Η ΚΟΜΜΟΥΝΑ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο βασικός στόχος της παρούσης εργασίας είναι διπλός, για το λόγο αυτό, θεωρήθηκε σκόπιμη η διαίρεσή της σε δύο κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο, θα επιχειρηθεί μία όσο το δυνατόν συντομότερη αναφορά στα ιστορικά γεγονότα, στους πρωταγωνιστές, στις καινοτομίες, αλλά και στις νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, που έλαβαν χώρα στις γειτονιές του Παρισιού, μεταξύ των μηνών Μαρτίου-Μαΐου του έτους 1871, ενώ στο δεύτερο κεφάλαιο, θα γίνει προσπάθεια να αναλυθεί, αν η επίδραση της Παρισινής Κομμούνας στην μεταγενέστερη επαναστατική σκέψη ήταν καθοριστική, η όχι. Πολλοί μεταγενέστεροι διανοητές, προσπάθησαν να κάνουν τον απολογισμό μιας επαναστατικής πράξης, που ενώ κράτησε μόλις δύο μήνες, παρά ταύτα ταρακούνησε συθέμελα ένα κόσμο που συνεχώς άλλαζε.

Η βιβλιογραφική έρευνα περιλαμβάνει κυρίως το έργο της Έλλης Παππά ‘’Η Κομμούνα του 1871’’ , την ‘’Κομμούνα των Παρισίων’’ του Ευάγγελου Παπαναστασίου, καθώς επίσης και το κλασικό, πλέον, εγχειρίδιο του Ζαχαρία Τσιρπανλή ‘’Η Ευρώπη και ο Κόσμος 1814-1914’’. Επιπλέον, απαραίτητες πηγές για την ολοκλήρωση του Β’ Κεφαλαίου, αποτέλεσαν τα έργα ‘’Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία’’ του Κάρολου Μαρξ, και το ‘’Κράτος και Επανάσταση’’ του Λένιν. Τέλος, θεωρήθηκε σκόπιμη η μελέτη ποικίλων πολιτικών άρθρων από το διαδίκτυο, ούτως ώστε να κατανοηθεί η στάση της σύγχρονης Μαρξιστικής και μη, σκέψης, για μία επαναστατική κίνηση που έλαβε χώρα 140 χρόνια πριν.

ΜΕΡΟΣ 1 ο

1.1. Ιστορικό Πλαίσιο

Βρισκόμαστε στο έτος 1814, στη Γαλλία. Ο μέχρι πρότινος αήττητος Ναπολέων, κηρύσσεται έκπτωτος, ενώ οι συνασπισμένες εναντίον του Δυνάμεις, Αυστρία, Μεγάλη Βρετανία, Πρωσία και Ρωσία, σπεύδουν να εφαρμόσουν τη Συμφωνία του Σομόν. Με τη βοήθεια του Ταλευράνδου, ενός ευφυούς πρώην υπουργού των Εξωτερικών του Ναπολέοντος, καλούν στη Γαλλία τον αδελφό του καρατομηθέντος από τους Γάλλους επαναστάτες (το 1793) Λουδοβίκου ΙΣΤ’, Κόμη της Προβηγκίας, γνωστό ως Λουδοβίκο ΙΗ’, και πραγματοποιούν τη λεγόμενη Παλινόρθωση της παραδοσιακής βασιλικής οικογένειας της Γαλλίας, των Βουρβόνων. Η πράξη αυτή των συνασπισμένων Δυνάμεων, είναι πολύ σημαντική για την Γαλλική ιστορία, διότι, καταργεί τη περίοδο της λεγόμενης Πρώτης Αυτοκρατορίας. Επίσης, ο νέος βασιλέας έσπευσε, ευθύς εξαρχής, να αποκαταστήσει τις διπλωματικές σχέσεις του κράτους του, με τις νικήτριες Δυνάμεις, ενώ περιορίστηκε στα γεωγραφικά όρια πριν από τις Ναπολεόντειες κατακτήσεις.

Όσον αφορά την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της Γαλλίας, μετά την Παλινόρθωση, αυτή παρουσιάζει έναν ιδιαίτερα αντιφατικό χαρακτήρα. Από τη μία πλευρά, ο Λουδοβίκος έδειξε σεβασμό στα αιτήματα της Γαλλικής Επανάστασης, και παραχώρησε στο λαό όλες τις κατεκτημένες, θεμελιώδεις του ελευθερίες, όπως για παράδειγμα, την ισότητα μεταξύ των πολιτών απέναντι στους νόμους και τη φορολογία, τα συνταγματικά δικαιώματα κ.α., ενώ από την άλλη μεριά, ακύρωσε στη πράξη, όλη την ουσία των προσδοκιών της Γαλλικής Επανάστασης. Αναλυτικότερα, επανέφερε την ελέω θεού βασιλεία, συγκέντρωσε στο πρόσωπό του όλη την εκτελεστική και νομοθετική εξουσία, ενώ φρόντισε ώστε οι δύο βουλές της χώρας, δηλαδή η βουλή των Ισοτίμων και των Αντιπροσώπων, να έχουν αρκετά κλειστό ταξικό χαρακτήρα. Το γεγονός αυτό, είχε ως αποτέλεσμα, οι ευρύτερες λαϊκές μάζες να μην μπορούν να εκφράσουν άμεσα τις προτιμήσεις τους. Ο λόγος ήταν αρκετά απλός: από τη μία πλευρά, στη βουλή των Ισοτίμων, μετείχαν αποκλειστικά μέλη με ισόβιο και κληρονομικό χαρακτήρα που διορίζονταν κατευθείαν από τον βασιλιά, ενώ κάτι αντίστοιχο γινόταν και στη βουλή των Αντιπροσώπων, όπου μπορούσαν να εκλεγούν μόνο όσοι πλήρωναν ετήσιο φόρο 1.000 φράγκα, δηλαδή, μόλις το 0,26% του γαλλικού πληθυσμού.1 Επιπλέον, η εργατική τάξη, που θα μας απασχολήσει ιδιαίτερα στην παρούσα εργασία, δεν έχει ακόμα αποκτήσει ταξική συνείδηση, δεν έχει οργανωθεί σε σωματεία για να διασφαλίζει τα δικαιώματά της, ενώ οι συνθήκες εργασίας, για τους ανθρώπους αυτούς, είναι άθλιες. Το χειρότερο όμως όλων, είναι ότι καμία νομοθεσία δεν εξασφάλιζε το παραμικρό δικαίωμα για την πληθυσμιακή αυτή ομάδα. Θα λέγαμε λοιπόν ότι, οι εργασιακές σχέσεις ρυθμιζόταν ιδιωτικά, με γνώμονα το κέρδος και πάντα, εις βάρος των Γάλλων εργατών. Επίσης η εργατική τάξη φαίνεται να μην ήταν ιδιαίτερα μεγάλη στον αριθμό, με μοναδική εξαίρεση τους εργάτες των πόλεων της Λυών και του Παρισιού.

