ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

Στις σύγχρονες πολυεθνικές και πολυπολιτισμικές κοινωνίες της Ευρώπης επανεμφανίζεται ένα παλιό πρόβλημα, με νέους όρους: πως μπορούν να συνυπάρξουν οι διαφορετικές εθνικές και πολιτισμικές παραδόσεις. Χαρακτηριστικό είναι το επεισόδιο που αφηγείται ο Barrington Moore στο βιβλίο του «Κοινωνικές ρίζες της Δικτατορίας και της Δημοκρατίας», ένα επεισόδιο που έγινε το 1840 στην Ινδία. Σε ένα βραχμάνο που υπεράσπιζε ως εθνικό έθιμο τη συνήθεια να καίνε τη χήρα, όταν πέθαινε ο άνδρας της, ένας Βρετανός αξιωματικός απάντησε με τα λόγια: « το δικό μου έθνος έχει κι αυτό ένα έθιμο. Όταν οι άνδρες καίνε ζωντανές τις γυναίκες, τους κρεμάμε. Ας εφαρμόσουμε λοιπόν όλοι τα εθνικά μας έθιμα».

Μια σύγχρονη πλουραλιστική και δημοκρατική κοινωνία πρέπει να εξασφαλίσει την ισότιμη συμμετοχή όλων των πολιτισμικών ομάδων στο κοινωνικό γίγνεσθαι, με απόλυτο σεβασμό των ιδιαιτεροτήτων τους. Η προστασία των τρόπων ζωής και της κληρονομιάς όλων μας δίνει τη δυνατότητα να γνωριστούμε καλύτερα και να μοιραστούμε τον πλούτο που ο κάθε πολιτισμός προσφέρει στον άνθρωπο. Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει κατανοητός ο κεφαλαιώδους σημασίας ρόλος των εκπαιδευτικών συστημάτων.

Πράγματι τα εκπαιδευτικά συστήματα των χωρών της Ευρώπης μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες αλλά και ως φυτώρια μόρφωσης Ευρωπαίων με πολιτισμικές ταυτότητες συμβατές μεταξύ τους, χωρίς όμως να πέσουν στην παγίδα του «ευρωκεντρισμού», ο οποίος είναι επικίνδυνος για την «παγκόσμια υγεία». Βασικοί άξονες λοιπόν του εκπαιδευτικού γίγνεσθαι στα σχολεία μας θα πρέπει να είναι όχι η εθνοκεντρική θεώρηση των διάφορων πολιτισμών, αλλά η αναγνώριση της σπουδαιότητας των άλλων πολιτισμών μέσα από την ισότιμη αντιμετώπισή τους, η εξαφάνιση των στερεοτύπων κάθε μορφής, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η καλλιέργεια της ανεκτικότητας, η ενίσχυση της διαπολιτισμικής επικοινωνίας.

Είναι κοινή διαπίστωση πως κατά την τελευταία εικοσαετία η Ελλάδα από χώρα εξαγωγής μεταναστών έχει μετατραπεί σε χώρα υποδοχής. Παράλληλα στην ελληνική κοινωνία ζουν ομάδες με κοινωνικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Τούτο σημαίνει πως ένας σεβαστός αριθμός παιδιών είτε αρχίζουν την σχολική τους εκπαίδευση με εκπαιδευτικό έλλειμμα, είτε υφίστανται «πολιτισμικό σοκ», όταν καλούνται ξαφνικά να προσαρμοστούν σε ένα τελείως ξένο κοινωνικό πολιτισμικό περιβάλλον με κοινό παρονομαστή τη διαφορετική μητρική τους γλώσσα.

Η ελληνική πολιτεία, το υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, για πρώτη φορά υιοθετεί επίσημα την προσέγγιση της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης. Με σεβασμό στη διαφορά και στις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες των ατόμων και των κοινωνικών ομάδων (τσιγγανόπαιδες, μουσουλμανόπαιδες, παλιννοστούντες, αλλοδαποί) και με στόχο την ευαισθητοποίηση και αλληλοκατανόηση μεταξύ όλων των ομάδων, είτε προέρχονται από το κυρίαρχο πολιτισμικό μοντέλο, είτε χαρακτηρίζονται από ιδιαιτερότητες, πήρε ορισμένα σημαντικά και πρωτοποριακά μέσα: δημιούργησε την Ειδική Γραμματεία Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης στο ΥΠ.Ε.Π.Θ., ψήφισε στη Βουλή το νόμο 2413/96 για την ελληνική παιδεία στο εξωτερικό και τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, μετέτρεψε, με υπουργική απόφαση, τα σχολεία παλιννοστούντων Αθήνας και Θεσσαλονίκης (το σχολείο Σάπων Ροδόπης και το 87ο

σχολείο Αθηνών στο Βοτανικό) σε σχολεία «διαπολιτισμικής εκπαίδευσης», πρόβλεψε την είδηση Ινστιτούτου Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης (Ι.Π.Ο.Δ.Ε.).

Η προσπάθειά μας συνίσταται στο να «ανοίξουμε νέους δρόμους» και να προσδώσουμε διαπολιτισμική διάσταση στη μορφή εκπαίδευσης που παρέχουμε, να βοηθήσουμε τους μαθητές να απολαύσουν τα αγαθά της εκπαίδευσης στο μέγιστο βαθμό, έτσι ώστε αργότερα να συμμετέχουν ανοιχτά στο κοινωνικό γίγνεσθαι, διατηρώντας παράλληλα και τη δική τους πολιτισμική ταυτότητα. Στρέφουμε λοιπόν το ενδιαφέρον μας και αξιοποιούμε, μέσα από το εκπαιδευτικό μας σύστημα, τα νέα στοιχεία που φέρνουν οι άλλοι λαοί στη χώρα μας (Πολωνοί, Κούρδοι, Φιλιππινέζοι), οι Έλληνες που επαναπατρίζονται καθώς και ομάδες με πολιτισμικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες (Τσιγγάνοι, μουσουλμάνοι). Αναμφίβολα είναι μακρύς ο δρόμος για την Ιθάκη. Μα είναι ταυτόχρονα δρόμος όμορφος και προκλητικός. Ας τον περπατήσουμε.

(Χαλκιώτης, Η Λέσχη των εκπαιδευτικών, τεύχος 19, αποσπάσματα)