτερη νοημοσύνη. Η ζωολόγος Λόρι Μαρίνο του Πανεπιστήμιου Έμορι της Ατλάντα, συγκρίνοντας τους εγκεφάλους των δελφινιών με αυτούς των ανθρώπων και τω χιμπατζήδων, ανακάλυψε πως τα δελφίνια έχουν εντυπωσιακά μεγάλη αναλογία νεοφλοιού, δηλαδή του τμήματος αυτού του εγκεφάλου που εδράζονται εκεί οι νοητικές λειτουργίες. Για όλα τα παραπάνω, οι επιστήμονες ζητούν τα δελφίνια, να διαχωριστούν από την υπόλοιπη γήινη πανίδα, να μη φονεύονται, ούτε να κρατούνται φυλακισμένα σε διάφορα ψυχαγωγικά πάρκα, προκειμένου η αντιμετώπισή τους να αντανακλά την υψηλή τους νοημοσύνη κορυφαία μετά από αυτή του ανθρώπου. [πηγή 11]

10

Νοημοσύνη στους ελέφαντες και στους παπαγάλους:

Οι ελέφαντες κρύβουν ταλέντα και ευαισθησίες. Είναι ζώα που εκφράζονται καλλιτεχνικά, μπορούν να ζωγραφίσουν και να παίξουν μουσική. Η πιο ισχυρή τους αίσθηση είναι η ακοή, και γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, επειδή «πιάνουν» υψηλούς ήχους, έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους από μεγάλες αποστάσεις. Το πιο εντυπωσιακό απ’ όλα είναι η δυνατότητα τους να θυμούνται, όπως και ο άνθρωπος, τους τόπους που έχουν επισκεφθεί και ανθρώπους που έχουν συναντήσει.

Παπαγάλοι:Το εξυπνότερο πουλί. Αντιγράφει την ανθρώπινη ομιλία, φωνές και ήχους, ενώ μπορεί να τα συνδέσει για να συνδυάσει μικρές προτάσεις. Αντιλαμβάνονται χρώματα, καθώς και τη διαφορά του μεγέθους των πραγμάτων. [πηγή 12]

11

Χρήση των ζώων σε μορφές θεραπείας:

Υπηρεσίες που συμμετέχουν τα ζώα σε διάφορες μορφές θεραπείας, είναι κάποιες ήδη διαθέσιμες στη χώρα μας, ενώ άλλες είναι έτοιμες να εισαχθούν.Καταστάσεις που χρησιμοποιούνται τα ζώα προκειμένου να βοηθήσουν με τον τρόπο τους. Τέτοιες μορφές θεραπείας είναι για παράδειγμα όταν τα ζώα βοηθούν στο να εξυπηρετηθούν άτομα με ειδικές ανάγκες (κωφοί, τυφλοί κλπ), ή για διάσωση ατόμων μετά από φυσικά φαινόμενα είτε και για ανίχνευση εκρηκτικών.Τα ζώα χρησιμοποιούνται επίσης και για θεραπευτική συντροφιά και στα γηροκομεία. Τέλος, δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και την χρήση των σκύλων στην ελληνική αεροπορία.

12

Βιβλιογραφία:

Πηγή 1: www . healthyliving . gr /2009/03/10/νέες-αποδείξεις-για- τη-νοημοσύνη-των-ζ/Πηγή 2: http://www.medvoi365.gr/ktiniatrika/item/2877-η-νοημοσύνη-των-ζώων Πηγή 3: www . bolko . worldpress . com /2012/02/19/η-νοημοσύνη- των-χοίρων/ Πηγή 4: www . ideas 4 u . net / animal - intelligence . php Πηγή 5: www . insomnia . gr / topic /469430-η-νοημοσύνη-των- ζώων/Πηγή 6: http://www.psychanimal.org/index.php?option=com_content&view=article&id=52&Itemid=40 Πηγή 7: www . kathimerini . gr /487813/ article / oikonomia / die 8 nhw - oikonomia / h - koinwnikh - noymosynh - twn - skylwn Πηγή 8: http ://2 gym - zefyr . att . sch . gr / Portal / index . php / joomla - overview / kathignotes /371- plantsanimals

Πηγή 9: http://www.politeianet.gr/books/nesin-aziz-kedros-i- noimosuni-ton-zoon-117019 Πηγή 10: www . i - pet . gr / xrhsima - arthra / pets - and - life / item /166- h - nohmosynh - stous - skulous Πηγή 11: www . ethnos . gr / article . asp ? catid =22733& subid =2& pubid =9262819 Πηγή 12: www . otherside . gr /2011/08/ exypnotera - zwa - planiti / Πηγή 13: Wikipedia.qwika.com/en2el/Animal_intelligence

13

14