1 Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Τσιρπανλής Ζ., Η Ευρώπη και ο κόσμος 1814-1914, ΒΑΝΙΑΣ 1993, σελ. 20-21

Φυσικά η Παλινόρθωση των Βουρβόνων, επέφερε πλήθος αλλαγών στη ζωή όλων των κοινωνικών τάξεων. Θα προσπαθήσουμε εδώ, να αναφέρουμε συνοπτικά τις σημαντικότερες:

Α) με την επιστροφή του Λουδοβίκου ΙΗ’, μία μεγάλη μερίδα φιλοβασιλικών και αδιάλλακτων αριστοκρατών, γνωστοί και με την ονομασία Ultras, εγκαινίασε την περίοδο της στυγνής τρομοκρατίας εναντίον των δημοκρατικών. Η καταπάτηση του συνταγματικού χάρτη, υπήρξε καθημερινό φαινόμενο.

Β) επιβλήθηκε η λογοκρισία στον Τύπο και σε κάθε μορφή ελεύθερης έκφρασης. Η συμμετοχή των εργατών σε πορείες, επέφερε ποινές φυλάκισης και βαριά πρόστιμα.

Γ) η αποτυχία των Βουρβόνων να περιορίσουν την δύναμη των αριστοκρατών, οδήγησε στη δυσανασχέτηση των ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων, που εκτός των άλλων, αντιμετώπιζαν και μία βαθιά οικονομική κρίση. Αντιπροσωπευτικό δείγμα της δύναμης των Ultras, ήταν η ψήφιση ενός νόμου, σύμφωνα με τον οποίο, αποζημιωνόταν όλοι οι ευγενείς που είχαν χάσει τα κτήματά τους κατά την Γαλλική Επανάσταση.

Όλα τα παραπάνω, οδήγησαν στη λεγόμενη Ιουλιανή Επανάσταση του 1830. Η επανάσταση αυτή, που ανέτρεψε τον Λουδοβίκο Ι΄ και αποδυνάμωσε την αριστοκρατική τάξη, μας ενδιαφέρει, και πάντα σε συνάρτηση με την μεταγενέστερη Κομμούνα, επειδή σε αυτή παρατηρούμε μία καθαρά παρισινή ενέργεια, που δεν εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Γαλλία, αναδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό, την πρωτεύουσα της χώρας σε κέντρο των πολιτικών εξελίξεων. Επίσης, φανέρωσε, για ακόμα μία φορά, την αδυναμία της εργατικής τάξης να πράξει γρήγορα, συνειδητά και προγραμματισμένα, σε αυτό το ιστορικό της στάδιο. Οι ενέργειες αυτές, δεν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να πραγματοποιηθούν, από μία τάξη που δεν είχε ακόμα ωριμάσει πλήρως πολιτικά.

Η Ιουλιανή επανάσταση ωστόσο, καθώς επίσης και το επακόλουθο Δημοκρατικό καθεστώς(1848-1851) δεν κατάφεραν να επιλύσουν τα καίρια προβλήματα των λαϊκών στρωμάτων , που από το 1846 αντιμετώπιζαν μία βαρύτατη οικονομική και βιομηχανική κρίση. Έτσι λοιπόν η ολοένα και αυξανόμενη ανεργία, ως φυσικό αποτέλεσμα της ύφεσης, σε συνδυασμό με την εμφάνιση των συμποσίων, δηλαδή των ομιλιών μορφωμένων σοσιαλιστών που συγκέντρωναν μεγάλο αριθμό της εργατικής τάξης, καθώς επίσης και η δημοσίευση του Μανιφέστου του κομμουνιστικού κόμματος, το 1848, από τον Μαρξ και Ένγκελς, που αποτέλεσε σημείο αναφοράς για το εργατικό κίνημα παγκοσμίως, οδήγησαν το λαό στη προσπάθεια να εκπληρώσει, με κάθε τρόπο, τα κοινωνικά του αιτήματα. Η ωρίμανση και ο αυτοπροσδιορισμός της εργατικής τάξης του Παρισιού, έχει αρχίσει να συντελείται από αυτό ακριβώς το σημείο, γεγονός που φαίνεται και από την ανατροπή του βασιλικού καθεστώτος τη συγκεκριμένη περίοδο. Τέλος, θα ήθελα να αναφερθώ ενδεικτικά σε τρείς βασικούς νόμους, που θεσπίστηκαν την περίοδο του Δημοκρατικού καθεστώτος, για να φανερώσουμε αφενός, γιατί η ανατροπή του βασιλέα δεν έφερε ουσιαστικές αλλαγές στις ατομικές ελευθερίες των πολιτών, και αφετέρου, για να δούμε το κοινωνικό κλίμα, εντός του οποίου, συντελέστηκε η προοδευτική ωρίμανση του προλεταριάτου. Ο πρώτος νόμος λοιπόν, ο περιβόητος νόμος του Φαλλού, παραχωρούσε στο καθολικό ιερατείο το δικαίωμα ελέγχου ολόκληρου του εκπαιδευτικού συστήματος, γεγονός που από μόνο του περιορίζει σημαντικά την εκπαιδευτική διαδικασία. Ο δεύτερος νόμος, στερούσε

το δικαίωμα της ψήφου σε όποιον πολίτη δεν κατοικούσε στην ίδια περιοχή για πάνω από τρία χρόνια. Τέλος, ο τρίτος νόμος, αφορούσε τον περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου.

