του Antony Andrewes , Αρχαία ελληνική Κοινωνία, μτφρ Ανδρέας Παναγόπουλος, Μορφωτικό Ίδυμα εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 1987 2 , σ. 109-110, Για επιπτώσεις του Πελοποννησιακού Πολέμου «Οί ύλικές ζημιές ήταν τεράστιες. Οί πελοποννησιακές στρατιές είχαν έρημώσει τήν ύπαιθρο τής Αττικής μέ επιδρομές πού άρχικά ήταν σύντομες καί μετά τό 413 είχαν άφετηρία ενα οχυρωμένο φρούριο στά βόρεια τής Αθήνας.1 (στη Δεκέλεια) Στήν πρώτη φάση τοΰπολέμου ύπέφεραν πολύ καί τά Μέγαρα άπό άθηναϊκές έπιδρομές, ένώ ή Κόρινθος, ναυτική δύναμη πού δεινοπάθησε άπό τις άθηναϊκές έπιθέσεις, δέν κατάφερε νά άνακτήσει ποτέ τήν προηγούμενη δύναμή της. Δέν ήταν λιγότερο σημαντική καί ή ψυχολογική φθορά, ιδιαίτερα στήν Αθήνα, δπου ή μακροχρόνια ένταση τοΰ πολέμου έκδηλώθηκε σέ μιά έκρηξη υστερίας γιά μερικές πράξεις ιεροσυλίας τό 415, στή σύντομη ολιγαρχική έπανάσταση τών Τετρακοσίων τό 411 καί στήν άνορθόδοξη δίκη καί έκτέλεση έξι νικητών στρατηγών τό 406. Μετά τή συνθηκολόγηση τοΰ 404, ή Σπάρτη έπέβαλε μιά δεύτερη ολιγαρχία, τήν ολιγαρχία των Τριάκοντα. Ακολούθησε έμφύλιος πόλεμος, καί τό φθινόπωρο τοΰ 403 άποκαταστάθηκε ή δημοκρατία χωρίς σπαρτιατική άντί δραση. Τήν πίεση αύτών τών άναστατώσεων πρέπει νά τή λαμβάνουμε ύπόψη, προτοΰ κατακρίνουμε τήν ’Αθήνα γιά τή δίκη και τή θανάτωση τοΰ Σωκράτη τό 399. 'Η νικήτρια Σπάρτη ειχε τά δικά της έσωτερικά προβλήματα. Ό Λύσανδρος, πού είχε άποκαταστήσει μιά άποδοτική επαφή με τούς Πέρσες καί είχε πρωτοστατήσει στή σπαρτιατική νίκη, ήταν πολιτικός άσυνήθιστα άδίσταχτος. Σέ δσες πόλεις βρίσκονταν ύπό τόν έλεγχό του έγκατέστησε σκληρές όλιγαρχίες, καί το σχέδιό του ήταν νά αντικαταστήσει τήν αθηναϊκής αυτοκρατορία μέ μιά πιό έκτεταμένη καί πιό αύστηρά ελεγχόμενη σπαρτιατική αύτοκρατορία, στήν ξηρά καί στή θάλασσα. Άλλά καί στή Σπάρτη, δπως καί στήν Αθήνα, ύπήρχαν άνθρωποι πού εϊχαν ενδοιασμούς γιά μιά τέτοια άδίσταχτη ιμπεριαλιστική πολιτική. Μια άπότομη και συνεχιζόμενη μείωση τοΰ άνθρώπινου δυναμικοΰ της Σπάρτης κατέστησε τήν άνάληψη εκτεταμένων ύποχρεώσεων πιο δύσκολη καί πιό έπικίνδυνη. 'Η λύση πού έπέβαλε ό Λύσανδρος στήν Αθήνα, ή ολιγαρχία τών Τριάκοντα, άποκηρύχθηκε σύντομα, καί ό ΐδιος έχασε γιά ενα διάστημα τήν έπιρροή του. Παρ’ δλα ταΰτα γενική