Παρ’ όλα αυτά, ο πρόεδρος της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας, Λουδοβίκος Ναπολέων, είχε ως απώτερο στόχο την παντελή κατάλυση του Δημοκρατικού καθεστώτος και την αντικατάστασή του από μία νέα Γαλλική Αυτοκρατορία, που θα βάδιζε στα πρότυπα της Πρώτης Αυτοκρατορίας που δημιούργησε ο παππούς του, Μέγας Ναπολέων. Αφού εξασφάλισε την συμπαράσταση της αστικής και γεωργικής τάξης, καθώς επίσης και την εύνοια του πάπα, ο Λουδοβίκος προέβη στο πραξικόπημά του 1851. Η νεοϊδρυθείσα Δεύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία, χωρίζεται σε δύο περιόδους, όσον αφορά την εσωτερική της πολιτική. Η πρώτη περίοδος, από το 1852, μέχρι και το 1860, είναι η περίοδος της αυταρχικής διακυβέρνησης του Λουδοβίκου-Ναπολέοντος, που περιελάμβανε περιορισμούς σε όλο το φάσμα της κοινωνικής ζωής, όπως για παράδειγμα την ενίσχυση της αστυνόμευσης, το κλείσιμο εφημερίδων που θεωρούνταν εχθρικές απέναντι στο νέο καθεστώς, την πλήρη απαγόρευση των δημοσίων συγκεντρώσεων κ.α. Η δεύτερη περίοδος, που διήρκησε από το 1860 μέχρι και το 1870,χαρακτηρίζεται από μία επιτάχυνση του φιλελευθερισμού του Ναπολεόντειου καθεστώτος.2 Αναλυτικότερα, ο Λουδοβίκος επιχείρησε μία σειρά από μεταρρυθμίσεις στη παιδεία, επιτράπηκαν οι δημόσιες συναθροίσεις, ενώ οι εργάτες απέκτησαν μία σειρά από επαγγελματικά πλεονεκτήματα, με ανώτερό όλων, το δικαίωμα της εργασιακής απεργίας. Το βαθύτερο αίτιο που οδήγησε στις νέες πολιτικές μεταρρυθμίσεις, ήταν η συνεχής αύξηση της πολιτικής δύναμης των δημοκρατικών και της εργατικής τάξης, που εκμεταλλεύτηκε, εν τέλει, τις νεοαποκτηθείσες ελευθερίες, για να οργανώσει αποτελεσματικότερα την πάλη της κατά της Αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα στα τελευταία δύο χρόνια του καθεστώτος, η εργατική τάξη παρουσιάζει εξαιρετική αναδιοργάνωση, καθώς δημιούργησε, και πάλι στο Παρίσι, ένα παράρτημα της Εργατικής Διεθνούς. Είναι η ίδια περίοδος, όπου οι επαναστατικές ιδέες των Μαρξ και Ένγκελς, επηρεάζουν, αλλά και αυτοπροσδιορίζουν ένα μεγάλο μέρος του προλεταριάτου. Εν τω μεταξύ, κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Αυτοκρατορίας, η χώρα γνωρίζει έντονη καπιταλιστική ανάπτυξη, ολοκληρώνοντας με αυτό τον τρόπο, τη βιομηχανική της επανάσταση. Αναλυτικότερα, δημιουργείται σιδηροδρομικό δίκτυο σε όλη την εθνική επικράτεια, η μεταλλουργία γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη, ενώ η παραγωγή ειδών από μετάξι αυξάνεται ραγδαία. Ο μεγάλος ρυθμός της βιομηχανικής ανάπτυξης φαίνεται και από το γεγονός ότι, το εργατικό δυναμικό αυξάνεται κατά εκατό χιλιάδες.3 Τέλος, ως επιστέγασμα της καπιταλιστικής οικονομίας, το χρηματιστικό κεφάλαιο γνωρίζει πρωτοφανή άνθιση για τα γαλλικά δεδομένα. Έτσι, το 1863, ιδρύεται η Πιστωτική Τράπεζα της Λυών, το 1864, η Τράπεζα Παρακαταθηκών, ενώ το 1865, η Γαλλική Αγροτική Πιστωτική Τράπεζα.4

Όμως, η Δεύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία, δεν έμελλε να διαρκέσει για πολύ. Το 1870, η συμβατικά αποκαλούμενη Γερμανία, ήρθε σε πολεμική σύγκρουση με την Γαλλία. Ο

2 Όμως η περιοδολόγηση, αποτελεί ταυτόχρονα και ερμηνεία (μία κατεξοχήν υποκειμενική διεργασία). Γι’ αυτό κάποιοι ιστορικοί, όπως για παράδειγμα ο Ζ. Τσιρπανλής, διακρίνουν τρείς φάσεις στη περίοδο της Δεύτερης Αυτοκρατορίας. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε και την περιοδολόγηση του ρώσου Ιστορικού Ταρλέ, που ενώ διακρίνει δύο φάσεις στη Ναπολεόντεια εξουσία, ωστόσο η χρονολόγησή του είναι εντελώς διαφορετική. Η πρώτη περίοδος καλύπτεται από τα έτη 1852-1866, ενώ η δεύτερη, από τα έτη 1866-1770. Βλ. http://athens.indymedia.org/front.php3?lang=el&article_id=349450

3 Το 1866 το Παρίσι αριθμούσε 1.799.980 κατοίκους, το 57% των οποίων, εργαζόταν στη βιομηχανία. Για περισσότερες λεπτομέρειες, βλ. ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ.GR4 Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. http://athens.indymedia.org, ό. π.

πόλεμος μεταξύ των δύο κρατών, ξεκίνησε στις 19 Ιουλίου 1870, και έληξε στις 28 Ιανουαρίου 1871. Τα συνασπισμένα Γερμανικά κρατίδια κατάφεραν, σε λιγότερο από ένα χρόνο, να νικήσουν κατά κράτος τον Λουδοβίκο, ο οποίος και τελικά συνελήφθη στο Σεντάν. Μόλις έγινε γνωστή, στο Παρίσι, η αιχμαλωσία του αυτοκράτορα, ο λαός ξεσηκώθηκε και ανακήρυξε τη Δημοκρατία στις 4 Σεπτεμβρίου 1870. Ήταν η τρίτη εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στην ιστορία της Γαλλίας. Η προσωρινή κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης που δημιουργήθηκε, αποφάσισε τη συνέχεια του πολέμου εναντίον της Πρωσίας, ενώ από τον Σεπτέμβριο, μέχρι και τον Ιανουάριο του 1871, οπότε και υπογράφηκε η ανακωχή μεταξύ των δύο αντιπάλων, η πόλη του Παρισιού βρισκόταν υπό συνεχή πολιορκία. Για περισσότερους από τέσσερις μήνες, οι κάτοικοι της πόλης υπέφεραν από εξάντληση, υποσιτισμό, έλλειψη στέγασης και υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, αλλά κυρίως, υπέφεραν από την μετριοπαθή στάση της αστικής και αγροτικής τάξης απέναντι στα εθνικά ζητήματα. Τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα επιθυμούσαν, αρκετές φορές σε προδοτικό βαθμό, την όσο το δυνατό γρηγορότερη σύναψη ανακωχής με τους Πρώσους, ούτως ώστε, να πάψει η βιομηχανική και εμπορική νέκρωση της χώρας που είχε προκληθεί εξαιτίας του πολέμου.

Έτσι, μετά τη σύναψη της ανακωχής μεταξύ των δύο κρατών, και μέσα στα πλαίσια του βαρύτατου κοινωνικού κλίματος που προαναφέραμε, η κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης αποφάσισε την διεξαγωγή εθνικών εκλογών. Στις 8 Φεβρουαρίου 1871, << εκλέχτηκε νέα εθνοσυνέλευση, σύμφωνα με τους όρους ανακωχής, στη σύνθεση της οποίας πλειοψηφούσαν οι μοναρχικοί. Στις 17 Φεβρουαρίου, ανέλαβε πρωθυπουργός της χώρας ο Θιέρσος, ένας μετριοπαθής πρώην υπουργός του Ναπολεόντειου καθεστώτος, και στις 26 του ίδιου μήνα, υπογράφηκε στις Βερσαλλίες η προκαταρκτική συμφωνία ειρήνης, η οποία και επικυρώθηκε από την εθνοσυνέλευση την 1η Μαρτίου>>.5 Οι όροι ανακωχής που υπογράφτηκαν από τη Συνέλευση του Θιέρσου, προκάλεσαν την οργή του λαού, αφού περιελάμβαναν, μεταξύ άλλων, την παράδοση των γαλλικών επαρχιών Αλσατίας και Ανατολικής Λωρραίνης, ενώ η χώρα υποχρεούτο να πληρώσει περίπου 5 δισεκατομμύρια χρυσά φράγκα ως πολεμική αποζημίωση. Το μήνυμα, λοιπόν, της εθνοσυνέλευσης ήταν ξεκάθαρο: ο πόλεμος με την Πρωσία, έπρεπε πάση θυσία να τερματιστεί, προς όφελος των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Η κατεύθυνση αυτή, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε οξύτατες κοινωνικές αναταραχές, ιδιαίτερα από την δημοκρατική μερίδα του πληθυσμού, που επιθυμούσε με κάθε τρόπο τη συνέχιση του πολέμου. Τα απώτερα σχέδια των δημοκρατικών, ήταν η μηδενική απόδοση πολιτικής νομιμότητας στην Εθνοσυνέλευση, καθώς επίσης και η δημιουργία αυτοδιοικούμενων, και πλήρως αποκομμένων από τη κεντρική διοίκηση, κομμούνων σε όλη την γαλλική επικράτεια. Όσον αφορά τις επαναστατικές ομάδες του Παρισιού, αυτές περιελάμβαναν σοσιαλιστές οπαδούς του Προυντόν, τους σοσιαλιστές οπαδούς της Εργατικής Διεθνούς που επιθυμούσαν μία παγκόσμια εργατική πάλη εναντίον του καπιταλιστικού συστήματος, και τέλος, ορισμένους ριζοσπάστες που απέρριπταν παντελώς κάθε μορφή σοσιαλισμού. Το διάστημα αυτό, στο Παρίσι, οι οπαδοί της Διεθνούς θα διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της Κομμούνας, αφού αναπτύσσουν έντονη επαναστατική δραστηριότητα, ενώ ταυτόχρονα ασκούν σημαντική επιρροή στους εργάτες της πόλης. Επιπλέον, οι κάτοικοι του Παρισιού, είχαν επιπρόσθετους λόγους για την έναρξη της επανάστασης, αφενός διότι η μεταφορά της έδρας της Εθνοσυνέλευσης στις Βερσαλλίες, αποτελούσε γεγονός που μείωσε το γόητρο του Παρισιού ως πρωτεύουσα της Γαλλίας, και αφετέρου, επειδή ο Θιέρσος επέβαλλε, αποκλειστικά για τους κάτοικους του Παρισιού, μία σειρά από βαρύτατους φόρους που έπρεπε να καταβληθούν εντός μερικών ωρών.

5 http://athens.indymedia.org, ό. π.

ρους της ανακωχής,1.2. Η Κομμούνα

Η απόφαση του Θιέρσου να μεταφέρει την έδρα της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης στις Βερσαλλίες, αποτελούσε μία πράξη, που μαζί με την ανεργία και την πείνα, ένωσε όλους τους κατοίκους του Παρισιού. Επιπλέον, η εμπορική και μικροαστική τάξη, βλέποντας τα οικονομικά της συμφέροντα να πλήττονται, αποφάσισε να ενωθεί με την εργατική τάξη του Παρισιού, δημιουργώντας έτσι, μία ισχυρά ενωμένη πλειοψηφία εναντίον του Θιέρσου.6 Η γέννηση της Κομμούνας άρχισε στις 18 Μαρτίου 1871,τη στιγμή δηλαδή που το πολιορκημένο από τους Πρώσους Παρίσι, βρέθηκε ανάμεσα σε δύο πυρά. Ο Θιέρσος, πιθανόν φοβούμενος ότι οι κάτοικοι του Παρισιού θα του δημιουργούσαν προβλήματα με τους Πρώσους και τους μεγαλοαστούς , είχε αποφασίσει να αφοπλίσει την εθνοφρουρά της πόλης. Για το λόγο αυτό, διέταξε τα στρατεύματα του να εισβάλλουν στη γαλλική πρωτεύουσα. Όμως η εθνοφρουρά, με την υποστήριξη των πολιτών, προέβαλλε ισχυρή αντίσταση, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτών της Εθνοσυνέλευσης, παρόλο που διατάχθηκε να επιτεθεί στους πολίτες, δεν το έπραξε.

Η αποτυχία του αφοπλισμού της εθνοφρουράς, οδήγησε τον Θιέρσο σε τακτική, όπως αποδείχτηκε αργότερα, υποχώρηση από το Παρίσι. Η υποχώρηση αυτή, αποσκοπούσε τελικά στην ανασυγκρότηση του γαλλικού στρατού, και στη συνέχεια, στη πολιορκία της πρωτεύουσας με τη βοήθεια των Πρώσων, ενώ αντίθετα οι επαναστάτες, υπερεκτιμώντας τις δυνάμεις τους, θεώρησαν την υποχώρηση του Θιέρσου ως ένδειξη ήττας. Το γεγονός αυτό, αποτέλεσε και ένα από τα κυριότερα αίτια για την γρήγορη πτώση της Κομμούνας.7

Στη συνέχεια, ο λαός του Παρισιού, ο οποίος βρισκόταν σε επαναστατικό βρασμό εξαιτίας της ξαφνικής του νίκης, αποφάσισε την διεξαγωγή εκλογών, στις οποίες θα έπαιρνε μέρος όλος ο πληθυσμός της πόλης. Έτσι λοιπόν, την 26 Μαρτίου, γενομένων των εκλογών, εξελέγη ένα Γενικό Συμβούλιο ενενήντα μελών, με την ονομασία Κομμούνα του Παρισιού, ενώ οι διάφορες κυβερνητικές λειτουργίες και υπηρεσίες, ανατέθηκαν σε ποικίλους επιτρόπους. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι, οι πολίτες μπορούσαν να παρεμβαίνουν ελεύθερα στις κρατικές υποθέσεις, ενώ η Κομμούνα υιοθέτησε ως εθνικό σύμβολο την κόκκινη σημαία της εργατικής τάξης, θέλοντας να αναδείξει με αυτό τον τρόπο την επαναστατική κατεύθυνση του νεοσύστατου κοινωνικοπολιτικού οργανισμού. Το Γενικό Συμβούλιο αποτελούντο από αιρετούς, αλλά και ανακλητούς, από το λαό, Δημοτικούς Συμβούλους, που συνήθως εκπροσωπούσαν τα συμφέροντα των εργατών, ενώ αυτός ήταν και ο λόγος, που το αξίωμα το κατείχαν κυρίως οι εργάτες, ή, οι διανοητές αντιπρόσωποι της εργατικής τάξης.8

6 Ευάγγελος Παπαναστασίου, Η Κομμούνα των Παρισίων, Αθήνα 1972, σελ. 25

7 Ο Λένιν θεωρεί ως ένα από τα βασικά αίτια της Ματωμένης Εβδομάδας, την υποχωρητικότητα και την ολιγωρία των επαναστατών. Βλ. Β. Λένιν, Τα διατάγματα της Κομμούνας, περιοδικό Σπάρτακος, τεύχος Φεβρουαρίου-Μαρτίου 1931. Την ίδια άποψη εκφράζει και ο θεωρητικός του αναρχοκομμουνισμού Πιοτρ Κροπότκιν, που κατηγόρησε εν ολίγοις, τους Κομμουνάρους για ανάλωση σε ασήμαντα θέματα, τις πρώτες κρίσιμες μέρες. Π. Κροπότκιν, Αναρχοκομμουνισμός. Η διερεύνηση του μέλλοντος στο παρών, Κόκκινο Νήμα.

Τα γενικά διατάγματα της Κομμούνας δημιουργήθηκαν και δημοσιεύθηκαν από την Επιτροπή Εργασίας και Ανταλλαγών και αφορούσαν, εν συντομία, τα εξής καίρια ζητήματα:

Οι υπαίτιοι του πολέμου, θα αποζημίωναν το λαό για όλα τα βάρη και τις ευθύνες που τους προκάλεσε ο πόλεμος.

Επιδιώχθηκε η απαλλαγή των χωρικών από τους εισπράκτορες του κράτους. Αυτό επιτεύχθηκε δια μέσου της μεταβολής των τελευταίων, από διοριζόμενους και εξαρτώμενους, από τη Κυβέρνηση, δημοσίους υπαλλήλους, σε αιρετούς. Η εκλογή γινόταν από τους ίδιους τους αγρότες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, για πρώτη φορά

στην ιστορία, οι αρχόμενοι αγρότες, να γίνουν άρχοντες των εισπρακτόρων. 17 Φ

Προωθήθηκε χωρισμός της εκκλησίας από το κράτος, καθώς επίσης και η πλήρης απαλλαγή των ιερέων από την εκπαιδευτική διαδικασία. Πλέον η εκπαίδευση των νέων θα γινόταν από νεωτεριστές δασκάλους.

Η πλήρης παραγραφή των ενυπόθηκων χρεών και η εξάλειψη, εν γένει, των

τοκογλυφικών μεθόδων που απομυζούσε τα κατώτερα λαϊκά στρώματα. η οπ

Καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας, ενίσχυση των εργατικών σωματείων και επιβολή ενός ελάχιστου ορίου στα ημερομίσθια, προς όφελος των εργατών.

Η υποβολή των διοικητικών και δικαστικών υπαλλήλων, υπό την εκλογή, αλλά και την ανάκληση του λαού. Η λογική πίσω από τη πράξη αυτή, ήταν ότι ο διορισμός κάθε ανώτερου αξιωματούχου, θα γινόταν πλέον όχι από λίγους και εκλεκτούς, αλλά από όλους τους πολίτες, και με γνώμονα το κοινό συμφέρον.

Όλα τα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια, παραδόθηκαν σε εργατικές οργανώσεις για ανάπτυξη της παραγωγικής δραστηριότητας. Πολλοί επιστήμονες, θεωρούν αυτή τη κίνηση, ως τη πρώτη, ιστορικά, προσπάθεια κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής.

Η παντελής κατάργηση της αστυνομίας, αλλά και του στρατού, και η αντικατάστασή τους από εθελοντικές πολιτοφυλακές.

Η θέσπιση της δωρεάν, καθολικής παιδείας. Για πρώτη φορά στο κόσμο, κυριαρχεί το αίτημα για μία παιδεία με χαρακτήρα γενικού αγαθού, στο οποίο, θα έχουν πρόσβαση όλοι οι πολίτες, και όχι μόνο οι λίγοι και ευνοούμενοι.

Η οριστική παύση του δικαιώματος επιβολής προστίμου στους εργάτες από τους εργοδότες.

Δημιουργήθηκε η ομοσπονδία καλλιτεχνών, με πρόεδρο τον γνωστό ζωγράφο Γκούσταβ Κουρμπέ. Σκοπός της ομοσπονδίας, ήταν η υπαγωγή όλων των

8 Τα 35 περίπου από τα 91 μέλη, ήταν χειρώνακτες εργάτες, η είχαν εργαστεί παλιότερα, πριν τελικά αναμειχτούν με τη πολιτική. 11 μέλη της Κομμούνας εργαζόταν σε γραφεία, ενώ από τους υπόλοιπους, τρείς ήταν γιατροί, τρείς δικηγόροι, τρείς δάσκαλοι, ένας κτηνίατρος και ένας αρχιτέκτων. Από αυτούς, ελάχιστοι είχαν στο παρελθόν ενεργή ανάμειξη με τη πολιτική. Γεώργιος Παπαγεωργίου, ό. π. , σελ. 7

καλλιτεχνών σε ένα συνδικάτο που θα τους εξασφάλιζε την ανεξαρτησία από τη κρατική λογοκρισία.

Τέλος επιδιώχθηκε η χειραφέτηση των γυναικών μέσω της συμμετοχής στην εκπαίδευση, τη δημιουργία γυναικείου τμήματος της Α’ Διεθνούς κ.α.

Όμως, το σοσιαλιστικό όραμα της Κομμούνας δεν έμελε να ολοκληρωθεί ποτέ. Όσο ο λαός του Παρισιού, ασχολούταν με τις εσωτερικές του υποθέσεις, ο Θιέρσος ανασυγκροτούσε τον εθνικό του στρατό απερίσπαστος. Έτσι λοιπόν, « ο στρατός των Βερσαλλιών επιτέθηκε στο Παρίσι, στις 2 Απριλίου 1871, έκτοτε, η γαλλική πρωτεύουσα βρισκόταν υπό συνεχή βομβαρδισμό. Όσοι Κομμουνάροι αιχμαλωτίζονταν, εκτελούνταν αμέσως, ενώ το πλεονέκτημα του στρατού ήταν τέτοιο, ώστε από τα μέσα Απριλίου, ο Θιέρσος σταμάτησε κάθε διαπραγμάτευση με το Παρίσι. Το τείχος της πόλης καταλήφθηκε στις 21 Μαΐου, παρ όλα αυτά οι πολίτες προέβαλλαν ισχυρή αντίσταση, ιδιαίτερα στις ανατολικές εργατικές συνοικίες του Παρισιού, όπου οι οδομαχίες συνεχίστηκαν για οκτώ ακόμα ημέρες, που έμειναν στην ιστορία ως η Ματωμένη Εβδομάδα. Σύμφωνα με τις πηγές, μόνο κατά τη διάρκεια της Ματωμένης Εβδομάδας, σκοτώθηκαν περίπου 17.000 παριζιάνοι, ενώ οι τελευταίοι εκατόν σαράντα επτά Κομμουνάροι, εκτελέστηκαν το απόγευμα της 28ης Μαΐου στο νεκροταφείο του Περ Λασέζ, όπου και είχαν οχυρωθεί».9 Με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, στις 28 Μαΐου 1871, τα επαναστατικά στοιχεία, είχαν παντελώς ξεριζωθεί από τη χώρα, ενώ ο Θιέρσος και η Εθνοσυνέλευση, επιδόθηκαν στη πλήρη αναδιάρθρωση της χώρας. Δίκαια λοιπόν, η Κομμούνα του Παρισιού, θεωρήθηκε ως ένα “requiem” για το τέλος της επαναστατικής περιόδου της Γαλλίας.

ΜΕΡΟΣ 2 ο

2.1. Η επίδραση της Κομμούνας στην επαναστατική σκέψη

Η Κομμούνα του Παρισιού, παραμένει ένα από τα κορυφαία ιστορικά γεγονότα του 19ου αι. και συνάμα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες στιγμές των επαναστάσεων του

9 www . Wikipedia . org , Παρισινή Κομμούνα

εργατικού κινήματος, αφού ουσιαστικά, είναι η πρώτη προλεταριακή επανάσταση που κατόρθωσε να κρατήσει την εξουσία έστω και για δύο μήνες, στιγματίζοντας έτσι τη σύγχρονή της, αλλά και τη μεταγενέστερη επαναστατική σκέψη. Ο Καρλ Μαρξ, τιμώντας τη Κομμούνα έγραψε ότι, θα δοξάζεται πάντα σαν προάγγελος μιας νέας κοινωνίας, ενώ διείδε στο κίνημα μία ιστορική εμπειρία τεράστιας σημασίας, ένα κολοσσιαίο βήμα προς τα εμπρός για την παγκόσμια επαναστατική πάλη ενάντια στους εκμεταλλευτές του προλεταριάτου.10 Επίσης ο Μαρξ, αξιοποιώντας την πείρα της Κομμούνας, έφτασε στο καθοριστικό συμπέρασμα, ότι, μόλις η επανάσταση ξεκινήσει, το προλεταριάτο πρέπει αμέσως να συντρίψει το αστικό κράτος, και να συγκεντρώσει πάνω του «όλες τις δυνάμεις της καταστροφής».11 Το πόρισμα αυτό, αποτέλεσε και τη βάση της διδασκαλίας του Μαρξ για τη δικτατορία του Προλεταριάτου. Επιπλέον, ο Μαρξ, είδε στη Παρισινή Κομμούνα, τη πολιτική μορφή με την οποία θα μπορούσε να επιτευχθεί η απελευθέρωση της εργασίας στο μέλλον.

Ο μεγάλος επαναστάτης και διανοητής Β. Λένιν, ασχολήθηκε εκτεταμένα με την Κομμούνα του Παρισιού, για να βγάλει χρήσιμα συμπεράσματα, προς όφελος του επαναστατικού του οράματος. Αναλυτικότερα, ο Λένιν παρατήρησε στη Κομμούνα τη δημιουργία ενός νέου τύπου κρατικής εξουσίας, που θα στηρίζεται σε νέους προλεταριακούς θεσμούς. Θεώρησε τη Κομμούνα ως μια πρωτόγνωρη, αλλά και ιδανική μορφή για την οικονομική απελευθέρωση της εργασίας, που είναι ριζικά αντίθετη με τη μορφή εργασίας εντός του κράτους αστικού τύπου. Μάλιστα ο Λένιν, παρατήρησε πως με την επανάσταση των Μπολσεβίκων, δημιουργήθηκε ο ίδιος τύπος κράτους, με αυτόν της Παρισινής Κομμούνας. Ουσιαστικά θεωρεί, πως ο τελειότερος τύπος αστικού κράτους είναι η κοινοβουλευτική δημοκρατία, με τα συνηθισμένα όργανα διοίκησης όπως η αστυνομία, ο στρατός κ.α. Αντίθετα, η Κομμούνα προώθησε ένα ανώτερου τύπου δημοκρατικό κράτος, που σύμφωνα με τον Ένγκελς, δεν ήταν κράτος στη κυριολεξία, αφού η εξουσία πήγαζε κατευθείαν από το λαό. Επίσης, ο Λένιν, δια μέσου των διδαγμάτων της Κομμούνας, επέστησε την προσοχή στους συγχρόνους του, κατά της “ψεύτικης” εθνικής ιδέας, θέτοντας έτσι, μαζί με τον Μαρξ και Ένγκελς, τη βάση για το διεθνικό χαρακτήρα της πάλης του προλεταριάτου. Τέλος, παρατήρησε πως για να επιτύχει μία σοσιαλιστική επανάσταση, έπρεπε να υπάρξει πλήρης απαλλοτρίωση όλων των κρατικών ιδρυμάτων, των τραπεζών και των μέσων παραγωγής, ούτως ώστε να εγκαθιδρυθεί μία πλήρης ισότητα μεταξύ των πολιτών.

Από την άλλη, ο Πιοτρ Κροπότκιν, ένας εκ των θεμελιωτών του αναρχοκομμουνισμού, θεωρεί ότι η τετράμηνη πολιορκία του Παρισιού από τους Πρώσους, έδωσε τη δυνατότητα στους κατοίκους της, να κατανοήσουν ότι το αστικό κράτος και εν γένει η συγκεντρωτική εξουσία, δεν μπορούσε να λύσει τα καίρια προβλήματα της Γαλλίας, ούτε να αποτρέψει τις μεγάλες καταστροφές που προκάλεσε ο πόλεμος. Ως εκ τούτου, ο Κροπότκιν θεωρεί, ότι ο παριζιάνικος λαός έκανε ένα γιγαντιαίο άλμα προς τα εμπρός και δημιούργησε την πρώτη, υποτυπώδη αναρχική κοινωνία, που παρ όλες τις αδυναμίες της, θα έστεκε ως πρότυπο για όλα τα μετέπειτα επαναστατικά εγχειρήματα. Επίσης, διατύπωσε την άποψη ότι η Κομμούνα, με το μαρτυρικό της τέλος, δίδαξε σε όλους τους μεταγενέστερους επαναστάτες ότι, για να επιτύχει ένα αριστερό κίνημα, πρέπει πρωτίστως να εξαφανιστεί κάθε μορφή κρατικής εξουσίας και ατομικής ιδιοκτησίας.12 Αντίθετος με τις ιδέες του Κροπότκιν περί Κομμούνας, ήταν ο κορυφαίος αναρχικός διανοητής Μπακούνιν. Ο Μπακούνιν, θεώρησε

10 Βλ. Κ. Μαρξ, Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία, Σύγχρονη Εποχή, σελ. 102,

11 Κ. Μαρξ, Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, Σύγχρονη Εποχή, σελ. 142

12 Π. Κροπότκιν, ό.π.

την Παρισινή Κομμούνα ως «καθαρή άρνηση του κράτους», και ως εκ τούτου, αποτέλεσε την πρώτη ιστορικά επιτυχημένη εφαρμογή του αναρχισμού.

Τέλος, το ιστορικό φαινόμενο της Κομμούνας, έδωσε τη δυνατότητα στους περισσότερους επαναστάτες διανοητές, να στοχαστούν πάνω σε καίρια ζητήματα που αφορούσαν την επαναστατική πρακτική. Αναλυτικότερα, για πρώτη φορά τέθηκε το ζήτημα του «αυθορμητισμού» σε μία επανάσταση, αφού η Κομμούνα ήταν μία πράξη που γεννήθηκε αυθόρμητα και κανένας δεν φαίνεται να την είχε προετοιμάσει συνειδητά και σχεδιασμένα.13 Έκτοτε το ζήτημα δίχασε τους επαναστάτες μεταξύ αυτών που υποστηρίζουν ότι ο αυθορμητισμός είναι ο σημαντικότερος παράγων για μία ριζική ανατροπή του κατεστημένου, ενώ η αντίθετη μερίδα υποστηρίζει ότι, το προλεταριάτο, για να ολοκληρώσει επιτυχημένα τους αγώνες του, πρέπει πρώτα να οργανωθεί σε ένα «φωτισμένο» κόμμα-καθοδηγητή, που θα οργανώνει όλες τις πτυχές «του αγώνα». Επίσης, ένα εξίσου σημαντικό πρόβλημα που έθεσε η Κομμούνα του Παρισιού ήταν, το ζήτημα της «τρομοκρατίας» κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Δεν ήταν λίγοι οι διανοητές της εποχής, που θεώρησαν ότι η Κομμούνα απέτυχε επειδή είχε απορρίψει κάθε είδους τρομοκρατική μέθοδο στην προλεταριακή επανάσταση, δίνοντας έτσι το χρόνο στο Θιέρσο να ανασυγκροτηθεί, και να τερματίσει με τη βία το παριζιάνικο κίνημα. Συνεπώς, το ερώτημα που τέθηκε αμέσως μετά τα γεγονότα του Μαΐου, ήταν: Θα ήταν διαφορετική η τύχη της Κομμούνας, αν είχε εφαρμόσει από την αρχή την επαναστατική τρομοκρατία;14

Έκτοτε, το ερώτημα δεν έχει απαντηθεί με σαφήνεια, παρόλο που η ιστορική εμπειρία έδειξε ότι, η αστική τάξη, στάθηκε πολλές φορές αδίστακτη στις μεθόδους κατάπνιξης των επαναστάσεων.

Συμπερασματικά, είδαμε ότι η Κομμούνα του Παρισιού στάθηκε στο επίκεντρο της επαναστατικής σκέψης, αφού μέσα από τις ιδιαιτερότητες, τις καινοτομίες, αλλά και τις αντιφάσεις της, ανέδειξε μία σειρά από προβλήματα που έπρεπε αρχικά να απαντηθούν, και έπειτα να προχωρήσει το προλεταριάτο προς την εκπλήρωση των οραμάτων του. Παράλληλα, είδαμε ότι επηρέασε βαθύτατα όλους τους μεγάλους κομμουνιστές και αναρχικούς διανοητές, επαναπροσδιορίζοντάς τη σκέψη τους, και καθορίζοντας όλες τις μετέπειτα πράξεις τους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η Κομμούνα του Παρισιού, όπως αποδείχτηκε, είναι ένα φαινόμενο που επηρέασε καθοριστικά τη σκέψη όλων των μεταγενέστερων αριστερών, και όχι μόνο, διανοητών. Επιπλέον, αποτέλεσε και το πρότυπο για όλες τις μετέπειτα ιστορικές επαναστάσεις, από την Οκτωβριανή Επανάσταση μέχρι τις μέρες μας. Παρατηρήσαμε ότι όλοι οι μεγάλοι στοχαστές, έσπευσαν να ερμηνεύσουν τα διδάγματα της Κομμούνας, προσαρμόζοντάς τα ταυτόχρονα στην προσωπική σκέψη και ιδεολογία τους. Παράλληλα, η Παρισινή Κομμούνα, ήταν ένα γεγονός που ταρακούνησε συθέμελα τον ευρωπαϊκό χώρο, ενώ συγχρόνως ένωσε 13 Έλλη Παππά, ό. π. , σελ. 85

14 Έλλη Παππά, ό. π., σελ. 68-69

το παγκόσμιο προλεταριάτο, ασχέτως της ατομικής ιδεολογίας. Μόνο τυχαίο δεν μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι, όλοι οι μεταγενέστεροι διανοητές, καθιέρωσαν την επανάσταση του Παρισιού, ως την πρώτη διδάξασα - ως τη μήτρα όλων των κατοπινών επαναστάσεων.

Χωρίς τα διδάγματα της Κομμούνας, πιθανόν ο Μαρξ να μη μιλούσε ποτέ για την αναγκαιότητα της δικτατορίας του προλεταριάτου, ενώ όροι όπως η κοινωνικοποίηση της εργασίας και των μέσων παραγωγής, θα ήταν σήμερα νεφελώδεις και ασαφείς. Επιπλέον, η Κομμούνα του Παρισιού, δημιουργήθηκε σε μία περίοδο όπου η αναρχική σκέψη μόλις συγκροτούνταν, επηρεάζοντας τη με αυτό τον τρόπο καθοριστικά. Ήταν η περίοδος όπου οι αναρχικοί δεν διέθεταν κάποιο ιστορικό παράδειγμα του οράματός τους, ενώ οι απαραίτητες ορολογίες και ορισμοί του αναρχοκομμουνισμού, δεν είχαν ακόμα διατυπωθεί.

Όμως η μεγαλύτερη, κατά τη γνώμη μας, συνεισφορά της Κομμούνας, ήταν ότι έθεσε ξεκάθαρα το πρόβλημα της μορφής εξουσίας που θα ακολουθούσε ένα κράτος μετά από μια επιτυχημένη επανάσταση. Ο προβληματισμός που επέφερε η πτώση της Παρισινής Κομμούνας για το ζήτημα της εξουσίας, ήταν τόσο έντονος, που δίχασε ολοκληρωτικά την Α’ Διεθνή και έκτοτε οδήγησε το επαναστατικό κίνημα της Ευρώπης στην εποχή των μεγάλων αντιφάσεων. Η Κομμούνα παρόλο που χρονικά αποτελεί ένα βραχύβιο γεγονός, άφησε το στίγμα της σε όλο τον κόσμο μέχρι και σήμερα. Ειδικά στις μέρες μας, τα αιτήματα της Κομμούνας για ισότητα, δικαιοσύνη, κοινωνική εργασία κ.α., αποτελούν όχι πολυτέλεια, αλλά επιτακτική ανάγκη. Η Παρισινή Κομμούνα είναι, και πιθανόν θα συνεχίσει να είναι επίκαιρη, αφού οι συνθήκες που τη «γέννησαν», δεν έπαψαν στη πραγματικότητα να υφίστανται μέχρι σήμερα. Τέλος, θεωρήθηκε χρήσιμο, η εργασία να κλείσει με τα λόγια ενός άγνωστου κομμουνάρου ποιητή, διότι τα λεγόμενά του, θα μας φανερώσουν, ως ακούσια μαρτυρία, το διαχρονικό μήνυμα της Παρισινής Κομμούνας:«Μπορούν να μας σκοτώσουν εάν το επιθυμούν, μπορούν να ξηλώσουν τις αφίσες μας και να αφαιρέσουν κάθε ίχνος τους από τους τοίχους, οι αρχές όμως που υπογραμμίστηκαν πάλι θα υπάρχουν, κι’ οτιδήποτε και αν γίνει, οτιδήποτε και αν ειπωθεί, είναι μνημεία τα οποία οι Βερσαλλιέζοι δεν μπορούν να καταστρέψουν ούτε με χτυπήματα της πέννας, ούτε με βολές του κανονιού». 15

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κροπότκιν, Π., Αναρχοκομμουνισμός. Η Διερεύνηση του Μέλλοντος στο Παρόν, Κόκκινο Νήμα

Λένιν, Β., Τα διδάγματα της Κομμούνας, Σπάρτακος. Κείμενα 1930-1932, Ουτοπία, Αθήνα 1986

15 Ε. Παπαναστασίου, ό. π., σελ. 12

Μαρξ, Κ., Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία, Σύγχρονη Εποχή

Παππά, Ε., Κομμούνα του 1871. Η Επανάσταση του 21ου αιώνα;, Δελφίνι, Αθήνα 1992

Παπαναστασίου, Ε., Η Κομμούνα των Παρισίων, Μπάιρον, Αθήνα 1972

Τσιρπανλής, Ζ., Η Ευρώπη και ο Κόσμος 1814-1914, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993

Μάρτη.